ARALIN 1: ANG MATAAS NA GAMIT AT Panlabas na Pandama : paningin, pandinig,

TUNGUHIN NG ISIP (INTELLECT) AT KILOS- pandama, pang-amoy at panlasa (may

LOOB (WILL) direktang ugnayan sa reyalidad) KILOS – LOOB

TAO Panloob na Pandama : - Ayon kay Sto. Tomas, isang makatwirang

pagkagusto (rational aappetency) dahil
- Nilikhang kawangis ng Diyos. Kamalayan – pagkakaroon ng malay sa ito naaakit sa katotohanan at lumalayo sa
- May kakayahang mag-isip, pumili at pandama, nakapagbubuod at nakapag- masama.
gumusto. uunawa - Taglay lamang ng tao na wala sa iba
- May likas na kaalaman tungkol sa mabuti at pang nilikha.
masama (konsensya) Memorya – kakayahang kilalanin at alalahanin - Mahalagang gamit para sa moral na
ang nakalipas na pangyayari o karanasan pagpili.
- May kakayahang gumawa ng malayang
pagpili.
Imahinasyon – kakayahang lumikha ng TANDAAN : Ipinanganak man ang taong
- Nilikhang hindi TAPOS.
larawan sa kaniyang isip at palawakin ito hindi TAPOS, nilikha naman siyang kawangis
ng Diyos na may isip at kilos-loob upang
Instinct – kakayahang maramdaman ang isang tuklasin ang katotohanan at buuin ang
Ang Kabuuang Kalikasan ng Tao karanasan at tumugon nang hindi dumaan sa kanyang pagkatao sa pamamagitan ng
Kalikasan Pangkaalamang Pagkagustong katwiran. pagmamahal at paglilingkod sa kapwa
ng Tao Pakultad Pakultad
Materyal Panlabas at Emosyon
(Katawan) Panloob na 3 Kakayahan na magkapareho ang tao at
Pandama hayop:
Ispiritwal Isip Kilos-loob
(Kaluluwa) a. Pandama – pumupukaw sa kaalaman.
(Rasyonal) b. Pagkagusto (appetite) – pinagmumulan ng
pakiramdam at emosyon
c. Pagkilos at paggalaw (locomotion)
2 Kakayahan ng Tao:

1. Pangkaalamang Pakultad ISIP

(knowing faculty)
- Dahil sa kanyang panlabas at panloob na
pandama at dahil sa isip kaya’t siya ay
nakauunawa, naghuhusga at
nangangatwiran.
2. Pagkagustong Pakultad
(appetitive faculty)
- Dahil sa mga emosyon at dahil sa kilos-
loob.
- May kakayahang mag-isip, alamin ang
diwa at buod ng isang bagay. Ito ay may
kapangyarihang maghusga,
mangatwiran, magsuri, mag-alaala, at
umunawa ng kahulugan ng mga bagay at
may kakayahang matuklasan ang
katotohanan.
- May kakayahang magnilay at magmuni-
muni
- May kakayahang kumuha ng buod o
esensiya sa mga partikulaar na bagay na
umiiral.

2 3
1
ARALIN 2 : PAGHUBOG NG KONSENSYA
BATAY SA LIKAS NA BATAS MORAL
KONSENSYA
- Pinakamalapit na pamantayan na
gumagabay sa atin tungo sa kabutihan.
- Praktikal na paghuhusga ng isipan na
magpasya na gawin ang mabuti at iwasan
ang masama.
- Gamit nito, natutukoy ang kasamaan at
kabutihan ng kilos ng tao.
- Munting tinig sa loob ng tao na nagpapayo
at nag-uutos sa kanya sa gitna ng isang
moral na pagpapasya kung paano kumilos
sa isang konkretong sitwasyon. Obligasyon
at nagmumula sa isang maawtoridad at
mataas na may kapangyarihan.
- Paglalapat ng pangkalahatang kaalaman
sa partikular na sitwasyon.
- “Gawin mo ang mabuti, iwasan mo ang
masama.”
2 Elemento ng Konsensya
1. Pagninilay/Paghatol –upang
maunawaan ang tama o mali ;
2. Pakiramdam – obligasyong gawin ang
mabuti
2 Mahalagang Bahagi ng Konsensya:
1. Paghatol moral – kabutihan o
kasamaan
2. Obligasyong moral – gawin ang mabuti
at iwasan ang masama.
Maling gamit ng konsensya
- Maituturing na hindi masama (dahil
sa kamangmangan ng tao)
KAMANGMANGAN – kawalan ng kaalaman
4
Uri:
a. Kamangmangang madaraig
(vincible ignorance)
- May pamamaraan upang malampasan ito
gamit ang pagsisikap o pag-aaral.
- Nawawala ang dangal ng konsensya
kapag “ipinagwalang bahala ng tao ang
katotohanan at kabutihan”
- Hindi binabawasan ang kanyang
pananagutan.
b. Kamangmangan na di madaraig
(invincible ignorance)
- Walang pamamaraan upang ito’y
malampasan.
- Bumabawas o tumatanggal sa
pananagutan ng tao sa kanyang kilos o
pasya.
APAT NA YUGTO NG KONSENSYA
Unang Yugto: Alamin at naisin ang mabuti
- Nilkiha ang tao na may likas na
pagnanais sa mabuti at totoo.
Ikalawang Yugto: Ang pagkilatis sa partikular
na kabutihan sa isang sitwasyon
- Pangangalap ng impormasyon,
pagsangguni, pagninilay at paghatol
Ikatlong Yugto: Paghatol para sa mabuting
pasya at kilos
- Paghatol / resolusyon sa krisis
Ikaaapat na Yugto: Pagsusuri ng
Sarili/Pagninilay
- Pagbabalik sa ginawang paghatol
5 6
ANG LIKAS NA BATAS MORAL BILANG
BATAYAN NG KABUTIHAN AT NG
KONSENSYA
LIKAS NA BATAS MORAL
- ibinigay sa tao dahil nakikibahagi siya sa
karunungan at kabutihan ng Diyos.
- Gamit ito, may kakayahan ang tao na
kilalanin ang mabuti sa masama.
- Nagbibigay direksyon sa pamumuhay ng
tao.
- Personal na pamantayang moral ng tao.
Unang Prinsipyo: “gawin ang mabuti, iwasan
ang masama”
Pangalawang Prinsipyo:
1. Kasama ng lahat ng may buhay, may
kahiligan ang taong pangalagaan ang
kanyang buhay.
2. Kasama ng mga hayop (mga nilikhang
may buhay at pandama), likas sa tao
(nilikhang may kamalayan at kalayaan)
ang pagpaparami ng uri at papag-aralin
ang mga anak.
3. Bilang rasyonal na nilalang, may likas na
kahiligan ang tao na alamin ang
katotohanan at mabuhay sa lipunan
Hakbang sa Paghubog ng Konsensya
1. Matapat at masunuring isagawa ang
paghahanap at paggalang sa
katotohanan.
2. Naglalaan ng panahon para sa rregular
na panalangin.
Mga Antas ng Paghubog ng Konsensya
1. Ang antas ng likas na pakiramdam at
reaksiyon. – gagawin ng isang bata
ang lahat ng kanyang nais hanggat
walang nagpipigil sa kanya.
2. Ang antas ng superego – ang mga
pagpapalagay at utos ng mga
magulang at taong makapangyarihan
na naisaloob ng tao kasama ang mga
ipinagbabawal ng lipunan at
impluwensya mula pagkabata
3. Konsensyang moral – dito
nagsisimula ang bata maging
mapanagutan.
TANDAAN: “Ang ating mga pagkabigo ay
daan tungo sa ating pag-unlad. Tinatawag tayo
upang maging ganap sa salita at gawa. Kung
ano tayo at kung magiging ano tayo ay
nakasalalay sa ating mga moral na gawain.
Ang mga gawaing ito ay humuhubog sa ating
pagkatao, pag-uugali at buong buhay.”
7 8
Aralin 3: ANG MAPANAGUTANG
PAGGAMIT NG KALAYAAN
Kahulugan:
Ayon kay Sto. Tomas de Aquino,
“Katangian ng kilos-loob na itakda ng tao ang
kanyang kilos tungo sa maaari nyang
hantungan at itakda ang paraan upang
makamit ito.”
Ayon kay Johann.
“Karaniwang gumigising sa puso ng bawat tao.
Karaniwang tinitingnan ang kalayaan bilang
kawalan ng panlabas na hadlang sa pagkamit
ng ninanais ng tao. Ito ay may kasunod na
responsibilidad.”
2 Pakahulugan ng Pananagutan:
1. Ang malayang kilos ay kilos na
“mananagot ako.” Kilos na nagmumula
sa sarili kaya may pananagutan siya sa
kalalabasan ng kanyang ginawa.
2. Ang tao ay responsible sa kanyang kilos
ngunit di ito nangangahulugan na siya ay
responsableng tao.
Ang responsibilidad ay hindi lamang
pananagutan kundi ito ay kakayahan o
abilidad na magbigay paliwanag (give
account).
TANDAAN: Ang kalayaan ay hindi
lamang nangangahulugan ng
pagkakaroon ng kakayahang kumilos
ayon sa kagustuhan, bagkus ang
PAGIGING malaya ay nangangahulugang
mayroon akong kakayahang kumilos nang
rasyonal o naayon sa katwiran.
Ang makatwirang kilos ay :
- Humihingi ng pagiging malaya sa
pagiging makasarili.
- Humihingi o nangangailangan ng
pagpapalit ng pokus sa buhay.
Ang TUNAY NA KALAYAAN ay
pagpapahalaga sa kapwa: magmahal at
maglingkod.
2 ASPEKTO NG KALAYAAN
1. Kalayaan mula sa (freedom from)
- Kawalan ng hadlang sa labas ng tao sa
pagkamit ng kanyang kalayaan.
- Ngunit ang tunay na hadlang ay
nagmumula sa kanyang loob o ang
kanyang mga negatibong katangian.
2. Kalayaan para sa (freedom for)
- ang tunay na kalayaan ay ang Makita ang
kapwa at mailagay siyang una bago ang
sarili.
- Kailangan muna na maging malaya ang
tao mula sa mga pansariling hadlang
upang maging malaya siya para sa
pagtugon ng pangangailangan ng kanyang
kapwa.
 Ayon Kay Scheler, ang kalayaan ay
kilos kung saan dumaraan ang tao sa
mula sa pagtataglay nito patungo sa
pagiging isang uri ng taong ninanais
niyang maging.
9
2 URI NG KALAYAAN
1. MALAYANG PAGPILI ( FREE CHOICE) o
HORIZONTAL FREEDOM
- pagpili sa kung ano ang makabubuti sa
sarili (goods)
2. FUNDAMENTAL OPTION O VERTICAL
FREEDOM
- nakabatay sa uri o istilo ng pamumuhay ng
pinili ng isang tao.
- Maaaring patungo sa mas mataas na
halaga o pagmamahal .
ARALIN 4: DIGNIDAD NG TAO: PAGKILING
SA MAHIHIRAP AT KATUTUBO
- Dangal ng pagkatao. Pagkabanal at
pagkabukod-tangi ng tao.
- Ang tao ay nilalang ng Diyos na Kanyang
kawangis, isip at kilos loob at dito nakabatay
ang kanyang dignidad.
- Pinagmumulan ng karapatan ng tao.
- Iginagawad sa lahat ng tao anuman ang
gulang, kabuhayan, kasarian relihiyon o lahi.
MGA MAHAHALAGANG KONSEPTO:
a. Paggalang sa sarili: Simula ng Paggalang
sa Pantaong Dignidad – kung may
paggalang ang tao sa kanyang sarling
dignidad, may kakayahan din siyang
gumalang sa dignidad ng iba.
b. Ano ang nakaaapekto sa Dangal Pantao?
– ang konsepto ng dangal ay walang higit
na mataas o mababa. Ngunit bilang
pagpapahalaga, ito ay maaaring mabago.
Nakadepende sa kalidad ng buhay. Hal;
10
ibinababa ng tao kapag gumagawa siya ng
masama.
c. 3 Antas ng Pinakamahalagang
Aksiyon sa Pagsanggalang ng
Dangal Pantao
• Pagtatanggol sa Kabanalan ng Buhay
at ang Pinagmula nito
• Pagtatanggol sa Dignidad ng Paggawa
• Pagtatamo ng Buong Edukasyon at
Kalinangan
• Pagpapaunlad ng Kabutuhan Panlahat
at Katarungang Panlipunan
d. Pagtatanggol sa Kabanalan at
Dignidad ng Buhay – banal ang buhay
at ang dignidad ang batayan ng moral
na pamumuhay ng isang lipunan.
MGA PRINSIPYO NG DIGNIDAD PANTAO
1. Ang tao ay ibinibilang na banal mula sa
kaniyang pagkalalang hanggang sa kaniyang
kamatayan.
- Ang tao ay nilalang ng Diyos na kawangis
niya kaya siya ay nararapat na igalang bilang
miyembro ng sanlibutan.
- Ang dignidad ang nangingibabaw sa
anumang antas ng lipunan.
- Ang dignidad ang batayan ng kaniyang
karapatan.
2. Bawat tao ay dapat kinikilalang mahalagang
kasapi ng pamayanan na may material at
espiritwal na kalikasan.
- Ang bawat isa ay dapat kinikilalang kaugnay
o kaisa ng ibang tao sa lipunan.
- Pagkalinga at pagtatanggol sa dignidad at
buhay ng tao.
11
3. Ang dignidad ng tao ay ipinagtatanggol
sa pamamagitan ng paggalang, pagmamahal
at pag-aaruga ng buhay.
- Ang panlipunan at moral na kalikasan ng tao
ang nagiging batayan ng kanyang mabuting
pakikipagkapwa.
- Nahuhusgahan ang tao batay sa kanyang
anyo, talino, hanapbuhay, antas ng kabuhayan
at katutubong katangian.
PAGKILING SA MAHIHIRAP: PAG-AANGAT
SA DIGNIDAD NG BUHAY
- Ang prinsipyo ng dignidad pantao ay
hndi lamang pagbabawal sa pagpatay o
pagpapahirap sa buhay kundi isang
panawagan ng isang kultura ng buhay,
pakikiisa samga mahihirap para sa
katarungan, kapayapaan at kabutihan ng
buhay.
- Ang pagkiling sa mahihirap ay
panawagan upang magsama-sama ang buong
pamayanan sa pamamagitan ng pagtulong at
pagsuporta sa kanila.
PAGTATANGGOL SA MGA KARAPATAN
NG KATUTUBO: PAG-AANGAT SA
KANILANG PANTAONG DIGNIDAD
- Ang mga katutubo ay kapantay ng
dignidad at karapatan ng lahat ng tao.
- Kagaya ng ibang indibidwal o pangkat
ng tao, sila ay malaya at may kakayahang
mag-ambag sa kayaman ng sibilisasyon at
kultura, at sa kabuuan ng pamana ng
sangkatauhan.
- Ang “Deklarasyon ng UN sa mga
Karapatan ng mga Katutubo” noong 2007 ang
gumagabay sa pagtatanggol ng dignidad
pantao ng mga katutubo sa iba’t ibang bansa
12