Professional Documents
Culture Documents
PZz_© Aa¨vq
m~PK I jMvwi`g John Napier
¯ ‹wUk MwYZwe` Rb †bwcqvi (1550Ñ1671) †K ¯^vfvweK jMvwi`‡gi
Exponents and Logarithms RbK ejv nq| ¯ ^vfvweK jMvwi`g‡K †bwcqvb jMvwi`gI ejv nq|
wZwb cÖ_g m„k„•Ljfv‡e decimal point Gi e¨envi ïiæK‡ib|
A b yk xj b x 4 .1
cvV m¤úwK©Z MyiæZ¡c~Y© welqvw`
m~PK :
m~PK I wfwË msewjZ ivwk‡K m~PKxq ivwk ejv nq|
a †h‡Kv‡bv ev¯Íe msL¨v n‡j, n msL¨K a Gi µwgK ¸Y, A_©vr, a a a a †K an AvKv‡i †jLv nq, †hLv‡b n abvZ¥K c~Y©msL¨v|
a a a a (n msL¨K evi a) = an
GLv‡b, n→ m~PK ev NvZ
a → wfwË
Avevi, wecixZµ‡g an = a a a a (n msL¨K evi a)
m~PK ïay abvZ¥K c~Y©msL¨vB bq, FYvZ¥K c~Y©msL¨v ev abvZ¥K fMœvsk ev FYvZ¥K fMœvskI n‡Z cv‡i| A_©vr, wfwË a R (ev¯Íe
msL¨vi †mU) Ges m~PK n Q (g~j` msL¨vi †mU) Gi Rb¨ an msÁvwqZ|
m~P‡Ki m~Îvewj :
awi, aR; m, nN.
m~Î 1| am an = am+n
am a 1 hLb m > n
m−n
m~Î 2| an = n−m
a hLb n > m
m~Î 3| (ab)n = an bn
mvaviYfv‡e, (ab)n = ab ab ab ab [n msL¨K ab Gi µwgK ¸Y]
= (a a a a) (b b b b)
= anbn
n n
( ) = ba , (b 0)
m~Î 4| b
a
n
n
a a a a a a
mvaviYfv‡e, (b) = b b b b [n msL¨K
b
Gi µwgK ¸Y]
a a a ..... a an
= =
b b b ..... b bn
msÁv : a = 1, (a 0)
0
1
a− = n , (a 0, n N)
n
a
n
m~Î 5| (am) = amn
n
cÖgvY : (am) = am am am ........ am [ n msL¨K am Gi µwgK ¸Y]
= am + m + m + ............ + m [Nv‡Z n msL¨K ¸Y‡Ki †hvMdj]
n
= an m = amn (am) = amn
nZg g~j
nZg g~‡ji †ÿ‡Î,
1 1 1 1 1
a a a a
n n n n
[n msL¨K an Gi µwgK ¸Y]
beg-`kg †kÖwY : mvaviY MwYZ 130
1 n
= a () n
1 1 1 1
Avevi, an an an an
1 1 1 1
+ + +.....+ 1
=a
n n n n
[m~P‡K n msL¨K n Gi †hvM]
1
nx
n
=a =a
1 n
a
1
( ) = a
n
a
n
Gi n Zg NvZ = a Ges a Gi n Zg g~j = an
1 1 n 1 1
()
A_©vr, an Gi nZg NvZ = an = a Ges a Gi nZg g~j (a)n= an = a | a Gi nZg g~j‡K
n n
a AvKv‡i †jLv nq|
j¶Yxq :
1 a > 0, a 1 k‡Z© ax = ay n‡j, x = y
2 a > 0, b > 0, x 0 k‡Z© ax = bx n‡j, a = b
5+2 7 1 10 10
=(
10 )
=5 2
0 −1
=1
1 0
[ a = 1, a−n
1
= n] =( ) = =1 = (Ans.)
2 a 10 7 7 7
1 10
=
2
(Ans.)
cÖkœ \ 6 \ (2a−1 + 3b−1)−1
73 7 −3
mgvavb : (2a−1 + 3b−1)−1
cÖkœ \ 3 \ 3 3 − 4 −1
1 1 1
mgvavb :
73 7 − 3 73 − 3
=
3 3− 4 31− 4
[ a a
m −n
=a m−n
]
=( )
2 +3
a b
−1
[ a− n =
an
]
70 2 3
= −3 =( + )
3 a b
−1
1 2b + 3a
=(
ab )
= −3 [ a0 = 1]
3
3 1 n 1 1
=3 [ n=a ] [ a− n = n ]
a− =
2b + 3a a
= 27 (Ans.) ab
3 3 ab ab
72. 7 =1 = (Ans.)
cÖkœ \ 4 \ 3a + 2b 3a + 2b
7 2 −1 2
cÖkœ \ 7 \ −2
1 1 ab
3 3 3
72. 7 (72) . (7)
3
n
1
a b
mgvavb : = [ a=a]
n
a b−1
mgvavb : −2
1 2 2
7 2
7
2
1 1 a b
a2 b−1
2
= −2
3 3
7 .7 m n mn
= 1
2
[(a ) = a ]
a b
7
beg-`kg †kÖwY : mvaviY MwYZ 131
p + q +1– p – q –2 2p – 2p p+q–p–q–2
2 am 3 5
= (a2−(−2) b−1−1) [ n = am−n] =2
a –1 0 –2 1 1 1 1 1
= (a2 + 2 b−2)
2 = 2 3 5 = . 1. 2 = . 1. = = Wvbcÿ
2 5 2 25 50
2
a4 2
(a4) a4 2 a8 .32 − .5 .6
p+1 p q p+q q
= (a4 b−2) =
2
()
b2
=
(b2)
2 = =
b2 2 b4
(Ans.)
2
p
q+2
6 .10 .15
p =
1
50
(cÖgvwYZ)
cÖkœ \ 8 \ x −1y. y −1z. z −1x , (x > 0, y > 0, z > 0) al
n
am
l
an
m
= x0 . y0 . z0 = 1 . 1 . 1 = 1 = 1 (Ans.) = (al−m)n.(am−n)l.(an−l)m
n+4 n+1
2 − 4.2 = aln−mn.aml−ln.amn−ml
cÖkœ \ 9 \ n+2 = aln−ln−mn+mn+ml−ml
2 2
n+4 n+1 = a0 = 1 = Wvbcÿ
2 − 4.2
mgvavb : a l n
am
l
an
m
am an al = 1 (cÖgvwYZ)
( )( )( )
n+2
2 2
n 4 2 n 1
2 .2 –2 .2 .2
= ap + q aq + r ar + p
n
2 .2 ÷2
2
cÖkœ \ 14 \ a2r a2p a2q = 1
n
2 . 24 – 22+1 . 2n ap + q aq + r ar + p
=
2n . 22–1
2n . 24 – 23 . 2n 2n . 2 (23 – 22) 3 2
mgvavb : evgcÿ = a2r ( )( )( )
a 2p a2q
= = = 2 – 2 = 8 – 4 = 4 (Ans.) = (ap + q – 2r) (aq + r – 2p) (ar + p – 2q)
2n . 2 2n . 2
3 m + 1 9 m +1 = ap + q − 2r + q + r − 2p + r + p − 2q
cÖkœ \ 10 \ (3m)m –1 ÷ (3m –1)m +1 = a2p − 2p + 2q − 2q + 2r − 2r
3m + 1 9m +1 = a0
mgvavb : (3m)m –1 ÷ (3m –1)m +1
=1 [ a0 = 1]
3
m+1 2 m +1
(3 ) = Wvbcÿ
= m2 − m (m +1)(m –1) ap + q aq + r ar + p
3
m+1
3
2m + 2
a2r
2p 2q = 1 (cÖgvwYZ)
a a
3 3
= m2 − m
m2 − 1 1 1 1
3 xa xb xc
( ) ( ) ( ) =1
ab bc ca
3 cÖkœ \ 15 \ c a
2 2
= 3m + 1 – m + m ÷ 32m + 2 − m + 1 xb x x
1 1 1
= 32m+1– m 32m – m + 3
2 2
a b c
x x x
–2 1 1 mgvavb : evgcÿ = (x ) (x ) (x ) b
ab
c
bc
a
ca
= 32m + 1 – m – 2m +m – 3 = 3 = 32 = 9 (Ans.)
2 2
1 1 1
p
q
=
1
p+q q cÖkœ \ 16 \ xb() () ()
c
a
x
a+b b
a
x
b+c c
=1
c+a
6 .10 .15 50 x x x
mgvavb : evgcÿ =
2 .32 − .5 .6
p+1 p q p+q q () () ()
mgvavb : evgcÿ = xb c
x
a
x
p q+2
6 .10 .15
p
= (xa − b)a + b(xb − c)b + c(xc − a)c + a
2 .3
p +1 2p – q
.5 .(2 3)
p+q q = x(a − b)(a + b)x(b − c)(b + c)x(c − a)(c + a)
= 2 2 2 2 2 2
p
(2 3) (2 5)
q+2
(3 5)
p
= xa −b xb −c xc −a
2 2 2 2 2 2
p+1 2p –q
2 .3 p+q
.5 .3 .2 q q
= xa − b + b − c + c −a
= q p q + 2 q +2 p q
3 . 2 .5 . 2 .3 .5 = x0 = 1 = Wvbcÿ
2p +q +1 . 32p – q + q . 5p + q x a + b xb b + c xc c + a
a
= p+q+2 p+p p+q+2
2 .3 .5 () () ()
xb
c
x
a
x
= 1 (cÖgvwYZ)
beg-`kg †kÖwY : mvaviY MwYZ 132
p+q−r q+r−p r+p−q
xp xq xr ev, 22x = 26 [ 64 = 2 2 2 2 2 2 = 2 ]
6
cÖkœ \ 17 \ xq() (x ) r (x ) p =1
2x = 6 [ ax = ay n‡j, x = y]
xp p + q – r xq q+r–p xr r + p – q
mgvavb : evgcÿ =xq
6
r p ev, x = 2 x = 3
x x
=x
(p - q) (p + q - r)
x
(q - r) (q + r - p)
x
(r - p) (r + p - q) wb‡Y©q mgvavb : x = 3
= x (p + pq – pr – pq – q + qr) x (q + qr – pq – qr – r + pr)
2 2 2 2
2x−1
x (r2
+ pr – qr – pr – p2 + pq) cÖkœ \ 21 \ ( 3)
x+1
( 3 3)
=
= x(p – pr + qr – q ) x(q – r – pq + pr) x (r – qr – p + pq)
2 2 2 2 2 2
2x−1
= ( 3)
x+1 3
mgvavb : ( 3)
2 2 2 2 2 2
= x p – pr + qr – q + q – r – pq + pr + r – qr – p + pq
= x = 1 = Wvbc¶
0 1 1 1 1
xp p + q − r xq q + r − p xr r + p − q ( ) = (3 )
ev, 32
x+1
3
2x−1
[ a = a ;
2 3 3
a=a]
()xq ()
xr
xp () = 1 (cÖgvwYZ) 1
(x+1)
1
(2x−1)
ev, 32 =3
3 n
[ (am) = amn]
cÖkœ \ 18 \ hw` a = b, b = c Ges c = a nq, Z‡e †`LvI †h, xyz
x y z
x+1 2x−1
= 1 ev, 3 = 3
2 3
(KwVb)
9n – 4m
45. Gi gvb wb‡Pi †KvbwU? (ga¨g) 1 x+1 3x + 1
3n – 2 m K
4
4 M2 N2
K 2m – 3n 2m + 3n M1 N 3n – 2m
–1
46. (a + b ) Gi gvb KZ?
–1 –1 (ga¨g) 43 : n Zg g~j
a+b ab
K ab L a+b M
ab a+b mvaviY enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
47. xa–b xb–c xc–a Gi gvb wb‡Pi †KvbwU? (ga¨g)
1 Lx M x2abc N xabc n
61. a = 0 n‡j a=? (mnR)
48. [(3x–1)–2]–1 Gi gvb wb‡Pi †KvbwU? (ga¨g) 1
1 1 9 3 0 L1 M N
K L M n
x 9x x2 2x
3
49. (−5)0 = KZ? (mnR) 62. –27 = KZ? (mnR)
K −5 L0 1 N5 K – 27 L 27 –3 N –8
n l m 1
al am an
50. ( ) ( ) ()
am
an
mln
al
= KZ? (KwVb) 63. aq = KZ? (mnR)
1 La Ma N alm + mn + nl
beg-`kg †kÖwY : mvaviY MwYZ 135
e¨vL¨v : 4n + 1 = 25 ev, 22(n + 1) = 25 2(n + 1) = 5
q q 1
K aq a M N q 3
a a ev, 2n + 2 = 5 n = 2
pq 79. 4x = 8 n‡j x = KZ? (mnR)
64. aq Gi gvb wb‡Pi †KvbwU? (mnR)
K4 L2
3
N
2
p 2 3
a L aq M aq N1
3 80. 3 2x +1
=5 2x + 1
n‡j x = KZ? (KwVb)
65. 42 Gi gvb wb‡Pi †KvbwU? (mnR) 5 3 1
1 K L1 M −
3 5 2
K2 L6 8 N
8 2x + 1 0
1
(5 )
2
3
1 e¨vL¨v : 32x + 1 = 52x + 1 ev, 5 (3) =1= (35)
66. 52 Gi gvb wb‡Pi †KvbwU? (ga¨g)
ev, 2x + 1 = 0 x = −
1
25 L 20 M 15 N 10 2
1 4
3 1
67. 502 Gi gvb wb‡Pi †KvbwU?
K2 5 L5 5 M5 3 5 2
(mnR)
81. (3 .2) + 3.2
4
1 1
3 −3
Gi mijgvb wb‡Pi †KvbwU? (KwVb)
68. 3 Gi Nbg~j KZ? (ga¨g)
K 3 .2
3 −3
6 M9 N
3
1 1 1 2
3 6 9
K3 3 M3 N3
1 2 82. (2x –1
3
x2 ) –6
Gi mijgvb wb‡Pi †KvbwU? (KwVb)
69. (− 3)3 ( ) = KZ?
−
2
(mnR)
K
x2
16
L
x2
128
x2
64
N
x2
32
4 27 4 27
K L M− −
27 4 27 4 enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
70. 4x + 1 = 2x – 2 n‡j x = KZ? (ga¨g)
K −2 L −3 −4 N −6 83. wb‡Pi Z_¨¸‡jv jÿ Ki :
e¨vL¨v : 4x + 1 = 2x – 2 ev, (22)x + 1 = 2x – 2 2 3 1
4
ev, 22x + 2 = 2x – 2 ev, 2x + 2 = x – 2 i.
3
8 =2 2 ii. 8 8 =
4 2
8
ev, 2x – x = – 2 – 2 x = – 4 5
4 4
1 iii. 8 = 8 8
71. n
3 =
27
n‡j n Gi gvb KZ? (ga¨g)
wb‡Pi †KvbwU mwVK? (ga¨g)
1 K i I ii L i I iii ii I iii N i, ii I iii
K2 −3 M4 N
2
6 1 84. ( 3) = 3
x+1
( ) 3 2x + 1
n‡j Ñ
72. Gi gvb wb‡Pi †KvbwU? (ga¨g) x + 1 2x – 1 2x − 1
64 i. = ii. x + 1 =
2 3 3
1 1 1 1 iii. x = 5
K L M
3 4 8 2 wb‡Pi †KvbwU mwVK? (KwVb)
3 1
73. 84 82 Gi gvb KZ? (mnR) K i I ii i I iii M ii I iii N i, ii I iii
x+1 2x – 1
2x + 1
K 82
1 3
L 84
5
84
4
N 85
e¨vL¨v : ( 3)
x+1
= ( 3)
3
ev, 3
2
=3
3
3 1 x + 1 2x – 1
ev, = ev, 3x + 3 = 4x – 2
74. 84 ÷ 82 Gi gvb KZ? (ga¨g) 2 3
x=5
4
8 L
2
8 M
3
8 N
5
8 85. wb‡Pi Z_¨¸‡jv jÿ Ki :
1 3 x 1 1
1
( ) i. 2 = 64 n‡j x = 6 ii. x4 = n‡j x = 3
75. (x2)2 x3 Gi gvb wb‡Pi †KvbwU? (ga¨g) 81
1 3x +1 2x + 9 7
Kx 1 M x3 N iii. 9 n‡j x = 4 =3
x
3 1 wb‡Pi †KvbwU mwVK? (ga¨g)
76. (16)4 (16)2 KZ? (ga¨g) K i I ii L i I iii M ii I iii i, ii I iii
1 1 1 1 86. wb‡Pi Z_¨¸‡jv jÿ Ki :
2 2 2 4
K 16 4 M2 N4 i. x5 = – 243 n‡j x = − 4
3 1 3 1 1 1
− 1 2
–3
e¨vL¨v : (16)4 (16)2 = 164 2 = 164 = 42 ii. (64)
16
=
77. (32n − 42n – 2) Gi mij gvb wb‡Pi †KvbwU? (ga¨g) iii. ax a–y = 1 n‡j x = y
K 4n – 1 L 2n – 1
M 4n + 1 2n + 1 wb‡Pi †KvbwU mwVK? (ga¨g)
2n
K i I ii L i I iii I iii I iii
n–2
e¨vL¨v : 32 − 42 = 32 − 422
n n
ii N i, ii
= 2n 3 − 4. (1
4
= 2n(3 − 1) ) Awfbœ Z_¨wfwËK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
= 2n.2 = 2n + 1 wb‡Pi Z‡_¨i Av‡jv‡K 87 Ñ 89 bs cÖ‡kœi DËi `vI :
78. 4n + 1 = 25 n‡j n Gi gvb KZ? (ga¨g) 1 –3
K3 L2
3
2
N
2
3
(a–
2 3
x )
4
x−4.a−6
beg-`kg †kÖwY : mvaviY MwYZ 136
1 1 1
87. (a −
1
2
3
x) −3
1
L x−
–3
1
M
x
x
2
a
3
a
3 2
x x e¨vL¨v : a ( –
2 3
x )
4
x–4.a-6 =
x
a3
1 1 1 1
= = 2
x a3 x x x
L M N
x x a
3
3 2
wb‡Pi Z‡_¨i Av‡jv‡K 90 Ñ 92 bs cÖ‡kœi DËi `vI :
a 2 3
–3 –3
( –
1
2 3
) = (a ) ( x) –
1
2 3
–3
123I 122 `yBwU m~PKxq ivwk|
e¨vL¨v : a x
3 1 −3 3 1 90. 1g ivwkwUi gvb wb‡Pi †KvbwU? (ga¨g)
= a2 x 3 ( ) 3
= a2x3
(−3)
e¨vL¨v :
4 −4 −6
x .a = (x–4. a ) = (x ) (a )
1
–6 4
1
–4 4
1
–6 4
3 2
e¨vL¨v : 122 123 = 12
–
2 3 ( ) ( ) = 1256 = 12
6
1 1 3
=x
(−4) .
4
a 4
= x–1a 2
(−6) . –
92. ivwk؇qi ¸Ydj KZ? (ga¨g)
5 13
1 1 1 1 1
= 3= 3= K0 L1 M 126 12 6
x 2 x a x a3 2 3 4+9
K3 L2 1 N −1
94. †Kvb k‡Z© a = a n‡j, x = y n‡e? x y
a 0, a 1 L a 0, a 1
106. 2
2x + 2
= 32 n‡j x Gi gvb KZ?
Ma0 Na1 3 7
K1 M N7
95. an cÖZx‡K a, n Gi g‡a¨ m¤úK© wb‡Pi †KvbwU? 2 2
n msL¨K a-Gi µwgK ¸Ydj
3
107. x2 = 64 n‡j x = KZ?
L n msL¨K a-Gi µwgK we‡qvMdj K 3 L 2 2 N 3
M n msL¨K a-Gi µwgK †hvMdj 108. x2 = (xab xab)c n‡j ab Gi gvb wb‡Pi †KvbwU?
N n msL¨K a-Gi µwgK fvMdj 1 L0 M3 N2
96.
3
5. 5 Gi
3
gvb wb‡Pi †KvbwU? 109. a, x, y R, n N Ges a 1 n‡jÑ
3
i. a0 = 1 ii. x = y hLb ax = ay
K 5
6
L 4 M ( 5) ( ) 3 6
3
25 iii. a −n =
1
1 an
97. 7 = n‡j, x = KZ?
x
49 wb‡Pi †KvbwU mwVK?
K −1 −2 M1 N2 K i I ii L ii I iii M i I iii i, ii I iii
98. 324-Gi m~PKxq ivwk †KvbwU? 110. a N, a 0 Ges m, n N n‡j−
4 4
K (2 3) (3 2) M (2 5)4 N (5 2)4 1 n n 1
99. 9
3x − 7 3x − 7
n‡j, x = KZ? i. a−n = ii. am = iii (ab)−n =
=3 an am anbn
5 1 7 wb‡Pi †KvbwU mwVK?
K L M3
3 3 3 K i I ii i I iii M ii I iii N i, ii I iii
x+1
100. 4 = 64 n‡j x Gi gvb KZ? 111. ax = ay n‡j x = y n‡e hw`−
K −1 2 M3 N4 i. a0 ii. a 0 iii. a 1
101.
4
16 Gi gvb KZ? wb‡Pi †KvbwU mwVK?
2 L4 M 16 N 256 K i I ii i I iii M ii I iii N i, ii I iii
x2
102. 8 = 2 n‡j, x Gi gvb KZ?
3x
112.
4
3 m~PKxq ivwki−
K 0, −2 0, 1 M 0, 3 N 1, 1 1
x 1
103. 25 = 125 n‡j x Gi gvb KZ? i. NvZ 2 ii. m~PK 4 iii. mijgvb 34
3 2
L M3 N5 wb‡Pi †KvbwU mwVK?
2 3
3 K i I ii ii I iii Mi I iii N i, ii I iii
104. 2 2 = KZ?
beg-`kg †kÖwY : mvaviY MwYZ 137
wb‡Pi Z‡_¨i Av‡jv‡K 113 Ñ 115 bs cÖ‡kœi DËi `vI : wb‡Pi Z‡_¨i Av‡jv‡K 116 I 117 bs cÖ‡kœi DËi `vI :
m−1
(3 − )
m m+1 m+1 m 1 m+1
4 −1 4 .4 3
M= m ,N= Ges R = log9 3 p= m m + 1, q =
9 −
m m 1
2 −1 16 (3 )
113. M Gi mijdj wb‡Pi †KvbwU? 116. p = 3 n‡j, m Gi mwVK gvb †KvbwU?
2m + 1 L 2m − 1 M 2m + 1 N 2m − 1 K2 L1 0 N −1
M 117. p q = 27 n‡j m Gi gvb wb‡Pi †KvbwU?
114. wb‡Pi †KvbwU N Gi mijdj? 1
− L −2 M1 N0
K 2m − 1 2m + 1 M 2m + 1 N 2m − 1 2
115. wb‡Pi †KvbwU M N R Gi mijdj wb‡`©k K‡i?
m+1
K 42 L 4(2m − 1) M 42m − 1 4(2m + 1)
5 –5
4 M. evgcÿ = 83 1 8
2 2 4 2
L. ( ) ( )
3
2
3
3
2
1
Gi mijgvb wbY©q Ki|
–1 = 84
–
2 [ am an = am – n]
M. †`LvI †h, 84 82 = 24 2 4 3–2 1 1 1
= 8 4 = 84 = (2 2 2)4 = (23)4
2bs cª‡kœi mgvavb 3
1–
1
–
1
–
1
–
1
= 24 = 2 4 = 212. 4 = 2.2 4 =2 4 2 = Wvbcÿ
K. 3 3 3 3 = 34 3 1 1
–
cÖ`Ë ivwkwUi m~PKxq ivwk 34 84 82 =2 4 2 (†`Lv‡bv n‡jv)
GLb, 34-Gi wfwË 3 Ges NvZ 4 (Ans)
5 –5
1
xa
1
ca
{ } { } { x }
pq
bq + r
q− r
cr + p
r−p
=1 4
a (a + b) − ab a2 + ab − ab x xqr rp
= .1=
a+b a+b 5bs cª‡kœi mgvavb
a2
=
a+b
(Ans) K. †`Iqv Av‡Q, xp + q = a, xq + r = b, xr + p = c
GLb, a b c = 1
M. [a − {a−1 + (b−1 − a)−1}−1] a−2 b−1
ev, xp + q xq + r xr + p = 1
−1 −1
= a − +
1 1 1 1 ev, xp + q + q + r + r + p = x0
a b ( )
−a
a b
−1 −1
2.
ev, x2p + 2q + 2r = x0
= a − +
1 1− ab 1
ev, 2p + 2q + 2r = 0
a b . a2 b p + q + r = 0 (†`Lv‡bv n‡jv)
b −1 1
= a − +
1
a 1 − ab . a2 b a
L. evgcÿ = x2r x2p x2q
b c
−1
1 − ab + ab 1
= a − . a2 b
a (1 − ab) =
xp + q xq + r xr + p
2p 2p
−1 x2r
= a −
1 1 x x
a − a2 b . a2 b xp + q . xq + r . xr + p
1 =
x2r . x2p . x2q
= [a − (a − a2 b)] . 2
ab
xp + q + q + r + r + p x2p + 2q + 2r
1 1 = = 2p + 2q + 2r
= a − a + a2 b . 2 = a2 b . 2 x2p + 2q + 2r x
a b ab
= a2 − 2 b1 − 1 = a0 b0 = 11 = 1 (Ans) = x2p + 2q + 2r − 2p − 2q − 2r
a b c = x0 = 1 = Wvbcÿ (cÖgvwYZ)
œ 4
cÖk- (xx ) = p (xx ) = q (xx ) = r
b c a
ap + q p−q
bq + r q − r cr + p r − p
K. †`LvI †h, p q r = 1
L. cÖgvY Ki †h, pa + ab + b qb + bc + c r c + ca + a =1
2 2 2 2 2 2
2 M. evgcÿ = xpq
4
{ } x qr { } { }
xrp
p+q (xq + r) − (xr + p) r − p
p+q p−q q + r q r r+p
(x )
1 1 1
=
x x x
pq qr rp
M. pab qbc rca = 1 cÖgvY Ki| 4 2 p−q 2 q−r 2 r−p
x(p + q) x(q + r) x(r + p)
4bs cª‡kœi mgvavb = pq qr rp
x x x
xa xb xc
xp + 2pq + q p − q xq + 2qr + r q − r xr + 2rp + p r − p
2 2 2 2 2 2
K. †`Iqv Av‡Q, xb = p, xc = q, xa = r
=
pq qr rp
xa xb xc xa + b + c x x x
pqr= = = 1 (†`Lv‡bv n‡jv) = (x p + 2pq + q − pq)
2 2 p − q
(x q + 2qr + r − qr)
2 2 q − r
xb xc xa xa + b + c
L. cÖ`Ë ivwk (x r2 + 2rp + p2 − rp)r −p
= pa + ab + b qb + bc + c rc + ca + a
2 2 2 2 2 2
p2 + pq + q2) p − q (x (xr + rp + p )r − p
q2 + qr + r2)q − r
2 2
= (x
xa a2 + ab + b2 xb b2 + bc + c2 xc c2 + ca + a2 − 2 + pq + q2)
x − 2 + qr + r2)
x − 2 + rp + p2)
= ()
x b ()
x c
xa () =x
=xp
(p
3
q) (p
− q3 xq
3
(q r)
− r3
(q
xr
3
(r
− p3
p) (r
a − b a2 + ab + b2
= (x ) (x )b − c b2 + bc + c2
(x )
c − a c2+ ca + a2
= x(a − b) (a + ab + b ) x (b − c) (b + bc + c ) x (c − a) (c + ca + a ) = xp − q + q − r + r − p
2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3
=x a3 − b3
x b 3 − c3
x c 3 − a3
= x0 = 1 = Wvbcÿ (†`Lv‡bv n‡jv)
= xa − b + b − c + c − a = x0 = 1 (cÖgvwYZ)
3 3 3 3 3 3
beg-`kg †kÖwY : mvaviY MwYZ 139
1 3m + 1
œ 6 m = xp, n = xq, l = xr, a = p + q + r Ges b = pqr
cÖk- n‡j = 2
3m − m
1 m
K. †`LvI †h, (mnl)−1 = xa
br bp bq
2 =3m + 1 − m
2
2+m
[aa = a ]
2
n
m−n
= 32m − m + 1 = 3− m + 2m + 1 (Ans)
L. †`LvI †h, (mn) (nl) (ml ) = 1 a − 2p a − 2q a − 2r
4
Avevi, 2q
9
m+1
ivwk = m − 1 m + 1
n l m
M. cÖgvY Ki †h, ( l ) (m) ( n ) =l 4 (3 )
2 m+1
(3 )
6bs cª‡kœi mgvavb = (m − 1)(m + 1)
3
K. evgcÿ = (mnl)−1 32m + 2 2m + 2 − m2 + 1 2
− m + 2m + 3
= m2 − 1 = 3 = 3 (Ans)
r −1 3
= (x x x ) [gvb ewm‡q]
p q
1 3m + 1 9m + 1 3
= p q r M. 1g ivwk = m m −1 ; 2q ivwk = m −1 m + 1 Ges 3q ivwk = 81
x .x.x (3 ) (3 )
1 (1g ivwk 2q ivwk) Z…Zxq ivwk
= p+q+r
x 3m + 1 9m + 1 3
= m m − 1 (m − 1) (m + 1) 81
1 (3 ) 3
= a [ a = p + q + r]
x 3m + 1 {(32)}m + 1 3 3
= m2 m (m − 1) (m + 1) 33 3
evgcÿ = Wvbcÿ (†`Lv‡bv n‡jv) 3 − 3
br bp bq
3m + 1 32m + 2
L. evgcÿ = (mn) (nl ) (ml ) r p q
= m2 m m2 − 1 31 . 3
3 − 3
3
p q r 1
x x x
=( ) ( ) ( )
2
[gvb ewm‡q] = (3m + 1 − m + m) (32m + 2 − m
2
pqr pqr pqr +1
) 3 33
1
q r p
x x x 1
= 32m − m + 1 32m + 3 − m 3 3
2 2 1+
1
1 1
= (xp − q)pq (xq − r)qr (xr − p)pr
4
2m − m 2 + 1 − 2m − 3 + m2
p−q q−r r−p =3 33
4 −6+4
−2 + 3
4 2
−
= x pq x qr x pr = 3-2 33 =3 =3
3
=3
3
(Ans)
p−q q−r r−p
+ +
= x pq qr pr
a
1
b
1
c
1
= x
rp−qr + pq − pr + rq − pq
pqr
œ 8
cÖk- (xx ) , (xx ) , (xx )
b
ab
c
bc
a
ca
m~PK msewjZ wZbwU ivwk|
0 K. 1g I 2q ivwk‡K xn AvKv‡i cÖKvk Ki| 2
= xpqr = x0 = 1 = Wvbcÿ L. cÖgvY Ki †h, ivwk¸‡jvi ¸Ydj = 1 4
evgcÿ = Wvbcÿ (†`Lv‡bv n‡jv) x x −2 1 1 1
3.2 − 4.2 xa ab xb bc xc ca
M. evgcÿ =
n
( ) ( ) ( )
l
a − 2p
l
m
a − 2q
m
n
a − 2r
M. †`LvI †h,
2 −2
x x−1 = 4 b
x () () () c
x
a
x
4
x
=( )
x
( )
q x
( )
p + q + r − 2p r p + q + r − 2q p p + q + r − 2r
8bs cª‡kœi mgvavb
r p q
x x x 1 1
[gvb ewm‡q] xa ab −b ab am
= x(q − r) (r + q − p) . x(r − p) (p + r − q) . x(p − q) (p + q − r)
K. 1g ivwk = () xb
a−b
= (x
a
) [
an
=a − ]
m n
= xqr + q
2 − pq − r2 − qr + pr
. xpr + r
2 − qr − p2 −pr + pq
. xp
2 + pq − pr − qp − q2 + qr
ab a−b
= x [ (am)n = amn ] hv xn AvKvi| †hLv‡b, n =
= xq − pq − r + pr + r − qr −p + pq + p − pr − q + qr
2 2 2 2 2 2 ab
1 1 b−c
= x0 = 1 = Wvbcÿ xb bc bc bc
K. AwZ m„Rbkxj cÖkœ 4(K) bs mgvavb †`L| = (xm − l)m + ml + l (xn − m)n + mn + m (xl − n)l + ln + n
2 2 2 2 2 2
2x+1 − 2x−1
3
= (xa − b)a + b (xb − c)b + c (xc − a)c + a œ 11 P = 2x − 2x−1 , Q = 3.2x − 4.2x−2 Ges
cÖk-
= x(a + b)(a − b) x(b + c)(b − c) x(c + a)(c − a)
= xa − b xb − c xc − a
2 2 2 2 2 2
3x+3 − 5.3x+1
R=
=x a2
− b 2
+ b2
− c2
+ c 2
− a 2
= x0 = 1 3x+2 3
pa + b qb + c rc + a = 1 (Ans.) K. P Gi gvb wbY©q Ki| 2
M. evgcÿ = pa + ab + b qb + bc + c rc + ca + a
2 2 2 2 2 2
2 2 2 2
L. P Q R = KZ? 4
x a a + ab + b x b b + bc + c xc c2 + ca + a2
=
x b ()
x c ()
xa () M. cÖgvY Ki †h, PQR (5a − 1)a + 1 (5a)a − 1 = 300
25a + 1 5a + 1
4
− (x ) − (x − a)c + ca + a
2 2 2 2 2 2
a b a + ab + b b c b + bc + c c
= (x )
=x (a − b)(a 2
+ ab + b 2
)
x (b − c)(b 2
+ bc + c 2
)
x (c − a)(c2
+ ca + a2
) 11bs cª‡kœi mgvavb
= xa − b xb − c xc − a
3 3 3 3 3 3
K. †`Iqv Av‡Q,
= x a − b + b − c − c − a = x0 = 1 = Wvbcÿ
3 3 3 3 3 3
P a+b Q b+c 1 1 3m + 1 9m + 1 1
() ()
Q
R
+ 2(R.P)a − c = 3−2 = 2 = m m − 1 m − 1 m + 1 = (†`Lv‡bv n‡jv)
3 9 (3 ) (3 ) 9
xa a+b xb b+c œ 14 Xp + q = m, n = Xq + r Ges b = Xr + p
cÖk-
= () ()
x b
xc
+ 2(xc.xa)a − c
K. m n b = 1 n‡j p + q + r Gi gvb KZ? 2
= (xa−b)a + b (xb − c)b + c + 2.(xc + a)a − c m n b
= xa − b xb − c + 2.xa − c
2 2 2 2 2 2
L. †`LvI †h, X2r X2p X2q Gi gvb 1| 4
− − − = xa − c + 2.xa − c = 3.xa − c (Ans.)
2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2
a b + b c a c
=x + 2.x mp+q p−q nq+r q−r br+p r−p
M. ()P
Q
a 2
+ ab + b 2
()
Q
R
b 2
+ bc +
()
c 2
R
P
c 2
+ ca + a 2
M. { } { } {X }
cÖgvY Ki †h, Xpq
Xqr rp =1 4
x a a 2
+ ab + b 2
x b b 2
+ bc + c 2
xc c2 + ca + a2
14bs cª‡kœi mgvavb
=() xb ()
xc ()
xa m„Rbkxj cÖkœ 5 Gi mgvav‡bi Abyiƒc
= (xa−b)a + ab + b (xb−c)b + bc + c (xc−a)c + ca + a
2 2 2 2 2 2
x x
2 2 2 2 2 2
(a−b)(a + ab + b ) (b−c)(b + bc + c ) (c−a)(c + ca + a )
=x
= xa − b xb − c xc − a = xa − b + b + c − c − a = x0 = 1 (Ans)
3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3
A b yk xj b x 4 .2
L. cÖ`Ë ivwk, logx144 = 4 œ 5 jM¸‡jvi wfwË GKB n‡j, jMvwi`‡gi m~Îvewj cÖ‡qvM
cÖk-
ev, x4 = 144 K‡i mij Ki :
ev, x4 = (2 3)4 K. 3 log 2 + log 5 2
10 25 81
x = 2 3 (Ans.) L. 7 log
9
− log + 3 log
24 80
4
M. log2 5 400 + log3 2324 + log6 6 6 16 25 81
1
M. log 5 + 16 log
15
+ 12 log
24
+ 7 log
80
4
4 4
= log
2 5
(2 5) + log
3 2
(3 2) + log66(6)2 5bs cª‡kœi mgvavb
1
= log2 5
(2 5)4 + log3 2(3 2)4 + log66( )
1+2 K. cÖ`Ë ivwk = 3 log 2 + log 5
= log 23 + log5
3 = log8 + log5 = log (8 5) = log 40 (Ans)
= 4log (2 5) + 4log (3 2) + log66 10 25 81
2
2 5
3
3 2
L. cÖ`Ë ivwk = 7 log 9 − 2 log 24 + 3 log 80
=4+4+ [ logaa = 1]
2 10 7 25 2 81 3
=8+ =
3 19
2 2
(Ans)
= log ( ) ( ) ( )
9
− log
24
+ log
80
10 7
25 2
81 3
œ 4 p = log2
cÖk- 8000 = x, q = log5 5 log5
3
( 5) (
3
5) +
= log
9( ) ( ) ( )
24
80
10 7
24 2
81 3
5
log12 12, r = log3 2324 + log5 5 5
= log
9( ) ( ) ( )
25
80
25 2223 3333
7 2 3
3 5 2 5 2 10 10 2
= log {2 . 3 . 52} = log 5 = 2 log 5 (Ans)
0 0
+ log 4
2.5 7 52 2 34 3
36
25
3
2
= log ( ) + log ( ) − log ( )
9
16
125
3 2 = log ( )
3 2 − log ( ) 3
2 .3 2 5
27. 57 54 312
36 2 3
2 3 4 2 = log 14 − log 6 2 + 12 3
= log ( ) ( ) ( ) 2 3
3 2 .3 2 .5
25 3 5
27. 57 26 . 32 312
2 .3
= log (
2
2
2
5 ) 3 (5 )
2 2
3 3
6
8
6
= log ( 3 14
5 4 12 3
2 .5 )
6 6 3 6 9
27 + 6 . 57 . 32 + 12 213 . 57 . 314
2 . 3 . 2 .5 2 = log 14 4 + 3 12 = log 14 7 12
= log (
5 .3 .2 )
6 = log ( )
6 8 8
3 .5 .2 3 .5 .2
2
= log 2 13 − 125 3
7 − 7 14 −14
= log (29 − 8) = log 2 = Wvbcÿ
= log 215030 = log 211 = log 2 (Ans.)
evgcÿ = Wvbcÿ (cÖgvwYZ)
16 25 81 œ 8 x = 2, y = 3, z = 5
cÖk-
M. evgcÿ = 7 log 15 + 5 log 24 + 3 log 80
K. †`LvI †h, ylogx + logz = log40 2
= 7 log 16 − 7 log 15 + 5 log 25 4 2
− 5 log 24 + 3 log 81 − 3 log 80 x z 81
L. 7log zy + z log x3. y + y log 80 Gi gvb wbY©q Ki| 4
= 7 log 24 − 7 log (3 5) + 5 log 52
− 5 log (23 3) + 3 log 34 − 3 log (24 5) log y3 + logx3 − log (xz)3
= (7 4) log 2 − (7 log 3 + 7 log 5) M. logx2y − logxz
Gi gvb wbY©q Ki| 4
+ (5 2) log 5 − (5 log 23 + 5 log 3) + (3 4)
log 3 − (3 log 24 + 3 log 5) 8bs cª‡kœi mgvavb
= 28 log 2 − 7 log 3 − 7 log 5 + 10 log 5 − K. †`qv Av‡Q, x = 2, y = 3, z = 5
15 log 2 − 5 log 3 + 12 log 3 − 12 log 2 − 3 log 5
= 28 log 2 − 15 log 2 − 12 log 2 − 7 log 3 evgcÿ = y log x + log z
− 5 log 3 + 12 log 3 − 7 log 5 + 10 log 5 − 3 log 5 = 3 log 2 + log 5
= (28 − 15 − 12) log 2 + (−7 − 5 + 12) log 3 + = log 23 + log 5
(− 7 + 10 − 3) log 5 = log 8 + log 5
= 1 log 2 + 0 log 3 + 0 log 5 = log (8 5)
= log 2 + 0 + 0 = log 40 = Wvbcÿ (†`Lv‡bv n‡jv)
= log 2 = Wvbcÿ
x4 z2 81
evgcÿ = Wvbcÿ (cÖgvwYZ) L. cÖ`Ë ivwk = 7 log zy + z log x3. y + y log 80
œ 7 p = 2, q = 5, r = 7, s = 3
cÖk- = 7 log
24 52
+ 5 log 3 + 3log
81
35 2 .3 80
K. †`LvI †h, log 21 = log r + log s 2
24 7 5
= log + log 35 + 3log 43
2 4
50
L. †`LvI †h, log 147 = log p + p log q − log s − p logr 4 3 5 2 3 2 5
24 7 52 5 3
= log + log 3 + log 43
4
pq q2 81
M. r log 2 − p log 3 + s log
s ps 80
Gi gvb wbY©q Ki 4 3 5 2 3 2 5
7bs cª‡kœi mgvavb = log 7
228 510
+ log 15 5 + log 12
312
3 5 7 2 .3 2 53
K. †`Iqv Av‡Q, p = 2, q = 5, r = 7, s = 3 2 28 5 10 312
evgcÿ = log 21 = log (7 3) = log 7
3 5 7 + log 15 5 + log 12
2 .3 2 53
= log 7 + log 3 = log r + log s 28
2 .5 .310 12 228.510.312
= Wvbcÿ = log 7 + 5 15 + 12 7 + 3 = log 12 27 10
3 .2 .5 3 .2 .5
evgcÿ = Wvbcÿ (†`Lv‡bv n‡jv) = log 228 − 27. 510 − 10312 − 12
50 = log 21. 5030 = log 211 = log 2 (Ans.)
L. evgcÿ = log
147
beg-`kg †kÖwY : mvaviY MwYZ 151
log y3
+ − log
logx3 (xz)3 K. 5 log 5 − log 25 2
M. cÖ`Ë ivwk = logx2y − logxz 3 3 6
L. log5 5 + log5 ( 5 ) ( 5 ) + log6 6 + log216 4
log 33 + log 23 − log (2.5)3
= log 27 + log8 − log 1000
log(22.3) − log(2.5)
M. log 1.2
4
1 1
=
log (33)2 + log 8 − log {(10)3}2 9bs cª‡kœi mgvavb
log12 − log10
3 3 K. cÖ`Ë ivwk = 5 log 5 − log 25
= log 55 − log52
log 32 + log 64 − log (10)2
= 55
3
log (12 10)
1 3
= log
52 ()
log 32 + log (64)2 − log (10)2 = log 5(5 − 2) = log 53 = log 125 (Ans)
= 3 3 6
log (1.2)
L. log5 5 + log5 ( 5 ) ( 5 ) + log6 6 + log216
1
3 3 1 1 1 1
log 3 + log (43)2 − log 10
2 2 = log (5)3 + log (5)3 (5)2 + log (6)6 + log 24
= 5 5 6 2
log 1.2 1 1
3 1 + 1
3 3 = log 5 + log (5)3 2 + 6 log 6 + 4 log 2
log 3 + log 42 − log 10 3 5 5 6 2
2 2 5
= 1 1
log1.2 = 1 + log 56 + 1 + 4 1 [ log a = 1]
3 3 3 3 5 6 a
log 3 + log 4 − log 10 1 5 1
2 2 2 = + log 5 + + 4
= 3 6 5 6
log 1.2
3 3 1 5 1 2 + 5 + 1 + 24 32 16
log (3 4 10) log 1.2 = + + +4= = = (Ans.)
2 2 3 3 6 6 6 6 3
= = = (Ans.)
log 1.2 log 1.2 2 M. cvV¨eB‡qi 80bs c„ôvi D`vniY 11bs mgvavb †`L|
œ 9 jM¸‡jvi wfwË GKB n‡j, jMvwi`‡gi m~Îvewj cÖ‡qvM
cÖk-
K‡i mij Ki :
= 21+2m − m 23+2m−m
2 2
evgcÿ = log81
50 ( ) ( ) ( )
16 . 25 . 81
= log10
3516 3812 5167
= log50 − log81 16 . 25 . 81
= log(52 2) − log34 316.516 312(23)12 57.167
= log52 + log2 − 4log3
= log10 [ (16)16
.
(5)24
. ]
(3)28
= 2log5 + log2 − 4log3 3 .3 .5 .5 .(2) .167
16 12 16 7 36
= log2 + 2log5 − 4log3
= log p + 2log r − 4log q
= log10 [ (16)16.(5)24.328 ]
3 12.516 + 7.(24)9.167
16 +
50
= Wvbcÿ = log10 [ −
(3)28.(5)24.(6)16 ]
log = log p + 2log r − 4log q (†`Lv‡bv n‡jv) = log10[3 28 28 .523 − 24.169 + 7 − 16] [ (24)9 = (16)9]
81
= log10[3.5−1.160]
log3 + log3 + log3q q − log3 r
p r
L. 1
q p [ ]
= log10 1. .1
5
= log3 + log3 + log33 3 − log3 5 [gvb
2 5 1
3 2 ewm‡q] = log10 ()
5
(Ans.)
= log3 2 3 3 − log3 5
2 5 15 24 80
M. †`Iqv Av‡Q, x = 16 , y = 25 , z = 81
3 5 1
= log33 5 − log3 5 log6 + log6 + log3 3
xy xz
= log3
3 5 1
= log33 = 1 (Ans.)
5 = log6
5
+ log6
1 2
+ log3(3) [gvb ewm‡q]
15 24 15 80
log q + logp3 − log (pr)3 . .
M. log12
16 25 16 81
5 1 1
log 33 + log23 − log 2.53 = log6
33
+ log6
55 2
+ log33
=
log 12 25 27
log 27 + log8 − log 1000 5 1 1
= = log6 + log6 + log33
log 12 9 25 2
Abykxjbx 4.2 Gi, D`vniY 11 bs mgvavb †`L| 10 27
5 10 27 1
œ 12 x = 15 24 80
cÖk- 16
,y= ,z=
25 81
Ges a = 1000 = log6
9
+ log6 + [ logaa = 1]
25 2
= log6 1
5 10 27 1 1
9 25 + 2 = log6 6 + 2 = 1 + 2
3
K. †`LvI †h, log10a = 2 2
3
L. 16log10x + 12log10y + 7log10z Gi gvb wbY©q Ki| 4 = (Ans.)
2
(5) (1)
M. log6 xy + log6 xz + log3, 3 = KZ? 4
12bs cª‡kœi mgvavb
beg-`kg †kÖwY : mvaviY MwYZ 153
A b yk xj b x 4 .3
jMvwi`g c×wZ
jMvwi`g c×wZ `yB ai‡bi :
(K) ¯^vfvweK jMvwi`g (Natural Logarithm) : ¯‹Uj¨v‡Ûi MwYZwe` Rb †bwcqvi (John Napier : 1550-1617) 1614 mv‡j e †K wfwË
beg-`kg †kÖwY : mvaviY MwYZ 154
a‡i cÖ_g jMvwi`g m¤úwK©Z eB cÖKvk K‡ib| e GKwU Ag~j` msL¨v, e = 271828| Zuvi GB jMvwi`g‡K †bwcwiqvb jMvwi`g ev e
wfwËK jMvwi`g ev ¯^vfvweK jMvwi`gI ejv nq| loge x †K ln x AvKv‡iI †jLv nq|
(L) mvaviY jMvwi`g (Common Logarithm) : Bsj¨v‡Ûi MvwYZwe` †nbwi weªMm (Henry Briggs : 1561−1630) 1624 mv‡j 10 †K
wfwË K‡i jMvwi`‡gi †Uwej (jM †Uwej ev jM mviwY) ˆZwi K‡ib| Zuvi GB jMvwi`g‡K weªMm jMvwi`g ev 10 wfwËK jMvwi`g ev
e¨envwiK jMvwi`gI ejv nq|
`ªóe¨ : jMvwi`‡gi wfwËi D‡jøL bv _vK‡j ivwki (exRMwYZxq) †ÿ‡Î e †K Ges msL¨vi †ÿ‡Î 10 †K wfwË wn‡m‡e aiv nq| jM
mviwY‡Z wfwË 10 ai‡Z nq|
mvaviY jMvwi`‡gi c~Y©K I AskK
(K) c~Y©K (Characteristics) : awi, GKwU msL¨v N †K ˆeÁvwbK AvKv‡i cÖKvk K‡i cvB, N = a 10n, †hLv‡b N > 0, 1 a < 10 Ges
n Z| Dfq c‡ÿ 10 wfwˇZ jM wb‡q cvB, log10N = log10(a 10 )
n
log10N= log10a + log1010n wfwË 10 Dn¨ †i‡L cvB, log N = n + log a; n †K ejv nq logN Gi c~Y©K|
`ªóe¨ : 1 c~Y©K abvZ¥K ev FYvZ¥K n‡Z cv‡i| wKš‘ AskK me©`v abvZ¥K|
`ªóe¨ : 2 †Kv‡bv c~Y©K FYvZ¥K n‡j, c~Y©KwUi ev‡g Ô−Õ wPý bv w`‡q c~Y©KwUi Dc‡i ÔÑÕ (evi wPý) w`‡q †jLv nq|
†hgb, c~Y©K − 3 †K †jLv nq −3 w`‡q| Zv bv n‡j AskKmn j‡Mi m¤ú~Y© AskwU FYvZ¥K †evSv‡e|
(L) AskK (Mantissa) : †Kv‡bv msL¨vi mvaviY j‡Mi AskK 1 A‡cÿv †QvU GKwU AFYvZ¥K msL¨v| GwU g~jZ Ag~j` msL¨v| Z‡e GKwU
wbw`©ó `kwgK ¯’vb ch©šÍ Ask‡Ki gvb †ei Kiv nq|
†Kv‡bv msL¨vi j‡Mi AskK jM ZvwjKv †_‡K †ei Kiv hvq| Avevi Zv K¨vjKz‡jU‡ii mvnv‡h¨I †ei Kiv hvq|
− (M) 0000245
00035 Gi mvaviY j‡Mi c~Y©K = −3 ev 3
cÖkœ \ 8 \ 00225 msL¨vwU we‡ePbv K‡i wb‡Pi cÖkœ¸‡jvi DËi `vI : mgvavb : cÖ`Ë ¯^vfvweK ivwk = 0000245
245 1
(1) msL¨vwUi an AvKvi wb‡Pi †KvbwU? = = 245 6
1000000 10
K. (25)2 L. (015)2 =
245
100 6
1
M. (15) 2
(15)
2 100 10
102
e¨vL¨v : 00225 = 015 015 = (15)2 = 245 6 = 245 (10)2 − 6
10
(2) msL¨vwUi ˆeÁvwbKiƒc wb‡Pi †KvbwU? = 245 10−4
K. 225 10−4 L. 225 10−3 wb‡Y©q ˆeÁvwbKiƒ‡c cÖKvwkZ ivwk 245 10− 4
beg-`kg †kÖwY : mvaviY MwYZ 155
(N) 37500000 4820msL¨vwU‡Z A‡¼i msL¨v 4 wU
mgvavb : cÖ`Ë ¯^vfvweK ivwk = 37500000 msL¨vwU‡Z j‡Mi c~Y©K = 4 − 1 = 3 (Ans.)
= 375 100000
= 375 105 (L) 72245
375 mgvavb : 72245 = 72245 101
= 100 105 msL¨vwUi j‡Mi c~Y©K 1
100
=
375
102 105 Ab¨fv‡e, msL¨vwUi `kwg‡Ki ev‡g A_©vr c~Y© As‡k 2wU A¼ Av‡Q|
100
msL¨vwU‡Z j‡Mi c~Y©K = 2 − 1 = 1 (Ans.)
= 375 107
wb‡Y©q ˆeÁvwbKiƒ‡c cÖKvwkZ ivwk 375 107 (M) 1734
(O) 000000014 mgvavb : 1734 = 1734 100
mgvavb : cÖ`Ë ˆeÁvwbK ivwk = 000000014 msL¨vwUi c~Y©K 0
14 1 Ab¨fv‡e, msL¨vwUi `kwg‡Ki ev‡g A_©vr c~Y© As‡k 1wU A¼ Av‡Q|
= = 14 8
100000000 10 msL¨vwU‡Z j‡Mi c~Y©K = 1 − 1 = 0 (Ans.)
14 1 10
=
10
10 8 = 14
10 8
(N) 0045
10 mgvavb : 0045 = 45 10−2
= 14 (10)1 − 8
−
= 14 10−7 msL¨vwU‡Z j‡Mi c~Y©K − 2 ev, 2
wb‡Y©q ˆeÁvwbKiƒ‡c cÖKvwkZ ivwk 14 10−7 Ab¨fv‡e, msL¨vwUi `kwgK we›`y I Gi cieZ©x cÖ_g mv_©K
cÖkœ \ 10 \ mvaviY `kwgKiƒ‡c cÖKvk Ki : A¼ 4 Gi gv‡S 1wU 0 (k~b¨) Av‡Q|
(K) 105 −
msL¨vwU‡Z j‡Mi c~Y©K = − (1 + 1) = − 2 ev, 2 (Ans.)
mgvavb : cÖ`Ë ˆeÁvwbK ivwk = 105
= 10 10 10 10 10 = 100000 (O) 0000036
wb‡Y©q mvaviY `kwgKiƒ‡c cÖKvwkZ ivwk 100000 mgvavb : 0000036 = 36 10−5
−
(L) 10 − 5 msL¨vwUi c~Y©K − 5 ev, 5
mgvavb : cÖ`Ë ˆeÁvwbK ivwk = 10−5 Ab¨fv‡e, msL¨vwUi `kwgK we›`y I Gi cieZ©x cÖ_g mv_©K
1 1 A¼ 3 Gi gv‡S 4wU 0 (k~b¨) Av‡Q|
= 5 = 100000 = 000001
−
wb‡Y©q mvaviY `kwgKiƒ‡c
10
cÖKvwkZ ivwk 000001 msL¨vwU‡Z j‡Mi c~Y©K = − (4 + 1) = − 5 ev, 5 (Ans.)
(M) 253 104 cÖkœ \ 12 \ K¨vjKz‡jUi e¨envi K‡i wb‡Pi msL¨v¸‡jvi mvaviY
j‡Mi c~Y©K I AskK wbY©q Ki :
mgvavb : cÖ`Ë ˆeÁvwbK ivwk = 253 104
253
(K) 27
= 100 10000 = 25300 mgvavb : K¨vjKz‡jUi e¨envi Kwi :
wb‡Y©q mvaviY `kwgKiƒ‡c cÖKvwkZ ivwk 25300 AC log 27 = 143136
(N) 9813 10−3 log 27 Gi c~Y©K 1 Ges AskK 43136
mgvavb : cÖ`Ë ˆeÁvwbK ivwk = 9813 10−3 (L) 63147
9813 1 9813
= 1000 103 = 1000 1000
1 mgvavb : K¨vjKz‡jUi e¨envi Kwi :
AC log 63.147 = 180035
9813
= 1000000 = 0009813 log 63147 Gi c~Y©K 1 Ges AskK 80035
wb‡Y©q mvaviY `kwgKiƒ‡c cÖKvwkZ ivwk 0009813 (M) 1405
(O) 312 10−5 mgvavb : K¨vjKz‡jUi e¨envi Kwi :
mgvavb : cÖ`Ë ˆeÁvwbK ivwk = 312 10−5 AC log 1.405 = 014765
312 1
= 100 105 log 1405 Gi c~Y©K 0 Ges AskK 014765
312 1 (N) 00456
= mgvavb : K¨vjKz‡jUi e¨envi Kwi :
100 100000
312
= 10000000 AC log 0.0456 = − 265896
−
= 00000312 log 00456 Gi c~Y©K − 2 ev, 2 Ges AskK 65896
wb‡Y©q mvaviY `kwgKiƒ‡c cÖKvwkZ ivwk 00000312 (O) 0000673
cÖkœ \ 11 \ wb‡Pi msL¨v¸‡jvi mvaviY j‡Mi c~Y©K †ei Ki mgvavb : K¨vjKz‡jUi e¨envi Kwi :
(K¨vjKz‡jUi e¨envi bv K‡i) : AC log 0.000673 = − 482802
(K) 4820 −
mgvavb : 4820 = 4820 1000 = 4820 103 log 0000673 Gi c~Y©K − 4 ev, 4 Ges AskK 82802
msL¨vwU‡Z j‡Mi c~Y©K 3 cÖkœ \ 13 \ ¸Yd‡ji/fvMd‡ji mvaviY jM (Avmbœ cuvP `kwgK ¯’vb
Ab¨fv‡e, †`Iqv Av‡Q, msL¨vwU = 4820 ch©šÍ) wbY©q Ki :
beg-`kg †kÖwY : mvaviY MwYZ 156
(K) 534 87 mgvavb : log 28 = log (2 2 7)
mgvavb : log (534 87) = log 2 + log 2 + log 7
= 030103 + 030103 + 084510
= log 534 + log 87 [K¨vjKz‡jUi e¨envi K‡i] [ log 2 = 030103, log 7 = 084510]
= 0727541 + 0939519
= 144716 (Ans)
= 166706 (Ans) [cuvP `kwgK ¯’vb ch©šÍ]
(M) log 42
(L) 079 056
mgvavb : log (079 056) mgvavb : log 42
= log (2 3 7)
= log 079 + log 056 [K¨vjKz‡jUi e¨envi K‡i] = log 2 + log 3 + log 7
= − 0102373 + (−0251811)
= 030103 + 047712 + 084510 = 162325 (Ans)
= − 0102373 − 0251811
= − 035418 cÖkœ \ 15 \ †`Iqv Av‡Q, x = 1000 Ges y = 00625
− K. x †K anbn AvKv‡i cÖKvk Ki, †hLv‡b a I b †gŠwjK msL¨v|
= 035418 (cuvP `kwgK ¯’vb ch©šÍ) (Ans)
L. x I y Gi ¸Ydj‡K ˆeÁvwbK AvKv‡i cÖKvk Ki|
(M) 222642 342
M. xy Gi mvaviY j‡Mi c~Y©K I AskK wbY©q Ki|
mgvavb : log (222642 342)
= log 222642 − log 342 mgvavb :
= 1347607 − 05340261 K. x = 1000
= 08135808 ev, x = 103
= 081358 (Ans) [cuvP `kwgK ¯’vb ch©šÍ] ev, x = (2 5)3
(N) 019926 324 ev, x = 23 53
mgvavb : log (019926 324)
x Gi a b AvKv‡i cÖKvk 2 5 (Ans)
n n 3 3
= log 019926 − log 324
= −07005798 −1570545 L. xy = 1000 00625
= −221112 (cuvP `kwgK ¯’vb ch©šÍ) = 625 = 625 101
− x I y Gi ¸Yd‡ji ˆeÁvwbK AvKvi 625 101 (Ans.)
= 2 21112 (Ans)
M. log (xy)
cÖkœ \ 14 \ hw` log 2 = 030103, log 3 = 047712 Ges log 7 = log x + log y
= 084510 nq, Z‡e wb‡Pi ivwk¸‡jvi gvb wbY©q Ki : = log1000 + log 00625
(K) log 9 = log103 + log00625
= 3log10 + (−1204119983)
mgvavb : log 9 = log (3 3) = 3 1− 1204119983
= log 3 + log 3 = 3 −120412
= 047712 + 047712 [ log 3 = 047712] = 179588
= 095424 (Ans) log(xy) Gi c~Y©K 1 Ges AskK 79588 (Ans.)
(L) log 28
K †i‡b †`Kv‡Z© †nbwi weªMm M Rb †fb N RR© K¨v›Ui 48. 8350-Gi j‡Mi c~Y©K wb‡Pi †KvbwU? (mnR)
K2 L1 M0 3
34. e = 271828 †Kvb ai‡bi msL¨v? (mnR)
e¨vL¨v : log 8 350 Gi c~Y©K, 4 − 1 = 3
K g~j` msL¨v Ag~j` msL¨v
49. 6237-Gi j‡Mi c~Y©K wb‡Pi †KvbwU? (ga¨g)
M FYvZ¥K msL¨v N fMœvsk msL¨v
K4 L3 M2 1
35. ¯^vfvweK jMvwi`g wb‡Pi †KvbwU? (ga¨g) e¨vL¨v : 6237 msL¨vwU 1 †_‡K eo| Gi `kwgK we›`yi c~‡e© `yBwU A¼
K log 2 L log e M log loge x Av‡Q| myZivs log 6237 Gi c~Y©K, 2 − 1 = 1
36. mvaviY jMvwi`g wb‡Pi †KvbwU? (ga¨g) 50. 842 Gi c~Y©K KZ? (mnR)
K In x L loge x log 2 N loge a
K1 2 M3 N 4
37. logex †K Kx iƒ‡c †jLv hvq? (mnR) e¨vL¨v : 842 Gi c~Y©K (3 − 1) = 2
K xe lnx M logxe N loge
51. 04305 Gi jMvwi`‡gi c~Y©K KZ? (mnR)
38. jM mviwY‡Z wfwË KZ ai‡Z nq? (mnR)
−
K1 10 M 100 Ne K4 L3 1 N 1
39. jMvwi`‡gi wfwËi D‡jøL bv _vK‡j msL¨vi †ÿ‡Î wb‡Pi 52. 75249 Gi c~Y©K KZ? (mnR)
†KvbwU‡K wfwË wn‡m‡e aiv nq? (mnR) 0 L1 M2 N 3
Ka Le M 100 10 e¨vL¨v : 75249 Gi c~Y©K (1 − 1) = 0
40. weªMm jMvwi`‡gi wfwË KZ? (mnR) 53. 000021 Gi c~Y©K KZ? (mnR)
Ke L M0 10 −
4 L4 M3 N 2
enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi −
e¨vL¨v : 000021 Gi c~Y©K (3 + 1) = 4
41. wb‡Pi Z_¨¸‡jv jÿ Ki 54. 0000435 Gi j‡Mi c~Y©K KZ? (mnR)
i. jMvwi`g c×wZ `yB ai‡bi − −
K4 4 M3 N 3
ii. e = 271828 GKwU Ag~j` msL¨v
55. 6754 Gi jMvwi`‡gi c~Y©K KZ? (mnR)
iii. weªMm jMvwi`‡gi wfwË 100
− −
wb‡Pi †KvbwU mwVK? (mnR) K3 2 M3 N 2
i I ii L i I iii M ii I iii N i, ii I iii 56. N = 10n n‡j log N Gi AskK KZ? (ga¨g)
42. wb‡Pi Z_¨¸‡jv jÿ Ki : 0 L1 Me N 3
i. loge X †K xn x AvKv‡iI †jLv nq 57. †Kv‡bv msL¨vi j‡Mi AskK †ei Kiv hvq wb‡Pi †Kvb ZvwjKv
ii. jMvwi`‡gi wfwËi D‡jøL bv _vK‡j exRMwYZxq ivwki †_‡K? (mnR)
†ÿ‡Î e †K wfwË wn‡m‡e aiv nq jM ZvwjKv L cÖwZjM ZvwjKv
iii. jMvwi`‡gi wfwËi D‡jøL bv _vK‡j msL¨vi †ÿ‡Î 10 M ms‡hvM ZvwjKv N AšÍi ZvwjKv
†K wfwË wn‡m‡e aiv nq 58. log 4857 Gi AskK− (ga¨g)
wb‡Pi †KvbwU mwVK? (mnR) 068637 L 067549 M 045321 N 054329
K i I ii L i I iii M ii I iii i, ii I iii 59. K¨vjKz‡jUi e¨envi Ki‡j 2717 Gi AskK KZ n‡e? (ga¨g)
Awfbœ Z_¨wfwËK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi 043408 L 10043408 M 43408 N 43408
60. log0000456 Gi AskK-
wb‡Pi Z‡_¨i Av‡jv‡K 43 - 45 bs cÖ‡kœi DËi `vI : K 054321 L 034972 065896 N 097347
log x I log 100 `ywU jMvwi`wgK ivwk 61. 03826 Gi j‡Mi AskK KZ? (ga¨g)
K 41725 L 041725 05828 N 00041725
43. 2q ivwk Kx ai‡bi jMvwi`g? (mnR) e¨vL¨v : 03826 = 3826 10−1
K ¯^vfvweK mvaviY M e- wfwËK N †b‡cvwjqvb AskK = log3826 = 5828
44. 1g ivwkwUi wfwË wb‡Pi †KvbwU? (mnR) 62. loge 10 = KZ? (ga¨g)
1 230259 (cÖvq) L 23259 (cÖvq)
K Lx M 10 e
2 M 330259 (cÖvq) N 33259 (cÖvq)
e¨vL¨v : logx ¯^vfvweK jMvwi`g nIqvq Gi wfwË e|
63. 324 Gi jM wb‡Pi †KvbwU? (ga¨g)
45. 2q ivwkwUi mvaviY jMvwi`g Gi gvb wb‡Pi †KvbwU? (mnR) K 254321 251054 M 235972 N 274932
1
K 1 M 5 N 10 e¨vL¨v : AC log 324 = 251054
2
e¨vL¨v : 2
log10 100 = log10 10 = log1010 = 1 64. 927 Gi jM wb‡Pi †KvbwU? (ga¨g)
096708 L 058932 M 075292 N 032195
47 : mvaviY jMvwi`‡gi c~Y©K I AskK 65. log 7 = KZ? (ga¨g)
K 091929 L 071419 042255 N 0211275
mvaviY enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi 66. log6 = KZ? (ga¨g)
46. log N = a + logn n‡j, log N Gi c~Y©K KZ? (mnR) 0 77815 L 063093 M 017609 N 0143627
beg-`kg †kÖwY : mvaviY MwYZ 159
e¨vL¨v : log6 = log(2 3) = log2 + log3 = 030103 + 047712 = 077815 i. †Kv‡bv msL¨vi mvaviY j‡Mi AskK 1 A‡cÿv †QvU GKwU
enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi AFYvZ¥K msL¨v
ii. N = 10n n‡j, log N Gi AskK k~b¨
67. wb‡Pi Z_¨¸‡jv jÿ Ki : iii. log 281 Gi c~Y©K k~b¨
i. logN = n + log-G, n †K ejv n‡jv logN Gi c~Y©K wb‡Pi †KvbwU mwVK? (mnR)
ii. c~Y©K abvZ¥K ev FYvZ¥K n‡Z cv‡i K i I ii L i I iii M ii I iii i, ii I iii
iii. AskK me©`v abvZ¥K
wb‡Pi †KvbwU mwVK? (mnR) Awfbœ Z_¨wfwËK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
K i I ii L i I iii M ii I iii i, ii I iii wb‡Pi Z‡_¨i Av‡jv‡K 72 - 74 cÖ‡kœi DËi `vI :
68. †Kv‡bv msL¨vi c~Y© Ask bv _vK‡j `kwgK we›`y I Gi c‡ii N = a 10n
cÖ_g mv_©K A‡¼i gv‡S hZ¸‡jv 0 (k~b¨) _vK‡e, msL¨vwUi 72. log N Gi c~Y©K KZ? (ga¨g)
jMvwi`‡gi c~Y©K n‡e− K log a L log n n Na
i. k~‡b¨i msL¨vi †P‡q 1 Kg 73. log N Gi AskK KZ? (ga¨g)
ii. k~‡b¨i msL¨vi †P‡q 1 †ewk Kn La M log n log a
iii. Zv n‡e FYvZ¥K 74. log 10 Gi gvb KZ? (ga¨g)
wb‡Pi †KvbwU mwVK? (ga¨g) K0 1 M2 N3
Ki L ii M iii ii I iii wb‡Pi Z‡_¨i Av‡jv‡K 75 - 77 cÖ‡kœi DËi `vI :
69. wb‡Pi Z_¨¸‡jv jÿ Ki : log3 = 047712 Ges log 7 = 084510
i. 73459 msL¨vwUi j‡Mi c~Y©K 1 75. 2 + log3 = KZ? (ga¨g)
− K 250103 L 310103 M 430103 247712
ii. 0043 msL¨vwUi j‡Mi c~Y©K 2
iii. 856 msL¨vwUi c~Y©K 3
76. log4 Gi gvb wb‡Pi †KvbwU? (ga¨g)
060206 L 247712 M 069897 N 130417
wb‡Pi †KvbwU mwVK? (mnR)
i I ii L i I iii M ii I iii N i, ii I iii
77. log28 Gi gvb wb‡Pi †KvbwU? (ga¨g)
K 044716 L 084510 144716 N 244716
70. 0000235 = 235 10-4 n‡j− wb‡Pi Z‡_¨i Av‡jv‡K 78 - 80 cÖ‡kœi DËi `vI :
i. Gi j‡Mi AskK abvZ¥K
log x = log 2
ii. Gi j‡Mi c~Y©K FYvZ¥K
78. log x Gi c~Y©K KZ? (ga¨g)
iii. m~PK I c~Y©‡Ki gvb mgvb
K3 L2 M1 0
wb‡Pi †KvbwU mwVK? (mnR) 79. log x Gi AskK KZ? (ga¨g)
K i I ii L i I iii M ii I iii i, ii I iii log 2 L3 M1 N0
71. wb‡Pi Z_¨¸‡jv jÿ Ki : 80. log x Gi wfwË KZ? (mnR)
Ke 10 M 100 N 1000
11
`~iZ¡ 105600 106 wg Ges m~h© †_‡K †bcPz‡bi `~iZ¡ = 637 10 (Ans)
4500000000 wK.wg. œ 4 Av‡jv GKwU ZvwoZ‡PŠ¤^K Zi½| GwU mij‡iLvq
cÖk-
K. m~h© n‡Z eya Ges †bcPz‡bi `~iZ¡‡K ˆeÁvwbK 300000 wK‡jvwgUvi†m‡KÛ †e‡M mÂvwjZ nq| c„w_ex †_‡K m~‡h©i
AvKv‡i cÖKvk Ki| 2 `~iZ¡ 15 †KvwU wK.wg.| Av‡jv GK eQ‡i hZUzKz c_ AwZµg K‡i
L. m~h© n‡Z i `~iZ¡‡K ¯^vfvweK AvKv‡i wK.wg. Zv‡K GK Av‡jvKel© e‡j|
GK‡K cÖKvk Ki| 4 K. Av‡jvi †eM wgUvi/†m.-G wbY©q Ki Ges
M. m~h© n‡Z DcwiD³ wZbwU MÖ‡ni `~i‡Z¡i †hvMdj wbY©q ˆeÁvwbKiƒ‡c cÖKvk Ki| 2
Ki Ges †hvMdj‡K 10 Gi AóK Nv‡Z cÖKvk Ki| 4 L. m~h© †_‡K c„w_ex‡Z Av‡jv Avm‡Z KZ NÈv jvM‡e
2bs cª‡kœi mgvavb ˆeÁvwbKiƒ‡c †`LvI| 4
K. m~h© †_‡K ey‡ai `~iZ¡ = 58000000 wK.wg. M. GK Av‡jvKe‡l© Av‡jv KZ wK.wg. c_ AwZµg
= 58 107 wK.wg. K‡i? ˆeÁvwbKiƒ‡c cÖKvk Ki| 4
m~h© n‡Z †bcPz‡bi `~iZ¡ = 4500000000 4bs cª‡kœi mgvavb
= 45 10 wK.wg.
9
ev, a − b = 0 = logk (x a 2
− b 2
.x b 2
− c2
.x c2
− a2
)
= logk (xa − b + b − c + c − a )
2 2 2 2 2 2
∴ a = b (†`Lv‡bv n‡jv)
xa xb xc = logk (x0) = logk 1 = 0 = Wvbcÿ
L †`Iqv Av‡Q, L = xb , M = xc , N=
xa ∴ logkLa + b + logkMa + b + logkNc + a = 0 (cÖgvwYZ)
ab bc ca
evgcÿ = L M N œ 15 A = 6p + q, B = 6q + r, C = 6r + p n‡jÑ
cÖk-
ab xa bc xb ca xc K. log3 2324 Gi gvb wbY©q Ki| 2
=
xb xc xa
=
ab
xa − b
bc
xb − c
ca
xc − a
L. (AB ) p+r
(BC ) q+p
(AC ) r+q
Gi gvb wbY©q
1 1 1 Ki| 4
= (xa − b)ab (xb − c)bc (xc − a)ca M. †`LvI †h, (AB)p − r (BC)q − p (CA)r − q = 1| 4
a−b b−c c−a
=x ab x ab x ab 15bs cª‡kœi mgvavb
a−b b−c c−a 4
+ +
= x ab bc ca K cÖ`Ë ivwk, log 324 = log (3 2)
3 2 3 2
beg-`kg †kÖwY : mvaviY MwYZ 164
= 4log 3 2 = 4.1 = 4 (Ans.) = 0 = Wvbcÿ
3 2
(a − b) log(pq) + (b − c) log(qr) + (c − a) log(rp)
L †`Iqv Av‡Q, A = 6p + q, B = 6q + r, C = 6r + p. =0
a− b b− 1c c− 1a
(A) (BC) (AC)
p+r q+p r+q
cÖ`Ë ivwk = B (†`Lv‡bv n‡jv)
p a+b−c q b+c−a r c + a − b
=
Ap + r
Bq + p
Bp + r Cq + p Ar + q
Cr + q M. 2abc
q() ()
r
()p
= Ap + r − r − q Bq + p − p − r Cr + q − q − p a−3b−2c c−3a
= Ap − q Bq − r Cr − p xa a+b−c xb b+c−a xc c + a − b
= (6p + q)
p−q
(6q + r)
q−r
(6r + p) [gvb
r−p
ewm‡q]
= 2abc b
x () ()
xc
()
xa
=6 p 2 − q2 q 2 − r 2 r 2 − p2
6 6 a b c. c−3a
−3 −2
ev, 2x + 2 = 5 − log2
3 5 23 3 24 5
ev, 2x = 3
= log 7
228 510 312
3
x = (Ans.)
3 57 215 35 212 53 − log2
2 = log(228−15−12.312−7−5.510−7−3) − log2
3.2n − 4.2n−2 = log(21.30.50) − log2
L. GLb, P=
2n − 2n−1 = log2 − log2
3.2n − 22.2n−2 3.2n − 22+n−2 =0
=
2n − 2n−1
= n
2 − 2n−1 C = 0 (Ans.)