მნიშვნელოვანი დასკვნები

საქმეზე სპორონგი და ლონროთი შვედეთის წინააღმდეგ

(CASE OF SPORRONG AND LÖNNROTH v. SWEDEN)

(საჩივარი no. 7151/75; 7152/75)

გადაწყვეტილება

სტრასბურგი

1982 წლის 23 სექტემბერი

11. 1956 წლის 31 ივლისს, მშენებლობის შესახებ 1947 წლის კანონის 44-ე მუხლის
შესაბამისად (byggnadslagen – „1947 წლის კანონი“), მთავრობამ სტოკჰოლმის
მუნიციპალურ საბჭოს მიანიჭა ზონალური ექსპროპრიაციის ნებართვა
(expropriationstillstånd), რომელიც შეეხებოდა 164 ქონებას, მათ შორის, სპორონგის
მემკვიდრეების საკუთრებაში არსებულ ქონებას. მუნიციპალიტეტი მიზნად ისახავდა
დედაქალაქის ცენტრში მდებარე ერთ-ერთი მთავარი სავაჭრო ქუჩის თავზე ვიადუქტის
აშენებას, რომელიც საკვანძო შემოვლით გზატკეცილს შეუერთდებოდა. ვიადუქტის
ერთ-ერთი საყრდენი ხიმინჯი უნდა განთავსებულიყო „რიდარენის“ უბანზე, რომლის
დარჩენილი ნაწილიც ავტოსადგომად უნდა გადაკეთებულიყო.
12. 1961 წლის ივლისში, მუნიციპალიტეტის თხოვნით მთავრობამ ეს ვადა გააგრძელა
1964 წლის 31 ივლისამდე. მათი გადაწყვეტილება შეეხო 138 ქონებას, მათ შორის
„რიდარენ # 8-ს“. იმ პერიოდისთვის მოცემული საკუთრებები არ იყო რაიმე
ქალაქგეგმარების საგანი. (stadsplan).
14. 1969 წლის ივლისში მუნიციპალიტეტის საბჭომ მოითხოვა ექსპროპრიაციის
ნებართვის მესამეჯერ გაგრძელება გარკვეულ საკუთრებებთან დაკავშირებით,
რომლებშიც ასევე რიდარენი No8 შედიოდა. საბჭო აღნიშნავდა, რომ „ქალაქი 62“ და
„ქალაქი 67“ გეგმებში აღნიშნული ექსპროპრიაციის მიზეზები კვლავაც ძალაში იყო. 1971
წლის 14 მაისს მთავრობამ დაადგინა ათწლიანი ვადა, რომელიც ძალაში იქნებოდა
თხოვნის მიღების თარიღიდან 1979 წლის 31 ივლისამდე, რომლის განმავლობაშიც
კომპენსაციის დადგენასთან დაკავშირებული სასამართლო წარმოებები უნდა
ჩატარებულიყო.
16. 1954 წლის 11 ივნისს, სტოკჰოლმის ოლქის ადმინისტრაციულმა საბჭომ (länsstyrelsen)
მშენებლობაზე აკრძალვა დააწესა (byggnadsförbud) რიდარენ No8-ს ტერიტორიაზე იმ
მიზეზით, რომ შემოთავაზებული ვიადუქტი და შემოვლითი გზა გავლენას მოახდენდა
ქონებით სარგებლობაზე. შემდგომში საბჭომ აკრძალა 1979 წლის 1 ივლისამდე
გააგრძელა.
17. 1970 წელს სპორონგის სამკვიდრო ქონებასთან დაკავშირებით მემკვიდრეებმა
მიიღეს აკრძალვისგან გათავისუფლება, შენობის შესასვლელი კარის გაფართოების
მიზნით. მათ რაიმე სხვა შეღავათებისთვის არ მიუმართავთ.
18. ექსპროპრიაციის ნებართვა და სამშენებლო სამუშაოების აკრძალვა, რომლებიც
რიდარენ No8-ზე ახდენდნენ ზეგავლენას, მთლიანობაში ძალაში იყო შესაბამისად,
ოცდასამი და ოცდახუთი წლის განმავლობაში.
23. 1968 წლის 29 თებერვალს, სტოკჰოლმის ოლქის ადმინისტრაციულმა საბჭომ მიიღო
გადაწყვეტილება, რომ დაწესებულიყო აკრძალვა მშენებლობაზე ბარნჰუსეტი No6-ის
ტერიტორიაზე იმ მოტივით, რომ ადგილი უნდა გადაკეთებულიყო ავტოსადგომად.
შემდგომში საბჭომ აკრძალვა 1980 წლის 1 ივლისამდე გააგრძელა.
24. 1970 წელს ქალბატონ ლონროთს მიანიჭეს გამონაკლისის სახით სამშენებლო
სამუშაოების განხორციელების უფლება, რათა შენობის მესამე სართულის მოდიფიკაცია
განეხორციელებინა; მას რაიმე სხვა გამონაკლისის დაშვება არ მოუთხოვია.
მან ვერ მიიღო სესხი, როდესაც 1970-იანი წლების დასაწყისში ქონების ერთ-ერთმა
მთავარმა იპოთეკური სესხის კრედიტორმა ფასადის განახლება მოითხოვა.
25. რომ შევაჯამოთ, ქალბატონი ლონროთის ქონება ექვემდებარებოდა
ექსპროპრიაციის ნებართვას და მშენებლობის აკრძალვას, შესაბამისად, რვა და
თორმეტი წლის განმავლობაში.
33. ქალაქის განაშენიანების გეგმები მზადდება იმ ურბანული უბნებისთვის, რომლებშიც
ეს საჭიროდ მიიჩნევა (მუხლი 24). ქალაქის განაშენიანების გეგმა უფრო დეტალურია,
ვიდრე გენერალური გეგმა: მასში მითითებულია დანიშნულება, რა მიზნითაც
სხვადასხვა ტერიტორიის გამოყენებაა შესაძლებელი, მაგალითად, საცხოვრებელი
ფართების მშენებლობა, გზების, მოედნების, პარკების გაშენება და ა.შ. - და იგი ასევე
შეიძლება შეიცავდეს უფრო კონკრეტულ დებულებებს ნაკვეთების გამოყენების შესახებ
(მუხლი 25) . მუნიციპალიტეტის საბჭოს მიერ მიღების შემდეგ, იგი დამტკიცებული უნდა
იყოს ქვეყნის ადმინისტრაციული საბჭოს მიერ. ამ პროცედურის განმავლობაში ქონების
მესაკუთრეებს აქვთ სხვადასხვა სააგენტოსთვის საკუთარი მოსაზრებების წარდგენის
შესაძლებლობა და უკანასკნელი ზომის სახით, მათ შეუძლიათ გაასაჩივრონ
გადაწყვეტილება გეგმის მიღების შესახებ.
35. ამ გეგმებთან ერთად, ან მათგან დამოუკიდებლად, შვედეთის ხელისუფლებამ
შეიძლება მიმართოს ექსპროპრიაციას და მშენებლობის აკრძალვებს, ანუ ზომებს,
რომელთა შორის არ არის სავალდებულო, რომ რაიმე სამართლებრივი კავშირი
არსებობდეს.
37. მთავრობა იღებს გადაწყვეტილებას იმის შესახებ, თუ რამდენად უნდა გაიცეს
ექსპროპრიაციის ნებართვა. მთავრობის გადაწყვეტილება ექსპროპრიაციის ნებართვის
ფორმით მიიღება და ემყარება კანონში მოცემულ სხვადასხვა პირობებს. ნებართვის
გაცემა ავტომატურად არ იწვევს ექსპროპრიაციას; ეს უბრალოდ შესაბამის საჯარო
ორგანოებს (ან, გამონაკლის შემთხვევებში, კერძო პირს ან კომპანიას)
უფლებამოსილებას ანიჭებს მოახდინონ ექსპროპრიაცია საჭიროების შემთხვევაში. იგი
ხელუხლებლად ტოვებს მესაკუთრის უფლებას გაყიდოს, გაასხვისოს, ან იპოთეკით
დატვირთოს თავისი ქონება, და ნებართვა მოქმედებს გარკვეული ვადით, რომლის
განმავლობაშიც ექსპროპრიაციაზე პასუხისმგებელმა ორგანომ უნდა დაიწყოს
სასამართლო პროცედურა კომპენსაციის ოდენობის დასადგენად, და ამ ვადის
ამოწურვის შემდეგ ნებართვა ძალას კარგავს.
41. 1947 წლის კანონი კრძალავს ნებისმიერ ახალ მშენებლობას, რომელიც არ
შეესაბამება ქალაქის გეგმას (34-ე მუხლი). კანონი უშვებს დროებითი ღონისძიების
სახით ნებისმიერი სამშენებლო სამუშაოების აკრძალვას ამგვარი გეგმის მუნიციპალური
ორგანოების მიერ მიღებამდე და რეგიონალური ორგანოების მიერ დამტკიცებამდე (35-
ე მუხლი ერთობლიობაში 1947 წლის კანონის მე-14 და მე-15 მუხლებთან) . კანონის მე-
15 მუხლი ითვალისწინებს შემდეგს (თარგმანი შვედურიდან):
„თუ გარკვეული ზონის გენერალური გეგმის მიღების ან უკვე დამტკიცებული
გენერალური გეგმის შესწორების საკითხი დადგება, ქვეყნის ადმინისტრაციულ საბჭოს
შეუძლია მუნიციპალიტეტის მოთხოვნით აკრძალოს ყველა ახალი მშენებლობა
(nybyggnad) ასეთ ზონაში. აკრძალვა ძალაში რჩება, სანამ მუნიციპალიტეტის საბჭო
საკითხის შესახებ გადაწყვეტილებას არ მიიღებს, მაგრამ არაუმეტეს ერთი წლის ვადისა.
საჭიროების შემთხვევაში, ოლქის ადმინისტრაციულ საბჭოს შეუძლია
მუნიციპალიტეტის თხოვნით გააგრძელოს მშენებლობის აკრძალვის მოქმედების ვადა
ყოველ ჯერზე მაქსიმუმ ორი წლის ვადით.
წინა პუნქტში მითითებული მშენებლობის აკრძალვიდან გამონაკლისების დაშვების
უფლებამოსილება ქვეყნის ადმინისტრაციულ საბჭოს, ან მთავრობის მიერ დადგენილი
წესების მიხედვით, მშენებლობის საბჭოს გააჩნია (byggnadsnämnd).“
42. 1967 წლის მოხსენებაში, საპარლამენტო ომბუდსმენმა (Justitieombudsmannen)
მიუთითა მშენებლობის გრძელვადიანი აკრძალვების შედეგებზე და შესთავაზა ამ
პრობლემის გადაჭრის გარკვეული გზები (თარგმანი შვედურიდან):
„რაც შეეხება დასკვნებს, რომლებიც ამ ფაქტებზე დაყრდნობით შეიძლება გავაკეთოთ,
ბორასისა და ოსტერსუნდის საქმეებზე ქონების მფლობელები ვერ მიიღებდნენ რაიმე
სარგებელს ქალაქის დაგეგმვის სქემიდან. ეს ნიშნავს, რომ სქემა არ ითვალისწინებდა
მათთვის გრძელვადიანი აკრძალვების შედეგად მიყენებული ზიანის კომპენსაციას. თუ
ასეთ შემთხვევებში არ დაინერგება ქონების მესაკუთრეთა დაცვის გარკვეული
საშუალებები გრძელვადიანი აკრძალვებით მიყენებულ ზიანთან დაკავშირებით, მაშინ
იმისთვის, რომ ქალაქის დაგეგმვის სქემების განხორციელება უფრო იაფი გამოდგეს
მუნიციპალიტეტებისთვის, ერთ ან რამდენიმე მესაკუთრეს თვითონ მოუწევს
აკრძალვით გამოწვეული ზიანის შედეგებთან გამკლავება, რომელიც ძირითადად
საზოგადოების ინტერესებიდან გამომდინარე იქნა დაწესებული, რათა გონივრულ
ვადაში მოგვარდეს ქალაქის დაგეგმარების საკითხები. ასეთი სისტემა შეუსაბამოა იმ
პოზიციასთან, რომ სახელმწიფოში კანონის უზენაესობა უნდა იყოს დამკვიდრებული.
რა ღონისძიებები უნდა დაინერგოს, რომ ქონების მესაკუთრე დაცული იქნას
მშენებლობაზე დროებითი აკრძალვებით გამოწვეული მავნე ზემოქმედებისგან,
რომლებიც ძალაში რჩება ხანგრძლივი დროის განმავლობაში, ძნელი სათქმელია
პრობლემის საფუძვლიანი შესწავლის გარეშე. თუმცა, ერთ-ერთი გამოსავალია
დროებითი აკრძალვების მოქმედების მაქსიმალური ვადის დადგენა. ნებისმიერ
შემთხვევაში, ასეთი გამოსავალი ძნელად შეიძლება ჩაითვალოს შესაბამისობაში
ამჟამინდელ მოთხოვნებთან, რადგან იმის გარკვევასთან დაკავშირებული სირთულეები,
თუ რა ფორმით უნდა მოხდეს ქალაქის მომავალი განვითარება, ნიშნავს, რომ
ყოველთვის არ არის შესაძლებელი ამ საკითხის გაჭიანურების თავიდან აცილება.
სასურველი მეთოდი იქნებოდა ქონების მესაკუთრისათვის უფლების მიცემა, რომ
მოითხოვოს მუნიციპალიტეტისგან კომპენსაცია ნებისმიერი ზარალისთვის, რომელიც
მან დაადასტურა, ან მოითხოვოს მისთვის მიწის შეძენა მას შემდეგ, რაც აკრძალვა
ძალაში რჩება გარკვეული ვადის განმავლობაში.
ამასთან, უნდა არსებობდეს პირობა, რომ აკრძალვა საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში
მოქმედებდა და მნიშვნელოვანი ზიანის მომტანი შედეგები მოჰყვა, რომელთა
კომპენსაცია ვერ მოხდება იმ სარგებელით, რაც მოსალოდნელია რომ ქონების
მესაკუთრეებმა მიიღონ ქალაქის დაგეგმარების სქემის შედეგად.
ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, ჩემი აზრით, უნდა განხორციელდეს საკითხის
შესწავლა და განხილული იქნას კერძო მესაკუთრეთა დაცვის ზომები მშენებლობის
დაუსაბუთებლად ხანგრძლივი დროებითი აკრძალვების მავნე ზემოქმედებისგან.”
(Justitieombudsmannens ämbetsberättelse 1967, გვ. 478-479).
56. განმცხადებლები ჩიოდნენ იმ პერიოდის ხანგრძლივობაზე, რომლის განმავლობაშიც
მოქმედებდა ექსპროპრიაციის ნებართვები, რასაც თან ახლდა მშენებლობის
აკრძალვები, რაც მათ საკუთრებაზე გავლენას ახდენდა. მათი აზრით, ეს მათი
საკუთრებით მშვიდობიანი სარგებლობის უფლების უკანონო დარღვევის ტოლფასია,
რომელიც გარანტირებულია No 1 ოქმის 1-ლი მუხლით (P1-1), რომელიც ადგენს:
„ყოველ ფიზიკურ ან იურიდიულ პირს აქვს თავისი საკუთრების შეუფერხებელი
სარგებლობის უფლება. მხოლოდ საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის შეიძლება
ჩამოერთვას ვინმეს თავისი საკუთრება კანონითა და საერთაშორისო სამართლის
ზოგადი პრინციპებით გათვალისწინებულ პირობებში.
ამასთან, წინარე დებულებები არანაირად არ აკნინებს სახელმწიფოს უფლებას,
გამოიყენოს ისეთი კანონები, რომელთაც ის აუცილებლად მიიჩნევს საერთო
ინტერესების შესაბამისად საკუთრებით სარგებლობის კონტროლისათვის, ან
გადასახადებისა თუ მოსაკრებლების ან ჯარიმების გადახდის უზრუნველსაყოფად“.
58. განმცხადებლები არ ხდიდნენ სადაოდ იმას, რომ ექსპროპრიაციის ნებართვები და
მშენებლობის აკრძალვები თავისთავად კანონიერი იყო. მეორეს მხრივ, ისინი ჩიოდნენ
სტოკჰოლმის მუნიციპალიტეტის მიერ ექსპროპრიაციის გამო კუთვნილი კომპენსაციის
დადგენის თაობაზე სასამართლო წარმოების დაწყებასთან დაკავშირებული ვადების
ხანგრძლივობის შესახებ (ხუთი წელი, რომელიც შემდგომ სამი წლით, ხუთი წლით, და
ბოლოს ათი წლით გაგრძელდა, სპორონგის სამკვიდროს შემთხვევაში; და ათი წელი
ქალბატონი ლონროთის შემთხვევაში, იხ. ზემოთ, პუნქტები 11-14 და 20). ისინი ასევე
ასაჩივრებდნენ იმ ფაქტს, რომ ექსპროპრიაციის ნებართვები და მშენებლობის
აკრძალვები ძალაში იყო ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში (ნებართვების
შემთხვევაში ოცდასამი და რვა წლის, და აკრძალვების შემთხვევაში - ოცდახუთი და
თორმეტი წლის განმავლობაში; იხ. პუნქტები 18 და 25 ზემოთ). მათ მიუთითეს
უარყოფით ზეგავლენაზე მათ საკუთრების უფლებაზე, რაც სავარაუდოდ გამოწვეული
იყო ამ ზომების ერთობლიობით. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ მათ დაკარგეს თავიანთი
საკუთრების ნორმალურ საბაზრო ფასებში გაყიდვის შესაძლებლობა. ისინი ასევე
ამტკიცებდნენ, რომ ძალიან დიდი რისკის დაკისრება მოუწევდათ, თუ მათ ქონებაზე
დანახარჯებს გაწევდნენ, და იმ შემთხვევაშიც კი, თუ მშენებლობის ნებართვის
მოპოვების შემდეგ ისინი სამშენებლო სამუშაოებს განახორციელებდნენ, ისინი
ვალდებულნი იქნებოდნენ ექსპროპრიაციის შემთხვევაში არ წარედგინათ პრეტენზია
საკუთრების ღირებულების მომატებასთან დაკავშირებული კომპენსაციის თაობაზე.
ისინი ასევე აცხადებდნენ, რომ მათ სირთულეები შეექმნებოდათ იპოთეკური სესხის
აღებასთან დაკავშირებით, თუკი ისინი ამას მოისურვებდნენ. დაბოლოს, მათ ასევე
მიუთითეს, რომ საკუთარ მიწაზე მათ ეკრძალებოდათ ნებისმიერი „ახალი
მშენებლობის“ განხორციელება.
მიუხედავად იმისა, რომ ისინი არ აცხადებდნენ, რომ მათ ოფიციალურად და საბოლოოდ
ჩამოართვეს თავიანთი საკუთრება, სპორონგის მემკვიდრეები და ქალბატონი
ლონროთი ამტკიცებდნენ, რომ სადავო ნებართვების და აკრძალვების შედეგად მათ
შეეზღუდათ საკუთარი ქონების განკარგვის შესაძლებლობა გადაჭარბებული
შეზღუდვების გამო, რასთან დაკავშირებითაც რაიმე კომპენსაცია არ იყო
გათვალისწინებული. შესაბამისად, მათი მტკიცებით, მათი საკუთრების უფლება
შეიზღუდა გასაჩივრებული ზომების მოქმედების ვადის განმავლობაში.
59. მთავრობა დაეთანხმა, რომ საბაზრო ძალების ზემოქმედებით იმ ქონების გაყიდვა ან
გაქირავება, რომელიც ექვემდებარებოდა ექსპროპრიაციის ნებართვას, შესაძლოა
გაძნელებულიყო, და რაც უფრო დიდხანს დარჩებოდა ძალაში ნებართვა, მით უფრო
სერიოზული გახდებოდა ეს პრობლემა. მთავრობამ ასევე აღიარა, რომ მშენებლობის
აკრძალვები ზღუდავს საკუთრების უფლებით ნორმალურად სარგებლობას. მიუხედავად
ამისა, მთავრობა ამტკიცებდა, რომ ასეთი ნებართვები და აკრძალვები
ქალაქდაგეგმარების განუყოფელი ნაწილია და არ აფერხებს მესაკუთრეთა მიერ „მათი
საკუთრებით მშვიდობიანად სარგებლობის“ უფლებას No1 ოქმის 1-ლი მუხლის
მნიშვნელობით.
60. სასამართლო არ იზიარებს ამ არგუმენტს.
მიუხედავად იმისა, რომ ექსპროპრიაციის ნებართვები კანონით უცვლელად ტოვებდა
მესაკუთრეთა უფლებას გამოიყენონ და განკარგონ თავიანთი ქონება, პრაქტიკაში მათ
მნიშვნელოვნად შეზღუდეს ამ ქონებით სარგებლობის შესაძლებლობა. მათ ასევე
გავლენა მოახდინეს თვით საკუთრების არსზე, ვინაიდან ისინი წინასწარ აღიარებდნენ,
რომ ნებისმიერი ექსპროპრიაცია კანონიერი იქნებოდა, და სტოკჰოლმის მერია
უფლებამოსილი იყო ნებისმიერ დროს განეხორციელებინა ექსპროპრიაცია, თუ ამას
მიზანშეწონილად მიიჩნევდა. აქედან გამომდინარე, განმცხადებელთა საკუთრების
უფლება გახდა განუჭვრეტადი და გაუქმებას ქვემდებარე.
თავის მხრივ, მშენებლობის აკრძალვები უდავოდ ზღუდავდა განმცხადებლების
უფლებას ისარგებლონ თავიანთი საკუთრებით.
სასამართლო ასევე მიიჩნევს, რომ ნებართვები და აკრძალვები პრინციპში
ერთობლიობაში უნდა განიხილებოდეს, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც საქმის
ანალიზმა შეიძლება მათი გამიჯვნა მოითხოვოს. ეს იმითია განპირობებული, რომ
მიუხედავად იმისა, რომ ამ ზომებს შორის შეიძლება სამართლებრივი კავშირი არ
არსებობდა (იხ. ზემოთ 35-ე პარაგრაფი), და მათ მოქმედების სხვადასხვა ვადა ჰქონდათ,
ისინი ერთმანეთს ავსებდნენ და ქალაქის განვითარების ხელშეწყობის საერთო მიზანი
ჰქონდათ, ამასთან დაკავშირებით შემდგომში მომზადებული მთელი რიგი გეგმების
საფუძველზე.
ამრიგად, ადგილი ჰქონდა განმცხადებელთა საკუთრების უფლებაში ჩარევას, და
როგორც კომისიამ სწორად აღნიშნა, ამ ჩარევის შედეგები კიდევ უფრო მძიმე იყო
ექსპროპრიაციის ნებართვებისა და მშენებლობის აკრძალვების დიდი ხნის
განმავლობაში კომბინირებული გამოყენების შედეგად.
61. უნდა დადგინდეს, დაარღვია თუ არა სასამართლოს მიერ დადგენილმა ჩარევამ N1
ოქმის 1-ელი მუხლი (P1-1).
ეს მუხლი (P1-1) სამ განსხვავებულ წესს მოიცავს. პირველი წესი, რომელიც ზოგადი
ხასიათისაა, ადგენს საკუთრებით მშვიდობიანი სარგებლობის პრინციპს; ეს პრინციპი
პირველი აბზაცის პირველ წინადადებაშია მოცემული. მეორე წესი მოიცავს საკუთრების
ჩამორთმევას და ამასთან დაკავშირებით გარკვეულ პირობებს ადგენს; ეს პრინციპი იმავე
აბზაცის მეორე წინადადებაშია ასახული. მესამე წესი აღიარებს, რომ სახელმწიფოებს
ასევე უფლება აქვთ გააკონტროლონ საკუთრების გამოყენება საერთო ინტერესების
შესაბამისად, ისეთი კანონების მიღებით, რომლებსაც საჭიროდ მიიჩნევენ ამ მიზნის
მისაღწევად. ეს წესი მეორე აბზაცშია მოცემული.
სასამართლომ უნდა დაადგინოს, თუ რამდენად იყო დაცული პირველი წესი, და უნდა
გავრცელდეს თუ არა ეს ბოლო ორი წესი მოცემულ საქმეზე.
(a) პირველი პუნქტის მეორე წინადადების გავრცელების დასაშვებობა
62. პირველ რიგში უნდა ავღნიშნოთ, რომ შვედეთის ხელისუფლებას არ
განუხორციელებია განმცხადებელთა ქონების ექსპროპრიაცია. ამრიგად,
განმცხადებლებს ფორმალურად „არ ჩამოერთვათ თავიანთი საკუთრება“ რომელიმე
ეტაპზე: მათ საკუთრების გამოყენების, გაყიდვის, ანდერძით გადაცემის, გასხვისების,
ჩუქების ან დაგირავების უფლება ჰქონდათ.
63. ოფიციალური ექსპროპრიაციის არარსებობის შემთხვევაში, ანუ როდესაც არ ჰქონია
ადგილი საკუთრების უფლების გადაცემას, სასამართლო მიიჩნევს, რომ საჭიროა
გასაჩივრებული ვითარების უფრო სიღრმისეული შესწავლა (იხ. mutatis mutandis, Van
Droogenbroeck-ის საქმეზე 1982 წლის 24 ივნისის გადაწყვეტილება, სერია A no 50, გვ. 20,
პუნქტი 38). ვინაიდან კონვენცია მიზნად ისახავს „პრაქტიკული და ეფექტური”
უფლებების გარანტირებას (იხ. 1979 წლის 9 ოქტომბერის გადაწყვეტილება Airey-ს
საქმეზე, სერია A 32, გვ. 12, პუნქტი 24), სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად
შეესაბამება ეს ვითარება დე ფაქტო ექსპროპრიაციას, როგორც ამას განმცხადებლები
ამტკიცებდნენ.
სასამართლოს აზრით, ყველა გასაჩივრებული შედეგი (იხ. ზემოთ პუნქტი 58)
გამომდინარეობდა შესაბამისი საკუთრების განკარგვის შესაძლებლობის შეზღუდვიდან.
ეს შედეგები გამოწვეული იყო საკუთრების უფლებით სარგებლობის მიმართ
დაწესებული შეზღუდვებით, რის შედეგადაც ეს უფლება გახდა არასაიმედო, და ამ
შეზღუდვების გამო ქონების ღირებულება შემცირდა. მიუხედავად იმისა, რომ ამ
უფლების ნაწილმა დაკარგა თავისი არსი, იგი არ გამქრალა. გამოყენებული ზომების
შედეგები არ არის ისეთი, რომ ისინი საკუთრების ჩამორთმევასთან გავაიგივოთ.
ამასთან დაკავშირებით სასამართლო აღნიშნავს, რომ განმცხადებლებს შეეძლოთ
განეგრძოთ თავიანთი საკუთრების გამოყენება, და რომ მართალია სტოკჰოლმში
ქონების გაყიდვა, რომელსაც ექსპროპრიაციის ნებართვები და მშენებლობის
აკრძალვები შეეხო, გაძნელდა, გაყიდვის შესაძლებლობა მაინც არსებობდა; მთავრობის
მიერ მოწოდებული ინფორმაციის თანახმად, რამდენიმე ათეული საკუთრების გაყიდვა
განხორციელდა (იხ. ზემოთ, პუნქტი 30).
შესაბამისად, წინამდებარე საქმეზე პირველი პუნქტის მეორე წინადადების გავრცელება
არ არის შესაძლებელი.
65. მეორე მხრივ, ექსპროპრიაციის ნებართვები არ იყო გამიზნული ამგვარი გამოყენების
შეზღუდვის ან კონტროლისთვის. რადგან ეს ზომები იყო საკუთრების ჩამორთმევის
პროცედურის მიმართულებით განხორციელებული პირველი ნაბიჯი, ისინი არ მოექცნენ
მეორე პუნქტის მოქმედების ფარგლებში. შესაბამისად, ისინი შესწავლილი უნდა იქნას
პირველი პუნქტის პირველი წინადადების ფარგლებში.
69. ის ფაქტი, რომ ნებართვები არ ექცევა არც პირველი პარაგრაფის მეორე წინადადების,
და არც მეორე პარაგრაფის მოქმედების ფარგლებში, არ ნიშნავს, რომ აღნიშნულ
უფლებაში ჩარევამ დაარღვია პირველი პუნქტის პირველ წინადადებაში მოცემული წესი.
ამ უკანასკნელი დებულების მიზნებისთვის, სასამართლომ უნდა დაადგინოს დამყარდა
თუ არა სამართლიანი ბალანსი საზოგადოების საჯარო ინტერესების დაცვის და
ადამიანის ძირითადი უფლებების დაცვის მოთხოვნებს შორის (იხ. Mutatis mutandis, 1968
წლის 23 ივლისის გადაწყვეტილება ბელგიელი ლინგვისტების საქმეზე, სერია A. 6, გვ.
32, პუნქტი 5). ამ ბალანსის ძიება მთელი კონვენციის განუყოფელი ასპექტია და ეს ასევე
ასახულია N1 ოქმის 1-ლი მუხლის სტრუქტურაში (P1-1).
მთავრობის წარმომადგენელმა აღიარა ასეთი ბალანსის დამყარების საჭიროება. 1982
წლის 23 თებერვლის დილით გამართულ მოსმენაზე მან აღნიშნა, რომ ექსპროპრიაციის
შესახებ კანონის თანახმად, ექსპროპრიაციის ნებართვა არ უნდა გაიცეს, თუკი შესაბამისი
საზოგადოებრივი მიზნის მიღწევა სხვაგვარად არის შესაძლებელი; ამის შეფასებისას,
სათანადო მნიშვნელობა უნდა მიენიჭოს როგორც პირის ინტერესებს, ასევე
საზოგადოების ინტერესებს.
სასამართლომ შეუმჩნეველი არ დატოვა საკანონმდებლო ორგანოს მხრიდან ამ
ასპექტის გათვალისწინება. გარდა ამისა, სასამართლოს აზრით, ბუნებრივია, რომ ისეთ
რთულ და კომპლექსურ სფეროში, როგორიცაა დიდი ქალაქების განვითარება,
ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს უნდა ჰქონდეთ მიხედულების ფართო ზღვარი, რათა
განახორციელონ თავიანთი ქალაქდაგეგმარების პოლიტიკა. მიუხედავად ამისა,
სასამართლომ უნდა გამოიყენოს საკითხის შესწავლის თავისი უფლებამოსილება და
უნდა დაადგინოს, დაცული იყო თუ არა საჭირო ბალანსი ისე, რომ განმცხადებლებს
უფლება ჰქონოდათ „მშვიდობიანად ესარგებლათ მათი საკუთრებით“ N1 ოქმის 1-ლი
პირველი წინადადების მნიშვნელობით 1 (P1-1)
72. სასამართლო ასევე მიიჩნევს, რომ მთელი ამ პერიოდის განმავლობაში დაწესებული
მშენებლობის აკრძალვები კიდევ უფრო ამძიმებდა ნებართვების ხანგრძლივი
მოქმედებით გამოწვეულ პრობლემას. სპორონგის საკუთრებასთან მიმართებაში
განმცხადებლებს საკუთრების უფლებით სრულად სარგებლობა არ შეეძლოთ
ოცდახუთი წლის განმავლობაში, ხოლო ქალბატონი ლონროთის შემთხვევაში -
თორმეტი წლის განმავლობაში. ამასთან დაკავშირებით სასამართლო აღნიშნავს, რომ
1967 წელს საპარლამენტო ომბუდსმენმა განაცხადა, რომ ქონების მესაკუთრეებზე
აკრძალვების გახანგრძლივებით გამოწვეული უარყოფითი ზემოქმედება შეუსაბამოა
ისეთი სახელმწიფოს პოზიციასთან, რომელიც კანონის უზენაესობის პრინციპით
ხელმძღვანელობს.
73. ერთობლიობაში, ამ ღონისძიებებმა ორმა წყებამ შექმნა ისეთი მდგომარეობა,
რომელმაც დაარღვია სამართლიანი ბალანსი, რომელიც უნდა დამყარებულიყო
საკუთრების უფლების დაცვასა და საზოგადოებრივი ინტერესების მოთხოვნებს შორის:
სპორონგის საკუთრების მფლობელებს და ქალბატონ ლონროთს დაეკისრათ
ინდივიდუალური გადაჭარბებული ტვირთი, რაც შეიძლება კანონიერი ყოფილიყო
მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მათ შესაძლებლობა ექნებოდათ მოეთხოვათ ვადების
შემცირება ან კომპენსაცია. იმავდროულად, იმ კონკრეტულ პერიოდში შვედეთის
კანონმდებლობა არ იძლეოდა ამის შესაძლებლობას, და დღეის მდგომარეობითაც,
კომპენსაციის შესაძლებლობა კვლავ გამორიცხულია.
74. მოცემულმა ნებართვებმა, რომელთა შედეგები კიდევ უფრო გამწვავდა მშენებლობის
აკრძალვებით, დაარღვია N1 ოქმის 1-ლი მუხლი (P1-1) ორივე განმცხადებლის მიმართ.
75. ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სასამართლო არ თვლის საჭიროდ
დაადგინოს, დაარღვია თუ არა, ცალკე აღებულმა, მშენებლობის აკრძალვებმა N1 ოქმის
1-ლი მუხლი (P1-1).
ამ მიზეზებიდან გამომდინარე, სასამართლო
1. ათი ხმით ცხრის წინააღმდეგ ადგენს, რომ დაირღვა No1 ოქმის 1-ლი მუხლი (P1-1),
ორივე განმცხადებლის მიმართ;
ჟერარ ვიარდა,
თავმჯდომარე

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს განჩინება, საქმე #3ბ/1608-18, 2019 წლის 1

ნოემბერი
2.2. ქ. თბილისის მერიის სსიპ თბილისის არქიტექტურის სამსახურის 2014 წლის 5 მაისის
#1254018 გადაწყვეტილებით მ.ს-ს წარმომადგენელს ნ.გ-ს მისივე განცხადების
შესაბამისად ეცნობა, რომ დედაქალაქის პერსპექტიული განვითარების გენერალური
გეგმის შესაბამისად, მითითებული ტერიტორია (ს.კ.01.72.14.041.056) მოქცეულია
საცხოვრებელ ზონა 5-ში და სატრანსპორტო ზონა 1-ში. ღობის განთავსება
შესაძლებელია მხოლოდ საცხოვრებელ ზონა 5-ში.
2.4. ქ. თბილისის საკრებულოს 2012 წლის 27 აპრილის გადაწყვეტილებით 4-13
ცვლილება შევიდა „ედაქალაქის პერსპექტიული განვითარების გენერალური გეგმის
დამტკიცების შესახებ“ ქ. თბილისის საკრებულოს 2009 წლის 5 ივნისის #6-17
გადაწყვეტილებაში და გადაწყვეტილებით დამტკიცებული დედაქალაქის
პერსპექტიული განვითარების გენერალური გეგმის გრაფიკული ნაწილი რუკა
ჩამოყალიბდა თანდართული სახით. გადაწყვეტილების შესაბამისად დაზსუტდა
კონტური სატრანსპორტო ზონა 1-სა, სარეკრეაციო ზონა 2-ს და საცხოვრებელ ზონა 3-სა
და საცხოვრებელ ზონა 5-ს შორის.
2.6. მ.ს-ს დაკვეთით ი.მ. ე. გ.0ს მიერ შესრულებული 2017 წლის 6 ივნისის აზომვითი
ნახაზის შესაბამისად მ.ს.-ს საკუთრებაში არსებული მიწის ნაკვეთიდან 380 კვ. მ
წარმოადგენს სატრანსპორტო ზონა 1-ს.
4.3. პირველი ინსტანციის სასამართლომ აღნიშნა, რომ მოსარჩელის წარმომადგენელმა
სასამართლო სხდომაზე განმარტა, რომ მან სწორედ ამ მიზეზით არ მოითხოვა
ნორმატიულ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ბათილად ცობა, რადგან
რეალურად მიმდებარე ტერიტორიაზე მიწის ნაკვეთებს ესაჭიროებათ მისასვლელი გზა.
მიუხედავად იმისა, რომ ნორმატიული აქტის ბათილად ცნობა არ მოუთხოვია
მოსარჩელეს, საქალაქო სასამართლომ ჩათვალა, რომ უნდა შეაფასოს, მოპასუხე
ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ ხომ არ მოხდა საკუთრების უფლების არსის დარღევა.
4.4 საქალაქო სასამართლომ მიიჩნია, რომ ქ. თბილისის მუნიციპალიტეტის
საკრებულოს 2012 წლის 27 აპრილის #4-13 გადაწყვეტილებით დაზუსტებული
ზონალური ფარგლების შედეგად, მესაკუთრეს მ.ს-ს შეეზღუდა უფლება განეთავსებინა
კონსტრუქცია, კერძოდ ღობე მის საკუთრებაში არსებულ მიწის ნაკვეთზე, ვინაიდან
მიწის ნაკვეთის ნაწილზე მინიჭებული იყო სატრანსპორტო ზონის სტატუსი.
4.5 პირველი ინსტანციის სასამართლომ ჩათვალა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ
საკრებულომ მიღებული გადაწყვეტილებით არ განახორციელა კერძო საკუთრებაში
არსებული ქონების ფორმალური ჩამორთმევა, არ აკრძალა ქონების გასხვისება, მან
ისეთი ხარისხით შეზღუდა აღნიშნული ქონების ნაწილით თავისუფალი სარგებლობის
შესაძლებლობა, რომ მიღებული გადაწყვეტილებით მესაკუთრეს წაერთვა
შესაძლებლობა მის ინდივიდუალურ საკუთრებაში არსებულ ქონებაზე
განეხორციელებია ფლობა და ბატონობა, როგორც საკუთრების, განევითარებინა იგი
საკუთარი შხედულებისამებრ და არ დაეშვა სხვა პირთა მხრიდან ქონებით
სარგებლობა... ამდენად საქალაქო სასამართლომ მიიჩნია, რომ ქ. თბილისის
მუნიციპალიტეტის საკრებულოს მიერ განხორციელდა ჩარევა კონსტიტუციით დადცულ
საკუთრების უფლებაში.“
6. სააპელაციო პალატას მიაჩნია რომ გადაწყვეტილება უნდა დარჩეს უცვლელად.
8.1. სასარჩელო მოთხოვნებიდან გამომდინარე, სააპელაციო პალატა განმარტავს,
სახელმწიფო ადმინისტრაციული ორგანოს, აგრეთვე მისი თანამდებობის პირის ან სხვა
სახელმწიფო მოსამსახურის მიერ მისი სამსახურებრივი მოვალეობის
განხორციელებისას მიყენებული ზიანისთვის სახელმწიფო პასუხისმგებლობის წესს
ადგენს ზოგადი ადმინსიტრაციული კოდექსის 207-209-ე მუხლები.
8.5. სააპელაციო პალატა აღნიშნავს, რომ მოცემულ შემთხვევაში სასარჩელო მოთხოვნას
არ წარმოადგენს ნორმატიული ადმინსიტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ბათილად
ცნობა, თუმცა აღნიშნულ პირობებში ზიანის ანაზღაურების თაობაზე წარმოდგენილი
მოთხოვნის საფუძვლიანობის შემოწმების მიზნით სასამართლოს მხრიდან შეფასებას
ექვემდებარება საკითხი - მოპასუხე ადმინისტრაციული ორგანოს მხრიდან ხომ არ
მოხდა საკუთრების უფლების არსის დარღვევა.
8.7 სააპელაციო პალატა აღნიშნავს, მიუხედავად იმისა, რომ საკრებულომ მიღებული
გადაწყვეტილებით არ განახორციელა კერძოს აკუთრებაში არსებული ქონების
ფორმალური ჩამორთმევა, არ აკრძალა ქონების გასხვისება, მან ისეთი ხარისხით
შეზღუდა აღნიშნული ქონების ნაწილით თავისუფალი სარგებლობის შესაძლებლობა,
რომ მიღებული გადაწყვეტილებით მესაკუთრეს წაერთვა შესაძლებელობა მის
ინდივიდუალურ საკუთრებაში არსებულ ქონებაზე განეხორციელებინა თავისი ნების
შესაბამისად მფლობელობის და სარგებლობის უფლებამოსილება. მესკაუთრის
უფლება მიწის ნაკვეთზე გახდა ფორმალური, შესაბამისად დაირღვა საკუთრების
უფლების არსი. შეზღუდვა ეხება სარგებლობის უფლებას, რაც საკუთრების უფლების
უმნიშვნელოვანეს ელემენტს წარმოადგენს, გარდა ამისა, შზღუდვის თავსიებურებიდან
გამომდინარე მოცემული სახის შეზღუდვა ეჭქვეშ აყენებს საკუთრების უფლების არსს,
რადგან სატრანსპორტო ზონის სტატუსის მინიჭეით მოსარჩელეს ეკრძალება
ყოველგვარი მშენებლობის წარმოება მის საკუთრებაში არსებული მიწის ნაკვეთის
ნაწილზე.
8.9 სააპელაციო პალატა მიუთითებს, რომ საქართელოს ზოგადი ადმინისტრაციული
კოდექსის 209-ე მუხლი განსაზღვრავს ბრალის გარეშე სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის
საკითხს და განმარტავს, თუკი სახელმწიფო საერთო საზოგადოებრივი ინტერესის
გათვალისწინებით მიიღებს გადაწყვეტილებას, რომელიც ზიანს აყენებს საზოგადოების
ერთ ან რამდენიმე წევრს, სახელმწიფო ვალდებულია აანაზღაუროს დამდგარი ზიანი,
ვინაიდან სახელმწიფო ვალდებულია , თანასწორად მოეპყროს საზოგადოების ყველა
წევრს და საერთო საზოგადოებრივი ინტერესით გამართლებული არათანაბარი
მოპყრობის შემთხვევაში კისრულობს ზიანის ანაზღაურების პასუხისმგებლობას.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სააპელაციო სასამართლომ ძალაში

დატოვა პირველი ინსტანციის გადაწყვეტილება, რომლითაც დაკმაყოფილდა
მოსარჩელის მოთხოვნა და ქ. თბილისის მუნიციპალიტეტს დაეკისრა ზიანის
ანაზღაურება.