HENRYK ZIMNY
Roœliny w naszych domach
i ich funkcje w ekologii wnêtrz
Struktura biosfery jest wyposa¿ona w sk³adniki mineralne i bio-
tyczne. Funkcjonuje ona na zasadzie przep³ywu energii i obiegu
materii. Sk³ada siê z organizmów roœlinnych, zwierzêcych i mi-
kroorganizmów (bakterii i grzybów). Pod wzglêdem funkcjonal-
noœci biosferê mo¿emy podzieliæ na producentów (roœliny zielo-
ne), konsumentów (zwierzêta i cz³owiek) oraz reducentów (mi-
kroorganizmy). W otaczaj¹cym nas œwiecie ogromny wp³yw na
nasze ¿ycie wywo³ywa³y i nadal wywo³uj¹ roœliny. To one do-
starczaj¹ energii zmagazynowanej w swojej biomasie, to one za-
silaj¹ atmosferê w niezbêdny do ¿ycia tlen, to one s³u¿y³y i nadal
s³u¿¹ w zaopatrywaniu nas w pokarm, lekarstwa, materia³y na-
szego okrycia, obuwia, miejsca zamieszkania (budowy domu),
œrodków do przemieszczania, np. ³odzi, wozu. Wiele zawdziê-
czamy roœlinom, które wp³ynê³y na rozwój pewnych cywilizacji.
Przyk³adem mo¿e tu pos³u¿yæ znaczenie agaw i roœlin kaktuso-
watych, takich jak opuncje w ¿yciu Indian po³udniowoamery-
kañskich. Nic wiêc dziwnego, ¿e niektórym roœlinom przypisy-
wano kult boski. W licznych muzeach mo¿emy spotkaæ naczynia
w kszta³cie owoców, a na przedmiotach codziennego u¿ytku
motywy w kszta³cie kwiatów. W wielu krajach strefy ciep³ej ob-
darowuje siê przybyszów do dziœ girlandami kwiatów, jako sym-
bolu dostojeñstwa i szacunku.
Cz³owiek od niepamiêtnych czasów by³ zwi¹zany z roœlinami,
które towarzyszy³y mu wszêdzie. Nie ma ¿adnych innych istot
¿ywych (psy, koty, ptaki, rybki), które by towarzyszy³y cz³owie-
kowi w naszej szerokoœci geograficznej bardziej licznie ni¿ roœ-
liny. Cz³owiek od pocz¹tku swego istnienia ¿y³ i rozwija³ siê w
otoczeniu roœlin. Wiêkszoœæ z nas, kiedy zamykamy siê w czte-
rech œcianach naszych pomieszczeñ nie jest wstanie ¿yæ bez ro-
œlin. Roœliny bowiem wprowadzaj¹ do naszych pomieszczeñ
atmosferê ciep³a, czystego powietrza i estetycznego uroku. Prze-
pe³niaj¹ nasze wnêtrza ¿yciem i zbli¿aj¹ do natury. Pocz¹tku
uprawy kwiatów w naszych pomieszczeniach trudno dok³adnie
ustaliæ, ale istniej¹ dowody na to, ¿e ju¿ przed kilku tysi¹cami lat
w Chinach uprawiano roœliny w domach. W wielu krajach miesz-
kañcy byli i nadal s¹ mi³oœnikami kwiatów. W Chinach, Japonii
i innych krajach Azji Wschodniej i Po³udniowej kwiaty s¹ przed-
miotem kultu, zainteresowañ poetów, malarzy oraz architektów.
Tradycje te przekaza³y nam ró¿ne formy estetyczne, a zw³aszcza
kompozycje ogrodów japoñskich, bonzai i ikebany.
W ostatnich czasach wzros³o zainteresowanie i wra¿liwoœæ na
obecnoœæ roœlin. Roœliny znajduj¹ce siê w naszych mieszkaniach
zbli¿aj¹ nas do przyrody do naturalnych warunków naszego oto-
czenia. Wiele cennych rozwi¹zañ architektonicznych, twórców
Wielkiej Sztuki budowa³o i buduje te wartoœci poprzez zbli¿enie
siê do natury (Friedrich Hundertwasser, Antoni Gaudi i Teodor
Talowski). Dziêki nim mimo, ¿e ¿yjemy w szarym mieœcie,
w którym zdawa³oby siê, ¿e nie ma miejsca dla zieleni, znajduje-
Prof. dr hab. H. Zimny – em. prof. SGH w Warszawie
312 Problemy Ekologii, vol. 12, nr 6, listopad-grudzieñ 2008
my rozwi¹zania jakby nie z tego œwiata. Widzimy kaskady sp³y-
waj¹cej zieleni, drzewa wyrastaj¹ce z okien i dachy z ogrodami
gêstymi jak las [1, 2]. Natura by³a i nadal jest wzorem do rozwi¹-
zywania uk³adów przestrzennych przez architektów i twórców
wielkiej sztuki.
Umi³owanie dla piêkna, barw i wonnych zapachów kwiatów po-
zwala nam na relaks i odpoczynek od codziennych trudów, na
oderwanie siê od ulicznego zgie³ku. Nie wszêdzie w pomiesz-
czeniach jesteœmy w stanie mieæ warunki do hodowli roœlin. Dziœ
w wielu domach, pomieszczeniach biur, uczelni brakuje œwiat³a
dziennego, a korzysta siê ze œwiat³a sztucznego. Pomieszczenia
te wyposa¿a siê w du¿e atrapy kwiatów doniczkowych wykona-
nych z plastiku. Kwiaty ¿ywe to kwiaty dostarczaj¹ce nam nie
tylko tlenu, wilgoci w powietrzu, ale równie¿ prze¿yæ estetycz-
nych, utrzymuj¹ce higienê otoczenia. Przedmioty plastikowe
emituj¹ zwi¹zki chemiczne do otoczenia, na³adowane s¹ ³adun-
kami elektrycznymi niekorzystnymi dla ludzi (które zbieramy
i gromadzimy) roœliny natomiast ¿ywe nagromadzaj¹ ³adunki
korzystne dla cz³owieka i roz³adowuj¹ jego potencja³ elektrycz-
ny. Ponadto wiele roœlin wydziela substancje, które dzia³aj¹ bak-
teriobójczo w swym otoczeniu. Znaczenie roœlin dla ¿ycia cz³o-
wieka i dla funkcjonowania ca³ej biosfery jest ogromne, a ich ro-
la niczym nie zast¹piona.
W ekologii wnêtrz roœliny odgrywaj¹ coraz wiêksz¹ rolê, a ich
wykorzystanie staje siê zadaniem nie tylko architektów wnêtrz,
ale równie¿ ogrodników specjalizuj¹cych siê w uprawie roœlin
doniczkowych w pomieszczeniach naszych domów, biur, sal lek-
cyjnych, a nawet niektórych hal fabrycznych. Na ten temat ist-
nieje doœæ bogata literatura pod ujmuj¹cymi tytu³ami: „Mieszka-
nie wœród kwiatów” [3]; „Mieszkanie w kwiatach” „Moje hob-
by”; „Wnêtrza pe³ne zieleni” [4]; „Mieszkaæ wœród zieleni [5]
i wiele innych”.
Roœliny naszych wnêtrz
Do wyposa¿ania naszych pomieszczeñ dysponujemy dziœ oko³o
1000. ró¿nych gatunków i odmian roœlin. S¹ one zró¿nicowane
pod wzglêdem przynale¿noœci systematycznej, pochodzenia,
wygl¹du zewnêtrznego, barwy, wielkoœci, ¿ywotnoœci i przysto-
sowania do warunków œwietlnych i s¹ one w stanie zaspokoiæ
najbardziej wymagaj¹ce gusta. Najwa¿niejsz¹ jednak cech¹ tych
roœlin jest to, ¿e wype³niaj¹ nasze pomieszczenia ¿yciem. Bujna
zielona roœlinnoœæ zmienia pomieszczenia, nawet te nieciekawe
i ponure, w cudowne i têtni¹ce ¿yciem barw pa³ace. Nie szczêdŸ-
my czasu dla roœlin, zapewniajmy im pe³niê opieki, a one od-
wdziêcz¹ siê nam szczodrze.
W tym miejscu nie bêdziemy zajmowaæ siê jednak rozmna-
¿aniem i pielêgnacj¹ roœlin, te informacje znajdzie czytelnik
w licznych opracowaniach specjalistycznych. Naszym zadaniem
jest wskazanie mo¿liwoœci doboru roœlin do konkretnych
warunków wnêtrz, ocena ich walorów funkcyjnych, na które
doœæ czêsto nie zwracamy uwagi. Roœliny pokojowe dziœ spe³-
niaj¹ zupe³nie inn¹ rolê ni¿ w przesz³oœci. Dawniej umieszczano
je w doniczkach na parapetach okiennych, na ¿ardinierach lub
w wisz¹cych amplach. W obecnych czasach, nowoczesny archi-
tekt wnêtrz przeznaczy³ roœlinom znacznie powa¿niejsz¹ rolê.
Ich zadaniem jest kszta³towanie wnêtrz, które dziel¹ lub wspó³-
tworz¹ fragmenty o specyficznym nastroju. Urz¹dzanie wnêtrz
nie jest obecnie tylko domen¹ architektów wnêtrz. Ka¿dy z nas
mo¿e byæ projektantem i wykonawc¹ wystroju swojego miesz-
kania. W tym zakresie dysponujemy bogatym asortymentem
ksi¹¿ek, czasopism i rad fachowych ze strony sprzedawców w li-
cznych magazynach roœlin dekoracyjnych. Roœliny odgrywaj¹
wa¿n¹ rolê w dekoracji pomieszczeñ. Czêsto wspó³graj¹ z ich
kolorystyk¹, podkreœlaj¹c szczególne elementy dekoracyjne.
Wystrój pomieszczeñ wzbogacony roœlinami stwarza pe³nie
zharmonizowanego uk³adu przestrzennego. Wzmaga ich g³êbiê,
uspokaja nasz¹ psychikê i podwy¿sza wartoœæ naszego otocze-
nia. Roœliny dekoracyjne s¹ rozmieszczane w ró¿nych miejs-
cach, tworz¹c atrakcyjne i przykuwaj¹ce uwagê akcenty. Roœliny
mog¹ zwisaæ ze œcian i sufitów, mog¹ te¿ tworzyæ gêste skupiska
liœci i kwiatów, a równie¿ zwartym kobiercem pokrywaæ œciany
mieszkañ. Z bogatego zestawu gatunków i odmian mo¿emy do-
braæ roœliny dla ka¿dych warunków. Wœród materia³u roœlinnego
wykorzystywanego do dekoracji wnêtrz, mamy gatunki jedno-
roczne, dwuletnie i trwa³e (wieloletnie), gatunki drobne, œredniej
wielkoœci i du¿e, atrakcyjne okazy, które szczególnie przykuwa-
j¹ nasz¹ uwagê. Z bogatego zestawu gatunków i odmian postara-
my siê dobraæ odpowiednie zestawy roœlin do wyposa¿enia ró¿-
nych typów pomieszczeñ.
Roœliny w pokoju dziennym i w salonie
Miejsca, w których najchêtniej przebywamy winny byæ szcze-
gólnie wyró¿nione pod wzglêdem kwiecistej dekoracji. Do ta-
kich miejsc zaliczyæ nale¿y salon, lub pokój dzienny. W pomie-
szczeniach tych czêsto przebywamy i naszymi zielonymi goœæmi
powinniœmy stale siê cieszyæ, a nie tylko okazjonalnie ogl¹daæ.
W wystroju wnêtrza wykorzystujemy roœliny drobne zdobi¹ce
parapety okien, które s¹ dobrze widoczne w polu widzenia, inne
rozmieszczamy na pó³kach i stolikach. Du¿e roœliny najlepiej
prezentuj¹ siê na pod³odze. Roœliny s¹ organizmami ¿ywymi
i maj¹ okreœlone wymagania. Oznacza to, ¿e wybieraj¹c dla roœ-
lin miejsce musimy uwzglêdniæ ich wymagania, które nie zaw-
sze pasuj¹ do naszej koncepcji dekoracji wnêtrz. Roœlina musi
mieæ dostatek œwiat³a, niezbyt wysok¹ temperaturê powietrza
i odpowiedni¹ wilgotnoœæ. Z du¿ych i trwa³ych roœlin przydat-
nych do wyposa¿enia salonów i pokoi dziennych zaliczyæ nale-
¿y: dizigotekê najwytworniejsz¹ (Dizygotheca elegantissima,
Polyscias balfouriana), difenbachiê (Dieffenbachia maculata,
D. seguine), araukariê (Araucaria bidwillii) monsterê dziuraw¹
(Monstera deliciosa), sagowiec wygiêty (Cycas revoluta), inne
palmy (Licuala grandis, Microcoelium weddelianum) i doϾ
pospolity gatunek w naszych domach daktylowiec w³aœciwy
(Phoenix dactylifera), daktylowiec (Phoenix loureirii), filoden-
dron (Philodendron elegans), figowce: sprê¿ysty (Ficus elastica,
F. villosa – pseudonim barbata), dracena deremeñska – smoko-
wiec deremeñski (Dracaena deremensis). Z paproci: zanokcica
gwiazdowa (Asplenium nidus), paprotnik sierpowaty (Cyrto-
mium falcatum), ³osie rogi (Platycerium coranarium alcicorne)
i orliczka kreteñska (Pteris cretica).
Problemy Ekologii, vol. 12, nr 6, listopad-grudzieñ 2008
W salonach i pokojach goœcinnych mo¿emy wykorzystaæ gatun-
ki pn¹czy na œcianki dzia³owe. Do tego celu s¹ przydatne:
bluszcz pospolity (Hedera helix), cissus australijski (Cissus
antarctica), mêczennica b³êkitna (Passiflora caerulea), mêczen-
nica (Passiflora racemosa), glorioza Rotszylda (Gloriosa
rothschildiana), a w miejscach nieco zacienionych hoja (wosko-
wnica) ró¿owa (Hoya carnosa).
Dobór roœlin do salonu i pokoju dziennego jest zale¿ny od wiel-
koœci pomieszczeñ, ich dziennym oœwietleniu i upodobaniu w³a-
œcicieli. Ka¿dy z nas mo¿e dobraæ sobie odpowiednie wystroje
piêknych ¿ywych towarzyszy naszego ¿ycia i zachwycaæ siê
ich kszta³tem, barw¹ oraz wonnym zapachem. Salony i pokoje
dzienne mo¿emy przyozdabiaæ licznymi roœlinami sezonowymi
o piêknych barwnych kwiatach.
Roœliny do jadalni
Roœliny do jadalni winny byæ bogato ulistnione i piêknie ukwie-
cone. Wystrój jadalni kwiatami poprawia nasze samopoczucie,
uspokaja i wprowadza w nastrój dostojeñstwa. Dobór gatunków
kwiatów zale¿y od warunków mieszkaniowych, stanu oœwietle-
nia dziennego oraz naszych upodobañ. Mo¿emy tu stosowaæ
w doborze wiele rozwi¹zañ. Wykorzystaæ zarówno roœliny piêk-
ne z liœci, np. na stole stawiamy okazy przepiêknie kontrastuj¹ce
z wypolerowanymi meblami, do których nale¿y echmea wstêgo-
wata (Aechmea fasciata), nie tylko jest piêkna z liœci, ale równie¿
piêknie kwitnie przez wiele miesiêcy. Na pó³ce nad kominkiem
mo¿emy postawiæ wielokwiatow¹ frizeê (Vriesea hieroglyphci),
a pod œcian¹ bli¿ej okna stawiamy pokaŸny okaz araukarii
(Araucaria bidwillii).
Nadto ozdabiamy licznymi roœlinami okna jadalni. Do tego celu
zaleca siê: cyklamen perski (Cyclamen persicum), kliwiê poma-
rañczow¹ (Clivia miniata), sêpolia (saintpaulia) fio³kowa (Saint-
paulia ionatha) i wiele innych. W jadalni ³adn¹ i d³ugotrwa³¹ oz-
dob¹ s¹ roœliny sezonowe o piêknych kwiatach, które odzwier-
ciedlaj¹ porê roku. W okresie bo¿onarodzeniowym kompozycja
z poinsecji (Euphorbia pulcherrima), kalanchoe (Kalanchoë
tomentosa) i psianki paprykowej (Solanum capsicastrum), w ok-
resie wiosny dominuj¹ – wielokolorowe pierwiosnki: œlimako-
waty (Primula malacoides), kubkowaty (P.obconica), pierwios-
nek pospolity (bez³odygowy) (P. vulgaris), tulipany (Tulipa sp.)
i narcyzy (Narcissus sp.), w okresie lata pelargonia rabatowa
(Pelargonium x hortorum), skrêtnik (Streptocarpus – ró¿ne mie-
szañce) i wiele innych, a w okresie jesieni wrzoœce, np. wrzosiec
delikatny (Erica gracilis).
Dobór roœlin do sypialni
Sypialnia jest specyficznym œrodowiskiem. Warunki w sypialni
wymagaj¹ czystego i wilgotnego powietrza, braku silnych ak-
centów zapachowych. Roœliny w tych pomieszczeniach winny
wnosiæ nastrój dostojeñstwa i spokoju. Sypialnie winy spe³niaæ
funkcjê przytulnego mi³ego pomieszczenia, w którym spêdzamy
doœæ znaczny przedzia³ naszego czasu. Sypialnie to równie¿ po-
mieszczenia, które nabieraj¹ charakteru drugiego pokoju dzien-
nego, w którym w ka¿dej chwili mo¿emy siê schroniæ. Warunki
przytulnoœci w naszych sypialniach kszta³tuje nie tylko ich wy-
strój, ale równie¿ liczne roœliny, wœród których wystêpuj¹ zarów-
no imponuj¹co wielkie, jak i ma³e aran¿acje. D³ugie pêdy blusz-
czu (Hedera helix ‘Goldheart’), które zwisaj¹ majestatycznie,
313
juka (Yucca) imponuj¹ca swoim dostojeñstwem, zaœlaz (Abuti-
lon darwinii Hook) o piêknych czerwono – pomarañczowych
kwiatach, licznych paprociach rozmieszczonych w ró¿nych
miejscach, z których najbardziej okaza³a to nefrolepis wysoki
(Nephrolepis exaltata). Dodaj¹cy uroku w wystroju sypialni jest
szparag (Asparagus densiflorus lub A. setaceus) zwisaj¹cy z na-
ro¿nika nocnej szafki. W sypialniach stosujemy w doborze do
wystroju równie¿ wiele kwitn¹cych roœlin, jak: pantofelnik
(Calceolaria – hybrydy), kamelia japoñska (Camellia japonica),
hortensja ogrodowa (Hydrangea macrophylla), sêpolia (Saint-
paulia – hybrydy) i azalia (Rhododendron – hybrydy) oraz wiele
innych.
W doborze roœlin do sypialni nale¿y braæ pod uwagê ich du¿¹
transpiracjê. Roœliny, które wykazuj¹ du¿e zapotrzebowanie na
wodê, du¿e jej iloœci wyparowuj¹, co wp³ywa na wilgotnoœæ po-
wietrza. Do takich roœlin nale¿y zaliczyæ: zaœlaz (Abutilon – hy-
brydy), afelandra (Aphelandra – wiele gatunków), cibora (Cy-
perus – ró¿ne gatunki), ketmia, ró¿¹ chiñska (Hibiscus rosa
sinensis), pandan (Pandanus weitchii), azalia (Rhododendron) –
ró¿ne hybrydy i szeflera (Schefflera) – wiele gatunków. Nale¿y
równie¿ pamiêtaæ, ¿e pewne gatunki roœlin mog¹ na niektórych
ludzi oddzia³ywaæ alergicznie, wywo³ywaæ dusznoœci lub podra-
¿nienia skóry. Do takich roœlin zalicza siê miêdzy innymi pry-
mulki.
Musimy równie¿ mieæ œwiadomoœæ tego, ¿e sypialnie nie s¹ od-
powiednim miejscem do nagromadzania zbyt du¿ej masy roœlin.
Roœliny bowiem w okresie nocy w procesie oddychania wy-
korzystuj¹ znaczne iloœci tlenu, a wydzielaj¹ podobnie jak or-
ganizm ludzki dwutlenek wêgla, który w sk³adzie powietrza
w wiêkszej iloœci jest szkodliwy dla naszego zdrowia. Roœliny
poch³aniaj¹ dwutlenek wêgla tylko w okresie dnia w procesie
fotosyntezy, wi¹¿¹ go z cz¹steczk¹ wody w wêglowodan i wy-
dzielaj¹ tlen. Roœliny jako organizmy ¿ywe oddychaj¹ równie¿
w okresie dnia pobieraj¹c tlen i wydalaj¹c dwutlenek wêgla, ale
bilans jest tu korzystny dla tlenu, którego wiêcej produkuj¹ ni¿
wykorzystuj¹.
Roœliny do kuchni i ³azienek
Roœlinom do ich egzystencji jest niezbêdna energia s³oneczna.
W wielu naszych pomieszczeniach budowanych w okresie wiel-
kiej oszczêdnoœci znaczna czêœæ pomieszczeñ kuchennych i ³a-
zienek zosta³o wybudowanych bez dostêpu do œwiat³a dzienne-
go. W takich pomieszczeniach zwykle niewiele miejsca pozosta-
wiono dla bezpoœredniego u¿ytkownika, a wykreœlono zupe³nie
wprowadzanie „sublokatorów”, np. roœlinnych. Pomieszczenia
te nadto s¹ bardzo Ÿle przewietrzane co pogarsza warunki ich
u¿ytkowania.
Dobór roœlin do tych pomieszczeñ mo¿e nastrêczaæ wiele trud-
noœci. Nie wszystkie roœliny bowiem znosz¹ t³uste gor¹ce opary
i oœwietlenie wy³¹cznie sztuczne.
Roœliny w kuchni lokujemy g³ównie na parapetach okiennych i
licznych pó³kach rozwieszonych na œcianach. Z roœlin wymieniæ
nale¿y sêpolie, np. fio³kow¹ (Saintpaulia ionantha), geranium
(Pelargonium graveolens), pelargonie o pachn¹cych kwiatach
(P. odoratissimum i P. radens oraz P. capitatum o zapachu ró¿a-
nym i P. crispum o zapachu cytrynowym). Dobrymi roœlinami s¹:
niecierpki (Impatiens Neu–Guinea, I. waleriana), a na pó³kach
hoja (woskownica) ró¿owa (Hoya carnosa), H. bella, a rzadziej
314 Problemy Ekologii, vol. 12, nr 6, listopad-grudzieñ 2008
H. multiflora). Nadto w pojemniku winny znajdowaæ siê najbar-
dziej niezbêdne w kuchni zio³a, jak: pietruszka, szczypiorek, ko-
per, bazylia, miêta lebiodka i seler naciowy, które wykorzystuje-
my w celach kulinarnych.
£azienki widne, przestronne s¹ dobrymi przestrzeniami do ich
ukwiecenia. S¹ one nadto doœæ wilgotne dla roœlin i pozwalaj¹ na
znaczny ich wybór. Do pomieszczeñ tych pasuj¹ zarówno du¿e
okazy roœlin, okaza³e palmy, np. daktylowec kanaryjski (Phoenix
canariensis), paprocie: jêzycznik zwyczajny (Phyllitis scolopen-
drium ‘Undulata’), platycerium (³osie rogi) (Platycerium alci-
corne i P. bifurcatum), paprotnik chiñski (Polystichum tsus–
–simense) paprotnik sierpowaty (Polystichum falcatum) oraz or-
liczka (Pteris – ró¿ne gatunki). £azienka jest rajem dla paproci.
Nadto do ³azienek zaleca siê: figowce (Ficus – ró¿ne gatunki),
anturiun powabne (Anthurium crystallinum) i inne gatunki), filo-
dendrony (Philodendron – ró¿ne gatunki), difenbachie (Dieffen-
bachia – ró¿ne gatunki) oraz inne roœliny. Roœliny w ³azience
znajduj¹ przez ca³y rok dostatek wilgoci w powietrzu, nie tylko
podczas naszej k¹pieli lub kiedy bierzemy prysznic, ale równie¿
gdy susz¹ siê w niej mokre rêczniki. Wilgoci dostarczaj¹ tak¿e
drobne krople wody pozostaj¹ce na wannie lub umywalce. Op-
rócz dostatku wilgoci w naszych ³azienkach jest znacznie cieplej
ni¿ w innych pomieszczeniach co stwarza szczególne warunki
dla ¿ycia roœlin. Bowiem wiele roœlin oprócz wilgoci potrzebuje
dosyæ wysokiej temperatury, gdy¿ wiêkszoœæ z nich pochodzi
z ciep³ych i deszczowych lasów tropikalnych i subtropikalnych.
Takie specyficzne warunki mo¿emy uzyskaæ tylko w szklar-
niach, a w naszych ³azienkach s¹ one produktem ubocznym.
£azienki wyposa¿one w zieleñ z³o¿on¹ z wielu piêknych gatun-
ków roœlin, odœwie¿aj¹ nasze samopoczucie dodaj¹ uroku i piêk-
na, nie tylko podczas k¹pieli, ale tak¿e podczas ka¿dego naszego
pobytu w ³azience.
Ogrody zimowe
Ogrody zimowe by³y domen¹ bogatych rodów. W wiêkszoœci
stanowi³y atrakcjê pa³aców, bogatych kupców i przemys³owców.
Obecnie ogrody zimowe zawita³y do wielu domów. Mog¹ bo-
wiem one stanowiæ szklane fragmenty domu umieszczonego na
poddaszu, czy dobrze oszklonej werandy lub du¿ego pomiesz-
czenia usytuowanego na parterze, najczêœciej zlokalizowanego
od strony ogrodu. Zimowe ogrody w obecnym wydaniu spe³niaj¹
podstawow¹ funkcjê ekologiczn¹ dostarczaj¹c mieszkañcom
pe³ni wra¿eñ i zaspakajaj¹c ich potrzeby w zakresie rekreacji i
wypoczynku. Ogrody zimowe stanowi¹ raj dla mi³oœników roœ-
lin i pasjonatów ogrodnictwa. W ogrodach tych mo¿emy upra-
wiaæ ró¿ne roœliny przez okr¹g³y rok – w gruncie, na grz¹dkach,
w wazonach, roœliny jednoroczne, dwuletnie i trwa³e (wielolet-
nie). O tym co w naszym ogrodzie zimowym roœnie decydujemy
my i powierzchnia ogrodu. Mog¹ w nim rosn¹æ pojedyncze drze-
wa, zanurzone w gruncie lub w pokaŸnych donicach, wiele ró¿-
norodnych roœlin (bylin, krzewów i krzewinek) piêknych z kwia-
tów, czy dostojnych z ulistnienia. Do wystroju zimowego ogrodu
pasuj¹ ozdobne meble plecione z wikliny lub rattanu.
Wybór roœlin jest ogromny, mog¹ tu zaistnieæ tradycyjne palmy
(Chamaerops humilis, Phoenix dactylifera), fikusy (figowce)
(Ficus aspera, F. pumila, F. deltoidea, F. elastica, F. lyrata i F.
beniamina), bananowce (Musa x paradisiaca, M. nana, M.
sanquinea), pandan (Pandanus tectorius, P. weitchii, P. sanderi,
P. variegatus). Od strony przeszklonych œcian dobrze wygl¹daj¹
olbrzymy, które os³aniaj¹ swoimi liœæmi przed przenikaniem ze-
wnêtrznych intruzów. Do tego celu zaleca siê gatunki roœlin:
bambusy (Bambusa ventricosa), akacje (Acacia – ró¿ne gatunki)
podokarp (Podocarpus nagi. P. macrophyllum, P. acutifolius),
strza³kowiec grzechotkowy (Justica brandegeana, J. carnea, J.
pauciflora), oleander (Nerium oleander). Do ogrodów zimo-
wych w doborze jest ogrom gatunków i odmian roœlin od paproci
zanokcicy gwiazdowej (Asplenium nidus), paprotnika sierpowa-
tego (Cyrtomium falcatum), paproci drzewiastej (Alsophila gla-
uca), orliczki kreteñskiej (Pteris cretica) ró¿nego rodzaju pn¹-
czy, np. kokornak (Aristolochia littoralis syn. A.elegans), cissus
australijski (Cissus antarctica), wilec trójbarwny (Ipomoea tri-
color), drzewek, np. kumkwat japoñski (Fortunella japonica)
o piêknych owocach do szerokiego asortymentu storczyków, np.
motylnika szkar³atnego (Oncidium ornithorhynchum) i inne
(Brassavola nodosa, Coelogyne cristata, Auliza parkinsoniana)
oraz dendrobium (Dendrobium phalaenopsis). Wielu mi³oœni-
ków roœlin jest zami³owanych w roœlinach gruboszowatych i ka-
ktusach. W ogrodach zimowych mo¿emy uprawiaæ wiele ich ga-
tunków (np. Euphorbia horrida, Lobivia famatimensis), astro-
fytum (Astrophytum myriostigma), g³owa starca (Cephalocereus
senilis), echinokaktus (Echinocactus grusonii), echinopsis b¹ko-
waty (Echinopsis eyriesii) gymnokalicjum (Gymnocalycium
quehlianum), notokaktusy: (Eriocactus (Notocactus) lening-
hausii, N. horstii) i inne: trichocereusy: (Trichocereus spachia-
nus, T. candicans) oraz ma³y kulisty kaktus neoporteria (Neopor-
teria pilapina) lub piêknie kwitn¹ce epifillum (Epiphyllum hyb-
ridum). Natomiast z rodzaju opuncja na uwagê zas³uguj¹ roœliny:
opuncje (Opuntia microdasys, O. rufida, O. bergeriana).
Ogród zimowy to wspania³e miejsce dla mi³oœników roœlin, któ-
rzy nie tylko delektuj¹ siê ich piêknem, ale mog¹ wy¿ywaæ siê
w ich uprawie i pielêgnacji. W wiêkszych pomieszczeniach og-
rodów zimowych oprócz roœlin gruntowych mo¿emy uprawiaæ
równie¿ roœliny wodne lub szuwarowe, które mog¹ upiêkszaæ
pewien akwen wœród zieleni. Dobór roœlinnoœci jest tu znacznie
ubo¿szy w porównaniu do przestrzeni l¹dowej. Takie oczko wo-
dne dostarcza pewnej ró¿norodnoœci przestrzennej, wspomaga
wilgotnoœæ powietrza, ale zwiêksza równie¿ bioró¿norodnoœæ
naszego ogrodu. W doborze mo¿emy uwzglêdniæ zarówno roœ-
liny o liœciach p³ywaj¹cych, jak i roœliny szuwarowe porastaj¹ce
strefê przybrze¿n¹. Z roœlin o liœciach p³ywaj¹cych najpiêkniej-
sze to grzybienie, lilie wodne, np. Nymphaea capensis var. zanzi-
barensis’ i N. colorata, a z rodzimych gatunków: grzybienie bia-
³e N. alba i grzybienie pó³nocne N. candida. Z zestawu roœlin
szuwarowych na uwagê zas³uguj¹: tatarak zwyczajny (Acorus
calamus), tatarak trawiasty (Acorus gramineus ‘Variegatus’),
pa³ka w¹skolistna (Typha angustifolia), trzcina pospolita (Phra-
gmites australis) i kosaciec ¿ó³ty (Iris pseudoacorus), z innych
roœlin szuwarowych do oczka wodnego zaleca siê ciborê zmien-
n¹ (Cyperus alternifolius), a tak¿e i inne cyperusy (C. natalensis,
C. haspan), a nawet klasyczny cibora papirusowa (C. papyrus).
Dobór roœlin zale¿y tu od wielu czynników.
Roœliny w miejscu pracy
Miejsca naszej pracy s¹ bardzo zró¿nicowane. Jedni pracuj¹
w biurach ró¿nych urzêdów administracyjnych, bankach, przed-
siêbiorstw, inni w szko³ach i uczelniach wy¿szych, oœrodkach
Problemy Ekologii, vol. 12, nr 6, listopad-grudzieñ 2008
zdrowia – szpitalach, a jeszcze inni w zak³adach produkcyjnych.
Nie we wszystkich miejscach pracy mog¹ towarzyszyæ nam roœ-
liny. W szpitalach, zak³adach produkuj¹cych leki, w hutach, fa-
brykach sprzêtu elektronicznego towarzystwo roœlin mo¿e byæ
zagro¿eniem dla warunków pracy.
Jednak w wiêkszoœci pomieszczeñ, w których spêdzamy 1/3 na-
szego ¿ycia takie mo¿liwoœci powinny istnieæ. W wielu wnê-
trzach spotykamy siê z brakiem odpowiednich warunków, np.
œwietlnych (choæ roœliny mog¹ rosn¹æ przy sztucznym oœwietle-
niu). W pomieszczenia bez okien, spotykamy doœæ czêsto za-
miast ¿ywych roœlin stoj¹ce atrapy z plastiku umieszczone w du-
¿ych wazonach. Pomieszczenia takie to nowoczesne budownic-
two, w którym dla sta³ej pracy zgodnie z obowi¹zuj¹cymi norma-
mi budownictwa winien byæ dostêp do œwiat³a dziennego, a nie
praca w „ciemnej piwnicy”. W wielu jednak pomieszczeniach
o charakterze handlowym, us³ugowym, biurowym, edukacyj-
nym, ¿ywe kwiaty stanowi¹ podstawowe wyposa¿enie w otocze-
niu pracowników. W zale¿noœci od rodzaju pomieszczeñ i wa-
runków wewnêtrznych staramy dobieraæ odpowiednie gatunki
roœlin. W pomieszczeniach handlowych, w holach, ci¹gach ko-
munikacyjnych, a tak¿e w kawiarenkach mo¿emy spotkaæ gatun-
ki drzewiaste o dobrze wykszta³conych koronach osadzonych na
prostych pniach, roœliny o liœciach skórzastych, np. fikus (figo-
wiec) benjamiñski (Ficus beniamina), figowiec sprê¿ysty F.
elastica), rzadziej cytrusy kalamondina (lima filipiñska) (Citrus
microcarpa), lima (limonka) (Citrus aurantifolia) pomarañcza
gorzka (pomarañcza kwaœna) (C. aurantium), mandarynka (C.
mitis ‘Calamodin’) z innych o bardzo piêknych i du¿ych liœciach
ró¿ne gatunki rodzaju difenbachia (Diffenbachia picta, D. se-
quine D. x bausei) oraz podobne do difenbachii gatunki rodzaju
aglonema (Aglonema commutatum, A. costatum, A. modestum
i A. pictum). W wystroju pomieszczeñ us³ugowych mo¿emy
spotkaæ niektóre gatunki palm, np. daktylowca kanaryjskiego
(Phoenix canariensis) lub daktylowca w³aœciwego (Phoenix
dactylifera), rzadziej palmê kokosow¹ (Microcoelum weddel-
lianum) lub chamedorê (Chamaedorea elegans), niektóre wnê-
trza zdobi¹: juka (Yucca aloifolia), oleander pospolity (Nerium
oleander) lub monstery: Monster. dubia i dziurawa (M. delicio-
sa).
W pomieszczeniach biurowych istnieje mo¿liwoœæ skorzystania
z wielu gatunków roœlin doniczkowych do ozdoby okien: epi-
premnum (Epipremnum pinnatum syn. E. aureum), scindapsus
z³oty (Scindapsus pictus), fatsjobluszcz (Fatshedera x lizei), go-
ryczka tropikalna (Exacum affine), nefrolepis wysoki (Nephro-
lepis exaltata), pelea (ciemnotka okr¹g³olistna) (Pellaea rotun-
difolia), pelea zielona (P. viridis), pelargonia pachn¹ca o zapa-
chu: cytrynowym, (Pelargonium crispum), miêtowym (P. tomen-
tosum), ró¿y – (P. capitatum) i jab³kowym (P. odoratissimum),
a z innych pelargonii – pelargonia bluszczolistna (P. peltatum).
Z piêknie kwitn¹cych na uwagê zas³uguj¹: sêpolia (fio³ek afry-
kañski) (Saintpaulia ionatha), eschynantus (Aeschynanthus ra-
dicans – o piêknych czerwonych kwiatach), dzwonek równolist-
ny (Campanula isophylla) i brunfelsja kielichowata (Brunfelsia
calycina), z roœlin ozdobnych z liœci: zielistka Sternberga (Chlo-
rophytum comosum), aglaonema zmienna (Aglaonema commu-
tatum), difenbachia (Dieffenbachia maculata), prosówka szcze-
cinkowata (Oplismenus hirtellus), peperomia kêdzierzawa (Pe-
peromia caperata), scindapsus z³oty (Scindapsus aureus) i pilea
Kadiera (Pilea cadierei) i wiele innych.
315
Walory roœlin, a ich dobór do konkretnych potrzeb
Dobór roœlin mo¿emy prowadziæ pod k¹tem koloru kwiatów,
okresu kwitnienia, zapotrzebowania na œwiat³o i funkcji jak¹
spe³niaj¹ w naszych pomieszczeniach (estetycznych, fizjologi-
cznych czy ekologicznych).
Okres i d³ugoœæ kwitnienia
Wiele roœlin kwitnie niemal przez ca³y rok, a do nich zaliczyæ
mo¿emy: begonie kwiatowe (Begonia sp.), bilbergiê zwis³¹
(Billbergia nutans), sêpoliê (Saintpaulia – hybrydy) i frizea
(Vriesea – hybridy) inne kwitn¹ przez 9 miesiêcy, np. pokrzy-
wiec (Acalypha – hybrydy) odpoczywaj¹c tylko w listopadzie
grudniu i styczniu, a od marca do paŸdziernika kwitn¹: ketmia
(ró¿a chiñska) (Hibiscus rosa sinensis), niecierpek (Impatiens –
hybrydy) i pachystachys (Pachystachys lutea). Niektóre roœliny
kwitn¹ od maja do sierpnia: bugenwilla (Bougainvillea – hybry-
dy), stefanotis bukietowy (Stephanotis floribunda), hoja (wosko-
wnica) ró¿owa (Hoya carnosa) i opl¹twa (Tillandsia – ró¿ne ga-
tunki). Stosunkowo najkrótszy okres kwitnienia ma zygokaktus,
szlumbergera, grudnik (Schlumbergera – hybrydy) – kwitnie
tylko w grudniu, trzykrotnie d³u¿ej (VII–IX) kwitnie (Exacum
affine). Wiele roœlin kwitnie z przerw¹ w okresie lata, np. kamelia
(Camellia – hybrydy), cyklamen perski (Cyclamen persicum),
poinsecja, gwiazda betlejemska (Euphorbia pulcherrima), hipe-
astrum, zwartnica (Hippeastrum) i azalia (Rhododendron – ró¿ne
gatunki). Cechy te s¹ zwi¹zane z pochodzeniem roœlin. Gatunki
pochodz¹ce ze stref klimatu ciep³ego i wilgotnego charakteryzu-
j¹ siê d³ugim okresem kwitnienia, nasze gatunki cechuje wiosen-
ny okres kwitnienia.
Zapotrzebowanie roœlin na œwiat³o
Do ¿ycia roœlin niezbêdna jest energia œwietlna. Jedne roœliny
wymagaj¹ bardzo du¿o œwiat³a, inne zadawalaj¹ siê nawet zni-
komym dop³ywem œwiat³a. Ogólnie roœliny mo¿emy podzieliæ
na œwiat³olubne i cienioznoœne. Podzia³ ten w uk³adzie bardziej
szczegó³owym wygl¹da nieco inaczej.
Stosunkowo niewielk¹ grupê stanowi¹ roœliny, które do swojej
egzystencji wymagaj¹ niewielkiej iloœci œwiat³a i mog¹ rosn¹æ
nawet w odleg³oœci kilku metrów od okna, s¹ to: aspidistra wy-
nios³a (Aspidistra elatior), zielistka (Chlorophytum sp.), pokojo-
wa paproæ (Cyrtomium), howea (Howea belmoreana), monstera
perforowana (ukoœna) (Monstera obliqua), pilea (Pilea cadie-
rei), filodendron (Philodendron), rafidofora z³ota (Rhaphido-
phora aurea), scindapsus (Scindapsus sp.), trzykrotka (Trade-
scantia sp.).
Natomiast niektóre roœliny znosz¹ tylko lekkie zacienienie, roœ-
liny te w okresie zimy powinny staæ na oknach od strony pó³noc-
no–wschodniej lub pó³nocno–zachodniej. Do grupy tej miêdzy
innymi nale¿¹: adiantum (Adiantum sp.), anturium (Anthurium
sp.), araukaria wynios³a (Araucaria heterophylla), begonia kró-
lewska (Begonia rex), begonie – formy krzewiaste, kalceolaria
mieszañcowa, pantofelnik (Calceolaria x hybrida), chamedora
(Chamaedorea seifrizii, Ch. elegans), kordylina pacioreczniko-
listna (Cordyline terminalis), difenbachia (Dieffenbachia), fat-
sjobluszcz (Fatshedera), ketmia (Hibiscus rosa sinensis), ma-
ranta (Maranta leuconeura), pandan (Pandanus veitchii), pelar-
gonia wielkokwiatowe (Pelargonium grandiflorum), peperomia
316 Problemy Ekologii, vol. 12, nr 6, listopad-grudzieñ 2008
kêdzierzawa (Peperomia caperata), daktylowiec (Phoenix ro-
ebelenii), roicissus (Rhoicissus capensis) i skrêtnik (Streptocar-
pus sp.).
Roœliny znosz¹ce du¿e iloœci œwiat³a, ale nie przystosowane do
bezpoœredniego nas³onecznienia najbardziej nadaj¹ siê na okna
po³o¿one od strony pó³nocnej. Do nich zaliczamy: cyklamen per-
ski (Cyclamen persicum), dracena wonna (Dracaena fragrans
‘Rothiana’), wrzosiec (Erica x willmorei), nefrolepis wysoki
(Nephrolepis exaltata), paprotnik (Polystichum sp.), pierwios-
nek (Primula sp.), orliczka (Pteris sp.), ró¿anecznik, azalia (Ro-
dodendron sp.) oraz sêpolia, fio³ek afrykañski (Saintpaulia sp.).
Inn¹ grupê stanowi¹ roœliny potrzebuj¹ce du¿o œwiat³a, ale jed-
noczeœnie Ÿle znosz¹ce bezpoœrednie nas³onecznienie. Do niej
zaliczamy: bugenwilla (Bougainvillea), kordylina krzewiasta,
paciorecznikolistna (Cordyline fruticosa, syn. C. terminalis),
dracena w³aœciwa, drzewo smocze (Dracena draco), fikus, figo-
wiec (Ficus sp.), narcyz (Narcissus sp.), ró¿a (Rosa sp.).
Najliczniejsz¹ jednak grupê roœlin stanowi¹ te gatunki, które wy-
magaj¹ doœæ dobrego oœwietlenia. Roœliny te najbardziej nadaj¹
siê na okna wschodnie, po³udniowo–wschodnie, zachodnie i po-
³udniowo–zachodnie. Nie znosz¹ one jednak bezpoœredniego na-
s³onecznienia w godzinach najintensywniejszego promieniowa-
nia (godzina 1100–1500). Do nich nale¿¹: echmea wstêgowata
(Aechmea fasciata syn. Billbergia rhodocyanea i Aechmea ful-
gens), aloes (Aloë variegata), szparag pierzasty (Asparagus seta-
ceus syn. A. plumosus), szparag gêstokwiatowy (Asparagus den-
siflorus), strza³kowiec grzechotkowy (Beloperone gutta), bilber-
gia zwis³a (Billbergia nutans), kuflik (Callistemon citrinus), ce-
ropegia Wooda (Ceropegia woodi), cissus australijski (Cissus
antarctica), kliwia (Clivia sp.), cibora, cyperus (Cyperus sp.),
wilczomlecz lœni¹cy (Euphorbia milii), poinsecja (Euphorbia
pulcherrima), krasnokwiat bia³okwiatowy (Haemanthus albi-
flos), bluszcz pospolity (Hedera helix), hoja ró¿owa (Hoya car-
nosa), kaktusy, np. (Astrophytum myriostigma, Nertera grana-
densis, Notocactus horstii, Lobivia famatimensis, Rebutia seni-
lis) i opuncje: (Opuntia microdasys, Tephrocactus articulatus
var. inermis syn Opuntia strobiliformis, Opuntia bergeriana oraz
Opuntia rufida), a z innych gatunków roœlin do tej grupy nale¿¹:
Palemka kokosowa (Microcoelum weddellianum), mirt (Mortus
sp.), plektrantus (Plectranthus sp.), o³ownik (Plumbago sp.), rip-
salidopsis (Rhipsalidopsis sp.), rochea (Rochea coccinea), skal-
nica roz³ogowa (Saxifraga stolonifera), lipka afrykañska, spar-
mania (Sparmannia africana), stapelia (Stapelia sp.), stefanotis
bukietowy (Stephanotis floribunda), trzykrotka (Tradescantia
sp.) (gatunki pstrolistne) oraz hipeastrum, zwartnica (Hippeas-
trum sp.). Niektóre gatunki wymagaj¹ bardzo dobrego œwiat³a,
wiêc powinniœmy je umieszczaæ na oknach po³udniowych, po-
³udniowo–wschodnich lub po³udniowo–zachodnich. Jest to sto-
sunkowo nieliczna grupa roœlin, do których nale¿¹: abutilon, zaœ-
laz (Abutilon sp.), amarylis (Amaryllis belladonna), niecierpek
walleriana (Impatiens walleriana), kalanchoe (Kalanchoë sp.),
mêczennica (Passiflora sp.) i sansewieria, wê¿ownica (Sanse-
vieria sp. M. Schubert, R. Herwig 1990).
Przystosowanie siê roœlin do okreœlonego nas³onecznienia, a tempe-
ratura poszczególnych czêœci roœlin
Korzenie roœlin l¹dowych i wodnych maj¹ tak¹ sam¹ tempera-
turê jak ich otoczenie. Inaczej zachowuj¹ siê czêœci nadziemne
roœlin. Zw³aszcza liœcie uk³adaj¹ce siê poziomo stanowi¹ po-
wierzchniê poch³aniaj¹c¹ znaczne iloœci promieniowania s³one-
cznego. Ze wzglêdu jednak na ich niewielk¹ pojemnoœæ ciepln¹
(magazynuj¹ce wodê sukulenty stanowi¹ tu wyj¹tek) maj¹ one
szybko zmieniaj¹c¹ siê temperaturê, która przewy¿sza tempera-
turê otoczenia (w dzieñ) i ni¿sz¹ od niej w okresie nocy. Jak
wskazuj¹ liczne pomiary, to temperatura roœlin przewy¿sza nie-
jednokrotnie temperaturê otoczenia o 15oC [6]. Jeœli temperatura
powietrza wynosi 50oC, jak to siê zdarza na nieos³oniêtych ok-
nach w pe³ni lata, to wzrost powy¿ej tej temperatury staje siê dla
roœlin niebezpieczny. W takich wypadkach transpiracja decyduje
o utrzymaniu roœlin przy ¿yciu. Regulacja temperatury roœlin
mo¿e wystêpowaæ tylko przy wystarczaj¹cym zaopatrzeniu
w wodê. Znane s¹ przypadki, ¿e transpiracja obni¿y³a temperatu-
rê czêœci nadziemnych roœliny nawet o 15oC, np. u dzikich melo-
nów (Citrullus colocynthis).

Tab. 1. Temperatura liœci w zale¿noœci od temperatury otoczenia i transpiracji

o
Strefa klimatyczna Temperatura C Podniesienie (+)
Gatunek Autor
lub siedlisko powietrza liœci obni¿enie (-)
A
Saxifraga oppositifolia Wilson 1957 Arktyka 75oN Kanada 1 6 +5

Eryngium maritimum Fritsche 1933 Umiarkowana klimat atlantycki 27 34 +7

Umiarkowana
Sempervivum hirsutum Dörr 1941 35 50 +15
siedlisko kserotermiczne

Sempervivum arachnoides Huber 1935 Umiarkowana po³udn. Tyrol 740m 35 56 +21

Wysokie góry
Carex firma Kreeb 1954a 2600m po³udn. ekspozycja 11 40 +29

Quercus ilex Rouschal 1938 Œródziemnomorska makia 26 42 +16

Cistus albidus Kreeb 1964b Œródziemnomorska otwarta makia 31 44 +13

Parkinsonia microphylla Shreve 1914 Pustynie Arizony 37,5 47 +9,5

Salvadora persica Lange 1959 Pustynia po³d. zach. Sachara 42 51 +9

Ró¿ne gatunki Smith 1909 Tropik Cejlon 40-45 +12-16

B Lange 1959 Pustynia po³d. zach. Sachara 51 36,5 -14,5

Citrullus colocynthis
Abutilon muticum Lange 1959 Pustynia po³d. zach. Sachara 47 44 -3

Objaœnienia:
A. maksymalna temperatura liœci powy¿ej temperatury otoczenia
B. obni¿enie temperatury liœci pod wp³ywem transpiracji
ród³o: [6]

Transpiracja jest miedzy innymi regulatorem temperatury liœci.
Jeœli transpiracja ulegnie zahamowaniu, maksymalna temperatu-
ra liœci mo¿e dochodziæ do 60oC lub j¹ przewy¿szyæ. Nale¿y zaz-
naczyæ, ¿e silne uszkodzenie liœci nastêpuje ju¿ przy temperatu-
rze 46oC, a œmiertelne przy 48oC.
Ogólnie u roœlin mo¿emy zauwa¿yæ dwa typy gospodarki ciepl-
nej. Pierwszy wystêpuje u gatunków roœlin, których liœcie maj¹
temperaturê ni¿sz¹ od otoczenia, dziêki zdolnoœciom do obni¿a-
nia jej w wyniku transpiracji. Natomiast drugi, w którym podno-
szeniu siê temperatury liœci powy¿ej temperatury otoczenia za-
pobiegaj¹ specjalne przystosowania morfologiczne (obracaj¹ce
siê pêdy i ustawianie siê liœci skoœnie do kierunku padania pro-
mieni, bia³y kutner na liœciach).
Musimy mieæ na uwadze fakt, ¿e szkodliwe dzia³anie wysokich
temperatur wzrasta wraz ze wzrostem temperatury. Przeprowa-
dzone badania nad Eucaliptus Blakelyi wykaza³y, ¿e 10% uszko-
dzeñ liœci stwierdzono przy temperaturze 42oC, a 50% – przy
temperaturze 49oC. Natomiast przy temperaturze 52oC po-
wierzchnia wszystkich liœci zosta³a zniszczona w 100% [7].
Nale¿y podkreœliæ, ¿e zró¿nicowana jest odpornoœæ na wysokie
temperatury nie tylko odnoœnie do gatunków roœlin, lecz tak¿e
i ich czêœci. O odpornoœci roœlin decyduje nie tylko ich czêœciowe
odwodnienie, ale specjalna struktura plazmy. Oznaczona tempe-
ratura liœci i p¹czków ró¿ni³a siê od 5 do 10oC.

Eucaliptus tereticornis E. Blakelyi E. cmaldulensi

Pêdy wierzcho³kowe ~40oC ~40oC ~40oC
Liœcie (10%) 45oC 42oC 45oC
P¹czki œpi¹ce 54oC 52oC 50oC

Reasumuj¹c mo¿liwoœci wytrzyma³oœci roœlin na wysok¹ tempe- wp³ywu wysokiej temperatury (od strony fizjologicznej nie jesteœ-
raturê s¹ ograniczone i nale¿y stwierdziæ, ¿e nadmierne prze- my w stanie wyjaœniæ), to niektóre procesy wskazuj¹ na przebieg
grzewanie doprowadza do obumarcia roœliny. Pe³ne wyjaœnienie tych zale¿noœci. Wysoka temperatura wp³ywa na w³aœciwoœci

Problemy Ekologii, vol. 12, nr 6, listopad-grudzieñ 2008 317

pó³przepuszczalnoœci, która ulega os³abieniu, a¿ do zanikniêcia.
Zmiany te powoduj¹ spadek oporu elektrycznego w liœciach,
a nastêpnie dyfuzjê przez œciany komórkowe soku z wakuoli, od-
znaczaj¹cego siê wy¿szym przewodnictwem elektrycznym. Pod
wp³ywem wysokiej temperatury zmianom ulega niejednokrotnie
sok komórkowy – zale¿y to od jego lepkoœci. Na pocz¹tku ciœnie-
nie soku spada, ale w koñcowym etapie wzrasta. Wa¿nym eta-
pem w procesie termicznym jest zabicie protoplazmy, pierw-
szym etapem jest jej œciêcie (denanuralizacja), a nastêpnie jej
pr¹d ustaje. Obserwuje siê równie¿ pod wp³ywem wysokiej tem-
peratury zmiany wielkoœci j¹der komórkowych i plastydów.
Dlatego roœliny nale¿y chroniæ przed nadmiernym przegrzewa-
niem, zw³aszcza gdy wystawiamy je na oknach od strony po³ud-
niowej, po³udniowo–zachodniej i zachodniej. Nale¿y równie¿
pamiêtaæ o uzupe³nianiu wilgoci w glebie tych roœlin.
Gospodarka wodna roœlin
Woda jest Ÿród³em ¿ycia. Ka¿dy organizm ¿ywy zawiera w swej
biomasie od 40 do 99% wody. Woda w organizmie spe³nia wielo-
rakie funkcje, utrzymuje turgor (jêdrnoœæ tkanek), rozpuszcza
sole mineralne, które transportuje do ró¿nych tkanek, a tak¿e
ch³odzi roœliny przed nadmiernym przegrzaniem. Sta³y pr¹d wo-
dy przemieszczaj¹cy siê od korzeni poprzez ³odygi do liœci i na-
stêpnie jej wyparowanie pozwala roœlinom nie tylko na zaopa-
trzenie w zwi¹zki mineralne, ale równie¿ na utrzymywanie okre-
œlonej temperatury (choæ nie jest jedynym sposobem na regulacjê
termiczn¹ roœlin). Woda jest równie¿ niezbêdnym zwi¹zkiem
w produkcji wêglowodanów i tlenu w procesie fotosyntezy.
Woda paruje z liœci, a proces ten okreœlamy mianem transpiracji.
Parowanie wody zachodzi poprzez aparaty szparkowe, które
u wiêkszoœci roœlin otwieraj¹ siê o wschodzie s³oñca, a zamykaj¹
siê o zachodzie. Natomiast u niektórych roœlin, np. sukulentów,
storczyków i ananasowatych cykl otwierania aparatów szpar-
kowych jest odwrotny, ich aparaty szparkowe zamkniête s¹
w dzieñ, a otwieraj¹ siê w nocy. Zjawisko to jest zwi¹zane z ko-
niecznoœci¹ zachowania dostatecznej iloœci wody w okresie, go-
r¹cych i s³onecznych godzin dziennych.
Wiele roœlin uprawianych w naszych domach charakteryzuje siê
wysokim tempem transpiracji. W miarê jak szybko woda wznosi
siê od korzeni w górê roœlin do liœci, do gleby dop³ywa powietrze,
zaopatruj¹c j¹ w tlen i azot. Mikroorganizmy strefy korzeniowej
roœlin (oligonitrofile) s¹ zdolne do przetwarzania wolnego azotu
w azotany i umo¿liwiaæ roœlinom korzystanie z tego zwi¹zku
w procesach ¿yciowych [8]. Zdolnoœæ roœlin do wzmagania ru-
chów powietrza, jest wa¿n¹ w³aœciwoœci¹ do usuwania szkodli-
wych substancji z naszych pomieszczeñ [9]. W suchych i klima-
tyzowanych wnêtrzach wzrasta tempo transpiracji, a jednocze-
œnie szybciej nastêpuje przemieszczanie siê zanieczyszczonego
powietrza do korzeni i strefy glebowej przylegaj¹cej do korzeni,
gdzie drobnoustroje rozk³adaj¹ szkodliwe zwi¹zki na dostêpne
dla roœlin zwi¹zki biogenne. Nale¿y zaznaczyæ, ¿e niektóre sub-
stancje toksyczne s¹ niszczone przez same roœliny w ich procesie
metabolicznym. Organiczne substancje chemiczne przenoszone
z atmosfery do strefy korzeniowej roœlin maj¹ wp³yw na rodzaj
i iloœæ mikroorganizmów w glebie.
Fotosynteza
Zrozumienie podstawowych procesów zwi¹zanych ze wzrostem
i ¿yciem roœlin pozwala nam na w³aœciw¹ pielêgnacjê roœlin
318 Problemy Ekologii, vol. 12, nr 6, listopad-grudzieñ 2008
w naszych pomieszczeniach. Musimy pamiêtaæ, ¿e podobnie jak
dla organizmów zwierzêcych i ludzkich g³ównym Ÿród³em ener-
gii s¹ cukry, to jednak zwierzêta i cz³owiek nie s¹ wstanie ich pro-
dukowaæ. Roœliny dziêki procesowi fotosyntezy prowadz¹ syn-
tezê cukru z dwutlenku wêgla i wody przy wykorzystaniu energii
s³onecznej. Z powietrza roœlina pobiera CO2, przez system ko-
rzeniowy pobierana jest woda, która dziêki energii s³onecznej
pobieranej przez chlorofil ulega rozk³adowi na wodór i tlen,
a w toku skomplikowanych reakcji chemicznych roœliny zu¿y-
waj¹ wodór i dwutlenek wêgla do syntezy cukru (glikozy).
Uwolniony z wody tlen jako produkt uboczny (ale niezwykle wa-
¿ny dla ¿ycia) ulatuje w powietrze. Cukry powsta³e w procesie
fotosyntezy s¹ niezwykle wa¿ne w dalszych procesach ¿ycio-
wych roœlin, ale równie¿ s¹ niezbêdnym Ÿród³em energii dla
wszystkich konsumentów (zwierz¹t i cz³owieka). Nale¿y zdaæ
sobie sprawê z tego, ¿e bez tej energii zgromadzonej w biomasie
roœlin, ¿ycie w biosferze ograniczy³oby siê do niewielkiej grupy
organizmów korzystaj¹cych z procesów chemosyntezy (g³ównie
bakterie siarkowe, ¿elaziste i nitrifikatory).
Fotosyntezê netto mierzymy podaj¹c jej wartoœæ w mg CO2 · dm2
· h powierzchni liœcia, lub w mgCO2 · g.s.m · h. Za miarê zu¿ycia
dwutlenku wêgla przyjmuje siê indeks 1 lub 2 przy dm2, który
wskazuje czy uwzglêdniono pojedyncz¹, czy podwójn¹ po-
wierzchniê liœci. Jeœli porównujemy wydajnoœæ fotosyntezy roœ-
lin wy¿szych rosn¹cych w warunkach naturalnych, to pomimo
wyraŸnych ró¿nic zale¿nych od sposobu przeliczania, na po-
wierzchniê lub masê, uzyskane wyniki uk³adaj¹ siê prawie w tej
samej kolejnoœci. W. Larcher [10] zestawi³ dane liczbowe z bo-
gatej literatury i uzyska³ wskaŸnik, ¿e przeliczenie fotosyntezy
na jednostkê wagow¹ biomasy (b) jest wy¿sze ni¿ na powierzch-
niê liœci (a).
(a = mg CO2 • dcm 2 • h ; b = mg CO2 • g.s.m. liœci • h)
a b
Roœliny u¿ytkowe zielne 10–15 30–60
Roœliny zielne œwiat³olubne 7–12 30–40
Roœliny zielne cieniolubne 3–8 ~20
Sukulenty 4–6 7-8
Roœliny wodne zanurzone 2–3 –
Drzewa liœciaste zrzucaj¹ce liœcie na zimê
w liœciach rosn¹cych na s³oñcu 15–12 15–30
w liœciach rosn¹cych w cieniu ~3 –
Wiecznie zielone drzewa liœciaste
6–10
w liœciach rosn¹cych na s³oñcu 5–8
–
w liœciach rosn¹cych w cieniu 2–4
Wiecznie zielone drzewa o w¹skich liœciach 2–6 4–6
Wiecznie zielone drzewa iglaste 2–4 4–6
Aczkolwiek przeliczenie fotosyntezy netto na jednostkê wagow¹
w wiêkszoœci zestawionych porównañ jest wy¿sze to dla pew-
nych roœlin zró¿nicowanie w zale¿noœci od przeliczeñ nie wyka-
zuje du¿ych ró¿niæ. Odnosi siê to g³ównie do drzew wiecznie zie-
lonych o w¹skich liœciach i do drzew iglastych. Do celów ekolo-
gicznych stosuje siê ustalenie rzêdu wielkoœci asymilacji CO2.
Taki wskaŸnik jest równie¿ wystarczaj¹cy do oceny asymilacji
CO2 przez roœliny hodowane w naszych pomieszczeniach. Iloœæ
zwi¹zanego dwutlenku wêgla i wydzielonego tlenu jest dostate-
cznym wskaŸnikiem pozwalaj¹cym na ocenê wartoœci roœlin
znajduj¹cych siê w naszych pomieszczeniach. Fotosynteza
netto, a zw³aszcza jej dynamika dzienna i sezonowa pozwala na
okreœlenie na jakie pory dnia i roku przypada najwiêksza wydaj-
noœæ produkcji. Badania O. Stockera [11] wykaza³y, ¿e istniej¹
dwuwierzcho³kowe krzywe przebiegu procesu asymilacji. Wska-
zuj¹ one na spadek fotosyntezy netto w tej porze dnia, w której
wystêpuje maksymalne promieniowanie. Ten hamuj¹cy wp³yw
ustêpuje tu¿ przed zachodem s³oñca (co ilustruje asymetrycznie
dwuwierzcho³kowy wykres dziennego przebiegu fotosyntezy
(rys.1). Przy tym zjawisku wielokrotnie stwierdzono niczym nie
ograniczony przebieg transpiracji. Zjawisko to œwiadczy, ¿e za-
hamowanie asymilacji nie wi¹¿e siê z zamkniêciem szparek, ale
wynika z bezpoœredniego oddzia³ywania stresowego wysokiej
temperatury i stosunków wilgotnoœciowych na procesy bioche-
miczne.
wiatr
Capparis spinosa
60 19.5.1953
E
mg H2O . dm-2 . min-1
nas³one-
cznienie
Tr
30
A wyraŸnego wzrostu temperatury.
0 0
6 8 10 12 14
Rys. 1. Przebieg parowania (E) transpiracji (Tr) i fotosyntezy
netto (A) u Capparis spinosa w dniu 19. 0.5. 1953 na pustyni
skalistej w okolicy Béni-Ounif (1g= 1µg ).
ród³o: [11]
Gatunek ten roœnie na terenach kamienistej pustyni w pó³nocnej
Afryce, gdzie rumosz skalny jest w stanie utrzymaæ pewne iloœci
wody nawet w okresie pory suchej. Dane uzyskane dla tej roœliny
wykazuj¹, ¿e wzglêdny przebieg krzywej transpiracji odpowiada
krzywej parowania. Zahamowanie fotosyntezy netto miedzy go-
dzin¹ 1200 a 1300 prowadzi do ujemnego bilansu (przewagi oddy-
chania). W innych przypadkach, np. Salvadora persica na Sach-
arze maurytañskiej wraz z zahamowaniem fotosyntezy w po³ud-
nie wystêpuje ograniczenie transpiracji O. Stocker [11]. Okaza³o
siê, ¿e pojedyncze pomiary konduktometryczne wykonane me-
tod¹ polow¹, zosta³y potwierdzone w warunkach laboratoryj-
nych przy dostosowaniu parametrów do panuj¹cych na pustyni
[12].
Ogólnie ocenia siê, ¿e na wyprodukowanie w procesie fotosyn-
tezy 1 kg biomasy, roœliny zu¿ywaj¹ od 1 do 2,5 kg dwutlenku
wêgla. Niektórzy autorzy szacuj¹, ¿e na ka¿de 10 kg suchej masy
roœlin jest potrzebne przynajmniej 200 kg CO2, co w przeliczeniu
na objêtoœæ odpowiada 300 000 m3 powietrza [13].
Oddychanie roœlin
Ka¿dy organizm oddycha. Oddychanie jest procesem, w którym
pokarm (u roœlin – cukier) ³¹czy siê z tlenem i biologicznie spala
siê wydzielaj¹c energiê i ciep³o. Roœliny podobnie jak i zwierzêta
musz¹ oddychaæ, aby ¿yæ. Niezbêdna jest bowiem im energia do
procesów ¿yciowych, np. takich jak synteza bia³ek. Czêœæ wiêc
energii zgromadzonej w procesie fotosyntezy zostaje wykorzys-
tana w procesie oddychania. Bilans energetyczny u poszczegól-
nych gatunków roœlin jest zró¿nicowany, ale proces asymilacji
(syntezy cukru) przewa¿a nad procesem oddychania, nawet u ro-
œlin rosn¹cych w specyficznych warunkach. Przyk³adem mo¿e tu
pos³u¿yæ porost rosn¹cy na pustyni (Rammalina maciformis),
której do aktywnoœci fotosyntezy wystarczy ranna rosa, a ju¿
oko³o godziny 9 ponownie nastêpuje punkt kompensacyjny. Ba-
dania wykaza³y, ¿e w ci¹gu dnia (od godz.1000) ta roœlina znaj-
duje siê w stanie pe³nego wyschniêcia. Je¿eli wyliczymy asy-
milacjê CO2 za ca³y dzieñ, to otrzymamy wartoœæ 1,32 mg CO2
w przeliczeniu na 1 g plechy porostu, a straty na oddychanie wy-
zacienienie
nosz¹ce 0,78 mg CO2, co daje nam w bilansie iloœæ dodatni¹
w wysokoœci 0,54 mg CO2 lub 0,146 mg w przeliczeniu na wêgiel
[6].
Nale¿y zaznaczyæ, ¿e bilans przemian metabolicznych w proce-
sie fotosyntezy i oddychania u roœlin uprawianych w naszych do-
mach jest znacznie wy¿szy. Pamiêtaæ równie¿ nale¿y, ¿e produk-
60 tem ubocznym w procesie oddychania jest dwutlenek wêgla
CO2 . dm-2 . min-1
i woda uwalniane do atmosfery ³¹cznie z nadmiarem ciep³a. Pro-
40 ces oddychania (spalania cukrów) przebiega jednak powoli, bez
20
Mikrosiedlisko roœlin
Ka¿da roœlina rosn¹ca w naturalnym œrodowisku, czy w domu
-20 wytwarza w³asne mikrosiedlisko. To mikrosiedlisko kszta³tuje
siê zarówno w wokó³ liœci (koron), jak i korzeni. Niektórzy nazy-
16 18 godz.
waj¹ je miniekosystemem [14]. Procesy, które zachodz¹ w obrê-
bie tego mikroœiedliska pozwalaj¹ roœlinom egzystowaæ i rozwi-
jaæ siê. Zale¿noœci te s¹ bardziej skomplikowane ni¿ siê nam wy-
daje. Roœliny, a zw³aszcza ich systemy korzeniowe s¹ otoczone
ró¿nymi mikroorganizmami, które dziêki wydzielaniu do œrodo-
wiska glebowego ró¿nych zwi¹zków organicznych i chemicz-
nych pracuj¹ nad popraw¹ warunków glebowych. Roœliny wy-
twarzaj¹ równie¿ poprzez liœcie i systemy korzeniowe bogactwo
zwi¹zków chemicznych, które je chroni¹. Gleba, w której ¿yj¹
roœliny, wokó³ korzeni to ogromy zespó³ ro¿nych mikroorganiz-
mów, aktywnych biologicznie w procesach mineralizacji i akty-
wacji substancji edaficznych niezbêdnych dla roœlin. Strefa ko-
rzeniowa i najbli¿sze jej otoczenie jest znacznie bogatsza i zró¿-
nicowana pod wzglêdem sk³adu mikroflory, ni¿ poza jej bezpo-
œrednim zasiêgiem. Ka¿da roœlina wydziela do gleby z³o¿on¹
strukturê zwi¹zków chemicznych (cukrów, aminokwasów, kwa-
sów organicznych, witamin, hormonów i innych substancji),
które j¹ chroni¹ przed organizmami patogennymi, a jednoczeœ-
nie stymuluj¹ rozwój mikroflory korzystnej dla jej rozwoju. Ko-
rzenie roœlin rozprzestrzeniaj¹ siê w glebie i do swego rozwoju
potrzebuj¹ okreœlonej – znacznej iloœci gleby. Mikroorganizmy
s¹ g³ównymi czynnikami wspieraj¹cymi kr¹¿enie zwi¹zków bio-
gennych miêdzy mikroœrodowiskiem, a roœlin¹. Brak drobnous-
trojów w glebie doprowadzi³by do wyginiêcia roœlin wy¿szych
na skutek g³odu mineralnego, a brak roœlin wy¿szych móg³by do-
prowadziæ do zaniku drobnoustrojów. Widzimy tu wzajemn¹ za-
le¿noœæ zachodz¹c¹ pomiêdzy roœlinami, a mikroorganizmami
¿yj¹cymi w glebie. Wzajemne wiêc us³ugi oddaj¹ bakterie i roœ-
liny wy¿sze. Zale¿noœci s¹ bardzo zró¿nicowane. Stwierdzono,
Problemy Ekologii, vol. 12, nr 6, listopad-grudzieñ 2008 319
¿e na korzeniach roœlin, czyli w ich ryzosferze, bytuje o wiele
wiêcej drobnoustrojów (szczególnie bakterii), ni¿ w samej gle-
bie. Niektórzy autorzy stwierdzili, ¿e na korzeniach roœlin wystê-
puje 200 razy wiêcej bakterii i 10 razy wiêcej promieniowców
i grzybów ni¿ w glebie. Okaza³o siê równie¿, ¿e sk³ad mikroflory
ryzosfery jest zwi¹zany z gatunkiem roœliny. Stwierdzono, ¿e na
samej powierzchni korzeni, czyli tzw. ryzoplanie, bytuj¹ zespo³y
bakterii z³o¿one g³ównie z pa³eczek, nie tworz¹cych przetrwalni-
ków, sk³adaj¹ siê one z du¿ej iloœci bakterii wytwarzaj¹cych bar-
wniki i w ogóle z form szybko rosn¹cych i bardzo aktywnych.
Spotykamy tu mikroorganizmy z nastêpuj¹cych rodzajów: Pseu-
domonas, Achromobacter, Agrobacterium, a w dalszej odleg³oœ-
ci przewa¿aj¹ rodzaje: Arthrobacter, Brevibacterium, Flovobac-
terium, Mycoplana, Mycobacterium. Natomiast w glebie znacz-
nie oddalonej od korzeni spotykamy bakterie z rodzaju: Bacillus,
Micrococcus, Mycococcus i inne. Przyczyn¹ gromadzenia siê
mikroorganizmów na systemach korzeniowych s¹ wydzieliny
korzeniowe, których sk³ad jest bardzo bogaty (cukry, kwasy or-
ganiczne, hormony, witaminy, i inne po³¹czenia organiczne i mi-
neralne) [15].
W pomieszczeniach roœliny kwiatowe pobieraj¹ i wydzielaj¹ ko-
rzeniami do gleby równie¿ ró¿ne zwi¹zki toksyczne, które s¹
neutralizowane przez ¿yj¹ce tam drobnoustroje. Na podstawie
licznych badañ nad drobnoustrojami korzeniowymi, jest wiado-
mo, ¿e niektóre grupy fizjologiczne bakterii mog¹ byæ stymulo-
wane lub hamowane przez ró¿ne gatunki roœlin. Na przyk³ad
azotobakter rozwija siê lepiej w ryzosferze roœlin krzy¿owych
ni¿ na korzeniach zbó¿. Nie wystêpuje on natomiast wcale lub
tylko w niewielkiej iloœci na korzeniach cebuli – Allium cepa
[19]. Podobne zjawisko obserwujemy na korzeniach glistnika
jaskó³cze ziele – Chelidonium majus. Na przyk³ad bodziszek ³¹-
kowy – Geranium pratense hamuje rozwój Rhizobium w swej ry-
zosferze. To niekorzystne zjawisko przypisuje siê wydzielaniu
toksycznych alkaloidów prze te roœliny. W ryzosferze roœlin bar-
dzo dobre warunki do rozmna¿ania znajduj¹ amonifikatory, de-
nitryfikatory, nitryfikatory oraz bakterie b³onnikowe. Obok bak-
terii w³aœciwych, równie¿ promieniowce i grzyby rozwijaj¹ siê
znacznie lepiej na korzeniach roœlin ni¿ poza ich zasiêgiem. Na
temat oddzia³ywania drobnoustrojów na od¿ywianie siê roœlin
zdania s¹ podzielone. Jedni uwa¿aj¹ roœliny za zdecydowane au-
totrofy, a rola drobnoustrojów polega na mineralizacji substancji
organicznej i w ten sposób pomaganiu w korzeniowym od¿ywia-
niu roœlin. Inni, ¿e roœliny s¹ zarówno autotrofami, jak i symbio-
ntotrofami, gdy¿ mog¹ siê karmiæ ró¿nymi zwi¹zkami wytwo-
rzonymi przez mikroby, a zw³aszcza w wypadku ca³kowitej sym-
biozy, np. z Rhizobium lub z grzybami mikoryzowymi.
Ogólnie nale¿y stwierdziæ, ¿e ka¿dy gatunek roœliny kszta³tuje
w swej ryzosferze odpowiedni zestaw mikroflory, który wspo-
maga funkcjonalnoœæ wzrostu i rozwoju roœlin, a jednoczeœnie
chroni je przed organizmami patogennymi. Substancjami wy-
twarzanymi przez drobnoustroje, które mog¹ aktywowaæ rozwój
roœlin s¹: ró¿ne substancje biotyczne, np. witaminy z grupy B
(B1, B2, B6, B12), aminokwasy, heteroauksyny, giberreliny, anty-
biotyki, jak i inne.
Mikrosiedlisko roœliny tworz¹, nie tylko w swej strefie korze-
niowej, lecz tak¿e wokó³ czêœci nadziemnych, zw³aszcza apara-
tów asymilacyjnych, kwiatów i kwiatostanów. Roœliny do atmo-
sfery wydzielaj¹ ró¿nego rodzaju zwi¹zki chemiczne w postaci
lotnej, p³ynnej lub sta³ej, które w ró¿ny sposób oddzia³uj¹ na inne
320 Problemy Ekologii, vol. 12, nr 6, listopad-grudzieñ 2008
organizmy. Okazuje siê, ¿e znacznie wiêcej wiemy o lotnych wy-
dzielinach roœlinnoœci leœnej ni¿ roœlin ozdobnych. Szacuje siê,
¿e 1 ha lasu liœciastego w okresie wegetacji wydziela do atmo-
sfery 2 kg zwi¹zków lotnych, 1 ha lasu iglastego oko³o 5 kg, a 1
ha nasadzeñ ja³owcowych a¿ 30 kg substancji lotnych. Jeszcze
wiêksze iloœci substancji lotnych do atmosfery wydzielaj¹ lasy
eukaliptusowe w Australii i zaroœla krzaczaste w Kalifornii i stre-
fie œródziemnomorskiej. Wydzielane do powietrza substancje
lotne maj¹ wp³yw na organizmy roœlinne, zwierzêce i ludzi. Zna-
czna iloϾ substancji lotnych jest wydzielana przez kwiaty, np.
zapach kwitn¹cej lipy, robinii akacjowej, ró¿y, pio³unu, miêty
i wielu innych roœlin. Wydzieliny lotne mog¹ mieæ charakter bak-
teriobójczy, stymuluj¹cy proces oddechowy, kr¹¿enia lub wp³yw
na czynnoœci systemu nerwowego. Wydalane do powietrza sub-
stancje mog¹ oddzia³ywaæ bezpoœrednio (s¹ wch³aniane do p³uc
lub poprzez kontakt ze skór¹) i poœrednio poprzez ograniczenie
liczby bakterii i grzybów chorobotwórczych. Substancje lotne
wydzielane przez roœliny o charakterze bakteriobójczym okreœ-
lamy mianem fitoncydów.
O oddzia³ywaniu chemicznym na siebie roœlin, nie wszystko je-
szcze wiemy. Wiemy jednak, ¿e wydzieliny chemiczne s¹ pro-
duktami przemiany materii i reprezentuj¹ zarówno zwi¹zki orga-
niczne jak i nieorganiczne. Wydzieliny te posiadaj¹ ró¿ne formy
zapachowe, jedne charakteryzuj¹ siê lekkim i przyjemnym zapa-
chem, np. olejki ró¿, zapach jaœminu, ¿ywicy, a inne maj¹ ostre
zapachy o mniej przyjemnych odczuciach. Zwi¹zki te mog¹
mieæ znaczenie w przywabianiu owadów, lub ich odstraszaniu,
np. fitofagów. Doœæ czêsto w literaturze spotykamy informacje,
¿e wydzieliny danej roœliny ograniczaj¹ rozwój innej roœliny.
Przyk³adem mo¿e tu s³u¿yæ orzech w³oski – Juglans regia, któ-
rego liœcie i owoce wydzielaj¹ substancje, które po dostaniu siê
do gleby ograniczaj¹ wzrost i rozwój innych gatunków roœlin.
Okazuje siê, ¿e równowaga zbiorowisk zaroœli kalifornijskiego
chaparralu utrzymuje siê dziêki wytwarzaniu przez te roœliny to-
ksycznych substancji (cineolu i kamfory) C. H. Muller [16]. Inne
gatunki roœlin wydzielaj¹ fenole i alkaloidy, które rozpuszczaj¹
siê w wodzie, przenikaj¹ do gleby i równie¿ hamuj¹ wzrost i roz-
wój innych gatunków roœlin. Substancje lotne nasycaj¹ równie¿
powietrze atmosferyczne, a jako substancje ³atwopalne przyczy-
niaj¹ siê do po¿arów. Podobne w³aœciwoœci maj¹ sza³wia – Salvia
leucophylla i bylica – Artemisia californica. Roœliny te wydziel-
aj¹ toksyczne terpeny, które ograniczaj¹ egzystencjê innych ga-
tunków roœlin. Podobne dzia³ania maj¹ nasze rodzime gatunki
sza³wi i bylic.
Wiele gatunków roœlin jest znanych z produkcji okreœlonych
zwi¹zków chemicznych. Do nich nale¿¹: czosnek – Allium ursi-
num, cebula – Allium cepa, goŸdziki – Dianthus sp., cynamon –
Cinnamomum, tytoñ szlachetny – Nicotiana tabacum, lebiodka
majeranek (majeranek) – Origanum majorana, konopie indyj-
skie – Cannabis indica, krzewy kakaowca – Theobroma cacao,
krzewy herbaty – Thea i wiele innych. Wœród roœlin doniczko-
wych jest równie¿ wiele gatunków roœlin o przyjemnych zapa-
chach, które wnosz¹ œwie¿oœæ do naszych pomieszczeñ, np. hia-
cynt – Hyacinthus sp., mirt pospolity – Myrtus communis, olean-
der pospolity – Nerium oleander, pelargonie – Pelargoniom sp.,
gardenia jaœminowata – Gardenia jasminoides, ketmia, ró¿a
chiñska – Hibiscus rosa sinensis i wiele innych. S¹ te¿ roœliny,
których zapachach nie wszystkim przypada do gustu, np. bieluñ
dziêdzierzawa – Datura stramonium, oraz niektóre gatunki z ro-
dziny psiankowatych – Solanacceae.
Roœliny nie tylko swym wygl¹dem i zapachem ró¿nicuj¹ œrodo-
wisko naszych wnêtrz. Wprowadzaj¹ one korzystn¹ dla organiz-
mu cz³owieka jonizacjê powietrza.
Struktura jonowa naszych pomieszczeñ
Struktura jonowa naszego œrodowiska, w którym ¿yjemy i wypo-
czywamy ma istotne znaczenie dla naszego zdrowia i samopo-
czucia. Przez jony rozumiemy wszystkie cz¹steczki o ³adunku
wypadkowym ró¿nym od zera. Jonami mog¹ byæ drobiny gazów
cz¹steczki aerozolu na³adowane elektrycznie. Pozostaj¹ one pod
wp³ywem ro¿nych czynników, np. promieniowania s³oneczne-
go, wy³adowañ elektrycznych, radioaktywnoœci pod³o¿a oraz
podczas procesów ¿yciowych, zw³aszcza organizmów roœlin-
nych. Jony s¹ w sta³ym ruchu, a ich ¿ycie jest stosunkowo krót-
kie, gdy¿ utrzymuje siê w przedziale od kilkudziesiêciu sekund
do kilkudziesiêciu minut. Zaœ ich ruchliwoœæ zale¿y od ich wiel-
koœci, temperatury i sk³adu chemicznego powietrza, w którym
siê poruszaj¹.
Jony dzielimy wed³ug ³adunku jakim s¹ opatrzone. Dodatnie „+”
powsta³e na skutek oddania elektronu przez cz¹steczkê obojêtn¹
i ujemne „–„ powsta³e na skutek przy³¹czenia elektronu do cz¹s-
teczki obojêtnej. Jony dzielimy równie¿ pod wzglêdem ich wiel-
koœci na jony lekkie, œrednie i ciê¿kie. Do jonów lekkich zalicza-
my cz¹stki gazów na³adowanych dodatnio lub ujemnie, do œred-
nich drobiny gazów, np. CO2+ i CO2- oraz lekkie aerozole orga-
niczne, zaœ do ciê¿kich aerozole wielocz¹steczkowe i py³y. Jony
bêd¹ce w sta³ym ruchu zderzaj¹ siê ze sob¹ i zmieniaj¹ swe ³a-
dunki. Lekkie jony s¹ szczególnie ruchliwe i aktywnie wchodz¹
w zwi¹zki z cz¹steczkami aerozolu, na skutek czego zmniejsza
siê ich iloœæ, a wzrasta liczba jonów œrednich i ciê¿kich. W zanie-
czyszczonym powietrzu atmosferycznym przewa¿aj¹ jony ciê¿-
kie, a wœród jonów lekkich jony o ³adunku dodatnim.
Oceny struktury jonowej dokonuje siê zazwyczaj stosuj¹c dwa
wskaŸniki. Jeden to wskaŸnik ruchliwoœci jonowej, który wyra¿a
stosunek miêdzy liczb¹ jonów lekkich i ciê¿kich (mi), a drugi to
stosunek unipolarnoœci (q) okreœlaj¹cy relacjê miêdzy ³adunka-
mi dodatnimi i ujemnymi wystêpuj¹cymi w cm3 powietrza. Na
podstawie tych wskaŸników mo¿emy stwierdziæ, ¿e powietrze
czyste charakteryzuje siê przewag¹ jonów lekkich nad ciê¿kimi,
a wskaŸnik unipolarnoœci waha siê oko³o jednoœci z niewielk¹
przewag¹ jonów dodatnich. Natomiast powietrze zanieczysz-
czone odznacza siê zdecydowan¹ przewag¹ jonów ciê¿kich,
a wskaŸnik (mi) waha siê od 3 do 7, a wskaŸnik (q) utrzymuje siê
w przedziale 2–10, a nawet mo¿e przekraczaæ te granice.
Do wartoœciowania œrodowiska czêsto stosuje siê jako wskaŸnik
liczbê jonów lekkich (jl) Zró¿nicowanie to jest zale¿ne od rodza-
ju œrodowiska [17]:
! nad lasami i na ich obrze¿ach notujemy œrednio 200–3000
jl/cm3;
! nad ³¹kami w „czystym” krajobrazie wiejskim 100–2000
jl/cm3;
! nad polami uprawnymi w „czystym” krajobrazie wiejskim
800–1000 jl/cm3;
! nad morzem i z dala od miast 800–900 jl/cm3;
! w du¿ych parkach miejskich 600–800 jl/cm3;
! w du¿ych miastach przemys³owych 150–400 jl/cm3;
! w pomieszczeniach zamkniêtych zaledwie 25–100 jl/cm3.
Przytoczone dane wskazuj¹, ¿e najgorsze warunki pod wzglê-
dem jonowym s¹ w zamkniêtych pomieszczeniach, a szczegól-
Problemy Ekologii, vol. 12, nr 6, listopad-grudzieñ 2008
nie w tych, które s¹ pozbawione okien i dop³ywu promieni s³one-
cznych, a czêsto plastikowe kwiaty zastêpuj¹ ¿ywe roœliny Dla-
tego nale¿y zwiêkszaæ dop³yw œwiat³a s³onecznego do naszych
pomieszczeñ i wzbogacaæ je w ¿ywe roœliny aktywne w jonizacji
powietrza jonami ujemnymi.
Ogólnie wiadomo, ¿e jony o ³adunku dodatnim oddzia³uj¹ nie-
korzystnie na nasze zdrowie. Powoduj¹ one zmianê seretoniny
we krwi (CO2+ poziom ten podwy¿sza, a CO2- obni¿a) oraz wp³y-
waj¹ na hamowanie ruchów rzêsek w tchawicy i oskrzelach.
Szczególnie niebezpieczne zjawisko powstaje przy skojarzeniu
podwy¿szonego stê¿enia seretoniny z zaburzeniami neurohor-
monalnymi, które powstaj¹ przy silnych i d³ugotrwa³ych wiat-
rach, np. halnym. Doprowadziæ to mo¿e do ostrego stresu, a na-
wet do œmierci. Jony dodatnie, zw³aszcza lekkie, mog¹ wp³ywaæ
na organizm pobudzaj¹co i wspomagaæ nasze zdolnoœci do krót-
kiego intensywnego wysi³ku.
Jony o ³adunkach ujemnych oddzia³uj¹ szczególnie korzystnie
na organizm ludzki. Likwiduj¹ one stany chorobowe uk³adu od-
dechowego, jak ataki astmy, choroby oskrzeli, wzmagaj¹ uk³ad
odpornoœciowy, przyœpieszaj¹ gojenie siê ran, wytr¹caj¹ z aero-
zolu alergeny i wp³ywaj¹ na metabolizm witamin. Dzia³aj¹ one
równie¿ leczniczo przy nadciœnieniu, arteriosklerozie, bezsenno-
œci oraz zmêczeniu. Ogólnie mo¿na stwierdziæ, ¿e jony na³ado-
wane ujemne wspomagaj¹ prawie wszystkie nasze procesy ¿y-
ciowe. Z jonów na³adowanych ujemnie jedynie cz¹steczki tlenu
(O2-) s¹ poch³aniane przez nasz organizm w procesie oddychania
i bior¹ one bezpoœredni udzia³ w przemianach biochemicznych,
a inne oddzia³uj¹ na nas poœrednio.
Struktura jonowa naszego œrodowiska jest wiêc zró¿nicowana.
Zale¿y ona od czynników meteorologicznych, jak i typu œrodo-
wiska, gatunku roœlin i stadium ich rozwoju. Z drzew najwiêcej
jonów ujemnych produkuje sosna zwyczajna (Pinus sylvestris),
brzoza brodawkowata (Betula pendula), brzoza omszona (B. pu-
bescens), d¹b (Quercus sp.), klon (Acer sp.), jarz¹b pospolity
(Sorbus aucuparia), a dodatnie, np. modrzew (Larix sp.). Inne
gatunki drzew produkuj¹ oba typy jonów w zbli¿onej iloœci. Ro-
œliny zielne produkuj¹ znacznie wiêcej jonów lekkich w okresie
kwitnienia (70%), mniej w fazie wzrostu (20%), a najmniejsze
iloœci w okresie dojrzewania i obumierania (5%). Byliny (roœliny
wieloletnie) uprawiane w naszych domach produkuj¹ znaczn¹
iloœæ jonów lekkich w okresie wiosny i pocz¹tkach lata, mniej
w okresie jesieni i zimy. Ze znanych nam roœlin paprocie s¹ bar-
dzo aktywne w produkcji lekkich jonów ujemnych, Musimy pa-
miêtaæ, ¿e bardzo dla nas przyjazne jony ujemne produkowane s¹
pod wp³ywem bombardowania chloroplastów fotonami promie-
ni s³onecznych, ¿e roœliny potrzebuj¹ do swej egzystencji œwiat³a
s³onecznego i ¿e tylko ¿ywe roœliny wp³ywaj¹ na formowanie
przyjaznego dla nas œrodowiska. Atrapy plastikowe roœlin „zdo-
bi¹ce” czêsto pomieszczenia biurowe, nie tylko nie poprawiaj¹
stanu œrodowiska, ale jeszcze go pogarszaj¹ wydzielaj¹c do po-
wietrza nieprzyjazne dla zdrowia zwi¹zki chemiczne i ciê¿kie jo-
ny.
Roœliny ¿ywe, hodowane w naszych pomieszczeniach zas³uguj¹
na uwagê, nie tylko z racji produkcji lekkich jonów (z przewag¹
ujemnych), ale tak¿e z asymilacji dwutlenku wêgla, produkcji
tlenu i oczyszczania naszych pomieszczeñ z ró¿nych zanieczysz-
czeñ chemicznych. Oczyszczanie z zanieczyszczeñ odbywa siê
za pomoc¹ mikroorganizmów ¿yj¹cych w ryzosferze roœlin.
Wskazuje to, ¿e symbioza roœlin z drobnoustrojami nie tylko
321
sprzyja przetrwaniu roœlin, ale równie¿ odgrywa wa¿n¹ rolê
w tworzeniu zdrowego œrodowiska dla cz³owieka i innych istot
¿ywych.
W jaki sposób roœliny pokojowe oczyszczaj¹ powietrze
W otoczeniu zieleni cz³owiek czuje siê lepiej. Jest to jeden z po-
wodów dlaczego zieleni¹ wzbogaca siê miejsca pracy i wypo-
czynku. Najdro¿sze hotele i restauracje ozdabiaj¹ wnêtrza roœli-
nami. W wielkich magazynach handlowych roœlinami przyozda-
bia siê nie tylko hole, ale równie¿ i inne pomieszczenia. Jaki
wp³yw maj¹ roœliny na nasze zdrowie, na jakoœæ powietrza we
wnêtrzach pomieszczeñ? Nad problemem tym zaczêto intereso-
waæ siê z chwil¹ uruchomienia podró¿y kosmicznych i d³u¿szego
przebywania w stacjach kosmicznych. Dziêki pomiarom prowa-
dzonym za pomoc¹ bardzo czu³ych przyrz¹dów pomiarowych
stwierdzono, ¿e we wnêtrzu statku kosmicznego podczas prze-
bywania w nim za³ogi powstaje ponad 300 ró¿nych lotnych sub-
stancji organicznych.
Zdolnoœæ roœlin do usuwania substancji lotnych z hermetycznie
zamkniêtego pomieszczenia odkryto w 1980 roku w John C,
Stennis Space Center. Opublikowane w 1984 roku badania NA-
SA wykaza³y, ¿e roœliny maj¹ zdolnoœæ usuwania formaldehydu
z zamkniêtych komór. Wyniki tych badañ spotka³y siê z du¿ym
zainteresowaniem ró¿nych specjalistów. Dziêki temu powsta³
dwuletni projekt badañ nad 12 popularnymi roœlinami pokojo-
wymi w zakresie ich zdolnoœci do usuwania formaldehydu, ben-
zenu i trójchloroetylenu z zamkniêtych komór. Projekt badañ sfi-
nansowa³y: Stowarzyszenie Amerykañskich Projektantów Zie-
leni (ALCA) i NASA. Pozytywne wyniki uzyskane z tych badañ
(opublikowane w 1989 roku) przyczyni³y siê do utworzenia
przez ALCA Rady do spraw Roœlin Oczyszczaj¹cych Powietrze
(PCAC), organizacji maj¹cej zadanie propagacji uprawy roœlin
poprawiaj¹cych jakoœæ powietrza w pomieszczeniach zamkniê-
tych [18]. Badania te potwierdzono dodatkowo w Bi–Domie
(Sztuczne pomieszczenie wyposa¿one w ró¿ne urz¹dzenia i za-
mieszka³e przez ludzi). Wnêtrze wykoñczono tworzywami sztu-
cznymi, które emitowa³y du¿e iloœci lotnych substancji organicz-
nych (VOCs). Ludzie przebywaj¹cy w biodomu skar¿yli siê na
podobne objawy, jak w przypadku „zespo³u chorego budynku”,
np. ³zawienie oczu, pieczenie w gardle, k³opoty z oddychaniem.
Z pomieszczenia tego pobrano próbki powietrza przed i po usta-
wieniem w nim roœlin pokojowych i filtra roœlinnego z wêglem
aktywowanym. Filtr ten by³ wspomagany przez wentylator i mia³
zdolnoœæ usuwania zwi¹zków lotnych odpowiadaj¹c¹ zdolnoœci
15 roœlin pokojowych. W biodomie ustawiono szeœæ du¿ych filo-
dendronów i jeden pojemnik z wêglem aktywowanym obsadzo-
ny rafidofor¹ z³ot¹, wspomagany przez wentylator. Po kilku
dniach dokonano pomiarów substancji lotnych i okaza³o siê, ze
spad³y znacznie ich stê¿enia, ludzie przebywaj¹cy w biodomu
nie odczuwali ju¿ symptomów zwi¹zanych z „zespo³em chore-
go budynku”. Badania te potwierdzi³y du¿e znaczenie roœlin
w utrzymaniu czystego powietrza we wnêtrzu pomieszczenia.
Najczêœciej roœlinom pokojowym przypisywano wartoœci ozdo-
bne, dzia³anie koj¹ce na system nerwowy, ale nie na jakoœæ po-
wietrza, którym oddychamy. Okaza³o siê na podstawie badañ, ¿e
roœliny (w zale¿noœci od gatunku) s¹ zdolne do usuwania z po-
wietrza ró¿nych zanieczyszczeñ gazowych, jak: formaldehydu,
ksylenu, toluenu, amoniaku, acetonu, alkoholu etylowego, alko-
322 Problemy Ekologii, vol. 12, nr 6, listopad-grudzieñ 2008
holu metylowego, trójchloroetylenu i octan etylu. Dynamika te-
go procesu zale¿y od gatunku roœliny i rodzaju zanieczyszczenia.
Znaczenie roœlin w oczyszczaniu powietrza
Ka¿da roœlina poch³ania dwutlenek wêgla i wydziela tlen, ale nie
wszyscy zdajemy sobie z tego sprawê, ¿e roœliny poch³aniaj¹
wiele innych substancji lotnych i oczyszczaj¹ powietrze ze szko-
dliwych dla organizmu cz³owieka zwi¹zków chemicznych. Ba-
dania w tym zakresie rozpoczêto w pocz¹tkach lat dziewiêæ-
dziesi¹tych ubieg³ego stulecia. Finansowane one by³y przez
PCAC i Wolverton Environmental Services, Inc. W programie
tym zbadano 50 roœlin pod wzglêdem ich zdolnoœci w usuwaniu
ró¿nych substancji toksycznych z hermetycznych komór [14].
Aktywnoœæ roœlin w usuwaniu zwi¹zków lotnych z powietrza w po-
mieszczeniach
Jednym z najczêœciej i to w znacznych iloœciach pojawiaj¹cym
siê w naszych domach zwi¹zkiem lotnym jest formaldehyd.
Formaldehyd wystêpuje w ró¿nych zwi¹zkach: ¿ywicach, wielu
produktach i urz¹dzeniach, takich jak worki na œmieci, papiero-
we rêczniki, waciki do demakija¿u, tkaniny, odzie¿ z materia³ów
niemn¹cych, pod³o¿e wyk³adzin pod³ogowych i kleje. Form-
aldehyd jest wytwarzany przez piecyki gazowe, wystêpuje w dy-
mie papierosowym. Stosowany jest tak¿e do produkcji sklejki
i p³yt wiórowych, z których wytwarzane s¹ meble domowe i biu-
rowe.
Formaldehyd uwa¿any jest za zwi¹zek, któremu przypisuje siê
wiele ujemnych skutków w dzia³aniu na organizm ludzki, w tym
wiele udowodnionych, jak: podra¿nienie oczu, nosa i gard³a,
a tak¿e mo¿e powodowaæ astmê, chroniczne niedomagania uk³a-
du oddechowego, byæ jedn¹ z przyczyn chorób nowotworowych
oraz problemów neuropsychologicznych. Wiadome jest, ¿e form-
aldehyd wywo³uje choroby nowotworowe u szczurów, ale bra-
kuje jeszcze pewnych dowodów, ¿e równie¿ i u ludzi. Zjawiska
te wymagaj¹ dalszych badañ, wiemy bowiem, ¿e choroby nowo-
tworowe maj¹ wiele przyczyn. Formaldehyd jednak jest zwi¹z-
kiem chemicznym o silnym dzia³aniu toksycznym. Oczyszczaj¹-
ce funkcje z tego zwi¹zku w powietrzu zbadanych 50 roœlin
pokojowych zestawiono w tabeli 2. Do najbardziej aktywnych
w usuwaniu formaldehydu z powietrza zalicza siê nefrolepis wy-
soki (Nephrolepis exaltata). Jest to paproæ z obszarów tropikal-
nych. Do nieco mniej aktywnych nale¿y z³ocieñ (Chrysanthe-
mum morifolium). Wœród kwitn¹cych roœlin sezonowych jest je-
dn¹ z najskuteczniej oczyszczaj¹cych powietrze z formalde-
hydu. Dobrymi i aktywnymi roœlinami w oczyszczaniu powie-
trza z formaldehydu s¹: gerbera Janesona (Gerbera jamesonii),
daktylowiec kar³owaty (Phenix roebelenii), dracena deremeñska
‘Janet Craig’ (Dracena deremensis ‘Janet Craig’), palma bambu-
sowa (Chamaedorea siefritzii) i nefrolepis (Nephrolepis oblite-
rata). Nieznacznie mniej aktywne s¹ figowiec sprê¿ysty (Ficus
elastica) i bluszcz pospolity (Hedera helix), jeszcze mniej aktyw-
ne w usuwaniu formaldehydu s¹: fikus benjamiñski (Ficus benia-
mina), skrzyd³okwiat (Spathiphyllum sp.), z³otowiec (Chrysali-
docarpus lutescens), dracena wonna (Dracena fragrans ,Mas-
sangena’), palma (Rhapis excelsa) i szeflera (Schefflera actino-
phylla). Ogó³em przebadano 50 gatunków roœlin pod wzglêdem
ich mo¿liwoœci oczyszczania powietrza w pomieszczeniach
z formaldehydu (tab. 2). Najmniej aktywne okaza³y siê nastêpu-
j¹ce gatunki: sansewieria gwinejska (Sansevieria trifasciata),
aloes (Aloë vera) i kalanchoe Blosfelda (Kalanchoë blossfeldia-
na). Okaza³o siê, ¿e niektóre roœliny nie tylko wykazywa³y siê
aktywnym dzia³aniem w usuwaniu formaldechydu, ale ich akty-
wnoœæ wzrasta³a przy wzroœcie stê¿enia tego zwi¹zku chemicz-
nego. Do takich roœlin zalicza siê palmê (Rhapis excelsa). Poda-
ne w tabeli roœliny zas³uguj¹ na uwagê przy doborze do wyposa-
¿enia naszych wnêtrz.
Zdolnoœæ mikroorganizmów do asymilacji ró¿nych toksyn sta-
nowi o efektywnoœci roœlin pokojowych w zwalczaniu zanieczy-
szczeñ powietrza w pomieszczeniach zamkniêtych [19].
Roœliny pokojowe usuwaj¹ wiele innych zwi¹zków chemicz-
nych z zamkniêtych pomieszczeñ. Do bardzo aktywnych pod
tym wzglêdem nale¿y zaliczyæ skrzyd³okwiat (Spathiphyllum
sp.). Oczyszcza on powietrze z acetonu, alkoholu metylowego,
alkoholu etylowego, benzenu, amoniaku, trójchloroetylenu, form-
aldehydu i ksylenu (tab.3). Najbardziej aktywnie usuwa on ace-
ton, nieco mniej aktywnie alkohol metylowy i etylowy. Redukcja
innych zwi¹zków lotnych zmniejsza siê jeszcze bardziej (ben-
zen, amoniak, trójchloroetylen i formaldehyd). Najs³abiej roœlina
ta oczyszcza powietrze w pomieszczeniach z ksylenu.

Tab. 2. Prêdkoœæ usuwania formaldehydu przez roœliny pokojowe

mg/godz. mg/godz.
Gatunek roœliny Gatunek roœliny
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 1 2 3 4 5 6 7 8
Nefrolepis wysoki Zielistka Sternberga
(Nephrolepis exaltata) * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * (Chlorophytum comosum ‘Vittatum’) * * * * * * * *
Z³ocieñ Banan Cavendisha
(Chrysanthemum morifolium) * * * * * * * * * * * * * * * (Musa cavendishii) * * * * * * * *
Gerbera Jamesona Filodendron czerwieniej¹cy
(Gerbera jamesonii) * * * * * * * * * * * * * * (Filodendron erubescens) * * * * * * *
Daktylowiec niski Ró¿anecznik ‘Compacta’
(Phoenix roebelenii) * * * * * * * * * * * * * * (Rododendron simssi ‘Compacta’) * * * * * *
Dracena ‘Janet Craig’ Difenbachia camilla’
(Dracaena deremensis ‘Janmet Craig) * * * * * * * * * * * * * * (Dieffenbachia camilla) * * * * *
Chamedera seifrizii Filodendron oszczepowaty
(Chamaedorea seifrizii) * * * * * * * * * * * * * * (Philodendron domesticum) * * * * *
Nefrolepis obliterata Rafidofora z³ota
(Nephrolepis) * * * * * * * * * * * * * * (Epipremnum aureum) * * * * *
Figowiec sprê¿ysty Araukaria wynios³a
(Ficus robusta) * * * * * * * * * * * * (Araucaria heterophylla) * * * * *
Bluszcz pospolity Begonia stale kwitn¹ca
(Hedera helix) * * * * * * * * * * * * (Begonia semperflorens) * * * * *
Fikus benjamiñski Maranta ‘Kerchovena’
(Ficus beniamina) * * * * * * * * * * (Maranta leuconeura ‘Kerchoveana’) * * * *
Skrzyd³okwiat Cissus rombolistny
(Spathiphyllum sp.) * * * * * * * * * * Cissus rhombifolia * * * *
Z³otowiec zygokaktus
(Chrysalidocarpus lutescens) * * * * * * * * * * (Schlumbergera bridgesii) * * * *
Dracena wonna Filodendron podwójniepierzasty
(Dracena fragrans ‘Masangeana’) * * * * * * * * * * (Philodendron selloum) * * * *
Palma Filodendron sercolistny
(Rhapis excelsa) * * * * * * * * * (Philodendron oxycardium) * * * *
Szeflera ostrolistna Zroœlicha stopowcowa
(Schefflera actinophylla) * * * * * * * * * (Syngonium podophyllum) * * * *
Dracena obrze¿ona Anturium Andreego
(Dracena marginata) * * * * * * * * * (Anthurium andreanum) * * * *
Dracena deremeñska‘Warneckei’ Kalatea
(Dracena deremensis ‘Warneckei’) * * * * * * * * * (Calathea makoyana) * * * *
Lilia torfowa Poinsecja
(Liriope spicata) * * * * * * * * * (Euphorbia pulcherrima) * * * *
Dendrobium Cyklamen perski
(Dendrobium sp.) * * * * * * * * * (Cyclamen persicum) * * * *
Difenbachia Æmówka, falenopsis
(Dieffenbachia exotica ‘Compacta’) * * * * * * * * * (Phalenopsis sp.) * * *
Tulipan Echmea wstêgowata
(Tulipa gesneriana) * * * * * * * * (Aechmea fasciata) * * *
Figowiec ‘Alii’ Kroton
(Ficus macleilandii ‘Alii’) * * * * * * * * (Codiaeum variegatum var. pictum) * * *
Homalomena Sansewiera Quinejska
(Homalomena wallisii) * * * * * * * * (Sanseviera trifasciata) * *
Chamedora Aloes zwyczajny
(Chamaedora elegans) * * * * * * * * (Aloë vera) * *
Aglaonema ‘Silver Queen’ Kalanchoe
(Aglaonema crispum ‘Silver Queen’) * * * * * * * * (Kalanchoë blossfeldiana) * *

ród³o: [18] (zmienione)

Problemy Ekologii, vol. 12, nr 6, listopad-grudzieñ 2008 323

Tab. 3. Prêdkoœæ poch³aniania zwi¹zków chemicznych przez Amoniak jest doœæ agresywnym zwi¹zkiem chemicznym. Jego
skrzyd³okwiat (Spathiphyllum sp.) obecnoœæ w powietrzu atmosferycznym w naszych pomieszcze-
mg/godz. niach mo¿e byæ przyczyn¹ ró¿nych dolegliwoœci. Wiele roœlin
Gatunek roœliny posiada du¿e zdolnoœci w usuwania tego zwi¹zku z powietrza.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
Aceton * * * * * * * * * * * * * * * * * * * Tab. 4. Prêdkoœæ usuwania ksylenu i toluenu przez 14 najbardziej
Alkohol metylowy * * * * * * * * * * * * * wydajnych roœlin
Alkohol etylowy * * * * * * * * * mg/godz.
Gatunek roœliny
Benzen * * * * * * * 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
Amoniak Z³otowiec
* * * * * Chrysalidocarpus * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Trójchloroetylen * * * * lutescens
Formaldehyd * * * Daktylowiec niski
Phoenix roebelenii * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Ksylen *
Æmówka, falenopsis
ród³o: jak dla tab. 2 Phalaenopsis sp. * * * * * * * * * * * * * * * *
Difenbachia ‘Camilla’
Skrzyd³okwiat jest wiêc bardzo aktywn¹ roœlin¹ w oczyszczaniu Dieffenbachia * * * * * * * * * *
powietrza, a jej szerokie wyspecjalizowanie w tym zakresie po- ‘Camilla’
zwala na zalecanie w doborze do wystroju naszych pomieszczeñ Dracena obrze¿na
mieszkalnych jak i innego u¿ytku. * * * * * * * * * *
Dracena marginata
Poznano wiele roœlin aktywnie usuwaj¹cych z pomieszczeñ Dendrobium
Dendrobium sp. * * * * * * * * * *
ksylen i toluen (tab. 4) oraz amoniak (tab. 5).
Difenbachia (Dieffen-
Zró¿nicowanie roœlin pod wzglêdem aktywnoœci w oczyszcza- bachia exotica) * * * * * * * * * *
niu powietrza w pomieszczeniach jest szczególnie wa¿ne przy Homalomena
wystroju naszych wnêtrz. Homalomena wallisii * * * * * * * * * *
Nefrolepis Nephro-
Niektórzy s¹dzili, ¿e roœliny bardzo aktywne w pobieraniu du¿ej lepis obliterata * * * * * * * * * *
iloœci zanieczyszczeñ same zatruwaj¹ siê i po pewnym czasie Dracena ‘Warneckei’
musz¹ obumieraæ. Badania jednak wykaza³y, ¿e roœliny adoptuj¹ Dracena deremensis * * * * * * * * *
siê do trudnych warunków i zwiêkszaj¹ nawet aktywnoœæ w ‘Warneckei’
oczyszczaniu powietrza w pomieszczeniach. Do takich roœlin Anthurium Andreego
Anthurium andreanum * * * * * * * *
zalicza siê palma (Rhapis excelsa). Stwierdzono, ¿e roœlina ta jest
Dracena wonna
szczególnie aktywna przy usuwaniu formaldehydu i ¿e z czasem Dracaena fragrans * * * * * * * *
jej aktywnoœæ w tym procesie ros³a i ¿e nie zauwa¿ono w jej Fikus benjamiñski
wzroœcie i rozwoju ¿adnych niekorzystnych zmian z tego powo- Ficus beniamina * * * * * * * *
du. Podobne zjawisko stwierdzono równie¿ odnoœnie do innych Skrzyd³okwiat
zanieczyszczeñ chemicznych. W badaniach nad aktywnoœci¹ ro- Spathiphyllum sp. * * * * * * * *
œlin w usuwaniu zwi¹zków toksycznych z powietrza w pomiesz- ród³o: jak dla tab. 2.
czeniach stwierdzono, ¿e jeœli bêdziemy przez 24 godziny nie-
które roœliny pokojowe poddawaæ dzia³aniu substancji toksycz- Proces oczyszczania polega na przenoszeniu amoniaku do ryzo-
nych to ich wydajnoœæ w usuwaniu tych zwi¹zków wzroœnie fery roœlin, a tam mo¿e on ulegaæ nitryfikacji dziêki bakteriom
[14]. Zjawisko to t³umaczy siê tym, ¿e roœliny przekazuj¹ sub- nitryfikatorom lub denitryfikacji z uwolnieniem wolnego azotu
stancje toksyczne drobnoustrojom glebowym, a te je rozk³adaj¹. [18]. Amoniak mo¿e byæ równie¿ wykorzystywany przez niektó-
Drobnoustroje ¿yj¹ce w ryzosferze roœlin posiadaj¹ zdolnoœci do re roœliny jako Ÿród³o azotu. Wiele roœlin domowych jest bardzo
szybkiego przystosowania siê do zmian toksycznoœci usuwanych aktywnych w usuwaniu amoniaku z powietrza w naszych pomie-
zanieczyszczeñ. I ta cecha mikroorganizmów pozwala roœlinom szczeniach. Do takich roœlin nale¿y palma (Rhapis excelsa), któ-
pokojowym zwalczaæ zanieczyszczenie powietrza. W oczysz- ra jest zdolna do poch³aniania 19 µg/godz. amoniaku z zamkniê-
czaniu powietrza z ksylenu i toluenu najbardziej aktywnymi roœ- tego pomieszczenia. Nieco mniej aktywne s¹ w tym wzglêdzie
linami s¹: z³otowiec (Chrysalidocarpus lutescens), daktylowiec homalomena (Homalomena wallisii), lilia torfowa (Liliope spi-
niski (Phoenix roebelenii), æmówka (Phalaenopsis sp.). Nieco cata) i anturium Andreego (Anthurium andreanum). Do œrednio
mniej aktywnymi usuwaj¹ce oko³o 10 µg/godz., to: difenbachia aktywnych roœlin w usuwaniu amoniaku z powietrza w pomiesz-
camilla (Dieffenbachia camilla), dracena obrze¿ona (Dracena czeniach zamkniêtych zaliczyæ nale¿y: z³ocieñ/chryzantema
marginata), difenbachia exotica’’ (Dieffenbachia ‘Exotica’), ho- (Chrysanthemum morifolium), kalatea, ostrzeszyn (Calathea
malomena (Homalomena wallisii), nefrolepis obliterata (Neph- makoyana), dendrobium (Dendrobium chrysanthum) i tulipan
rolepis obliterata). Do œrednio aktywnych nale¿y zaliczyæ roœli- (Tulipa gesneriana) i chamedora wytworna (Chamaedorea ele-
ny: dracena ‘Warneckei’ (Dracena deremensis ‘Warneckei’), an- gans). Jeszcze mniej aktywne w usuwaniu amoniaku z powietrza
turium Andreego (Anthurium andraeanum), dracena wonna s¹: zroœlicha stopowcowa (Syngonium podophyllum), fikus ben-
‘Massangeana’ (Dracaena fragrans ‘Massangeana’), fikus ben- jamiñski (Ficus beniamina) i skrzyd³okwiat (Spathyphyllum sp.).
jamiñski (Ficus beniamina) i skrzyd³okwiat (Spathiphyllum sp.). Do roœlin najmniej aktywnych w usuwaniu amoniaku nale¿¹:
Roœliny te usuwaj¹ od 8–9 µg/godz zwi¹zków toksycznych z po- dracena wonna (Dracena fragrans ‘Massangeana’) i ró¿anecznik
wietrza naszych pomieszczeñ (tab. 4). ‘Compacta’ (Rhododendron simsii ‘Compacta’) – patrz tab. (5).

324 Problemy Ekologii, vol. 12, nr 6, listopad-grudzieñ 2008

Tab. 5. Prêdkoœæ usuwania amoniaku przez 14 najbardziej akty- wymieniaæ nasze k³opoty, radoœci i troski i byæ pewni, ¿e nie
wnych roœlin zdradz¹ naszych tajemnic. Roœlinom winniœmy pe³niê wdziêcz-
noœci, gdy¿ ¿adna inna istota nie jest w stanie zapewniæ nam tak
mg/godz. bogatego bukietu wartoœci, jaki œwiadcz¹ nam roœliny.
Gatunek roœliny
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Niektórzy dziel¹ roœliny na przyjazne cz³owiekowi i mu zagra-
¿aj¹ce. Podzia³y takie s¹ ma³o uzasadnione, maj¹ charakter me-
Palma Rhapis excelsa * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
chaniczny. Nie ma bowiem roœliny, która zagra¿a³aby cz³owie-
Homalomena kowi. Roœliny wytwarzaj¹ ró¿ne zwi¹zki chemiczne w procesach
Homalomena wallisii * * * * * * * * * * * * *
metabolicznych, niektóre z nich s¹ nawet silnymi truciznami.
Lilia torfowa
Liliope spicata * * * * * * * * * * * Maj¹ one jednak charakter obronny – chroniæ roœliny przed za-
gro¿eniem równie¿ ze strony cz³owieka. Wiele jednak roœlin po-
Anturium Andreego
Anthurium andreanum * * * * * * * * * * znaliœmy z du¿ego rodzaju zalet. Pozyskujemy bowiem od nich
Z³ocieñ/chryzantema cenne leki, s¹ one podstaw¹ bezpoœredniego lub poœredniego
Chrysanthemum
* * * * * * * * *
Ÿród³a pokarmu, zaopatruj¹ nas w bardzo cenne surowce dla ró¿-
morifolium nego rodzaju przemys³u i tworz¹ przyjazny dla nas krajobraz.
Kalatea/ostrzeszyn Szanujmy wiêc te ciche, pokorne i niezwyk³ej wartoœci ¿ywe
Calathea makoyana * * * * * * * *
istoty, które nikt i nic nie jest w stanie zast¹piæ.
Dendrobium Dendro-
bium chrysanthum * * * * * * * *
Tulipan
Tulipa gesneriana * * * * * * *
L I T E RAT U RA
Chamedora wytworna
Chamaedorea elegans * * * * * * [1] Zaraœ E.: Drzewo Hunderwassera. Zeszyty Nauk. Wydz. Ogrod. WSEH
Zroœlicha stopowco- w Skierniewicach 3/2003:123–130, 2003
wa Syngonium * * * * * [2] Papie¿ K.: Rola roœlin w twórczoœci Frideryka Hundertwassera, Praca
podophyllum dyplomowa WSZ E i Z, Waszawa, 2004
Fikus benjamiñski [3] Szubert M., Herwig R.: Mieszkanie wœród kwiatów, PWRiL, Warszawa,
* * * * 1990
Ficus beniamina
[4] Toogood A.: Wnêtrza pe³ne kwiatów, Dom Wyd. Bellona, 2000
Skrzyd³okwiat [5] Krüger U.: Mieszkanie wœród zieleni, Wyd. Dolnoœl¹skie, 1997
Spathyphyllum sp. * * * *
[6] Kreeb K.: Ekofizjologia roœlin, PWN, Warszawa, 1979
Dracena wonna [7] Kreeb K.: Methodische und öko–physiologische Untersuchungen zur
(Dracena fragrans * * * Hitzeresistenz, insbensondere von Eucaliptus – Arten. Angew. Bot.
‘Massangeana’) 44:167–177, 1970
Ró¿anecznik ‘Com- [8] Zimny H.: Ekologia ogólna, Agencja Rekl. Wyd. A. Grzegorczyk, 2002
pacta’ (Rhododendron * * * [9] Zimny H.: Ekologia miasta, Agencja Rekl. Wyd. A. Grzegorczyk, 2005
simsii ‘Compacta’) [10] Lacher W.: Die Leistungsfähigheit der CO2 – Assimilation höher Pflanzen
unter Laboratoiumsbedingungen und am naturlichen Stanort, Mitteil.
ród³o: jak dla tab. 2 D. Florist. Soz. Arb. Gem. 10:20–33, 1963
[11] Stocker O.: Die Photosynthetische Keistungenn der Steppen – und
Wüstenpflanzen, In. Handb. Pflanzenphysiol. V.2:460–491, Berlin, Getin-
Na jakoœæ powietrza w pomieszczeniach zamkniêtych maj¹ rów- gen, Heidelberg, 1960
nie¿ wp³yw wydzieliny ludzkie uwalniane w czasie procesu od- [12] Lange O.L., Koch W., Schulze E.D.: CO2 – Gaswechsel und Wasser-
kaushalt von Pflanzen in der Negev – Wüste am Ende der Trockenzeit, Ber.
dychania. Na przyk³ad w zat³oczonej sali wyk³adowej, w której Dtch. Bot. Ges., 82:20–33, 1969
przebywa 0d 50 do 250 studentów. [13] Frenyó V.: Tajemnica ¿ycia roœlin, PWR i L, Warszawa, 1978
[14] Wolverton B.C.: Roœliny Przyjazne dla domu, Koroprint – Elew, Warsza-
Bior¹c pod uwagê cztery z najczêœciej uwalnianych zwi¹zków wa, 2001
to: na 1 ucznia (studenta) w sali przypada oko³o 1 µg/godz. alko- [15] Marszczewska-Ziemiêcka J.: Mikrobiologia gleby i nawozów organicz-
holu etylowego, 1 µg/godz. acetonu, 2 µg/godz. alkoholu mety- nych, PWR i L, Warszawa, 1964
[16] Muller E. H.: The role of chemical inhibition (Allelopathy) in vegetational
lowego oraz oko³o 1 µg/godz. octanu etylu [20]. Skrzyd³okwiat composition, Bulletin of the Torryy Botanical Cub. 93:332–351, 1966
natomiast jest zdolny do usuwania tych zwi¹zków w iloœci 20 [17] Krzymowska-Kostrowicka A.: Geoekologia turystyki i wypoczynku,
µg/1 roœlinê, alkoholu etylowego, 18 µg/1 roœlinê, acetonu, 7 PWN, Warszawa, 1997
µg/1 roœlinê, alkoholu metylowego i octanu etylu 3 µg/1 roœlinê. [18] Wolverton B.C. and Wolverton J.D.: Polant and Soil Microorganisms – Re-
noval of Formaldehyde, Xylen and Ammonia from Indoor, Environment.
Sale wyk³adowe rzadko s¹ wyposa¿one w roœliny, niektóre z nich Jurnal of the Mississippi Academy of Sciences 41 (2): 11–15, 1993
s¹ ca³kowicie pozbawione okien, a œwiat³o elektryczne dop³ywa [19] Kacnelson H.: Nature and importance of the rhizosphere, Ecology of Soil
tylko w pewnych okresach w takich warunkach trudno korzystaæ Borne Plant Pathogens, Un. Calif. Press, 1965
[20] Wallace L.A.: The Influence of Personal Activites 9on Exposure to Volatile
z pomocy roœlin w oczyszczaniu powietrza w pomieszczeniach, Componds, Environmental Research 50:17–55, 1990
a jego wymiana nastêpuje na drodze wymuszonej za pomoc¹ [21] Stocker O.: Der Wasser und Photosynthesehaushalt von Wüstenpflanzen
urz¹dzeñ wentylacyjnych. der mauretanischen Sahara I. Regengrüne ud imergrüne Bäume, Flor.
159:539–512, 1970
Roœliny spe³niaj¹ wielorakie funkcjê w naszych pomieszcze-
niach. Rzadko zdajemy sobie sprawê z tak donios³ej roli roœlin,
które nie tylko oczyszczaj¹ powietrze z zanieczyszczeñ gazo-
wych, ale równie¿ utrzymuj¹ odpowiedni¹ wilgotnoœæ powie-
trza, reguluj¹ potencja³y jonowe, oddzia³uj¹ na nas swym uro-
kiem i zapachem. S¹ naszymi przyjació³mi, z którymi mo¿emy

Problemy Ekologii, vol. 12, nr 6, listopad-grudzieñ 2008 325