strona 1

4.1.8. Myśli, tendencje i próby samobójcze

– praktyczne wskazówki
w przebiegu terapii

Karolina Pudełko

WPROWADZENIE DO TEMATYKI SAMOBÓJSTW

Samobójstwo jest bezsprzecznie tematem trudnym, ale coraz częściej wno- Problematyka
samobójstwa
szonym przez pacjentów w trakcie sesji. Z powodu coraz szybszego trybu ży-
cia, często zwiększonej liczby trudności i braku odpowiednich narzędzi do ra-
dzenia sobie z nimi, a co za tym idzie – wzmożonego poziomu stresu, myśli
i zamiary samobójcze wydają się coraz powszechniejsze. Samobójstwo – to
celowe targnięcie się na swoje życie. Jest ono problemem wielopłaszczyzno-
wym – medycznym, psychologicznym, społecznym. Motywację samobójstwa
charakteryzuje świadomość i dobrowolność podjęcia decyzji pozbawienia się
życia. Ofiarą samobójstwa zdaje się być nie tylko osoba, która go dokonała, ale
05

także jej bliscy, pozostający często w poczuciu niezrozumienia i żałoby. W za-

leżności od czasu i miejsca zmieniały się poglądy na temat tego czynu. Prawo
greckie traktowało je jako czyn zagrożony prawną sankcją, prawo rzymskie je
dopuszczało, kościół katolicki traktował je jako moralny upadek, zaś w Japo-
nii honor upoważniał do tzw. seppuku. Pomimo różnic w rozumieniu i odbio-
rze samobójstwa, bezdyskusyjny pozostaje fakt, iż jest ono aktem agresji skie-
rowanym przeciwko sobie. Jego powodów może być tyle, ile osób chcących
targnąć się na swoje życie, zatem praca z osobą charakteryzującą się myślami
czy zamiarami samobójczymi wymaga dużej uważności, empatii i cierpliwości.
Cechy te uzupełnione powinny być o otwartość na zrozumienie delikatno-
ści tego problemu w odniesieniu do różnych norm kulturowych, ponieważ
np. w niektórych krajach muzułmańskich uznawane jest ono za przestępstwo,
zaś w religii chrześcijańskiej jako ciężki występek przeciwko sile wyższej, co
może budzić w osobie z myślami samobójczymi dodatkowo dylematy mo-
ralne, nad którymi trzeba się pochylić. Do podjęcia tak drastycznego kroku
prowadzić mogą zaburzenia psychiczne, sytuacja społeczna, działanie środ-
ków uzależniających, problemy finansowe, problemy w zakresie relacji z inny-
mi ludźmi czy inne indywidualne czynniki. W zależności od trudności, z jakimi

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 4.1.8. Myśli, tendencje i próby samobójcze – praktyczne wskazówki
strona 2 w przebiegu terapii

kieruje się do nas pacjent, myśli czy próby samobójcze mogą występować
z różną częstotliwością, nigdy jednak nie należy ich lekceważyć.

Statystyki Od ok. 800 000 do miliona osób rocznie popełnia samobójstwo, co oznacza,
dotyczące
że jest to co dziesiąta przyczyna zgonu na świecie, a co około czterdzieści
samobójstw
sekund jedna osoba popełnia samobójstwo (Hawton K., von Heeringen K.,
2009). Wskaźnik samobójstw wśród mężczyzn jest trzy- lub czterokrotnie
wyższy niż w przypadku kobiet (Marshall B.C., Meier R.F., 2008). Co roku
dochodzi do około 10–20 milionów nieudanych prób samobójczych (Ber-
tolote J.M., Fleischmann A., 2002). Wskaźnik samobójstw dla naszego kraju
wynosi 16,2 na 100 tys. mieszkańców, co oznacza, że codziennie samobój-
stwo popełnia aż 15 osób mieszkających w Polsce.

TERMINOLOGIA ZWIĄZANA Z SAMOBÓJSTWEM

Pojęcia związane Jeszcze przed rozmową z pacjentem/klientem należy upewnić się, że zna się
z samobójstwem
różnice pomiędzy różnymi pojęciami związanymi z tym zjawiskiem, których
znajomość jest w terapii kluczowa. Chodzi o następujące terminy: myśli sa-
mobójcze, próba samobójcza, dokonanie samobójstwa. Należy też wiedzieć,
że u pacjenta mogą pojawiać się myśli, ale i tendencje samobójcze, kiedy to
wyobrażenia są połączone z konkretnym planem ich realizacji. Samookale-
czenia to dobrowolnie zadawane sobie uszkodzenia tkanek, często w spo-
sób powtarzający się w czasie, akty autoagresji mogące występować w po-
wiązaniu z myślami bądź tendencjami samobójczymi lub będące odrębnym
problemem, w zależności od indywidualnej sytuacji pacjenta. Warto też mieć
świadomość tego, że niektóre z osób, które będą odwiedzać nasz gabinet,
mogą bardzo często i długo myśleć o samobójstwie, ale nigdy owych myśli
nie realizować. Kolejna grupa klientów to osoby, które mają za sobą wiele
prób samobójczych, które nie kończą się śmiercią. Można także w pracy spot-
kać się z osobami, które w sposób impulsywny, bez planowania dokonują
próby samobójczej, ale i takimi, które te plany snują przez długie lata. Rozpię-
tość doświadczeń ludzkich w tym zakresie zobowiązuje nas do szczególnej
wrażliwości na potrzeby pacjentów, co może pomóc nam w ich zrozumieniu.
Podstawą każdej pomocy, także i tej w obszarze myśli czy zachowań suicydal-
nych, jest empatyczna rozmowa. W jej trakcie należy nie tylko wesprzeć pa-
cjenta, ale też na tyle, na ile to możliwe, rozeznać się jak najdokładniej w jego
aktualnym stanie psychicznym.

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 4.1.8. Myśli, tendencje i próby samobójcze – praktyczne wskazówki
w przebiegu terapii strona 3

SAMOBÓJSTWO A ZABURZENIA PSYCHICZNE

Podczas wsparcia i diagnozowania myśli i zachowań samobójczych u klienta/ Samobójstwo

pacjenta warto się pochylić nad aspektem współwystępujących problemów a zaburzenia
psychiczne
z zakresu zdrowia psychicznego, które mogą się pojawić u tej osoby. Poniżej
przedstawione zostaną najbardziej powszechne z nich:
Depresja – do myśli i zachowań suicydalnych w depresji mogą popychać
pacjenta takie przejawy depresyjnego obrazu myślenia, jak: negatywna
ocena przyszłości, pesymizm, poczucie winy i beznadziei, przekonanie o za-
istnieniu sytuacji bez wyjścia. Wskazano, że następujące elementy zespołu
depresyjnego idą często w parze z tendencjami samobójczymi: zaburzenia
snu, dolegliwości bólowe, obniżony nastrój, poczucie winy, subiektywne
odczucia o znajdowaniu się w sytuacji bez rozwiązania i możliwości uzys-
kania pomocy, duży poziom lęku. Ważne jest, by w pracy z takim pacjen-
tem/klientem pamiętać o tym, że bardziej niebezpieczny może być dla nie-
go okres względnej poprawy nastroju, w której konfrontuje się ponownie
z rzeczywistością i problemami dnia codziennego.
Uzależnienie od alkoholu – częstość samobójstw u osób uzależnionych od
alkoholu jest wyższa od średniej w populacji. Alkohol uznawany jest za de-
05

presant – substancję, która prowadzi do objawów depresyjnych, o których

napisano powyżej. Rosnące problemy w zakresie nieodstosowania społecz-
nego, relacji międzyludzkich, statusu ekonomicznego i zawodowego, zdro-
wia, związane z uzależnieniem od alkoholu, mogą prowadzić do myśli czy
zachowań samobójczych. Podobne wnioski można postawić w odniesieniu
do substancji psychoaktywnych, które, podobnie jak alkohol, wpływają na
świadomość (w tym odmiennym stanie świadomości osoba również może
podjąć próbę samobójczą).
Schizofrenia – około dziesięć procent osób cierpiących na tę chorobę po-
pełnia samobójstwo. W tej ciężkiej chorobie zaburzającej pracę mózgu
często następuje silne zubożenie relacji z innymi ludźmi, a także odmienne
postrzeganie świata, co może wpływać na myśli i tendencje samobójcze.

Podczas dalszych poszukiwań uwarunkowań myśli i tendencji suicydalnych Kontekst

społeczno-
należy się też skupić na kontekście społecznym. Zauważano związek pomię-
-środowiskowy
dzy agresywnością społeczeństwa a ilością aktów samobójczych. Niezmiernie
ważny jest zatem dogłębny wywiad z pacjentem dotyczący środowiska, w ja-
kim przebywa na co dzień i jego odczuć z nim związanych. Zachowania tego
typu mogą się pojawić w skrajnych sytuacjach także wtedy, gdy występuje

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 4.1.8. Myśli, tendencje i próby samobójcze – praktyczne wskazówki
strona 4 w przebiegu terapii

zbyt duży rozdźwięk pomiędzy wyznaczonymi przez daną kulturę aspiracjami

a realnymi możliwościami jednostki do ich realizacji, co może prowadzić w nie-
których przypadkach do utraty sensu życia. Psycholog czy psychoterapeuta
powinien skupić się zatem na wspieraniu i pomocy w poszukiwaniu własnego
Czynniki obrazu siebie niezależnego od oczekiwań innych osób. Ważne jest jednak, by
protekcyjne
podczas pracy z osobą wykazującą myśli czy tendencje suicydalne pamiętać
też o drugiej stronie medalu, czyli o czynnikach protekcyjnych (ochronnych)
charakterystycznych zarówno dla jednostki, jak i właśnie dla społeczeństwa,
takich jak: brak zaburzeń psychicznych, poczucie odpowiedzialności za ko-
goś, głęboka wiara, umiejętność radzenia sobie i rozwiązywania problemów
(można ją nabyć), wsparcie społeczne, profesjonalna pomoc. Podczas rozmów
z klientem należy podkreślać i wskazywać wspólnie z nim owe czynniki protek-
cyjne oraz przypominać o ich wadze i wartości.

SYNDROM PRESUICYDALNY

Elementy W pracy z klientem suicydalnym ważne jest, by psycholog czy psychoterape-

syndromu
uta wiedział o możliwości wystąpienia syndromu presuicydalnego i umiał go
presuicydalnego
rozpoznać. Jest to stan psychiczny, którego doświadcza człowiek przed popeł-
nieniem samobójstwa. Pomimo różniących się od siebie motywacji osób, które
decydują się targnąć na swoje życie, ich zachowania poprzedzające ten akt są
do siebie podobne. Na ten syndrom składają się trzy specyficzne elementy za-
chowania człowieka, które powinny wzbudzić wzmożoną uważność psycho-
loga/psychoterapeuty: wyhamowanie agresji i przekierowanie jej na siebie, za-
wężenie świadomości, myśli i tendencje samobójcze. Zawężenie świadomości
polega na myśleniu, w którym osoba nie dostrzega żadnych rozwiązań swoje-
go problemu, uważa swoją sytuację za patową, w której nie jest w stanie uzys-
kać pomocy. Efektem takiego sposobu myślenia jest niedostrzeganie sensu
Zawężenie dalszego życia. Zawężenie to może dotyczyć następujących obszarów funk-
świadomości cjonowania człowieka:
zawężenie dynamiczne, któremu towarzyszą negatywne myśli i uczucia, lęk,
pesymizm, bezradność, nadmierne skupianie się na stratach;
zawężenie sytuacyjne, które wiąże się z niedostrzeganiem możliwości zmiany
swojej aktualnej sytuacji, brakiem nadziei i sensu oraz bezradnością;
zawężenie systemu wartości, które charakteryzuje się porzuceniem swoich
pasji i zainteresowań, odrzuceniem wcześniej cenionych wartości;

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 4.1.8. Myśli, tendencje i próby samobójcze – praktyczne wskazówki
w przebiegu terapii strona 5

zawężenie relacji interpersonalnych, które poznać można po osamotnieniu,

poczuciu odrzucenia, wycofaniu społecznym.

Samobójstwo jest także najpoważniejszą formą autoagresji, zatem skierowa-

nie agresji na siebie zaliczane jest do syndromu presuicydalnego. Bierze się
ona najczęściej z frustracji wynikającej z niemożności poradzenia sobie z trud-
nościami. Często na początku kierowana jest na innych, a dopiero później na
siebie. Należy też zwrócić szczególną uwagę na rozmyślania o śmierci, często
będące oznaką nadchodzącej próby samobójczej. Wiedza dotycząca tego syn-
dormu może pozwolić na większą uważność i szybsze dostrzeganie objawów,
co może w bezpośredni sposób przyczynić się do zapobiegnięcia próbie samo-
bójczej poprzez zastosowanie odpowiednich interwencji psychologicznych.

PRAKTYCZNE WSKAZÓWKI DOTYCZĄCE TERAPII

W rozmowach z osobami, które mają myśli lub prezentują tendencje samo- Empatyczna
bójcze, ważnych jest kilka elementów. Pomagają one nawiązać szczery i bliski relacja

kontakt oraz umożliwiają szczerość i odpowiednie zaopiekowanie się klien-

tem. Wydają się one błahe, ale nie można minimalizować ich znaczenia. Waż-
05

ne jest okazanie troski, pokazanie, że osoba, która zgłasza się do nas z prob-
lemem, nie jest sama, tak jak się jej wydaje. W empatycznej relacji niezwykle Z praktyki
gabinetu
istotna jest akceptacja i zrozumienie, a także uprawomocnienie emocji osoby,
mające na celu zwiększenie poczucia nadziei, a zmniejszenie poczucia bezrad-
ności u klienta.

Ważne
W przypadku osób z myślami czy tendencjami samobójczymi najczęstszą Interwencja
formą oddziaływania jest zdecydowanie interwencja kryzysowa. Jej kla- kryzysowa

syczny model polega na zapewnieniu wsparcia emocjonalnego i zreduko-

waniu odczuwanego lęku.

W przypadku grupy osób prezentujących opisywany w tym artykule problem

można ją podejmować w zasadzie w stosunku do trzech grup osób, co różni-
cuje postępowanie osoby pomagającej.

Pierwszą grupą, którą można wyodrębnić, są potencjalni samobójcy, któ- Potencjalni

samobójcy
rzy sygnalizują zamiar odebrania sobie życia. Praca z nimi polega przede

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 4.1.8. Myśli, tendencje i próby samobójcze – praktyczne wskazówki
strona 6 w przebiegu terapii

wszystkim na umożliwieniu odreagowania odczuwanych przez nich emocji,

tak by nie dopuścić do wspomnianego wyżej suicydalnego zawężenia. Psy-
cholog/psychoterapeuta powinien wprost pytać o myśli i zamiary samobójcze,
poprzez takie pytania, jak np.: „Od kiedy myśli pan o odebraniu sobie życia?”
„Czy myśli o samobójstwie powracają mimowolnie?”. Pomaga to klinicyście
w ustaleniu obrazu myśli i zamiarów pacjenta/klienta, co ułatwia odpowiednie
reagowanie na nie i umożliwia wykonywanie efektywnych interwencji.

Klienci Kolejną grupą osób, wobec których należy podejmować interwencje kryzy-
po próbach
sowe, są klienci po próbach samobójczych. W takiej sytuacji należy bardzo
samobójczych
dokładnie przeanalizować całe zdarzenie i ocenić ryzyko powtórzenia się tej
sytuacji. Niezmiernie istotne jest to, że chwilowa poprawa samopoczucia wca-
le nie musi być pozytywnym objawem, może bowiem świadczyć o spadku
napięcia po dokonanej próbie samobójczej i wcale nie musi świadczyć o od-
zyskaniu jakiejkolwiek radości z życia. Pomocne mogą być takie pytania, jak
np.: „Co się działo w ostatnim tygodniu przed próbą samobójstwa? Co się dzieje
teraz?”, „Czy w chwili próby samobójczej był pan pod wpływem środków zmie-
niających nastrój?”, „Czy w chwili obecnej również odczuwa pan chęć bądź
przymus ponownego targnięcia się na swoje życie?”.

Rodziny Trzecią grupą osób, także związanych z sytuacją samobójstwa, są rodziny i blis-
samobójców
cy osób, które go dokonały. Często budzi ono w bliskich poczucie niezrozu-
mienia, winy, lęku, wstydu. Ważne jest, by umożliwić nagłośnienie tych emocji
oraz rozpracowanie schematów zachowań i myśli, a co za tym idzie – przerwa-
nie łańcucha destrukcyjnych zachowań. W innym przypadku może prowadzić
to do traumy przenoszonej na kolejne pokolenia.

PRACA Z KLIENTEM Z MYŚLAMI/TENDENCJAMI

SAMOBÓJCZYMI – PRAKTYCZNE WSKAZÓWKI

Okiem praktyka Gdy do gabinetu psychologa/psychoterapeuty przychodzi klient zdradzający

– z doświadczenia
myśli czy tendencje samobójcze, naturalnie pojawiającym się uczuciem może
własnego gabinetu
być lęk przed odpowiedzialnością, możliwością niepodołania wyzwaniu, ale
też, o czym warto pamiętać, w psychologu/psychoterapeucie może uruchomić
się jego własna obawa przed śmiercią. Uczuciom tym klinicysta nie powinien
zaprzeczać, lecz dokładnie i uważnie się im przyjrzeć.

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 4.1.8. Myśli, tendencje i próby samobójcze – praktyczne wskazówki
w przebiegu terapii strona 7

W pracy z osobą, która zgłasza myśli i tendencje suicydalne, najważniejsza jest Uważność
w pracy
uważność. Psycholog/psychoterapeuta powinien zwracać baczną uwagę na
z pacjentem
to, czy pacjent nie wymaga hospitalizacji czy pomocy psychiatrycznej i w razie
konieczności taką pomoc zorganizować. Trzeba pamiętać, że tajemnica zawo-
dowa nie obowiązuje osoby pomagającej w sytuacji zagrożenia życia, a groź-
ba samobójcza jest taką właśnie sytuacją. Najbardziej istotnym elementem
współpracy jest nieoceniająca empatia, wsparcie. W pracy z osobą, która zgła-
sza myśli czy przejawia tendencje samobójcze, dla doboru odpowiednich na-
rzędzi pracy ważne jest rozpoznanie, w jakiej fazie samobójstwa znajduje się Fazy
samobójstwa
klient/pacjent. Poprzez odpowiednie pytania rozstrzygające, jak np.: „Czy po-
jawiają się u pana myśli samobójcze?”, „Czy pojawiają się u pana plany samo-
bójcze?”, można ocenić, czy pacjent/klient znajduje się w:
fazie wyobrażeniowej, w której dominują myśli o śmierci, wyobrażanie so-
bie własnej śmierci lub sytuacji bezpośrednio lub pośrednio z samobójstwem
związanych, cierpienia bliskich,
fazie pragnieniowej, w której dominuje tworzenie konkretnych planów na
odebranie sobie życia, rozważania o śmierci stają się bardziej realne, podej-
mowane są już próby samobójcze.
05

Ustalenie fazy samobójstwa, w której aktualnie znajduje się klient/pacjent, Ustalenie,

w jakiej fazie
pomaga wybrać, czy praca powinna opierać się głównie na wsparciu i szu-
samobójstwa
kaniu innych alternatyw rozwiązywania problemów klienta/pacjenta, czy też znajduje się klient
być może większy nacisk powinien być już kładziony na intensywne wsparcie
w kryzysie, a być może na hospitalizację.

Klinicysta powinien zorientować się w występowaniu wskaźników suicydal- Wskaźniki

suicydalne
nych, czyli takich, po których można zidentyfikować myśli czy tendencje sa-
mobójcze, nawet gdy klient/pacjent nie mówi o nich wprost. Wskaźniki takie
dzielimy na:
werbalne – stwierdzenia typu: „nikomu już nie jestem potrzebny”, „tym razem
zrobię to skutecznie”, „wyruszam w daleką podróż”, „czeka mnie nieznane”,
„do zobaczenia w innych okolicznościach”;
behawioralne – listy pożegnalne, porządkowanie różnych spraw, dziwaczne
zachowania, takie jak: niszczenie dowodu, zainteresowanie płytami nagrob-
kowymi, wycofywanie się z kontaktu z rodziną i bliskimi, zachowania uciecz-
kowe, odrzucanie pomocy;
syndromatyczne – niezadowolenie z życia, bezradność, bezsilność, samotność;

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 4.1.8. Myśli, tendencje i próby samobójcze – praktyczne wskazówki
strona 8 w przebiegu terapii

sytuacyjne – śmierć osoby bliskiej, nieuleczalna choroba, nagły brak środków

do życia, rocznica śmierci bliskiej osoby.

Działania W sytuacji gdy zauważamy rozmaite sygnały bądź wprost otrzymujemy infor-
podejmowane
mację, że nasz klient/pacjent ma myśli bądź przejawia tendencje samobójcze,
w sytuacji
kryzysowej można podejmować następujące działania:
Nawiązywanie 1. Nawiązywanie kontaktu. Na początku najważniejsze jest nawiązanie kontak-
kontaktu
tu, empatyczne słuchanie, okazywanie wsparcia i zrozumienia. Pacjenta moż-
na zapytać o problemy, aktualną sytuację życiową. Należy pamiętać, że po-
cieszanie czy odwracanie uwagi zazwyczaj działa jak blokada dla wyrażania
emocji. Istotne jest, by nie oceniać osoby, która potrzebuje pomocy, by być
spokojnym i cierpliwym, nawet jeśli trudno jest nam np. zrozumieć pacjen-
ta, ponieważ odczuwa on wiele sprzecznych lub trudnych emocji. Emocje te
warto uprawomocniać, np. jeśli ktoś przejmuje się bardzo kąśliwymi uwagami
szefa, unieważnieniem emocji byłby komentarz „Za bardzo się pan przejmu-
je, przecież to nic takiego”, a uprawomocnieniem ich: „Jest panu trudno, gdy
pana przełożony pana krytykuje”.
Ocena 2. Ocena rzeczywistości. Klinicysta powinien dokonać oceny tego, na ile poważ-
rzeczywistości
ne są zamiary samobójcze klienta/pacjenta. Najłatwiej jest zrobić to poprzez
pytania, takie jak: „Czy ma pan myśli samobójcze?”, „Czy ma pan konkretny plan
na odebranie sobie życia?”, „Od jak dawna te myśli panu towarzyszą?” etc. Nale-
ży zadbać o bezpieczeństwo klienta – nie pozostawiać go samego, rozmawiać
o jego siatce wsparcia, być może pokierować do szpitala psychiatrycznego, by
mógł uzyskać fachową, całodobową opiekę. Jest to także dobry moment do
spisania tzw. „kontraktu na życie”, czyli zobowiązania klienta do niekrzywdze-
nia się i przyjścia na kolejną sesję. Ważne jest także, by ustalić, czy klient nie ma
objawów psychotycznych. Jeśli tak, należy skierować go do szpitala.
Ocena natężenia 3. Ocena natężenia emocji. Psycholog/psychoterapeuta powinien ocenić, jak
emocji
silne są emocje aktualnie odczuwane przez klienta, przede wszystkim takie
jak: rozpacz, wściekłość, bezradność. Ważne jest, by w rozmowie umożliwić
pacjentowi ich ekspresję, co pomaga w ich rozładowaniu.
Odnalezienie 4. Odnalezienie systemu wsparcia. W rozmowach z klientem ważne jest
systemu wsparcia
stworzenie z nim tzw. „siatki wsparcia”. Chodzi tutaj o ustalenie, kto dla oso-
by poszukującej pomocy jest osobą ważną w życiu. Można ustalić to poprzez
„Siatka wsparcia” np. takie pytanie: „Kogo pan chciałby mieć teraz najbardziej przy sobie?”. Na-
leży zachęcić klienta do kontaktu z tą osobą w trudnych chwilach (najlepiej,
gdy takich osób jest więcej). Rozważyć też należy alternatywne rozwiązania
kryzysu. Należy ocenić zasoby siły pacjenta/klienta do radzenia sobie z jego

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 4.1.8. Myśli, tendencje i próby samobójcze – praktyczne wskazówki
w przebiegu terapii strona 9

aktualną sytuacją życiową, np. poprzez pytanie: „Co panu do tej pory poma-
gało w trudnościach?”.
5. Podjęcie działania. W rozmowie z klientem należy zmierzać do podjęcia
przez niego konstruktywnej decyzji dotyczącej zmiany swojej sytuacji. Moż- Podjęcie działania
na rozważać tutaj różne rozwiązania w zależności od konkretnej sytuacji –
zmianę pracy, hospitalizację, terapię traumy etc.

W pracy z klientem suicydalnym niezmiernie istotne jest poważne traktowanie

rozmówcy. Nie należy lekceważyć ani umniejszać jego zwierzeń. Wszelkie od-
czucia pacjenta są dla niego niezmiernie ważne – odrzucenie (które często jest
powieleniem ich poprzednich doświadczeń życiowych) utwierdza ich w prze-
konaniu, że samobójstwo jest dobrym rozwiązaniem.

Powyżej przedstawiono schemat postępowania w sytuacji pojawienia się Psychoterapia

u pacjenta myśli/tendencji samobójczych. Gdy myśli samobójcze utrzymują nakierowana
na odkrywanie
się od długiego czasu, ale nie niosą za sobą zachowań suicydalnych, prawdo- przyczyn
podobnie najbardziej odpowiednim działaniem będzie psychoterapia nakie- pojawiania
się myśli
rowana na odkrywanie przyczyn pojawiania się myśli samobójczych i praca samobójczych
nad nimi. Jednak często myśli/tendencje samobójcze wymagają krótkich,
nakierowanych na efekt interwencji, takich jak te opisane poniżej.
05

Przykłady interwencji w terapii osób z myślami/tendencjami

samobójczymi

Przykładowe interwencje, jakie można podejmować w stosunku do osób, Przykładowe

które prezentują myśli bądź tendencje suicydalne: interwencje
w terapii osób
Nawiązanie bezpiecznego kontaktu, stworzenie relacji opartej na zaufaniu. z tendencjami
samobójczymi
Rozpoznawanie sygnałów syndromu presuicydalnego, omawianie ich
i odpowiedź na nie.
Uprawomocnienie odczuwanych uczuć, np. „Dostrzegam i rozumiem
twój smutek. Spróbujmy o nim porozmawiać”.
Pozytywne zobowiązania ze strony klienta, podjęcie ,,kontraktu na życie”.
Wypracowanie zobowiązania, że klient nie wyrządzi sobie krzywdy do ko-
lejnej sesji, nie targnie się na swoje życie.
Stworzenie „przeciwsamobójczego planu”.
Ustalenie wraz z klientem działań, które może on podejmować w sytua-
cji, w której nasilą się u niego myśli samobójcze. Wśród takich działań

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 4.1.8. Myśli, tendencje i próby samobójcze – praktyczne wskazówki
strona 10 w przebiegu terapii

wskazać można np. skontaktowanie się z ośrodkiem interwencji kryzyso-

wej, naukę tolerowania negatywnego afektu czy poproszenie o pomoc
bliskich. Plan taki powinien określać wyzwalacze kryzysu samobójcze-
go, jak np. rocznica traumatycznego zdarzenia. W planie tym musi być
kontakt alarmowy do lekarza/terapeuty/wspomnianego wyżej ośrodka/
przyjaciela/każdego, kto może pomóc w razie takiej sytuacji i jest łatwo
dostępny. Należy zmniejszyć ryzyko sytuacji, w której klient w kryzy-
sie zaniecha poszukiwania pomocy, uznając, że nie jest w stanie podjąć
chociażby takiej czynności jak odnalezienie numeru telefonu.
Wskazywanie negatywnych konsekwencji zachowań samobójczych,
np. ból i cierpienie bliskich, nierowiązanie swoich problemów, a jedynie
pozostawienie ich.
Specyficzne interwencje dobierane w zależności od indywidualnej sytua-
cji klienta, np. odreagowanie żałoby, pomoc w przepracowaniu trauma-
tycznej sytuacji gwałtu, rozważania dotyczące poprawy sytuacji material-
nej i społecznej etc.
Wzmocnienie poczucia nadziei, a zmniejszenie poczucia bezradności.
Zmiana postrzegania sytuacji, w której się jest (takiej bez wyjścia), szuka-
nie rozwiązań, wskazywanie narzędzi do radzenia sobie.

W sytuacji, w której pacjent/klient zgłasza myśli bądź tendencje samobój-

cze, ważne jest dla psychologa/psychoterapeuty, by nie wikłać się w rozmaite
sytuacje, które mogą niekorzystnie wpłynąć na klienta. Może on próbować
wymóc na osobie pomagającej, by „obiecała mu”, czy „dochowała tajemnicy”
w odniesieniu do jego zamiarów samobójczych, co może być rozmaicie moty-
wowane. Jako profesjonaliści, ale przede wszystkim jako ludzie, nie możemy
zrzekać się odpowiedzialności za życie drugiej osoby i wplątywać się w sytua-
cję, w której ta rezygnacja jest na nas wymuszana. Naszym najważniejszym
celem i wartością jest pomoc drugiej osobie, nawet jeśli ona jest aktualnie
w takim stanie świadomości, który uniemożliwia jej ogląd sytuacji.

PROBLEM SAMOBÓJSTW WŚRÓD DZIECI I NASTOLATKÓW

Samobójstwa Rozważając kwestię pomocy osobom prezentującym myśli czy tendencje samo-
nieletnich bójcze, nie można zapominać o samobójstwach młodych osób. Polska jest na
– przyczyny
drugim miejscu w Europie pod względem samobójstw nieletnich. Na decyzję
o próbie samobójczej wpływa wiele czynników. Często nie jest ona nastawiona

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 4.1.8. Myśli, tendencje i próby samobójcze – praktyczne wskazówki
w przebiegu terapii strona 11

rzeczywiście na śmierć, lecz jest wołaniem o pomoc, próbą zwrócenia uwagi

na siebie i swój problem. W pracy z klientem nieletnim warto równie dogłęb-
nie jak w pracy z dorosłym zastanowić się nad korzeniami myśli suicydalnych.
Często mają one swój początek już w dzieciństwie. Negatywne doświadczenia
z tego okresu, takie jak np. przemoc czy zaniedbanie emocjonalne, odrzucenie
przez rówieśników czy brak wsparcia rodziców, mogą prowadzić do prób sa-
mobójczych. Nie można lekceważyć słów nastolatków. Należy konsekwentnie
wskazywać na negatywne skutki bagatelizowania problemów dzieci i nastolat-
ków. To często praca nad całym systemem, zgodnie z którym dziecko nie może
mieć depresji i „to tylko humory”. Ważna jest psychoedukacja bliskich i wsparcie
samego dziecka/nastolatka. Obecnie bardzo ważnym elementem, który może
prowadzić do myśli czy prób samobójczych (nie tylko u młodych osób), jest brak
tolerancji. Blisko 70% nastolatków LGBT ma myśli samobójcze, a połowa – obja-
wy depresji. Życie w ciągłym strachu i obawie przed wyśmianiem, agresją słow-
ną czy fizyczną napędzają myśli i tendencje samobójcze. Około 70% osób LGBT
doświadczyło jakiegoś rodzaju przemocy na przestrzeni ostatnich dwóch lat, na
co także należy zwrócić uwagę w rozmowach z osobami zgłaszającymi się po
pomoc. Otwartość i zrozumienie jest podstawą nawiązania dobrej i bezpiecznej Skutki
nietolerancji
relacji, której najczęściej brakuje tym młodym ludziom. Nie tylko młode osoby
ze środowiska LGBT odczuwają skutki nietolerancji. Powodem braku akceptacji
05

może być odmienny wygląd czy zachowanie. Przeciwdziałanie takim sytuacjom,

także w odniesieniu do osób dorosłych – to nie tylko redukcja szkód, ale i profi-
laktyka. Ważna jest edukacja społeczna, która ułatwi adaptację do różnych no-
wych okoliczności życiowych. Dotrzeć należy do różnych grup osób szczególnie
narażonych na tendencje suicydalne, jak np. do osób wykluczonych społecz-
nie, chociaż tak naprawdę profilaktyka zapobiegania samobójstwom powinna
dotyczyć wszystkich osób, ponieważ w zależności od sytuacji życiowej i aktual-
nego samopoczucia każda osoba może poczuć stratę sensu dalszego życia. Profilaktyka
zapobiegania
Natomiast kiedy taka osoba jest wyposażona w wiedzę, narzędzie, buduje sobie
samobójstwom
siatkę wsparcia, wtedy jest sobie w stanie z tym kryzysem poradzić.

PODSUMOWANIE

Podsumowując, można stwierdzić, że w pracy z osobą borykającą się z myśla-

mi czy tendencjami samobójczymi najważniejsza jest wspierająca, empatycz-
na i otwarta postawa osoby wspierającej. Wyzbyć się należy oceniania oso-
by, która zgłasza się po pomoc, ponieważ właśnie tego typu doświadczenia
doprowadziły ją do gabinetu psychologa/psychoterapeuty. W dalszej części

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 4.1.8. Myśli, tendencje i próby samobójcze – praktyczne wskazówki
strona 12 w przebiegu terapii

pracy ważne jest poznanie przyczyn tego typu myśli, zapoznanie się (na pod-
stawie opowieści pacjenta) ze środowiskiem tej osoby. Na wstępie najważniej-
sza jest ocena bieżącego stanu psychicznego klienta – praca na „tu i teraz”.
W zależności od konkretnego problemu związanego z myślami czy ten-
dencjami samobójczymi można wybrać odmienne ścieżki interwencji kry-
zysowej mającej na celu poprawę samopoczucia klienta i umożliwienie
podejmowania dalszych działań, takich jak pogłębiona psychoterapia.

NOTATKI

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.