‫‌أ‬

‫دانشگاه آزاد اسالمی‬

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد پردیس‬

‫پروژه درس انقالب اسالمی‬

‫عنوان‪:‬‬
‫تمدن نوین اسالمی در رابطه با گام دوم انقالب‬

‫استاد‪:‬‬
‫استاد سلیمانی‬

‫دانشجویان‪:‬‬
‫حمیدرضا سپهری فر‬
‫آقای اشکستان پور‬ ‫مهدی صادق نژاد‬

‫تابستان ‪1204‬‬
‫‌‬
 ‫فهرست مطالب‬
‫چکیده‪‌1‌......................................... ................................ ................................ ................................ ................................‌:‬‬
‫مقدمه‌‪‌1‌........................................... ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫انقالب‌اسالمي‌ايران‌و‌بیداري‌اسالمي‌‪‌6‌................. ................................ ................................ ................................‬‬
‫تمدن‌اسالمي‌‪‌11‌.......................... ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫انقالب‌اسالمي‌ايران‪‌:‬حدوث‌و‌بقاي‌تمدني‌‪‌11‌..................................... ................................ ................................‬‬
‫سطح‌داخلي‌‪‌11‌............................. ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫سطح‌منطقه‌اي‌و‌حوزه‌جهان‌اسالم‌‪‌11‌................. ................................ ................................ ................................‬‬
‫سطح‌بین‌المللي‌‪‌11‌..................... ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫بیداري‌اسالمي‌و‌تمدن‌نوين‌اسالمي‌‪‌11‌................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫نتیجه‌‪‌12‌......................................... ................................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫فهرست‌منابع‌‪‌13‌........................... ................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫‌أ‬
 ‫چکیده‪:‬‬
‫نوشتار‌حاضر‌در‌پاسخ‌به‌اين‌پرسش‌كه‌انقالب‌اسالمي ‌و‌جمهوري‌اسالمي‌چه‌تأثیري‌بر‌شکل‌‬

‫گیري ‌بیداري ‌اسالمي ‌كنوني ‌و ‌بسترسازي ‌براي ‌تمدن ‌جديد ‌اسالمي ‌دارد‪‌ ،‬تدوين ‌شده ‌و ‌در ‌يك‌‬

‫مطالعه‌اسنادي‪‌،‬با‌روش‌توصیفي‌و‌تحلیلي‌به‌نتايج‌ذيل‌دست‌يازيده‌است‪‌:‬نقطه‌آغازين‌هر‌تحول‌‬

‫سازنده‌بیداري‌است‌و‌انقالب‌اسالمي‌تداوم‌بیداري‌اسالمي‌و‌موج‌دوم‌آن‌است‪‌.‬از‌آنجا‌كه‌انقالب‌‬

‫اسالمي‌حدوث‌و‌بقاي‌تمدني‌دارد‪‌،‬چش‌مانداز‌نظام‌سیاسي‌برآمده‌از‌آن‌در‌دهه‌چهارم‌حیات‌خود‪‌،‬‬

‫تمدن ‌سازي ‌است‪‌ .‬جمهوري ‌اسالمي ‌به ‌دلیل ‌گام ‌برداشتن ‌در ‌امر ‌تمدن ‌سازي ‌و ‌ ‌به ‌دستآوردن‌‬

‫موفقیت‌هايي‌در‌ابعاد‌فردي‪‌،‬داخلي‌‪‌،‬منطقه ‌اي‌و‌جهاني‪‌،‬موجبات‌تداوم‌بیداري‌اسالمي‌در‌موج‌‬

‫سوم‌را‌فراهم‌ساخته‌است‪‌.‬بنابراين‌يك‌رابطه‌‌سهگانه‌بین‌تمدن‌سازي‌انقالب‌اسالمي‌و‌نظام‌برآمده‌‬

‫از‌آن‌و‌بیداري‌اسالمي‌به‌بركت‌بازتابندگي‌آن‌و‌نیز‌بقاي‌خود‌انقالب‌اسالمي ‌وجود‌دارد‪‌.‬بیداري‌‬

‫اسالمي‌امروزين‌كه‌خود‌ملهم‌از‌بیداري‌انقالب‌اسالمي‌ايران‌است‌‪،‬در‌شرايط‌زماني‌و‌جهاني‌كنوني‌‬

‫مي‌تواند‌با‌تکیه‌بر‌‌ظرفیتهاي‌‌تمدنساز‌دهه‌چهارم‌حیات‌جمهوري‌اسالمي‪‌،‬تقاضا‌و‌میل‌فزاينده‌‬

‫موجود‌در‌جهان‌اسالم‌‌بهسوي‌تمدن‌نوين‌اسالمي‌را‌تقويت‪‌،‬تأمین‌و‌تحکیم‌نمايد‪.‬‬

‫واژگان كلیدي‪ :‬بیداري ‌اسالمي‪‌ ،‬انقالب ‌اسالمي‪‌ ،‬جمهوري ‌اسالمي‪‌ ،‬تمدن ‌سازي‪‌ ،‬تمدن ‌نوين‌‬

‫اسالمي‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫انقالب‌اسالمي‌يکي‌از‌انواع‌فرهنگي‌انقال‌بهاي‌اجتماعي‌است‪‌.‬اين‌واژه‌با‌پیروزي‌انقالب‌‬

‫اسالمي ‌در ‌ايران‪‌ ،‬وارد ‌ادبیات ‌جامعه ‌شناسي ‌انقالب ‌شد ‌و ‌در ‌واقع ‌حکايت ‌از ‌برجستگي ‌و ‌اهمیت‌‬

‫عناصري‌چون‌فرهنگ‪‌،‬دين‪‌،‬ايدئولوژي‌و‌رهبري‌مذهبي‌در‌اين‌انقالب‌است‌‪.‬انقالب‌اسالمي‌در‌ايران‌‬

‫موجب‌شد‌كه‌مقوله‌فرهنگ‌و‌‌به‌ويژه‌فرهنگ‌مذهبي‌كه‌تا‌پیش‌از‌اين‪‌،‬در‌نظريه‌پردازي‌ها‌چندان‌‬

‫مورد‌توجه‌قرار‌نمي‌گرفت‪‌ ،‬به‌طور‌فعال‌در‌عرصه‌نظريه‌پردازي‌حوزه‌انقالب‌وارد‌شود‪‌.‬هر‌چند‌‬

‫انقالب‌اسالمي‌از‌منظرهاي‌مختلفي‌مورد‌تحلیل‌قرار‌گرفته‌و‌رهیافت‌هاي‌گوناگوني‌در‌تحلیل‌آن‌‌‬

‫‪1‬‬
‫بهکار‌گرفته‌شده‌است‪‌،‬اما‌بدون‌ترديد‌سهم‌رهیافت‌هاي‌فرهنگي‌از‌اولويت‌باالتري‌برخوردار‌است‪‌،‬‬

‫رهیافتي‌كه‌در‌آن‌عناصري‌چون‌مذهب‪‌،‬تمدن‌و‌معنويت‌در‌تبیین‌چرايي‌و‌حتي‌چگونگي‌به‌ثمر‌‬

‫رسیدن‌اين‌انقالب‌برجسته‌تر‌مي‌باشد‌(خرمشاد‪‌.)99-201‌:3831‌،‬استدالل‌اصلي‌براي‌اين‌مبنا‌آن‌‬

‫است ‌كه ‌هر ‌چند ‌دسته ‌بندي ‌هاي ‌بسیاري ‌در ‌نظريه ‌هاي ‌انقالب ‌بر ‌اساس ‌نسل ‌ها ‌‪،‬مکتب ‌ها‪‌،‬‬

‫رويکردها‌و‌جز‌اينها‌وجود‌دارند‪‌،‬اما‌مهم‌اين‌است‌كه‌همه‌ويژگي‌ها‌خود‌حالت‌ثانوي‌نسبت‌به‌يك‌‬

‫خصیصه‌اولیه‪‌،‬يعني‌معرفت‌اجتماعي‌‌انساني‌دارند‌‪،‬بنابراين‌روشن‌ترين‌و‌كالن‌ترين‌منظر‌براي‌‬

‫دسته‌بندي‌نظريه‌هاي‌انقالب‌مجموعه‌علوم‌انساني‌(برزگر‌و‌همکاران‪‌ ،)1386:‌ 195-194‬و‌فرهنگ‌‬

‫است‪‌ .‬مطالبات ‌اصیلي ‌چون ‌تعالیم ‌الهي ‌‪،‬استقالل‪‌ ،‬آزادي ‌و ‌عدالت ‌و ‌تحول ‌خواهي ‌بر ‌پايه ‌آنها‌‬

‫رويکردي‌فرهنگي‌است‪‌.‬از‌اين‌منظر‌هم‌مهم‌ترين‌تأثیر‌انقالب‌اسالمي‌ايران‌بر‌نظريه‌هاي‌انقالب‌را‌‬

‫مي‌توان‌در‌شکل‌گیري‌رهیافت‌فرهنگي‌در‌تبیین‌انقالب‌دانست‪‌.‬رهیافت‌فرهنگي‌در‌تحلیل‌انقالب‌‬

‫اسالمي‌اوالً‌در‌منازعه‌كارگزار‌‌ساختار‪‌،‬اولويت‌و‌نقش‌اساسي‌را‌به‌كارگزاران‌كه‌همان‌افراد‌جامعه‌و‌‬

‫عوامل‌انساني‌هستند‌مي‌دهد‪‌،‬ثانیاثانیاً‌رهیافت‌فرهنگي‌به‌اوضاع‌روحي‌و‌باورهاي‌انساني‌در‌صورت‌‬

‫بندي‌و‌نوعي‌از‌تحول‌كه‌انسان‌در‌پي‌آن‌است‪‌،‬اولويت‌‌میدهد‪‌،‬ثالثاً‌اينکه‌در‌انقالب‌اسالمي‪‌،‬مبناي‌‬

‫اصلي‌تحول‌روحي‌مردم‌ايران‌‪،‬اسالم‌سیاسي‌شیعي‌بوده‌كه‌به‌گسترش‌و‌عمومي‌شدن‌اين‌تحول‪‌،‬‬

‫منجر ‌شده ‌است‪‌ .‬بديهي ‌است ‌الزمه ‌ارائه ‌تحلیلي ‌فرهنگي‌ ‌اسالمي ‌از ‌انقالب ‌ايران‪‌ ،‬شناخت ‌مکتب‌‬

‫اسالم ‌و‌تسلط ‌بر ‌مباني ‌تفکر ‌سیاسي ‌شیعه ‌و ‌نیز‌ديدگاه ‌هاي ‌انديشمندان ‌و‌روحانیت ‌شیعه ‌است‌‬

‫(شجاعیان‌‪)113-116،‌1382:‬‬

‫‌با‌گذشت ‌بیش ‌از ‌سي ‌سال ‌از ‌پیروزي ‌انقالب ‌اسالمي‌علل ‌موجده ‌اين ‌انقالب ‌به ‌علل ‌مبقیة ‌نظام‌‬

‫سیاسي‌برآمده‌از‌آن‌تبديل‌شده‌و‌سرمايه‌اي‌نرم‌را‌در‌اختیار‌جمهوري‌اسالمي‌ايران‌قرار‌داده‌است‪‌.‬‬

‫راهبران‌فکري‌و‌معنوي‌اين‌انقالب‌توانسته‌بودند‌‌بهخوبي‌و‌به‌درستي‌مطالبات‌تاريخي‌مردم‌ايران‌را‌‬

‫قاعده‌مند‌و‌تئوريزه‌نمايند؛‌اين‌مطالبات‌عبارت‌بودند‌از‪‌:‬استقالل‪‌،‬آزادي‪‌،‬عدالت‌و‌معنويت‪‌.‬امروزه‌‬
‫جمهوري‌اسالمي‌ايران‌تداوم‌حیات‌خود‌را‌به‌تالش‌براي‌برآورده‌سازي‌اين‌مطالبات‌مديون‌است‪‌،‬‬

‫مطالباتي ‌كه ‌ ‌تبیینکننده ‌پیدايش ‌و ‌توجیه ‌گر ‌تداوم ‌انقالب ‌اسالمي ‌بوده ‌است‪‌ .‬از ‌ديگر ‌سو ‌اين‌‬

‫بنیادهاي‌چهارگانه‌مطالبات‌اصلي‌جريان‌بیداري‌اسالمي‌در‌پیش‌از‌يك‌قرن‌اخیر‌بوده‌است‪.‬‬

‫در‌جهان‌امروز‌آثار‌قدرت‌فرهنگي‌و‌سیاسي‌انقالب‌اسالمي‌ايران‌از‌عراق‌تا‌لبنان‪‌،‬از‌افغانستان‌تا‌‬

‫فلسطین‪‌،‬از‌پاكستان‌تا‌منتهي‌الیه‌آسیاي‌جنوب‌شرقي‌(مالزي‌و‌اندونزي)‪،‬‬

‫از‌يمن‌تا‌آذربايجان‌تا‌سودان‪‌،‬از‌تاجیکستان‪‌،‬از‌‌تركیه‌تا‌آسیا‌تا‌الجزاير‪‌،‬از‌آفريقا‌و‌از‌خلیج‌آفريقا‌تا‌‌‬

‫فارس ‌تا‌مصر‪‌،‬از‌آمريکاي‌التین ‌قفقاز‌‌حتي‌و‌آسیاي‌‌میانه ‌تا‌آمريکاي ‌از‌‌شمالي‌و‌اروپا‌مشهود‌و‌‬

‫عیان‌است‪‌.‬برخي‌از ‌ابعاد‌تأثیرگذار‌و‌‌تعیینکننده‌قدرت‌نرم‌جمهوري‌اسالمي‌ايران‌عبارت‌اند‌از‪‌:‬‬

‫داشتن‌رسالت‌و‌پیامي‌جهان‌شمول‌و‌بهره‌مندي‌از‌جايگاهي‌ژئوپولتیك‌و‌ژئواستراتژيك‪‌،‬موفقیت‌در‌‬

‫ارتقاي‌انديشه‌ديني‌و‌معنويت‌و‌اخالق‪‌ ،‬مطرح‌ساختن‌عدالت‌توأم‌با‌معنويت‌و‌صلح‌توأم‌با‌عدالت‪‌،‬‬

‫تأكید‌بر‌‌سلطه ‌ستیزي‪‌،‬نفي‌ظلم‌و‌حمايت‌از‌مظلوم‌در‌اصول‌سیاست‌خارجي‌خود‪‌،‬تالش‌در‌جهت‌‬

‫ايجاد‌وحدت‌و‌همبستگي‌میان‌امت‌اسالمي‪‌،‬بهره‌مندي‌از‌جايگاه‌رهبري‌بیداري‌اسالمي‌و‌اسالم‌‬

‫سیاسي‌در‌جهان‪‌،‬اسالمي‌‌جهاني‌سازي‌مبارزه‌با‌صهیونیسم‌در‌مقابل‌عربي‌سازي‌و‌منط‌قهاي‌و‌‬

‫محدود‌ن‌گهداشتن‌آن‪‌،‬تبديل‌مقاومت‌به‌يك‌ارزش‌و‌اصل‌در‌روابط‌بین ‌الملل‪‌ ،‬ايفاي‌نقش‌مثبت‪‌،‬‬

‫سازنده ‌و ‌راه ‌گشا ‌در ‌حل ‌و ‌فصل ‌بحران ‌هاي ‌منطقه ‌اي‪‌ ‌ ،‬الهام ‌بخشي ‌به ‌جنبش ‌هاي ‌اسالمي ‌و‌‬

‫حمايت‌از‌آنها‪‌،‬توفیق‌در‌راه‌اندازي‌جنبش‌نرم‌افزاري‌و‌تولید‌علم‌و‌رشد‌شاخص‌هاي‌فناوري‌و‌‬

‫علمي‌(ر‪.‬ک‪‌:‬خرمشاد‪‌1111‌،‬و‌‪)1113‬‬

‫‌به ‌نظر‌مي‌رسد‌استفاده‌مطلوب‌و‌درست‌از‌‌داشته ‌هاي‌ديروز‌و‌امروز‌خود‌در‌راستاي‌شکل‌‬

‫گیري ‌و ‌ ‌شکلدهي ‌به ‌تمدن ‌نوين ‌ايراني ‌اسالمي‪‌ ،‬مسئله ‌اصلي ‌امروزين ‌انديشه ‌ورزان ‌و ‌رهبران‌‬

‫جمهوري‌اسالمي‌است‪‌.‬اساساً‌انقالب‌اسالمي‌و‌نظام‌برآمده‌از‌آن‌در‌صورتي‌‌میتواند‌زنده‌و‌زاينده‌در‌‬

‫عرصه‌انديشه‌و‌عمل‌جامعه‌جهاني‌تداوم‌پیدا‌كند‌كه‌به‌سطح‌تمدن‌ارتقا‌يابد‪‌.‬اين‌حضور‌پويا‌و‌‬

‫‪1‬‬
‫بالنده ‌در ‌واقع ‌نمودهاي ‌نرم ‌افزارانه ‌و ‌بودهاي ‌ ‌افزارانه ‌اي ‌را ‌مي ‌طلبد ‌كه ‌بتواند ‌ ‌پیامهاي ‌آموزه‌‬

‫اسالمي‌ايراني‌را‌در‌سطحي‌عمیق‌تر‌پايا‌نموده ‌و‌آن‌را‌قابل‌ارائه‌در‌سطح‌جهاني‌بنمايد‪‌.‬اين‌همان‌‬

‫گذار‌الزم‌از‌مرحله‌ابتدايي‌و‌میاني‌«اسالم‌‌فرهنگ»‌و‌«اسالم‌‌ايدئولوژي»‌به‌مرحله‌عالي‌و‌نهايي‌‬

‫«اسالم‌‌تمدن»‌است‌‪.‬‬

‫در ‌واقع ‌تمدن ‌صورت ‌خاص ‌و ‌مادي ‌زندگي ‌مردم ‌بر ‌مبناي ‌فرهنگ ‌و ‌تفکر ‌است ‌‪.‬به‌‬

‫عبارت‌ديگر‌تمدن‌نمودهاي ‌مجموعه‌آداب‌و‌رسوم‌و‌سنن‌و‌رفتار‌و‌كردار‌و‌علم‌و‌فنون‌و‌صنايعي‌‬

‫است‌كه‌از‌اصول‌و‌مباني‌فرهنگي‌خاصي‌منبعث‌است‪‌.‬در‌شرايط‌امروزين‌جهاني‌و‌با‌موقعیت‌خاص‌‬

‫جمهوري‌اسالمي‌ايران‪‌،‬تداوم‌و‌حیات‌انقالب‌اسالمي‌و‌حضور‌تأثیرگذار‪‌،‬زاينده‌و‌الهام‌بخش‌اين‌‬

‫انقالب‌جز‌از‌مسیر‌تبديل‌به‌تمدن‌امکان‌ندارد‪‌.‬بنابراين‌امروزه‌تمدن‌سازي‌انقالب‌اسالمي‌به‌عنوان‌‬

‫يك‌دستاورد‌و‌ضرورت‌و‌همین‌طور‌به‌مثابه‌يك‌‌چشمانداز‌هم‌در‌تداوم‌انقالب‌اسالمي‌و‌هم‌در‌‌‬

‫الهامبخشي‌آن‌به‌‪‌ 031‬بیداري‌اسالمي‌و‌نفوذ‌و‌بسط‌آن‌در‌عرصه‌منطقه‌اي‌و‌جهاني‪‌،‬يك‌وضعیت‌‬

‫فرصت ‌ساز ‌‪،‬ت ‌عیینکننده ‌و ‌قابل ‌مطا ‌لعهاي ‌ايجاد ‌كرده ‌است‪‌ .‬مطالعه ‌سیماي ‌واقعي ‌اين ‌وضعیت‌‬

‫دغدغه‌اصلي‌مقاله‌حاضر‌است‌‪.‬‬

‫از‌‌اينرو‌پرسش‌اصلي‌اين‌مقاله‌عبارت‌است‌از‌اينکه‌از‌يك‌سو‌انقالب‌اسالمي‌ايران‌چه‌نسبتي‌با‌‬

‫بیداري‌اسالمي‌دارد؟‌و‌از‌سوي‌ديگر‌رابطه‌آن‌با‌تمدن‌سازي‌اسالمي‌در‌جهان‌امروز‌كدام‌است؟‌‬

‫اما‌تمدن‌چیست‌و‌چگونه‌ساخته‌مي‌شود‌و‌چه‌نسبتي‌با‌فرهنگ‌دارد؟‌چطور‌يك‌فرهنگ‌در‌‬

‫مرحل‌هاي‌از‌مراحل‌حیات‌و‌تکامل‌خود‌منجر‌به‌شکل‌دهي‌به‌يك‌تمدن‌مي‌شود؟‌مثًالً‌چگونه‌‬

‫فرهنگ‌اسالمي‌توانست‌در‌شوره‌زار‌جزيره‌العرب‌بنیاد‌تمدني‌به‌عظمت‌و‌پويايي‌تمدن‌اسالمي‌را‌‬

‫پايه‌ريزي‌كند؟‬

‫هر‌تمدن‌شامل‌چندين‌فرهنگ‌‌میشود‌مانند‌تمدن‌غرب‌كه‌شامل‌فرهنگ‌انگلیسي‪‌،‬آلماني‌و‌‬

‫فرانسوي‌و‪‌...‬است‌يا‌تمدن‌شرق‌كه‌شامل‌فرهنگ‌هاي‌چیني‪‌،‬هندي‪‌،‬ايراني‌و‌‌مي‌شود‌(آراسته‌خو‪‌،‬‬
‫‪‌.)372‌:1161‬از‌اين‌بیان‌اين‌گونه‌برداشت‌مي‌شود‌كه‌فرهنگ‌زيرمجموعه‌تمدن‌و‌‌بهلحاظ‌وسعت‌‬

‫كو ‌چکتر ‌از ‌تمدن ‌است ‌و ‌هر ‌تمدني ‌از ‌چندين ‌فرهنگ ‌و ‌خرده ‌فرهنگ ‌تشکیل ‌شده ‌و ‌اشتراكات‌‬

‫مختلف‌آنها‌كنار‌يکديگر‌يك‌تمدن‌بزرگ‌را‌تشکیل‌مي‌دهد‪‌.‬برخي‌نیز‌تمدن‌و‌فرهنگ‌را‌مترادف‌‬

‫هم‌تلقي‌كرده‌اند‪‌.‬ويل‌دورانت‌بین‌فرهنگ‌و‌تمدن‌مرز‌مشخصي‌قائل ‌است‪‌،‬بدين‌معنا‌كه‌‌انديشه‌‬

‫ها‌و‌فعالیت‌هاي‌فرهنگي‌جوامع‌را‌وقتي‌درشمار‌تمدن‌درمي‌آورد‌كه‌شهرنشیني‌تشکیل‌يافته‌باشد‪‌.‬‬

‫وي‌تمدن‌را‌عبارت‌از‌نظم‌اجتماعي‌‌میداند‌كه‌در‌اثر‌آن‌خالقیت‌فرهنگي‌امکان‌پذير‌مي‌شود‌و‌‬

‫جريان‌مي‌يابد‌(دورانت‪)1112:‌3‌،‬‬

‫ما‌برخالف‌امثال‌ادوارد‌تايلور‌در‌«فرهنگ‌ابتدايي»‌)‪(8591‬كه‌تمايز‌چنداني‌بین‌فرهنگ‌و‌تمدن‌‬

‫قائل ‌نمي ‌شوند‪‌ ،‬بین ‌آن ‌دو ‌تفاوت ‌قائل ‌شده ‌و ‌تمدن ‌را ‌صورت ‌خارجي ‌فرهنگ‪‌ ،‬تجسم ‌و ‌عینیت‌‬

‫بیروني‌آن‌مي‌دانیم‪‌،‬چنانکه‌برخي‌همین‌تمايز‌را‌يك‌مناقشه‌و‌سنت‌آلماني‌دانسته‌اند‌(ر‪.‬ک‪‌:‬اباذري‌‬

‫و ‌همکاران‪‌ .)1113‌ ،‬بنابراين ‌فرهنگ‌داشته ‌هاي ‌معنوي ‌و ‌نرم ‌افزاري ‌يك ‌ملت ‌است‪‌ ،‬كه ‌از ‌سنن‪‌،‬‬

‫تاريخ‪‌،‬آداب‌و‌رسوم‪‌،‬شعائر‌و‌گذشته‌مبتني‌بر‌دانش‌آن‌الهام‌گرفته‌و‌نوع‌خاصي‌از‌زيست‌انساني‌را‌‬

‫رقم ‌زده ‌است‪‌ ،‬در ‌ ‌حالیکه ‌تمدن ‌بروندادهاي ‌سخت ‌افزاري ‌را ‌نیز ‌شامل ‌مي ‌شود ‌‪،‬به ‌تعبیر ‌بهتر‌‬

‫دربردارنده‌‬

‫توسفرهنگعه‌‌مادي‌وزيربناي‌‌تمدن‌معنوي‌يکاست‌‌‪،‬به‌ملت‌اسعبارت‌ت‪‌.‬ديگر‌نکته‌تمدن‌مهم‌‌ازتر‌‌‬

‫دردل‌‌اين‌فرهنگ‌‌نسبتسجوشش‌نجي‌مي‌آن‌كند‌واست‌‌اينکه‌‌فرهنگها‌هستند‌كه‌سرزمین‌رشد‌‬

‫و‌نمو‌و‌‌شکل ‌گیري‌‌تمدنها‌هستند‪‌.‬پس‌در‌‌حالیکه‌تمدن‌با‌گذر‌از‌مرز‌فرهنگ‌به‌قلمرو‌تولیدات‌‬

‫عیني‪‌،‬سخت‌افزاري‪‌،‬مادي‪‌،‬صنعتي‌و‌‪...‬مي‌رسد‌در‌عین‌حال‌نطفه‌آن‌در‌دل‌فرهنگ‌منعقد‌‌میشود‪‌.‬‬

‫اگر‌چنین‌باشد‌يکي‌از‌‌ويژگیهاي‌اصلي‌تمدن‌آن‌خواهد‌بود‌كه‌صرفاصرفاً‌جنبه‌اكتسابي‌ندارد‪‌،‬بلکه‌‬

‫اساساً‌برايند‌خالقیت‌‌درونفرهنگي‌نیز‌است‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫عالوه‌بر‌جنبه‌اكتسابي‌و‌خالقیت‪‌،‬خصلت‌اجتماعي‌هم‌از‌نسبت‌فرهنگ‌و‌تمدن‌و‌تعاريف‌آنها‌‬

‫برمي‌آيد‪‌.‬اساسا ‌تمدن‌در‌معناي‌وسیع‌آن‌هرگونه‌توانايي‌سازنده‌اي‌است‌كه‌انسان‌‌بهعنوان‌فردي‌‬

‫اجتماعي‌به‌دست‌‌میآورد‌(پهلوان‪‌.)84‌:1113‌،‬درواقع‌تمدن‌نوع‌خاصي‌از‌توسعه‌مادي‌و‌معنوي‌در‌‬

‫يك ‌جامعه ‌كه ‌دربرگیرنده ‌مجموع ‌عناصر ‌اقتصادي ‌‪،‬فرهنگي‪‌ ،‬اخالقي‪‌ ،‬حقوقي‪‌ ،‬علمي‪‌ ،‬فني ‌و ‌ديني‌‬

‫است‪‌.‬از‌نظر‌دانشمندان‌عصر‌روشنگري‌در‌قرن‌‪‌17‬و‌‪‌81‬مفهوم‌تمدن‌با‌انديشه‌ترقي‌اجتماعي‌پیوند‌‬

‫داشته‌است‌(مركز‌اطالعات‌و‌مدارک‌علمي‌ايران‪‌.)36‌:1126‌،‬از‌‌اينرو‌هرگونه‌بحثي‌از‌تمدن‌‪،‬به‌‬

‫ناچار‌بحثي‌سیاسي‌و‌اجتماعي‌است‌(ر‪.‬ک‪‌:‬سرپرست‌سادات‪)1392(‌،‬‬

‫بنابراين ‌تمدن ‌گسترده ‌ترين ‌ساخت ‌هويت ‌فرهنگي ‌است ‌و ‌هر ‌چند ‌تمدن ‌ها ‌در ‌طول ‌زمان ‌و‌‬

‫مکان ‌پويا ‌و ‌متحول ‌ ‌بوده ‌اند‪‌ ،‬ولي ‌همواره ‌بر ‌مبناي ‌فرهنگ ‌خاص ‌قرار ‌داشته ‌اند ‌(بايلیس ‌و‌‬

‫اسمیت‪‌.)126‌:1112،1‬اين‌نسبت‌بین‌فرهنگ‌و‌تمدن‪‌،‬پشتوانه‌نظرِيِ‌نسبتي‌است‌كه‌در‌بحث‌هاي‌‬

‫آتي‌بین‌انقالب‌اسالمي‌ايران‌و‌تمدن‌نوين‌اسالمي‌و‌نیز‌بین‌بیداري‌اسالمي‌و‌تمدن‌نوين‌اسالمي‌‬

‫ايجادشده‌و‌بیان‌مي‌شود‪‌.‬بحث‌بر‌سر‌اين‌است‌كه‌ببینیم‌چگونه‌فرهنگ‌اسالمي‌‌ايراني‌منبعث‌از‌‬

‫انقالب‌اسالمي‌در‌حال‌حیات‌بخشیدن‌مجدد‌به‌تمدني‌نوين‌در‌عرصه‌جغرافیايي‌ايران‌و‌جهان‌اسالم‌‬

‫است؟‌در‌واقع‌اگر‌انقالب‌اسالمي‪‌،‬انقالبي‌فرهنگي‌بوده‌است‌و‌فرهنگ‌مبناي‌اصلي‌تمدن‌است‪‌،‬اين‌‬

‫انقالب‌برآمده‌از‌فرهنگ‪‌،‬توان‌تأسیس‌گري‌تمدني‌را‌داراست‌و‌در‌حال‌تجربه‌و‌تحقق‌اين‌مهم‌است‪.‬‬

‫قبل‌از‌آن‌دو‌بحث‪‌،‬بايد‌نسبت‌انقالب‌اسالمي‌و‌بیداري‌اسالمي‌بیان‌شود‪.‬‬

‫انقالب اسالمي ايران و بیداري اسالمي‬

‫سؤال‌اصلي‌اين‌بخش‌از‌سخن‌اين‌است‌كه‌چه‌نسبتي‌میان‌انقالب‌اسالمي‌ايران‌و‌بیداري‌‬

‫اسالمي‌وجود‌دارد؟‌علي‌رغم‌وجود‌‌پاسخهاي‌گوناگون‪‌،‬متعدد‌و‌گاه‌متضاد‪‌،‬يك‌پاسخ‌قابل‌استدالل‌‬

‫عبارت‌است‌از‌اينکه‌انقالب‌اسالمي‌ايران‌هم‌مولود‌بیداري‌اسالمي‌است‌و‌هم‌مولّدّ‌آن‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪. Baylis & Smith‬‬
‫انقالب‌اسالمي‌ايران‌مولود‌بیداري‌اسالمي‌است‪‌،‬زيرا‌توانست‌پس‌از‌حدود‌يك‌صد‌سال‪‌،‬تمام‌‬

‫آمال‌و‌آرزوها‌و‌اهداف‌مطرح‌شده‌توسط‌نخستین‌بیدارگر‌اسالمي‌دوره‌جديد‌يعني‌سیدجمال‌الدين‌‬

‫اسدآبادي ‌را ‌به ‌تمامه ‌عینیت ‌بخشیده ‌و ‌محقق ‌سازد‪‌ .‬سیدجمال ‌پس ‌از ‌تشخیص ‌مشکله ‌«عقب‌‬

‫ماندگي»‌در‌جهان‌اسالم‌كوشید‌تا‌با‌بیدارسازي‌حکام‌‪،‬پادشاهان‌و‌سالطین‌در‌گام‌نخست‌و‌رهبران‌‬

‫ديني‪‌ ،‬محلي‪‌ ،‬نخبگان ‌و ‌توده ‌هاي ‌مردم ‌در ‌گام ‌بعد‪‌ ،‬با ‌ارائه ‌راهکارهايي ‌اسالمي ‌ ‌بومي ‌بر ‌اين‌‌‬

‫عقبماندگي‌غلبه‌كند‪‌.‬سیدجمال‌چرايي‌گرفتارآمدن‌مسلمانان‌در‌اين‌معضل‌را‌در‌دورشدن‌مسلمانان‌‬

‫از‌اسالم‌اصیل‌تشخیص‌داد‌و‌راه‌حل‌كالن‌غلبه‌بر‌آن‌را‌نیز‌در‌بازگشت‌به‌اسالم‌اصیل‌تجويز‌نمود‌‬

‫‪.‬به ‌همین ‌دلیل ‌است ‌كه ‌او ‌را ‌نخستین ‌بیدارگر ‌اسالمي ‌معاصر ‌ ‌خواندهاند ‌)حکیمي ‌(‪،‌ 1384‬چون‌‬

‫درصدد‌بیدار‌كردن‌مسلمانان‌به‌نام‌و‌براي‌اسالم‌بود‪‌،‬براي‌نائل‌آمدن‌به‌اين‌راهبرد‌كالن‪‌،‬او‌هشت‌‬

‫راهبرد ‌عملیاتي ‌پیشنهاد ‌كرد ‌كه ‌در ‌صورت ‌عمل ‌به ‌آن ‌مسلمانان ‌مي ‌توانستند ‌بر ‌وضع ‌نامطلوب‌‬

‫موجود ‌غلبه ‌كرده ‌و ‌به ‌وضع ‌مطلوب ‌و ‌موردنظر ‌اسالم ‌براي ‌بشريت ‌و ‌مسلمانان ‌نائل ‌شوند‪‌ .‬هشت‌‬

‫راهکار‌سیدجمال‌الدين‌اسدآبادي‌عبارت‌بودند‌از‪:‬‬

‫‪ .1‬مبارزه‌با‌استبداد‌و‌خودكامگي‌مستبدان‌حاكم‌بر‌جوامع‌اسالمي‌به‌نام‌اسالم‌و‌با‌تکیه‌بر‌اسالم‪‌:‬او‌‬

‫معتقد‌بود‌كه‌فقط‌نیروي‌مردم‌مي‌تواند‌بر‌قدرت‌زورمندانه‌و‌ظالمانه‌حکام‌مستبد‌مسلمان‌غلبه‌‬

‫كند‌و‌مردم‌فقط‌زماني‌حاضر‌به‌حضور‌گسترده‌و‌بي‌مهابا‌در‌اين‌عرصه‌مي‌شدند‌كه‌پاي‌اسالم‌و‌‬

‫تکلیف ‌شرعي ‌در ‌میان ‌باشد ‌‪،‬به ‌همین ‌جهت ‌بايد ‌كاري ‌مي ‌كرد ‌كه ‌مردم ‌بیدار ‌شده ‌و ‌مبارزه ‌با‌‬

‫استبداد‌و‌مستبدان‌را‌يك‌تکلیف‌ديني‌بدانند؛‬

‫‪ .1‬آشنايي‌با‌علوم‌و‌فنون‌جديد‌و‌مجهز‌شدن‌به‌آن؛‬

‫‪ .1‬بازگشت‌با‌اسالم‌اصیل‌اولیه‪‌،‬اسالم‌بدون‌خرافه‪‌،‬بدون‌بدعت‌و‌دور‌از‌قشرگرايي‌‬

‫‪2‬‬
‫‪ .4‬ايمان‌و‌اعتقاد‌راسخ‌به‌مکتب‌اسالم‌‌بهعنوان‌مکتبي‌كه‌توانايي‌الزم‌براي‌نجات‌مسلمانان‌و‌رهايي‌‬

‫آنها ‌از ‌وضع ‌نامطلوب ‌موجود ‌را ‌دارد‪‌ ،‬چون ‌اسالم ‌دين ‌عقل ‌و ‌برهان ‌و ‌استدالل‪‌ ،‬مبتني ‌بر ‌شرافت‌‬

‫انساني‌و‌كرامت‌ذاتي‌او‪‌،‬دين‌علم‪‌،‬دين‌جهاد‪‌،‬دين‌كار‌‪،‬‬

‫عزت‌تالش‌و‌سخخواهي‌و‌ت‌ذلت‌كوشي‪‌،‬دين‌ناپذيري‌و‌اصالح‌وديني‌‌امراس‌ب‌هت‌كه‌معروف‌‬

‫درو‌‌آن‌نهي‌از‌قدرت‌منکر‪‌،‬پرواز‌دين‌انسان‌تامسئولي‌‌تمرز‌پذيرينبوت‌‪‌،‬و‌«قاب‌قوسین‌او‌ادني»‌‬

‫مهیاست؛‬

‫‪‌.5‬مبارزه‌با‌استعمار‌خارجي‌اعم‌از‌استعمار‌سیاسي‪‌،‬اقتصادي‪‌،‬فرهنگي‌و‪‌،...‬در‌اينجا‌نیز‌سیدجمال‌‬

‫معتقد‌بود‌كه‌فقط‌يك‌نیرو‌مي‌تواند‌در‌مقابل‌استعمار‌ايستاده‌و‌فشارهاي‌آن‌را‌خنثي‌نمايد‌و‌آن‌‬

‫نیست‌جز‌نیروي‌مردم؛‪‌.6‬ضرورت‌اتحاد‌جهان‌اسالم؛‬

‫‪ .2‬احیاء‌فريضه‌جهاد‌در‌جوامع‌اسالمي‌و‌دمیدن‌روح‌مبارزه‌در‌میان‌مسلمانان؛‬

‫‪ .1‬مبارزه‌با‌خودباختگي‌در‌برابر‌غرب‌(ر‪.‬ک‪‌:‬مطهري‪)1377‌،‬‬

‫انقالب‌اسالمي‌ايران‌توانست‌به‌خوبي‌و‌‌بهدرستي‌با‌عملیاتي‌كردن‌اين‌راهکارهاي‌هشتگانه‌آنچه‌‬

‫را‌كه‌سیدجمال‌به‌صورت‌نظري‌مطرح‌كرده‌بود‪‌،‬در‌عمل‌پیاده‌نمايد‌‪.‬در‌جريان‌انقالب‌اسالمي‌ايران‌‬

‫مردم‌به‌نام‌اسالم‌و‌تکلیف‌شرعي‌به‌خیابان ‌ها‌و‌صحنه‌ريخته‌و‌طومار‌استبداد‌و‌استعمار‌را‌درهم‌‬

‫پیچیدند‪‌،‬با‌باور‌عمیق‌به‌جهاد‌در‌راه‌خدا‪‌،‬از‌شهادت‌‌في‌سبیالهلل‌با‌آغوشي‌باز‌استقبال‌كردند‪‌،‬به‌‬

‫اسالم‌‌بهعنوان‌يك‌مکتب‌رها‌يیبخش‌نگريسته‌و‌به‌كلیه‌لوازم‌آن‌تن‌در‌داده‌و‌بدان‌عمل‌كردند‪‌،‬با‌‬

‫غرب‌و‌خودباختگي‌در ‌مقابل‌آن‌مبارزه‌هاي‌سخت‌و‌همه‌جانبه‌و‌فراگیر‌آغاز‌كردند‌و‌با‌دقت‌و‌‬

‫وسواس‌تجهیز‌شدن‌به‌علوم‌و‌فنون‌جديد‌را‌از‌اوجب‌واجبات‌فرض‌كردند‌و‌در‌كلیه‌اين‌مراحل‌‬

‫بازگشت ‌به ‌اسالم ‌اصیل ‌اولیه ‌مقصود ‌بود ‌و ‌وحدت ‌جهان ‌اسالم ‌شعاري ‌تخل ‌فناپذير ‌محسوب ‌مي‌‬

‫گرديد‪.‬‬
‫به‌اين‌ترتیب‪‌،‬انقالب‌اسالمي‌ايران‌توانست‌آنچه‌را‌كه‌براي‌بیدارگران‌اسالمي‌نظیر‌سیدجمال‌‪،‬حسن‌‬

‫البنا‪‌،‬سیدقطب‌(مصر)‪‌،‬امیر‌عبدالقادر‪‌،‬بن‌باديس‪‌،‬بشیر‌االبراهیمي‌(الجزاير)‪‌،‬ابواالعلي‌مودودي‪‌،‬اقبال‌‬

‫الهوري ‌(شبه ‌قاره ‌هند)‪‌ ،‬محمدباقر ‌صدر‪‌ ،‬محمدباقر ‌حکیم ‌(عراق)‪‌ ،‬مالسعید ‌نورسي ‌(تركیه)‪‌ ،‬عالل‌‬

‫الفاسي ‌(مغرب)‪‌ ،‬سنوسي ‌و ‌عمر ‌مختار ‌(لیبي)‪‌ ،‬امام ‌موسي ‌صدر ‌(لبنان) ‌‪،‬آيت ‌اهلل ‌كاشاني ‌و ‌نواب‌‬

‫صفوي‌(ايران)‪‌،‬يك‌آرزو‌و‌گاه‌يك‌رؤيا‌محسوب‌مي‌شد‪‌،‬جامه‌عمل‌پوشانیده‌و‌در‌عینیت‌تمام‌و‌‬

‫كمال‌محقق‌سازد‪.‬‬

‫اي‌نگونه‌بود‌كه‌با‌انقالب‌اسالمي‌ايران‪‌،‬موج‌اول‌بیداري‌اسالمي‌كه‌با‌سیدجم‌االلدين‌‬

‫اسدآبادي‌آغاز‌شده‌و‌بیشتر‌نظري‪‌،‬فکري‌و‌‌ايدهپردازانه‌بود‪‌،‬به‌موج‌دومي‌منتهي‌شد‌كه‌بیشتر‌‌‬

‫عملگرا‪‌،‬ع‌ينیتبخش‌و‌پیش‌برنده‌بود‪‌.‬با‌انقالب‌اسالمي‌ايران‌موج‌دومي‌در‌روند‌بیداري‌اسالمي‌آغاز‌‬

‫گشت‌كه‌در‌آن‌«انقالبي‌‌بهنام‌خدا»‌(ر‪.‬ک‪‌:‬خرمشاد‌‪‌ ،)1384‬در‌انتهاي‌قرن‌بیستِمِ‌ماده‌گرا‌و‌ماده‌‬

‫زده ‌افق ‌هاي ‌جديدي ‌فراروي ‌مسلمانان ‌و ‌جهانیان ‌گشود‪‌ .‬با ‌انقالب ‌اسالمي ‌ايران‪‌ ،‬بیداري ‌اسالمي‌‬

‫توانسته‌هم‌صاحب‌يك‌تئوري‌براي‌انقالب‌و‌هم‌حامل‌يك‌الگو‌براي‌حکومت‌باشد‪‌:‬تئوري‌انقالب‌‬

‫اسالمي‌و‌الگوي‌مردم‌ساالري‌ديني‌(اسالمي)‪.‬‬

‫از ‌اين‌مرحله‌است‌كه‌انقالب‌اسالمي‌به‌مولّدّ‌بیداري‌اسالمي‌تبديل‌م‌يشود‪‌.‬با‌انقالب‌اسالمي‌‬

‫ايران‌موج‌دومي‌از‌بیداري‌اسالمي‌در‌جهان‌‌برمیخیزد‌كه‌داراي‌خصوصیات‌ذيل‌است‪:‬‬

‫‪ .1‬براساس‌اسالم‪‌،‬الگوي‌انقالب‌ارائه‌‌میکند؛‬

‫‪ .1‬براساس‌اسالم‪‌،‬الگوي‌حکومت‌اسالمي‌ارائه‌‌میکند؛‬

‫‪ .1‬در‌قانون‌اساسي‌خود‪‌،‬ايران‌و‌داشته‌هاي‌آن‌را‌بخشي‌از‌امت‌جهان‌اسالم‌معرفي‌‌میکند؛‬

‫‪ .4‬الگوي ‌سیاست ‌خارجي ‌استقالل ‌طلب ‌)نه ‌شرقي‪‌ ،‬نه ‌غربي( ‌ارائه ‌مي ‌كند ‌و ‌با ‌مداخله ‌ق ‌درتهاي‌‬

‫خارجي‌در‌سیاست‌داخلي‌خود‌ب‌هشدت‌مبارزه‌م‌يکند‌و‌با‌تمام‌قوا‌و‌توان‌و‌در‌سطحي‌گسترده‌و‌‬

‫فراگیر‌ب‌همقابله‌و‌مبارزه‌با‌استعمار‌نو‌و‌استعمار‌فرانو‌‌میپردازد؛‪‌.5‬الگوي‌سیاست‌داخلي‌‌اصولگرا‌و‌‌‬

‫‪1‬‬
‫دينگرا‌ارائه‌‌میکند‌و‌اسالم‌را‌‌بهعنوان‌راه‌حل‌در‌همه‌عرصه‌ها‌از‌جمله‌در‌فرهنگ‌و‌تمدن‌مبنا‌قرار‌‌‬

‫میدهد؛‬

‫‪ .6‬در‌اقتصاد‌شعار‌و‌خط‌مشي‌خودكفايي‌و‌خوداتکايي‌در‌پیش‌گرفته‌و‌با‌وابستگي‌مقابله‌‌میکند؛‬

‫‪ .2‬به‌صورت‌خودبنیاد‌در‌عرصه‌علوم‌و‌فنون‌جديد‌و‌در‌حوزه‌هاي‌مختلف‌هسته‌اي‌‪،‬‬

‫‌ نانوفناوري‪‌،‬بیوفناوري‪‌،‬پزشکي‪‌‌،‬سلولهاي‌بنیادين‪‌،‬هوا‌و‌فضا‌و‪‌...‬وارد‌مي‌شود؛‬

‫‪ .1‬جهاد‌را‌احیاء‌كرده‌و‌براي‌شهادت‌الگوهاي‌عملي‌معرفي‌‌میکند؛‬

‫‪ .1‬جبهه‌مقاومتي‌گسترده‌و‌فراگیر‌در‌برابر‌استکبار‌و‌استعمار‌آفريده‌و‌آن‌را‌رهبري‌‌میکند؛‬

‫‪‌.01‬با‌صهیونیسم‌جهاني‌مبارزه‌كرده‌و‌با‌كمك‌گروه‌هاي‌مقاومت‌و‌جبهه‌اسالمي‌مقاومت‪‌،‬شکست‌‬

‫هاي‌سختي‌را‌به‌آن‌تحمیل‌‌میکند‪.‬‬

‫اكنون‌با‌انقالب‌هاي‌عربي‌جاري‌در‌جهان‌اسالم‪‌،‬بیداري‌اسالمي‌وارد‌موج‌سوم‌روند‌تحولي‌خود‌‬

‫شده‌است‌(خرمشاد‌و‌كیاني‌‪‌)1391‬انقالب‌هاي‌اخیر‌در‌شکل‌و‌محتوي‌نه‌به‌انقالب‌هاي‌كالسیك‌‬

‫فرانسه‌و‌روسیه‌مي‌ماند‪‌،‬نه‌به‌الگوي‌انقالب‌هاي‌چپ‌چین‌واوكراين‌‌و‌كوبا‌شبیه‌گرجستان‌است‌‬

‫اتفاقو ‌ ‌نه ‌افتاد ‌را ‌آهنگ ‌ودارد ‌ ‌‪‌ .‬بهانجام ‌نظر ‌مي ‌انقالب ‌رسد ‌هاي ‌كه ‌با ‌راست ‌شواهدگراي ‌ ‌و‌‬

‫رنگیقرائن‪‌‌،‬نظیر‌بسیاري‪‌،‬آنچه‌ايندر‌‌انقالب‌ها‌به‌الگوي‌انقالب‌اسالمي‌بسیار‌نزديك‌تر‌است‪‌.‬در‌‬

‫اين‌انقالب‌ها‪‌،‬نقشه‌راه‌در‌پیش‌گرفته‌شده‌‪‌،‬به ‌همان‌نقشه‌راه‌سیدجمال‌الدين‌و‌ساير‌بیدارگران‌‬

‫اسالمي‌مي‌ماند‌‪.‬‬

‫در‌همین‌مدت‌كم‌سپري‌شده‌از‌عمر‌اين‌انقالب ‌ها‪‌،‬تالش‌براي‌عملي‌سازي‌راهکارهاي‌هشت‌گانه‌‬

‫سیدجمال‌آشکارا‌مشهود‌است‪‌،‬در‌اين‌انقالب‌ها‪:‬‬

‫‪ .1‬مبارزه‌با‌استبداد‌و‌مستبدين‌حاكم‌از‌نمازهاي‌جمعه‌تغذيه‌مي‌شود؛‬

‫‪ .1‬بر‌اسالم‌اصیل‌تأكید‌شده‌و‌شعار‌«االسالم‌هوالحل‌)‌»اسالم‌راه‌حل(‌بر‌سر‌زبان‌هاست؛‌‬

‫‪ .1‬بر‌جهاد‌و‌شهادت‌تأكید‌مي‌شود؛‬
 ‫‪ .4‬مخالفت‌با‌صهیونیسم‌آشکار‌است؛‬

‫‪ .5‬از‌اسالمي‌جامع‌با‌عناوين‌خردي‌نظیر‌اسالم‌اجتماعي‪‌،‬اسالم‌فرهنگي‌‪،‬اسالم‌سیاسي‪‌،‬اسالم‌تمدني‌‬

‫سخن‌رانده‌مي‌شود؛‬

‫‪ .6‬الگوهاي ‌سوسیالیستي ‌)چپ ‌گرايانه(‪‌ ،‬لیبرالیستي ‌)راست ‌گرايانه ‌سرمايه ‌داري( ‌‪،‬ناسیونالیستي‌‬

‫)ناسیونالیسم ‌عرب ‌و ‌يا ‌هر ‌نوع ‌ديگر ‌آن( ‌سبك ‌زندگي ‌و ‌حکومت ‌در ‌حاشیه ‌است‪‌ ،‬و ‌برعکس ‌بر‌‬

‫الگوهاي‌اسالمي‌سبك‌زندگي‌و‌حکومت‌مبتني‌بر‌فرهنگ‌و‌تمدن‌اسالمي‌بومي‌تأكید‌‌میشود؛‬

‫‪ .2‬هويت‪‌،‬عزت‌و‌كرامت‌از‌دست‌رفته‌در‌دورن‌فرهنگ‌و‌تمدن‌بومي‌‌‌اسالمي‌جستجو‌مي‌شود؛‬

‫‪ .1‬الگوي‌پیشرفت‌بومي‌‌‌اسالمي‌جمهوري‌اسالمي‌ايران‌در‌عرصه‌هاي‌علم‌و‌فناوري‌مورد‌توجه‌جدي‌‬

‫است؛‬

‫‪ .1‬از‌امت‌واحده‌اسالمي‌و‌دوري‌از‌هرگونه‌تشتت‌و‌اختالف‌قومي‌و‌مذهبي‪‌،‬خصوصاً‌از‌جانب‌اسالم‌‬

‫گرايان‌معتدل‪‌،‬سخن‌گفته‌مي‌شود؛‬

‫‪‌ .01‬در ‌مدل ‌جانشین ‌حکومتي ‌به ‌جاي ‌پادشاهي ‌ها ‌و ‌رياست ‌جمهوري ‌هاي ‌مادام ‌العمر ‌گذشته‪‌،‬‬

‫الگوي‌سکوالر‌مورد‌نفي‌قرار‌‌میگیرد‌و‌الگوي‌اسالم‌محور‌و‌شريعت‌مدار‌مورد‌توجه‌است؛‬

‫‪‌.11‬در‌كلیه‌انتخابات‌آزادي‌كه‌برگزار‌مي‌شود‌‪،‬اسالم‌گرايان‌پیروز‌صندوق‌هاي‌رأي‌هستند‌‪.‬‬

‫به‌اين‌ترتیب‌و‌در‌عمل‌قرن‌بیست‌و‌يکم‌با‌موج‌جديدي‌از‌انقالب‌هاي‌اسالمي‌آغاز‌‬

‫شده‌است‌و‌پرسشي‌كه‌در‌فرداي‌پیروزي‌انقالب‌اسالمي‌ايران‌در‌ربع‌آخر‌قرن‌بیستم‌مطرح‌شده‌‬

‫بود‪‌،‬در‌حال‌يافتن‌پاسخي‌عیني‌است‪‌،‬آن‌پرسش‌عبارت‌بود‌از‌اينکه‌پس‌از‌پیروزي‌انقالب‌اسالمي‌‬

‫در‌ايران‪‌،‬انقالب‌بعدي‌اسالمي‌در‌كدام‌كشور‌خواهد‌بود؟‌آن‌روز‌پاسخ‌اولیه‌نسبتانسبتاً‌اجماعي‌براي‌‬

‫اين‌سؤال‌عبارت‌بود‌از‌عراق‌و‌مصر‪‌،‬البته‌قدرت‌هاي‌بزرگ‌و‌كشورهاي‌مرتجع‌و‌وابسته‌عرب‌براي‌‬

‫جلوگیري‌از‌چنین‌اتقافي‌تدابیر‌متعددي‌انديشیدند‌كه‌از‌جمله‌آنها‌تحمیل‌جنگي‌هشت‌ساله‌توسط‌‬

‫رژيم‌بعثي‌عراق‌علیه‌جمهوري‌نوپاي‌اسالمي‌ايران‌بود‪‌.‬اما‌اينك‌پس‌از‌گذشت‌بیش‌از‌سي‌سال ‌از‌‬

‫‪11‬‬
‫پیروزي‌انقالب‌اسالمي‌ايران‪‌،‬هم‌عراق‌بعد‌از‌صدام‌تحت‌حاكمیت‌اسالم‌گرايان‌است‌و‌هم‌در‌كل‌‬

‫منطقه ‌اسالم ‌سیاسي ‌از ‌وزن ‌سنگین ‌و ‌ ‌تعیینکنند ‌هاي ‌برخوردار ‌است‪‌ .‬گفتمان ‌بیداري ‌اسالمي‪‌،‬‬

‫گفتمان‌غالب‌جهان‌اسالم‌امروز‌است‌‪‌.‬بهنظر‌مي‌رسد‌قرن‌بیست‌و‌يکم‪‌،‬قرن‌بیداري‌اسالمي‪‌،‬قرن‌‬

‫انقالب‌هاي‌اسالمي‌و‌قرن‌اسالم‌سیاسي‌باشد‌(خرمشاد‪)1387‬‬

‫تمدن اسالمي‬
‫«تمدن‌برخاسته‌از‌اسالم‌چیزي‌نیست‌كه‌انکارپذير‌باشد‪‌،‬اگر‌اسالم‌تمدن‌حقیقي‌و‌عالي‌به‌رنگ‌و‌‬

‫بويي‌مخصوص‪‌،‬مبني‌بر‌كتاب‌و‌سنت‌اسالم‌نداشت‪‌،‬هرگز‌علماي‌تمدن‌غرب‌حتي‌آنها‌كه‌به‌حمله‌‬

‫و‌هجوم‌بر‌اسالم‌معروف‌هستند‪‌،‬مکرر‌نام‌تمدن‌اسالم‌را‌نم‌يبردند‌و‌تاريخ‌آن‌را‌شرح‌نم‌يدادند‌و‌‬

‫آن‌را‌با‌ساير‌تم‌دنهاي‌عالم‌نم‌يسنجیدند‪‌.‬اين‌تمدن‌از‌تم‌دنهاي‌مشهوري‌است‌كه‌تاريخ‌عمومي‌‬

‫دنیا‌با‌آن‌زين‌تیافته‌و‌با‌آثار‌درخشان‌خود‌تا‌ابد‌تاريخ‌را‌پر‌كرده‌است»‌(مستودارد‪‌.)1320:‌ 128‬‬

‫اين ‌تعابیر ‌يك ‌نويسنده ‌آمريکايي ‌است ‌كه ‌در ‌مورد ‌تمدن ‌اسالمي ‌اظهار ‌كرده ‌است‪‌ .‬حیث ‌تمدني‌‬

‫اسالم‌روش‌نتر‌از‌آن‌است‌كه‌نیاز‌به‌استدالل‌داشته‌باشد‪‌،‬كافي‌است‌كه‌تاريخ‌اسالم‌و‌تأثیرات‌آن‌را‌‬

‫مطالعه‌اجمالي‌نمايیم‪‌،‬آنگاه‌حکم‌به‌حیث‌تمد‌نآفريني‌اسالم‌بديهي‌خواهد‌بود‪‌.‬شهید‌مطهري‌بیان‌‬

‫داشته‌است‪«‌:‬جا‌معهشناسان‌روي‌اين‌قضیه‌خیلي‌مطالعه‌كرد‌هاند‌كه‌چند‌تمدن‌اصیل‌در‌دنیا‌‬

‫هست‪ ‌.‬از‌همي‌نرو‌از‌توين‌بي‌معروف‌نقل‌م‌يکنند‌كه‌اول‌آمد‌و‌تم‌دنها‌را‌به‌سي‌و‌سه‌دسته‌تقسیم‌‬

‫كرد‌كه‌يکي‌از‌آنها‌تمدن‌اسالمي‌بوده‪‌،‬بعد‌‌مهمترين‌آنها‌را‌در‌ده‌تمدن‌آورد‌كه‌باز‌هم‌اسالم‌يکي‌‬

‫از‌آنها‌بوده‌است‌و‌در‌نهايت‌امر‌از‌آنها‌سه‌تا‌پنج‌يکي‌تمدن‌را‌ديگر‌از‌انتخاب ‌علت‌‌كرد‌هايي‌كه‌‬

‫كه‌يکي‌برخیاز‌‌از‌آنها‌تمدن‌تمدناس‌المیاسالمي‌‌بي‌استخبر‌»‌هستند‌مطهري‌تصوري‌است‌‪‌262(.‬‬

‫‪،)1363:‬كه‌اتفاقاً ‌توسط‌نسلي‌از‌فرنگ‌رفتگان‪‌،‬سیاحان‪‌،‬منورالفکرها‌خصوصاً‌در‌بادي‌امر‌آشنايي‌با‌‬

‫تمدن‌غربي‌دامن‌زده‌شد‌و‌آن‌منحصردانستن‌تمدن‌در‌حیث‌صنعتي‌آن‌بوده‌است‌(ر‪.‬ک‪‌:‬زماني‌‪،‬بي‌‬

‫تا‪‌ .)32‌ :‬گويا ‌تمدن‌فقط ‌تمدن ‌صنعتي ‌است ‌و‌مهد ‌آن ‌منحصر ‌به ‌غرب ‌است‪‌ ،‬در‌حالي ‌كه ‌تمدن‌‬

‫صنعتي ‌بخشي ‌از ‌تمدن ‌است ‌كه ‌با ‌وجود ‌بسترهاي ‌توسعه ‌در ‌هر ‌سرزمیني ‌و ‌ذيل ‌هر ‌مکتب‌‌‬
‫علمپروري‌قابل‌پیدايش‌و‌رشد‌است‪‌.‬اسالم‌از‌اين‌منظر‌اتفاقاً‌پیشرو‌نیز‌بوده‌است‌چرا‌كه‌تمدني‌كه‌‬

‫اسالم‌خواستار‌تأسیس‌آن‌است‌برمبناي‌معرفت‌عقلي‪‌،‬بر‌سیره‌عقال‌و‌بر‌محور‌تجربه‌و‌انباشت‌علم‌و‌‬

‫تجربه‌بشري‌شکل‌و‌صورت‌نهايي‌خود‌را‌پیدا‌كرده‌و‌‌میکند‪‌.‬اين‌تمدن‌نه‌تنها‌با‌علوم‪‌،‬صنايع‪‌،‬‬

‫فلسفه ‌‪،‬هنر ‌و ‌نظامات ‌اجتماعي ‌و ‌سیاسي ‌بیگانه ‌نیست ‌كه ‌بر ‌كالبد ‌آنها ‌روح ‌معنويت ‌و ‌اخالق‌‌‬

‫وحیمحور ‌را ‌نیز ‌دمیده ‌است ‌و ‌گواه ‌آن ‌پیشتازي ‌دانشمندان ‌اسالمي ‌در ‌طول ‌تاريخ ‌در ‌همه ‌اين‌‌‬

‫عرصهها‌بوده‌است‌‪.‬‬

‫بیش‌از‌پانصد‌سال‌سروري‌دانشمندان‌اسالمي‌بر‌تولید‌علم‌در‌تاري‌كترين‌دوره‌تاريخ‌اروپا‌نشان‌‬

‫از‌قابلیت‌اسالم‌در‌تأسیس‌تمدن‌داشته‌است‪‌.‬از‌طريق‌فالسفه‌و‌دانشمندان‌اسالمي‌بود‌كه‌اساساً‌‬

‫موتور ‌دانش ‌بشري ‌دوباره ‌به ‌حركت ‌افتاد ‌و ‌میراث ‌غني ‌معرفت ‌يوناني ‌ ‌بهدست ‌پدران ‌عقل ‌گراي‌‬

‫جديد ‌و ‌پیشگامان ‌تحقیق ‌علمي ‌رسید‪‌ .‬مسلمانان ‌با ‌كمك ‌ابزار ‌مهم ‌تجربه ‌و ‌آزمايش ‌در ‌مسیر‌‬

‫پیشرفت‌و‌ارتقا‌گام‌نهادند‌و‌به‌اين‌طريق‌‪،‬نقش‌حلقه‌واسط‌میان‌‌موفقیتهاي‌علمي‌يونان‌و‌عصر‌‬

‫جديد‌را‌ايفا‌كردند‪‌.‬كاروان‌علم‌بشري‌به‌اندازه‌اي‌كه‌مديون‌نام‌هاي‌بزرگي‌چون‌فارابي‪‌،‬ابن‌سینا‪‌،‬‬

‫غزالي‪‌،‬ابن‌رشد‌‪،‬ابن‌خلدون‪‌،‬الزهراوي‪‌،‬زكرياي‌رازي‪‌،‬ابن‌هیثم‌و‌مالصدرا‌است‪‌،‬مديون‌حیث‌تمدن‌‬

‫آفريني‌مکتبي‌است‌كه‌حتي‌مسلمان‌شدن‌را‌نیز‌جز‌به‌تعقل‌و‌معرفت‌در‌اصول‌قبول‌ندارد‪.‬‬

‫‌انقالب‌اسالمي‌ايران‌كه‌از‌مکتب‌اسالم‌و‌فرهنگ‌غني‌آن‌الهام‌گرفته‌و‌با‌ابتنا‌بر‌آن ‌و‌براي‌آن‌‬

‫به‌وجود‌آمد‪‌،‬تالش‌آن‌داشته‌و‌دارد‌كه‌صفحه‌جديدي‌در‌تاريخ‌تمدن‌اسالمي‌رقم‌زده‌و‌اين‌تمدن‌‬

‫كهن‌را‌با‌توجه‌به‌اقتضائات‌زمانه‌خويش‌احیا‌نمايد‪.‬‬

‫انقالب اسالمي ايران‪ :‬حدوث و بقاي تمدني‬

‫انقالب‌اسالمي‌ايران‌يك‌انقالب‌مردمي‌بر‌پايه‌مکتب‌اسالم‌بوده‌است‪‌.‬اسالم‪‌،‬ديني‌الهام‌‬

‫بخش‌است‌كه‌با‌برنامه‌اي‌جامع‌كه‌از‌اصالح‌نفسانیات‌فردي‌آغاز‌شده‌و‌در‌بعد‌اجتماعي‌گسترده‌‌‬

‫میشود‪‌،‬تداومي‌بالانقطاع‌و‌مستمر‌پیدا‌‌میکند‪‌.‬اسالم‌در‌عمل‌و‌‌نهتنها‌در‌نظر‌‌اينچنین‌بوده‌است‌‬

‫‪.‬امروزه‌اسالم‌شناسان‌بزرگ‪‌،‬اعم‌از‌مسلمان‌و‌غیرمسلمان‌‪،‬بر‌اين‌باورند‌كه‌اسالم‌تنها‌يك‌مجموعه‌و‌‬

‫‪11‬‬
‫دستورات‌شرعي‌نیست‪‌،‬اسالم‌يك‌فرهنگ‌بلکه‌يك‌تمدن‌است‪‌،‬يك‌سبك‌زندگي‌در‌تمام‌ابعاد‌آن‌‬

‫است‪‌.‬اين‌خصلت‌دين‌اسالم‌از‌آغاز‌تاكنون‌بوده‌است‪‌.‬اسالم‌در‌عین‌توجه‌به‌آخرت‪‌،‬ديني‌دنیاگرا‌نیز‌‬

‫محسوب‌مي‌شود‌‪‌،‬بههمین‌دلیل‌است‌كه‌گفته‌مي‌شود‌هم‌ديِنِ‌شريعت‌است‌هم‌ديِنِ‌تمدن‌‪.‬‬

‫از‌اين‌روست‌كه‌انقالب‌اسالمي‌ايران‌نیز‌علي‌رغم‌پديد‌آمدن‌آن‌در‌ابتداي‌سده‌پانزدهم‌از‌حیات‌‬

‫اسالم‪‌ ،‬داراي ‌چنین ‌خصلت ‌و ‌خصوصیتي ‌بوده ‌است‪‌ .‬انقالب ‌ايران ‌نیز ‌هم ‌فرهنگي ‌بوده ‌است‪‌ ،‬هم‌‬

‫تمدني‪‌،‬چون‌در‌يك‌كالم‌اسالمي‌بوده‌است‪‌.‬انقالب‌اسالمي‌ايران‌چون‌حدوثش‌تمدني‌بوده‌است‪‌،‬‬

‫چاره‌اي‌جز‌اين‌ندارد‌كه‌بقاي‌تمدني‌نیز‌داشته‌باشد‌)خرمشاد‌و‌آدمي‪‌.(4-7‌:8831‌،‬به‌اين‌معنا‌‬

‫كه‌انقالب‌اسالمي‌بايد‌بتواند‌الهام‌بخش‌و‌مبناي‌ش‌كلدهي‌تمدن‌نويني‌در‌ايران‌باشد‪‌،‬در‌غیر‌اين‌‬

‫صورت‌محکوم‌به‌زوال‌و‌نابودي‌خواهد‌بود‪.‬‬

‫انقالب‌اسالمي‌ايران‌در‌ربع‌آخر‌قرن‌بیستم‌كه‌از‌ادوار‌شکوفايي‌تمدن‌غرب‌محسوب‌مي‌شد‪‌،‬‬

‫توانست‌پیام‌جديدي‌را‌مطرح‌نمايد‪‌،‬پیامي‌كه‌از‌انقالبي‌متفاوت‌از‌انقالب‌هاي‌شرق‌و‌غرب‌برمي‌‬

‫خاست‌و‌بر‌نظام‌معنايي‌استوار‌شده‌بود‌كه‌با‌نظام‌معنايي‌تمدن‌هژمون‌غرب‌متمايز‌بود‪‌.‬به‌همین‌‬

‫دلیل‪‌،‬انقالب‌اسالمي‌يك‌انقالب‌سیاسي‌صرف‌نبوده‌است‌كه‌اگر‌فقط‌همین‌بود‌غرب‌نمي‌بايست‌‬

‫در ‌مقابل ‌آن‪‌ ،‬اين ‌همه ‌دشمني ‌و ‌خصومت ‌مي ‌كرد ‌‪.‬به ‌نظر ‌مي ‌رسد ‌مشکل ‌اصلي ‌غرب ‌با ‌انقالب‌‬

‫اسالمي‌ايران‌به‌دلیل‌آن‌جوهره‌تمدني‌بوده‌است‌كه‌در‌انقالب‌اسالمي‌وجود‌داشت‪‌،‬انقالبي‌كه‌نويد‌‬

‫آفرينش‌تمدني‌جديد‌را‌مي‌داد‪‌.‬خصوصاً‌در‌شرايطي‌كه‌مواجهه‌با‌تمدن‌غربي‌و‌مقاومت‌در‌برابر‌آن‌‬

‫در‌نقاط‌مختلف‌حوزه‌جغرافیايي‌جهان‌و‌جهان‌اسالم‌در‌حال‌‌شکلگیري‌بود‪‌.‬پیوستن‌اين‌حركت‌‬

‫هاي‌هويت‌جو‌و‌‌تمدنخواه‌در‌يك‌نقطه‌فراملي‌و‌امتي‪‌،‬يك‌پديده‌تمدني‌جديدي‌را‌تعريف‌‌میکرد‌‬

‫كه‌براي‌غرب‌چالشي‌بزرگ‌به‌حساب‌مي‌آمد‌‪.‬‬

‫تمدن‌غرب‌براساس‌يك‌مبناي‌فکري‌شکل‌گرفته‌بود‌كه‌نظام‌فکري‌آن‪‌،‬تمدن‌در‌مفهوم‌عام‌‬

‫مادي‌آن‌يعني‌ترقي‌و‌پیشرفت‌و‌علم‌و‌صنعت‌و‌تکنولوژي‌را‌مدنظر‌داشت‌‪.‬آن‌نظام‌معنايي‌كه‌در‌‬
‫درون‌اين‌تمدن‌وجود‌داشت‌‪،‬به‌تعبیر‌خود‌فالسفه‌مشهور‌غرب‌‪‌ ،‬به‌‌جاي‌زماني‌آنش‌كل‌نشانده‌‬

‫بودگرفته‌‌و ‌بود ‌اين‌كه ‌انستمدن ‌ان ‌مبتني ‌غربیبر‌ ‌يا‌جهان ‌تمدن ‌بي ‌غربیخدا ‌‪‌ ،‬و ‌خدا‌را‌متکي‌‬

‫بركش‌ته‌انسان‌بود‌و‌توانسته‌انسان‌بودرا‌‌در‌‌بخشهايي‌رفاه‌و‌ترقي‌خوبي‌را‌براي‌انسان‌به‌ارمغان‌‬

‫آورد‪‌.‬ولي‌به‌تدريج‌آشکار‌شده‌بود‌كه‌آنچه‌حاصل‌شده‌است‌‪‌،‬نمیتواند‌همه‌آن‌سعادتي‌را‌كه‌بشر‌از‌‬

‫ازل‌‌بهدنبال‌آن‌بوده‌است‪‌،‬فراهم‌كند‌‪.‬به‌لحاظ‌مادي‌و‌ظاهري‪‌،‬اين‌تمدن‌‌پیشرفتهاي‌فوق‌العاده‌‬

‫اي‌را‌نسبت‌به‌گذشته‌براي‌بشريت‌فراهم‌ساخته‌بود‪‌،‬ولي‌اين‌انسان‌در‌مسیر‌رفاه‌به‌لحاظ‌معنوي‌و‌‬

‫اخالقي‪‌،‬از‌يك‌خيأي‌رنج‌‌میبرد‌و‌همچنان‌‌میبرد‪‌.‬تا‌زماني‌كه‌جلوه‌ظاهري‌و‌مادي‌تمدن‌غرب‌مي‌‬

‫توانست‌در‌غیر‌غرب‪‌،‬پیش‌بتازد‪‌،‬تمدن‌غرب‌در‌جهان‌پیش‌م‌يتاخت‪‌.‬ولي‌ب‌هتدريج‌كه‌خيأها‌و‌‬

‫حف‌رههاي‌معنوي‌در‌درون‌تمدن‌غرب‌نمايان‌شد‪‌،‬اين‌احساس‌تقويت‌شد‌كه‌اين‌حفر‌هها‌‌میتواند‌‬

‫تمدن‌غرب‌را‌ببلعد‪‌،‬همچنان‌كه‌سیا‌هچا‌لهها‌‌كهکشانها‌را‌‌میبلعند‪‌.‬در‌چنین‌شرايطي‌است‌كه‌‬

‫رقیب‌تمدني‌قوي‌اي‌هم‌پیدا‌مي‌شود‌كه‌با‌يك‌نظام‌معنايي‌متفاوتي‌از‌تمدني‌نوين‌سخن‌به‌میان‌‬

‫مي‌آورد‪‌.‬اين‌همان‌برون‌داد‌اصلي‌و‌پیام‌راهبردي‌است‌كه‌از‌انقالب‌اسالمي‌ايران‌صادر‌مي‌شود‪.‬‬

‫انقالب‌اسالمي‌ايران‌تمدني‌با‌خدا‌را‌مي‌خواهد‌و‌اين‌خداي‌انقالب‌اسالمي‪‌،‬با‌خداي‌كلیسا‌در‌‬

‫قرون‌وسطي‌متفاوت‌است‪‌.‬اين‌خدا‌مخالف‌آبادسازي‌اين‌جهان‌و‌گسترش‌رفاه‌و‌پیشرفت‌در‌آن‌‬

‫نیست‪‌.‬در‌واقع‌تمدن‌يا‌نظام‌معنايي‌مبتني‌بر‌رهبانیت‌و‌نفي‌جنبه‌هاي‌مادي‌انسان‌نیست‪‌.‬اين‌‬

‫تمدن‌در‌عین‌تأيید‌جنبه‌هاي‌مادي‌به‌شدت‌بر‌‌جنبههاي‌معنوي‌هم‌تأكید‌دارد‌‪‌.‬بهعبارت‌ديگر‌‬

‫اين‌تمدن‌نه‌دنیاگريز‌است‌و‌نه‌د‌ينستیز‪‌،‬بلکه‌تمدني‌است‌به‌نام‌خدا‌و‌براي‌زندگي‌اين‌دنیايي‌‬

‫انسان‪‌.‬اين‌قسمت‌اخیر‌در‌واقع‌پاسخي‌است‌به‌آن‌حفره‌هايي‌كه‌در‌تمدن‌غرب‌به‌وجود‌آمده‌است‌‬

‫‪.‬به‌همین‌جهت‌اگر‌اين‌نظام‌معنايي‌به‌صورت‌كامل‌شکل‌بگیرد‌و‌روي‌پاي‌خود‌بايستد‌مي‌تواند‌‬

‫بنیان‌هاي‌تمدن‌غربي‌را‌با‌چالش‌جدي‌مواجه‌كند‪.‬آنچه‌كه‌در‌انقالب‌اسالمي‌ايران‌اتفاق‌مي‌افتد‌‬

‫لزوماً‌يك‌پديده‌جديد‌نیست‌‪،‬پديده‌اي‌است‌كه‌سابقه‌تاريخي‌هم‌دارد‪‌.‬يعني‌به‌عبارتي‌بازخواني‌‬

‫‪15‬‬
‫يك‌تمدن‌است‌نه‌تأسیس‌تمدن‪‌.‬اين‌يك‌تمدن‌نوين‌اسالمي‌است‌كه‌ايران‌با‌انقالب‌اسالمي‌خود‌‬

‫‌پرچمدار‌آن‌است‪‌،‬يك‌تمدن‌نوين‌اسالمي‌‌ايراني‪‌،‬تمدني‌كه‌با‌ريشه‌هاي‌قوي‌در‌گذشته‪‌،‬‬ ‫‌‬

‫امتدادي‌طوالني‌به‌سوي‌آينده‌دارد‪.‬‬

‫امام ‌خمیني ‌(ره) ‌در ‌پیام ‌تاريخي ‌خويش ‌به ‌گورباچف ‌‪،‬گرفتاري ‌ها ‌و ‌مشکالت ‌اصلي‌‬

‫جهان‌امروز‌را‌ناشي‌از‌عدم‌اعتقاد‌واقعي‌قدرت‌هاي‌بزرگ‌‪،‬به‌ويژه‌دو‌بلوک‌شرق‌و‌غرب‌‪،‬به‌خداوند‌‬

‫متعال‌و‌ارزش‌هاي‌واالي‌انساني‌مي‌داند؛‌قدرت‌هايي‌كه‌از‌نظر‌آنها‪‌،‬تنها‌معیار‌براي‌سنجش‌ارزش‪‌،‬‬

‫میزان‌برخورداري ‌از‌ثروت‌و‌قدرت‌چپاولگري‌است‪‌.‬همچنین‌ايشان‌‪،‬در‌اين‌پیام‪‌،‬ضمن‌بیان‌عجز‌‬

‫تفکر‌مادي‌در‌تأمین‌نیازهاي‌بشر‪‌،‬تأكید‌داشته ‌اند‌كه‌مکتب‌حیات‌بخش‌اسالم‪‌،‬تنها‌مکتبي‌است‌‬

‫كه‌با‌محور‌قرار‌دادن‌«حق»‌و‌«عدالت‌»مي‌تواند‌اسباب‌راحتي‪‌،‬نجات‪‌،‬كم‌الجويي‌و‌ظل‌مستیزي‌را‌‬

‫براي‌همه‌ملت‌ها‌به‌ارمغان‌آورد‪«‌:‬جناب‌آقاي‌گورباچف‪‌،‬بايد‌به‌حقیقت‌روي‌آورد‪‌.‬مشکل‌اصلي‌شما‌‬

‫مسئله‌مالکیت‌و‌اقتصاد‌و‌آزادي‌نیست‪‌.‬مشکل‌شما‌عدم‌اعتقاد‌واقعي‌به‌خداست؛‌همان‌مشکلي‌كه‌‬

‫غرب‌را‌هم‌به‌ابتذال‌و‌بن‌بست‌كشیده‌و‌يا‌خواهد‌كشید‪‌.‬مشکل‌اصلي‌شما‌مبارزه‌طوالني‌و‌بیهوده‌‬

‫با‌خدا‌و‌مبدأ‌هستي‌و‌آفرينش‌است»‌(امام‌خمیني‪)115-122‌:9631‌،‬‬

‫جمهوري‌اسالمي‌برآمده‌از‌انقالبي‌است‌كه‌‌مؤلفهها‌و‌اصول‌معرفت‌شناسانه‌مکتبي‌و‌فرهنگي‌‬

‫خاص‌خود‌را‌داراست‪‌.‬بدين‌ترتیب‌اصول‌معرفت‌شناختي‌انقالب‌اسالمي‌ايران‌توانايي‌آن‌را‌دارد‌كه‌‬

‫مباني‌تحلیلي‌و‌فهم‌‌ويژهاي‌از‌كیفیات‌فرهنگي‌و‌تمدني‌را‌ارائه‌كند‌و‌بدين‌لحاظ‌توانايي‌نظام‌‬

‫جمهوري‌اسالمي‌ايران‌را‌در‌جنگ‌نرم‌و‌جنگ‌تمدني‌در‌شرايط‌كنوني‌ارتقا‌بخشد‪‌،‬امکان‌اثرپذيري‌‬

‫فرهنگي‌خصوصاً‌از‌حوزه‌تمدني‌غرب‌را‌كم‌كند‌و‌زمینه‌هاي‌مقاومت‌فرهنگي‌را‌افزايش‌دهد‪‌.‬با‌‬

‫جمهوري‌اسالمي‌مدل‌متفاوت‌و‌متمايزي‌از‌حاكمیت‌و‌قدرت‌و‌نظام‌سیاسي‌در‌ايران‌شکل‌گرفته‌‬

‫است ‌كه ‌اتفاقاً ‌با ‌هیچ ‌يك ‌از ‌الگوهاي ‌تمدني ‌شرق ‌و ‌غرب ‌همخوان ‌نیست‪‌ ،‬به ‌عبارت ‌بهتر ‌نظام‌‬

‫جمهوري‌اسالمي‌يکي‌از‌ابعاد‌و‌جلوه‌هاي‌تمدن‌اسالمي‌‌ايراني‌است‪‌،‬چرا‌كه‌اساساً‌تمدن‌زماني‌‬
‫تمدن‌است‌كه‌برون‌داد‌هاي‌عیني‌نظیر‌دولت‌داشته‌باشد‪‌.‬جمهوري‌اسالمي‪‌،‬توانسته‌است‌در‌كنار‌‌‬

‫دولت‌هاي‌ايدئولوژيك‌و‌دولت‌هاي‌سکوالر‌اعم‌از‌راست‌گرا‌يا‌چپ‌گراي‌آن‪‌،‬نوعي‌از‌دولت‌اسالمي‌‬

‫را‌در‌تاريخ‌تمدن‌خود‌تعريف‌و‌به‌منصه‌ظهور‌برساند‌‪‌.‬استقاللخواهي‌و‌‌غربستیزي‌ايرانیان‌(ر‪.‬ک‪‌:‬‬

‫نجم‌آبادي‪‌ )1122‌،‬از‌مشخصه‌هاي‌تحقق‌يافته‌و‌از‌مؤلفه‌هاي‌اصلي‌قدرت‌فرهنگي‌براي‌تأسیس‌‬

‫تمدن ‌نوين ‌اسالمي ‌ايراني ‌است‪‌ .‬اساساً ‌انقالب ‌مردم ‌ايران‪‌ ،‬خود ‌از ‌الگوهاي ‌مقاومت ‌در ‌برابر ‌نظم‌‬

‫موجود‌جهاني‌و‌تغییر‌قدرت‌بوده‌است‌‪.‬آنچه‌ملت‌ايران‌در‌جريان‌انقالب‌اسالمي‌تجربه‌نمود‪‌،‬در‌‬

‫واقع‌گذاري‌عیني‌و‌واقعي‌از‌س‌ختافزارگرايي‌متعارف‪‌،‬به‌الگوي‌‌نرمافزارگرايي‌ديني‌بود‌كه‌در‌عمل‌‬

‫به‌مديريت‌تهديدات‌موجود‌و‌تأسیس‌جمهوري‌اسالمي‌منجر‌شد‪‌.‬اين‌الگو‌در‌صورت‌فهم‌كامل‌و‌‬

‫بازتولید‌مباني‌اش‌‪،‬مي‌تواند‌همچنان‌و‌طي‌سال‌هاي‌آتي‌ثمر‌داده‌و‌به‌صورت‌نظريه‌اي‌مستقل‌و‌‬

‫ديني‌به‌جهان‌معاصر‌عرضه‌گردد‌(ر‪.‬ک‪‌:‬ناي‌‪)1387:‌17‬‬

‫‪ .3.2‬تمدن سازي جمهوري اسالمي‬

‫ابعاد ‌و ‌نشانه ‌هاي ‌گوناگون ‌تمدن ‌سازي ‌انقالب ‌و ‌نظام ‌اسالمي ‌ايران ‌را ‌در ‌چهار ‌سطح ‌(ر‪.‬ک‪‌:‬‬

‫دهشیري‪‌‌)1385‬میتوان‌رديابي‌كرده‌و‌نشان‌داد‪:‬‬

‫‪ .2.3.1‬سطح تحلیلي فردي‬

‫مراد‌از‌سطح‌فردي‪‌،‬درگیرشدن‌فرد‌فرد‌جامعه‌ايراني‌با‌پديده‌هاي‌فاخر‌و‌تعالي‌بخشي‌است‪‌،‬كه‌‬

‫نشانه‌هاي‌تحرک‪‌،‬نشاط‪‌،‬شادابي‪‌،‬امید‌و‌مشاركت‌ايشان‌مي‌باشد‪:‬‬

‫‌تکیه‌حکومت‌بر‌قاطبه‌مردم؛‬

‫‌مشاركت‌و‌مسئولیت‌پذيري‌در‌فرايند‌سیاسي‌با‌مشاركت‌باشکوه‌در‌انتخابات‌ها؛‬

‫‌اعتماد‌سیاسي؛‬

‫‌رشد‌تالش‌هاي‌علمي‌و‌ابتکاري؛‬

‫‌باال‌رفتن‌امید‌و‌خودباوري‌فردي‌و‌ملي؛‬

‫‪12‬‬
 ‫‌افزايش‌روحیه‌پايداري‌و‌ايستادگي‌ملي؛‬

‫‌وحدت‌عمومي‌و‌همدلي‌مردم‌با‌گرايش‌و‌اعتماد‌به‌مركز‌مشتركي‌به‌نام‌دين‌و‌اصول‌اسالمي؛‬

‫‌حفاظت‌و‌تشويق‌تنوع‌فرهنگي‌و‌حق‌دسترسي‌به‌فرهنگ‌براي‌همه‌افراد‌داخل‌و‌خارج؛‬

‫‌تشويق‌مشاركت‌فعال‌در‌حیات‌فرهنگي‌جامعه؛‬

‫‌توانا‌ساختن‌مردم‌براي‌مشاركت‌در‌تصمیم‌‌سازيهايي‌كه‌كیفیت‌زندگي‌فرهنگي‌آنان‌را‌ارتقا‌مي‌‬

‫بخشد؛‬

‫‌تکريم‌نخبگان‌در‌روابط‌بینافردي‌و‌هم‌ملي‪.‬‬

‫سطح داخلي‬
‫سطح‌داخلي‌ناظر‌به‌رويکردها‌و‌جهت‌هايي‌است‌كه‌در‌داخل‌كشور‪‌،‬موجبات‌تحرک‌و‌روندهاي‌‬

‫درست‌و‌منطقي‌گرديده‌است‪:‬‬

‫‌اهتمام ‌همزمان ‌به ‌توسعه ‌پايدار ‌و ‌چندجانبه ‌در ‌ابعاد ‌علمي‪‌ ،‬فرهنگي‪‌ ،‬اخالقي ‌‪،‬ديني‪‌ ،‬اجتماعي‪‌،‬‬

‫سیاسي‌و‌اقتصادي‌و‌نیز‌در‌گستره‌كشور‌با‌پرهیز‌از‌‌تهرانگرايي‌و‌مركزگرايي؛‬

‫‌بهره‌مندي‌از‌تجربه‌‌پیشبرنده‌سیاسي‌بیش‌از‌سي‌سال‌حکومت‌داري؛‬ ‫‌‬

‫‌ ‌اتخاذ‌رويکرد‌توسعه‌دانايي‌محور‌براي‌تبديل‌كشور‌به‌جامعه‌اي‌‌دانشبنیان؛‬

‫‌اتکا‌به‌علم‪‌،‬انديشه‌و‌فراورده‌هاي‌پژوهشي‌در‌امر‌عزت‌مداري‌ملي‪‌،‬امنیت‌و‌صالبت‌و‌اقتدار‌ملي؛‬

‫‌تشويق‌نخبگان‌و‌نخبه‌گرايي‌‪‌،‬ژرفبیني‌‪،‬ژرف‌يابي‌در‌علم‪‌،‬تبادل‌فکر‌و‌انديشه‌‪،‬نوآوري‌و‌شکوفايي‪‌،‬‬

‫اعتماد‌‌بهنفس‪‌،‬حركت‌به‌جلو‌و‌تالش‌جهادگونه‌براي‌استقالل‌و‌آزادي‌كشور؛‬

‫‌رشد‌فزاينده‌اقبال‌به‌تحصیالت‌عالیه؛‬

‫‌نائل ‌آمدن ‌به ‌دستاوردهاي ‌علمي ‌فاخر ‌نظیر‪‌ :‬فناوري ‌هست ‌هاي‪‌ ،‬صنايع ‌نظامي‪‌ ،‬صنايع ‌موشکي ‌و‌‬

‫مخابراتي‪‌،‬فناوري‌نانوتکنولوژي‪‌،‬بیوتکنولوژي‪‌،‬فناوري ‌سلول‌هاي‌بنیادي‌‪،‬دستاوردهاي‌پزشکي‌نظیر‌‬

‫ساخت‌نايچه‌مصنوعي‪‌،‬چسب‌بافتي‌هوشمند‪‌،‬تولید‌رگ‌مصنوعي‪‌،‬نانوكريستال‌و‪‌...‬علي‌رغم‌تحريم‌‬

‫هاي‌‌بینالمللي؛‬
 ‫‌استخدام‌علم‌براي‌تولید‌ثروت‌ملي؛‬

‫‌طراحي‌نقشه‌راه‌براي‌همه‌عرصه‌ها‌‪،‬به‌طور‌مثال‌آنچه‌در‌سند‌چشم‌انداز‪‌‌ 1404‬آمده‌است‪‌،‬يا‌‬

‫نظیر ‌نقشه ‌جامع ‌علمي ‌كشور ‌و‪‌ ...‬با ‌بازشناسي ‌جغرافیاي ‌زماني ‌و ‌شناخت ‌درست ‌اهداف ‌و ‌چشم‌‬

‫اندازها‪.‬‬

‫سطح منطقه اي و حوزه جهان اسالم‬

‫‌ ظر‌فیتها‪‌،‬عناصر‌و‌شا‌خصهاي‌‌منطقهاي‌و‌جهان‌اسالمي‌جمهوري‌اسالمي‌ايران‌‌بهعنوان‌‬

‫يك‌قدرت‌منطقه‌اي‌براي‌تمدن‌سازي‌نوين‌اسالمي‌‌ايراني‌عبارت‌اند‌از‪:‬‬

‫‌برخورداري‌ايران‌از‌فرهنگ‌و‌تمدن‌كهن‌ايراني‌‌‌اسالمي‪‌،‬اصالت‌نژادي‌‪،‬وسعت‌سرزمین‪‌،‬كمیت‌و‌‬

‫كیفیت‌جمعیت‪‌،‬امکانات‌نظامي‪‌،‬اقتدار‌سیاسي‪‌،‬نفوذ‌منطقه‌اي‌و‌‌بینالمللي‪‌،‬منابع‌طبیعي‪‌،‬سرمايه‌‬

‫اجتماعي‪‌ ،‬درايت ‌و ‌توانمندي ‌رهبران ‌فرهنگي ‌و ‌سیاسي‪‌ ،‬يکپارچگي ‌انسجام ‌ملي ‌و ‌مهم ‌تر ‌از ‌همه‌‬

‫تمسك ‌به ‌فرهنگ ‌و ‌مکتب‌ ‌اهلبیت ‌علیهم ‌السالم ‌و ‌التزام ‌به ‌نظريه ‌منسجم ‌و ‌كارآمد ‌واليت‌فقیه‌‌‬

‫بهعنوان‌الگويي‌مترقي‌و‌متعالي‌براي‌حکومت‌اسالمي‌در‌دنیاي‌امروز‌‌بهشیوه‌مردم‌ساالري‌ديني؛‬

‫‌انقالب‌اسالمي‌توانست‌با‌ارتقاي‌آگاهي‌و‌بیداري‌گسترده‌در‌بین‌مردم‌مسلمان‌‪،‬محروم‌و‌مستضعف‌‬

‫جهان‌اسالم‪‌،‬روحیه‌شهامت‌و‌شجاعت‌الزم‌در‌آنان‌را‌براي‌‌مبارزه‌انقالب‌ايجاد‌اسالمي‌كند؛توانسته‌‬

‫با‌ايجاد‌خودباوري‌نسبت‌به‌توان‌و‌امکانات‌دروني‌و‌تشويق‌لزوم‌شناخت‌فزون‌تر‌نسبت‌به‌تجربه‌‬

‫تاريخي‌و‌عملي‌جنبش‌‌آزاديبخش‌‪،‬جرأت‌‌حركتهاي‌مردمي‌را‌براي‌مبارزه‌بر‌اساس‌انديشه‌هاي‌‬

‫انقالبي ‌اسالم ‌فزوني ‌بخشد؛‌انقالب ‌اسالمي‌ ‌بهعنوان ‌پیامي ‌فراگیر ‌و ‌وحدت ‌بخش‌در ‌جهان ‌اسالم‌‬

‫توانست ‌ضمن ‌ايجاد ‌روحیه ‌اعتماد ‌به ‌نفس ‌و ‌خودباوري ‌و ‌ايستادگي ‌و ‌مقاومت ‌در ‌برابر ‌ظلم ‌‪،‬به‌‬

‫مسلمانان‌عزت‌بخشد‌و‌نشان‌دهد‌كه‌‌میتوان‌با‌توجه‌به‌جايگاه‌مباحث‌معنوي‪‌،‬ارزشي‌و‌اعتقادي‌در‌‬

‫جوامع‌اسالمي‌و‌با‌تکیه‌بر‌روحیه‌ايثار‌و‌مبارزه‌در‌میان‌امت‌اسالم‌به‌بسط‌ايدئولوژيك‌نه‌شرقي‌و‌نه‌‬

‫غربي ‌و ‌گسترش ‌ارزش ‌هاي ‌اسالمي ‌مبادرت ‌ورزيد؛ ‌انقالب ‌اسالمي ‌توانست ‌با ‌احیاي ‌تفکر ‌سازنده‌‬

‫ديني‌در‌جهان‌معاصر‪‌،‬تجديد‌حیات‌اسالم‌و‌بازگرداندن‌آن‌به‌صحنه‌سیاست‌‌بینالمللي‪‌،‬نشان‌دادن‌‬

‫‪11‬‬
‫خصیصه‌جهاني‌و‌سیاسي‌اسالم‪‌،‬تجديد‌حیات‌مذهبي‌در‌اغلب‌كشورهاي‌اسالمي‌در‌قالب‌جنبش‌‬

‫هاي ‌ديني ‌نو‪‌ ،‬تشويق ‌حضور ‌مجدد ‌دين ‌در ‌زندگي ‌مدرن ‌و ‌احیاي ‌معنادار ‌دين ‌و ‌حیات ‌ديني ‌در‌‬

‫زندگي‌روزمره‪‌،‬دين‌را‌به‌عنوان‌عامل‌ثبات‌و‌پايداري‌در‌عین‌حركت‌آفريني‌معرفي‌كند‌و‌همگان‌را‌‬

‫با‌نقش‌دين‌در‌حیات‌بشري‌آشنا‌سازد؛‬

‫‌جمهوري ‌اسالمي ‌موجب ‌شد ‌اس ‌المگرايي ‌از ‌نقش ‌محوري ‌در ‌مبارزات ‌آزاد ‌يخواهانه ‌مسلمانان‌‬

‫برخوردار ‌شود ‌‪،‬اسالم ‌در‌مبارزات ‌انقالبي‌تمركز‌و ‌محوريت ‌يابد ‌‪،‬اسالم ‌ ‌بهعنوان ‌بزرگ ‌ترين ‌عامل‌‬

‫احیاكننده ‌روح‌و ‌‌تضمینکننده ‌سعادت ‌انسان ‌ها ‌معرفي ‌شود‌و ‌تأثیرگذاري ‌معنوي‌بر ‌نهضت ‌هاي‌‬

‫اسالمي‌و‌مردمي‌موجبات‌گسترش‌بیداري‌اسالمي‌را‌در‌سراسر‌جهان‌اسالم‌فراهم‌سازد؛‬

‫‌انقالب‌اسالمي‌با‌احیاي‌هويت‌جهان‌اسالم‪‌،‬نشان‌داد‌كه‌دين‌مي‌تواند‌و‌بايد‌عنصري‌تأثیرگذار‌بر‌‬

‫نظام‌تصمیم‌گیري‌جهاني‌باشد؛‬

‫‌انقالب‌اسالمي‌موجب‌شد‌جهان‌اسالم‌با‌تکیه‌بر‌باورها‌و‌هنجارهاي‌عمومي‌از‌توان‌و‌قدرتمندي‌‬

‫الزم‌براي‌‌شکلدهي‌به‌ساختارهاي‌اجتماعي‌و‌سیاسي‌بین‌المللي‌برخوردار‌گردد؛‬

‫‌انقالب‌اسالمي‌توانست‌جهان‌اسالم‌را‌به‌گره‌زدن‌مظاهر‌دنیاي ‌مدرن‌با‌‌سنتهاي‌ديني‌فراخواند‌و‌‬

‫راه‌سومي‌را‌عرضه‌كند‌كه‌ضمن‌توجه‌به‌تجربیات‌مثبت‌بشري‌نقش‌دين‌و‌مؤلفه‌هاي‌فرهنگي‌را‌‬

‫بنیان‌توسعه‌قرار‌‌میدهد؛‬

‫‌جهاني‌كردن‌مبارزه‌با‌صهیونیسم؛‬

‫‌ ‌توأم‌ساختن‌ديپلماسي‌معمول‌با‌روابط‌فرهنگي‌گسترده؛‬

‫‌تالش‌در‌جهت‌كسب‌موقعیت‌برتر‌‌بهعنوان‌بزرگترين‌كشور‌منطقه‪‌،‬با‌پیشینه‌و‌غناي‌تاريخي‌كهن‌‬

‫و‌موقعیت‌استراتژيك؛‬

‫‌تالش‌در‌مسیر‌اتحاد‌سیاسي‪‌،‬اقتصادي‌و‌فرهنگي‌جهان‌اسالم؛‬

‫‌حسن‌همجواري‌با‌همسايگان‌و‌ارتقاي‌اعتماد‌في‌مابین‌از‌طريق‌اجراي‌اقدامات‌اعتمادساز؛‬
 ‫‌ ‌اعالم‌خاورمیانه‌‌بهعنوان‌منطقه‌اي‌عاري‌از‌‌سالحهاي‌كشتارجمعي؛‬

‫‌پذيرش‌بیش‌از‌دو‌میلیون‌آواره‌افغاني‌و‌عراقي‌در‌بیش‌از‌دو‌دهه؛‬

‫‌مبارزه‌جدي‌با‌تروريسم؛‬

‫‌مخالفت‌صريح‌با‌حضور‌نیروهاي‌خارجي‌در‌منطقه؛‬

‫‌زمینه‌سازي‌براي‌اجراي‌اعالمیه‌جهاني‌حقوق‌بشر‌اسالمي؛‬

‫‌مخالفت‌با‌جريانات‌افراطي‌و‌بنیادگرايانه‌در‌جهان‌اسالم؛‬

‫‌صدور‌‌فیلمهاي‌داراي‌محتواي‌غني‌فرهنگي‌بومي‌‌ديني‌يا‌ايراني‌‌اسالمي؛‬ ‫‌‬

‫‌تالش‌در‌جهت‌گسترش‌زبان‌فارسي؛‬

‫‌تحرک‌جدي‌در‌برخورد‌با‌اهان‌تهاي‌دشمنان‌به‌اسالم‌همچون‌قضیه‌سلم‌انرشدي‌‬

‫(ش ‌رفالدين‪‌ )1114‌ ،‬و ‌اهانت ‌به ‌قرآن ‌كريم ‌و ‌پیامبر ‌اعظم(ص)‪‌ ،‬در ‌ماجراي ‌قرآن ‌سوزي ‌و‌‬

‫كاريکاتورهاي‌موهن‪.‬‬

‫سطح بین المللي‬

‫انقالب‌اسالمي‌ايران‌با‌تأثیرگذاري‌بر‌قاعده‌مندي‌ها‌و‌جريان‌هاي‌بین‌المللي‪‌،‬تأكید‌بر‌عدال‌تگرايي‌‬

‫و‌نفي‌تبعیض‪‌،‬انسان‌يتر‌كردن‪‌،‬منصفانه‌كردن‌و‌عادالنه‌كردن‌فضاي‌جهاني‌و‌نیز‌افشاي‌ماهیت‌‌‬

‫بینالمللي‌تمدن‌سازي‌‬
‫سلطه‌طلبانه‌و‌غیرانساني‌و‌غیراخالقي‌گفتمان‌غالب‌بر‌روابط‌‌بینالملل‌‪،‬ابعاد‌‌ ‌‬

‫براساس‌قدرت‌فرهنگي‌و‌سیاسي‌خود‌را‌نمايان‌كرده‌است‌‪.‬انقالب‌اسالمي‌ايران‌ضمن‌تأكید‌بر‌لزوم‌‬

‫آگاهي‌از‌ابزارها‌و‌‌تکنیکهاي‌تبلیغي‌كارآمد‌و‌‌بهروز‪‌،‬بر‌مخاطب‌شناسي‌براي‌موفقیت‌در‌عرصه‌‬

‫تبلیغات ‌و ‌اهتمام ‌به ‌شناخت ‌تازه ‌از ‌‌آموزهها ‌و ‌فرهنگ ‌هاي‌ديگر ‌و ‌كسب‌ ‌آمادگیهاي ‌الزم ‌براي‌‬

‫رقابت‌در‌جهان‌چندفرهنگي‌امروز‌و‌عرضه‌كاالهاي‌عظیم‌فرهنگي‌و‌‌پیامهاي‌درخور‌پاي‌مي‌فشرد‪‌.‬‬

‫بینالمللي‌انقالب‌اسالمي‌از‌جمله‌به‌چا‌لشکشیدن‌هژموني‌فرهنگي‌غرب‪‌،‬‬
‫ويژگي‌نرم‌افزاري‌قدرت‌‌ ‌‬

‫گشايش‌‬

‫‪11‬‬
‫جنبه‌ثالث‌در‌نظام‌بین‌الملل‌و‌پرچمداري‌انقالب‌فرهنگي‌جهاني‌نشانه‌هاي‌تمدن‌سازي‌جمهوري‌‬

‫اسالمي‌است‪:‬‬

‫‌‌نشاندادن‌كاستي‌هاي‌معرفت‌شناسي‌مدرن‪‌:‬نقد‌محصور‌ماندن‌در‌علوم‌تجربي‌‪،‬تأكید‌بر‌مالزمه‌‬

‫علم‌با‌اخالق‌و‌تزكیه‌و‪...‬؛‬

‫‌‌نشاندادن‌كاستي‌هاي‌‌انسانشناسي‌مدرن‪‌:‬انسان‌مظهر‌تجلي‌اسماء‌اهلل‌و‌آزادي‌و‌عبوديت‌جوهره‌و‌‬

‫غايت‌انسان؛‬

‫‌توج‌هدادن‌به‌عدالت‌‌بهعنوان‌اساس‌خلقت‌و‌آفرينش‌و‌تبديل‌ساختن‌آن‌به‌گفتماني‌جهاني؛‬

‫‌توجه‌دادن‌به‌‌بحرانهاي‌جهاني ‌(تکثیر‌و‌تولید‌سالح‌هاي‌كشتار‌جهاني‌و‌سالح‌هاي‌اتمي‪‌،‬تجاوز‪‌،‬‬

‫اشغال‪‌،‬ترور‪‌،‬مواد‌مخدر‪‌،‬فقر‌و‌گرسنگي‌و)؛‬

‫‌معرفي‌عدالت‌و‌اعتدال‌‌بهعنوان‌تراز‌حیات‌طیبه؛‬

‫‌ ‌ترديدافکني‌در‌حیثیت‌و‌كارآمدي‌نظام‌‌سرمايه‌داري؛‬

‫‌‌به‌چالش‌كشیدن‌هژموني‌فرهنگي‌غرب؛‬

‫‌ ‌جهاني‌سازي‌استکبارستیزي‌و‌‌استقاللطلبي؛‬

‫‌اعطاي ‌خودباوري ‌به ‌ملت ‌ها ‌مبني ‌بر ‌توان ‌آنان ‌براي ‌مقابله ‌با ‌ ‌سلطهگري ‌قدرت ‌هاي ‌يکه ‌تاز ‌و‌‬

‫شکستن‌قدرت‌دروغین‌آنها‌و‌دعوت‌‌ملتها‌به‌خوداتکايي‌و‌پايداري‌در‌برابر‌‌سلطه‌جويي‌غرب؛‬

‫‌آشکارسازي‌اهمیت‌جغرافیاي‌فرهنگي‌جهان‌اسالم‌و‌‌به‌چالش‌كشیدن‌ايدئولوژي‌هاي‌مادي‌‬

‫لیبرالیسم‌و‌سوسیالیسم؛‬

‫‌خارج‌كردن‌دموكراسي‌از‌انحصار‌لیبرالیسم‌با‌الگوي‌مردم‌ساالري‌ديني‌و‌رشد‌گفتمان‌ديني‌در‌پي‌‬

‫بازخواني‌تفکر‌ديني‌از‌سوي‌انقالب‌اسالمي‌بر‌اساس‌تلفیق‌جمهوريت‌و‌اسالمیت؛‬

‫‌طرح‌و‌ترويج‌ايده‌گفتگوي‌مذاهب‪‌،‬فرهنگ‌ها‌و‌تمدن‌ها؛‬

‫مشاركت‌فعال‌در‌اعطاي‌كمك‌هاي‌بشردوستانه‌به‌جامعه‌بین‌الملل؛‬
‫به‌طور‌كلي‌انقالب‌اسالمي‌با‌نفي‌وابستگي‌به‌قدرت‌هاي‌بزرگ‌شرق‌و‌غرب‌‪،‬تکیه‌بر‌‬

‫اسالم‌گرايي‌و‌معنويت‌باوري‪‌،‬تأكید‌بر‌ضرورت‌احقاق‌حق‌ملت‌ها‌در‌تعیین‌سرنوشت‌خود‪‌،‬بر‌هم‌‌‬

‫زدن‌هنجارهاي‌سلطه‌جويانه‌بین‌الملل‌و‌خدشه‌دار‌كردن‌معادالت‌سیاسي‌و‌امنیتي‌قدرت‌هاي‌‬

‫بزرگ‌توانست‌جايگاه‌واقعي‌سیاست‌غیرمتعهد‌را‌بر‌اساس‌عزت‌اسالمي‌و‌افتخار‌جهاني‌بازنماياند‌و‌‬

‫استقالل‌عمل‌و‌نظر‌خود‌را‌در‌تصمیم‌گیري‌‪،‬سیاست‌گذاري‌و‌اجراي‌سیاست‌بین‌الملل‌به‌منصه‌‬

‫ظهور‌رساند‌(ر‪.‬ک‪‌:‬دهشیري‌‪‌1115‌،‬و‌گزارش‌جمهور‌‪‌،‌1387‬و‌‪‌)1388‬و‌به‌اين‌ترتیب‌ظرفیت‌هاي‌‬

‫بین‌المللي‌و‌جهاني‌خود‌براي‌تمدن‌سازي‌و‌پیش‌قراولي‪‌،‬پیشاهنگي‌و‌پیشگامي‌در‌تمدن‌سازي‌‬

‫نوين‌اسالمي‌را‌نمايان‌سازد‪.‬‬

‫بیداري اسالمي و تمدن نوين اسالمي‬

‫از‌آنجا‌كه‪:‬‬

‫‌اوالً‪‌ :‬اساس ‌جريان ‌بیداري ‌اسالمي ‌برايند ‌روندي ‌است ‌كه ‌مفردات ‌آن ‌ازجمله ‌عبارت ‌اند ‌از‪‌:‬‬

‫خردگرايي‪‌،‬نفي‌تقلید‪‌،‬خرافه‌زدايي‪‌،‬تصفیه‌انديشه‌ديني‪‌،‬پرهیز‌از‌تك‌نگري‌در‌دين‪‌،‬اجتهاد‌مستمر‪‌،‬‬

‫ارائه‌دين‌اسالم‌به‌صورت‌ايدئولوژي‌مکتبي‌جامع‌و‌كارآمد‌‪،‬تغییر‌و‌اصالح‌تحصیالت‌ديني‪‌،‬اصالح‌‬

‫تدريجي‪‌،‬فلسفه‌خودي‪‌،‬امت‌اسالمي‪‌،‬تجديد‌حیات‌اجتماعي‌و‌سیاسي‌اسالم‪‌،‬احیاي‌معرفت‌ديني‪‌،‬‬

‫مبارزه ‌با ‌استعمار‪‌ ،‬بیداري ‌مسلمانان‪‌ ،‬وحدت‪‌ ،‬بازگردانیدن ‌مباني ‌پیشرفت ‌علمي ‌به ‌سرچشمه ‌هاي‌‬

‫اسالمي‪‌،‬توجه‌به‌اسالم‌موجود‌به‌عنوان‌محصول‌انحطاط‌ناشي‌از‌عقب‌ماندگي‌مسلمین‌و‌سیطره‌‬

‫طوالني‌استبداد‌و‌جهل‌بر‌آنها‌و‌تفکیك‌آن‌از‌اسالم‌حقیقي‪‌،‬همبستگي‌و‌اتحاد‌در‌برابر‌سلط‌هجويي‌‬

‫تمدن‌غرب‪‌،‬تالش‌براي‌ايجاد‌دولت‌اسالمي‪‌،‬تالش‌در‌جهت‌خودكفايي‌ملي‌‪،‬ساده‌زيستي‌و‌پرهیز‌از‌‬

‫تجمالت‪‌،‬تربیت ‌صحیح ‌نسل ‌جوان ‌و ‌نوجوان‪‌ ،‬اخذ ‌بن ‌مايه ‌هاي ‌نوزايي‌و‌تمدن ‌از ‌اسالم ‌و ‌میراث‌‬

‫تمدن‌اسالمي‪‌،‬مبارزه‌با‌خودكامگي‌حاكمان‌مستبد‌‪،‬رهانیدن‌تفکر‌از‌يوغ‌جمود‌و‌خمود‪‌،‬تجهیز‌به‌‬

‫علوم ‌و ‌فنون ‌جديد ‌و ‌استقبال ‌از ‌رويه ‌مثبت ‌تمدن ‌غرب‪‌ ،‬بازگشت ‌به ‌اسالم ‌نخستین ‌و ‌دورريختن‌‬

‫خرافات‌و‌پیرايه‌ها‪‌،‬بازگشت‌به‌قرآن‪‌،‬سنت‌و‌سلف‌صالح‪‌،‬ايمان‌و‌اعتقاد‌به‌جامعیت‌مکتب‌اسالم‪‌،‬‬

‫‪11‬‬
‫مبارزه‌با‌استعمار‌‪،‬اتحاد‌اسالم‪‌،‬اصل‌جهاد‪‌،‬هويت‌بخشي‌به‌مسلمانان‪‌،‬باور‌به‌پیوند‌علم‌و‌دين‪‌،‬عرضه‌‬

‫دين‌به‌صورت‌كارآمد‪‌،‬دمیدن‌روح‌تعهد‪‌،‬جهاد‪‌،‬استقالل‌فرهنگي‪‌،‬سیاسي‌و‌اقتصادي‌‪،‬يأس‌از‌غیر‌‬

‫خود‪‌،‬توجه‌به‌هويت‌خود‪‌،‬روح‌توانايي‪‌،‬پیداكردن‌خود‪‌،‬استقالل‌فکري‌و‌فرهنگي‪‌،‬فهم‌خود‪‌،‬مبارزه‌با‌‬

‫خودباختگي‌در‌برابر‌غرب‪‌،‬مبارزه‌با‌سلطه‌سیاسي‌اجانب‌‪،‬ازخودبیگانگي‪‌،‬فساد‌و‌انحرافات‌اخالقي‪‌،‬‬

‫جهل‌مردم‪‌،‬تحجر‪‌،‬التقاط‌و‌غرب‌زدگي‌و‌‪...‬‬

‫‪(‌.‬ر‪.‬كحیدري‪‌،‌:‬امام‌‪1382‬و‌خمیني ‌افروغ‪،‌ 1369‌،‬؛‌‪‌)7831‬خا؛لقي‌افکند‌‪1378:‌ 325-324،‬؛‌عارف‌‬

‫حسیني‌‪1381،‬؛‌و‌ثانیااً‪‌:‬در‌يك‌جمع‌بندي‌از‌مفهوم‌شناسي‌تمدن‌مي‌توانیم‌موارد‌ذيل‌را‌‌بهعنوان‌‬

‫مؤلفه‌هاي‌معناشناختي‌آن‌معرفي‌نمايیم‪:‬‬

‫مفهوم‌تمدن‌ناظر‌به‌زندگي‌جمعي‌و‌اجتماعي‌انسان‌ها‌و‌تعاون‌و‌همکاري‌ايشان‌در‌هر‌چه‌‬ ‫‪.1‬‬

‫بهتر‌ساختن‌اين‌زندگي‌جمعي‌است؛‬

‫تمدن ‌يعني ‌گذر ‌از ‌يك ‌زندگي ‌جمعي ‌عادي ‌و ‌معمولي ‌به ‌يك ‌وضعیت ‌اجتماعي ‌رشد ‌و‌‬ ‫‪.1‬‬

‫توسعه‌يافته‌در‌‌ ‌زمینههاي‌مختلف‌اخالقي‪‌،‬ذهني‪‌،‬هنري‪‌،‬فني‌و‪...‬؛‬

‫محوريت‌انسان‌در‌مفهوم‌تمدن؛‌چون‌اين‌انسان‌است‌كه‌اراده‌مي‌كند‌آگاهانه‌و‌با‌دخل‌و‌‬ ‫‪.1‬‬

‫تصرف‌مثبت‌و‌رو‌‌بهرشد‌در‌زندگي‌جمعي‌خود‌تمدني‌را‌آفرينش‌كند؛‪‌.4‬مهد‌‌تمدنها‌جوامع‌بزرگ‌‬

‫رشد‌يافته‌و‌‌مترقیاند‪‌.‬تمدن‌از‌ويژگي‌هاي‌مشترک‌جوامع‌بزرگ‌و‌رشد‌يافته‌است؛‬

‫‪ .5‬مفهوم‌تمدن‌با‌رشد‪‌،‬پیشرفت‪‌،‬ترقي‪‌،‬پیچیدگي‪‌،‬توسعه‪‌،‬رفاه‌و‌آسايش‌آمیخته‌است؛‬

‫‪ .6‬تمدن‌مديون‌خالقیت‌ها‌‪،‬نوآوري‌ها‌و‌ابداعات‌در‌همه‌شئون‌زندگي‌اجتماعي‌همچون‌هنر‪‌،‬اخالق‪‌،‬‬

‫علم‪‌ ،‬فناوري‪‌ ،‬دين‪‌ ،‬حقوق‪‌ ،‬اقتصاد‪‌ ،‬فلسفه‪‌ ،‬ادبیات ‌و‪‌ ...‬است؛‪‌ .7‬تمدن ‌نوع ‌خاصي ‌از ‌توسعه ‌مادي ‌و‌‬

‫معنوي‌در‌يك‌جامعه‌است‌كه‌دربرگیرنده‌مجموعه‌عناصر‌اقتصادي‪‌،‬فرهنگي‪‌،‬اخالقي‪‌،‬حقوقي‪‌،‬علمي‪‌،‬‬

‫فني‌و‌ديني‌مي‌باشد؛‪‌.8‬پديده‌اي‌تاريخي‌و‌فراتاريخي‌است‌‪‌،‬تمدنها‌در‌فضايي‌‌بهگستردگي‌و‌به‌نام‌‬

‫تاريخ‌بشري‌متولد‌مي‌شوند؛‬
‫‪‌.9‬تمدن‌به‌ناچار‌مجموعه‌اي‌همگن‌و‌منسجم‌از‌اجزاي‌مختلف‌سخت‌افزاري‌و‌نرم‌افزاري‌در‌زندگي‌‬

‫جمعي‌است‌‪،‬مجموعه‌اي‌كه‌در‌آن‌باور‪‌،‬عقیده‪‌،‬علم‪‌،‬فن‪‌،‬اخالق‌‪،‬دين‪‌،‬هنر‪‌،‬فلسفه‪‌،‬حقوق‪‌،‬قانون‪‌،‬‬

‫ادبیات‪‌،‬اقتصاد‪‌،‬آداب‌و‌رسوم‌و‪‌...‬در‌همخواني‌‪،‬همگرايي‌و‌تعامل‌با‌يکديگر‌نظام‌معنايي‌واحدي‌را‌‬

‫شکل‌‌میدهند؛‬

‫‪‌.01‬تمدن‌برآيندي‌از‌مصنوعات‌فکري‌و‌معنوي‌انسان‌ها‌است‪‌،‬به‌اين‌ترتیب‌كه‌انس‌انها‌در‌تعامل‌با‌‬

‫هستي‌)طبیعت‌و‌انسان‌هاي‌ديگر(‌سرمنشأ‌تولد‌پديده‌هايي‌مي‌شوند‌كه‌تمام‌بازنمودهاي‌عیني‌در‌‬

‫متن‌اين‌مخلوقات‌ذهني‌معني‌و‌مفهوم‌مي‌يابند‌(ر‪.‬ک‪‌:‬خرمشاد‌و‌آدمي‪‌ 06-16‌:1116‌،‬و‌اباذري‌و‌‬

‫همکاران‪)1390‬‬

‫مي‌توان‌به‌راحتي‌چنین‌ادعا‌كرد‌كه‌در‌شرايط‌كنوني‌جهان‌اسالم‪‌،‬بیداري‌اسالمي‌با‌‬

‫تکیه‌بر‌خصوصیات‌ماهوي‌و‌تاريخي‌خود‌و‌نیز‌با‌الهام‌از‌آنچه‌كه‌در‌طول‌سي‌و‌پنج‌سال‌گذشته‌در‌‬

‫ايران‌جمهوري‌اسالمي‌داده‌است‌‪،‬به‌طور‌طبیعي‌و‌در‌يك‌برايند‌تاريخي‌و‌راهبردي‌در‌جستجوي‌‬

‫تمدني‌نوين‌با‌تکیه‌بر‌اسالم‌و‌هويت‌هاي‌بومي‌اين‌جغرافیاي‌فرهنگي‌‌تمدني‌است‪.‬‬

‫در‌واقع‌پرسش‌محوري‌اين‌قسمت‌از‌بحث‌چنین‌مي‌تواند‌باشد‌كه‌بیداري‌اسالمي‌كنوني‌چه‌‬

‫تأثیري‌بر‌اردوگاه‌تمدن‌اسالمي‌در‌جهان‌امروز‌مي‌گذارد‌يا‌خواهد‌گذاشت؟‌در‌پاسخ‌به‌اين‌پرسش‪‌،‬‬

‫اگر‌شرح‌و‌بسط‌نظريه‌«جنگ‌تمدن‌ها»‌ساموئل‌هانتینگتون ‌(ر‪.‬ک‪‌:‬هانتیگتون‪‌ )1112‌،‬را‌بپذيريم‪‌،‬‬

‫يکي ‌از ‌سه ‌اردوگاه ‌تمدني ‌مهم ‌در ‌عصر ‌جديد ‌‪،‬تمدن ‌اسالمي ‌است‪‌ .‬حال ‌پرسش ‌اين ‌است ‌كه‌‬

‫جغرافیاي ‌تمدن ‌اسالمي ‌با ‌رژيم ‌هاي ‌استبدادي ‌و ‌ديکتاتوري ‌از ‌قدرت ‌و ‌توان ‌و ‌انگیزه ‌بیشتري‌‬

‫برخوردار‌است‌يا‌جهان‌اسالم‌با‌ايدئولوژي‌اسالمي‌و‌با‌‌آرمانها‌و‌ارزش‌هاي‌‌اسالمگرايانه؟‬

‫با‌توجه‌به‌اينکه‌بیداري‌اسالمي‌بیش‌از‌هر‌چیز‌هويت‌ساز‌و‌آرمان‌گراست‌و‌يکي‌از‌آرمان‌هايش‌‬

‫از‌ديرباز‌وحدت‌جهان‌اسالم‌و‌تشکیل‌امت‌اسالمي‌بوده‌است‌‪‌،‬تمدنگرا‌و‌تمدن‌جو‌نیز‌هست‪‌.‬يکي‌از‌‬

‫شکايت ‌ها ‌و ‌گاليه ‌هاي ‌دائمي ‌اسالم ‌گرايان ‌در ‌مبارزه ‌طوالني ‌خود ‌علیه ‌رژيم ‌هاي ‌استبدادي ‌و‌‬

‫‪15‬‬
‫ديکتاتوري‌كشورهاي‌خود‌اين‌بوده‌است‌كه‌غرب‌در‌قبال‌اين‌همه‌‌خوشخدمتي‌سران‌عرب‌و‌سران‌‬

‫كشورهاي ‌اسالمي ‌چه ‌چیز ‌با ‌ارزشي ‌نظیر ‌صنعت ‌پیشرفته‌و ‌تکنولوژي‌و ‌علم ‌امروزي ‌به ‌آنها ‌داده‌‬

‫است؟‌اين‌يکي‌از‌مهم‌ترين‌سؤاالتي‌است‌كه‌در‌فضاي‌انقالب‌هاي‌عربي‌امروز‌جاري‌است‪.‬‬

‫يکي‌از‌نقاط‌قوتي‌كه‌از‌جمهوري‌اسالمي‌ايران‌دائمادائماً‌به‌چشم‌اسالم‌گرايان‌ساير‌كشورها‌با‌ارزش‌‬

‫و‌قابل‌تقدير‌‌میآمده‌است‌‪،‬پیشرفت‌هاي‌علمي‪‌،‬صنعتي‌و‌فناوري‌ايران‌اسالمي‌علي‌رغم‌تحمیل‌‬

‫همه‌تحريم‌ها‌‪،‬جنگ‌ها‌و‌تهديدها‌به‌آن‌بوده‌است‪‌.‬درست‌به‌همین‌جهت‌است‌كه‌سران‌و‌نخبگان‌‬

‫كشورهاي ‌بیدارشده ‌اخیر ‌در ‌جهان ‌اسالم ‌در ‌مالقات ‌با ‌سران ‌و ‌نخبگان ‌جمهوري ‌اسالمي ‌ايران‪‌،‬‬

‫دائمادائماً‌از‌امکان‌انتقال‌تکنولوژي‌هاي‌پیشرفته‌به‌كشورهاي‌خود‌سؤال‌‌میکنند‪.‬‬

‫‌بهنظر‌مي‌رسد‌كه‌در‌صورت‌استقرار‌رهبران‌بیداري‌اسالمي‌در‌كشورهاي‌عربي‌و‌غلبه‌بر‌شرايط‌‬

‫گذار ‌نامطلوب ‌طبیعي ‌و ‌تحمیلي ‌موجود ‌‪‌ ،‬تمدنخواهي ‌و ‌تمدن ‌جويي ‌نوين ‌در ‌جهان ‌اسالم ‌اوج‌‬

‫بیشتري ‌خواهد ‌گرفت‪‌ .‬اين‌مهم ‌را ‌حتي ‌مي ‌توان ‌در ‌گفتار ‌و‌كردار ‌تمدن ‌هاي ‌رقیب‪‌ ،‬خصوصاً ‌در‌‬

‫سخنان‌و‌رفتار‌غربي‌ها‌‪‌،‬بهراحتي‌يافت‌و‌مشاهده‌‬

‫كرد‪‌‌.‬اسالم ‌اعالم‌هراسجنگ‌ي‌صلیبي‌يا‌غیرطبیعي‌و‌تمدني‌طراحي‌علیه‌شده‌جهانس‌ال‌اسالم‌‬

‫هاي‌ازجمله ‌اخیر‌‌اين‌خودگواه‌گفتارها‌و‌ديگري‌بر‌رفتارهاستشواهد‪‌.‬شکوفايي‌تمدني‌جهان‌اسالم‌‬

‫است‪‌ .‬اگر ‌اسالم ‌و ‌تمدن ‌آن ‌در ‌شرايط ‌اضحمالل ‌و ‌ضعف ‌بودند‪‌ ،‬نیازي ‌بر ‌اسالم ‌هراسي ‌نبود ‌‪‌.‬‬

‫اسالمهراسي‌يعني‌اينکه‌اسالم‌در‌شرايط‌قوت‌و‌رشد‌است‌و‌بايد‌به‌هر‌طريق‌ممکن‌جلوي‌آن‌را‌‬

‫گرفت‌و‌به‌زيرش‌كشید‪‌.‬ازآنجايي‌كه‌اسالم‌فقط‌دين‌‌شريعت‌نیست‪‌،‬بلکه‌يك‌دين‌‌فرهنگ‌و‌باالتر‌‬

‫از‌آن‌يك‌دين‌‌تمدن‌است‪‌،‬در‌صورت‌رشد‌در‌جهان‌معاصر‪‌،‬خیلي‌زود‌به‌تمدني‌نوين‌در‌عصر‌جديد‌‬

‫تبديل ‌خواهد ‌شد ‌كه ‌مي ‌تواند ‌با ‌پركردن ‌خيأ ‌هاي ‌تمدن ‌غرب‪‌ ،‬برجاي ‌آن ‌بنشیند‪‌ ،‬پس ‌بايد‌‌‬

‫اسالمهراسي‌كرد‪.‬‬
‫منطق‌نهفته‌در‌‌ايرانهراسي‌و‌شیعه‌هراسي‌موجود‌نیز‌دقیقااً‌از‌همان‌منطق‌‌اسالمهراسي‌تبعیت‌‌‬

‫میکند‪‌.‬از‌آنجا‌كه‌ايران‌و‌تشیع‌گام‌هاي‌نخست‌براي‌برقراري‌تمدن‌نويني‌بر‌اساس‌اسالم‌را‌محکم‌و‌‬

‫مستحکم‌برداشته‌اند‌و‌در‌صورت‌برداشته‌شدن‌گام‌هاي‌بعد‌‪،‬به‌اصطالح‌به‌نقطه‌غیرقابل‌بازگشت‌‬

‫خواهند‌رسید‪‌،‬پس‌بايد‌با‌هراس‌از‌ايران‌و‌تشیع‌راه‌بر‌آنها‌و‌بر‌اسالم‌بست‪.‬‬

‫امروزه ‌چه ‌بخواهیم ‌و ‌چه ‌نخواهیم‪‌ ،‬ظاهراظاهراً ‌جنگ ‌بین ‌تمدن ‌غرب ‌با ‌تمدن ‌اسالم ‌آشکارا‌‬

‫فراگیرشده ‌و ‌در ‌حال ‌اوج ‌گیري ‌است‪‌ .‬پیروزي ‌بیداري ‌اسالمي ‌يعني ‌تقويت ‌جدي ‌و ‌تعیي ‌نکننده‌‬

‫جهان‌اسالم‌و‌تمدن‌نوين‌اسالمي‌مط‌رحشده‌در‌آن‪‌،‬در‌برابر‌تمدِنِ‌باچالش‌و‌بحران‌مواجه‌شدة‌‬

‫مادي‌گراي‌غرب‪.‬‬

‫نتیجه‬
‫انقالب‌اسالمي‌به‌عنوان‌يك‌حركت‌الهي‪‌،‬در‌استمرار‌جريان‌بیداري ‌اسالمي‌و‌‌بهعنوان‌‬

‫مهم‌ترين‌مرحله‌آن‪‌،‬در‌مقابل‌همه‌تمدن‌هاي‌مادي‌كه‌جوهره‌آنها‌تقابل‌با‌يکتاپرستي‌واقعي‌و‌‬

‫توحید‌مسئولي‌تآور‌است‪‌،‬قامت‌برافراشت‪‌.‬انقالب‌اسالمي‌ايران‌سیر‌حركت‌جامعه‌ايراني‌و‌نوع‌بشر‌‬

‫را‌به‌سوي‌تکامل‌و‌تعالي‌سرعت‌بخشید‌و‌راه‌را‌باز‪‌،‬هموار‌و‌پیمودني‌نمود‪‌.‬بشريت‌امروز‌در‌عصر‌‬

‫انقالب‌اسالمي‌و‌به‌تعبیر‌رهبري‌معظم‌انقالب‌اسالمي‪‌،‬در‌عصر‌امام‌خمیني)ره(‌‌بهسر‌‌میبرد‪‌.‬تغییر‌‬

‫بینالمللي‌‪،‬گسترش‌روحیه‌خداجويي‪‌،‬توجه‌به‌معناگرايي‌در‌‬
‫گرا‌يشهاي‌عمومي‌در‌سطح‌داخلي‌و‌‌ ‌‬

‫مقابل‌‌مادهگرايي‌‌كه‌مي‌توان‌آن‌را‌ارتقاء‌وجدان ‌بشري‌به‌بركت‌انقالب‌اسالمي‌نامید‌‪،‬زمینه‌ساز‌‬

‫تغییر‌و‌تحوالتي‌در‌نگرش‌به‌تئور‌يهاي‌مسلم‌انگا‌شتهشده‌غربي‌در‌عر‌صههاي‌مختلف‌شده‌است‪‌.‬‬

‫گرايش ‌به ‌مذهب ‌و ‌معنويت‪‌ ،‬توجه ‌به ‌نیازهاي ‌راستین ‌بشري ‌‪‌ ،‬بیاعتنايي ‌به ‌منازعه ‌چپ ‌و ‌راست‪‌،‬‬

‫بناگذاري‌و‌مطالبه‌‌مدلهاي‌بومي‪‌،‬انساني‌و ‌الهي‌كه‌هم‌پاسخگوي‌نیازهاي‌مادي‌بشر‌باشد‌و‌هم‌‌‬

‫تأمینکننده‌مطالبات‌معنوي‌‌انسانها‌باشد‪‌،‬امروزه‌به‌خواست‌عمومي‌تبديل‌شده‌است‌‪.‬اينها‌همه‌و‌‬

‫همه‌مديون‌نهادينه‌شدن‌انقالب‌فرهنگ‌و‌معنويت‌محور‌اسالمي‌در‌ايران‌و‌برايند‌قدرت‌نرم‌و‌جذبه‌‬

‫قابل‌توجه‌و‌اقناع‌گر‌آن‌است‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫انقالب‌اسالمي‌به‌بركت‌عناصر‌پوياي‌اسالم‌شیعي‌توانست‌در‌مبارزه‌با‌غرب‌از‌سطح‌اجمال‌به‌‬

‫تفصیل‌برسد‌و‌با‌اكتفا‌نکردن‌به‌نفي‌و‌سلب‌كلي‌غرب‪‌،‬دست‌به‌ايجاب‌و‌تأسیس‌بزند‌و‌در‌برابر‌‬

‫الگوهاي‌غربي‌و‌شرقي‌رايج‪‌،‬اقدام‌به‌نهادسازي‌و‌نظام‌سازي‌بر‌اساس‌اسالم‌نمايد‪‌،‬نظامي‌كه‌در‌‬

‫كلیت‪‌،‬جهت‌و‌غايت‌از‌همه‌آنها‌متمايزشده‌است‌‪.‬انقالب‌اسالمي‌توانسته‌است‌داعیه‌جهاني‌بودن‌‬

‫تمدن ‌غربي‌را ‌نیز ‌به ‌چالش ‌بکشد ‌و‌نشان ‌دهد‌كه ‌تمدن ‌غربي ‌متعلق ‌به ‌فرهنگ‌خاص‪‌ ،‬شرايطي‌‬

‫خاص‌و‌برآمده‌از‌اصول‌ويژه‌و‌معیني‌است‌و‌داعیه‌كمال‌و‌جهاني‌بودن‌آن‌و‌فراگیري‌آن‌به‌همه‌‬

‫زمان‌ها‌و‌مکان‌ها‌پنداري‌بیش‌نیست‪‌.‬در‌‌حالیکه‌نظريه‌پردازان‌‌خوشبین‌و‌‌خودبزرگبین‌غربي‌‬

‫خواستار‌آن‌بودند‌كه‌تاريخ‌را‌در‌ساحت‌خويش‌به‌پايان‌ببرند‪‌،‬انقالب‌اسالمي‌آن‌را‌در‌حد‌يك‌وضع‌‬

‫موجود‌كه‌بايد‌از‌آن‌گذر‌كرد‪‌،‬تنزل‌داد‪‌.‬انقالب‌اسالمي‌اجازه‌نداد‌كه‌افق‌حركت‌بشريت‌به‌ساحت‌‬

‫غرب‌مدرن‌ختم‌شود‌و‌با‌‌انگارههايي‌جهان‌شمول‪‌،‬راستین‌و‌مبتني‌بر‌فطرت‌و‌‌آيندهگرا‌نشان‌داد‌‬

‫كه‌چگونه‌اين‌تفکر‌اسالمي‌‌شیعي‌است‌كه‌مي‌خواهد‌افق‌آينده‌را‌نمايان‌كند‪‌،‬انتظار‌شیعي‌انگاره‌‬

‫اي‌جهاني‌است‌و‌متضمن‌اعتراض‌به‌وضعموجود‪‌،‬انگ‌ارهاي‌فراتاريخي‌در‌برابر‌همه‌م‌دلهاي‌منقطع‌‬

‫تاريخي ‌انقالب ‌و ‌بیداري ‌اسالمي ‌نشان ‌داد ‌كه ‌چرا ‌و ‌چگونه ‌میوه ‌درخت ‌غرب ‌ديگر ‌در ‌ذائقه ‌بشر‌‬

‫شیريني‌گذشته‌خود‌را‌از‌دست‌داده‌است‌و‌اين‌«پايان‌تاريخ»‌خود‌غرب‌است‪‌،‬آغازي‌ديگر‌بايد‌و‌آن‌‬

‫با‌اسالم‌و‌واليت‌‌اهلبیت‌علیهم‌السالم‌ممکن‌‌بهنظر‌مي‌رسد‪.‬‬

‫انقالب ‌اسالمي ‌ايران ‌در ‌دهه ‌چهارم ‌حیات ‌خود ‌در ‌نظر ‌و ‌عمل ‌در ‌جستجو ‌و ‌در ‌مسیر ‌تحقق‌‬

‫بخشیدن ‌به ‌تمدن ‌نوين ‌اسالمي‪‌ ،‬با ‌استمداد ‌از ‌قدرت ‌فرهنگي ‌غني ‌و ‌عمیق ‌خويش ‌است‪‌ .‬امروزه‌‬

‫انقالب‌اسالمي‌ايران‌در‌تالش‌هاي‌بیش‌از‌سي‌ساله‌خود‌در‌سطوح‌مختلف‌علمي‪‌،‬فرهنگي‪‌،‬سیاسي‪‌،‬‬

‫اجتماعي‪‌،‬اعتقادي‪‌،‬فلسفي‪‌،‬ديني‪‌،‬معنوي‪‌،‬هنري‌و‌فناوري‌بسترهاي‌الزم‌براي‌نائل‌آمدن‌به‌تمدن‌‬

‫نوين‌اسالمي‌را‌مهیا‌ساخته‌است‪.‬‬
‫توسط ‌انضمام ‌جمهوري ‌بیداري ‌اساسالمي ‌المي ‌ايران‪‌ ،‬اخیر ‌به ‌جهشي ‌تواندر ‌ ‌‪‌ ،‬خواستظرفیت ‌هاها ‌ ‌وو‌‌‬

‫زيرستقاضاهاي‌‌اختهايتمدني‌‌تمدنیموجود‌‌در‌آماده‌جهانشدهاسالم‌ايجاد‌كرده‌است‪‌.‬جهان‌اسالِمِ‌پسا‌رژيم‌‬

‫هاي‌استبدادي‌و‌ديکتاتوري‪‌،‬در‌مسیر‌‌دستیابي‌به‌هويت‌و‌امت‌اسالمي‌به‌مراتب‌قوي‌تر‌و‌باانگیزه‌تر‌از‌‬

‫عصر‌رژيم‌هاي‌وابسته‌به‌غرب‌خواهد‌بود‪‌.‬با‌بیداري‌اسالمي‌اخیر‪‌،‬اردوگاه‌تمدني‌اسالم‌در‌مقابل‌اردوگاه‌‬

‫تمدن‌غرب‌‪،‬قوي‌تر‌و‌منس‌جمتر‌ظاهر‌خواهد‌شد‪‌.‬تمدن‌جستجوشده‌توسط‌مسلمانان‌امروز‌‪،‬تمدن‌نوين‌‬

‫اسالمي‌است‌كه‌هم‌يادآور‌تمدن‌شکوفاي‌عظیم‌و‌فاخر‌گذشته‌بوده‌و‌هم‌پاسخگوي‌نیازهاي‌امروز‌و‌فرداي‌‬

‫بشري‌خواهد‌بود‪‌.‬اين‌تمدن‌نوين‌راهي‌خواهد‌بود‌به‌سوي‌آينده‌اي‌روشن‌كه‌تاريکي‌ها‌و‌بن‌بست‌انتهاي‌‬

‫عصر‌روشنگري‌و‌مدرنیته‪‌،‬امید‌بدان‌را‌كور‌كرده‌بود‌‪‌.‬بهنظر‌مي‌رسد‌كه‌امروزه‌جهان‌اسالم‌در‌جستجوي‌‬

‫هويت‌خويش‌از‌طريق‌حركت‌در‌مسیر‌تمدن‌سازي‌نوين‌اسالمي‌است‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫فهرست منابع‬
‫آراست ‌هخو‪‌ ،‬محمد ‌‪.‌ )1161(.‬نقد و نگرش بر فرهنگ اصطالحات علمي اجتماعي‪‌ .‬تهران‪‌:‬‬

‫گستره‪.‬‬

‫اباذري‪‌،‬يوسف؛‌سارا‌شريعتي‌و‌مهدي‌فرجي‪‌.)1113(‌.‬فراروايت‌تمدن‌يا‌فرايند‌تم‌دنها؟خوانشي‌از‌‬

‫پروبلماتیك‌فرهنگ‌‌تمدن‌‪.‬فصلنامه تحقیقات فرهنگي ايران‪‌.‬دوره‌چهارم‪‌.‬شماره‌‪‌.2‬تابستان‪.‬‬

‫افروغ‪‌،‬عماد‪‌.)1112(‌.‬مباني‌و‌قلمرو‌احیاگري‌ديني‌امام‌خمیني)ره(‌‪.‬دو فصلنامه علمي پژوهشي‬

‫دانش سیاسي‪‌.‬سال‌چهارم‪‌.‬شماره‌اول‪‌.‬بهار‌و‌تابستان‪.‬‬

‫برزگر‪‌ ،‬ابراهیم‌و ‌همکاران ‌‪.‌ )1116(.‬مطالعات میان رشته اي در ايران‪‌.‬تهران‪‌ :‬انتشارات ‌دانشگاه‌‬

‫عالمه‌طباطبائي‪.‬‬

‫پهلوان‪‌،‬چنگیز‌‪.‌)1113(.‬فرهنگ‌شناسي‪‌:‬گفتارهايي‌در‌زمینه‌فرهنگ‌و‌تمدن‪‌.‬تهران‪‌:‬قطره‪.‬‬

‫حکیمي‪‌،‬محمدرضا‌‪.‌)1114(.‬بیدارگران‌اقالیم‌قبله‪‌.‬چاپ‌پنجم‪‌.‬قم‪‌:‬دلیل‌ما‪.‬‬

‫حیدري‪‌،‬سید‌لیث‌‪.‌)1111(.‬تمدن‌غربي‪‌،‬تمدن‌اسالمي‌و‌‌ ‌غربگرايي‪‌ .‬سیدفضل ‌اله ‌حسیني ‌‪.‬تهران‪‌:‬‬

‫شالک‪.‬‬

‫خالقي‌افکند‪‌،‬علي‪‌.)1121(‌.‬امام‌خمیني‌(ره)‌و‌غرب‌‪.‬علوم‌سیاسي‪‌.‬سال‌‪‌.1‬شماره‪5.‬‬

‫خرمشاد‪‌،‬محمدباقر‪‌.)1111(‌.‬بازتاب‌انقالب‌اسالمي‌ايران‌در‌نظري‌ههاي‌انقالب‪‌:‬تولد‌و‌شك‌لگیري‌‬

‫نسل‌چهارم‌تئوري‌هاي‌انقالب‌‪.‬مجله‌جامعه‌شناسي‌ايران‪‌.‬دوره‌پنجم‪‌.‬شماره‪‌1.‬‬

‫خرمشاد‪‌،‬محمدباقر‌‪.‌)1114(.‬انديشمندان‌علوم‌اجتماعي‌و‌انقالب‌اسالمي‌ايران‪‌.‬تهران‪‌:‬مركز‌‬

‫بازشناسي‌اسالم‌و‌ايران‪.‬‬

‫خرمشاد‪‌،‬محمدباقر‌و‌علي‌آدمي‌ابرقويي‌‪.‌)1116(.‬چشم‌انداز‌دانشگاه‌تمدن‌ساز‌در‌افق‌دولت‌‬

‫اسالمي‌‪.‬فصلنامه‌بین‌المللي‌نامه‌دولت‌اسالمي‪‌.‬سال‌اول‪‌.‬شماره‌اول‪‌.‬زمستان‪.‬‬
‫خرمشاد‪‌،‬محمدباقر‪‌.)1112(‌.‬انقالب‌اسالمي‌ايران‌و‌اسالم‌سیاسي‪‌.‬در‌كتاب‪‌:‬گفتارهايي‌درباره‌‬

‫انقالب‌اسالمي‌ايران‪‌.‬به‌كوشش‌جالل‌درخشه‪‌.‬تهران‪‌:‬دانشگاه‌امام‌صادق‌(ع)‌‪.‬‬

‫خرمشاد‪‌ ،‬محمد‌باقر‌و‌علي‌آدمي‌ابرقويي‪‌.)1111(‌.‬انقالب‌اسالمي‌انقالب‌تمدن‌ساز؛‌دانشگاه‌‬

‫ايراني‌دانشگاه‌تمدن‌ساز‌‪.‬فصلنامه‌تحقیقات‌فرهنگي‪‌.‬دوره‌دوم‪‌.‬شماره‌‪‌.6‬تابستان‪.‬‬

‫خرمشاد‪‌ ،‬محمدباقر ‌‪.‌ )1111(.‬قدرت ‌نرم ‌انقالب ‌اسالمي ‌ايران‪‌ .‬در ‌كتاب‪‌ :‬قدرت ‌نرم ‌جمهوري‌‬

‫اسالمي‌ايران‪‌:‬مطالعه‌موردي‌لبنان‪‌.‬نوشته‌مهدي‌بیگي‪‌:‬انتشارات‌دانشگاه‌امام‌صادق‌(ع)‬

‫خرمشاد‪‌،‬محمدباقر‌‪.‌)1113(.‬بازتاب‌هاي‌انقالب‌اسالمي‌ايران‪‌.‬تهران‪‌:‬سمت‪.‬‬

‫خرمشاد‪‌،‬محمدباقر‌و‌نیما‌كیاني‪‌.)1111(‌.‬تمدن‌اسالمي‌‌ايراني‪‌:‬الهام‌بخش‌موج‌سوم‌بیداري‌‬

‫اسالمي‌‪.‬مطالعات‌انقالب‌اسالمي‪‌.‬سال‌نهم‪‌.‬شماره‌‪‌.11‬بهار‪.‬‬

‫خمیني ‌‪،‬روح ‌اله ‌‪.‌ )1161(.‬صحیف ‌ه ‌نور‪‌ :‬مجموعه ‌رهنمودهاي ‌ام ‌ام ‌خمیني‪‌ .‬تهران‪‌ :‬وزارت‌‬

‫فرهنگ‌و‌ارشاد‌اسالمي‪.‬‬

‫دهشیري‪‌،‬محمدرضا‪‌.)1115(‌.‬جايگاه‌قدرت‌نرم‌در‌انقالب‌اسالمي‌ايران‌‪.‬فصلنامه‌حضور‪‌.‬شماره‌‬

‫‪‌.25‬تابستان‪.‬‬

‫دورانت‪‌،‬ويل‌‪.‌)1121(.‬مشرق‌زمین‌گاهواره‌تمدن‪‌.‬احمد‌آرا‪‌.‬تهران‪‌:‬اقبال‪.‬‬

‫زماني‪‌،‬مصطفي‪(‌.‬بي‌تا)‌‪.‬اسالم‌و‌تمدن‌جديد‪‌.‬تهران‪‌:‬انتشارات‌كتابخانه‌صدر‪.‬‬

‫سرپرست ‌سادات‪‌ ،‬سیدابراهیم ‌‪.‌ )1111(.‬ظرفیت ‌سنجي ‌نظام ‌هاي ‌انديشگي ‌ايراني ‌در ‌تمدن‌‬

‫سازي‌‪.‬فصلنامه‌علمي‌‌پژوهشي‌امنیت‌پژوهي‪‌.‬سال‌دوازدهم‪‌.‬شماره‌‪‌.14‬تابستان‪.‬‬

‫شجاعیان‪‌ ،‬محمد ‌‪.‌ )1111(.‬انقالب ‌اسالمي ‌و ‌رهیافت ‌فرهنگي‪‌ :‬تأثیر ‌انقالب ‌اسالمي ‌ايران ‌بر‌‬

‫نظريه‌هاي‌انقالب‪‌.‬تهران‪‌:‬مركز‌اسناد‌انقالب‌اسالمي‪.‬‬

‫شرف ‌الدين‪‌ ،‬سیدحسین‪‌ .)1114(‌ .‬مقايسه ‌قدرت ‌نرم ‌ايران ‌و ‌آمريکا ‌‪.‬فصلنامه ‌علوم ‌سیاسي‪‌.‬‬

‫شماره‪‌11.‬‬

‫‪11‬‬
‫عارف‌حسیني‪‌،‬سیدمحمد‌‪.‌)1111(.‬رويارويي‌تمدن‌اسالمي‌و‌مدرنیته‪‌:‬بررسي‌نظريات‌مختلف‌‬

‫در‌مورد‌رويارويي‌تمدن‌اسالمي‌و‌تمدن‌غرب‌و‌راهکارهاي‌بازسازي‌تمدن‌غرب‪‌.‬قم‪‌:‬مركز‌جهاني‌‬

‫علوم‌اسالمي‪‌.‬‬

‫گزارش‌جمهور‪‌.)1112(‌.‬بنیادهاي‌معرفت‌شناسي‌در‌غرب‌و‌تشیع‌‪.‬ضمیمه‌فصلنامه‌تخصصي‌‬

‫نامه‌دولت‌اسالمي‪‌.‬شماره‌‪‌.15‬شهريور‪.‬‬

‫گزارش‌جمهور‪‌.)1111(‌.‬تأمالتي‌در‌فلسفه‌انقالب‌اسالمي‌و‌بازتاب ‌هاي‌آن‌در‌جهان‌معاصر‌‬

‫‪.‬ضمیمه‌فصلنامه‌تخصصي‌نامه‌دولت‌اسالمي‪‌.‬شماره‌‪‌.45‬ارديبهشت‪.‬‬

‫مركز ‌اطالعات ‌و‌مدارک ‌علمي ‌ايران ‌‪.‌ )1126(.‬فرهنگ ‌علوم ‌سیاسي‪‌ .‬تهران‪‌ :‬مركز ‌اطالعات ‌و‌‬

‫مدارک‌علمي‌ايران‪.‬‬

‫مستودارد‪‌ ،‬لوتروپ ‌‪.‌ )1113(.‬امروز ‌با ‌مسلمین ‌يا ‌عالم ‌نو ‌اسالم‪‌ .‬جلد ‌اول‪‌ .‬سیداحمد ‌مهذب‌‬

‫‪.‬تهران‪‌:‬طبع‌كتاب‪.‬‬

‫مطهري‪‌،‬مرتضي‌‪.‌)1161(.‬اسالم‌و‌تمدن‌جديد‪‌.‬تهران‪‌:‬صدرا‪.‬‬

‫مطهري‪‌،‬مرتضي‌‪.‌)1122(.‬بررسي‌اجمالي‌نهض‌تهاي‌اسالمي‌در‌صدساله‌اخیر‪‌.‬تهران‪‌:‬صدرا‪.‬‬

‫ناي‪‌،‬جوزف‌‪.‌)1112(.‬قدرت‌نرم‪‌.‬محسن‌روحاني‌و‌مهدي‌ذوالفقاري‪‌.‬تهران‪‌:‬انتشارات‌دانشگاه‌‬

‫امام‌صادق‌(ع)‌و‌پژوهشکده‌مطالعات‌و‌تحقیقات‌بسیج‪.‬‬

‫نجمآبادي‪‌،‬افسانه‪‌.)1122(‌.‬بازگشت‌به‌اسالم‌از‌مدرنیسم‌به‌نظم‌اخالقي‌‪.‬پژوهش‌نامه‌متین‪‌.‬‬

‫شماره‪1.‬‬

‫هانتینگتون‪‌،‬ساموئل‌‪.‌)1121(.‬برخورد‌‌تمدنها‌و‌بازسازي‌نظم‌جهاني‪‌.‬محمدعلي‌حمید‌رفیعي‪‌.‬‬

‫تهران‪‌:‬دفتر‌‌پژوهشهاي‌فرهنگي‪.‬‬

‫هرسیج‪‌،‬حسین‌و‌مجتبي‌تويسركاني‪‌.)1111(‌.‬تأثیر‌‌مؤلفه‌هاي‌هويت‌ساز‌ايراني‌بر‌قدرت‌نرم‌‬

‫جمهوري‌اسالمي‌‪.‬فصلنامه‌تحقیقات‌فرهنگي‪‌.‬دوره‌سوم‪‌.‬شماره‌‪‌.1‬بهار‪.‬‬
35. Baylis, J. & Steve Smith. (1997). Globalization of World Politics.

London: Oxford University Press.

11