საერთაშორისო სახელშეკრულებო

სამართალი

საერთაშორისო საჯარო სამართლის

წყაროები. გაცნობითი კურსი

1
რა არის საერთაშორისო სამართლის წყარო: ის სპეციფიკური ფორმები,
რომლებშიც სახელმწიფოთა (ან სხვა სუბიექტთა საერთაშორისო
სამართლის) შეთანხმება ამა თუ იმ ქცევის წესის დადგენის შესახებ
ობიექტურად გამოიხატება და იურიდიულად სავალდებულო ხდება
მხარეებისათვის.
თანამედროვე საერთაშორისო სამართალში არსებობს ორი ძირითადი
წყარო - საერთაშორისო ხელშეკრულება და საერთაშორისო ჩვეულება.
მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ, აგრეთვე, სამართლის ზოგადი
პრინციპები. გაეროს საერთაშორისო სასამართლოს სტატუსის თანახმად
(38-ე მუხ.)., სასამართლო, რომელიც მოვალეა, მისთვის გადაცემული დავა
საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე გადაწყვიტოს, გამოიყენებს:
ა) როგორც ზოგად, ისე სპეციალურ საერთაშორისო კონვენციებს,
რომლებიც ადგენენ მოდავე სახელმწიფოთა მიერ აღიარებულ წესებს;
ბ) საერთაშორისო ჩვეულებას, როგორც სამართლებრივ ნორმად
აღიარებული საყოველთაო პრაქტიკის დადასტურებას;
გ) სამართლის ზოგად პრინციპებს, რომლებიც აღიარებულია
ცივილიზებული სახელმწიფოების მიერ.

2
მთავრობათაშორისი ორგანიზაციების საერთაშორისო აქტები (მაგ.,
გაეროს გენერალური ასამბლეის დეკლარაციები, სხვა რეზოლუციები),
თუ ისინი არ ეხებიან ორგანიზაციის შინაგან წესებს (სტრუქტურას,
ბიუჯეტს, წესდებით გათვალისწინებულ სავალდებულო სხვა მსგავს
სფეროს), არ ითვლებიან საყოველთაო საერთაშორისო სამართლის
წყაროდ: ასეთ აქტებს მხოლოდ მორალურ-პოლიტიკური
მნიშვნელობა აქვთ და იურიდიულად სავალდებულო ქცევის წესად
გახდომა შეუძლიათ მხოლოდ საერთაშორისო ხელშეკრულებისა ან
საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლის ნორმის საშუალებით (მაგ.:
რასობრივი დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ
1963 წლის დეკლარაციას იურიდიული სახე მიეცა 1969 წლის ამავე
სახელწოდების კონვენციის მიღების შემდეგ; გაეროს 1948 წლის
ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია საყოველთაო
საერთაშორისო სამართლის აქტად იქცა საერთაშორისო
სამართლებრივი ჩვეულების სახით - სახელმწიფოთა უმრავლესობამ
აღიარა მისი სავალდებულო ძალა თავის კანონმდებლობაში
სათანადო დებულებათა შეტანით, რაც წინ უსწრებდა ამ
დეკლარაციაზე დაყრდნობით ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო
პაქტების შემუშავებასა და ძალაში შესვლას 1976 წელს).
3
ამ სახის გადაწყვეტილებებს უდიდესი მნიშვნელობა აქვს საერთაშორისო
სამართლის ნორმათა ჩამოყალიბების პროცესში: მათი ზემოქმედებით სუბიექტები
იძულებულნი ხდებიან, გაითვალისწინონ სახელმწიფოთა საერთაშორისო
თანამეგობრობის განწყობილება და იხელმძღვანელონ სათანადო მორალურ-
პოლიტიკური პრინციპებით, თუმცა იციან, რომ ამ პრინციპების დარღვევის
შემთხვევაში მათ არ დაეკისრებათ საერთაშორისოსამართლებრივი
პასუხისმგებლობა.

ბოლო დროს ზოგიერთ რეგიონალურ საერთაშორისო ორგანიზაციაში (მაგ., ევროპის

კავშირში) ნორმაშემოქმედებით საქმიანობას სავალდებულო ძალა ეძლევა მათი
წევრი სახელმწიფოების მიმართ, რაც მათ ზენაციონალური ორგანიზაციის
ელემენტს მატებს. თავისთავად არც შიდასახელმწიფოებრივი კანონი მიეკუთვნება
საერთაშორისო სამართლის წყაროთა რიცხვს: ეს კანონი მხოლოდ იმ შემთხვევაში
ხდება ასეთ წყაროდ, თუ იგი სხვა სუბიექტისა ან სუბიექტების მიერ აღიარებულია
საერთაშორისო ხელშეკრულებით ან ჩვეულებით.

ასევ სასამართლო პრეცედენტები და მეცნიერთა დოქტრინა, ანუ მათი შრომები,

დასკვნები, გამოკვკლევები გვევლინება მხოლოდ საერთაშორისო სამართლის ამა თუ
იმ ნორმის არსებობის ფაქტის დადგენის დამხმარე წყაროდ, რომელსაც
საერთაშორისო სამართლის ძირითადი წყაროების შემუშავების ან საერთაშორისო
დავების გადაწყვეტის დროს იყენებენ.

4
საერთაშორისო სასამართლო — გაეროს
მთავარი სასამართლო ორგანო. შეიქმნა 1945
წელს. მისი მიზანია სახელმწიფოთა შორის
დავების გადაწყვეტა მათი თანხმობით და
იძლევა კონსულტაციებს და დასკვნებს
სამართლებრივ საკითხებზე. სასამართლო
შედგება 15 მოსამართლისაგან, რომელსაც
ირჩევს გაეროს გენერალური ასამბლეა და
უშიშროების საბჭო 9 წლით, ამასთან ყოველ 3
წელიწადში ხდება სასამართლოს წევრთა 1/3-ის
გადარჩევა. მის შემადგენლობაში არ შეიძლება
იყოს ერთი ქვეყნის ერთდროულად ორი
მოქალაქე. სასამართლო ფუნქციონირებს
წესდების საფუძველზე, რომელიც გაეროს
წესდების განუყოფელი ნაწილია. სასამართლოს
ადგილსამყოფელია ქალაქი ჰააგა
(ნიდერლანდები).

5
ჩვეულებითი სამართალი

სახელმწიფოთა პრაქტიკის შედეგად ჩამოყალიბებული ქცევის ერთნაირი წესები,

რომლებსაც ისინი იურიდიული ძალის მქონე ნორმებად მიიჩნევენ. სჩს არის
საერთაშორისო სამართლის ერთ-ერთი ძირითადი წყარო და მოქმედებების იმ
სფეროებში, რომლებსაც საერთაშორისო ხელშეკრულება ჯერჯერობით მთლიანად
ან ნაწილობრივ ვერ მოიცავს. გაეროს საერთაშორისო სასამართლოს სტატუსის
თანახმად (38-ე მუხ.), სასამართლო, რომელიც „მოვალეა, მისთვის გადაცემული
დავა საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე გადაწყვიტოს, იყენებს: ....ბ)
საერთაშორისო ჩვეულებას, როგორც სამართლებრივ ნორმად აღიარებული
საყოველთაო პრაქტიკის დადასტურებას“. საერთაშორისო ხელშეკრულებისაგან
განსხვავებით, რომელსაც მხარეთა ნების მკაფიო გამომჟღავნების შედეგია, სჩს-ის
არსებობა ეფუძნება ე.წ. დუმილით თანხმობას, რომელიც გამომდინარეობს
ცალკეული სახელმწიფოების მიერ უკვე დანერგილი, ცალმხრივად შემოღებული
იურიდიული ძალის მქონე ქცევის წესების საყოველთაო (საყოველთაო ჩვეულება),
რეგიონალური ან ლოკალური პრაქტიკიდან. ამგვარად, ჩვეულება ყალიბდება
ორსაფეხურიანი პროცესის შედეგად, ეს საფეხურებია:
1) ცალკეული სახელმწიფოების მიერ ერთგვაროვანი ქცევის წესების (პრაქტიკის)
შემოღება;
2) ამ წესის სავალდებულო ნორმად გადაქცევა სახლემწიფოთა ამა თუ იმ
წრისათვის, თუკი დამტკიცდა, რომ აღნიშნული პრაქტიკის მიმდევრები ამ წესს
იურიდიულად სავალდებულოდ მიიჩნევენ, რაც ტერმინ opinio juris sive necessitatis-
ით გამოიხატება.
6
ამ პროცესს შეიძლება მოჰყვეს შედასახელმწიფოებრივი კანონის თუ სხვა
იურიდიული ნორმის მიღება, გაეროს რეზოლუციაში ან ხელმოუწერელ თუ
არარატიფიცირებულ ხელშეკრულებაში შეტანილ დებულებათა აღიარება
სამთავრობო განცხადებით ან შესაბამისი საკანონმდებლო პრაქტიკით, რაც
იმას მოწმობს, რომ ეს სახელმწიფო ამ წესს უდავოდ მიაკუთვნებს
იურიდიული ძალის ნორმათა რიცხვს. საერთაშორისო სამართალის
პრაქტიკასა და მეცნიერებაში ის ჩვეულება, რომელიც ყველა სახელმწიფოს
ან მათი უმრავლესობის პრაქტიკაში არის დანერგილი, რასაც
საერთაშორისო ხელშეკრულება იშვიათად თუ აღწევს, მიეკუთვნება
საყოველთაო საერთაშორისო სამართალს, რომელიც ჩვეულებებისაგან
(ზოგჯერ ამ კატეგორიაში სამართლის ზოგად პრონციპებსაც გულისხმობენ)
შედგება და სავალდებულოა ყველა სახლემწიფოსთვის, მიუხედავად იმისა,
ეთანხმება ის თუ არა მას. ზოგიერთი სახელმწოფოს მცდელობა, რომ
თავისი სუვერენიტეტის მოშველიებით უარი თქვას საყოველთაოდ
დამკვიდრებულ ჩვეულებაზე, სახელმწიფოთა საერთაშორისო
თანამეგობრობის სულ უფრო და უფრო მეტ წინააღმდეგობას აწყდება,
თანამედროვე საერთაშორისო მართლწესრიგის მტკიცედ დაცვის
სასარგებლოდ სჩს განსხვავდება საერთაშორისო ადათისა და
საერთაშორისო თავაზიანობისაგან, რომლებსაც იურიდიულად
სავალდებულო ძალა არა აქვთ.
7
წინათ ჩვეულების ჩამოყალიბება საუკუნეთა განმვალობაში ხდებოდა
(მაგ., დიპლომატიურ და საკონსულო სამართალში). XX ს-ში ეს პროცესი
გაცილებით უფრო სწრაფად მიმდინარეობდა და გაჩნდა კიდეც
ტერმინი - „მომენტალური ჩვეულებითი სამართალი“ (instant customary
law), რომლის მაგალითად მიჩნეულია 1957 წელს სსრ კავშირის მიერ
დედამიწის პირველი ხელოვნური თანამგზავრის გაშვება კოსმოსში,
რასაც არც ერთი სახელმწიფოს პროტესტი არ გამოუწვევია და რამაც
დასაბამი მისცა სახელმწიფოთა საჰაერო სივრცეზე სუვერენიტეტის
ზედა საზღვრის შეზღუდვასა და ყველა ქვეყნის უფლებას - კოსმოსურ
სივრცეში თავისუფლად აწარმოოს სამეცნიერო-კვლევითი საქმიანობა,
გამოიყენოს იგი მშვიდობიანი მიზნებისათვის. აშშ-ს მიერ ასეთი
თანაგზავრის გაშვებამ კიდევ უფრო განამტკიცა ეს პრინციპები. დღეს
სჩს-ის ადგილს სულ უფრო მეტად იკავებენ საერთაშორისო
ხელშეკრულებები, რომლებიც მკაფიოდ აფიქსირებენ მხარეთა
უფლება-მოვალეობებს, ახდენენ არსებულ ჩვეულებათა კოდიფიკაციას
და პროგრესულ განვითარებას. ასეთია, მაგ.: 1961 და 1963წ.წ.
კონვენციები დიპლომატიურ და საკონსულო ურთიერთობათა შესახებ,
1967 წლის ხელშეკრულება და მთელი რიგი კონვენციებისა კოსმოსური
სივრცის გამოკვლევისა და გამოყენების დარგში და სხვა, მაგრამ სჩს
დღემდე მაინც მნიშვნელოვან როლს ასრულებს საერთაშორისო-
სამართლებრივ პრაქტიკაში. 8
საერთაშორისო სახელშეკრულებო სამართალი
საერთაშორისო სამართლის დარგი, რომელიც აწესრიგებს საერთაშორისო
ხელშეკრულებათა დადებას, შესრულებასა და შეწყვეტას. ეს წესები რეგულირდება,
როგორც საერთაშორისო ხელშეკრულებებით, ისე საერთაშორისოსამართლებრივი
ჩვეულებებით.
იმ საერთაშორისო ხელშეკრულებებს შორის, რომლებიც აწესრიგებს საერთაშორისო
ხელშეკრულებათა დადებას, შესრულებასა და შეწყვეტას, განსაკუთრებით
აღსანიშნავია 1969 წლის ,,ვენის კონვენცია საერთაშორისო ხელშეკრულებათა
სამართლის შესახებ“, რომელიც აწესრიგებს სახელმწიფოებს შორის საერთაშორისო
ხელშეკრულებათა დადებას, შესრულებასა და შეწყვეტას და 1986 წლის ,,ვენის
კონვენცია საერთაშორისო ხელშეკრულებათა სამართლის შესახებ სახელმწიფოებსა
და საერთაშორისო ორგანიზაციებს შორის, ან საერთაშორისო ორგანიზაციებს შორის“.
საერთაშორისო ხელშეკრულებათა მიმართ სამართალმემკვიდრეობის საკითხები
წყდება 1978 წლის ,,ვენის კონვენციით ხელშეკრულებების მიმართ სახელმწიფოთა
სამართალმემკვიდრეობის შესახებ“.
1969 წლის საერთაშორისო ხელშეკრულებათა სამართლის შესახებ ვენის კონვენციის
მიხედვით, ,,ხელშეკრულება“ ნიშნავს საერთაშორისო შეთანხმებას, რომელიც
დადებულია სახელმწიფოებს შორის წერილობითი ფორმით და რეგულირდება
საერთაშორისო სამართლით, მიუხედავად იმისა, ასეთი შეთანხმება შედგება ერთი
დოკუმენტისაგან, ორი ან მეტი ერთმანეთთან დაკავშირებული დოკუმენტისაგან და
ასევე მიუხედავად მისი კონკრეტული სახელწოდებისა \nამ დოკუმენტებზე
დაყრდნობით შემუშავდა და მიღებულ იქნა საქართველოს კანონი საერთაშორისო
ხელშეკრულებათა დადების, შესრულებისა და გაუქმების შესახებ.
9
რა არის კონვენცია?

კონვენცია - Convention
"შეთანხმება", "ხელშეკრულება“ სახელმწიფოთა შორის რაიმე სპეციალურ
საკითხზე დადებული ხელშეკრულება.

საერთაშორისო ხელშეკრულების რატიფიკაცია?

კონვენციის რატიფიკაცია
1. სახელმწიფოს უმაღლესი ხელისუფლების ორგანოს მიერ საერთაშორისო
ხელშეკრულების დამტკიცება, რომელიც ხელმოწერილია ამ სახელმწიფოს
სრულუფლებიანი წარმომადგენლის მიერ, რაც ხელშეკრულებას აძლევს იურიდიულ
ძალას;
2. საქართველოს მიერ მისთვის საერთაშორისო ხელშეკრულების სავალდებულოდ
აღიარებაზე თანხმობის გამოხატვის ერთ-ერთი ფორმა (თანხმობის გამოხატვის სხვა
ფორმებია: დამტკიცება, შეერთება (“საქართველოს საერთაშორისო
ხელშეკრულებების შესახებ” საქართველოს კანონი, მუხლი 3).

10
საერთაშორისო საზღვაო სამართლის ჩამოყალიბების ეტაპები

საერთაშორისო საზღვაო სამართალი — საერთაშორისო საჯარო სამართლის ნაწილი, რომელიც

არეგულირებს სახელმწიფოთა იურისდიქციის ფარგლებს საერთაშორისო ზღვებსა და ოკეანეებში.
კერძო პირთა შორის ურთიერთობებს საზღვაო სივრცეში კი კერძო საზღვაო სამართალი (shipping law
or admiralty law) არეგულირებს.

ისტორია
1494 წელს ტორდესილიას ხელშეკრულებით მსოფლიო ოკეანე ორმა უდიდესმა საზღვაო
სახელმწიფომ, ესპანეთმა და პორტუგალიამ გაიყო. ესპანეთმა მიიღო ექსკლუზიური
ნაოსნობის უფლება დასავლეთ ატლანტიკაში, მექსიკის ყურესა და წყნარ ოკეანეში,
პორტუგალიას კი ატლანტის აღმოსავლეთი ნაწილი და ინდოეთის ოკეანე ერგო.

მე–16–17 საუკუნეებში წარმოიშვა ახალი დიდი საზღვაო სახელმწიფოები — ინგლისი და

ნიდერლანდები, რომელთაც თავისუფალი ნაოსნობის საკუთარი ამბიციური მოთხოვნები
გაუჩნდათ. ნიდერლანდურმა "დაჩ ისტ ინდიან" კომპანიამ ახალგაზრდა იურისტს, ჰუგო
გროციუსს ამ მოთხოვნათა გასამართლებლად თეორიული ნაშრომის მომზადება დაავალა.
თავის ნაშრომში ჰუგო გროციუსი ბუნებითი სამართლის კონცეფციას დაეყრდნო და განაცხადა,
რომ "როგორც ჰაერია საერთო, რადგან იგი არ შეიძლება იყოს ვინმეს მიერ მითვისებული და
რადგან იგი არ ამოიწურება მოუწესრიგებელი სარგებლობის შედეგად და შესაბამისად იგი
ეკუთვნის მთელ კაცობრიობას, ასევე ზღვაა საერთო ყველასათვის". ამ ნაშრომმა საფუძველი
ჩაუყარა თავისუფალი ზღვის (Mare Liberum) დოქტრინას. ამ დოქტრინას დიდ წინააღმდეგობას
უწევდნენ ინგლისელი იურისტები. ისინი ემხრობოდნენ დახურული ზღვის (Mare clausum)
დოქტრინას, რაც გაძლიერებული ინგლისისათვის უფრო ხელსაყრელი იყო. ამ დოქტრინის
მიხედვით ზღვაზე ნაოსნობის ექსკლუზიური უფლება ეკუთვნოდა იმ სახელმწიფოს, რომელიც 11
რეალურად აკონტროლებდა მას.
მე–19 საუკუნეში თავისუფალი ვაჭრობის იდეის გაძლიერებამ შეცვალა დამოკიდებულება
ზღვებისადმი, 1840 წელს დაფუძნდა ერთი სახელმწიფოს ტერიტორიულ წყლებში მეორე
სახელმწიფოს გემის "მშვიდობიანი გავლის უფლება". თანდათანობით ხელახალი აღიარება
მოიპოვა ზღვების თავისუფლების იდეამ. მე–20 საუკუნის 20–იან წლებში დღის წესრიგში
დადგა ერთიანი საერთაშორისო საზღვაო წესების შემუშავების საკითხი. ასეთი წესები
რამდენიმე ორგანიზაციის მიერ შემუშავდა და 1930 წელს ჰააგაში ჩატარდა საერთაშორისო
კონფერენცია მათ განსახილველად, თუმცა საერთაშორისო დოკუმენტის მიღება ამ
კონფერენციაზე ვერ მოხერხდა.

1956–58 წლებში გაეროს ეგიდით გაიმართა საერთაშორისო საზღვაო სამართლის პირველი

კონფერენცია (UNCLOS I). ამ კონფერენციაზე ვერ იქნა მიღწეული შეთანხმება ტერიტორიული
ზღვის სიგანის შესახებ, თუმცა მიღებული იქნა 4 კონვენცია:

•კონვენცია ტერიტორიული ზღვისა და მიმდებარე ზონის შესახებ;

•კონვენცია კონტინენტური შელფის შესახებ;
•კონვენცია ღია ზღვის შესახებ;
•კონვენცია ღია ზღვის რესურსების დაზვერვისა და გამოყენების შესახებ.

1960 წლის 17 მარტიდან 26 აპრილის ჩათვლით ჩატარდა გაეროს საზღვაო სამართლის

მეორე კონფერენცია (UNCLOS II), რომელმაც კვლავ ვერ დაადგინა ტერიტორიული ზღვის
სიგანე. 1972–82 წლებში გაიმართა გაეროს საზღვაო სამართლის მესამე კონფერენცია
(UNCLOS III), რომელზეც ბოლოს და ბოლოს მიღწეული იქნა შეთანხმება ტერიტორიული
ზღვის ზომების შესახებ და გარდა ამისა მიღებული იქნა გაეროს კონვენცია საზღვაო
სამართლის შესახებ (UNCLOS), რომელიც დღეს საზღვაო სამართლის მარეგულირებელი12
ძირითადი დოკუმენტია.
საზღვაო ზონები
საზღვაო სამართლის შესახებ გაეროს კონვენციამ მსოფლიო
ოკეანე და ზღვები განსხვავებული სამართლებრივი რეჟიმის
მქონე 9 ზონად დაჰყო. ესენია:

•შიდა წყლები (internal waters (IW); არქიპელაგური წყლები

(archipelagic waters (AW); ტერიტორიული ზღვა – 12 საზღვაო
მილამდე (territorial sea (TS) up to 12 n.m.;) მიმდებარე ზონა – 24
საზღვაო მიკლამდე (contiguous zone (CZ) up to 24 n. m.)
განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონა – 200 საზღვაო მილამდე
(exclusive economic zone (EEZ) up to 200 n. m).; განსაკუთერებული
თევზსაჭერი ზიონა – 200 საზღვაო მილამდე (exclusive fisheries
zone (EFZ) up to 200 n. m.); კონტინენტური შელფი – 200 + 150
საზღვაო მილამდე (continental shelf (CS) up to 200n.m. + maximum
150 n. m.); ღია ზღვა (high seas (HS);; ღია ზღვს ფსკერი ( the area
(Area).

13
 EEZ/EFZ HS
200N.M.

CZ
24N.M.

IW TS
12 N.M.

CS AREA
200N.M. + X (UP TO 150N.M.)

14
საზღვაო ზონის სიფართის ათვლა იწყება საწყისი
ხაზებიდან.

შიდა წყლები არის ზღვის ნაწილი, რომელიც განლაგებულია ხმელეთსა და

საწყის ხაზებს შორის.

ტერიტორიული ზღვა არის ზღვის ნაწილი, რომელზეც ვრცელდება

სანაპირო სახელმწიფოს იურისდიქცია და რომლის სიფართეც აითვლება
საწყისი ხაზებიდან 12 საზღვაო მილამდე (სმ).

მიდებარე ზონა არის ტერიტორიული ზღვის მიმდებარე ზონა, რომელშიც

სანაპირო სახელმწიფოს აქვს უფლება განახორციელოს კონტროლი რათა:
ა. უზრუნველყოს მისი საბაჟო, საგადასახადო, საიმიგრაციო და
სანიტარული კანონებისა და წესების დარღვევა მისი ტერიტორიისა და
ტერიტორიული ზღვის ფარგლებში; და
ბ. დასაჯოს ზემოაღნისნული კანონებისა და წესების დარღვევა,
ჩადენილი მისი ტერიტორიისა და ტერიტორიული ზღვის ფარგლებში.
მიმდაბარე ზონა არ შეიძლება გაგრძელდეს საწყისი ხაზებიდან 24 სმ-ის
იქით.

15
არქიპელაგურია სახელმწიფო, რომელიც მთლიანად შედგება ერთი ან რამდენიმე
არქიპელაგისაგან და შეიძლება მოიცავდეს სხვა კუნძულებსაც.

არქიპელაგი არის კუნძულთა ჯგუფი, რომელიც კუნძულთა ნაწილებსაც მოიცავს, მათი

დამაკავშირებელი წყლები და სხვა ბუნებრივი წარმონაქნები, რომლებიც იმდენად
მჭიდრო არის ურთიერთდაკავშირებული, რომ ასეთი კუნძულები, წყლები და
გეოგრაფიული წარმონაქმნები ქმნის ერთიან გეოგრაფიულ, ეკონომიკურ და პოლიოტიკურ
მთლიანობას, ან ისტორიულად ითვლება ასეთად.

კუნძული არის წყლით გარშემორტყმული ხმელეთი, რომელიც წყლის ზედაპირზე

რჩება მოქცევის დროს.

განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონა (გეზ) არის ტერიტორიული ზღვის

მიღმა და მისი მომიჯნავე ზონა, სადაც სანაპირო სახელმწიფოს აქვს:
ა. სუვერენული უფლებები ზღვის ცოცხალი და არაცოცხალი რესურსების
დამუშავების, ექსპლუატაციის, კონსერვაციისა და მართვის მიზნით, ასევესხვა
საქმიანობაზე ზონის ეკონომიკური ექსპლუატაციისა და დამუშავებისათვის, ისეთი
როგორიცაა წლის, დინებისა და ქარის ენერგიის წარმოება.
ბ. იურისდიქცია ხელოვნური კუნძულებისა და ნაგებობების დაარსებასთან, საზღვაო
სამეცნიერო კვლევის წარმოებასა და ზღვის გარემოს დაცვასთან დაკავშირებით.
გეზ-ის სიფართე განისაზღვრება 200 სმ-ით საწყისი ხაზებიდან.

16
კონტინენტური შელფი არის სანაპირო სახელმწიფოს ტერიტორიული ზღვის
მიმდებარე ზღვის ფსკერი და მისი წიაღისეული, კონტინენტის კიდის სახმელეთო
ტერიტორიის ბუნებრივი გაგრძელების ჩათვლით, რომელიც წარმოადგენს მისი
სახმელეთო ტერიტორიის ბუნებრივ გაგრძელებას და გრძელდება კონტინენტის
კიდის გარე საზღვრებამდე ან საწყისი ხაზებიდან 200 სმ-მდე.
სანაპირო სახელმწიფოს აქვს სუვერენული უფლებები კონტინენტურ შელფის
დაზვერვისა და მისი არაცოცხალი ბუნებრუივი რესურსების ექსპლუატაციისათვის.
გეზ-ის რეჟიმი ხელოვნურ კუნძულებსა და ნაგებობებთან დაკავშირებით მუტატის
მუტანდის ვრცელდება კონტინენტურ შელფზე.
კონტინენტური შელფის მაქსიმალური სიგანე შეიზლება იყოს 350 სმ (200სმ +
მაქსიმუმ 150სმ).

ღია ზღვა არის ზღვის ის ნაწილი, რომელიც არ შედის არც ერთი სახელმწიფოს
შიდა წყლებში, ტერიტორიულ ზღავში ან განსაკუთრებულ ეკონომიკურ ზონაში.
ღია ზღვაში სახელმწიფოებისათვის მოქმედებს შემდეგი თავისუფლებები:
ა. ნაოსნობის თავისუფლება
ბ. გადაფრენის თავისუფლება
ც. მილსადენებისა და კაბელების გაყვანის თავისუფლება
დ. ხელოვნური კუნძულებისა და ნაგებობების აშენების თავისუფლება
ე. თევზჭერის თავისუფლება
ფ. საზღვაო-სამეცნიერო კვლევა
ღია ზღვა გამოიყენება მხოლოდ მშვიდობიანი მიზნებისათვის

ღია ზღვის ფსკერი არის ზღვის ფსკერი და მისი წიაღისეული, ეროვნული

17
იურისდიქციის მიღმა.
 იურისდიქცია

იურისდიქცია უკავშირდება სახელმწიფოთა ზოგადი სამართლებრივი

კომპეტენციის კონკრეტულ ასპექტებს. იურისდიქცია მჭიდროდ
უკავშირდება სუვერენიტეტს. სახელმწიფოს უფლება იურისდიქციის
განხორციელებაზე ემყარება მის სუვერენიტეტს.

იურისდიქიცა უკავშირდება სასამართლო, საკანონმდებლო

ადმინისტრაციულ კომპეტენციას. ერთმანეთისაგან განასხვავებენ
საკანონმდებლო იურისდიქციას (წესებისა და ნორმების დადგენის
უფლებამოსილება ანუ კანონის მიღება) აღმასრულებელი ანუ
იძულებითი იურისდიქციისაგან (ამ წესებისა და ნორმების
აღმასრულებელი ქმედებების განხორციელების უფლებამოსილება -
მაგ. სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებულ დანაშაულზე
გასამართლება ან საგზაო დარღვევის გამო ჯარიმის გამოწერა).

მიუხედავად იმისა, რომ ზოგადი წესით არსებობს იურისდიქციის ორი

პრინციპი – ტერიტორიული და მოქალაქეობრივი, დღესიათვის
სახელმწიფოთა პრაქტიკა წარმოაჩენს იურისდიქციის სხვა
პრინციპებსაც 18
ტერიტორიული პრინციპი – იურისდიქცია საკუთარ ტერიტორიაზე

სახელმწიფო ახორციელებს იურისდიქციას თავისი ტერიტორიის

ფარგლებში, მიუხედავად იმისა, ვის მიერ არის ჩადენილი ქმედება. ამ
დროს წამოიჭრება ხოლმე საკითხი იმ დანაშაულზე იურისდიქციის
განხორციელებაზე, რომელიც იწყება ერთი სახელმწიფოს ტერიტორიაზე
და სრულდება მეორე სახელმწიფოს ტერიტორიაზე. ზოგადი პრინციპია
ობიექტური ტერიტორიულობის პრონციპი, ანუ იურისდიქცია აქვს იმ
სახელმწიფოს, რომლის ტერიტორიაზეც დასრულდა დანაშაული.

მოქალაქეობრივი პრინციპი - იურისდიქცია საკუთარ მოქალაქეებზე

საზღვარგარეთ
ეს პრინციპი ზოგადად აღიარებულია, როგორც იურისდიქციის საფუძველი
ექსტრა ტერიტორიულ აქტებზე.
იმის გამო რომ შეიძლება წარმოიშვას ორმაგი იურისდიქციის
განხორციელების საფრთხე ტერიტორიული და მოქალაქეობრივი
პრინციპების გამოყენებისას, ასევე ორმაგი მქალაქეობის შემთხვევაში,
ბევრი ქვეყანა ადგენს შეზღუდვებს მოქალაქეობრივი პრინციპის
გამოყენებაზე.
მოქალაქეობა გადამწყვეტი კრიტერიუმია ისეთ შემთხვევაში, როდესაც
ტერიტორიული პრინციპის გამოყენება შეუძლებელია, მაგალითად
ანტარქტიდაზე მომხდარ შემთხვევებზე. 19
პასიური მოქალაქეობის პრინციპი – იურისდიქცია უცხოელებზე
საზღვარგარეთ
ამ პრინციპის თანახმად უცხოელი შეიძლება დაისაჯოს საზღვარგარეთ ჩადენილი
ქმედებისათვის, რომელიც ზიანს აყენებს სასამართლოს სახელმწიფოს მოქალაქეებს.

დაცვითი ან უსაფრთხოების პრინციპი

სახელმწიფოები ითვალისწინებენ იურისდიქციას უცხოელებზე საზღვარგარეთ ჩადენილ
აქტებზე, რომლებიც ხელყოფენ მათ უშიშროებას. ეს კონცეფცია მოიცავს პოლიტიკური
დანაშაულების სიმრავლეს, მაგრამ არ შემოიფარგლება მხოლოდ ამით. მას
მიეკუთვნება სავალუტო, საემიგრაციო და ეკონომიკური დანაშაულები. სანამ ეს
პრინციპი გამოიყენება კონკრეტული ინტერესების სადაცავად, ის გამართლებულია,
მაგრამ არსებობს იმის საფრთხეც, რომ დაცვის პრინციპის ფართო განმარტებამ
შეიძლება მოიცვას ძალიან ფართო სფეროები.

უნივერსალურობის პრინციპი
ეს პრინციპი აძლევს უფლებას სახელმწიფოს განახორციელოს იურისდიქცია
უცხოელებზე, როდესაც ჩადენილი ქმედება ხელყოფს საერთაშორისო წესრიგს. ასეთი
დანაშაულების რიცხვს მიეკუთვენა მეკობრეობა, დანაშაული ჩადენილი მოქალაქეობის
არმქონე პირის მიერ ტერიტორიებზე რომელიც არ ხვდება არცერთი სახელმწიფოს
იურისდიქციის ქვეშ. საჰაერო ხომალდების გატაცება და ნარკოტიკების უკანონო ბრუნვა
როგორც წესი ხვდება ამ დანაშაულებათა რიცხვში.

20
დანაშაულები საერთაშორისო სამართლის წინააღმდეგ
ომის კანონების დარღვევა და დანაშაულები კაცობრიობის წინააღმდეგ შეიძლება
დაისაჯოს ნებისმიერი სახელმწიფოს მიერ, თუ ამ დანაშაულის ჩამდენი პირი
აღმოჩნდება მის განკარგულებაში.
ხშირად ამ უფლების გამოყენებას უკავშირებენ უნივერსალურობის პრინციპს, მაგრამ ეს
არ არის იდენტური პრინციპები, რადგან ამ დროს ისჯება საერთაშორისო სამართლის
ნორმის დარღვევა.
სხვადასხვა პრინციპებს შორის არის მთელი რიგი ერთგვაროვნებისა, მაგალითად
ტერიტორიული იურისდიქციის ობიექტური პრინციპი და პასიური პიროვნული
პრინციპი მნიშვნელოვანწილად ემსგავსება დაცვის პრინციპს.
აღმასრულებელი იურისდიქციის ექსტრა ტერიტორიული განხორციელების დროს,
ძირითადი პრინციპია ის, რომ არ შეიძლება სხვა სახელმწიფოს ტერიტორიაზე რაიმე
ქმედების განხორციელება მისი პირდაპირი თანხმობის გარეშე. თუმცა ეკონომიკური
დანაშაულებთან დაკავშირებით სახელმწიფოთა პრაქტიკა უფრო წინააღმდეგობრივია

ასევე უნდა არსებობდეს სერიოზული კავშირი მომხდარ მოვლენასა და იურისდიქციის

წყაროს შორის.
ეს პრინციპი უნდა ემყარებოდეს თანხმობის, ორმხრივობისა და თანაფარდობის
ელემენტებს. მაგალითად, საზვარგარეთ მაცხოვრებელი საკუთარი მოქალაქეები არ
უნდა იყვნენ იძულებულნი დააარღვიონ საცხოვრებელი ადგილის კანონები.

21
რა არის IMO?
საერთაშორისო საზღვაო ორგანიზაცია (IMO) (ფრანგ. ორგანიზაცია Maritime Internationale (OMI)),
რომელიც ცნობილი იყო როგორც მთავრობათაშორისი საზღვაო საკონსულტაციო ორგანიზაცია
(IMCO) 1982 წლამდე, არის გაეროს სპეციალიზებული სააგენტო, რომელიც პასუხისმგებელია
გადაზიდვების რეგულირებაზე. IMO დაფუძნდა 1948 წელს ჟენევაში გამართულ კონფერენციაზე,
ხოლო IMO– ს ფუნქციონირებად დაიწყო ათი წლის შემდეგ, 1959 წელს. შტაბბინა გაერთიანებული
სამეფოს ქ. ლონდონში, ამჟამად IMO– ს ჰყავს 174 წევრი ქვეყანა და სამი ასოცირებული წევრი.

საქართველოს წევრია 1993 წლიდან!

როგორც გაეროს სპეციალიზირებული სააგენტო, IMO არის გლობალური სტანდარტის დამდგენი

ორგანო საერთაშორისო გადაზიდვების უსაფრთხოების, უსაფრთხოების და გარემოსდაცვითი
საქმიანობისთვის. მისი მთავარი როლია გემთმშენებლობის მარეგულირებელი ჩარჩოს შექმნა,
რომელიც სამართლიანი და ეფექტურია, საყოველთაოდ მიღებული და საყოველთაოდ
განხორციელებული. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მისი როლი მდგომარეობს ე.წ, level playing field
შექმნაში,სადაც გემთმფლობელებს არ ექნებათ საშუალება კომოერციული ინტერესის გამო, უარი
თქვან საზღვაო უსაფრთხოების ფუნდამენტურ პრინციპებზე.

ტრანსპორი ნამდვილად საერთაშორისო ინდუსტრიაა და ის ეფექტურად მოქმედებს მხოლოდ იმ

შემთხვევაში, თუ რეგულაციები და სტანდარტები თავად არის შეთანხმებული, მიღებული და
განხორციელებული საერთაშორისო დონეზე. IMO არის ფორუმი, რომელშიც მიმდინარეობს ეს
პროცესი.

Safe Secure and Environment Friendly Shipping over world

Oceans 22
23