Problematyka samobójstw

SUICYDOLOGIA

Dr med. Piotr Pankiewicz

„Uratować życie to uratować ciało, uratować

człowieka to uratować chęć życia.”
(Brunon Hołyst)
„A jeśli człowiek ratuje jedno życie, to jest tak,
jak gdyby uratował cały świat”
DEFINICJE SUICYDOLOGII:

SUICYDOLOGIA - (według definicji encyklopedycznej) jest to

dział psychiatrii zajmujący się badaniem problemów społecznych
związanych z samobójstwami oraz próbami samobójczym.

SUICYDOLOGIA - należy uznać za jedną z interdyscyplinarnych

nauk o człowieku. Jest ona powiązana, z jednej strony, ściśle z
psychologią, pedagogiką, socjologią, naukami humanistycznymi i
społecznymi, z drugiej zaś - z naukami przyrodniczymi.
DEFINICJE SAMOBÓJSTWA:

ceadere (łac.) rąbać, bić, uderzać, biczować, ścinać, odrąbać, łamać,

zarzynać.

sui (łac.) siebie, samego siebie, od siebie.

Słowo „samobójstwo” weszło w użycie w XVII w. we Francji - suicide,

używali go też w tym czasie filozofowie angielscy - suicide.

Przedtem używano określeń: być mordercą samego siebie, zabić się,

być sprawcą zbrodni, zabójcą, którego jest się jednocześnie ofiarą.

SAMOBÓJSTWO - świadome pozbawienie się życia na skutek

poważnych zaburzeń psychicznych lub ostrych kryzysów
psychicznych. Poprzedza je uczucie beznadziejności i niemocy,
poczucie osamotnienia, brak wsparcia rodziny lub przyjaciół, utrata
zdolności odczuwania przyjemności i inne.
Dziś na świecie co 40 sek. ktoś odbiera sobie
życie!

W Polsce co roku w wyniku samobójstwa umiera 4

- 5,5 tys. osób, a 45 tys. podejmuje próbę
samobójczą!

W skali światowej rocznie odbiera sobie życie

1mln. osób, a próbuje odebrać 20 - 50 mln!
DEFINICJE SAMOBÓJSTWA - cd:

„Samobójstwem nazywa się każdy przypadek śmierci, będący

bezpośrednim lub pośrednim wynikiem działania lub zaniedbania,
przejawionego przez ofiarę zdającą sobie sprawę ze skutków swego
zachowania.”
(E. Durkheim 1897r „Le suicide”)

„Zamach samobójczy to taki rozmyślny akt samouszkodzenia, który

przed popełnieniem wyklucza w świadomości sprawcy możliwość
przeżycia”
(E. Stengel)

„Samobójstwo to środek osiągnięcia jakiegoś ziemskiego celu, a nie

sam w sobie cel unicestwienia życia, jest zachowaniem zagrażającym
życiu, kończącym się zgonem.”
(A. Weisman)
DEFINICJE SAMOBÓJSTWA - cd:

Samobójstwo usiłowane - (def. WHO) niezwykły akt nie powodujący

śmierci, dobrowolnie podjęty i wykonany przez daną osobę,
doprowadzający do samouszkodzenia lub mogący do niego
doprowadzić bez interwencji innych.

Samobójstwo dokonane - (def. WHO z 1986r) jest aktem o skutku

śmiertelnym, który zmarły ze świadomością i oczekiwaniem takiego
skutku sam zaplanował i wykonał w celu spowodowania zmian przez
siebie pożądanych (upragnionych ).
 CELE SUICYDOLOGII:

• Opis i charakterystyka zjawiska samobójstwa

dokonanego w oparciu o analizę obiektywnych danych.
• Wyjaśnienie zamachów samobójczych z uwzględnieniem
różnorodnych czynników: demograficznych,
gospodarczych, politycznych, społecznych,
psychologicznych i biologicznych.
• Dokładne poznanie związków przyczynowych pomiędzy
rozmaitymi czynnikami a samobójstwem, które umożliwią
opracowywanie prognoz tego zjawiska.
• Stworzenie naukowych podstaw programów
profilaktycznych, redukujących zakres tego zjawiska,
• Leczenie pacjentów po próbach samobójczych.
TYPY SAMOBÓJSTW (WG. E. Durkheima):

• Altruistyczne - wypływające z potrzeby poświęcenia się dla

innych, np. piloci Kamikaze podczas II wojny światowej.
• Egoistyczne - rezultat poczucia głębokiego niepowodzenia
osobistego, za które ma się poczucie odpowiedzialności.
• Fatalistyczne - gdy człowiek znajdzie się w przymusowych
warunkach np. w więzieniu lub innej sytuacji, gdzie stosuje się ostrą
dyscyplinę.
• Nieumyślne - gdy próba miała na kogoś wpłynąć a
nieoczekiwanie zakończyła się śmiercią.
• Zbiorowe - popełniane przez grupę ludzi w tym samym czasie w
określonym rejonie geograficznym (może być związane z
działalnością sekt albo z tzw. efektem Wertera - gdy samobójstwo
sławnej osoby opisane w mediach pociąga za sobą serię
samobójstw naśladowczych).
INNE TYPY SAMOBÓJSTW:

• Podwójne - ma miejsce, gdy dwie osoby umawiają się popełnić

samobójstwo razem; obecnie częstsze w poezji niż w
rzeczywistości.
• Rozszerzone - (złożone, kompleksowe) ma miejsce, gdy jedna
lub więcej osób wbrew swej woli zostaje włączona do aktu
samobójstwa. Są to zwykle małżonkowie lub dzieci.
• Miejscowe - (wg. Menningera) odnosi się do pewnych form
autodestrukcji, np. gdy chorzy uszkadzają części swojego ciała,
najbardziej łagodne formy tego zjawiska to: obgryzanie paznokci,
zadrapania czy wyrywanie włosów.
• „Organiczne” - (wg. Menningera) reprezentuje choroby
organiczne, które w wielu przypadkach mogą być spowodowane
nieświadomymi konfliktami, powiązanymi z agresywnymi,
samokarzącymi i autodestrukcyjnymi tendencjami.
ETAPY SAMOBÓJSTWA:

1. Samobójstwo wyobrażone - uświadomienie sobie

rozwiązania tym swoich problemów.
2. Samobójstwo upragnione - gdy w życiu danej osoby
pojawia się pragnienie śmierci.
3. Samobójstwo usiłowane - gdy pragnienie przeradza się w
usiłowanie, zakończone jednakże niepowodzeniem.
4. Samobójstwo dokonane - gdy dochodzi do zgonu osoby
targającej się na własne życie.
TERMINY ZWIĄZANE Z SAMOBÓJSTWEM:

• Myśli samobójcze - przejawiają się w zachowaniu, które

można bezpośrednio obserwować, kiedy dana osoba stwierdza, że
myśli o śmierci. Mogą być spontanicznie przekazywane innym bądź
potwierdzane, gdy daną osobę się zapyta.
• Przekazy samobójcze - symptomy tendencji samobójczych,
kierowane do ogółu w formie wypowiedzi, zachowań i działań, mogą
być świadome lub nieświadome dla osoby wysyłającej.
• Groźby samobójcze - zapowiedzi, że dana osoba chce
pozbawić się życia, jeśli nie zostaną spełnione jej życzenia lub
warunki.
• Ryzyko samobójstwa - ocena (przez specjalistę)
prawdopodobieństwa odebrania sobie życia przez daną osobę, na
podstawie poznanej sytuacji życiowej, patologicznych cech, danych
statystycznych oraz reakcji otoczenia danej osoby.
 Kiedy dochodzi do próby
samobójczej?
• Mann i współpracownicy przedstawili w
1999 roku model wyjaśniający, który
porządkuje różne czynniki związane z
samobójstwami Wyróżnili dwie grupy
czynników:
• 1. Wyzwalające
• 2. Predysponujące
 Czynniki wyzwalające:
• ostre stany psychiatryczne
• nadużycie substancji
• psychoaktywnych
• niekorzystne zdarzenia życiowe
• kryzysy rodzinne
 Czynniki predysponujące:
• genetyczne
• zaburzenia osobowości
• uzależnienie od substancji
• psychoaktywnych
• zachowania agresywne, impulsywność
• wiek
 Do podjęcia próby
samobójczej dochodzi wtedy,
gdy zbiegają się co najmniej
dwa czynniki z obu grup np.
poważny kryzys rodzinny u
osoby uzależnionej
od alkoholu)
GRUPY PODWYŻSZONEGO RYZYKA
SAMOBÓJSTWA:

1. Ludzie chorzy psychicznie:

a) depresyjni 6 -15% (pierwotne depresje, stany depresyjne).
b) uzależnieni 7-15% (nielegalne narkotyki, choroba alkoholowa).
c) schizofrenia.
d) zaburzenia osobowości (borderline, antyspołeczne zaburzenia
osobowości, osobowość histrioniczna, osobowość narcystyczna,
pewne cechy psychiczne: impulsywność, agresja).
2. Ludzie z wcześniejszą samobójczością:
a) zapowiadane samobójstwo (ambiwalentne apelowanie o
pomoc).
b) po próbach samobójczych.
3. Ludzie starsi, osamotnieni, z chronicznymi chorobami,
którym towarzyszą dolegliwości bólowe i ograniczenie
sprawności, po owdowieniu.
GRUPY PODWYŻSZONEGO RYZYKA SAMOBÓJSTWA:

4. Młodzi dorośli, nastolatki:

a) z kryzysem rozwojowym, kryzysem w relacjach międzyludzkich
(osamotnienie wewnętrzne, pytania o sens życia),
b) z problemami narkotykowymi,
c) z problemami rodzinnymi, szkolnymi.
5. Ludzie w sytuacjach traumatycznych i kryzysach związanych
ze zmianami życiowym:
a) kryzys w relacji partnerskiej, strata partnera,
b) utrata społecznej, kulturowej, politycznej przestrzeni życiowej,
c) kryzysy identyfikacyjne,
d) chroniczne bezrobocie,
e) kryminalność, przede wszystkim wypadki samochodowe (np.
okaleczenia, uśmiercenie innej osoby).
GRUPY PODWYŻSZONEGO RYZYKA SAMOBÓJSTWA:

6. Ludzie z bolesnymi, chronicznymi, ograniczającymi,

okaleczającymi chorobami fizycznymi.
7. Mężczyźni (z wyjątkiem Chin tam przeważają kobiety).
8. Bezrobotni.
9. Ludzie wykonujący zawód:
a) weterynarza
b) farmaceuty
c) dentysty
d) rolnika
e) lekarza
10. Stan cywilny (rozwiedzeni, owdowiali, stanu wolnego).
11. Zamieszkujący wieś.
12. Przebywający na emigracji.
CZYNNIKI PODWYŻSZONEGO RYZYKA SAMOBÓJSTWA U OSÓB
Z DEPRESJĄ:

 Wiek < 25 lat u mężczyzn.

 Wczesna faza choroby.
 Nadużywanie alkoholu.
 Uporczywa bezsenność.
 Pobudzenie.
 Osłabienie pamięci.
 Napady panicznego lęku.
 Duże nasilenie zaburzeń.
 Zaniedbanie w wyglądzie i higienie osobistej.
 Faza depresyjna choroby dwubiegunowej.
 Stan mieszany (maniakalno – depresyjny).
 Mania psychotyczna.
CZYNNIKI PODWYŻSZONEGO RYZYKA SAMOBÓJSTWA U OSÓB
Z CHOROBĄ ALKOHOLOWĄ:

 Wczesny początek alkoholizmu.

 Długi okres picia.
 Głębokie uzależnienie.
 Obniżenie nastroju.
 Zły stan somatyczny.
 Złe funkcjonowanie w pracy.
 Przypadki alkoholizmu w rodzinie.
 Zerwanie z bliską osobą lub poważne trudności w związku.
CZYNNIKI PODWYŻSZONEGO RYZYKA SAMOBÓJSTWA U OSÓB
ZE SCHIZOFRENIĄ:

 Młody wiek.
 Płeć męska.
 Brak zatrudnienia.
 Wczesne stadium choroby.
 Powtarzające się nawroty.
 Lęk przed pogorszeniem stanu zdrowia, szczególnie wśród osób o
wysokim poziomie intelektualnym.
 Objawy pozytywne (podejrzliwość, urojenia).
 Objawy depresyjne.
 Okres powrotu do zdrowia.
ANALIZA ZJAWISKA SAMOBÓJSTWA:

 MOTYW SAMOBÓJSTWA.
 SPOSÓB POPEŁNIENIA SAMOBÓJSTWA wskazuje na
charakter autonomiczny (gdy samobójstwo jest celem samym w
sobie – główny cel to pozbawić się życia) czy instrumentalny (gdy
traktowane jest jako środek do celu a nie cel sam w sobie).
 SKUTEK ZAMACHU SAMOBÓJCZEGO czy mamy do
czynienia z samobójstwem dokonanym czy usiłowanym.
 Decyzyjny proces suicydalny
• Myśli o treści depresyjnej.
• Rozważania o śmierci.
• Przyzwolenie na śmierć.
• Rozmyślanie o samobójstwie jako o zjawisku.
• Przelotne myśli o samobójstwie.
• Myśli, ruminacje na temat aktu samobójstwa.
• Tendencje samobójcze (szczegółowy plan).
• Próba samobójcza.
• Samobójstwo dokonane.
PROFILAKTYKA SAMOBÓJSTW:

Czy wobec złożoności form i motywów samobójstw możliwe jest

stosowanie jakiejś profilaktyki?

Profilaktyka presuicydalna zakłada:

 Stałe pogłębianie wiedzy o procesach motywacyjnych zachowań
autodestrukcyjnych.
 Właściwe rozpoznanie syndromu presuicydalnego, prowadzącego
do zaniku mechanizmów obronnych i w konsekwencji aktów
samobójczych.
 Regulacja funkcjonowania mechanizmu powiązań między:
 POTRZEBAMI
SPOŁECZNYMI

WZORAMI MOŻLIWOŚCIAMI
ZASPOKAJANIA ICH
POTRZEB ZASPOKOJENIA
PROFILAKTYKA SAMOBÓJSTW – cd:

Profilaktyka postsuicydalna zakłada:

 Brak powrotów do zachowań suicydalnych sensu stricto.
 Niepowracanie do zachowań suicydalnych w szerokim rozumieniu tego
słowa, tzn. wszystkich, które w jakiś sposób oznaczają wypadanie jednostki
z jej normalnej społecznej aktywności.
 Pojawianie się twórczych postaw wobec życia.
 Pojawianie się motywacji altruistycznych, w szczególności do brania na
siebie odpowiedzialności za życie w społeczeństwie i umiejętność
animowania sytuacji o pozytywnym społecznie znaczeniu.
 Pojawienie się blokad antyfrustracyjnych tak aby stresujące czynniki endo- i
egzogenne nie kierowały działaniem jednostki ku jakiejkolwiek formie
autodestrukcji czy zachowań antyspołecznych.
Chociaż wydawać by się mogło, że nie dotyczy to osób starszych, dane statystyczne
policji pokazują nam coś zupełnie innego. W Polsce grupą wiekową która najczęściej
popełnia samobójstwo są osoby które są w okresie wkraczania w starość oraz osoby,
które są w początkowej fazie starości. Warto podkreślić, że łatwo zaobserwować duża
liczbę osób w wieku późnej starości. Jest to grupa wiekowa którą rzadko bierze się pod
uwagę gdy myśli się o samobójstwach.
Realizacja wymienionych programów prewencji może
napotkać utrudnienia w zależności od:

• Osobowości niedoszłego samobójcy.

• Poziomu intelektualnego.
• Trwałych cech psychokulturowych.
• Obiektywnej sytuacji społecznej.
• Czynności diagnostycznych i terapeutycznych
podejmowanych w trakcie kryzysu suicydalnego i
bezpośrednio po jego ustaniu ( = po uzyskaniu
pewności, że ratunek medyczny był skuteczny).
Postępowanie z osobami po próbie samobójczej = nauczanie
wzorów radzenia sobie w życiu tak, aby realizując cele indywidualne:

• Nie przekraczać uprawnień jakie ma jednostka w społeczeństwie.

• Nie rezygnować z siebie.
• Reagować dynamicznie i elastycznie, nie ulegając konformizmowi.
• Nie ulegać frustracji z powodu trudności, lecz starać się je
pokonywać.
• Umieć chronić siebie zarówno podczas sukcesu jak i klęski.
• Umieć oceniać swoje możliwości niezależnie od tego, jaka panuje
aktualnie moda i nie ulegać presji opinii społecznej w tym względzie.
• Umieć czasowo rezygnować, nie marnując wysiłku w sytuacji, która
nie daje szans na natychmiastowe osiągniecie celu.
• Wiązać cel z drogą, której pokonanie jest niezbędne, żeby cel
osiągnąć.
• Umieć odwoływać się do pomocy innych.
• Mieć poczucie odpowiedzialności za siebie i osoby najbliższe.
Prawie połowa samobójców to osoby, które co najmniej po
raz drugi próbowały pozbawić się życia!

Efektywność zamachu wzrasta zwłaszcza od trzeciej

próby!

Im więcej prób samobójczych, tym one szybciej po sobie

następują. Ryzyko dokonania ponownej próby nadal jest
wysokie w okresie 2 lat!

Z roku na rok nasila się tendencja wzrostu udziału

najmłodszych grup wiekowych w strukturze samobójstw!
Samobójstwo jest jedną z 10 najczęstszych
przyczyn zgonów na całym świecie oraz jedną z
głównych przyczyn zgonów w grupie wiekowej 15
- 35 lat!!!

Od1999r WHO rozpoczęła na całym świecie

program zapobiegania samobójstwom – SUPRE
(SUicide PREvention)
Najczęściej samobójstwa w Polsce dokonuje samotny mężczyzna, po 50 roku życia, po
utracie pracy, z ograniczonym wykształceniem, mieszkający poza dużymi aglomeracjami,
uzależniony od alkoholu. Próby samobójcze to domena ludzi młodych, samobójstwa są
częstsze proporcjonalnie do długości życia.
Powiedz temu, kto rozpacza,
Że najgorsza troska mija
I że czas, co niszczy radość,
I zmartwienia też zabija !
https://youtu.be/Y468p5_4py8
Dziękuję za uwagę!