Chöông I

NHIEÄT HOÙA HOÏC

I.1. Caùc khaùi nieäm vaø ñònh nghóa

I.2. Nguyeân lyù thöù nhaát cuûa nhieät ñoäng löïc hoïc
I.3. Ñònh luaät Hess
I.4. Nhieät dung
I.5. AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä ñeán hieäu öùng nhieät
cuûa phaûn öùng – Ñònh luaät Kirchhoff
Giôùi thieäu

Nhieät hoùa hoïc chuyeân nghieân cöùu hieäu öùng

nhieät cuûa caùc quaù trình.

Nhieäm vu: nghieân cöùu ñeå tính toaùn ñònh

löôïng hieäu öùng nhieät cuûa caùc quaù trình.

Cô sôû lyù thuyeát: nguyeân lyù thöù nhaát cuûa

nhieät ñoäng löïc hoïc vaø caùc ñònh luaät coù lieân
quan (ñònh luaät Hess, ñònh luaät Kirchhoff).
 I.1. Caùc khaùi nieäm vaø ñònh nghóa

Heä: laø phaàn vaät chaát vó moâ ñöôïc giôùi haïn ñeå nghieân cöùu

Moâi tröôøng: laø phaàn theá giôùi xung quanh heä. Moâi tröôøng vaø
heä coù theå töông taùc hoaëc khoâng töông taùc vôùi nhau.

Heä vó moâ: laø heä goàm moät soá raát lôùn caùc tieåu phaân (haït) maø
ta coù theå aùp duïng caùc quy luaät xaùc suaát vaø thoáng keâ.

Heä nhieät ñoäng: laø heä ñaõ ôû traïng thaùi caân baèng (laø traïng
thaùi maø caùc tính chaát cuûa heä khoâng thay ñoåi theo thôøi gian
khi moâi tröôøng khoâng taùc ñoäng ñeán heä)
 coøn goïi laø heä caân baèng
 I.1. Caùc khaùi nieäm vaø ñònh nghóa

Phaân loaïi Heä theo töông taùc giöõa heä vaø moâi tröôøng:
(tính chaát trao ñoåi chaát vaø naêng löôïng)
 Heä môû: trao ñoåi caû chaát vaø naêng löôïng (coâng, nhieät…) vôùi
moâi tröôøng
 Heä ñoùng: khoâng trao ñoåi chaát, nhöng coù theå trao ñoåi naêng
löôïng vôùi moâi tröôøng
 Heä coâ laäp: khoâng trao ñoåi caû chaát vaø naêng löôïng vôùi moâi
tröôøng
 Heä ñoaïn nhieät: khoâng trao ñoåi nhieät vôùi moâi tröôøng
 heä coâ laäp laø heä ñoaïn nhieät

Ví duï: Phích nöôùc (bình thuûy) ñöïng nöôùc noùng

 I.1. Caùc khaùi nieäm vaø ñònh nghóa

Traïng thaùi: laø taäp hôïp taát caû caùc thoâng soá vó moâ ñaëc
tröng cho moãi heä.
(Löu yù: traïng thaùi khaùc vôùi traïng thaùi taäp hôïp: Raén, loûng,
khí)
Ví duï: moät heä coù 1 mol khí ôû ñieàu kieän 1 at, 0oC, coù theå tích
22,4 l

Khi thay ñoåi (duø laø raát nhoû) moät thoâng soá, thì heä seõ chuyeån
sang traïng thaùi khaùc.
 I.1. Caùc khaùi nieäm vaø ñònh nghóa

Thoâng soá traïng thaùi: laø nhöõng ñaïi löôïng hoùa lyù vó moâ
ñaëc tröng cho moãi traïng thaùi cuûa heä.
Ví duï: nhieät ñoä T, aùp suaát p, theå tích V, khoái löôïng m,
noàng ñoä C, nhieät dung Cp, khoái löôïng rieâng ρ …
2 Loaïi thoâng soá traïng thaùi:
 Thoâng soá cöôøng ñoä: khoâng phuï thuoäc vaøo löôïng chaát.
Ví duï: T, p …  khoâng theå coäng laïi vôùi nhau
 Thoâng soá dung ñoä: phuï thuoäc vaøo löôïng chaát.
Ví duï: V, m …
 coù theå coäng laïi vôùi nhau Ví duï: V = ∑Vi ; m = ∑mi
I.1. Caùc khaùi nieäm vaø ñònh nghóa

Haøm traïng thaùi: laø nhöõng ñaïi löôïng ñaëc tröng cho moãi
traïng thaùi cuûa heä, thöôøng ñöôïc bieåu dieãn hay tính toaùn
thoâng qua caùc thoâng soá traïng thaùi. .

Ví duï: Noäi naêng U = U(T, p, ni …)

Entropy S = S (T, p, ni …)

Moät heä coâ laäp chöa ôû traïng thaùi caân baèng thì sôùm
hay muoän noù cuõng töï chuyeån dôøi ñeán traïng thaùi caân
baèng.
 I.1. Caùc khaùi nieäm vaø ñònh nghóa

Quaù trình: laø con ñöôøng maø heä chuyeån töø traïng thaùi naøy
sang traïng thaùi khaùc

Khi thay ñoåi moät thoâng soá, thì heä seõ chuyeån sang traïng
thaùi khaùc, nghóa laø heä ñaõ thöïc hieän moät quaù trình.

Pha: taäp hôïp taát caû nhöõng phaàn ñoàng theå cuûa heä coù cuøng
tính chaát hoùa, lyù ôû moïi ñieåm.
Caùc pha phaân caùch nhau bôûi beà maët phaân chia pha.
Heä chæ goàm moät pha goïi laø heä ñoàng theå. Heä coù hai pha trôû leân laø heä
dò theå
 I.1. Caùc khaùi nieäm vaø ñònh nghóa

Noäi naêng (U): laø taäp hôïp taát caû caùc daïng naêng löôïng tieàm
taøng trong heä.
Khoâng ño ñöôïc U, chæ xaùc ñònh ñöôïc ñoä bieán thieân ∆U
(bieåu hieän ra beân ngoaøi)

Coâng (A) vaø nhieät (hieäu öùng nhieät - Q): laø hai hình thöùc
truyeàn naêng löôïng cuûa heä
QUY ÖÔÙC Coâng A Nhieät Q
Heä sinh döông (>0) aâm (<0)
Heä nhaän aâm (<0) döông (>0)

Nhieät chuyeån pha (λ): laø nhieät maø heä sinh (hay nhaän)
trong quaù trình chuyeån töø pha naøy sang pha khaùc.
λnoùng chaûy = λñoâng ñaëc ; λhoùa hôi = λngöng tuï ; λthaêng hoa = λngöng keát
I.2. Nguyeân lyù thöù nhaát cuûa nhieät
ñoäng löïc hoïc

I.2.1. Noäi dung

Trong moät quaù trình baát kyø, bieán thieân noäi naêng ∆U cuûa heä
baèng nhieät löôïng Q maø heä nhaän tröø ñi coâng A heä sinh.

∆U = Q – A (1.1)

 YÙ nghóa: Nguyeân lyù baûo toaøn naêng löôïng

(naêng löôïng khoâng maát ñi maø chuyeån töø traïng thaùi naøy sang
traïng thaùi khaùc)
 I.2. Nguyeân lyù thöù nhaát cuûa nhieät ñoäng löïc hoïc

U laø moät haøm traïng thaùi A1 2

(chæ phuï thuoäc vaøo traïng thaùi cuûa heä, Q1 A2
khoâng phuï thuoäc vaøo ñöôøng ñi) Q2
A3
 ∆U = Q1 – A1 = Q2 – A2 = Q3 – A3 1 Q3

Khi aùp duïng cho quaù trình voâ cuøng nhoû coù theå bieåu dieãn
:
dU = δ Q − δ A (1.2)
Trong ñoù: “d” bieåu dieãn cho vi phaân toaøn phaàn (töông öùng cho
caùc haøm traïng thaùi)
“δ
δ” bieåu dieãn cho bieán thieân nhoû cuûa caùc ñaïi löôïng
(töông öùng cho caùc haøm soá cuûa quaù trình, maø
khoâng phaûi laø haøm traïng thaùi, nhö Q vaø A).
I.2. Nguyeân lyù thöù nhaát cuûa nhieät ñoäng löïc hoïc
Xeùt tröôøng hôïp chæ coù coâng cô hoïc (coâng theå tích, coâng
giaõn nôû) :

Coâng cô hoïc : δ A = p.dV

⇒ dU = δ Q − p.dV
V2
⇒ ∆U = Q − ∫V p.dV
1
I.2. Nguyeân lyù thöù nhaát cuûa nhieät ñoäng löïc hoïc

I.2.1. AÙp duïng nguyeân lyù I cho moät soá quaù trình
a/ Quaù trình ñaúng tích (V = const hay dV = 0)
V2
dV = 0 → Av = ∫V p.dV = 0
1

⇒ ∆U = QV (1.3)

Nhieät heä nhaän trong quaù trình ñaúng tích baèng bieán thieân
cuûa noäi naêng U (haøm traïng thaùi)
 I.2. Nguyeân lyù thöù nhaát cuûa nhieät ñoäng löïc hoïc
b/ Quaù trình ñaúng aùp (p = const hay dp = 0)

Ap = ∫V p.dV = p (V2 − V1 ) = p.∆V

V2
p = const →
1

Qp = ∆U + Ap = ∆U + p ∆V = ∆U + ∆(pV) = ∆ (U + pV) = ∆H

⇒ ∆H = Qp (1.4)

Nhieät heä nhaän trong quaù trình ñaúng aùp baèng bieán thieân cuûa
enthalpy H.
H goïi laø haøm enthalpy.
U, p vaø V laø caùc haøm vaø thoâng soá traïng thaùi, neân H cuõng laø
haøm traïng thaùi.
I.2. Nguyeân lyù thöù nhaát cuûa nhieät ñoäng löïc hoïc
Xeùt quaù trình ñaúng aùp cuûa khí lyù töôûng
Khí lyù töôûng tuaân theo phöông trình traïng thaùi pV = nRT :
Ap = p ∆V = ∆(pV) = ∆(nRT) = nR∆T
⇒ ∆Up = Qp – nR ∆T
hay ∆Up = ∆H – nR ∆T (1.5)

R laø haèng soá khí lyù töôûng

R = 1,987 cal/mol.K = 8,314 J/mol.K = 0,082 l.atm/mol.K
 I.2. Nguyeân lyù thöù nhaát cuûa nhieät ñoäng löïc hoïc
c/ Quaù trình ñaúng nhieät giaõn nôû cuûa khí lyù töôûng
(T=const hay dT = 0)
Ñònh luaät Joule: (aùp duïng cho khí lyù töôûng)
Noäi naêng cuûa khí lyù töôûng chæ phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä : U=f(T).

⇒ ∆UT = 0
(bieán thieân noäi naêng ñaúng nhieät cuûa 1 quaù trình baèng khoâng)

V2
QT = AT = ∫V p.dV =
V2 nRT = nRT ln V2 = nRT ln p1
1 ∫V1 V
dV
V1 p2
I.2. Nguyeân lyù thöù nhaát cuûa nhieät ñoäng löïc hoïc
Ví duï:
Cho 450g hôi nöôùc ngöng tuï ôû 1000C döôùi aùp suaát 1 atm. Nhieät hoaù
hôi cuûa hôi nöôùc ôû nhieät ñoä naøy laø 539 cal/g.
Tính coâng A, nhieät Q, bieán thieân noäi naêng ∆U cuûa quaù trình.
Phan1.doc
 I.3. Ñònh luaät Hess

I.3.1. Ñònh luaät

Trong moät quaù trình ñaúng aùp hay ñaúng tích, nhieät phaûn
öùng chæ phuï thuoäc vaøo traïng thaùi ñaàu vaø traïng thaùi cuoái maø
khoâng phuï thuoäc vaøo caùc traïng thaùi trung gian (hay noùi caùch
khaùc: khoâng phuï thuoäc vaøo quaù trình) Q4
Q3 Q5

Q = Q1 + Q2 = Q3 + Q4 + Q5 Q
1 2
Q1 Q2
Ñònh luaät Hess môû roäng cho nguyeân lyù 1, ñöôïc ruùt ra töø
(1.3): Qv = ∆U vaø (1.4 ): Qp = ∆H
I.3. Ñònh luaät Hess

YÙ nghóa ÑL Hess: Naêng löôïng laø thuoäc tính cuûa heä, söï bieán
ñoåi naêng löôïng chæ phuï thuoäc vaøo traïng thaùi ñaàu vaø cuoái,
khoâng phuï thuoäc vaøo ñöôøng ñi.

Chuù yù ñieàu kieän: quaù trình ñaúng aùp hay ñaúng tích .
I.3. Ñònh luaät Hess
Quan heä giöõa ∆U vaø ∆H : ∆H = ∆U + ∆ (pV)

YÙ nghóa cuûa enthalpy H: laø taäp hôïp caùc daïng naêng löôïng cuûa
heä vaø bao goàm caû naêng löôïng do theå tích maø heä chieám giöõ.

Nhö vaäy, neáu quaù trình xaûy ra ôû ñieàu kieän:

ñaúng tích: bieán ñoåi naêng löôïng trong heä laø ∆U.

ñaúng aùp: bieán ñoåi naêng löôïng trong heä laø ∆H.
I.3. Ñònh luaät Hess
Quan heä giöõa ∆U vaø ∆H : ∆H = ∆U + ∆ (pV)

Xeùt heä ngöng tuï: (caùc chaát ôû traïng thaùi loûng hay raén)
∆H = ∆U
Xeùt heä khí lyù töôûng: pV = nRT ∆ (pV) = ∆ ( nRT)

Quaù trình ñaúng aùp: ∆H =∆

∆U + nR∆
∆T (1.5)

Quaù trình ñaúng nhieät: ∆H = ∆U + RT∆
∆n (1.7)
∆n laø bieán thieân soá mol khí trong quaù trình:
∆n = Σn khí cuoái - Σn khí ñaàu
Ví duï: 2CO (k) + O2 (k) 2CO2 (k) ∆n =
C (r) + CO2 (k)  2CO (k) ∆n =
 I.3. Ñònh luaät Hess
I.3.1. Heä quaû cuûa ñònh luaät Hess
(Ñeå tính hieäu öùng nhieät cuûa phaûn öùng hoùa hoïc)

a/ ∆Hthuaän = –∆Hnghòch (1.8)

b/ Nhieät phaûn öùng baèng toång nhieät sinh cuûa saûn phaåm (cuoái) tröø
ñi toång nhieät sinh cuûa caùc chaát tham gia phaûn öùng (ñaàu).
∑
∆H pö = ∆H − ∆H ∑ (1.9)
( S ) cuoá i ( S ) ñaà u

c/ Nhieät phaûn öùng baèng toång nhieät chaùy cuûa chaát tham gia phaûn
öùng (ñaàu) tröø ñi toång nhieät chaùy cuûa caùc saûn phaåm (cuoái)
(1.10)
∆H pö = ∑ ∆H( ch ) ñaàu − ∑ ∆H( ch )cuoái
 I.3. Ñònh luaät Hess

Löu yù:

Nhieät sinh cuûa moät chaát laø nhieät phaûn öùng taïo thaønh 1 mol chaát
ñoù töø caùc ñôn chaát ôû daïng beàn vöõng nhaát cuûa chaát ñoù ôû ñieàu kieän
khaûo saùt. Kyù hieäu ∆HTo ,ví duï ôû ñieàu kieän chuaån . ∆H 298o

Nhieät chaùy cuûa moät chaát laø nhieät phaûn öùng chaùy 1 mol chaát ñoù
vôùi oxy ñeå taïo thaønh caùc oxyt cao nhaát cuûa caùc nguyeân toá (taïo
thaønh chaát ñoù) ôû ñieàu kieän khaûo saùt. Kyù hieäu ,víy ) duï ôû ñieàu
∆HTo(chaù
kieän chuaån o
∆H 298( (thöôø
chaù y )
ng cho nhieät chaùy cuûa caùc chaát höõu
cô).
I.3. Ñònh luaät Hess

Ví duï:

Tính hieäu öùng nhieät cuûa caùc phaûn öùng sau:

2CO (k) + O2 (k)  2CO2 (k) (1a)
CO (k) + ½O2 (k)  CO2 (k) (1b)
C2H4 (k) + H2O (l)  C2H5OH (l) (2)
I.4. Nhieâït dung

Tính hieäu öùng nhieät cuûa caùc phaûn öùng sau:

2CO (k) + O2 (k)  2CO2 (k) (1a)
CO (k) + ½O2 (k)  CO2 (k) (1b)
C2H4 (k) + H2O (l)  C2H5OH (l) (2)
Chuaån bò cho buoåi hoïc sau

Laøm baøi taäp: 1, 2, 3, 4, 6, 7, 9, 10, 11

trang 28 – 30
Ñoïc tröôùc: I.4, I.5
Baøi 1:

Laøm baøi taäp: 1, 2, 3, 4, 6, 7, 9, 10, 11

trang 28 – 30
Ñoïc tröôùc: I.4, I.5