‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ‬

‫اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﻓﻘﻬﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ‬

‫*‬
‫ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ ﺟﻮﮐﺎر‬

‫ﭼﮑﯿﺪه‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زوﺟﯿﻦ از اﻣﻮري اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﻦ ﻣﺒﯿﻦ اﺳﻼم ﺑﺮاي ﺗﺤﮑﯿﻢ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫و رﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﯽ آن وﺿﻊ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬رﻋﺎﯾﺖ اﯾﻦ ﺣﻘﻮق و اﻧﺠﺎم ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ آن‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻧﺰدﯾﮑﯽ و ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ زوﺟﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد و از ﺑﺮوز ﻫﺮج و ﻣﺮج در ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع از دو ﻧﻈﺮ ﺿﺮورت دارد؛ ﻧﺨﺴﺖ آﻧﮑﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺮ اﺛـﺮ ﺿـﻌﻒ ﻣﺒـﺎﻧﯽ‬
‫دﯾﻨﯽ ﺑﺮﺧﯽ اﻓﺮاد و ﻧﯿﺰ ﻧﻔﻮذ ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎي ﻓﮑﺮي‪ -‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﻏﺮب ﺑﻪ وﯾﮋه ﺗﻔﮑﺮات‬
‫ﻓﻤﯿﻨﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬آﻣﻮزهﻫﺎي اﺳـﻼﻣﯽ ﺧـﺎﻧﻮاده ﮐـﻢ ارزش‪ ،‬زوﺟـﯿﻦ ﺑـﻪ ﺗﮑـﺎﻟﯿﻒ ﺧـﻮد در ﻗﺒـﺎل‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﯽﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و وﻇﺎﯾﻒ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫واﺿﺢ و روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯽﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ وﻇﺎﯾﻒ )ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﺤﻮري و ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار‬
‫آﻧﻬﺎ در ﺧﺎﻧﻮاده( ﻋﻼوه ﺑﺮ آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮ ﻧﻤﻮدن راﺑﻄﻪ ﻫﻤﺴﺮان‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ رواﺑﻂ ﺳﺎﯾﺮ اﻋﻀﺎي‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده را آﺷﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺣﺘﯽ ﺧﺎﻧﻮاده را در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫دوم‪ ،‬ﻫﺠﻮم ﺳﯿﻞآﺳﺎي ﺑﺴـﯿﺎري از ﺷـﺒﻬﺎت ﻣﺜـﻞ ﺗﻔـﺎوت ﺣﻘـﻮق و ﺗﮑـﺎﻟﯿﻒ زوﺟـﯿﻦ در‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺪا ﻧﻤﻮدن ﺑﺨﺸـﯽ از دﺳـﺘﻮرات دﯾـﻦ از ﻣـﺘﻦ دﯾـﻦ و ﺑـﺪون ﻧﮕـﺎه ﺟـﺎﻣﻊ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪي ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﻼم‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از آﻣﻮزهﻫﺎي دﯾﻨﯽ را ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﺷﺒﻬﻪ‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺧﻼﻗﯽ‪.....‬‬

‫را اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺮدﻣﺤﻮراﻧﻪ ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻒ و ﺣﻘﻮق زن و ﻣﺮد‪ ،‬ﺑﻪ زن‬
‫ﻇﻠﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪن ﺑﺴﯿﺎري از اﻓﮑﺎر از ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ آﺳﻤﺎﻧﯽ دﯾـﻦ‬
‫اﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از آﯾﺎت و رواﯾﺎت‪ ،‬ﻧﻈﺮات ﻓﻘﻬﺎ و ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن و ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ درﺑﺎره ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ زوﺟﯿﻦ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺻﺤﯿﺢ‬
‫وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺸﺘﺮك و اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ زن و ﻣﺮد‪ ،‬ﻋﻠﺖ اﯾﻦ ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎ را ﺑـﺎ ﻧﮕـﺎﻫﯽ دروندﯾﻨـﯽ‬
‫)آﯾﺎت و رواﯾﺎت و ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﯽ( و ﺑﺮوندﯾﻨﯽ )رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ( ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮐﻠﯿﺪواژه‪ :‬ﺣﻖ‪ ،‬ﺗﮑﻠﯿﻒ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﻣﻌﺎﺷﺮت‪ ،‬ﺗﺸﯿﯿﺪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻣﻀﺎﺟﻌﺖ‪ ،‬ﺗﻤﮑﯿﻦ‪.‬‬

‫‪79‬‬
‫* ﮐﺎرﺷﻨﺎس ارﺷﺪ ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﻋﻠﻮم ﻗﺮآن‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ و ﻣﺪرس ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻟﺰﻫﺮا)س(‪.‬‬
 ‫ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‬
‫ﺣﻖ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ‪ ،‬ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ و درﺳﺘﯽ اﺳﺖ«‪ 1‬و در اﺻﻄﻼح‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﺷﯿﺦ اﻧﺼﺎري‪» ،‬ﺣﻖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺤـﻮهاي از ﺳـﻠﻄﻪ و ﺗﻮاﻧـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ در‬
‫ﭘﺮﺗﻮ آن ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑـﺮاي ﺧـﻮد ﺑـﻪ دﺳـﺖ آورد«‪ .2‬ﺗﮑﻠﯿـﻒ در‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﻟﻐﻮي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي»ﻣﺸﻘﺖ و ﺳﺨﺘﯽ اﺳـﺖ«‪ 3‬و در اﺻـﻄﻼح ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي »ﻣﻮﻇـﻒ‬
‫ﮐﺮدن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ اﻟﻬﯽ و ﺗﺒﻌﯿﺖ از اﻣﺮ و ﻧﻬﯽ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ«‪.4‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﺣﻖ و ﺗﮑﻠﯿﻒ‬
‫ﻣﯿﺎن ﺣﻖ و ﺗﮑﻠﯿﻒ راﺑﻄﻪ ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮕﯽ اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺣﻖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻣﯽآﯾـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي »اﻣﺘﯿﺎزﺑﺮ« ﯾﺎ »ﺣﻖﺑﺮ« ﮐﺴﯽ ﯾﺎ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﻼزم ﺣﻖ و ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻣﻮرد‬
‫ﻟﺤﺎظ اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ وﻗﺘﯽ از »ﺣﻖ« ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﯽآﯾﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن »ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ« ﻣﻄﺮح‬
‫‪5‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آن ﺣﻖ ﮔﺮدن ﻧﻬﺪ‪.‬‬
‫از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺻﺤﺒﺖ از ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷـﻮﻫﺮ‪ ،‬ﭼﯿـﺰي ﮐـﻪ‬
‫ﺣﻖ زن اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن وﻇﯿﻔﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺷﻮﻫﺮ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه و وﻇﯿﻔـﻪ زن‬
‫ﻫﻤﺎن اﻣﻮري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻖ ﻣﺮد ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدﯾـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ ﻋـﺪم اﻣﮑـﺎن‬
‫ﺗﻔﮑﯿﮏ آﻧﻬﺎ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ از ذﮐﺮ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺣﻘﻮق و وﻇـﺎﯾﻒ اﺟﺘﻨـﺎب‬
‫ﻧﻤﻮدهاﯾﻢ؛ ﯾﻌﻨﯽ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺮد ﺑﺮﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺮﺷﻤﺮدن ﺣﻘﻮق‬
‫زن و ﺑﺮﺷﻤﺮدن وﻇﺎﯾﻒ زن ﻫﻤﺎن ﺣﻘﻮق ﻣﺮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮازن ﺣﻖ و ﺗﮑﻠﯿﻒ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻓﺮد ﻧﯿﺰ ﺻﺎدق اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ ﺟﺎ ﺑـﺮاي ﺷـﺨﺺ ﺣﻘـﯽ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﮑﺎﻟﯿﻔﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي او ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻫـﯿﭻ ﺣﻘـﯽ ﺑـﺮ‬
‫ﮐﺴﯽ واﺟﺐ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺣﻖ‪ ،‬وﻇﯿﻔـﻪاي ﻣﻘـﺮر اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺮ اﯾـﻦ اﺳـﺎس‪،‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﺣﻖ و ﺗﮑﻠﯿﻒ راﺑﻄﻪ ﺗﻮازن و ﺗﻘﺎرن اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ ﻣﻮازن و ﻗﺮﯾﻦ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪80‬‬
 ‫اﺧﻼق در رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬
‫در اﺳﻼم‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﺑﻨﺎي رواﺑﻂ ﺳﺎﻟﻢ و ﺣﺴﻨﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺑـﺮ ﭘﺎﯾـﻪ اﺧـﻼق ﺑﻨـﺎ ﻧﻬـﺎده ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﻫﻤﻮاره در آﯾﺎت‪ ،‬رواﯾﺎت و دﺳﺘﻮرﻫﺎي دﯾﻨﯽ‪ ،‬اﺧﻼق ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﺎرع ﻣﻘﺪس‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬در ﺗﻨﻈﯿﻢ رواﺑﻂ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ‬
‫ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻗﺎﻧﻮن و ﺣﻘﻮق ﺳﻮق دﻫﻨﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ را ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ دﺳﺘﻮرات اﺧﻼﻗﯽ ﺗﻮﺻـﯿﻪ‬
‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ در ﺧﺎﻧﻮاده ﮐﻪ زﯾﺮﺑﻨﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ رخ ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬اﮔﺮ رواﺑﻂ زوﺟﯿﻦ ﺑـﻪ ﺟـﺎي آﻧﮑـﻪ ﺑـﺮ ﭘﺎﯾـﻪ ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ اﺧـﻼق‬
‫اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺑﺰار ﺣﻘﻮق اداره ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺴﺘﯽ و ﺳﺮدي ﺑﺮ رواﺑـﻂ اﻋﻀـﺎي ﺧـﺎﻧﻮاده‬
‫ﺳﺎﯾﻪ ﻣﯽﮔﺴﺘﺮاﻧﺪ و زﻧﺪﮔﯽ ﺑﯽروح و ﺗﻬﯽ از ﻧﺸﺎط و ﺷﺎداﺑﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر‪ ،‬وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺸﺘﺮك و اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ زوﺟﯿﻦ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬
‫اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﻓﻘﻬﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﺑﻌﺪ اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬در زﻣﯿﻨﻪ رواﺑﻂ اﺧﻼﻗﯽ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد‪.‬‬

‫ﻋﺪاﻟﺖ در ﻧﻈﺎم ﺗﮑﻮﯾﻦ و ﺗﺸﺮﯾﻊ‬

‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺧﻼﻗﯽ‪.....‬‬

‫ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ دﻗﺖ در وﻇﺎﯾﻒ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎي زوﺟـﯿﻦ در ﺧـﺎﻧﻮاده ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ اﯾـﻦ‬
‫ﺳﺆال ﻣﻄﺮح ﺷﻮد ﮐﻪ ﭼﺮا وﻇﺎﯾﻒ زن و ﻣﺮد ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ؟ ﭼﺮا ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ ﺧـﺎﻧﻮاده‬
‫ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﺮد اﺳﺖ و ﭼﺮا زن ﺑﺮاي ﺧﺮوج از ﻣﻨﺰل و ﺑﺮﺧﯽ اﻣﻮر دﯾﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ از ﺷﻮﻫﺮ‬
‫اﺟﺎزه ﺑﮕﯿﺮد؟‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ اﯾﻦ وﻇﺎﯾﻒ و ﻣﻨﻔﮏ ﻧﻤﻮدن آﻧﻬﺎ از دﺳﺘﻮرات ﻧﻈـﺎمﻣﻨـﺪ دﯾـﻦ در‬
‫ﺑﺎب ﺧﺎﻧﻮاده و ﺑﻪ وﯾـﮋه در ﺑﺤـﺚ رواﺑـﻂ زن و ﺷـﻮﻫﺮ‪ ،‬ﺑﺮﺧـﯽ اﻓـﺮاد را در اﺗﻘـﺎن و‬
‫اﺳﺘﺤﮑﺎم اﯾﻦ اﺣﮑﺎم و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن اﺻﻞ دﯾﻦ اﺳﻼم‪ ،‬دﭼﺎر ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ ﻣـﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺳﺒﺐ ﻇﻠﻢ ﺑﻪ زن ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐـﻪ ﺑـﯽﺗﺮدﯾـﺪ ﻣﺤـﻮر ﺗﻘﺴـﯿﻢ‬
‫‪81‬‬ ‫وﻇﺎﯾﻒ زن و ﻣﺮد در ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺗﮑﻮﯾﻨﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﺘﻦ ﺧﻠﻘﺖ ﻫﺮﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﻗﺮار داده اﺳـﺖ و اﯾـﻦ ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎ در ﺣـﻮزه‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎي زﯾﺴﺘﯽ و روﺣﯽ – رواﻧﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس اﯾـﻦ ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎ‪ ،‬در وﺟـﻮد زن و ﻣـﺮد اﺳـﺘﻌﺪادﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻼﯾـﻖ و‬
‫ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﺧﺎص ﻫﻤﺎن ﺟﻨﺲ را ﻗﺮار داده اﺳﺖ؛ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻔﺎوت در ﺗﮑﻮﯾﻦ و ﻃﺒﯿﻌﺖ‬
‫آﻧﻬﺎﺳﺖ ﮐﻪ زﯾﺮﺑﻨﺎي ﺗﻔﺎوتﻫـﺎي ﺗﺸـﺮﯾﻌﯽ و ﺗﻘﺴـﯿﻢ وﻇـﺎﯾﻒ را ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﻣـﯽدﻫـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﯽﺷﮏ اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ وﻇﺎﯾﻒ از ﺳﻮي ﮐﺴﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﻧﻈـﺎم ﻫﺴـﺘﯽ را ﺑـﺮ‬
‫ﭘﺎﯾﻪ ﺣﻖ ﻣﺤﻮري و ﻋﺪاﻟﺖ آﻓﺮﯾﺪه و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺗﻤﺎم زواﯾﺎي وﺟﻮدي زن و ﻣﺮد اﺣﺎﻃﻪ‬
‫ﮐﺎﻣﻞ دارد‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎ و وﻇﺎﯾﻔﯽ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﻮان و ﻇﺮﻓﯿﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻋﻬﺪهﺷﺎن ﻗـﺮار‬
‫داده و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ آن وﻇﺎﯾﻒ‪ ،‬اﺑﺰار ﮐﺎر ﻻزم را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده اﺳﺖ ﺗـﺎ ﺑـﺎ اﻧﺠـﺎم‬
‫درﺳﺖ اﯾﻦ وﻇﺎﯾﻒ در زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻔﺎﻫﻢ و ﻫﻤـﺪﻟﯽ ﻫﺮﭼـﻪ ﺑﯿﺸـﺘﺮ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت در وﻇﺎﯾﻒ زن و ﻣﺮد‪ ،‬رﯾﺸﻪ در ﺧﻠﻘﺖ ﻣﺘﻔـﺎوت آﻧـﺎن‬
‫دارد و اﯾﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﺪل و ﺣﮑﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎ‪ ،‬اﻧﮕﯿﺰه ﺑﯿﺸﺘﺮي در وﺟﻮد زن و ﻣﺮد ﺑـﺮاي اﻧﺠـﺎم ﺑﻬﺘـﺮ وﻇﯿﻔـﻪﺷـﺎن اﯾﺠـﺎد‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﯿﻦ زن و ﻣﺮد ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺗﮑـﻮﯾﻨﯽ وﺟـﻮد دارد؛ ﯾﻌﻨـﯽ زن و ﻣـﺮد اﺳـﺘﻌﺪادﻫﺎ و‬
‫روﺣﯿﻪﻫﺎي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﻧﻈـﺎم آﻓـﺮﯾﻨﺶ ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪه آﻧﻬـﺎ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ دارﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه زن و ﻣﺮد ﻗﺮار داده و اﺑﺰار ﺟﺴﻤﯽ‪ -‬رواﻧﯽ اﯾﻔﺎي‬
‫اﯾﻦ ﻧﻘﺶﻫﺎ را در اﺧﺘﯿﺎر آﻧﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎ در آﻓـﺮﯾﻨﺶ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫دﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﻫﺪاﻓﯽ ﺧﺎص ﭘﯽرﯾـﺰي ﺷـﺪه اﺳـﺖ و ﻫﺮﮔـﺰ ﺑﯿﻬـﻮده ﻧﯿﺴـﺖ‪ .‬ﻧﺎدﯾـﺪه‬
‫اﻧﮕﺎﺷﺘﻦ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ در واﻗﻊ ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﯿﺎزﻫﺎ و اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌـﯽ‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﻇﻠﻢ ﺑﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺑﺤﻖ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪيﻫـﺎ و آﻣـﺎده‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﺣﯿﺎت ﺑﺮاي رﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﯽ اﺳﺘﻌﺪاد اﻧﺴﺎنﻫﺎ و اﺣﻘـﺎق ﺣﻘـﻮق آﻧـﺎن‬
‫‪82‬‬
 ‫اﺳﺖ؛ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺑﯿﻦ زن و ﻣﺮد در وﺿـﻊ ﻗـﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺑﯿـﺎن ﺣﻘـﻮق و وﻇـﺎﯾﻒ ﮐـﻪ‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاري اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﻌﮑﺎس ﯾﺎﺑﺪ و در ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﺣﻘـﻮق و وﻇـﺎﯾﻔﯽ ﻫﻤﺎﻫﻨـﮓ و‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮐﺪام وﺿﻊ ﮔﺮدد ﺗﺎ آﻧﺎن را در اﯾﻔﺎي ﻧﻘﺶﻫﺎي‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ ﯾـﺎري دﻫـﺪ‪ .‬ﭼﯿـﺰي ﮐـﻪ در ﻗـﺎﻧﻮنﮔـﺬاري اﺳـﻼﻣﯽ ﺗﺠﻠـﯽ ﯾﺎﻓﺘـﻪ و ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫‪6‬‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺑﯿﻦ ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ زن و ﻣﺮد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ذﯾﻞ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ »أَ ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﯾ‪‬ﻘْﺴ‪‬ﻤ‪‬ﻮنَ ر‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺖ‪ ‬ر‪‬ﺑ‪‬ﮏ‪ ‬ﻧَﺤ‪‬ﻦُ ﻗَﺴ‪‬ﻤ‪‬ﻨﺎ ﺑ‪‬ﯿ‪‬ـﻨَﻬ‪‬ﻢ‪‬‬
‫ﻣ‪‬ﻌﯿﺸَﺘَﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﯽ اﻟْﺤ‪‬ﯿﺎة اﻟﺪ‪‬ﻧْﯿﺎ و‪ ‬ر‪‬ﻓَﻌ‪‬ﻨﺎ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﻀَﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓَ ‪‬ﻮقَ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺾٍ د‪‬ر‪‬ﺟﺎت‪ ‬ﻟ‪‬ﯿ‪‬ﺘﱠﺨ‪‬ـﺬَ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﻀُـﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﻀـﺎً‬
‫ﺳ‪‬ﺨْﺮِﯾ‪‬ﺎ«‪ ،7‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﮔ ﺮ ھﻤ ﮫ اﻧﺴ ﺎنھ ﺎ از ﻧﻈ ﺮ ھ ﻮش‪ ،‬و اﺳ ﺘﻌﺪاد روﺣ ﻰ و‬
‫ﺟﺴ ﻤﻰ‪ ،‬ﯾﻜﺴ ﺎن ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬ھﺮﮔ ﺰ ﻧﻈﺎﻣ ﺎت اﺟﺘﻤ ﺎﻋﻰ ﺳ ﺎﻣﺎن‬
‫ﻧﻤ ﻰﯾﺎﺑ ﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧ ﮫ ﻛ ﮫ اﮔ ﺮ ﺳ ﻠﻮلھ ﺎى ﺗ ﻦ اﻧﺴ ﺎن از ﻧﻈ ﺮ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﻇﺮاﻓﺖ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ھﻤﮫ ﺷﺒﯿﮫ ھﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻈ ﺎم ﺟﺴ ﻢ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﺨﺘﻞ ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬ﺳﻠﻮلھﺎى ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﻜﻢ اﺳﺘﺨﻮان ﭘﺎﺷﻨﮫ ﭘ ﺎ‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺧﻼﻗﯽ‪.....‬‬

‫ﻛﺠﺎ و ﺳﻠﻮلھﺎى ﻇﺮﯾﻒ ﺷﺒﻜﮫ ﭼﺸﻢ ﻛﺠﺎ؟‪ ،‬ھﺮ ﻛﺪام از اﯾﻦ دو‬
‫ﻣﺄﻣﻮرﯾﺘﻰ دارﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ آن ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ھﺮ ﮔﺮوھﻰ )از‬
‫اﻧﺴﺎنھﺎ( اﻣﻜﺎﻧﺎت و اﺳﺘﻌﺪادھﺎ و آﻣﺎدﮔﻲھﺎى ﺧﺎﺻﻰ دارﻧﺪ ﻛﮫ‬
‫در ﯾﻚ رﺷﺘﮫ از ﻣﺴ ﺎﺋﻞ زﻧ ﺪﮔﻰ ﻣ ﻰﺗﻮاﻧﻨ ﺪ ﻓﻌﺎﻟﯿ ﺖ ﻛﻨﻨ ﺪ و اﮔ ﺮ‬
‫ﮔﻔﺘﮫ ﺷﻮد ﺟﻤﻠﮫ »ر‪‬ﻓَﻌ‪‬ﻨﺎ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﻀَﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓَ ‪‬ﻮقَ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺾٍ د‪‬ر‪‬ﺟﺎت‪ «‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﻋ ﺪم‬
‫ﻋ ﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﻰ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣ ﻰﮔ ﻮﯾﯿﻢ اﯾ ﻦ در ﺻ ﻮرﺗﻰ اﺳ ﺖ ﻛ ﮫ‬
‫»ﻋ ﺪاﻟﺖ« ﺑ ﮫ ﻣﻌﻨ ﻰ»ﻣﺴ ﺎوات« ﺗﻔﺴ ﯿﺮ ﺷ ﻮد‪ ،‬در ﺣ ﺎﻟﻰ ﻛ ﮫ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﺪاﻟﺖ آن اﺳﺖ ﻛﮫ ھ ﺮ ﭼﯿ ﺰ در ﯾ ﻚ ﺳ ﺎزﻣﺎن در ﺟ ﺎى‬
‫ﺧ ﻮد ﻗ ﺮار ﮔﯿ ﺮد‪ .‬ﻣﻤﻜ ﻦ اﺳ ﺖ اﻓ ﺮادى در ﻣﻘ ﺎم ﺷ ﻌﺎر‪ ،‬ﻛﻠﻤ ﮫ‬
‫‪83‬‬
‫»ﻣﺴﺎوات« را ﺑﺪون ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﻣﻔﮭﻮم واﻗﻌﻰ آن در ھﻤﮫ ﺟ ﺎ ﺑ ﮫ‬
‫ﻛﺎر ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ در ﻋﻤﻞ ھﺮﮔﺰ ﻧﻈﻢ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻔﺎوتھﺎ اﻣﻜﺎنﭘﺬﯾﺮ‬
‫‪8‬‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﺑﯿﺎن اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﺪاﻧﯿﻢ ﮐـﻪ وﻇـﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ زوﺟـﯿﻦ در دو ﺣـﻮزه‬
‫وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺸﺘﺮك و وﻇـﺎﯾﻒ اﺧﺘﺼﺎﺻـﯽ ﻗﺎﺑـﻞ ﺑﺮرﺳـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻧﺨﺴـﺖ وﻇـﺎﯾﻒ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺸﺘﺮك زن و ﺷﻮﻫﺮ‬

‫وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺸﺘﺮك زوﺟﯿﻦ ﮐﻪ در ﻗـﺎﻧﻮن ﻣـﺪﻧﯽ ذﮐـﺮ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪ :‬ﺣﺴـﻦ‬
‫ﻣﻌﺎﺷﺮت‪ ،‬ﻣﻌﺎﺿﺪت در ﺗﺸﯿﯿﺪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺧﺎﻧﻮاده و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪ و وﻓﺎداري‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺣﺴﻦ ﻣﻌﺎﺷﺮت‬
‫ﺣﺴﻦ ﻣﻌﺎﺷﺮت از اﺻﻮﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ در آﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺎ ﺑﯿـﺎن ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑـﺮ‬
‫آن ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽورزد‪ 9‬و اﺳﺘﻘﺮار در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ زوﺟـﯿﻦ را وﻇﯿﻔـﻪ آﻧﻬـﺎ ﻣـﯽداﻧـﺪ و در‬
‫دوازده ﻣﻮرد‪ 10‬ﺑﻪ ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ﮐﺮدن اﯾﻦ اﺻﻞ در ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﻣﺎده ‪ 1103‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻧﯿﺰ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪» :‬زن و ﺷﻮﻫﺮ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﺣﺴـﻦ‬
‫ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ«‪ 11.‬روﺷﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺮاي ﺗـﺄﻣﯿﻦ دوام ﺧـﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺳـﮑﻮﻧﺖ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك زن و ﺷﻮﻫﺮ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ؛ آﻧﺎن در ﺿﻤﻦ ازدواج‪ ،‬داوﻃﻠﺐ ﺷﺪهاﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮﻧﺪ و در ﻏﻢ و ﺷﺎدي ﻫﻢ ﺷﺮﯾﮏ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺴﺮي زن و ﻣﺮد ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي آن‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻠﻮك و رﻓﺘﺎرﺷﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺎ ﺧﻮﺷـﺮوﯾﯽ و ﻣﺴـﺎﻟﻤﺖ و ﻣﻬﺮﺑـﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷـﺪ و از‬
‫اﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﻧﻔﺮت و ﮐﯿﻨﻪ ﯾﺎ ﻏﻢ و اﻧﺪوه‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﯽ و اﺿﻄﺮاب در دﯾﮕﺮي‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺼـﺎدﯾﻖ ﺳـﻮء ﻣﻌﺎﺷـﺮت و ﯾـﺎ ﺣﺴـﻦ ﻣﻌﺎﺷـﺮت از‬
‫‪84‬‬
 ‫ﺳﻮي ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﺎدات‪ ،‬رﺳﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و‪ ،...‬ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﯿﻖ ﻣﻤﮑـﻦ ﻧﯿﺴـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺷﮑﻞ واﺣﺪ و اﺳﺘﺎﻧﺪاردي را ﺑﺮاي ﺣﺴﻦ ﻣﻌﺎﺷﺮت از ﺳﻮي ﻣﺮاﺟﻊ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻮع و ﮐﯿﻔﯿﺖ آن را ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎ رﺟﻮع اﺷﺨﺎص ﺑﻪ‬
‫ﻋﺮف ﻣﻌﻘﻮل و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت زﻣﺎﻧﯽ و ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺣﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ 12.‬ﺑـﻪ ﻋـﻼوه ﻫﻤـﻪ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻣﻌﺘﺮﻓﻨﺪ ﮐﻪ در ﺣﺮﯾﻢ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻧﻔﻮذ ﻗﺎﻧﻮن و اﻟﺘﺰام ﺑﺮاي ﺗﺤﻘـﻖ ﻣﻔـﺎد آن‬
‫ﺑﺪون ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ اﺧﻼق‪ ،‬اﻣﺮي ﻏﯿﺮﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ و ورود دوﻟﺖﻣﺮدان و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﻗﻀﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از آﯾﯿﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻀﻼت ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ دﻫﺪ و ﻫﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﮐﺎﻧﻮن از دﺳﺖﺑﺮد ﺟﻨﺠـﺎلﻫـﺎ و ﮐﺸـﻤﮑﺶﻫـﺎي ﺣﻘـﻮﻗﯽ‬
‫ﻣﺼﻮنﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺒﺎت و اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد و اﻓﺮاد آن از ﺷﺨﺼـﯿﺖ ﮐﺎﻣـﻞﺗـﺮي‬
‫ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﭘﺎرهاي از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺣﺴﻦ ﻣﻌﺎﺷﺮت را اﯾﻨﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﺑﺮﺷﻤﺮد‪:‬‬

‫اﻟﻒ( ﺧﻮش ﺧﻠﻘﯽ و ﮔﺸﺎدهروﯾﯽ‬

‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ از وﯾﮋﮔﯽﻫـﺎي ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪ ﺷﺨﺼـﯿﺖ ﺣﻀـﺮت رﺳـﻮل اﮐـﺮم ‪ 9‬را ﻧﺮﻣـﯽ‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺧﻼﻗﯽ‪.....‬‬

‫اﺧﻼق و ﺧﻮشروﯾﯽ و ﻧﻔﻮذ در اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ 13.‬ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ روي ﺧﻮش و‬

‫ﭼﻬﺮه ﺑﺎز ﺑﺎ دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺟﺬب دلﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺰوﻧﯽ ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎط و ﺷﺎدي‪ ،‬زدودن ﮐﯿﻨﻪ‬
‫از دلﻫــﺎ‪ 14 ،‬ﺳــﻼﻣﺖ ﺟﺴــﻢ و روان‪ ،‬ﺟﻠــﻮﮔﯿﺮي از اﺑــﺘﻼ ﺑــﻪ ﺿــﻌﻒ اﻋﺼــﺎب و‬
‫ﺑﯿﻤـﺎريﻫـﺎي رواﻧـﯽ و ﻣﺤﺒﻮﺑﯿـﺖ اﻧﺴــﺎن در ﻧـﺰد دﯾﮕـﺮان و در ﻧﻬﺎﯾـﺖ ﭘﯿـﺮوزي ﺑــﺮ‬
‫ﻣﺸﮑﻼت ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺧﻮب زوﺟﯿﻦ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن ﻓﻀﺎي ﮔﺮم و ﺻـﻤﯿﻤﯽ‬
‫در ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﮔﺎم ﺑﺰرﮔﯽ در ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻣﻨﯿﺖ رواﻧﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺎط‪ ،‬ﺷﺎداﺑﯽ‪ ،15‬ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﯽ و‬
‫روﺣﯽ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ‪ 7‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ زﻧﺎن را ﭼﻨﯿﻦ‬
‫‪85‬‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ زﻧﺎن ﺷﻤﺎ ﭘﻨﺞ ﺻﻔﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺒﮑﺒﺎر و ﮐﻢ ﺻﺪاﻗﻨﺪ؛‬
‫ﻧﺮمﺧﻮ و ﺧﻮش رﻓﺘﺎرﻧﺪ؛ ﻣﻄﯿﻊ و ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﮐﮫ ھﻤﺴ ﺮش‬
‫ﺧﺸﻢ ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺧﻮاب ﺑﮫ ﭼﺸﻤﺶ ﻧﺮود ﺗﺎ از او راﺿﻲ ﮔﺮدد؛ در‬
‫ﻏﯿ ﺎب ﺷ ﻮھﺮش ﺣ ﺎﻓﻆ )ﻣ ﺎل و آﺑ ﺮوي( اوﺳ ﺖ‪ .‬ﭼﻨ ﯿﻦ زﻧ ﻲ‬
‫ﮐﺎرﮔﺰاري از ﮐ ﺎرﮔﺰاران ﺧﺪاوﻧ ﺪ اﺳ ﺖ و ﻋﺎﻣ ﻞ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻧﯿ ﺰ‬
‫‪16‬‬
‫ﻧﺎﮐﺎم و ﺧﺴﺎرت دﯾﺪه ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﯿﺰ‪ ،‬آﻣﻮزهﻫﺎي دﯾﻨﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ زن ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ ﮐـﻪ زن از‬
‫ﻧﻈﺮ ﺧﻠﻘﺖ و آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻣﻮﺟﻮدي ﺑﺴﯿﺎر ﻇﺮﯾﻒ‪ ،‬ﻟﻄﯿﻒ‪ ،‬ﮐﺎﻧﻮن ﻣﻬﺮ و ﻋﺎﻃﻔـﻪ و ﻣﻨﺒـﻊ‬
‫ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﻪ و ﺷﺮم و ﺣﯿﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮد ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در رﻓﺘﺎر ﺧﻮد ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤﺴﺮش اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ را ﮐﻪ ﺑﺎ روﺣﯿﻪ ﻟﻄﯿﻒ او ﺳـﺎزﮔﺎر اﺳـﺖ‪ ،‬رﻋﺎﯾـﺖ ﮐﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺎ ﺧﻄﺎب »و ﻋﺎﺷﺮوﻫﻦّ ﺑـﺎﻟﻤﻌﺮوف«‪ ،17‬ﺑـﻪ ﻣـﺮدان ﺳـﻔﺎرش‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ زﻧﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ و ﻣﻌﺮوف رﻓﺘﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫واژه »ﻣﻌﺮوف« ‪ 38‬ﺑﺎر در ﻗﺮآن آﻣﺪه ﮐﻪ ‪ 19‬ﻣﻮرد آن ﺗﻮﺻﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدان در رﻋﺎﯾﺖ‬
‫ﺗﻌﺎدل رﻓﺘﺎري در ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ اﻧﺴﺎﻧﯽ و اﺧﻼﻗـﯽ ﺑـﺎ ﻫﻤﺴـﺮ اﺳـﺖ‪ 18.‬در رواﯾـﺎت‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ در ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﻪ ﺧﻮشرﻓﺘﺎري ﺑﺎ زن ﺳﻔﺎرش ﺷﺪه اﺳـﺖ؛ از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﮐﺮم‪ 9‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺧَﯿ‪‬ﺮُﮐُﻢ‪ ‬ﺧَﯿ‪‬ﺮُﮐُﻢ‪ ‬ﻟ‪‬ﻨ‪‬ﺴ‪‬ﺎﺋ‪‬ﻪ‪ ‬و‪ ‬أَﻧَﺎ ﺧَﯿ‪‬ﺮُﮐُﻢ‪ ‬ﻟ‪‬ﻨ‪‬ﺴ‪‬ﺎﺋ‪‬ﯽ؛‪ 19‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﺮدي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ زﻧﺶ ﺧﻮشرﻓﺘﺎرﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻦ از ﻫﻤـﻪ ﺷـﻤﺎ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ زﻧـﺎﻧﻢ‬
‫ﺧﻮﺷﺮﻓﺘﺎرﺗﺮم«‪.‬‬

‫ب( اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮ و ﺗﮑﺮﯾﻢ ﺷﺨﺼﯿﺖ او‬

‫رﻋﺎﯾﺖ اﺣﺘﺮام و ﺣﻔـﻆ ﺷﺨﺼـﯿﺖ ﻫﻤﺴـﺮ و ﺧـﺎﻧﻮاده او‪ ،‬از دﯾﮕـﺮ ﻣﺼـﺎدﯾﻖ ﺣﺴـﻦ‬
‫ﻣﻌﺎﺷﺮت اﺳﺖ؛ دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺗﻮﺳﻂ دﯾﮕﺮان از‬ ‫‪86‬‬
 ‫ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎﺳﺖ و ﺗﺄﮐﯿﺪ آﻣﻮزهﻫﺎي دﯾﻨﯽ و اﺻﻮل ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ دﯾـﻦ اﺳـﻼم ﺑـﺮ‬
‫ﺣﻔﻆ ﺷﺨﺼﯿﺖ دﯾﮕﺮان در راﺳﺘﺎي ﭘﺎﺳﺦﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺎز و ﺣﻔـﻆ ﮐﺮاﻣـﺖ ذاﺗـﯽ‬
‫اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫در رواﯾﺎت رﺳﯿﺪه از ﺑﺰرﮔﺎن دﯾﻦ‪ ،‬زﻧﯽ ﮐﻪ اﺣﺘﺮام ﺷﻮﻫﺮ را ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد و او را‬
‫‪7‬‬
‫اذﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬زن ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﻣﻌﺮﻓـﯽ ﮔﺮدﯾـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎم ﺻـﺎدق‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺳ‪‬ﻌﯿﺪ‪‬ة ﺳ‪‬ﻌﯿﺪ‪‬ة اﻣ‪َ ‬ﺮأَةٌ ﺗُﮑْـﺮِم‪ ‬ز‪‬و‪‬ﺟ‪‬ﻬ‪‬ـﺎ و‪ ‬ﻟَـﺎ ﺗُﺆْذ‪‬ﯾـﻪ‪‬؛‪ 20‬ﺧﻮﺷـﺒﺨﺖ اﺳـﺖ‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ‪ ،‬زﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﻮﻫﺮش را ﺗﮑﺮﯾﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ و او را اذﯾﺖ ﻧﮑﻨﺪ«‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬از ﻣﻨﻈﺮ ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن دﯾﻦ‪ ،‬اﮐﺮام زن ﺗﻮﺳـﻂ ﻫﻤﺴـﺮش‪ ،‬ﺣﮑﺎﯾـﺖ از‬
‫‪21‬‬
‫ﮐﺮم و ﻃﺒﻊ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮد دارد و اﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ زن ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﺣﻘﺎرت ﻧﻔﺲ اوﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺗﻔﺎوتﻫﺎي رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ زن و ﻣﺮد‪ ،‬ﻧﯿﺎز زن ﺑﻪ اﺣﺘﺮام و ﻧﯿﺎز ﻣﺮد ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﺮد در رﻓﺘﺎرش ﺑﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻫﻤﺴﺮش ﺗﻮﺟﻪ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬زن‬
‫ﮐﺎﻣﻼ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺷﻮﻫﺮش ﺑﺮاي او اﺣﺘﺮام ﻗﺎﯾﻞ اﺳﺖ و وﻗﺘﯽ زن ﺣﺲ ﮐﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﺷﻮﻫﺮش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ راﺣﺘﯽ از ﻫﻤﺴﺮش ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﯾﮑﯽ از ﻧﯿﺎزﻫﺎي اﺳﺎﺳﯽ او را ﺑﺮآورده ﻣﯽﺳﺎزد‪ 22.‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ﺣﻔﻆ اﺣﺘﺮام و‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺧﻼﻗﯽ‪.....‬‬

‫ﺷﺨﺼﯿﺖ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺻﻤﯿﻤﯽﺗﺮ ﺷـﺪن و ﺗﺤﮑـﯿﻢ رواﺑـﻂ زوﺟـﯿﻦ و در ﻧﺘﯿﺠـﻪ‪،‬‬

‫ﺣﻔﻆ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ دارد؛ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﯽآﻣﻮزد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﮕﺎن اﺣﺘﺮام ﺑﮕﺬارﻧﺪ و از ﺗﻮﻫﯿﻦ و ﺗﺤﻘﯿﺮ دﯾﮕﺮان ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﻧﺪ‪.‬‬

‫ج( زﯾﻨﺖ و آراﺳﺘﮕﯽ‬

‫رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻈﺎﻓﺖ و آراﺳﺘﮕﯽ از دﯾﮕﺮ وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺸـﺘﺮك زوﺟـﯿﻦ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻫﻤﯿﺖ آن‪ ،‬در آﻣﻮزهﻫﺎي وﺣﯿﺎﻧﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺒﯽ ﻣﮑﺮم اﺳﻼم‪ −‬وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮش اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﻣﯽﺷﻤﺎرد‪» :‬ﺑﺮ ﻣﺮد‬
‫‪87‬‬ ‫واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﺬا و ﻟﺒﺎس ﻫﻤﺴﺮش را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﺻﻮرت و ﻗﯿﺎﻓﻪ ﺑـﺪ ﺑـﺮ او‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺸﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮد‪ ،‬ﺣﻘﺶ را ادا ﮐﺮده اﺳـﺖ«‪ 23.‬در ﺳـﺨﻦ دﯾﮕـﺮي اﻣـﺎم‬
‫ﺑﺎﻗﺮ‪ 7‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬زﻧﺎن دوﺳﺖ دارﻧﺪ در ﻣﺮد ﻫﻤﺎن ﭼﯿـﺰي را ﺑﺒﯿﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ ﻣـﺮدان‬
‫‪24‬‬
‫دوﺳﺖ دارﻧﺪ در زﻧﺎن ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ زﯾﻨﺖ و آراﺳﺘﮕﯽ را«‪.‬‬
‫ﺳﯿﺮه ﻋﻤﻠﯽ رﺳﻮل اﮐﺮم‪ 9‬ﺑـﻪ وﺿـﻮح ﺑﯿـﺎﻧﮕﺮ ﺗﻮﺟـﻪ ﺣﻀـﺮت ﺑـﻪ آراﺳـﺘﮕﯽ و‬
‫ﻧﻈﺎﻓﺖ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﻣﺎم ﺻـﺎدق‪» :7‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ اﮐـﺮم‪ 9‬ﺑـﺮاي ﺑـﻮي‬
‫‪25‬‬
‫ﺧﻮش‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺧﻮراك‪ ،‬ﺧﺮج ﻣﯽﮐﺮد«‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﮐﺎﻇﻢ‪ 7‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬آراﺳﺘﻪ و ﻣﺮﺗﺐ ﺑﻮدن از اﻣﻮري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ زﯾـﺎد‬
‫ﺷﺪن ﻋﻔﺖ در زﻧﺎن ﻣﯽﺷﻮد و )ﺑﺮﺧﯽ( زﻧﺎن ﺑﺪان ﻋﻠﺖ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻔﺖ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‬
‫‪26‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﺮداﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺐ ﺑﻮدن و زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻣﻘﯿﺪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﮐﺮم‪ ،9‬ﺑﺮ زن ﻧﯿﺰ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺷﻮﻫﺮ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻟﺒـﺎسﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻋﻄﺮﻫﺎ و ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ آراﯾﺶﻫﺎ را اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده و ﺧﻮد را ﺻﺒﺢ و ﺷﺐ ﺑﺮ ﺷﻮﻫﺮ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ 27.‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ آراﺳﺘﻪ ﺑﻮدن ﺑﺮاي ﻫﻤﺴـﺮ‪ ،‬از وﻇـﺎﯾﻒ ﻣﺸـﺘﺮك زن و‬
‫ﻣﺮد ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻮﺻﯿﻪ و ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﻪ زن در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻗﺪري اﻫﻤﯿﺖ دارد ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﻋﺪم رﻋﺎﯾﺖ زن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺎﻓﺖ و آراﺳـﺘﮕﯽ‬
‫‪28‬‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮاﺳﺘﺎر آن ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺼﺪاق ﻧﺸﻮز ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫ﺑﯽﺷﮏ ﺗﻮﺟﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻧﻈﺎﻓﺖ و آراﺳﺘﮕﯽ زن و ﻣﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ زﯾﺎد آن‬
‫در اﯾﺠﺎد اﻃﻤﯿﻨﺎن و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ و ازدﯾﺎد ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﻮاﻃﻒ ﻗﻠﺒﯽ آﻧﻬـﺎ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﻮر ﺧﻮد ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد اﻣﻨﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺣﻔﻆ ﺳﻼﻣﺖ روان‬
‫‪29‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻔﺎرش اﺳﻼم ﺑﻪ زن ﺑﻪ زﯾﻨﺖ ﮐﺮدن و ﻣﻌﻄﺮ ﻧﻤﻮدن ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺷـﻮﻫﺮ‪ ،‬ﻫﯿﭽﮕـﺎه‬
‫ﻣﺠﻮز اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻋﻄﺮ و آراﯾﺶ ﺑﺮاي ﻧﺎﻣﺤﺮﻣﺎن ﻧﻤـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﺮ ﻫﻤـﯿﻦ اﺳـﺎس‪ ،‬ﺗﺄﮐﯿـﺪ‬
‫آﻣﻮزهﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﺣﻔﻆ ﺧﻮد و ﺧﻮدداري از اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻋﻄﺮ و آراﯾـﺶ زن ﺑـﺮاي‬
‫‪88‬‬
 ‫ﻧﺎﻣﺤﺮﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺨﻦ رﺳﻮل اﮐﺮم‪ 9‬ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﺮ زﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﻄﺮ ﺑﺰﻧﺪ و ﺑﯿﺮون‬
‫رود و ﺑﺮ ﮔﺮوﻫﯽ ﺑﮕﺬرد ﮐﻪ ﺑﻮي ﺧﻮش او را اﺳﺘﺸﻤﺎم ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻧﺎﮐﺎر اﺳﺖ«؛‪ 30‬دﻟﯿﻠﯽ‬
‫ﮔﻮﯾﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺄﮐﯿﺪ اﺳﻼم ﺑﺮ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﻫﻤﺴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺜﺒﺖ در رواﺑﻂ زوﺟﯿﻦ‬
‫و ﺳﻼﻣﺖ روح و ﺟﺴﻢ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺣﻔﻆ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺧﺎﻧﻮاده و ﺗﻌﺎدل‬
‫و ﺗﺮﻗﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬آرزوي داﺷﺘﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ و اﯾـﺪهآل‬
‫دور از دﺳﺘﺮس ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫د( ﻫﻤﺪﻟﯽ و ﻣﺸﺎرﮐﺖ در اﻧﺠﺎم اﻣﻮر داﺧﻠﯽ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺗﺪاوم و رﺷﺪ و ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﮐﻪ واﺣﺪي ﻣﻨﺴﺠﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻫﻤـﺪﻟﯽ و‬
‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ وﯾﮋه زوﺟﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳـﺎس‪ ،‬آﻣـﻮزهﻫـﺎي‬
‫دﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي وﻇﺎﯾﻒ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده را ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺧـﻮد را در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻬﺘﺮ و ﻣﺆﺛﺮﺗﺮي‬
‫اﯾﻔﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺧﻼﻗﯽ‪.....‬‬

‫اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺨﺸﯽ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻣﻨﺰل ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﺮد ﯾـﺎ زن ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬وﻟـﯽ ﻧﮑﺘـﻪ ﻣﻬـﻢ‬
‫ﻫﻤﮑﺎري و ﻣﺴﺎﻋﺪت آﻧﺎن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ و ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ‬
‫و ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن ﻓﻀﺎي ﺷﺎداﺑﯽ و ﻧﺸﺎط در ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﻣﻨﺰل‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺟﺐ ﺷﺮﻋﯽ و ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه زن ﻧﯿﺴﺖ و ﺣﺘﯽ در ﻓﻘﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺮد‬
‫ﺣﻖ ﻧﺪارد زن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺠﺒـﻮر ﮐﻨـﺪ«‪ ،31‬وﻟـﯽ اﯾـﻦ اﻣـﺮ از وﻇـﺎﯾﻒ‬
‫اﺧﻼﻗﯽ زن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد؛ ﭼﺮاﮐﻪ اﯾـﻦ ﮐـﺎر ﻧﻘـﺶ اﺳﺎﺳـﯽ در ﺷـﺎداﺑﯽ‪ ،‬دوام و‬
‫اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺧﺎﻧﻮاده دارد و ﻣﺮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده دلﮔﺮمﺗﺮ و اﻣﯿﺪوارﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‬
‫و ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﻪ زن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ‬
‫‪89‬‬ ‫زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز اﻇﻬـﺎر ﻋﺒﻮدﯾـﺖ و ﺑﻨـﺪﮔﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮاﻋﻀـﺎي ﺧـﺎﻧﻮاده و ﺗﺮﺑﯿـﺖ ﻧﺴـﻠﯽ ﺻـﺎﻟﺢ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ زن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ارزش ﺧﺪﻣﺖ ﺧﻮد در ﺧﺎﻧﻪ ﭘﯽ ﺑـﺮده و ﻫﯿﭽﮕـﺎه‬
‫ﻧﭙﻨﺪارد ﮐﻪ زﺣﻤﺎت و ﺧﺪﻣﺎت روزﻣﺮه و ﺗﮑﺮاري او اﻣﻮري ﺑﯽﻓﺎﯾﺪه و ﺑﯿﻬﻮده اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﻗﺪردان آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﮐﺮم‪ 9‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫أَﯾ‪‬ﻤ‪‬ﺎ اﻣ‪َ ‬ﺮأَةٍ ر‪‬ﻓَﻌ‪‬ﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦْ ﺑ‪‬ﯿ‪‬ﺖ‪ ‬ز‪‬و‪‬ﺟِﻬ‪‬ﺎ ﺷَﯿ‪‬ﺌﺎً ﻣ‪‬ﻦْ ﻣ‪‬ﻮ‪‬ﺿ‪‬ـﻊٍ إِﻟَـﻰ ﻣ‪‬ﻮ‪‬ﺿ‪‬ـﻊٍ‬
‫‪32‬‬
‫ﺗُﺮِﯾﺪ‪ ‬ﺑِﻪ‪ ‬ﺻ‪‬ﻠَﺎﺣﺎً َﻧﻈَﺮَ اﻟﻠﱠﻪ‪ ‬إِﻟَﯿ‪‬ﻬ‪‬ﺎ و‪ ‬ﻣ‪‬ﻦْ َﻧﻈَﺮَ اﻟﻠﱠﻪ‪ ‬إِﻟَﯿ‪‬ﻪ‪ ‬ﻟَﻢ‪ ‬ﯾ‪‬ﻌ‪‬ﺬﱢﺑ‪‬ﻪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ زﻧﯽ در ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر زﯾﺒﺎﺳﺎزي ﭼﺸـﻢ اﻧـﺪاز ﭼﯿـﺰي را‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﻧﻈﺮ رﺣﻤـﺖ اﻧـﺪازد و ﻫﺮﮐـﻪ ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ‬
‫رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ از ﻋﺬاب او در اﻣﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫و در ﺳﺨﻨﯽ دﯾﮕﺮ اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ‪ 7‬ارزش ﺧﺪﻣﺖ زن ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ را زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎداشﻫﺎي ﻋﻈﯿﻢ ﻣﯽداﻧﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻫﯿﭻ زﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺟﺮﻋﻪاي آب ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮش ﺑﻨﻮﺷﺎﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮاي آن زن از ﻋﺒﺎدت ﯾﮏ ﺳﺎﻟﯽ ﮐﻪ روزﻫﺎﯾﺶ روزه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺐ ﻫﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺎداش ﻫﺮ ﺟﺮﻋﻪ آﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮش ﻣﯽﻧﻮﺷـﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي او در‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﺷـﻬﺮي ﻣـﯽﺳـﺎزد و ﺷﺼـﺖ ﺧﻄـﺎ از ﺧﻄﺎﻫـﺎي او را‬
‫‪33‬‬
‫ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫از ﺳﻮﯾﯽ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﯿﺎن ارزش ﺧﺪﻣﺖ زن در ﻣﻨﺰل‪ ،‬ﻣﺮدان را ﻧﯿﺰ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫در ﺧﺎﻧﻪ و ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﮐﺮم‪ 9‬ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ‪ 7‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫اي ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺖ ﻧﻤﻲﮐﻨﺪ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﮕﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﯾﺎ ﺷﮭﯿﺪ ﯾﺎ‬
‫ﻣ ﺮدي ﮐ ﮫ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑﺨﻮاھ ﺪ ﺧﯿ ﺮ دﻧﯿ ﺎ و آﺧ ﺮت را ﺑ ﮫ او دھ ﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ھﻤﺴﺮش در ﺧﺎﻧﮫ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ ﺑ ﮫ‬
‫‪90‬‬
 ‫ﺗﻌﺪاد ﻣﻮھﺎي ﺑﺪﻧﺶ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﯾﮏ ﺳﺎل روزه ﺑﺎ ﻧﻤ ﺎز در ﺷ ﺐ‪-‬‬
‫ھﺎﯾﺶ ﺑﺮاي او ﭘﺎداش ﻗﺮار ﻣﻲدھﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎداش ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬
‫ﺻ ﺒﻮري ﻣﺎﻧﻨ ﺪ داوود‪ 7‬و ﯾﻌﻘ ﻮب و ﻋﯿﺴ ﻲ‪ 7‬را ﺑ ﺮاي او‬
‫‪34‬‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲدھﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻌﺎون و ﻫﻤﮑﺎري ﻧﻪ ﻓﻘﻂ در ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻠﮑﻪ در ﺳﯿﺮه رﻓﺘﺎري اوﻟﯿﺎي دﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬
‫ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮرد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در زﻧﺪﮔﯽ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ‪ ،7‬اﯾﺸﺎن ﺗﻬﯿﻪ آب و ﻫﯿﺰم ﺧﺎﻧﻪ و‬
‫ﺟﺎرو و ﻧﻈﺎﻓﺖ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ 7‬آرد ﮐﺮدن‪ ،‬ﺧﻤﯿﺮ و ﭘﺨﺖ‬
‫ﻧﺎن را اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ و ﻫﻤﮑﺎري زن و ﺷﻮﻫﺮ در اداره اﻣﻮر زﻧـﺪﮔﯽ و اﻧﺠـﺎم‬
‫ﮐﺎرﻫﺎ در ﻣﻨﺰل‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻈﻢ و ﭘﺮﻫﯿﺰ از ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ ﮐﺎري در اﻣﻮر زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﻋـﻼوه ﺑـﺮ‬
‫ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺻﻤﯿﻤﯽﺗﺮ ﺷﺪن رواﺑﻂ آﻧﻬﺎ و ﮐﺎﻫﺶ ﺧﺴﺘﮕﯽﻫﺎي روزاﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻬﺘـﺮﯾﻦ اﻟﮕـﻮ‬
‫ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪان در ﺟﻬﺖ ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺗﻌﺎون و ﻫﻤﮑﺎري ﺑﺎ دﯾﮕـﺮان و آﻣـﻮزش ﻧﻈـﻢ ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺧﻼﻗﯽ‪.....‬‬

‫ﻫـ( ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻓﻀﺎي ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ‪ ،‬ﻣﻮدت و ﮔﺬﺷﺖ در ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از آﯾﺎت ﻗﺮآن‪ 35‬و ﺗﻮﺻﯿﻪﻫـﺎي ﻣﻌﺼـﻮﻣﯿﻦ و ﺷـﯿﻮه ﻋﻤﻠـﯽ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ ،‬ازدواج زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز ﻣﻮدت و رﺣﻤﺖ ﺑـﯿﻦ زن و ﺷـﻮﻫﺮ اﺳـﺖ و‬
‫ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎﻧﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ‪ ،‬آراﻣﺶ‪ ،‬ﻋﻄﻮﻓﺖ‪ ،‬رﺣﻤـﺖ و ﮔﺬﺷـﺖ از ﺧﻄﺎﻫـﺎي‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ .‬ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﯽ از ﻟﻐﺰشﻫﺎي دﯾﮕﺮان ﮐﻪ در ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﺗﺮﺑﯿﺘـﯽ »ﺗﻐﺎﻓـﻞ« ﻧﺎﻣﯿـﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬از اﺻﻮل ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ دﯾﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول رﺣﻤﺖ اﻟﻬﯽ و‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺤﺒﺖ ﺑﯿﻦ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﯽﺷـﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﮐﺴـﯽ ﺣـﻖ ﻧـﺪارد ﺑـﻪ ﻫـﯿﭻ‬
‫‪36‬‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﺑﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮد‪ .‬در ﺳﯿﺮه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم‪ 9‬ﮐﻪ اﻟﮕﻮي ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ‬
‫‪91‬‬ ‫ﻫﯿﭻ ﻣﺠﻮزي ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل زور‪ ،‬ﺧﺸﻮﻧﺖ در ﺧﺎﻧﻮاده وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ ﺳـﺨﻨﺎن و‬
‫ﺳﯿﺮه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم‪ 9‬ﺣﮑﺎﯾﺖ از ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﻓﻀﺎي ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ و رﺣﻤﺖ‬
‫‪37‬‬
‫در ﺧﺎﻧﻪ و ﭘﺮﻫﯿﺰ از اذﯾﺖ دﯾﮕﺮان دارد‪.‬‬
‫اﯾﺸﺎن ﺣﺘﯽ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﻧﺰد ﺧﺎﻧﻮاده و ﮔﻔﺘﮕـﻮي ﺻـﻤﯿﻤﯽ و رواﺑـﻂ ﻣـﻮدتآﻣﯿـﺰ ﺑـﺎ‬
‫اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده را ﻣﻌﺎدل ﺑﺮﺧﯽ ﭘﺎداشﻫﺎ و ﯾﺎ ﺑﺮﺗـﺮ از آﻧﻬـﺎ ﻣـﯽداﻧـﺪ‪» :‬ﻧﺸﺴـﺘﻦ ﻧـﺰد‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده از اﻋﺘﮑﺎف در ﻣﺴﺠﺪاﻟﻨﺒﯽ‪ ،‬ﻧﺰد ﺧﺪا ﻣﺤﺒﻮبﺗـﺮ اﺳـﺖ«‪ .38‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ اﮐـﺮم‪،9‬‬
‫اﯾﺠﺎد ﭼﻨﯿﻦ ﻓﻀﺎﯾﯽ در ﺧﺎﻧﻮاده را ﺳﺒﺐ ﻧﺰول رﺣﻤﺖ ﻣﯽداﻧﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ھ ﺮ ﻣ ﺮدي ﮐ ﮫ ﺳ ﻔﺮه ﻏ ﺬا را ﺑﮕﺴ ﺘﺮاﻧﺪ و زن و ﻓﺮزﻧ ﺪ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﻏﺬا را ﺑﺎ ﻧﺎم ﺧ ﺪا ﺷ ﺮوع ﮐﻨﻨ ﺪ و ﺑ ﺎ ﺷ ﮑﺮ‬
‫ﺧ ﺪا ﺑ ﮫ ﭘﺎﯾ ﺎن ﺑﺮﻧ ﺪ‪ ،‬ھﻨﮕ ﺎﻣﻲ ﮐ ﮫ ھﻨ ﻮز ﺳ ﻔﺮه ﺑﺮداﺷ ﺘﮫ ﻧﺸ ﺪه‬
‫‪39‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪا رﺣﻤﺖ و آﻣﺮزش را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻣﻌﺎﺿﺪت در ﺗﺸﯿﯿﺪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺧﺎﻧﻮاده و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪ‬

‫ﻣﺮاد از ﺗﺸﯿﯿﺪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺗﻼش زن و ﺷﻮﻫﺮ در ﻧﺰدﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻨﺶ و روش و‬
‫ﺧﻠﻖ و ﺧﻮي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ از ارﺗﺒﺎط ﺻـﻤﯿﻤﯽ و ﺗﻔـﺎﻫﻢ آن‬
‫دو در اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﯾﮑـﯽﺷـﺪن و وﺣـﺪت و در ﻧﺘﯿﺠـﻪ اﺳـﺘﺤﮑﺎم ﭘﯿﻮﻧـﺪ زﻧﺎﺷـﻮﯾﯽ‬
‫‪40‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫زوﺟﯿﻦ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﯾﺎري ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮاي اداره ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﺑﯿﻤـﺎري و‬
‫درﻣﺎﻧﺪﮔﯽ از ﻣﻮاﻇﺒﺖ و ﭘﺮﺳﺘﺎري ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮد درﯾﻎ ﻧﻮرزﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺣﺪود اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻋﺮف اﺳﺖ‪ 41.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺒـﺎﻧﯽ ﺧـﺎﻧﻮاده ﮐـﻪ ﻗـﺎﻧﻮن زن و ﺷـﻮﻫﺮ را ﻣﮑﻠـﻒ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺤﮑﯿﻢ آن ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﻣﻮري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﺳﺘﻮاري‬
‫و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﻮر ﻓﺮاﺗﺮ از رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق واﺟـﺐ ﻫﻤﺴـﺮ‬
‫اﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ ﺣﻘﻮق ﻏﯿﺮواﺟﺐ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮد و رواﺑﻂ ﮐﻼﻣﯽ و ﻏﯿﺮﮐﻼﻣﯽ زوﺟﯿﻦ را‬
‫ﻧﯿﺰ در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺗﻼش زوﺟﯿﻦ ﺑﺮاي ﯾـﺎري رﺳـﺎﻧﺪن ﺑـﻪ ﻫﻤـﺪﯾﮕﺮ‪،‬‬ ‫‪92‬‬
 ‫ﺑﺮاي اداره اﻣﻮر ﺧﺎﻧﻮاده و ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ ﻫﻤﭽﻮن رﻋﺎﯾﺖ اﺣﺘﺮام ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬وﺟﻮد‬
‫راﺑﻄﻪ ﺻﻤﯿﻤﯽ و ﻣﺤﺒﺖآﻣﯿﺰ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺻﺪاﻗﺖ داﺷﺘﻦ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺗـﺄﻣﯿﻦ‬
‫ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﯽ و ﺟﻨﺴﯽ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و‪ ،...‬از اﻣﻮري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳـﺒﺐ ﻣﺤﮑـﻢﺗـﺮ ﺷـﺪن‬
‫ﭘﯿﻤﺎن زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺷﺪه و ﺑﻪ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ازاﯾﻦرو‪ ،‬زن ﻣﻮﻇﻒ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺬﯾﺮش ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﻗﻮاﻣﯿﺖ ﻣﺮد اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ او را در اﻧﺠﺎم اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ ﯾﺎري رﺳﺎﻧﺪ‬
‫و ﻣﺮد ﻧﯿﺰ وﻇﯿﻔﻪ دارد ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻤﺴﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن ﻓﻀﺎي‬
‫ﻣﻮد‪‬ت و ﻣﺤﺒﺖ در ﺧﺎﻧﻮاده و ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻧﮑـﺮدن ﺧﻮاﺳـﺘﻪﻫـﺎي ﻏﯿﺮﻣﻨﻄﻘـﯽ و ﭘﺮﻫﯿـﺰ از‬
‫آزار و اذﯾﺖ ﻫﻤﺴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺪاﺷـﺖ رواﻧـﯽ ﺧـﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺴـﺮ و ﻓﺮزﻧـﺪان‪ ،‬ﮐﻤـﮏ ﮐﻨـﺪ و‬
‫ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﺸﯿﯿﺪ و اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺧﺎﻧﻮاده را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ وﻇﯿﻔﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﻣﻌﺎﺿـﺪت زوﺟـﯿﻦ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﻦ ﻣﻌﺎﺷﺮت و ﺳـﮑﻮﻧﺖ ﻣﺸـﺘﺮك ﻫﻤﺒﺴـﺘﮕﯽ و ارﺗﺒـﺎط ﻓـﺮاوان‬
‫دارﻧﺪ‪ 42.‬در اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﻋﻼﻗﻪ و اﺑﺮاز ﻣﺤﺒﺖ زوﺟﯿﻦ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﮐـﻪ‬
‫اﺻﻠﯽ ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﯽ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻏﻔﻠـﺖ ﻧﻤـﻮد؛ زﯾـﺮا اﺑـﺮاز ﻋﻼﻗـﻪ و ﻣﺤﺒـﺖ زوﺟـﯿﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺿﺎﻣﻦ ﺗﺤﮑﯿﻢ ﺧـﺎﻧﻮاده و ﺣﻔـﻆ ﻋﻔـﺖ و ﭘﺮﻫﯿﺰﮔـﺎري زوﺟـﯿﻦ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺧﻼﻗﯽ‪.....‬‬

‫آﻣﻮزهﻫﺎي دﯾﻨﯽ اﯾﻦ ﻧﯿﺎز را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داده و زوﺟﯿﻦ را ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ اﯾﻦ‬
‫اﻣﺮ ﻣﻬﻢ ﺗﻮﺻﯿﻪ و ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم‪ 9‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ » :‬ﻗَﻮ‪‬لُ اﻟﺮﱠﺟ‪‬ﻞِ ﻟ‪‬ﻠْﻤ‪ْ ‬ﺮأَةِ إِﻧﱢـﯽ‬
‫أُﺣ‪‬ﺒ‪‬ﮏ‪ ‬ﻟَﺎ ﯾ‪‬ﺬْﻫ‪‬ﺐ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦْ ﻗَﻠْﺒِﻬ‪‬ﺎ أَﺑ‪‬ﺪاً؛ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺮد ﺑﻪ ﻫﻤﺴـﺮش ﮐـﻪ دوﺳـﺘﺖ دارم‪،‬‬
‫‪43‬‬

‫ﻫﺮﮔﺰ از ﻗﻠﺐ او ﺧﺎرج ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫اﮔﺮ زن در ﻣﻌﺮض ﻧﺴﯿﻢ روحاﻓﺰاي ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﻼﻗﻪ ﻫﻤﺴﺮش ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫را در ﻣﻌﺮض ﻧﺴﯿﻢ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ و ﻣﺤﺒﺖﻫـﺎي ﺑـﯽدرﯾـﻎ ﺧـﻮد ﻗـﺮار ﺧﻮاﻫـﺪ داد‪ .‬ﺷـﻬﯿﺪ‬
‫ﻣﻄﻬﺮي)ره( در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻮھﺴﺎر اﺳﺖ و زن ﺑﮫ ﻣﻨﺰﻟﮫ ﭼﺸﻤﮫ و ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫‪93‬‬
‫ﺑ ﮫ ﻣﻨﺰﻟ ﮫ ﮔ ﻞھ ﺎ و ﮔﯿ ﺎهھ ﺎ‪ .‬ﭼﺸ ﻤﮫ ﺑﺎﯾ ﺪ ﺑ ﺎران ﮐﻮھﺴ ﺎران را‬
‫درﯾﺎﻓﺖ و ﺟﺬب ﮐﻨﺪ ﺗ ﺎ ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ آن را ﺑ ﮫ ﺻ ﻮرت آب ﺻ ﺎف و‬
‫زﻻل ﺑﯿﺮون دھﺪ و ﮔﻞھﺎ و ﮔﯿﺎهھﺎ و ﺳﺒﺰهھﺎ را ﺷﺎداب و ﺧﺮم‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎران ﺑﮫ ﮐﻮھﺴﺘﺎن ﻧﺒﺎرد‪ ،‬ﯾﺎ وﺿﻊ ﮐﻮھﺴﺎر ﻃﻮري‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﭼﯿﺰي ﺟ ﺬب زﻣ ﯿﻦ ﻧﺸ ﻮد‪ ،‬ﭼﺸ ﻤﮫ ﺧﺸ ﮏ و ﮔ ﻞھ ﺎ و‬
‫ﮔﯿﺎھﺎن ﻣﻲﻣﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ھﻤ ﺎن ﻃ ﻮري ﮐ ﮫ رﮐ ﻦ ﺣﯿ ﺎت دﺷ ﺖ و‬
‫ﺻﺤﺮا ﺑﺎران و ﺑﺎﻻﺧﺺ ﺑﺎران ﮐﻮھﺴﺘﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬رﮐ ﻦ ﺣﯿ ﺎت‬
‫‪44‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ ﻣﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ زن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺎز زن ﺑﻪ ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﻋﺎﻃﻔﻪ‪ ،‬و ﻋﺸﻖورزي و ﻧﯿﺎز ﻣﺮد ﺑﻪ ﺗﺤﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ زن و ﻣﺮد اﺳﺖ‪ 45.‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻟﮕـﻮي رواﺑـﻂ ﻋـﺎﻃﻔﯽ زوﺟـﯿﻦ در ﺧـﺎﻧﻮاده‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺳﺮاﺳﺮ ﻋﺸﻖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ‪ 7‬و ﺣﻀﺮت زﻫﺮا‪ 8‬اﺳﺖ و اﺑﺮاز ﻣﺤﺒﺖ آﻧـﺎن‬
‫‪46‬‬
‫ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ از درﺧﺸﺎنﺗﺮﯾﻦ ﺻﻔﺤﺎت زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮك در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬وﻓﺎداري‬
‫اﮔﺮﭼﻪ در ﻗﺎﻧﻮن ﻣـﺪﻧﯽ‪ ،‬ﻫـﯿﭻ اﺷـﺎرهاي ﺑـﻪ ﺗﮑﻠﯿـﻒ وﻓـﺎداري زن و ﺷـﻮﻫﺮ ﻧﺸـﺪه و‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ از آن اراﯾﻪ ﻧﮕﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺳﮑﻮت ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺑﻮدن اﯾﻦ ﺗﮑﻠﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮاد از وﻓﺎداري ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻧﻤﻮدن راﺑﻄﻪ ﺟﻨﺴـﯽ‬
‫‪ -‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﻈﺎﻫﺮ آن‪ -‬ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮ اﺳﺖ؛ از اﯾﻦ رو در ﻓﺮﻫﻨـﮓ اﺳـﻼم‪ ،‬راﺑﻄـﻪ آزاد ﺑـﯿﻦ‬
‫زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﺑﺎ ﻏﯿﺮ ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻣﻤﻨﻮع و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﻄﻤﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸـﺮوع زن ﯾـﺎ ﺷـﻮﻫﺮ ﺑـﺎ )ﻓـﺮد( دﯾﮕـﺮي‪ ،‬ﺑـﺮ ﺑﻨﯿـﺎن‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده وارد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﯽﻣﮑﺎﻓﺎت ﻧﯿﺴﺖ‪ 47.‬ﭘـﺲ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾـﺪ ﺗﮑﻠﯿـﻒ‬
‫وﻓﺎداري ﻫﻤﺴﺮ را ﻓﻘﻂ ﺗﮑﻠﯿﻒ اﺧﻼﻗﯽ ﭘﻨﺪاﺷﺖ؛ زﯾﺮا ﺣﻘﻮق ﻧﯿﺰ راﺑﻄﻪ ﺟﻨﺴﯽ ﮐﺴﯽ‬
‫را ﮐﻪ ازدواج ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﻏﯿﺮ از ﻫﻤﺴﺮ‪ ،‬ﻣﻤﻨﻮع ﮐﺮده اﺳﺖ‪ 48.‬ﺑﺮ ﻫﻤـﯿﻦ اﺳـﺎس‪،‬‬ ‫‪94‬‬
 ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﺳﻮره ﻧﻮر‪ 49‬ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻧﺎﻣﺤﺮم ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺘﺎدن در ورﻃﻪ ﮔﻨﺎه و اﻧﺤﺮاف اﺧﻼﻗﯽ و ﺟﻨﺴﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﻧﺪ‬
‫و زن و ﺷﻮﻫﺮ را ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﺪود و ﻣﺮزﻫﺎي اﻟﻬـﯽ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ وﻓﺎدار ﺑﺎﺷﻨﺪ و از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ راﺑﻄﻪ ﻏﯿﺮﻣﺸﺮوع ﺑﺎ زن ﯾﺎ ﻣـﺮد دﯾﮕـﺮي‬
‫ﺧﻮدداري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﮐﯿﻔﺮ زن ﺷـﻮﻫﺮدار )ﻣﺤﺼـﻨﻪ( ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﻣـﺮد دﯾﮕـﺮي راﺑﻄـﻪ‬
‫ﻧﺎﻣﺸﺮوع دارد‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺮد زن داري )ﻣﺤﺼﻦ( ﮐـﻪ ﺑـﺎ زن دﯾﮕـﺮ راﺑﻄـﻪ ﻧﺎﻣﺸـﺮوع ﺑﺮﻗـﺮار ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ اﻋﺪام ﻧﯿﺰ )در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص( ‪ ،50‬ﻣﻌﯿﻦ ﺷﻮد‪ .‬اﯾـﻦ اﻣـﺮ‪،‬‬
‫اﻫﻤﯿــﺖ ﺗﮑﻠﯿــﻒ ﻣﺮﺑــﻮط ﺑــﻪ وﻓــﺎداري و ارﺗﺒــﺎط آن ﺑــﺎ ﻧﻈــﻢ ﻋﻤــﻮﻣﯽ را ﺑــﻪ ﺧــﻮﺑﯽ ﻧﺸــﺎن‬
‫‪51‬‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺪم وﻓﺎداري زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺷـﮑﻞﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﯽ ﺧـﻮد را ﻧﺸـﺎن‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﻋﺪم رﻋﺎﯾﺖ ﺣﺮﯾﻢ و ﺣﺪود ﺷـﺮﻋﯽ در ﺳـﺨﻦ ﮔﻔـﺘﻦ ﺑـﺎ ﻧـﺎﻣﺤﺮم‪،‬‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ او و ﯾﺎ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮ ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﻫﻮسآﻟﻮد ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺤﺮم و‬
‫ﯾﺎ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﺧﻮد راه دادن و‪. ...‬‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺧﻼﻗﯽ‪.....‬‬

‫وﻇﺎﯾﻒ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻣﺮد در ﺧﺎﻧﻮاده )ﺣﻘﻮق زن ﺑﺮ ﺷﻮﻫﺮ(‬

‫‪ .1‬ﻧﻔﻘﻪ‬

‫از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺧﺎﻧﻮاده و از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺨﺎرج ﺷﺨﺼﯽ زن‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻬـﺪه ﺷـﻮﻫﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وﺟﻮب ﻧﻔﻘﻪ ﺟـﺰء ﻣﺴـﻠﻤﺎت ﻓﻘـﻪ‪ 52‬و ﺣﻘـﻮق اﺳـﻼﻣﯽ‪ 53‬اﺳـﺖ و آﯾـﺎت ‪ 54‬و‬
‫رواﯾﺎت زﯾﺎدي ﻣﺆﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ ﻣـﺎده ‪ 1107‬ﻗـﺎﻧﻮن ﻣـﺪﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻔﻘـﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﻣﺴﮑﻦ‪ ،‬اﻟﺒﺴﻪ‪ ،‬ﻏﺬا و اﺛﺎثاﻟﺒﯿﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﺎ وﺿﻌﯿﺖ زن‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﯿﺰ داﺷﺘﻦ ﺧﺎدم در ﺻﻮرت ﻋﺎدت زن ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﺧﺎدم ﯾﺎ اﺣﺘﯿـﺎج او‬
‫‪95‬‬ ‫‪55‬‬
‫ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﺮض ﯾﺎ ﻧﻘﺼﺎن اﻋﻀﺎء‪.‬‬
‫در ﻓﻘﻪ و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬اﻧﺪازهاي ﺑﺮاي ﻧﻔﻘﻪ ﻣﻌﯿﻦ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻼك و ﻣﯿﺰان‬
‫در ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻔﻘﻪ‪ ،‬ﻋﺮف و ﻧﯿﺎز ﻋﺮﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره(‪:‬‬
‫ﻧﻔﻘﮫ ﺷﺮﻋﺎ ً اﻧ ﺪازهاي ﻧ ﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑ ﮫ ﻗﺎﻋ ﺪه اﯾ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﮫ ﺑ ﮫ‬
‫آﻧﭽ ﮫ زن اﺣﺘﯿ ﺎج دارد از ﻗﺒﯿ ﻞ ﻏ ﺬا‪ ،‬ﺧ ﻮرش‪ ،‬ﭘﻮﺷ ﺶ‪ ،‬ﻓ ﺮش‬
‫و ‪ ...‬و ﺧﺎدم داﺷﺘﻦ و وﺳﺎﯾﻠﻲ ﮐﮫ ﺑﺮاي آﺷﺎﻣﯿﺪن و ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ و‬
‫‪56‬‬
‫ﻧﻈﺎﻓﺖ و ﻏﯿﺮ اﯾﻨﮭﺎ ﺑﮫ آن ﻧﯿﺎز دارد‪ ،‬ﻗﯿﺎم ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﻣﯿﺰان ﻧﻔﻘﻪ از ﻧﻈﺮ ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﺮف و ﺷـﺄن ﻋﺮﻓـﯽ زن ﻣﻮﮐـﻮل ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿـﺖ و وﺿـﻊ ﻣـﺎﻟﯽ‬
‫ﺷﻮﻫﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا زن و ﺷﻮﻫﺮ ﭘﺲ از ﻧﮑﺎح ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده را ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﺟﺪاي از ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺮدي ﺛﺮوﺗﻤﻨـﺪ ﺑـﺎ زﻧـﯽ ﻓﻘﯿـﺮ ازدواج‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﻧﺪارد وﺿﻊ ﮔﺬﺷﺘﻪ او را ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻘﺪار ﻧﻔﻘﻪ ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐـﻪ اﮔـﺮ‬
‫زﻧﯽ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺑﺎ ﮐﺎرﮔﺮ ﺳﺎدهاي ازدواج ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧـﺪ از او اﻧﺘﻈـﺎر ﻓـﺮاﻫﻢ آوردن‬
‫‪57‬‬
‫زﻧﺪﮔﯽ اﺷﺮاﻓﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ وﺟﻮب ﻧﻔﻘﻪ در ﺻﻮرﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻘﺪ داﯾﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ 58‬و زن ﻧﯿﺰ از ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮد‬
‫ﺗﻤﮑﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،59‬در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﺗﻤﮑﯿﻦ زن‪ ،‬ﺑﺪون ﻫﯿﭻ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﺸـﺮوﻋﯽ‪ ،‬ﻧﻔﻘـﻪ او از‬
‫‪60‬‬
‫ﻋﻬﺪه ﺷﻮﻫﺮ ﺳﺎﻗﻂ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺮد ﺑﻪ وﻇﯿﻔﻪ ﺧﻮد ﻋﻤـﻞ ﻧﻨﻤﺎﯾـﺪ و ﻧﻔﻘـﻪ ﻫﻤﺴـﺮ ﺧـﻮد را‬
‫ﺑــﺪون ﻫــﯿﭻ دﻟﯿــﻞ ﻣﺸــﺮوﻋﯽ ﻧﭙــﺮدازد ﺑــﻪ ﻣﻮﺟــﺐ ﻣــﺎده ‪ 105‬ﻗــﺎﻧﻮن ﻣﺠــﺎزات‬
‫اﺳﻼﻣﯽ)ﺗﻌﺮﯾﺰات(‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺲ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ ﻣﺎﻟﯽ ﻧﻔﻘﻪ زن ﺧـﻮد را در ﺻـﻮرت‬
‫ﺗﻤﮑﯿﻦ ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬دادﮔﺎه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ او را ﺑﻪ ﺷـﻼق ﺗـﺎ ‪ 74‬ﺿـﺮﺑﻪ ﻣﺤﮑـﻮم ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ 61.‬ﻣـﺎده‬
‫‪ 1129‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﺑﺮاي ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑـﻮدن‪ ،‬اﯾﻨﻄـﻮر ﺑﯿـﺎن ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ در‬
‫ﺻﻮرت اﺳﺘﻨﮑﺎف ﺷﻮﻫﺮ از دادن ﻧﻔﻘﻪ و ﻋﺪم اﻣﮑﺎن اﺟﺮاي ﺣﮑﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ و اﻟﺰام او‬
‫‪96‬‬
 ‫ﺑﻪ دادن ﻧﻔﻘﻪ‪ ،‬زن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻃﻼق ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻢ رﺟﻮع ﮐﻨﺪ و ﺣﺎﮐﻢ ﺷﻮﻫﺮ را اﺟﺒﺎر‬
‫‪62‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻼق ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺳﺖ در ﺻﻮرت ﻋﺠﺰ ﺷﻮﻫﺮ از دادن ﻧﻔﻘﻪ‪.‬‬
‫در ﺗﻨﻈﯿﻢ رواﺑﻂ زوﺟﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ اﺧﻼق ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳـﺖ و ﻗﻮاﻋـﺪ اﺧﻼﻗـﯽ‬
‫ﺑﯿﺶ از ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ دارد‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ از ﻋﻮاﻃﻒ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﺸﻖ‬
‫و ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ و وﻓﺎداري اﺳﺖ و ﺣﻘﻮق ﺑﺮاي ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮدن ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ‪ .‬از‬
‫اﯾﻦ رو‪ ،‬ﺑﻪ زور اﺟﺮاﺋﯿﻪ دادﮔﺎه‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺮد را ﺑﻪ ﺣﺴﻦ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ زن و رﻋﺎﯾﺖ‬
‫ﺣﻘﻮق او واداﺷﺖ و ﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان زن را ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ از ﺷﻮﻫﺮ و وﻓﺎداري و اداي وﻇﯿﻔـﻪ‬
‫ﺧﻮد در ﻗﺒﺎل او ﻣﺠﺒﻮر ﮐﺮد‪ .‬ﻓﻘﻂ »اﺧﻼق« ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﯾـﻦ وﺣـﺪت ﻣﻌﻨـﻮي را ﺣﻔـﻆ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻪ زور ﻗﺎﻧﻮن و در ﻣﻮاردي ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺣﻘﻮق و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﻫﯿﭻ راﻫﯽ ﺑﺮاي اﺳﺘﯿﻔﺎي ﺣﻘﻮق ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آﻣﻮزهﻫﺎي دﯾﻨﯽ ﻫﻤﻮاره ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده را ﺑﺎ رﻋﺎﯾـﺖ ﻣﺴـﺎﯾﻞ اﺧﻼﻗـﯽ‬
‫ﺗﻠﻄﯿﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ اﺧﻼق و ﻗﺎﻧﻮن در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﻓﻀﺎي ﻣﺘﻌﺎدﻟﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو‪،‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ دﯾﻦ ﻧﻔﻘﻪ زن را ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻋﺮف ﻣﺘﻌﺎرف و ﺷﺄن زن‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺮد واﺟﺐ ﻣﯽداﻧﺪ‪،‬‬
‫وﻟﯽ در ﮐﻨﺎر آن ﺑﺎ ﺑﯿﺎن اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﻣـﺮد را در وﺳـﻌﺖ دادن ﺑـﺮ ﻋﯿـﺎل و‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺧﻼﻗﯽ‪.....‬‬

‫ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺳـﻌﯽ ﮐﻨـﺪ ﺑـﻪ‬
‫‪7‬‬
‫ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﺧﻮد‪ ،‬رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﺴﺮ و ﺧﺎﻧﻮاده را ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺳﺠﺎد‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻣﻘﺮبﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮش اﺧﻼقﺗﺮ ﺑﺎﺷـﺪ و آن ﮐـﺲ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻋﯿﺎل ﺧﻮد ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ«‪.63‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ زن در ﺻﻮرت درﯾﺎﻓﺖ ﻧﮑﺮدن ﻧﻔﻘﻪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ دادﮔﺎه ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﻨـﺪ و‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻃﻼق ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﺧﻼق ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدي در ﺗـﺄﻣﯿﻦ‬
‫ﻣﺨﺎرج ﻫﻤﺴﺮ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﺗﻮان ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻔﻘـﻪ را‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬زن ﺑﺎ او ﻣﺪارا و ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺣﺘﯽ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻋﺎﻃﻔﯽ از ﻫﻤﺴﺮ‪ ،‬دلداري‬
‫‪97‬‬
‫دادن و دﻟﮕﺮﻣﯽ ﺑﺨﺸﯿﺪن‪ ،‬او را ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺑﻪ ﺗﻼش ﺑـﺮاي ﮐﺴـﺐ درآﻣـﺪ از راه ﺣـﻼل‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و در آن ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺧﺎرج از ﺗﻮان ﻣﺮد ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم‪ 9‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ھﺮ زﻧﻲ ﮐﮫ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮش ﻣﺪارا ﻧﮑﻨ ﺪ و از او ﭼﯿ ﺰي را ﻃﻠ ﺐ‬
‫ﮐﻨﺪ ﮐﮫ اﻧﺠﺎم آن در ﻗﺪرﺗﺶ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﭼﻨﯿﻦ زﻧ ﻲ ھ ﯿﭻ ﺣﺴ ﻨﮫاي‬
‫ﻗﺒ ﻮل ﻧﺨﻮاھ ﺪ ﺷ ﺪ )و روز ﻗﯿﺎﻣ ﺖ( ﺧ ﺪا را در ﺣ ﺎﻟﻲ ﻣﻼﻗ ﺎت‬
‫‪64‬‬
‫ﻣﻲﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺮ او ﻏﻀﺒﻨﺎک ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬رﯾﺎﺳﺖ ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻮاده )ﻗﻮاﻣﯿﺖ(‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ‪ 34‬ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‪ ،‬دوﻣﯿﻦ وﻇﯿﻔـﻪ ﻣـﺮد‪ ،‬ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ و رﯾﺎﺳـﺖ او ﺑـﺮ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻠﻤﻪ »ﻗﯿﻢ« ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل ﻗﯿﺎم ﺑﻪ اﻣﺮ ﺷـﺨﺺ دﯾﮕـﺮي اﺳـﺖ و ﮐﻠﻤـﻪ‬
‫»ﻗﻮ‪‬ام« و ﻧﯿﺰ »ﻗﯿﺎم« ﻣﺒﺎﻟﻐـﻪ در ﻫﻤـﯿﻦ ﻗﯿـﺎم اﺳـﺖ‪ 65.‬ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﯽ و رﯾﺎﺳـﺖ ﻣـﺮد در دو‬
‫ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﻗﻮاﻣﯿﺖ ﺷﻮﻫﺮ)رﯾﺎﺳﺖ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺮ زن( ﮐﻪ در راﺑﻄﻪ زوﺟﯿﺖ اﺳﺖ؛‬
‫ب( وﻻﯾﺖ ﭘﺪر )رﯾﺎﺳﺖ ﭘﺪر ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪ( ﮐﻪ در راﺑﻄﻪ اﺑﻮت و ﺑﻨﻮت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﺳﺘﻤﺮار ﺣﯿﺎت ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮ و رﺋﯿﺴﯽ ﻧﯿﺎز اﺳـﺖ ﺗـﺎ اداره اﻣـﻮر آن را ﺑـﺮ‬
‫ﻋﻬﺪه ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﮑﻞ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾـﻦ اﺳـﻼم ﺑـﺪان‬
‫اﺷﺎره ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼﻣﻪ ﺟﻌﻔﺮي) در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺻ ﻮرت ﻣﻌﻘ ﻮل اﯾ ﻦ ﻣ ﺪﯾﺮﯾﺖ ھﻤ ﺎن ﻧﻈ ﺎم ﺷ ﻮراﯾﻲ ﺑ ﺎ‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﺟﺮاﯾﻲ ﻣﺮد )اﺳﺖ( ﮐﮫ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاي‬
‫اداره ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺷﺮط ﻻزم و ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﺑﺎ اھﻤﯿﺖ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﮫ ﺷﺮط آﻧﮑﮫ اﻋﻀ ﺎي ﺷ ﻮرا ﺑ ﺎ ﮐﻤ ﺎل ﺗﻘ ﻮي و ﻋ ﺪاﻟﺖ و ﺑ ﻲ‪-‬‬
‫ﻃﺮﻓ ﻲ از ﺗﻤ ﺎﯾﻼت ﺷﺨﺼ ﻲ در اداره ﺧ ﺎﻧﻮاده دﺳ ﺖ ﺑ ﮫ ﮐ ﺎر‬
‫‪٦٦‬‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪98‬‬
 ‫ﺳﺆال اﺻﻠﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دﻻﯾﻞ ﺳﭙﺮدن اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﻪ ﻣﺮد‪ -‬ﻧﻪ زن‪ -‬ﭼﯿﺴـﺖ؟‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﻪ دﻟﯿﻞ ﻋﻘﻠﯽ‪ ،‬ﻧﻘﻠﯽ و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻣﯽﺗﻮان اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻋﻘﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﺮد ﺑﺮ ﺧـﺎﻧﻮاده و زن‪ ،‬ﺑـﻪ اﯾـﻦ دﻟﯿـﻞ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣﺒـﺎدرت ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻫﻤﺴﺮ و ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﺧـﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺣﻤﺎﯾـﺖ از ﻫﻤﺴـﺮ‪ ،‬ﺗـﺄﻣﯿﻦ ﻣﻌـﺎش زن و ﻓﺮزﻧـﺪان و‬
‫ﺣﻔﻆ ﻣﺼﺎﻟﺢ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﺮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﮔـﺮ ﻗـﺮار ﺑﺎﺷـﺪ ﻧﯿﺎزﻫـﺎي‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﻧﯿﺰ ﺣﻔﻆ و ﺣﺮاﺳﺖ از آﻧﻬﺎ و ﮐﯿﺎن ﺧﺎﻧﻮاده ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪه ﻣـﺮد ﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫رﯾﺎﺳﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻇﻠﻢ ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﻪ ﻣﺮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫دﻟﯿﻞ ﻧﻘﻠﯽ واﮔﺬاري اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ در ﻗﺮآن ﻣﺠﯿـﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﻟﺮﱢﺟﺎلُ ﻗَﻮ‪‬اﻣ‪‬ﻮنَ ﻋ‪‬ﻠَﻰ اﻟﻨﱢﺴﺎء‪ ‬ﺑِﻤﺎ ﻓَﻀﱠﻞَ اﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﻀَﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺾٍ و‪‬‬
‫ﺑِﻤﺎ أَﻧْﻔَﻘُﻮا ﻣ‪‬ﻦْ أَﻣ‪‬ﻮاﻟ‪‬ﻬِﻢ«‪.67‬‬
‫رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺮد ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻮاده در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺮ اﯾـﻦ‬
‫اﺳﺎس‪ ،‬ﻣﺎده ‪ 1105‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬در رواﺑـﻂ زوﺟـﯿﻦ‪ ،‬رﯾﺎﺳـﺖ ﺧـﺎﻧﻮاده از‬
‫ﺧﺼﺎﯾﺺ ﺷﻮﻫﺮ اﺳﺖ«‪.68‬‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺧﻼﻗﯽ‪.....‬‬

‫ﻗﻮاﻣﯿﺖ‪ ،‬ﺣﻖ ﯾﺎ ﺗﮑﻠﯿﻒ‬

‫اﮐﻨﻮن اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻄﺮح اﺳـﺖ ﮐـﻪ آﯾـﺎ ﻗﻮاﻣﯿـﺖ‪ ،‬ﺣـﻖ ﻣـﺮد اﺳـﺖ ﯾـﺎ ﺗﮑﻠﯿﻔـﯽ ﺑـﺮ‬
‫ﻋﻬﺪه او؟‬
‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬رﯾﺎﺳﺖ و ﻗﻮاﻣﯿﺖ ﻣﺮد‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و وﻇﯿﻔﻪ ﺗﻠﻘـﯽ ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬ﭘـﺲ از آن‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ ﺑﺮﺗﺮ و اﻣﮑﺎﻧﺎت و اﺧﺘﯿﺎراﺗﯽ وﯾﮋه ﺑﺮاي ﻓﻌﻠﯿﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻒ ﻧﺎﺷـﯽ از‬
‫اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬رﯾﺎﺳﺖ ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻮاده و ﻗﻮاﻣﯿﺖ‪ ،‬ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﯾـﺖ‪،‬‬
‫ﮐﺎراﻧﺪﯾﺸﯽ و ﺣﻔﻆ ﺻﻼح و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺧﺎﻧﻮاده و اﻋﻀﺎي آن اﺳﺖ و از اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺧﺘﯿـﺎرات و اﻣﺘﯿـﺎزات ﻧﺎﺷـﯽ از اﯾـﻦ‬
‫‪99‬‬ ‫اﻗﺘﺪار ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و روا ﻧﺒﻮدن ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ و ﻣﺰاﺣﻤﺖ دﯾﮕﺮان ﺑـﺎ آن‪ ،‬ﭼﻬـﺮهاي از ﺣـﻖ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻣﯽﮔﯿﺮد و در ﻧﻬﺎﯾﺖ‪ ،‬رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺮد ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺑﻪ ﺻـﻮرت آﻣﯿـﺰهاي از ﺣـﻖ و‬
‫‪69‬‬
‫ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺟﻠﻮهﮔﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ دﯾﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و رﯾﺎﺳﺖ ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻣﺮي و‬
‫ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ ﺑﻮدن آن‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﺳﻘﺎط ﯾﺎ واﮔﺬاري ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬زوﺟـﯿﻦ ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﺎ‬
‫اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ ﯾﺎ ﺷﺮط ﺿﻤﻦ ﻋﻘﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ را ﻧﺎدﯾﺪه اﻧﮕﺎرﻧـﺪ ﯾـﺎ از‬
‫‪70‬‬
‫اﻗﺘﺪار ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ آن ﺑﮑﺎﻫﺪ ﯾﺎ ﻗﻠﻤﺮو آن را ﻣﺤﺪود ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل اﯾﻦ ﺳﺆال ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ داﻣﻨﻪ اﯾﻦ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺗﺎ ﮐﺠﺎﺳﺖ؟ آﯾﺎ در ﻫﻤﻪ اﻣﻮر‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زن‪ ،‬ﻣﺮد ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ دارد ﯾﺎ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ او ﻓﻘﻂ در اﻣﻮر ﺧﺎﺻﯽ اﺳﺖ؟‬
‫در ﻣﺤﺪوده ﻗﻮاﻣﯿﺖ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺮ زن‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ از آن ﺧﺪاﺳﺖ و اﺻـﻞ‬
‫اوﻟﯽ ﻋﺪم ﺳﻠﻄﻪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ و وﻻﯾﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑـﻪ دﻟﯿـﻞ‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮي از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺷﺮع ﻣﻘﺪس ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ اﻗﺎﻣﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺤﺪوده ﻗﻮاﻣﯿﺖ و رﯾﺎﺳـﺖ‬
‫ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺮ زن‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ و ﻫﻤﺴﺮداري و ﻣﺤـﺪود ﺑـﻪ ﺷـﺌﻮن‬
‫زوﺟﯿﺖ اﺳﺖ و از آن ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻤﯽرود‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬رﯾﺎﺳﺖ ﺷﻮﻫﺮ ﻓﻘﻂ اﻣﻮر ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﺼﺎﻟﺢ آن را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ 71.‬از اﯾﻦرو‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ)ره( ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻗﻮاﻣﯿ ﺖ ﻣ ﺮد ﺑ ﺮ ھﻤﺴ ﺮش ﺑ ﮫ ﮔﻮﻧ ﮫاي ﻧﯿﺴ ﺖ ﮐ ﮫ اراده و‬
‫ﺗﺼﺮف زن را در ﻣﻠﮏ ﺧﻮﯾﺶ ﺳﻠﺐ ﮐﻨﺪ ﯾﺎ زن را از اﺳﺘﻘﻼل‬
‫و ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮدي ﺧﻮد و دﻓﺎع از آن ﺑﺎز دارد‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﮫ ﻣﻌﻨﻲ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭼﻮن ﻣﺮد در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ ﺗﻤﺘ ﻊ ﺧ ﻮد از‬
‫زن‪ ،‬ﻣﺎﻟﻲ را ﺑﮫ او ﻣﻲﭘﺮدازد‪ ،‬زن ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ در آﻧﭽﮫ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ‬
‫ﺗﻤﺘ ﻊ ﻣ ﺮد و ﮐ ﺎﻣﺠﻮﯾﻲ او از زن اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣﻄﯿ ﻊ و در ﻏﯿ ﺎب‬
‫‪72‬‬
‫ﺷﻮھﺮ ﺣﺎﻓﻆ ﻧﺎﻣﻮس او ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﺤﺪوده‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮐﻢ اﻫﻤﯿﺖ ﺟﻠﻮهدادن ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣـﺮد ﻧﯿﺴـﺖ‪،‬‬
‫‪100‬‬
 ‫ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪي اﺳﺖ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ زن در ﺣﻔﻆ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖ ﺷﺌﻮن زوﺟﯿﺖ و‬
‫ﺣﻖ ﺗﻤﺘﻊ ﺷﻮﻫﺮ‪ ،‬وﻇﯿﻔﻪ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻗﻮاﻣﯿﺖ ﻣﺮد ﺑﺮ او‪ ،‬ﺳﺒﺐ‬
‫ﺳﻠﺐ آزادي و ﺳﺎﯾﺮ ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ او ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻗـﺮآن ﺑـﻪ ﻣـﺮد ﺣـﻖ ﺣﮑﻮﻣـﺖ و رﯾﺎﺳـﺖ ﻋﺎدﻻﻧـﻪ داده اﺳـﺖ ﻧـﻪ ﺣـﻖ ﺗﺤﮑــﻢ و‬
‫زورﮔﻮﯾﯽ‪ .‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﻣﺮد ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺻﺤﯿﺢ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﻪ دور از ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ‬
‫اﻋﻤﺎل ﺳﻠﯿﻘﻪ و اﯾﺠﺎد ﻓﺸﺎر ﺑﺮ دﯾﮕﺮ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ و زن ﻧﯿﺰ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ اﯾﻦ‬
‫رﯾﺎﺳــﺖ را ﺑﭙــﺬﯾﺮد و در ﺟﻬــﺖ ﻣﺼــﺎﻟﺢ ﺧــﺎﻧﻮاده و ﺗــﺄﻣﯿﻦ ﻓﻀــﺎﯾﯽ آرام و ﺗــﻮأم ﺑــﺎ‬
‫ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ و ﻣﻮدت‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮد ﻫﻤﮑﺎري ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻀﺎﺟﻌﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺘﻮﺗﻪ‪ ،‬ﻗﺴﻢ‬

‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﺴﺮش‪» ،‬ﻣﻀﺎﺟﻌﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺘﻮﺗﻪ ﯾﺎ ﻗﺴـﻢ« اﺳـﺖ‪ .‬از‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﺴﯿﺎري از ﻓﻘﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺮد ﺑﺎﯾﺪ ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﺷـﺐ ﯾـﮏ ﺷـﺐ‪ ،‬ﻧـﺰد ﻫﻤﺴـﺮ داﯾﻤـﯽ ﺧـﻮد‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪ؛‪ 73‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺐ را ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد و در ﺧﻮرد و ﺧﻮراك ﺑﺎ او ﺑﺎﺷﺪ و در ﺑﺴـﺘﺮ او‬
‫ﺑﺨﻮاﺑﺪ و ﺻﺒﺢ ﻫﻢ ﺑﺎ او ﺑﺎﺷﺪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺘﻌﺎرف و ﻣﻌﻤﻮل‪ 74.‬ﻣﮕﺮ در ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺬر‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺧﻼﻗﯽ‪.....‬‬

‫ﯾﺎ ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﻮدن ﯾﺎ ﺑﺎ اﺟﺎزه ﻫﻤﺴﺮ ﯾﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺣﻖ ﺧﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻓﻘﻬﺎ ﻧﻈﯿـﺮ اﻣـﺎم ﺧﻤﯿﻨـﯽ)ره(‪ ،‬ﻣﻀـﺎﺟﻌﺖ ﺑـﻪ ﺷـﮑﻞ ﻣـﺬﮐﻮر را واﺟـﺐ‬
‫ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ﮐﺴﻲ ﮐﮫ ﯾﮏ زن دارد‪ ،‬اﯾﻦ زن ﺑﺮ او ﺣﻖ ھﻢﺧﻮاﺑﮕﻲ ھ ﺮ‬
‫ﺷﺐ را ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻗﻮي در ھﺮ ﭼﮭﺎر ﺷﺐ ﯾﮏ ﺷﺐ ھﻢ‬
‫ﺣ ﻖ ﻧ ﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑ ﮫ آﻧﭽ ﮫ ﻻزم اﺳ ﺖ اﯾ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﮫ از او دوري‬
‫ﻧﮕﺰﯾﻨﺪ و او را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﻠﻘﮫ ﮐ ﮫ ﻧ ﮫ ﺻ ﺎﺣﺐ ﺷ ﻮھﺮ اﺳ ﺖ و ﻧ ﮫ‬
‫‪75‬‬
‫ﻃﻼق داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬رھﺎ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪101‬‬ ‫»ﻗَﺴﻢ« در ﻣﻮردي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدي داراي ﭼﻨﺪ ﻫﻤﺴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﯾﺪ‬
 ‫‪76‬‬
‫ﺷﺒﻬﺎﯾﺶ را ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫وﻇﺎﯾﻒ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ زن در ﺧﺎﻧﻮاده )ﺣﻘﻮق ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺮ زن(‬

‫در ﺣﺪﯾﺜﯽ از اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ‪ 7‬رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫زﻧﻲ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﯿ ﺎﻣﺒﺮاﮐﺮم‪ 9‬رﺳ ﯿﺪ و از ﺣ ﻖ ﺷ ﻮھﺮ ﺑ ﺮ زن‬
‫ﭘﺮﺳ ﯿﺪ‪ ،‬ﺣﻀ ﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد‪» :‬اﯾﻨﮑ ﮫ او را اﻃﺎﻋ ﺖ ﮐﻨ ﺪ و ﺑ ﺎ او‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬از ﺧﺎﻧﮫ او ﭼﯿﺰي ﺑﺪون اﺟﺎزه ﺻﺪﻗﮫ ﻧﺪھﺪ؛ او‬
‫را از ﮐ ﺎمﮔﯿ ﺮي ﻣﻨ ﻊ ﻧﻨﻤﺎﯾ ﺪ ھﺮﭼﻨ ﺪ ﺑ ﺎﻻي ﺷ ﺘﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺑ ﺪون‬
‫اﺟﺎزه ﺷﻮھﺮ از ﺧﺎﻧﮫ ﺧﺎرج ﻧﺸ ﻮد‪ .‬اﮔ ﺮ ﺑ ﺪون اﺟ ﺎزه از ﺧﺎﻧ ﮫ‬
‫ﺧ ﺎرج ﺷ ﻮد ﻓﺮﺷ ﺘﮕﺎن آﺳ ﻤﺎن و ﻓﺮﺷ ﺘﮕﺎن ﻏﻀ ﺐ و رﺣﻤ ﺖ‬
‫‪77‬‬
‫ھﻤﮕﻲ او را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻲﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﺑﺮﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺣﺎدﯾﺚ و ﻣﻮارد ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺘﻮن ﻓﻘﻬﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬وﻇـﺎﯾﻒ‬
‫زن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ .1‬ﺗﻤﮑﯿﻦ‬

‫»ﺗﻤﮑﯿﻦ« در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻗﺒﻮل ﮐﺮدن و ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮدن اﺳﺖ و در اﺻﻄﻼح ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‪:‬‬
‫»ﻓﺮاﻫﻢ آوردن زﻣﯿﻨﻪﻫﺎ و ﺑﺮآوردن ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﻣﺮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﮑﯿﻦ ﮐﻪ از وﻇﺎﯾﻒ ﻣﻬﻢ‬
‫و اﺳﺎﺳﯽ زن اﺳﺖ‪ ،‬دو ﻗﺴﻢ دارد‪ :‬ﺗﻤﮑﯿﻦ ﺧﺎص؛ ﺗﻤﮑﯿﻦ ﻋﺎم‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﺗﻤﮑﯿﻦ ﺧﺎص‬

‫‪79‬‬
‫ﺗﻤﮑﯿﻦ ﺧﺎص ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺮآوردن ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﻏﺮﯾﺰي و ﺟﻨﺴﯽ ﻣﺮد‪ 78‬ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﮐـﺮﯾﻢ‬
‫ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ زﻧـﺎﻧﯽ را ﮐـﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺷـﻮﻫﺮ ﺧـﻮد ﺗﻤﮑـﯿﻦ و‬
‫اﻃﺎﻋﺖﭘﺬﯾﺮي دارﻧﺪ‪ ،‬زﻧﺎن ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺧﺎﺿﻊ و ﻣﺘﻌﻬﺪ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻫﻤﺴـﺮ و ﻧﻈـﺎم ﺧـﺎﻧﻮاده‬
‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪» :‬ﻓَﺎﻟﺼ‪‬ﺎﻟ‪‬ﺤﺎت‪ ‬ﻗﺎﻧ‪‬ﺘﺎت‪ ‬ﺣﺎﻓ‪‬ﻈﺎت‪ ‬ﻟ‪‬ﻠْﻐَﯿ‪‬ﺐِ ﺑِﻤﺎ ﺣ‪‬ﻔ‪‬ﻆَ اﻟﻠﱠـﻪ«‪80‬؛ ﭼﺮاﮐـﻪ‬ ‫‪102‬‬
 ‫اوﻟﯿﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ اﯾﻦ زﻧﺎن‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪ آﻧﺎن در ﭘﺬﯾﺮش ﺣﮑﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ و اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻟﺖ ﻫﻤﺴـﺮي‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ)ره(‪:‬‬
‫ﻛﻠﻤﮫ )ﻗﻨﻮت( ﻋﺒ ﺎرت اﺳ ﺖ از‪ :‬دوام ﻃﺎﻋ ﺖ و ﺧﻀ ﻮع و از‬
‫اﯾﻨﻜﮫ در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ اﯾﻨﮕﻮﻧ ﮫ زﻧ ﺎن‪ ،‬زﻧ ﺎن ﻧﺎﺷ ﺰه را ﻗ ﺮار داد‪ .‬از »وَ‬
‫اﻟﻠﱠﺎﺗِﻲ ﺗَﺨﺎﻓُﻮنَ ﻧُﺸُﻮزَھُﻦﱠ« ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﻰآﯾﺪ ﻛﮫ ﻣﺮاد از »ﺻﺎﻟﺤﺎت«‬
‫ﻧﯿﺰ ھﻤﺴﺮان ﺻﺎﻟﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧ ﮫ ھ ﺮ زن ﺻ ﺎﻟﺢ و ﺣﻜﻤ ﻰ ﻛ ﮫ روى‬
‫ﺻ ﺎﻟﺤﺎت ﻛ ﺮده اﺳ ﺖ و ﻓﺮﻣ ﻮده ﺻ ﺎﻟﺤﺎت ﭼﻨ ﯿﻦ و ﭼﻨﺎﻧﻨ ﺪ‪،‬‬
‫‪81‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮص زﻧﺎن در ﺣﺎل ازدواج اﺳﺖ ﻧﮫ ﻣﻄﻠﻖ زﻧﺎن‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻤﮑﯿﻦ ﺷﻮﻫﺮ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ارﺿﺎي ﻧﯿـﺎز ﺟﻨﺴـﯽ او ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ در ﺣﻘﯿﻘـﺖ‪،‬‬
‫ﺧﺸﻮع در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﺮ ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﯽ و در راﺳﺘﺎي ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﻗﺪاﺳـﺖ و اﺳـﺘﺤﮑﺎم‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده و ارج ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺧﻮد و ﻫﻤﺴﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ وﻇﯿﻔـﻪ ﻣﻬـﻢ زن را ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﻓﺮاﺗﺮ از ﻧﮕﺎه ﺣﯿﻮاﻧﯽ و ﺷﻬﻮاﻧﯽ ﺑﻪ آن ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻤﻮد و ﺗﻤﮑﯿﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻮﻫﺮ را ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫در ﻣﺤﺪوده اﻃﺎﻋﺖ از اواﻣﺮ اﻟﻬﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺧﻼﻗﯽ‪.....‬‬

‫ﻧﻪ ﻓﻘﻂ آﯾﺎت‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ رواﯾﺎت ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ ﻣﻬﻢ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺪﯾﺜﯽ از‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم‪ 9‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺮ زن ﻻزم اﺳﺖ از ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﻋﻄ ﺮ اﺳ ﺘﻔﺎده ﮐﻨ ﺪ‪ ،‬زﯾﺒ ﺎﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻟﺒﺎﺳ ﺶ را ﺑﭙﻮﺷ ﺪ‪ ،‬ﺧ ﻮد را ﺑ ﮫ ﻧﯿﮑ ﻮﺗﺮﯾﻦ وﺟ ﮫ آراﯾ ﺶ دھ ﺪ و‬
‫ﺻﺒﺢ و ﺷﺐ ﺧﻮد را ﺑﮫ ﺷﻮھﺮ ﻋﺮﺿﮫ ﻧﻤﺎﯾ ﺪ و ﺣﻘ ﻮق ﺷ ﻮھﺮ‬
‫‪82‬‬
‫ﺑﺮ زن ﺑﯿﺶ از اﯾﻨﮭﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫زﻧﻲ ﮐﮫ ﺷ ﻮھﺮش او را ﺑ ﺮاي ﺑﺮﻗ ﺮاري راﺑﻄ ﮫ زﻧﺎﺷ ﻮﯾﻲ‬
‫‪103‬‬
‫ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﯾﻦ دﺳﺖ و آن دﺳﺖ ﻣﻲﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺷﻮھﺮش ﺑﮫ‬
‫ﺧ ﻮاب رود‪ ،‬ﭼﻨ ﯿﻦ زﻧ ﻲ را ﻓﺮﺷ ﺘﮕﺎن داﺋﻤ ﺎ ً ﻧﻔ ﺮﯾﻦ و ﻟﻌﻨ ﺖ‬
‫‪83‬‬
‫ﻣﻲﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ھﻤﺴﺮش از ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ و دﺳﺘﻮرات دﯾﻦ ﻣﺒﯿﻦ اﺳﻼم ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻓﻄﺮت اﻧﺴـﺎن اﺳـﺖ و ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ و رواﻧﯽ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ دارد‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺟﻨﺴـﯽ و ﻋﻼﻗـﻪ ﺑـﻪ آن ﻧﯿـﺰ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ آﻣﻮزهﻫﺎي دﯾﻨﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ 84.‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ارﺿﺎي ﻧﯿﺎز ﺟﻨﺴـﯽ در‬
‫اﺳﻼم ﻓﻘﻂ از راه ازدواج ﺻﻮرت ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬دﯾﻦ اﺳـﻼم اﯾـﻦ اﻣـﺮ را رﮐـﻦ اﺳﺎﺳـﯽ‬
‫ازدواج ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ اﮔﺮ وﺟﻮد ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ و ﯾﺎ ﻋﯿﻮﺑﯽ ﺧﺎص در زن ﯾﺎ ﻣﺮد‪،‬‬
‫‪85‬‬
‫ﻣﺎﻧﻊ ارﺿﺎي ﻧﯿﺎز ﺟﻨﺴﯽ آﻧﻬﺎ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﺎن ﺣﻖ ﻓﺴﺦ ﻋﻘﺪ ازدواج را دارﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻓﻘﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﻤﮑﯿﻦ ﺧﺎص‪ ،‬از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ وﻇﺎﯾﻒ زن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ اﺳﺖ‪ 86‬و در‬
‫ﺻﻮرت ﻋﺪم ﺗﻤﮑـﯿﻦ‪ ،‬ﺑـﺪون ﻫﯿﭽﮕﻮﻧـﻪ ﻋـﺬر ﺷـﺮﻋﯽ ﯾـﺎ ﭘﺰﺷـﮑﯽ‪ ،‬ﻣﺼـﺪاق ﻧﺸـﻮز‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪه و ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﻗﻄﻊ ﻧﻔﻘﻪ از ﺳﻮي ﺷﻮﻫﺮ‬
‫‪87‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫رواﺑﻂ ﺟﻨﺴﯽ زوﺟﯿﻦ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺣﻔﻆ ﻋﻔـﺖ و ﭘﺎﮐـﺪاﻣﻨﯽ ﻓـﺮد و در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺧﺎﻧﻮاده و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠـﺎد ﻣﺤﺒـﺖ و ﺻـﻤﯿﻤﯿﺖ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ‪ ،‬ﺑﺮوز ﻧﺸﺎط و ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬رﻓﻊ اﻓﺴﺮدﮔﯽ و ﻧﯿـﺰ ﺗﺴـﮑﯿﻦ ﺑﺮﺧـﯽ‬
‫دردﻫﺎ و ﺗﻨﺶﻫﺎي ﺟﺴﻤﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ 88‬ﮐﻪ در ﮐﻠﻤﺎت اوﻟﯿﺎي دﯾﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﺼﺮﯾﺢ‬
‫‪89‬‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺄﮐﯿﺪ رواﯾﺎت‪ 90‬ﺑﻪ زن درﺑﺎره ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺎز ﺟﻨﺴﯽ ﺷﻮﻫﺮ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ وﺟـﻮد‬
‫ﺣﯿﺎي ﺑﯿﺸﺘﺮ زﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدان ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ ﺣﯿﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﺗﻤﮑـﯿﻦ ﺧـﺎص‬
‫زن از ﺷﻮﻫﺮ و ﯾﺎ اﺑﺮاز ﻧﯿﺎز ﺧﻮد ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻠﺖ دﯾﮕﺮ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﮏﭘﺬﯾﺮي ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﻣﺮد و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺟﻨﺴﯽ ﻓﺰونﺗﺮ او ﻧﺴﺒﺖ داد‪ 91‬ﮐﻪ رﯾﺸﻪ در ﺗﻔﺎوتﻫﺎي زﯾﺴـﺘﯽ زن و‬
‫‪104‬‬
 ‫‪92‬‬
‫ﻣﺮد دارد‪.‬‬

‫ب( ﺗﻤﮑﯿﻦ ﻋﺎم‬

‫ﺗﻤﮑﯿﻦ ﻋﺎم از دﯾﮕﺮ وﻇﺎﯾﻒ زن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻮﻫﺮش اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻣـﻮارد زﯾـﺮ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﭘﺮﻫﯿﺰ از آزار ﺷﻮﻫﺮ‪ ،‬ﺗﻨﺪﺧﻮﯾﯽ و ﺑﺪزﺑﺎﻧﯽ و ﻗﻬﺮﮐﺮدن‬

‫ﮔﺎه ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﺸﺎرﻫﺎي رواﻧﯽ و ﮐﺸﻤﮑﺶ در رواﺑـﻂ زن و ﺷـﻮﻫﺮ‪ ،‬آﻧـﺎن ﻣﺘﻮﺳـﻞ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻨﺪﺧﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺑﺪزﺑﺎﻧﯽ و ﻗﻬﺮﮐﺮدن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺣﺎﮐﻢ ﺑـﺮ آن‬
‫را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ رﻓﺘﺎر ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﺠﺎد ﻓﺸﺎر رواﻧﯽ ﻣﻀﺎﻋﻒ‬
‫ﺑﺮ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﯿﺰ آﺳﯿﺐﻫﺎي روﺣﯽ‪ -‬رواﻧﯽ ﺷﺪﯾﺪ وارد ﻣﯽﮐﻨﺪ و در ﺻﻮرﺗﯽ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع رﻓﺘﺎر ﺑﻪ روﯾﻪاي ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ در زﻧﺪﮔﯽ آﻧﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي اﻧﺤﺮاﻓﺎت اﺧﻼﻗﯽ و ﻧﺎﻫﻨﺠﺎرﯾﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﻮق ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳـﺎس‪،‬‬
‫در رواﯾﺎت ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﮑﺮر ﺑﺮ ﭘﺮﻫﯿﺰ از ﺗﻨـﺪﺧﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺑـﺪزﺑﺎﻧﯽ و ﻗﻬﺮﮐـﺮدن در ﺧـﺎﻧﻮاده‬
‫ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق‪ 7‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺧﻼﻗﯽ‪.....‬‬

‫ﻣﻠﻌﻮن اﺳﺖ ﻣﻠﻌﻮن‪ ،‬زﻧﻲ ﮐﮫ ﺷﻮھﺮش را ﺑﯿﺎزارد و وي را‬

‫ﻏﻤﮕﯿﻦ و ﻏﺼﮫدار ﮐﻨﺪ و ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ اﺳﺖ و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ زﻧﻲ ﮐﮫ‬
‫اﺣﺘ ﺮام ﺷ ﻮھﺮ را ﻧﮕ ﮫ دارد و وي را آزار ﻧﺮﺳ ﺎﻧﺪ و در ھ ﺮ‬
‫ﺣﺎل از وي اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪.93‬‬
‫ﮔﺎه در زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺨﺖ و ﻃﺎﻗﺖﻓﺮﺳﺎﯾﯽ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻌـﺎﻣﻼت‬
‫ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮﻫﺮ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺻﺎدق‪ 7‬ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪...» :‬أﯾﻤـﺎ اﻣـﺮاه‬
‫ﻗﺎﻟﺖ ﻟﺰوﺟﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺎ رأﯾﺖ ﻗﻂﱡ ﻣﻦ وﺟﻬِﮏ‪ ‬ﺧﯿﺮا ً ﻓﻘﺪ ﺣﺒﻂ ﻋﻤﻠﻬﺎ؛‪... 94‬زﻧـﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻮﻫﺮش ﺑﮕﻮﯾﺪ ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ از ﺗﻮ ﺧﯿﺮي ﻧﺪﯾﺪم‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻋﻤﻠﺶ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫‪105‬‬ ‫ﮔﺎه ﻣﺸﺎﺟﺮات ﺑﯿﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺮد را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺮﺧـﻮرد ﻓﯿﺰﯾﮑـﯽ‬
‫ﺑﺎ زن و ﮐﺘﮏ زدن او ﺳﻮق دﻫﺪ ﮐﻪ در رواﯾﺎت ﺑﺎ اﻟﻔﺎﻇﯽ ﺗﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺮﯾﺢ و ﻋﺘﺎبآﻟـﻮد‬
‫‪9‬‬
‫از آن ﻧﻬﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ‪ 7‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺣﻀـﺮت رﺳـﻮل اﮐـﺮم‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أَ ﯾ‪‬ﻀْﺮِب‪ ‬أَﺣ‪‬ﺪ‪‬ﮐُﻢ‪ ‬اﻟْﻤ‪ْ ‬ﺮأَةَ ﺛُﻢ‪ ‬ﯾﻈَﻞﱡ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﺎﻧ‪‬ﻘَﻬ‪‬ﺎ؛‪ 95‬آﯾﺎ زن را ﮐﺘﮏ ﻣﯽزﻧﯿﺪ ﺳﭙﺲ‬
‫او را در آﻏﻮش ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﺪ« )ﮐﻨﺎﯾﻪ از اﯾﻨﮑﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ زن را ﮐﺘﮏ ﻣـﯽزﻧﯿـﺪ و ﺣـﺎل‬
‫آﻧﮑﻪ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ او ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﺪ و ﻧﺎﭼﺎرﯾﺪ ﺑﻪ او ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﯾﺪ(‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در‬
‫ﺳﺨﻦ دﯾﮕﺮي از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم‪ 9‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻫﺮ ﮐﺲ ﻋﯿﺎل ﺧﻮد را ﺑﺪون ﻫﯿﭻ ﺣﻘﯽ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ در ﻗﯿﺎﻣﺖ دﺷﻤﻦ اوﯾﻢ‪ ،‬ﻧﺰﻧﯿـﺪ‬
‫زنﻫﺎي ﺧﻮد را؛ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺑﯽﺣﻖ آﻧﻬﺎ را ﺑﺰﻧﺪ از ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﮐﺮده‬
‫‪96‬‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻗﻬﺮ ﮐﺮدن ﻧﯿﺰ اﮔﺮﭼﻪ اﻧﻌﮑﺎس ﻧﺎراﺣﺘﯽ زن ﯾﺎ ﻣﺮد از ﺑﺮوز اﺧﺘﻼف اﯾﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤﺴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻞ زﻣﯿﻨﻪ ﺗﯿﺮهﺗﺮ ﺷﺪن رواﺑـﻂ زوﺟـﯿﻦ را ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﯽآورد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم‪ 9‬ﻗﻬﺮ را ﺳﺒﺐ ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺑﺮ ﻓـﺮد داﻧﺴـﺘﻪ و‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ زﻧﯽ دور از ﺑﺴﺘﺮ ﺷﻮﻫﺮ ﺷﺐ را ﺑﻪ روز آورد‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺗﺎ‬
‫‪97‬‬
‫ﺻﺒﺢ او را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺸﺎﺟﺮه و اﺧـﺘﻼف در ﺧـﺎﻧﻮاده‪ ،‬زﻧـﺎن ﺑـﻪ‬
‫دﻟﯿﻞ اﺣﺴﺎﺳﯽ و ﻧﯿﺰ ارﺗﺒﺎط ﻣﺤﻮرﺑﻮدﻧﺸﺎن‪ ،‬در ﻣﻘﺎﯾﺴـﻪ ﺑـﺎ ﻣـﺮدان ﺻـﻔﺎت ﻧﺎﺷﺎﯾﺴـﺘﯽ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺪزﺑﺎﻧﯽ و ﻗﻬﺮ ﮐﺮدن را داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬در اﯾـﻦ ﻣـﻮارد در اﺣﺎدﯾـﺚ‪ ،‬زنﻫـﺎ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺨﺎﻃﺒﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻣﺮدﻫﺎ ﻫﻨﮕﺎم اﺧﺘﻼف و ﻣﺸﺎﺟﺮه ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻗﺪرت‬
‫ﺑﺪﻧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﺑﺮوز ﺧﺸﻢ زﯾﺎدﺗﺮ‪ ،‬ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺑﺮﺧـﻮرد ﻓﯿﺰﯾﮑـﯽ و ﮐﺘـﮏ زدن‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو در اﺣﺎدﯾﺚ‪ 98‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺸـﺪارﻫﺎي ﺟـﺪي داده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﻌﺪ اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬از ﻧﮕﺎه ﻓﻘﻬﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﯿﺰ‪ ،‬اﯾـﻦ وﻇﯿﻔـﻪ اﻫﻤﯿـﺖ زﯾـﺎدي‬
‫‪106‬‬
 ‫دارد و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﻈﺮ ﻓﻘﻬﺎ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﻋﻼﯾﻢ ﻧﺸﻮز زن‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻋﺎدت او در رواﺑﻂ ﮐﻼﻣﯽ ﯾـﺎ‬
‫ﻏﯿﺮﮐﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮ‪ ،‬ﺑﺪون ﻫﯿﭻ دﻟﯿﻞ ﻣﻮﺟﻬﯽ اﺳﺖ؛ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻗـﺒﻼً ﺑـﺎ ﻫﻤﺴـﺮ ﺑـﺎ‬
‫ﻧﺮﻣﯽ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﺗﺮﺷﺮوﯾﯽ‪ ،‬ﺑﺪرﻓﺘﺎري و ﺗﻨﺪﺧﻮﯾﯽ؛ ﮐﻪ‬
‫‪99‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻋﺎدت‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻧﺸﻮز زن اﺳﺖ؛ زﯾﺮا از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺳﻮء ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﮐﻼﻣﯽ و ﻏﯿﺮﮐﻼﻣﯽ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﻮﺟﻪ‬
‫وﯾﮋهاي دارد‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺗﻮﺻﯿﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖوﮔﻮي اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ و ﺑﺎ آﻫﻨﮕﯽ ﻣﻼﯾﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﺣﺘﺮام در ﮔﻔﺘﮕﻮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زن و‬
‫ﺷﻮﻫﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻧﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﮐﻨﻨـﺪ‪ 100.‬اﺑـﺮاز‬
‫ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﯿﻖﺗﺮ ﺷﺪن رواﺑﻂ ﻋﺎﻃﻔﯽ ﮐﻤﮏ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺮﺧﯽ رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ ﻋﺎﻃﻔﯽ‬
‫ﻣﺤﮑﻢ و ﻗﻮي ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮﻫﺮ و ﻓﺮزﻧـﺪان ﻣـﯽﺷـﻮد ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻗﻄـﻊ ﺣـﺮف ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ‪،‬‬
‫ﺟﺪال‪ ،‬ﺗﻮﻫﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﺮ و اﻧﺘﻘﺎد ﺗﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي رﻓﺘﺎرﻫـﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳﭙﺎﺳـﮕﺬاري و‬
‫ﺗﺸﮑﺮ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻗﺪردان ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻫﻤﺴﺮ ﺑـﻮدن و‪ ...‬ﺑـﻪ اﺳـﺘﺤﮑﺎم رواﺑـﻂ ﺧـﺎﻧﻮاده‬
‫ﮐﻤﮏ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺧﻼﻗﯽ‪.....‬‬

‫‪ .2‬ﻋﺪم ﺗﺼﺮف در اﻣﻮال ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺪون اذن او‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻓﻘﻪ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زن ﺑﺪون اﺟﺎزه ﺷﻮﻫﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﺎل او ﺗﺼـﺮف‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﻣﺎل‪ ،‬او ﺻﺪﻗﻪ ﯾﺎ ﻫﺪﯾﻪ دﻫﺪ و ﯾﺎ ﺑﺪون اﺟﺎزه او ﻧﺬر ﮐﻨﺪ‪ 101.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻤﺎم‬
‫ﺗﺼﺮﻓﺎت زن در ﻣﺎل ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اذن و اﺟﺎزه ﺷﻮﻫﺮ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺘﺐ ﻓﻘﻬﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮاﻟﻮﺳﯿﻠﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﯽ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد‪،‬‬
‫‪102‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ زﮐﺎت ﯾﺎ ﻧﯿﮑﯽ ﺑﻪ واﻟﺪﯾﻦ و ﺻﻠﻪ رﺣﻢ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻋﺪم ﺧﺮوج از ﻣﻨﺰل ﺑﺪون اﺟﺎزه ﺷﻮﻫﺮ‬

‫‪107‬‬ ‫ﯾﮑﯽ از وﻇﺎﯾﻒ زن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮﻫﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون اﺟﺎزه او از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﻧﺸﻮد‬
 ‫و در ﻏﯿﺎب او ﺣﺎﻓﻆ ﻣﺎل و اﺳﺮار ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم‪ 9‬ﻧﻬﯽ ﻓﺮﻣﻮد از اﯾﻦ ﮐﻪ زن ﺑﺪون اﺟـﺎزه ﺷـﻮﻫﺮش از ﻣﻨـﺰل ﺧـﺎرج‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ زﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺪون اﺟﺎزه ﺷﻮﻫﺮ از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤـﻪ ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن آﺳـﻤﺎن و‬
‫ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ او ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ او را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ ﺗـﺎ وﻗﺘـﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻨـﺰﻟﺶ‬
‫‪103‬‬
‫ﺑﺎزﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺧﺮوج زن از ﻣﻨﺰل ﺑﺎ اذن و ﺗﻮاﻓﻖ ﺷـﻮﻫﺮ‪ ،‬ﯾﮑـﯽ از وﻇـﺎﯾﻒ واﺟـﺐ و ﻣﻬـﻢ زن‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺘﻮن دﯾﻨﯽ و ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم‬
‫ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( در ﺗﺤﺮﯾﺮاﻟﻮﺳﯿﻠﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫و از ﺟﻤﻠ ﮫ ﺣﻘ ﻮق ﻣ ﺮد ﺑ ﺮ زن اﯾ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﮫ زن اﻃﺎﻋ ﺖ‬
‫ﺷ ﻮھﺮ را ﺑﻨﻤﺎﯾ ﺪ و ﻣﻌﺼ ﯿﺖ و ﺳ ﺮﭘﯿﭽﻲ از او ﻧﻨﻤﺎﯾ ﺪ و از‬
‫ﻣﻨﺰﻟﺶ ﺑﺪون اﺟﺎزه ﺷﻮھﺮ ﺧﺎرج ﻧﺸﻮد و او ﺑ ﺮاي رﻓ ﺘﻦ ﻧ ﺰد‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﻋﯿﺎدت ﭘ ﺪرش ﯾ ﺎ ﺷ ﺮﮐﺖ در ﻋ ﺰاي او‬
‫‪104‬‬
‫]از ھﻤﺴﺮ اﺟﺎزه ﺑﮕﯿﺮد[‪.‬‬
‫در ﺗﻮﺿﯿﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮاﺟﻊ آﻣﺪه اﺳـﺖ‪» :‬زﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﻘﺪ داﯾﻤﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾـﺪ‬
‫ﺑﺪون اﺟﺎزه ﺷﻮﻫﺮ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون رود«‪.‬‬
‫‪105‬‬

‫در واﻗﻊ ﺗﺸﺮﯾﻊ اﯾﻦ ﺣﮑﻢ از دو ﺑﻌﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺨﺴـﺖ از ﺑﻌـﺪ‬
‫رﯾﺎﺳﺖ و ﻗﻮاﻣﯿﺖ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺮ زن‪ .‬ﻃﺒﻖ اﯾﻦ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ ﮐﻪ در رﯾﺎﺳﺖ‬
‫و ﻗﻮاﻣﯿﺘﺶ ﺑـﺮ زن و ﺧـﺎﻧﻮاده و ﺣﻔـﻆ و رﻋﺎﯾـﺖ ﻣﺼـﺎﻟﺢ ﺧـﺎﻧﻮاده و اﻋﻀـﺎي آن و‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺣﺮﻣﺖ و ﺣﯿﺜﯿﺖ ﻧﺎﻣﻮس و ﻋﻔﺖ آن دارد‪ ،‬اﯾـﻦ اﺧﺘﯿـﺎر ﺑـﺮاي او وﺟـﻮد‬
‫دارد ﮐﻪ ﺑﻪ دور از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ِاﻋﻤﺎل ﻇﻠﻢ و ﺑﺪﺑﯿﻨﯽ رﻓﺖ و آﻣﺪ و ﻣﻌﺎﺷﺮتﻫـﺎي زن را‬
‫ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت و ﮐﻨﺘﺮل ﺧﻮد در آورد و ﺣﺘﯽ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي او ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫دوم‪ ،‬از آﻧﺠـﺎ ﮐـﻪ زن ﮐـﺎﻧﻮن ﻣﻬـﺮورزي‪ ،‬ﻋﺎﻃﻔـﻪﮔﺴـﺘﺮي و آراﻣـﺶﺑﺨﺸــﯽ در‬
‫‪108‬‬
 ‫ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﺮﺑﯽ ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﺖ ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﺮاي اﯾﻔﺎي اﯾﻦ رﺳﺎﻟﺖ ﻋﻈﯿﻢ اﯾﻦ ﺳﻨﮕﺮ‬
‫)ﺧﺎﻧﻮاده( ﺑﺴﯿﺎر ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﺳﻨﮕﺮ را ﺣﻔﻆ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻧﻤﺎﯾـﺪ؟‬
‫آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﯾﻦ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻈﯿﻢ اﻧﺴﺎنﺳﺎزي را از ﻣﺮﺑﯽ ﺧﺎﻟﯽ ﻧﻤـﻮد و ﺑﮕـﻮﯾﯿﻢ‬
‫ﺣﻀﻮر ﻣﺎدر در ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﯿﺎز ﻧﯿﺴﺖ؟‬
‫وﻗﺘﯽ ﺣﻔﻆ و ﺣﺮاﺳﺖ ﺧﺎﻧﻪ و ﺧﺎﻧﻮاده از ﺗﻌﺮﺿﺎت رواﻧﯽ و اﺧﻼﻗﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ زن‬
‫اﺳﺖ و ﺗﺄﺛﯿﺮ رواﻧﯽ ﻓﻘﺪان ﻣﺎدر در اﺿﻄﺮاب‪ ،‬ﺗﺸﻮﯾﺶ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯽ اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده ﺑـﻪ‬
‫اﺛﺒﺎت رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان اﻟﻘﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ زن ﺑﺮاي رﻓﺖ و آﻣﺪش ﻧﯿـﺎزي ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ و اذن در ﺧﺮوج ﻧﺪارد؟‪ 106‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻟﺰوم اذن ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺮاي ﺧﺮوج‬
‫زن از ﻣﻨﺰل‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮد ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ وﻇﯿﻔﻪ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﯽ ﺧـﺎﻧﻮاده و‬
‫ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﺻﯿﺎﻧﺖ از زن و ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺟﺎزه زن از ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺮاي ﺧﺮوج از ﻣﻨﺰل‪ ،‬او را در ﻗﺒﺎل ﺷﻮﻫﺮ و ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺘﻌﻬﺪﺗﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﺮد را ﻧﯿﺰ در اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﺶ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻫﻤﺴـﺮ و ﻓﺮزﻧـﺪان ﻗـﻮيﺗـﺮ و‬
‫ﺑﺎاﻧﮕﯿﺰه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ادﻋﺎ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺗﺸﺮﯾﻊ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﮑﻤﯽ از ﺳـﻮي‬
‫ﺷﺎرع ﻣﻘﺪس‪ ،‬در راﺳﺘﺎي ﭘﺎﺳﺦﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎي رواﻧﯽ زن و ﻣﺮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺧﻼﻗﯽ‪.....‬‬

‫ﻣﺮدان ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﻋﺘﻤﺎد ﻫﻤﺴﺮﺷﺎﻧﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‪ ،‬زﻧـﺎن ﻧﯿـﺎز ﺑﯿﺸـﺘﺮي ﺑـﻪ ﻣﺮاﻗﺒـﺖ )و‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ( از ﺳﻮي ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮﯾﺶ دارﻧﺪ‪ .‬اﺟﺎزه زن از ﺷﻮﻫﺮ ﺑـﺮاي ﺧـﺮوج از ﻣﻨـﺰل‪،‬‬
‫ﻧﻮﻋﯽ ارﺿﺎي ﻧﯿﺎزﻫـﺎي رواﻧـﯽ زن و ﺷـﻮﻫﺮ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﻣﺜﺒﺘـﯽ ﺑـﺮ آﻧﻬـﺎ دارد و‬
‫ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﯿﺰ ﻣﯽآﻣﻮزد ﮐﻪ ﺑﻪ واﻟﺪﯾﻦ اﺣﺘـﺮام ﺑﮕﺬارﻧـﺪ و ﺑـﺪون اﻃـﻼع‬
‫‪107‬‬
‫آﻧﻬﺎ از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮﭼـﻪ زن ﻣﻮﻇـﻒ ﺑـﻪ اﺟـﺎزه ﮔـﺮﻓﺘﻦ از ﻫﻤﺴـﺮ‪ ،‬ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﺮوج از ﻣﻨﺰل و اﻃﺎﻋﺖ از ﺷﻮﻫﺮ و ﻋﺪم ﻋﺼـﯿﺎن در ﻣﻘﺎﺑـﻞ اوﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﺮد ﻧﯿـﺰ اﮔـﺮ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮد اﻋﺘﻤﺎد دارد‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ آزادي او را ﺳﻠﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺪون ﻋﺬر ﺷﺮﻋﯽ‬
‫‪109‬‬ ‫و ﻋﺮﻓﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮش را از دﯾﺪن واﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ﻓﺎﻣﯿﻞ‪ ،‬ﺧﺮوج از ﻣﻨـﺰل و‪ ...‬ﻧﻬـﯽ و ﯾـﺎ ﺑـﺮاي‬
 ‫رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ 108،‬ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﺼﺪاق ﻇﻠﻢ ﺑﻪ زن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎت ﺧﺮوج زن از ﻣﻨﺰل ﺑﺪون اذن ﺷﻮﻫﺮ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺮوج زن از ﻣﻨﺰل ﺑﺪون اﺟﺎزه ﺷﻮﻫﺮ ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬اﻧﺠﺎم واﺟﺒﺎت ﻋﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﻗﻮف ﺑﺮ ﺧﺮوج از ﻣﻨﺰل اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻔﺮ‬
‫‪109‬‬
‫و ﺧﺮوج ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻌﺎش‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﺷـﻮﻫﺮ ﻗـﺎدر ﺑـﻪ ﺗـﺄﻣﯿﻦ ﻣﻌـﺎش‬ ‫ﺣﺞ واﺟﺐ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ ﯾﺎ از اﻧﻔﺎق ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﮐﻨﺪ‪ .110‬ﻣﻮارد دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻻزم اﺳـﺖ ﻫـﺮ‬
‫ﻣﮑﻠﻔﯽ در اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺮﺟﻊ ﺧﻮد رﺟﻮع ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺘﯽ در ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺧﺮوج زن از ﻣﻨﺰل ﺑﺪون اﺟـﺎزه ﺷـﻮﻫﺮ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ زﯾﺎد ﺷﺪن اﺧﺘﻼفﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻣﯽﺷـﻮد‪ ،‬زن ﺑﺎﯾـﺪ ﺳـﻌﯽ ﮐﻨـﺪ رﺿـﺎﯾﺖ‬
‫ﺷﻮﻫﺮ را ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوت ﺣﻘﻮق و ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ زن و ﻣﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻓﻄﺮي و ﺗﮑﻮﯾﻨﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﺘﮕﯽ‬
‫دارد و ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺟﺬب و اﻧﺠﺬاب آﻧـﺎن ﺑـﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ و ﺗـﻼش‬
‫آﻧﻬﺎ در ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ و اﺳﺘﺤﮑﺎم ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﯾﮏ‬
‫از ﺣﻘﻮق و ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ و ﻧﺒﺎﯾﺪ‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز ﺗﻔﺎﺧﺮ‪ ،‬ﺗﺤﮑﻢ و اﺑﺰاري‬
‫ﺑﺮاي ﻇﻠﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﺳﺨﻦ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‬
‫راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن ﺣﻖ و ﺗﮑﻠﯿﻒ راﺑﻄﻪ دو ﺳﻮﯾﻪ و ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﮑﯿﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ در رواﺑﻂ ﻫﻤﻪ‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾـﻦ راﺑﻄـﻪ دوﺳـﻮﯾﻪ‪ ،‬زن و ﺷـﻮﻫﺮ را ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﺗﮑﺎﻟﯿﻔﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن در ﻗﺒﺎل ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ وﺿﻊ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺳﻮق ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎ ﮐﻪ در دو ﺑﻌﺪ وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺸﺘﺮك و اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ‪ ،‬از رﻫﮕﺬر وﺣﯽ و ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ‬
‫اﻧﺒﯿﺎ و ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ‪ 3‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺴﻦ ﻣﻌﺎﺷﺮت‪ ،‬ﺗﻼش در ﺟﻬﺖ‬
‫ﺗﺤﮑﯿﻢ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪ و وﻇـﺎﯾﻒ اﺧﺘﺼﺎﺻـﯽ اﻣـﻮري ﻣﺎﻧﻨـﺪ وﺟـﻮب‬
‫‪110‬‬
 ‫ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺮ ﻣﺮد و ﺗﻤﮑﯿﻦ از ﻧﺎﺣﯿﻪ زن ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ اﺳﺎس راﺑﻄﻪ زن و ﺷﻮﻫﺮ‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ رواﺑﻂ ﻣﻌﺮوف و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﺧﻮد زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﺣﻘﻮق ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﮑـﻪ زن و ﺷـﻮﻫﺮ ﻫـﺮ دو از وﻇـﺎﯾﻒ و‬
‫ﺣﻘﻮق ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮ آﮔﺎﻫﯽ ﻻزم داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻓﺎرغ از دﺳﺘﺎوﯾﺰ ﻗـﺮار دادن‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺧﻮد ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﭘﺬﯾﺮش اﯾﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻪ ﺟﺬب‬
‫و اﻧﺠﺬاب آﻧﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪ ﺑﺮاي رﻋﺎﯾﺖ آن ﺣﻘﻮق را ﻧﯿﺰ در ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﺨﻦ اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺶ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‪» :‬ﻫ‪‬ﻦﱠ ﻟ‪‬ﺒﺎس‪ ‬ﻟَﮑُﻢ‪‬‬
‫و‪ ‬أَﻧْﺘُﻢ‪ ‬ﻟ‪‬ﺒﺎس‪ ‬ﻟَﻬ‪‬ﻦّ«‪ ،111‬آﻧﺎن ﻟﺒﺎس ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﻋﯿﻮب‪،‬‬
‫زﯾﻨﺖﺑﺨﺶ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ و اﺳﺎس راﺑﻄﻪﺷﺎن ﻣـﻮدت و رﺣﻤﺘـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ زﻣﯿﻨـﻪﺳـﺎز‬
‫رﺳــﯿﺪن ﺑــﻪ ﮐﻤــﺎل و رﺳــﺘﮕﺎري‪ ،‬ﺳــﻼﻣﺖ روح و روان ﻓﺮزﻧــﺪان و ﺗﺤﮑــﯿﻢ ﺑﺨــﺶ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده و رﺷﺪ و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺧﻼﻗﯽ‪.....‬‬

‫‪111‬‬
 ‫ﭘﯽﻧﻮﺷﺖ‬
‫‪ .1‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ راﻏﺐ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻔﺮدات راﻏﺐ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺮﺗﻀﻮﯾﻪ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪ ،‬ص ‪.246‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺮﺗﻀﯽ اﻧﺼﺎري‪ ،‬ﻣﮑﺎﺳﺐ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬داراﻟﺬﺧﺎﺋﺮ‪1411 ،‬ﻫـ ‪.‬ق‪ ،‬اواﯾﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﯿﻊ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﮑﺮم اﺑﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب‪ ،‬ج‪ ،5‬ﺑﯿﺮوت‪ ،‬داراﺣﯿﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﯽ‪ 1408 ،‬ﻫ‪.‬ق‪ ،‬ص‪.115‬‬
‫‪ .4‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺟﻮادي آﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺣﻖ و ﺗﮑﻠﯿﻒ در اﺳﻼم‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬اﺳﺮاء‪ ،1384،‬ص ‪.238‬‬
‫‪ .5‬ﺳﯿﻒاﷲ ﺻﺮاﻣﯽ‪ ،‬ﺣﻖ‪ ،‬ﺣﮑﻢ و ﺗﮑﻠﯿﻒ)ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ از اﺳﺎﺗﯿﺪ ﺣﻮزه و داﻧﺸﮕﺎه(‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه‬
‫ﻋﻠﻮم و ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،1385 ،‬ص‪.32‬‬
‫‪ .6‬اﺳﺪاﷲ ﺟﻤﺸﯿﺪي و دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﺟﺴﺘﺎري در ﻫﺴﺘﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ زن‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺆﺳﺴﻪ آﻣﻮزﺷـﯽ و‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)رض(‪ ،1385 ،‬ﺻﺺ‪.245 – 241‬‬
‫‪ .7‬زﺧﺮف‪32:‬‬
‫‪ .8‬ﻧﺎﺻﺮ ﻣﮑﺎرم ﺷﯿﺮازي‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ج‪ ،21‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬داراﻟﮑﺘﺐ اﻻﺳﻼﻣﯿﻪ‪ ،1374،‬ص‪.52‬‬
‫‪ .9‬ر‪ .‬ك‪ :‬ﺑﻘﺮه‪241- 228 :‬؛ ﻧﺴﺎء‪19 :‬و ‪.25‬‬
‫‪ .10‬ﺑﻘﺮه‪231،229 ،228 :‬؛ ﻧﺴﺎء‪20،19 ،4 :‬؛ ﻃﻼق‪ 6:‬و‪...‬‬
‫‪ .11‬ﻧﺎﺻﺮﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن‪ ،‬دوره ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﯿﺰان‪ ،1382،‬ص ‪.160‬‬
‫‪ .12‬ﻋﺰتاﻟﺴﺎدات ﻣﯿﺮﺧﺎﻧﯽ‪ ،‬روﯾﮑﺮدي ﻧﻮﯾﻦ در رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﻔﯿﺮ ﺻﺒﺢ‪ ،1380،‬ﺻﺺ‪ 251‬و‬
‫‪.214‬‬
‫‪ .13‬آل ﻋﻤﺮان‪159 :‬‬
‫‪ .14‬ر‪.‬ك‪ :‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﯾﻌﻘـﻮب ﮐﻠﯿﻨـﯽ‪ ،‬ﮐـﺎﻓﯽ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ﺗﻬـﺮان‪ ،‬اﻻﺳـﻼﻣﯿﮥ‪ ،1365 ،‬ص ‪107‬؛ ﻋﺒﺪاﻟﻮاﺣـﺪﺑﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪﺗﻤﯿﻤﯽ آﻣﺪي‪ ،‬ﻏﺮراﻟﺤﮑﻢ و درراﻟﮑﻠﻢ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﯿﻪ‪ ،1366،‬ﺻﺺ ‪.92 -91‬‬
‫‪ .15‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ ﺣﺮﻋﺎﻣﻠﯽ‪ ،‬وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﯿﻌﻪ‪ ،‬ج‪ ،14‬ﻗﻢ‪ ،‬آلاﻟﺒﯿﺖ اﻻﺣﯿﺎء اﻟﺘﺮاث‪ ،1347 ،‬ص‪.169‬‬
‫‪ .16‬ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪.325‬‬
‫‪ .17‬ﻧﺴﺎء‪19 :‬‬
‫‪ .18‬ﻣﻬﺪي ﻣﻬﺮﯾﺰي‪ ،‬ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﺣﻘﻮق زن در اﺳﻼم‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،1382 ،‬ص ‪.259‬‬
‫‪ .19‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﻠﯽﺑﻦ اﻟﺤﺴﯿﻦ ﺑﺎﺑﻮﯾﻪ ﻗﻤﯽ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻣﻦ ﻻ ﯾﺤﻀﺮه اﻟﻔﻘﯿﻪ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرﺳﯿﻦ ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﯿﻪ ﻗﻢ‪،‬‬
‫‪ 1404‬ﻫـ‪.‬ق‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪443‬؛ ر‪.‬ك‪ :‬ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪.512‬‬ ‫‪112‬‬
 ‫‪ .20‬وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﯿﻌﻪ‪ ،‬ج‪ ،16‬ص‪.280‬‬
‫‪ .21‬ر‪.‬ك‪ :‬ﻧﻬﺞ اﻟﻔﺼﺎﺣﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﻋﻠﯽ ﺳﻠﯿﻤﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري‪ ،1386 ،‬ح‪.156‬‬
‫‪ .22‬ﺟﺎﻧﮕﺮي‪ ،‬ﻣﺮدان ﻣﺮﯾﺨﯽ‪ ،‬زﻧﺎن وﻧﻮﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﯿﺪرﺿﺎ ﻧﯿﺎزي‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻧﺠﺒﺎ‪ ،1381،‬ﺻﺺ ‪.188-187‬‬
‫‪ .23‬ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ج‪ ،5‬ص ‪.511‬‬
‫‪ .24‬رﺿﯽاﻟﺪﯾﻦ ﺣﺴﯿﻦﺑﻦ ﻓﻀﻞ ﻃﺒﺮﺳﯽ‪ ،‬ﻣﮑﺎرم اﻻﺧﻼق‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﺷﺮﯾﻒ رﺿﯽ‪ 1412 ،‬ﻫـ‪.‬ق‪ ،‬ص‪.80‬‬
‫‪ .25‬ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪.512‬‬
‫‪ .26‬ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪567‬؛ وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﯿﻌﻪ‪ ،‬ج ‪ ،14‬ص ‪.508‬‬
‫‪ .27‬ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ج‪ ،5‬ص ‪.507‬‬
‫‪ .28‬ر‪.‬ك‪ :‬روحاﷲ ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺗﺤﺮﯾﺮاﻟﻮﺳﯿﻠﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﺗﻨﻄﯿﻢ و ﻧﺸﺮ آﺛﺎر اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره(‪ ،‬ﺑـﯽﺗـﺎ‪ ،‬ﮐﺘـﺎب‬
‫اﻟﻨﮑﺎح‪ ،‬اﻟﻘﻮل ﻓﯽ اﻟﻨﺸﻮز‪ ،‬اﺑﺘﺪاي ﻓﺼﻞ‪.‬‬
‫‪ .29‬زﺧﺮف‪18 :‬‬
‫‪ .30‬ﻧﻬﺞاﻟﻔﺼﺎﺣﻪ‪ ،‬ح ‪.986‬‬
‫‪ .31‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ‪.2414‬‬
‫‪ .32‬وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﯿﻌﻪ‪ ،‬ج‪ ،21‬ص ‪.451‬‬
‫‪ .33‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج‪ ،20‬ص‪.172‬‬
‫‪ .34‬ﻣﺴﺘﺪرك اﻟﻮﺳﺎﺋﻞ‪ ،‬ج‪ ،13‬ص ‪.48‬‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺧﻼﻗﯽ‪.....‬‬

‫‪ .35‬روم‪21 :‬‬
‫‪ .36‬ر‪.‬ك‪ :‬اﺣﺰاب‪21 :‬‬
‫‪ .37‬ﻣﺴﺘﺪرك اﻟﻮﺳﺎﺋﻞ‪ ،‬ج‪ ،14‬ﺻﺺ‪.251- 250‬‬
‫‪ .38‬ورام اﺑﻦ اﺑﯽاﻟﻔﺮاس‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ور‪‬ام‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﻪ اﻟﻔﻘﯿﻪ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪.122‬‬
‫‪ .39‬ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ج‪ ،6‬ص‪.296‬‬
‫‪ .40‬روﯾﮑﺮدي ﻧﻮﯾﻦ در رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ص ‪.255‬‬
‫‪ .41‬دوره ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ص ‪.161‬‬
‫‪ .42‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.162‬‬
‫‪ .43‬ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪.569‬‬
‫‪ .44‬ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮق زن در اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺻﺪرا‪ ،1376 ،‬ص ‪.256‬‬

‫‪113‬‬ ‫‪ .45‬ﻣﺮدان ﻣﺮﯾﺨﯽ‪ ،‬زﻧﺎن وﻧﻮﺳﯽ‪ ،‬ص ‪.188‬‬

‫‪ .46‬ر‪.‬ك‪ :‬ﻣﻬﺪي ﻧﯿﻠﯽ ﭘﻮر‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎﻃﻤﯿﻪ‪ ،‬اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬ﻧﺸﺮﻣﺮﮐﺰ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺷﻬﯿﺪ ﻣﺪرس‪ ،1380،‬ﺻﺺ‪-186‬‬
‫‪.189‬‬
‫‪ .47‬ر‪ .‬ك‪ :‬ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻣﺤﻘﻖ داﻣﺎد‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻧﮑﺎح و اﻧﺤﻼل آن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﺮ ﻋﻠـﻮم اﺳـﻼﻣﯽ‪،‬‬
‫‪ ،1365‬ص‪) 120‬ﻣﺎده‪ 1054‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ(‪.‬‬
‫‪ .48‬دوره ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ص‪.162‬‬
‫‪ .49‬ﻧﻮر‪ 58 ،31 ،30، :‬و ‪59‬‬
‫‪ .50‬ر‪ .‬ك‪ :‬ﺗﺤﺮﯾﺮ اﻟﻮﺳﯿﻠﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺤﺪود‪ ،‬ﺣﺪاﻟﺰﻧﺎ‪.‬‬
‫‪ .51‬دوره ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ص ‪.162‬‬
‫‪ .52‬ر‪.‬ك‪ :‬ﺗﺤﺮﯾﺮاﻟﻮﺳﯿﻠﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻨﮑﺎح‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻓﯽ اﻟﻨﻔﻘﺎت‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ‪.1‬‬
‫‪ .53‬ر‪.‬ك‪ :‬ﻣﺎده ‪ 1106‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ .54‬ﺑﻘﺮه‪233 :‬؛ ﻃﻼق‪.6 :‬‬
‫‪ .55‬دوره ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ص ‪142‬؛ ﺗﺤﺮﯾﺮاﻟﻮﺳﯿﻠﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻨﮑﺎح‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻓﯽ اﻟﻨﻔﻘﺎت‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫‪.8‬‬
‫‪ .56‬ﺗﺤﺮﯾﺮاﻟﻮﺳﯿﻠﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪ‪.‬‬
‫‪ .57‬دوره ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ص ‪.143‬‬
‫‪ .58‬ﺗﺤﺮﯾﺮاﻟﻮﺳﯿﻠﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻨﮑﺎح‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻓﯽ اﻟﻨﻔﻘﺎت‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ‪.1‬‬
‫‪ .59‬ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻦ ﺑﻨﯽﻫﺎﺷﻢ ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮاﺟﻊ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ﻗﻢ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرﺳﯿﻦ ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﯿـﻪ‬
‫ﻗﻢ‪ ،1383،‬اﺣﮑﺎم ﻧﮑﺎح‪ ،‬اﺣﮑﺎم ﻋﻘﺪ داﺋﻢ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ‪.2412‬‬
‫‪ .60‬ﻫﻤﺎن‬
‫‪ .61‬دوره ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ص ‪.145‬‬
‫‪ .62‬ﻫﻤﺎن‬
‫‪ .63‬ﻣﻦ ﻻﯾﺤﻀﺮه اﻟﻔﻘﯿﻪ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪.408‬‬
‫‪ .64‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.15‬‬
‫‪ .65‬ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﯿﻦ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬اﻟﻤﯿﺰان ﻓﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻘﺮآن‪ ،‬ج ‪ ،4‬ﺟﻤﺎﻋﮥ اﻟﻤﺪرﺳﯿﻦ ﻓﯽ اﻟﺤﻮزة اﻟﻌﻠﯿﻤﮥ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪ ،‬ص‬
‫‪.343‬‬
‫‪ .66‬ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ ﺟﻌﻔﺮي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ج‪ ،11‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨـﮓ اﺳـﻼﻣﯽ‪،1379 ،‬‬
‫ص ‪.268‬‬ ‫‪114‬‬
 ‫‪ .67‬ﻧﺴﺎء‪34 :‬‬
‫‪ .68‬دوره ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ص ‪.164‬‬
‫‪ .69‬ﻣﺤﻤﺪﻣﻬﺪي ﻣﻘﺪادي‪ ،‬رﯾﺎﺳﺖ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺷﻮراي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ زﻧﺎن‪ ،1385 ،‬ﺻﺺ‪ 47‬و ‪.58‬‬
‫‪ .70‬ﻧﺎﺻﺮ ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻋﻠﻢ ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﺳﻬﺎﻣﯽ اﻧﺘﺸﺎر‪ ،1377 ،‬ج‪ ،1‬ص ‪.227‬‬
‫‪ . 71‬رﯾﺎﺳﺖ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺻﺺ ‪.116 - 115‬‬
‫‪ .72‬اﻟﻤﯿﺰان‪ ،‬ج‪ ،4‬ص ‪.344‬‬
‫‪ .73‬ﺗﻮﺿﯿﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮاﺟﻊ‪ ،‬ج ‪ ،2‬اﺣﮑﺎم ﻧﮑﺎح‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ‪.2417‬‬
‫‪ .74‬ﻋﻠﯽ ﻣﺸﮑﯿﻨﯽ‪ ،‬ازدواج در اﺳﻼم‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬اﻟﻬﺎدي‪ ،1366 ،‬ص ‪.181‬‬
‫‪ .75‬ﺗﺤﺮﯾﺮاﻟﻮﺳﯿﻠﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻨﮑﺎح‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻓﯽ اﻟﻘﺴﻢ و اﻟﻨﺸﻮز و اﻟﺸﺘﻘﺎق‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ‪.1‬‬
‫‪ .76‬ﻫﻤﺎن‬
‫‪ .77‬ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪506‬؛ ﻣﻦ ﻻﯾﺤﻀﺮ اﻟﻔﻘﯿﻪ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.438‬‬
‫‪ . 78‬دوره ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ص ‪.167‬‬
‫‪ .79‬ﺑﻘﺮه‪223 :‬‬
‫‪. 80‬ﻧﺴﺎء‪34:‬‬
‫‪ .81‬اﻟﻤﯿﺰان‪ ،‬ج‪ ،4‬ص‪.344‬‬
‫‪ . 82‬ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪.508‬‬
‫ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﺧﻼﻗﯽ‪.....‬‬

‫‪ .83‬وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﯿﻌﻪ‪ ،‬ج ‪ ،20‬ص ‪.165‬‬

‫‪ . 84‬ر‪.‬ك‪ :‬آل ﻋﻤﺮان‪14 :‬؛ وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﯿﻌﻪ‪ ،‬ج ‪ ،20‬ص ‪ ،143‬اﺑﻮاب ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻧﮑﺎح‪.‬‬
‫‪ .85‬ر‪.‬ك‪ :‬ﺗﺤﺮﯾﺮاﻟﻮﺳﯿﻠﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻨﮑﺎح‪ ،‬اﻟﻘﻮل ﻓﯽ اﻟﻌﯿﻮب اﻟﻤﻮﺟﺒﻪ ﻟﺨﯿﺎر اﻟﻔﺴﺦ و اﻟﺘﺪﻟﯿﺲ؛ دوره ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ،204 -203‬ﻣﺎده ‪ 1122‬و ‪ 1123‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ .86‬ﺗﻮﺿﯿﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮاﺟﻊ‪ ،‬ج ‪ ،2‬اﺣﮑﺎم ﻋﻘﺪ داﺋﻢ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ‪.2412‬‬
‫‪ .87‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ‪.2413‬‬
‫‪ .88‬آﻟﻦ و ﺑﺎرﺑﺎرا ﭘﯿﻨﺮ‪ ،‬آﻧﭽﻪ زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ زﻫﺮا اﻓﺘﺨﺎري‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺴﻞ ﻧﻮاﻧﺪﯾﺶ‪،1383 ،‬‬
‫ﺻﺺ ‪.268 -265‬‬
‫‪ .89‬ر‪ .‬ك‪ :‬ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ج‪ ،100‬ﺑﯿﺮوت‪ ،‬اﻟﻮﻓﺎء‪ ،1403 ،‬ص ‪.291‬‬
‫‪ .90‬ﻣﻦﻻﯾﺤﻀﺮهاﻟﻔﻘﯿﻪ‪ ،‬ج‪ ،3‬ص ‪468‬؛ وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﯿﻌﻪ‪ ،‬ج ‪ ،14‬ص ‪ .117‬ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪.508‬‬

‫‪115‬‬ ‫‪ .91‬ر‪.‬ك‪ :‬ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪.388‬‬

 ‫‪ .92‬ر‪.‬ك‪ :‬آﻧﭽﻪ زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.268 -265‬‬
‫‪ .93‬وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﯿﻌﻪ‪ ،‬ج ‪ ،16‬ص ‪.280‬‬
‫‪ .94‬ﻣﻦ ﻻﯾﺤﻀﺮه اﻟﻔﻘﯿﻪ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.440‬‬
‫‪ .95‬ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ج‪ ،5‬ص ‪.509‬‬
‫‪ .96‬ﺣﺴﻦ ﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﺤﺴﻦ دﯾﻠﻤﯽ‪ ،‬ارﺷﺎد اﻟﻘﻠﻮب‪ ،‬ﺑﯽﺟﺎ‪ ،‬ﺷﺮﯾﻒ رﺿﯽ‪ ،1412 ،‬ج‪ ،1‬ص ‪.175‬‬
‫‪ .97‬ﻧﻬﺞ اﻟﻔﺼﺎﺣﻪ‪ ،‬ح ‪.184‬‬
‫‪ .98‬ر‪.‬ك‪ :‬ارﺷﺎداﻟﻘﻠﻮب‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪ .175‬ﻣﺴﺘﺪرك اﻟﻮﺳﺎﺋﻞ‪ ،‬ج‪ ،14‬ص‪.250‬‬
‫‪ .99‬ر‪.‬ك‪ :‬ﺗﺤﺮﯾﺮاﻟﻮﺳﯿﻠﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻨﮑﺎح‪ ،‬اﻟﻘﻮل ﻓﯽ اﻟﻨﺸﻮز‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ‪.1‬‬
‫‪ .100‬ﺳﯿﺪ ﺟﻮاد ﻣﺼﻄﻔﻮي‪ ،‬ﺑﻬﺸﺖ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﻗﻢ‪ ،‬داراﻟﻔﮑﺮ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪ ،‬ص ‪.17‬‬
‫‪ .101‬ﺗﺤﺮﯾﺮاﻟﻮﺳﯿﻠﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻨﮑﺎح‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻓﯽ اﻟﻘﺴﻢ و اﻟﺸﻨﻮز و اﻟﺸﺘﻘﺎق‪ ،‬اﺑﺘﺪاي ﻓﺼﻞ‪.‬‬
‫‪ .102‬ر‪.‬ك‪ :‬ﻫﻤﺎن‬
‫‪ .103‬وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﯿﻌﻪ‪ ،‬ج ‪ ،20‬ص ‪.158‬‬
‫‪ .104‬ﺗﺤﺮﯾﺮاﻟﻮﺳﯿﻠﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻨﮑﺎح‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻓﯽ اﻟﻘﺴﻢ و اﻟﺸﻨﻮز و اﻟﺸﺘﻘﺎق‪ ،‬اﺑﺘﺪاي ﻓﺼﻞ‪.‬‬
‫‪ .105‬ﺗﻮﺿﯿﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮاﺟﻊ‪ ،‬ج ‪ ،2‬اﺣﮑﺎم ﻋﻘﺪ داﺋﻢ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ‪.2412‬‬
‫‪ .106‬روﯾﮑﺮدي ﻧﻮﯾﻦ در رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺻﺺ ‪.240- 239‬‬
‫‪ .107‬ﻣﺮﯾﻢ ﻣﻌﯿﻦاﻻﺳﻼم و ﻧﺎﻫﯿﺪ ﻃﯿﺒﯽ‪ ،‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ زن در ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻋﻄﺮ ﺳﻌﺎدت‪ ،1380 ،‬ص‪.88‬‬
‫‪ .108‬آﯾﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﺣﻖ دارد زن را ﻣﺠﺒﻮر ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻓﻼن ﻓﺎﻣﯿﻞ ﺑﺮود‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ زن ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟـﻪ‬
‫راﺿﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل آﻧﻬﺎﺑﺮود‪ ،‬آﯾﺎ اﻃﺎﻋﺖ از او در اﯾﻦ اﻣﺮ واﺟﺐ اﺳﺖ؟ ﺟﻮاب ‪ :‬ﺷـﻮﻫﺮ ﺣـﻖ دارد از‬
‫ﺧﺎرج ﺷﺪن زن از ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ وﻟﯽ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ زن رﺿﺎﯾﺖ ﺷﻮﻫﺮ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫)ﺣﻀﺮات آﯾﺎت اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره(‪ ،‬ﺑﻬﺠﺖ‪ ،‬ﺗﺒﺮﯾﺰي‪ ،‬ﻓﺎﺿﻞ‪ ،‬ﻣﮑﺎرم‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺳﯿﺪ ﻣﺴﻌﻮد ﻣﻌﺼﻮﻣﯽ‪ ،‬اﺣﮑﺎم‬
‫رواﺑﻂ زن و ﺷﻮﻫﺮ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﺆﻟﻒ‪ ،1378 ،‬ص‪(76‬‬
‫‪ .109‬اﺳﺘﻔﺘﺎﺋﺎت اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره(‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪148‬؛ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ آﯾﺖ اﷲ ﺧﻮﺋﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ‪ 2425‬و‪. ...‬‬
‫‪ .110‬ر‪.‬ك‪ :‬ﺗﻮﺿﯿﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮاﺟﻊ‪ ،‬ج ‪ ،2‬اﺣﮑﺎم ﻧﮑﺎح‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ‪.2416‬‬
‫‪ .111‬ﺑﻘﺮه‪187 :‬‬

‫‪116‬‬