TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.

vn/~ntbay

1. KHAÙI NIEÄM CHUNG chieàu saâu, dieän tích öôùt vaø bieåu ñoà
phaân boá vaän toác taïi caùc maët caét doïc
theo doøng chaûy khoâng ñoåi .

Doøng chaûy Caùc ñaëc tröng thuyû löïc khoâng ñoåi

ñeàu doïc theo doøng chaûy

ñöôøng naêng, maët thoaùng vaø ñaùy

B keânh song song vôùi nhau.

h Caùc ñaëc tröng thuûy löïc cuûa m/c öôùt keânh:

ϕ • Beà roäng ñaùy keânh : b
b • Beà roäng maët thoaùng: B
• Dieän tích maët caét öôùt: A
• Chu vi öôùt: P
• Baùn kính thuûy löïc: R = A/P
• Heä soá maùi doác: m=cotgϕ

CH. 6 - DOØNG ÑEÀU - trang 1

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

II. COÂNG THÖÙC CHEÙZY VAØ MANNING V = CR x i y

f R = kV 2
1
⇒ FR = LPkV
2
2
Ñöôøng naêng
γALi − LPkV 2 = 0 Aùp Wsinθ
löïc h Maët thoaùng A h
⇒ γALi = LPkV 2

1 1 θ P
⎛γ⎞ 2
L W Ñaùy keânh
V =⎜ ⎟ Ri 2
⎝k⎠ Fx = Wsinθ = γALsinθ = γALi

Hay
1
Coâng thöùc Chezy: ⎛γ⎞ 2
V = C Ri Vôùi C=⎜ ⎟ : heä soá Cheùzy
(1769) ⎝k⎠

Coâng thöùc Manning: 1 2/3

(1889) V= R i
n

Heä soá Cheùzy tính theo Manning: 1 16

⇒ C= R
Ghi chuù: n
soá muõ “1/6” cuûa baùn kính thuyû löïc R khoâng phaûi laø haèng soá. Noù phuï thuoäc chuû yeáu
vaøo hình daïng vaø ñoä nhaùm loøng daãn. Chính vì theá, moät soá nhaø nghieân cöùu khaùc ñaõ
söû duïng soá muõ treân di ñoäng nhö sau:
1 ⎧⎪y = 1,5 n khi R < 1m
Coâng thöùc Pavlovski (1925): C = Ry ⎨
⎪⎩y = 1,3 n
n khi R > 1m

III. XAÙC ÑÒNH HEÄ SOÁ NHAÙM n

1. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán heä soá nhaùm:
· 1. Ñoä nhaùm beà maët
· 2. Lôùp phuû thöïc vaät
· 3. Hình daïng maët caét keânh
· 4. Vaät caûn
· 5. Tuyeán keânh
· 6. Söï boài xoùi
· 7. Möïc nöôùc vaø löu löôïng

CH. 6 - DOØNG ÑEÀU - trang 2

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

2. Caùc phöông phaùp öôùc ñònh heä soá nhaùm:

2.1. Tröôøng hôïp maët caét keânh ñôn giaûn:
•Phöông phaùp SCS (soil Conversation Service Method):
TTheo Cowan, heä soá n ñöôïc tính nhö sau: n = (n0 + n1 + n2 + n3 + n4).m5
nn0: Hs nhaùm cô baûn cho con keânh trong tröôøng hôïp tieâu chuaån, (keânh thaúng, maët
caét laêng truï, ñaùy trôn vaø chæ coù moät loaïi vaät lieäu).
nn1: Heä soá boå sung theâm trong tröôøng hôïp beà maët keânh khoâng ñeàu.
nn2: Heä soá boå sung theâm trong tröôøng hôïp kích thöôùc vaø hình daïng maët caét ngang
keânh thay ñoåi.
nn3: Heä soá boå sung theâm trong tröôøng hôïp keânh coù vaät caûn.
nn4: Heä soá boå sung theâm trong tröôøng hôïp keânh coù lôùp phuû thöïc vaät.
mm5: Heä soá hieäu chænh trong tröôøng hôïp keânh uoán khuùc.

Ví duï: ñoái vôùi keânh ñaát tieâu chuaån coù n=0,02; neáu keânh naøy coù tieát dieän thay
ñoåi loaïi nhoû khoâng ñeàu thì hieäu chænh baèng caùch coäng theâm n2 = 0,01, keânh bò bao
phuû bôûi moät lôùp coû thaáp thì coäng theâm n4=0,005; keânh coù ñoä uoán khuùc roõ thì nhaân
taát caû cho heä soá hieäu chænh m5=1,15. Nhö vaäy heä soá nhaùm Manning n cuoái cuøng
ñöôïc öôùc ñònh laø: n = (0,02 + 0,01 + 0,005).1,15 = 0,04
Caùc heä soá ñöôïc cho trong phuï luïc 1.2

Phöông phap dung bang:

Phöông phaùp naøy thöôøng ñöôïc söû duïng roäng raõi trong tính toaùn vì ñôn giaûn. Töø nhöõng
keânh thöôøng gaëp trong thöïc teá ngöôøi ta öôùc ñònh saün heä soá n theo kinh nghieäm hoaëc
thöïc nghieäm vaø laäp thaønh baûng. Khi tính toaùn ta chæ caàn tra caùc tính chaát cuûa keânh thì
coù ñöôïc heä soá n (xem phuï luïc 1.3 ).
PPhöông phaùp duøng hình aûnh:
Töø nhöõng con keânh thöïc teá ngöôøi ta ño ñaïc vaø xaùc ñònh heä soá n, sau ñoù chuïp aûnh vaø
saép xeáp thaønh töøng loaïi. Khi tính toaùn döïa vaøo caùc hình aûnh caùc keânh coù saün n vaø öôùc
ñònh heä soá nhaùm n
Phöông phaùp duøng bieåu ñoà löu toác: (baùn thöïc nghieäm):

(x − 1)h1 6 U
x = 0,2
n=
6,78(x + 0,95) U 0,8
Phöông phaùp duøng coâng thöùc thöïc nghieäm:
Simons vaø Senturk (1976) Raudkivi (1976) Meyer–Peter vaø Muller (1948)
(duøng cho keânh coù vaät lieäu ñaùy
hoãn hôïp coù kích thöôùc nhoû)

n = 0 , 047 d 1 / 6 n = 0 , 013 d 165/ 6 n = 0 , 038 d 190 6

d65, d90 (mm) : laàn löôït laø ñöôøng kính cuûa haït maø troïng löôïng cuûa caùc haït coù
ñöôøng kính nhoû hôn hay baèng noù ñaït 65%, 90%.

CH. 6 - DOØNG ÑEÀU - trang 3

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

2.2 Tröôøng hôïp maët caét keânh phöùc taïp:

n1 n3

n2
• Coâng thöùc Horton, Einstein, vaø Bank : xem vaän toác ⎡N
23
32 ⎤
trung bình cuûa töøng dieän tích öôùt ñôn giaûn baèng nhau vaø ⎢ ∑ Pi n i ⎥
baèng vaän toác trung bình cuûa toaøn maët caét öôùt n e = ⎢ i=1 ⎥
⎢ P ⎥
⎢⎣ ⎥⎦

• Neáu xem löïc ma saùt treân toaøn boä maët caét baèng toång ⎡ N 2 ⎤
1 2

caùc löïc ma saùt treân töøng maët caét ñôn giaûn, thì heä soá ⎢ ∑ Pi n i ⎥
ne = ⎢ i =1 ⎥
nhaùm töông ñöông ñöôïc tính nhö sau: ⎢ P ⎥
⎢⎣ ⎥⎦

PR 5 3
ƒ Neáu xem löu löôïng treân toaøn boä maët caét baèng toång caùc löu ne = N
löôïng treân töøng maët caét ñôn giaûn, thì: Pi R 5i 3
∑
i =1 ni
N

• Cox(1973) töø thí nghieäm ñeà nghò duøng coâng ∑n A i i

thöùc: ne = i =1

IV TÍNH TOAÙN DOØNG ÑEÀU

Nhöõng coâng thöùc söû duïng:

1 23 1 2 1
V = R i Q= AR 3 i K = AR 2 3
n n n
4.1. Xaùc ñònh ñoä saâu doøng ñeàu:
nQ
• Phöông phaùp thöû daàn: AR 2 / 3 =
i
° Phöông phaùp veõ ñoà thò:

¾Cho nhieàu giaù trò h thay ñoåi, tính caùc giaù trò AR2 / 3

¾Sau ñoù veõ ñöôøng quan heä: AR2 / 3 theo h

nQ
¾Xaùc ñònh giaù trò cuûa keânh:
i

¾Töø ñöôøng quan heä AR2 / 3 theo h ñaõ veõ, suy ra ñöôïc ñoä saâu chaûy ñeàu öùng
vôùi giaù trò nQ cuûa keânh
i

CH. 6 - DOØNG ÑEÀU - trang 4

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

° Phöông phaùp duøng bieåu ñoà: :

Veõ saün nhöõng ñöôøng quan heä khoâng thöù nguyeân giöõa caùc modul löu löôïng
(module vaän toác) vaø ñoä saâu chaûy ñeàu , neáu bieát ñöôïc caùc modul löu löôïng ta coù
theå suy ra ñoä saâu chaûy ñeàu .

K K ng = f 1 (h D ) W Wng = f 2 (h D )
1 Q 1 2/3 V
K= AR 2 / 3 = W= R =
n i n i
1 1
K ng = A ng R 2ng/ 3 Wng = R 2ng/ 3
n n
° Phöông phaùp soá: Laäp trình ñeå thöû daàn ra ñoä saâu doøng ñeàu. Ví duï:
nQ
hmin=0; hmax=100 h0= (hmin+hmax)/2 Tính AR2 / 3 So saùnh AR2 / 3 vôùi
i

nQ nQ nQ
Neáu: AR2 / 3 > Neáu: AR2 / 3 < Neáu: AR2 / 3 =
i i i
thì hmax = h0 thì hmin = h0 thì h0 laø ñaùp soá

h/D
1.0

0.9
A/Ang

0.8 P/Png
K/Kng

0.7 V/Vng

0.6 R/Rng

0.5

0.4

0.3
B/D
0.2

0.1

0.0
0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 1.1 1.2 1.3

Ñoà thò duøng ñeå tính toaùn coáng troøn

CH. 6 - DOØNG ÑEÀU - trang 5

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

4.2. Thieát keá keânh:

Ñieàu kieän:
1. Maët caét coù lôïi nhaát veà thuûy löïc m/c coù dt öôùt min nhöng cho löu löôïng max.
* Neáu doøng chaûy trong hai keânh coù cuøng dieän tích maët caét öôùt, thì keânh naøo daãn
löu löôïng lôùn hôn, keânh ñoù coù maët caét lôïi hôn veà maët thuûy löïc.
•* Ngöôïc laïi, neáu hai keânh cuøng daãn moät löu löôïng nhö nhau, thì keânh naøo coù
dieän tích maët caét öôùt nhoû hôn, keânh ñoù coù maët caét lôïi hôn veà maët thuyû löïc.
•* Trong caùc maët caét thöôøng gaëp nhö hình chöõ nhaät, hình thang, hình tam giaùc,
hình troøn…thì maët caét hình troøn laø maët caét coù lôïi nhaát veà thuûy löïc.
•* Tuy nhieân caàn chuù yù raèng maët caét coù lôïi nhaát veà thuûy löïc chöa haún laø maët caét
coù lôïi nhaát veà kinh teá.
A = (b + mh )h = (β + m ) h 2
¾Keânh hình thang: Ñaët: β = b h ⇒
Ñieàu kieän: P = b + 2h 1 + m 2 = h(β + 2 1 + m 2 )
dA dh dP dh
= h 2 + 2h (β + m ) =0 = β + 2 1 + m2 + h = 0
dβ dβ dβ dβ
b 2 1 + m2 − m + m h h
⇒ β ln = = 2 1 + m2 − m R ln = =
2
h 2 1 + m2 − m + 2 1 + m2

2. Ngoaøi ra thieát keá keânh caàn phaûi chuù yù ñeán

vaän toác trong keânh khoâng ñöôïc vöôït quaù vaän toác khoâng xoùi vaø khoâng ñöôïc
nhoû hôn vaän toác khoâng laéng .
V kl < V < V kx
Caùc giaù trò Vkx ñöôïc cho trong phuï luïc tuøy theo loaïi ñaát dính hay khoâng
dính, giaù trò cuûa Vkl ñöôïc tính theo coâng thöùc thöïc nghieäm:
W max Wmax laø toác ñoä laéng chìm cuûa
V kl =
0 , 065 i 1 4 haït coù kích thöôùc lôùn nhaát.

Ví duï1: Keânh hình thang ñaùy roäng 3m, maùi doác m=1,5, ñoä doác keânh i = 0,0016,
heä soá nhaùm n = 0,013. Xaùc ñònh löu löôïng chaûy neáu ñoä saâu chaûy ñeàu laø 2,6m.
Giaûi:
Dieän tiùch öôùt cuûa keânh: A = (b + m h ) h = (3 + 1,5 . 2,6 ) 2,6 = 18 m
2

Chu vi öôùt: P = b + 2 h 1 + m 2 = 3 + 2. 2,6. 1 + 1,52 = 12,37 m

Baùn kính thuûy löïc: R = A P = 18 12 = 1 , 45 m

1 1
18 . (1,5)
2/ 3
Suy ra löu löôïng: Q= AR 2 / 3 i = 0,0016 = 70,71 m 3 s
n 0,013

CH. 6 - DOØNG ÑEÀU - trang 6

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

Ví duï 2: Moät keânh hình thang ñaùy roäng 3m, maùi doác m=1,5, ñoä doác i=0,0016, heä
soá nhaùm n=0,013. Xaùc ñònh ñoä saâu chaûy ñeàu neáu löu löôïng trong keânh 7,1 m3/s
Giaûi:
nQ
Töø phöông trình : AR 2 / 3 =
i
Vôùi: nQ 0 , 013 . 7 , 1
= = 2 , 3075
i 0 , 0016
A = (b + m h ) h = (3 + 1 ,5 . h ) h
P = b + 2h 1 + m 2
= 3 + 2 . h . 1 + 1 , 5 2 = 3 + 3 , 606 h

R=
(3 + 1,5 . h ) h
3 + 3,606 h
Baèng caùch thöû daàn: h(m) A(m2) R(m) AR 2 / 3

1,000 4,500 0,6812 3,484

0,800 3,360 0,5701 2,312
0,799 3,354 0,5704 2,3077
Suy ra: h 0 = 0,779m

Ví duï 3: Xaùc ñònh ñoä saâu chaûy ñeàu trong oáng coáng coù ñöôøng kính 3m. löu löôïng
5 m3/s, heä soá nhaùm n=0,02 vaø ñoä doác i=0,0009
Giaûi: Q 5
Vôùi: K= = = 167 m 3 s
i 0,0009
πD 2 π32 7,068
Ang = = = 7,068m 2 ; Png = πD = π . 3 = 9,425 m ;Rng = = 0,75m
4 4 9 ,425
7,068 . (0,75)
2/3
1
K ng = A ng R 2ng/ 3 = = 291,78m 3 / s
n 0,020
⎛h⎞ K 167 h
f1 ⎜ ⎟ = = = 0,572 ⇒ = 0,54 ⇒ h = 0,54.3 = 1,63m
⎝ D ⎠ K ng 291,78 D
Ví duï 4: Xaùc ñònh kích thöôùc (b, h) cuûa keânh hình thang cho bieát
Q = 75 m 3 s V = 1,25 m s m = 2 n = 0,0225 i = 0,00038
Giaûi: 3/ 2 3/ 2
Q 75 ⎛ nV ⎞ ⎛ 0 , 0225 . 1,25 ⎞ A 60
A = = = 60 m 2 R = ⎜ ⎟ = ⎜⎜ ⎟⎟ = 1,74 m P = = = 34,5
V 1,25 ⎝ i⎠ ⎝ 0,00038 ⎠ R 1,74

⇒ A = (b + 2h ) h = 60 ; P = b + 2h 1 + 2 2 = 34,45
h1 = 2,03m; b1 = 25,54 m
⇒ 2,472 h 2 − 34 ,5 h + 60 = 0 ⇒
h 2 = 11 , 95 m ; b 2 < 0
⇒ b = 25,54 m ; h = 2,03m

CH. 6 - DOØNG ÑEÀU - trang 7

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

Ví duï 5: Keânh hình thang coù heä soá maùi doác m, heä soá nhaùm n, ñoä doác ñaùy i, daãn
löu löôïng Q. Tính kích thöôùc cuûa keânh (beà roäng ñaùy b vaø ñoä saâu h) sao cho
keânh coù maët caét lôïi nhaát veà maët thuûy löïc.Tính baèng soá vôùi m=0,5; n=0,02;
i=0,0001; Q=50 m3/s
Giaûi:
1 2
Theo coâng thöùc tính löu löôïng: AR 3 i Q=
n
Theá A = (b + m h ) h vaø R=h/2 (töø ñk keânh coù m/c tlöïc lôïi nhaát). Ta coù :
2 2
1 ⎛h⎞ 3
1⎛b ⎞ ⎛h⎞ 3
Q = (b + mh )h⎜ ⎟ i = ⎜ + m ⎟h 2 ⎜ ⎟ i
n ⎝2⎠ n⎝h ⎠ ⎝2⎠
2
1 2⎛ h ⎞
3
= (β + m )h ⎜ ⎟ i
n ⎝2⎠
b
Trong p.tr treân, ta thay ñ.k lôïi nhaát veà thuyû löïc: β= = 2 1 + m2 − m
h
2
Suy ra : 1 ⎛h⎞ 3
3
Q = (2 1 + m 2 − m)h 2 ⎜ ⎟ i ⎛ 2
⎞ 8
n ⎝2⎠ Qn 2 3
h=⎜ ⎟
Vaäy ñeå keânh hình thang coù m/c lôïi nhaát TL thì: : ⎜ (2 1 + m − m ) i ⎟
2
⎝ ⎠
Theá soá vaøo ta coù: h= 5,44m; b=6,72m; b = βh = 2( 1 + m 2 − m )h

Phuï luïc P.1.2: Caùc heä soá boå sung khi tính toaùn heä soá nhaùm tính theo Cowan
Ñieàu kieän cuûa keânh Heä soá boå sung
Ñaát 0,020
Ñaù 0,025
Vaät lieäu caáu truùc n0
Soûi mòn 0,024
Soûi thoâ 0,028
Nhaün 0,000

Möùc ñoä khoâng ñeàu cuûa beà Möùc ñoä nhoû 0,005
n1
maët Möùc ñoä vöøa phaûi 0,010
Möùc ñoä nghieâm troïng 0,020
Bieán ñoåi daàn 0,000
Söï thay ñoåi veà hình daùng
vaø kích thöôùc cuûa maët caét Thænh thoaûng bieán ñoåi n2 0,005
ngang keânh
Thöôøng xuyeân bieán ñoåi 0,010 - 0,015
Khoâng coù 0,000
Trung bình 0,010 – 0,015
Aûnh höôûng cuûa vaät caûn n3
Cao 0,020 – 0,030
Raát cao 0,040 – 0,060
Thaáp 0,005 – 0,010
Aûnh höôûng cuûa lôùp thaûm Trung bình 0,010 – 0,025
thöïc vaät, lôùp thaûm coù n4
chieàu cao Cao 0,025 – 0,050
Raát cao 0,050 – 0,100
Nhoû, Khoâng roõ 1,000
Möùc ñoä uoán khuùc Roõ m5 1,150
Nghieâm troïng 1,300

CH. 6 - DOØNG ÑEÀU - trang 8

 TS. Nguyeãn Thò Baûy, ÑHBK tp. HCM, www4.hcmut.edu.vn/~ntbay

Phuï luïc P.1.3: Giaù trò cuûa heä soá nhaùm n ñoái vôùi moät soá keânh vaø oáng
Ñaëc tính cuûa keânh vaø oáng nmin ntr nmax

•OÁng vaø ñöôøng haàm

I.Kim loaïi:
•Ñoàng thau, nhaün 0,009 0,010 0,013
•Theùp
¾Noái baèng maët bít hoaëc haøn 0,010 0,012 0,014
¾Noái baèng ren hoaëc ñinh taùn 0,013 0,016 0,017
Gang
¾Coù sôn. 0,010 0,013 0,014
¾Khoâng sôn 0,011 0,014 0,016
I.Khoâng kim loaïi:
•Kính 0,009 0,010 0,013
•Goã 0,010 0,012 0,014
•Xi maêng
¾Saïch. 0,010 0,011 0,013
¾Coù traùt vöõa 0,011 0,013 0,015
•OÁng baèng ñaát seùt nung (ñeå thaùo nöôùc) 0,011 0,013 0,017
•Beâ toâng
¾Coáng thaúng, khoâng coù voâi gaïch naùt. 0,010 0,011 0,013
¾Coáng reõ nhaùnh, moät choã coù gaïch naùt 0,011 0,013 0,014
•Keânh ñöôïc xaây phuû bôûi:
I.Kim loaïi:
•Theùp beà maët nhaün
¾Khoâng sôn 0,011 0,012 0,014
¾Coù sôn 0,012 0,013 0,017
•Beà maët coù neáp gaáp, nhaên 0,021 0,025 0,030

I.Khoâng kim loaïi:

•Xi maêng
¾Saïch. 0,010 0,011 0,013
¾Coù traùt vöõa. 0,011 0,013 0,015
•Goã
¾Coù baøo, khoâng xöû lyù. 0,010 0,012 0,014
¾Coù baøo, coù xöû lyù baèng creozot 0,011 0,012 0,015
¾Khoâng baøo. 0,011 0,013 0,015
•Beâ toâng
¾Treân neàn ñaù phaúng. 0,017 0,020
¾Treân neàn ñaù khoâng phaúng 0,022 0,027

Phuï luïc P.1.1: Kích thöôùc hình hoïc cuûa moät soá maët caét
Loaïi maët caét B A P
B

h m b+2mh h(b+mh) b + 2h 1 + m 2
b

B bh b+2h
h B

h b m

h m 2mh mh2 2h 1 + m 2

h
≈B khi ≤ 0.15
B
2
⎡ 8⎛h⎞ ⎤ h
2 ≈ B⎢1 + ⎜ ⎟ ⎥ khi ≤ 0.33
2 2ph Bh ⎢⎣ 3 ⎝ B ⎠ ⎦⎥ B
h
3 h
≈ 1.78h + 0.61B khi ≤2
B
x2=2py h
≈ 2h khi >2
B

D2 θ
D (θ − sin θ) D
h θ 2 h(D − h) 8 2

CH. 6 - DOØNG ÑEÀU - trang 9