ESP 10

ARALIN 2
ARALIN 1 Ang Kapangyarihang Ipinagkaloob sa Tao: Isip (Intellect) at Kilos- loob (Will)
Ang Mataas na Gamit at Tunguhin ng Isip at Kilos- loob
Ang kilos ng tao ay isinasakatuparan tungo sa katotohanan. Dito kailangang
Kakayahang Taglay ng Tao malaman at maunawaan ang paraan at dahilan ng pagkilos batay sa intellect. Ang tao ay
I. Pangkaalamang Pakulta (Knowing Faculty) may kapangyarihan na pumili ng isasakilos ayon sa nabuong hangarin na ang sukdulan
Dalawang Kakayahan ng Tao na layunon ay ang maidudulot na kabutihan.
a. Panalabas na Pandama
- paningin Ang isip ang nagproproseso upang umunawa batay sa taglay na talion o
- pang- amoy karunungan at kaalaman, ito ang intellect. Pagkatapos ng ganitong pamamaraan, isang
- panlasa pasya ang mabubuo, at kaya nitong utusan ang katawan upang isakatuparan ang
- pandinig nabuong pasya, ito ang will.
b. Panloob na Pandama Ang bawat tao ay may tungkuling sanayin, paunlarin at gawing ganap ang isip at
- kamalayan – malay sa pandama, nakapagbubuod, at nakapag- kilos- loob. Mahalagang pangalagaan ang mga ito sa tao. Kailangang gamitin ang isip sa
uunawa pagkalap ng kaalaman at karunungan upang makaunawa ang kilos- loob sa paggawa ng
-Memorya – kilalanin at alaalahanin ang nakalipas na pangyayari o kabutihan tungo sa pagpapaunlad ng pagkatao.
karanasan
-Imahinasyon- lumikha ng larawan sa isip at palawakin ito ARALIN 3
-Instinct- kakayahang maramdaman ang isang karanasan at Prinsipyo ng Likas na Batas Moral
tumugon nang hindi dumadaan sa katwiran
I. Konsensiya – munting tinig sa loob na nagbibigay ng payo sa tao at nag- uutos sa
II. Pagkakaiba ng intellect at will ayon sa tunguhin nito kaniya sa gitna ng isang moral na pagpapasiya kung paano kumilos sa isang konkretong
sitwasyon.
- “Gawin mo ang Mabuti, iwasan mo ang masama”

II. Mga Uri ng Kamangmangan

Ang tao ay nagtataglay ng karunungan na wala ang ibang nilalang sa mundo.
Ang kaniyang karunungan ay bunga ng nahubog na isip at kilos- loob na batay sa
katotohanan sapagkat ang katotohanan ay inaalam sa tulong ng pag- iisip at akmang
kilos- loob.
Kamangmangan- kawalan ng kaalaman sa isang bagay
1. Kamangmangang madaraig (vincible ignorance) – Mayroong pamamaraan na
magagawa ang isang tao upang malampasan ito at ang pagkakaroon ng kaalaman ditto
ay magagawa sa pamamagitan ng pagsisikap o pag- aaral. Ang kamangmangan ay dahil
na sa sariling kapabayan ng tao.
2. Kamangmangan na di madaraig (invincible ignorance) – Walang pamamaraan na
magagawa ang isang tao upang ito ay malampasan. Ito ang uri ng kamangmangan na
bumabawas o tumatagal sa pananagutan ng tao sa kaniyang kilos o pasiya.
III. Ang Apat na Yugto ng Konsensiya
Proseso ng pagkilos ng konsensiya na nakakatulong sa ating pagpapasiya
IV. Mga Prinsipyo ng Likas na Batas Moral
1. Gawin ang mabuti, iwasan ang masama.
2. Kasama ng lahat ng may buhay, may kahiligan ang taong pangalagaan ang
kaniyang buhay.
3. Kasama ng mga hayop (mga nilikhang may buhay at pandama), likas sa tao
(nilikhang may kamalayan at kalayaan) ang pagpaparami ng uri at papag-
aralin ang mga anak.
4. Bialng rasyonal na nilalang, may likas na kahiligan ang tao na alamin ang
katotohanan at mabuhay sa lipunan.
ARALIN 4
Paghubog ng Konsensiya Batay sa Likas na Batas Moral
I. Kaugnay ng konsensiya sa Likas na Batas Moral
• Nakakagawa ng pagpapasiya at nasusunod ang Batas- Moral sa kaniyang
buhay
• Konsensiya ang pamantayang ginagamit ng tao upang suriin ang iniisp,
salita at gawa ayon sa Likas na Batas Moral na siya naming batayan upang
malaman ang Mabuti at masama sa natatanging sitwasyon.
• Ang konsensiya ang pinakamalapit na pamantayan ng moralidad.
II. Mga antas ng paghubog ng konsensiya
1. Ang antas na likas na pakiramdam at reaksiyon – Umaasa lamang sa mga
paalala, paggabay at pagbabawal ng kanyang mga magulang o ng mga mas
nakatatanda.
2. Ang antas ng superego- Itinuturo sa bata kung ano ang mga ipinagbabawal sa
lipunan at nagiging bahagi na ito ng kanyang buhay nang hindi namamalayan.
ARALIN 5
Pagtatama ng Maling Pasya
Ang pagpapasya ay ang pagpipili ng aksyon, kilos na gagawin o tugon ayon sa
kinakaharap na sitwasyon. Maaring tama o mali ang pasya ng isang tao.
Ayon kay Wikipedia ang mga pagpapasya o pag-pili na isinasagawa sa mental na
paraan ay nagbubunga ng isang galaw o aksiyon o kaya isang napiling opinyon.
Karaniwang hinahangad ng bawat nilalang ang tamang pasya. Kaya’t ang pagpapasya
ay ginagamitan ng malalim at malawak na pag-iisip upang makabuo ng angkop at
tamang pasya ang isang tao.
Bawat isa sa atin ay araw-araw na bumubuo ng pasya. Mula sa mga karaniwan
hanggang sa masalimuot na pagpapasya. Ang pagbuo ng pasya ay maaring tama o
kaya naman ay nangangailangan ng pagtatama.
Modyul 6
Ang Tunay na Kahulugan ng Kalayaan
I. Kalayaan
• Ang bawat tao ay may karapatang mabuhay at magpasya anuman ang nais
gawin at walang makakahadlang sa kanyang gawin ito.
• Ang kalayaan ay may kakambal na responsibilidad o may kasunod na
responsibilidad.
A. Dalawang Responsibilidad
1. Kalayaang kaugnay ng malayang kilos loob – Ito ay ang pagkilos sa
sariling kagustuhan
2. Kakayahang tumugon sa tawag ng pangangailangan ng sitwasyon-
Pagkilos ayon sa hinihingi ng sitwasyon
B. Dalawang Aspekto ng Kalyaan
1. Kalayaan Musa Sa (Freedom From)
- Ang kalayaan mula sa ay ang kawalan ng hadlang ng isang tao sa
pagkamit ng anumang naisin. Malaya siyang kumilos o gumawa ng
mga bagay-bagay at para maging ganap na malaya ang isang tao,
dapat kaya niyang pigilin at pamahalaan ang nais ng kanyang sarili.
Mga Negatibong katangian at pag- uugali na kailangang iwasan para
ganap na maging Malaya
a. Makasariling interes c. Kapritso
b. Katamaran d. Pagmamataas
2. Kalayaan Para Sa (Freedom For)
- Inuuna ang kapakanan ng iba bago ang sariling kapakanan. Kung ang
isang tao ay malaya sa pagiging makasarili. Upang patuloy na
makapagmahal at makapaglingkod ang isang tao, kailangang malaya
siya mula sa pansariling interes na nagiging hadlang sa kanyang
pagtugon sa pangangailangan ng kanyang kapwa.
C. Dalawang Uri ng Kalayaan
1. Malayang Pagpili (Free Choice o Horizontal Freedom) - Ang malayang
pagpili ay ang pagpili sa kung ano ang alam ng taong makabubuti sa kaniya
(goods).
Ang isang bagay ay pinipili dahil nakikita ang halaga nito.
2. Vertical freedom o fundamental Option- Ito ay tumutukoy sa pangunahing
pagpiling ginagawa ng isang tao
a. Ang pagtaas o tungo sa mas mataas na halaga o fundamental option ng
pagmamahal- nangangahulugan ito ng pagpili sa ginagawa ng tao; kung ilalaan
ba niya ang kanyang ginagawa para sa tao at sa Diyos.
b. Ang pagbaba tungo sa mas mababang halaga o fundamental option ng
pagkamakasarili- ito ang mas mababang fundamental option dahil wala kang
pakialam sa iyong kapwa at sa Diyos.
ARALIN 7
Pagmamahal at Paglilingkod- Tugon sa Tunay na Kalayaan
Fundamental Option sa Pagpili
1. Pagmamahal – mataas na option, ito ang paglalaan sa buhay o sarili na mamuhay
kasama ang kapuwa at ang Diyos.
2. Pagkamakasarili – mababang option, ito ay ang mabuhay para sa sarili niya lamang.
Mga Kaisipan sa Pagtugon ng Tunay na Kalayaan
1. Ang karanasan sa buhay ay napahalagang kontribusyon sa sariling pagpili ng
isang tao ng angkop na kilos kung paano niya tutugunan ang isang sitwasyon.
Nakapaloob sa kanyang napiling gagawin ang kanyang kadakilaan.
2. Mga positibong pag-uugali na dapat taglayin kagaya ng pagmamahal, pag-ibig,
paglilingkod, atbp upang matugunan ang tunay na kalayaan.
3. Mga negatibong kaugaliang dapat iwasan ay ang pagiging sakim, ganid, mapang-
api, atbp dahil sagabal sa pagmamahal at paglilingkod sa kapuwa.
4. Ang pagiging responsibilidad sa resulta ng kilos ay kalakip ng pagmamahal at
paglilingkod sa pagtugon ng kalayaan.
5. Ang pagmamahal ay isang panloob na kalayaan (inner freedom), ayon kay
Johann.
6. Ang tunay na pagmamahal at paglilingkod ay pagkukusa hindi ito sapilitan at hindi
puwedeng ikaw ay diktahan.
ARALIN 8
Ang kahulugan ng Dignidad
I. Ang Dignidad ayon sa Ibat- ibang Paniniwala
➢ Ancient Stoic Tradition
Taglay ng tao ang katuwiran at kakayahang maunawaan ang
santinakpan at ayusin ang sarili. Ito ang nagbigay sa tao ng dignidad na katulad
ng hindi nasusukat na pagpapahalaga.
Sa kasalukuyang panahon, ang dignidad ang nagbibigay pakahulugan na
ang tao ang pinakamahalagang nilalang.
➢ Ang Dignidad ng Tao ayon sa Western Philosophy
Ang dignidad ay tumutukoy sa obhektibong pagpapahalaga na ang
indibidwal ay nagtataglay ng ilang mga katangian ng pagkilos na may kaugnayan
sa kaniyang dignidad tulad ng kahinahunan, katahimikan, marangal na
pamamaraan at pagkilos.
Ang dignidad ng tao ay nababatay sa kaniyang nagawa sa buhay. Ang
dignidad ngtao bilang pansariling pagpapahalaga na naaayon sa damdamin.
 ➢ Ang Human Dignity Ayon sa Relihiyon
Nag-uugat ang dignidad ng tao ayon sa pagkakalikha sa kaniya na
kalarawan at kawangis ng Diyos.Ang banal na imahe ng Diyos ay nasasalamin
sa bawat tao.
Hindi tayo simpleng bagay, kundi isang tao ay may kakayahang umalam
at ibigay ang sarili sa pakikipag-ugnayan sa Diyos at sa kapwa-tao.
Tayo ay nilikha ng Diyos dahil sa pagmamahal, kung kaya’t may
kakayahan din tayong umibig at magmahal na makapagpapanatili ng dignidad ng
tao.
II. Ang Kahulugan ng Dignidad ng Tao
Ito ay galing sa salitang Latin na dignitas, mula sa dignus na ibig sabihin
“karapat- dapat”. Ang dignidad ay nangangahulugang pagiging karapat-dapat ng tao sa
pagpapahalaga at paggalang mula sa kaniyang kapwa. Lahat ng tao, anuman ang
kanyang gulang, anyo, antas ng kakayahan, ay may dignidad.
Ito ang nagpapatotoo na ang tao ay naiiba at natatanging nilikha ng Diyos.
Ito ay isang bagay na nagdudulot ng karapatan sa lahat.
Dahil sa dignidad, lahat ay nagkakaroon ng karapatan na umunlad sa
paraang hindi nakakasakit o nakasasama sa ibang tao. Nangingibabaw ang
paggalang at pakikipagkatipiran, dahil sa mata ng Diyos, pantay- pantay ang lahat.
III. Pantay na pagkilala sa Dignidad, Sa Kapwa ay Ibigay
Sa bahaging ito, higit na mauunawaan mo ang kahulugan ng salitang dignidad.
Basahin mong mabuti ang babasahin upang mabigyan ka na malalim na kahulugan at
kabuluhan nito.
1. “Mahalin mo ang iyong kapwa katulad ng pagmamahal mo sa
iyong sarili.” Utos ng Diyos. Ito ay nangangahulugan ng pagkilala
sa dignidad na taglay ng lahat ng tao
2. “Huwag mong gawin sa iba ang ayaw mong gawin ng iba sa iyo”.
Golden Rule. Kung ano ang makakasama sa iyo, makakasama rin
sa iyo. Kung ano ang makabubuti sa iyo, makabubuti rin ito sa
kanya.
Sa tagubilin ng mga taga-Roma sa Banal na Kasulatan, malinaw na
ipinahihiwatig ang ganito:
“Huwag kayong umaayon sa takbo ng mundong ito. Maging iba at tangi kayo sa
lahat ng gawain at pag-iisip upang mabatid ninyo ang kalooban ng Diyos- kung ano ang
Mabuti, nakalulugod sa Kanya at talagang ganap.” (Roma 12:2)
“Huwag magkunwari na mahal ninyo ang inyong kapwa. Mahalin sila ng tapat.
Kasuklaman ninyo ang masama, pakaibigin ang Mabuti. Pahalagahan ninyo ang iba
nang higit sa pagpapahalaga nila sa inyo.”(Roma 12:9-10)
“Sikapin inyong mamuhay ng marangal sa lahat ng panahon. Hangga’t maaari,
makisama kayong mabuti sa lahat ng tao.” (Roma 12:17-18)
“Huwag kayong padaig sa masama bagkus daigin mo ang masama sa pamamagitan ng
kabutihan.”(Roma 12)
“Layuan na natin ang lahat ng gawaing masama at italaga ang sarili sa paggawa ng
Mabuti.” (Roma13:12)
Ito ay mga ginintuang butil ng pagpapabuti at pagpapanatili ng dignidad at karangalan ng
tao na siyang nagpapatatag ng moral ng isang tao.
ARALIN 9
Dignidad: Batayan ng Pagkabukod- tangi ng Tao
✓ Bilang nilikha ng Diyos, ang tao ay may likas na dignidad.
✓ Nagpapatotoo na ang tao ay naiiba at natatanging nilikha ng Diyos.
✓ Ang dignidad ay hindi nalalabag (inviolable), nakukuha, maaagaw o
maipagkakait (inalienable).
✓ Ang dignidad ay hindi ang pagkakaroon ng maayos na hanapbuhay ng hindi
makakasakit ng iba, na kahit na maliit ay nakapagpapabuhay mula sa mga
perang nakukuha mula sa mabuting paraan.
Ayon kay Propesor Patrick Lee, ang dignidad ang pinagbabatayan kung bakit
obligasyon ng bawat tao ang sumusunod:
1. Igalang ang sariling buhay at buhay ng kapwa. Halimbawa, sa kabila ng kahirapan
sa buhay, hindi gagawin ng isang tao ang magbenta ng sariling laman o magnakaw na
nagpapababa ng sariling pagkatao. Sa kabilang dako, kailangan mong tandaan na ang
iyong kapwa ay hindi dapat gamitin para sa sariling kapakinabangan.
2. Isaalang-alang ang kapakanan ng kapwa bago kumilos. Karaniwang naririnig mula
sa matatanda na bago mo sabihin o gawin ang isang bagay ay makasampu mo muna
itong isipin. Ano ang magiging epekto sa iba ang iyong gagawin? Nararapat ko ba itong
gawin o hindi na?
3. Pakitunguhan ang kapwa ayon sa iyong nais gawin nilang pakikitungo sa iyo.
Ang prinsipyong ito ay nagpapatunay na anumang gawin mo sa iyong kapwa ay
ginagawa mo rin sa iyong sarili. Ang paggalang sa karapatan ng iyong kapwa,
pagmamahal, pagpapahalaga sa buhay, kapayapaan, katotohanan ay ilan lamang sa
mga pagpapahalaga tungo sa mabuting pakikipag-ugnayan.
Ang Pagkilala at Pagpapahalaga sa Dignidad ng Isang Tao
1. Pahalagahan mo ang tao bilang tao. Ibig sabihin, hindi siya isang bagay o behikulo
upang isakatuparan ang isang bagay na ibig mangyari. Lalong hindi dahil siya ay
nagtataglay ng mga katangiang mapakikinabangan. Hindi nawawala ang pagiging tao at
ang kanyang dangal dahil sa pagtanda. At lalo’t higit hindi sila katulad ng isang bagay na
basta na lamang itatapon at isasantabi kung luma na at wala nang pakinabang. Wala
man siyang tinapos na kurso, siya man ay bata o matanda o may espesyal na
kondisyon, ay nararapat na igalang.
2. Ang paggalang at pagpapahalaga sa dignidad ng tao ay ibinibigay hangga’t siya
ay nabubuhay. Dapat ay patuloy mong isinasaalang-alang at hinahangad ang lahat ng
makabubuti para sa iyong kapwa. Ang tao ang pinakabubukod tangi sa lahat nilikha ng
Diyos.
Sikaping mabuhay nang may dangal at iwaksi sa kalooban ang kasamaan sa
pamamagitan ng ilang mga gabay sa pamumuhay tulad ng mga sumusunod:
❖ Sikaping isabuhay ang kabutihan.
❖ Huwag gantihan ang masama sa masama.
❖ Iwasang maging sanhi o instrumento ng pagkakasala ng iyong kapwa.
❖ Pangasiwaang mabuti ang iyong mga limitasyon lalung-lalo na ang pagkakaroon
ng pagmamahal sa mga material na bagay tulad ng salapi. bisyo, layaw at luho
ng katawan.
❖ Igalang ang karangalan at dignidad ng tao sa pamamagitan ng mga simple
ngunit makabuluhang pamamaraan.

Ang Proseso ng Pagpapanibagong Anyo Para sa Pagtataas ng Dignidad ng Tao

Ang pagiging tagapag-alaga ng dignidad ng tao ay dapat maging permanenteng

bahagi ng ating pakikipagkapwa-tao. Ito rin ay isang panghabambuhay na proseso ng
pagpapatibay ng katatagang moral tungo sa ultimong kabutihan. Ito ay may tatlong
hakbangin: