10 2ki̇mya (Ögretmen)

KONU ANLATIMLI
10. SINIF
KİMYA
2. FASİKÜL
KARIŞIMLAR
305 soru
Müfredat Dışı Konu
Uyarıları
Bilgi Teknolojileri
Uyarlamaları
PISA Tarzı Sorular
ÖSYM Çıkmış Sınav
Soruları fasi
kül
Diğ
er
www. setl
capya erim
izi
Video Çözümler yinlar
adr
esin i.com
iste den
yeb
ilirs
iniz
.
☛ Tamamı Video Çözümlü

(cApp Mobil Uygulaması veya
www.capyayinlari.com da)
☛ Tamamı Video Anlatımlı
(www.capyayinlari.com’da)
Bu kitap MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI’nın 19.01.2018 tarih ve 30 sayılı kararı ile
belirlenen ORTAÖĞRETİM KİMYA DERS PROGRAMINA GÖRE HAZIRLANMIŞTIR.
Bu kitabın her hakkı YAYIN KOORDİNATÖRÜ İLETİŞİM

Çap Yayınlarına aittir. Devrim ÖZATA
5846 ve 2936 sayılı Fikir ve
Sanat Eserleri Yasası’na ÇAP YAYINLARI«

EDİTÖR
göre Çap Yayınlarının Ostim Mah. 1207 Sokak
Hazal ÖZNAR No: 3/C–D Ostim / Ankara
yazılı izni olmaksızın,
kitabın tamamı veya bir Tel: 0312 395 13 36

0553 903 65 51
kısmı herhangi bir yöntemle
DIZGI Fax: 0312 394 10 04
basılamaz, yayınlanamaz,
Sercan Dizgi/Grafik Ajansı
www.capyayinlari.com.tr
bilgisayarda depolanamaz,
bilgi@capyayinlari.com.tr
çoğaltılamaz ve dağıtım twitter.com/capyayinlari
yapılamaz. SAYFA TASARIM - KAPAK facebook.com/capyayinlari
Sercan Dizgi/Grafik Ajansı instagram.com/capyayinlari
Gelecek için hazırlanan vatan
evlâtlarına, hiçbir güçlük
karşısında yılmayarak tam bir
sabır ve metanetle çalışmalarını
ve öğrenim gören çocuklarımızın
ana ve babalarına da
yavrularının öğreniminin
tamamlanması için hiçbir
fedakârlıktan çekinmemelerini
tavsiye ederim.
Ön Söz
Değerli Öğretmenler ve Sevgili Öğrenciler,
Çap Yayınları olarak konuları verimli bir şekilde işleyebilmeniz ve edindiğiniz bilgilerden yararlanabilmeniz
için yeni bir anlayışla elinizdeki fasikülleri oluşturduk. Fasiküllerimiz aşağıdaki içeriklere sahiptir:
Kazanım Sayfası: Bir konunun hangi sırayla ve toplam kaç kazanımda anlatılacağını gösterir.
Bilgi Sayfası: Her alt konu ile ilgili gerekli bilgilerin ve kısa örneklerin yer aldığı sayfalardan oluşmuştur.
Konu Kavrama Sayfaları: Her alt konuyu ilgilendiren bütün soru türleri ‘kazanım’ başlığı altında kolaydan
zora doğru ve sizi her soruda bir basamak yukarıya taşıyacak şekilde yeni nesil sorular ile ÖSYM çıkmış sınav
sorularını da içerecek biçimde titizlikle oluşturulmuştur.
Pekiştirme testi: Anlatılan konuların pekiştirilmesini sağlamak için yeni nesil sorular ile ÖSYM çıkmış sınav
sorularına da yer verilerek oluşturulmuştur.
PISA: Ünite bitiminde okulda öğrenilen bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullanmayı, okuduğunu anlama
ve yorumlama becerilerini ölçmek için oluşturulmuştur.
Tam Tur: Karma testlere başlamadan önce ünitede öğrenilen tüm bilgilerin özet şeklinde sunulduğu ve
konu tekrarlarında kullanılması amacıyla hazırlanan bölümdür.
Acemi, Amatör, Uzman ve Şampiyon Testleri: Ünite bitiminde dört ayrı zorluk seviyesine göre oluşturulmuş,
yeni nesil sınav sorularına da yer verilen karma sorulardan oluşmaktadır. Bu bölümde öğrencilerimizi acemi
seviyesinden alıp şampiyon seviyesine taşımak hedeflenmiştir.
Video Soru Çözümleri: Tüm kazanım soruları ile testlerdeki soruların video çözümlerine ÇAP yayınlarının
cApp mobil uygulaması ile www.capyayinlari.com sitesinden ulaşılabilmektedir.
Video Konu Anlatımları: Özel ders formatında hazırlanmış tüm konu ve kazanımların ayrıntılı bir şekilde
anlatıldığı videolara www. capyayinlari.com adresinden ücretsiz olarak erişilebilmektedir.
Etkileşimli İçerikler: Kitabın bazı sayfalarına yerleştirilen logolar ilgili konuya ait çeşitli benzetimlerin (si-
mülasyon) olduğunu belirtir. Öğretmenimiz akıllı tahta uygulamasını kullanırken belirtilen logoya tıklayarak içeriklere
ulaşabilmektedir. Öğrencilerimiz de bu simgenin yanındaki karekodu okutarak erişebilir.
Daha Fazla İçerik: Karekodlar ile yazılıya hazırlık, değerlendirme ve deneme sınavlarından oluşan 11 adet
fazladan içerik sunulmaktadır. Öğrencilerimiz istediği sınavı indirip çıktısını alabilir, soruları çözerek sorularla birlikte
üretilen optik formu doldurup okutarak Türkiye geneli sıralamasını görebilirler.
Sağlıklı ve verimli bir öğretim yılı geçireceğinize inanarak hepinize başarılar diliyoruz.
Hakan GÜLER Sırrı POLAT
Bülent DEMİRTAŞ İlker SOYLU

İÇİNDEKİLER
KARIŞIMLAR
Ünite Kazanımları......................................................................................................... 8
Karışımlar ................................................................................................................... 9
Konu Kavrama (Kazanım 1) ............................................................................. 16

Pekiştirme Testi - 1 .......................................................................................... 18
Çözünme Olayı ........................................................................................................... 20

Pekiştirme Testi - 2........................................................................................... 27
Çözünmüş Madde Oranını Veren İfadeler................................................................ 29

Çözeltilerin Özellikleri ............................................................................................... 40

Karışım Ayırma Teknikleri (Mıknatıs ile Ayırma - Tanecik Boyutu Farkı ile Ayırma.......... 48

Karışım Ayırma Teknikleri (Yoğunluk Farkı ile Ayırma).......................................... 52

Karışım Ayırma Teknikleri (Kaynama ve Erime Noktası Farkı ile Ayırma)............ 56

Karışım Ayırma Teknikleri (Çözünürlük Farkı ile Ayırma)...................................... 61
TAM TUR..................................................................................................................... 65
Acemi Testler 1, 2, 3 .................................................................................................. 66
Amatör Testler 1, 2 .................................................................................................... 72
Uzman Testi 1 ............................................................................................................ 76
Şampiyon Testi 1 ....................................................................................................... 78
Cevap Anahtarı........................................................................................................... 80
5
İÇİNDEKİLER
KARIŞIMLAR
KAZANIMLAR
Kazanım 1 : a) Karışımları niteliklerine göre sınıflandırır.

b) Homojen ve heterojen karışımların ayırt edilme-
sinde belirleyici olan özellikleri irdeler.
c) Dağıtan ve dağılan fazların fizik hâline göre Deneme Sınavı – 2
Deneme sınavının kimya kısmı te-
heterojen karışımları sınıflandırır.
mel yasalar, kimyasal hesaplamalar
d) Heterojen karışımları tanecik boyutuna göre ve karışımlar ünitelerinin kazanımla-
sınıflandırır. rından oluşur.
Kazanım 2 : Çözünme olayını moleküler düzeyde açıklar.

Kazanım 3 : Çözünmüş madde oranını veren ifadeleri yorumlar.
Kütlece yüzde derişim, hacimce yüzde derişim kav-
ramlarını tanır ve matematiksel işlemler yapar.
Kazanım 4 : Koligatif özelliklerden kaynama noktası yükselme-
sini ve donma noktası alçalmasını tanır ve günlük
hayattaki kullanımlarını yorumlar.
Mıknatıs, tanecik boyutu farkı kullanılarak geliştiri- 1. Dönem Değerlendirme
Kazanım 5 : Sınavı Soruları
len ayırma tekniklerini irdeler.
Sınav soruları, temel yasalar, kim-
Yoğunluk farkından kullanılarak geliştirilen ayırma
Kazanım 6 : yasal hesaplamalar ve karışımlar
tekniklerini irdeler. ünitelerinin kazanımlarından oluşur.
Kaynama ve erime noktaları farkından yararlanıla-
Kazanım 7 :
rak geliştirilen ayırma tekniklerini irdeler.
Çözünürlük farkından yararlanılarak geliştirilen
Kazanım 8 :
ayırma tekniklerini irdeler.
Anahtar Kelimeler
Çözelti Emülsiyon Tyndall Etkisi Damıtma
1. Dönem 2. Yazılıya Hazırlık
London Etkileşimi Derişik Aerosol Ekstraksiyon Soruları
Süspansiyon Koloit Diyaliz Sınav soruları, temel yasalar, kim-
Seyreltik yasal hesaplamalar ve karışımlar
Koligatif Özellikler Flotasyon ünitelerinin kazanımlarından oluşur.
Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı

Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan
https://phet.colorado.edu/tr
sitelerine girerek öğrendiğiniz konularla ilgili daha detaylı ve görsel

bilgilere ulaşabilirsiniz.
Bu simge konuyla ilgili bir simülasyonun olduğunu belirtir.
Simülasyona ulaşmak için capyayinlari.com sayfasını
ziyaret ediniz.
KARIŞIMLAR BİLGİ
İki ya da daha fazla saf maddenin, özelliklerini kaybetmeden, gelişigüzel miktarlarda ka-
rışmaları sonucu oluşan madde topluluklarına karışım denir (Tuzlu su, alaşımlar, sis … gibi).
Karışımı oluşturan maddelerin her birine bileşen denir (Tuzlu suyun bileşenleri tuz
ve sudur.). Bu bileşenler element ya da bileşik olabilir.
Karışımların Genel Özellikleri

1. En az iki tür tanecik içerirler yani saf değildirler.
2. Homojen ya da heterojendirler. AKLINDA OLSUN
3. Belirli formülleri ve ayırt edici özellikleri (erime noktası, kaynama noktası, özkütle
Bir sistemde bulunan bileşen-
gibi) yoktur. Erime noktası, kaynama noktası, özkütle gibi değerler karışan madde lerin, birbirinden sınırlayıcı
miktarına bağlıdır. yüzeylerle ayrılmış homojen
4. Fiziksel yöntemlerle kendisini oluşturan maddelere ayrılabilirler. bölümlerine faz denir. Tek fazlı
karışımlar homojen, çok fazlı
5. Karışımı oluşturan bileşenler kendi özelliklerini kaybetmezler.
karışımlar heterojendir.
6. Karışımı oluşturan maddelerin karışımdaki oranları değişebilir.
Örneğin; tuzlu su tek fazlı iken
7. Karışımların kütleleri bilişenlerin kütleleri toplamına eşittir fakat karışımın hacmi yağ-su karışımı iki fazlıdır.
bileşenlerin hacimleri toplamına eşit olmayabilir.
✔ Karışımlar fiziksel özelliklerine göre homojen ya da heterojen olabilirler.
Karışımlar
Homojen karışımlar Heterojen karışımlar
NOT
HOMOJEN KARIŞIMLAR
Homojen karışımlar tek fazlıdır.
✔ Bileşimi ve özelliği her yerinde aynı olan karışımlara homojen karışımlar
ya da çözeltiler denir.
✔ Bütün gaz - gaz karışımları (örneğin hava), alaşımlar (örneğin, lehim, pirinç, çe-
lik, 14 ayar altın …), tuzlu su birer homojen karışım ya da çözelti örneğidir.
✔ Çözeltiler iki temel bileşenden meydana gelir: çözünen ve çözücü.
Çözelti
NOT
Çözünen Çözücü
Gazların kendi aralarında oluş-
★ Çözücünün tanecikleri arasında ★ Çözeltiye fiziksel halini
turdukları karışımlar her zaman
dağılan, genellikle de çözeltide veren genellikle de
homojendir.
miktarı az olan bileşendir. çözeltide miktarı çok olandır.
★ Örnek: ★ Örnek:
Tuzlu sudaki tuz Tuzlu sudaki su
✔ Çözeltide miktarı fazla olan madde çözücü, miktarı az olan madde ise
genellikle çözünendir.
✔ İçerisinde su bulunan çözeltilerde miktara bakılmaksızın su çözücü olarak kabul
edilir. Örneğin kolonyada alkolün miktarı fazla olmasına rağmen çözücü su, çö-
zünen ise alkoldür.
9
BİLGİ
✔ Çözücüsü su olan çözeltilere sulu çözelti denir.
Bazı çözelti örnekleri şöyledir:
Çözücü Çözünen Çözelti örneği

Katı Katı Alaşımlar (lehim, tunç …)
AKLINDA OLSUN Katı Sıvı Gümüş - cıva
Katı Gaz Platin - H2 gazı
Kalay ve bakır alaşımının cıva
ile karıştırılması ile elde edilen Sıvı Katı Tuzlu su
karışım amalgam olarak Sıvı Sıvı Alkollü su
bilinir. Amalgam, çok dayanıklı Sıvı Gaz Gazoz
bir diş dolgu malzemesidir.
Gaz Gaz Hava
✔ Metallerin eritilerek karıştırılıp soğutulması sonucu elde edilen homojen ka-

rışımlara alaşım denir. Alaşımlar bileşik olmadığından yapısındaki metaller
özelliklerini korurlar. Sert ve dayanıklıdırlar. Elektrik ve ısıyı kendini oluşturan
metallere göre daha az iletirler.
KAVRAM YANILGISI
✘ Çaya atılan şeker hızlı bir şekilde erir.
✔ Şeker, çay ortamında erimez, çözünür. Çözünme ve erime farklı kavramlardır.
AKLINDA OLSUN
Bazı alaşım örnekleri: Çözeltilerin Genel Özellikleri

• 22 ayar altın: Au ve Cu 1. Homojen yapılı olup, saf değildirler.
• Pirinç: Cu ve Zn 2. Belirli formülleri yoktur.
• Lehim: Pb ve Sn 3. Yapılarında en az iki farklı tür madde bulunur.
• Tunç: Cu ve Sn 4. Karışımı oluşturan maddelerin tanecik boyutu 10–9 metreden daha küçüktür.
5. Bileşenleri arasında belirli bir oran yoktur. Sabit oranlar yasasına uymaz.
6. Tek fazlı karışımlardır.
7. Belirli ayırt edici özellikleri (kaynama noktası, özkütle, donma noktası…) yoktur.
8. Fiziksel yöntemlerle bileşenlerine ayrılabilirler.
1 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki tanılayıcı ağaç sorularının tümünü hatasız yanıtlayan bir öğrenci
kaç numaralı çıkışa ulaşır?
Saf maddeler, bileşik, element
ve çözeltiden oluşur.
D Y
Karışımlar tek cins Karışımların sembol
tanecik içerir. ya da formülü yoktur.
D Y D Y
Çelik bir alaşım örneğidir. Tüm homojen Çözeltiler belli

Saf maddeler Tüm gaz karışım-
karışımlar kütle oranla-
homojendir. ları homojendir.
çözeltidir. rında oluşurlar.
D Y D Y D Y D Y
1 2 3 4 5 6 7 8
10 Çözetiler saf madde değildir. Çözeltilerde sabit birleşme oranı yoktur. 5 numaralı çıkışa ulaşır.
BİLGİ
HETEROJEN KARIŞIMLAR
✔ Birbiri içerisinde çözünmeyen maddelerin oluşturduğu, her yerinde aynı özel-
liği göstermeyen karışımlara heterojen karışımlar denir. Heterojen karışımlar
fiziksel açıdan farklı kısımlara sahiptirler.
✔ Kum - su karışımı, zeytinyağı - su karışımı, mürekkep, çorba heterojen karışım-
lara örnek olarak verilebilir.
✔ Homojen karışımlar tek faza sahipken, heterojen karışımlar birden fazla faza
sahiptir.
✔ Heterojen karışımlar dağılan ve dağıtıcı faz olmak üzere iki fazdan oluşur. He-
terojen karışımlarda karışımı oluşturan maddelerden biri diğerinin içinde dağı- Yağ - su karışımı iki fazlıdır, bu
lıyorsa buna dağılan faz, diğerine ise dağıtıcı faz denir. Örneğin, çamurlu su nedenle heterojendir.
karışımında dağılan madde toprak, dağıtan madde sudur. Dağıtıcı madde olan
su sıvı, dağılan madde olan toprak katıdır.
AKLINDA OLSUN
2 ÖĞRENME ALANI Heterojen karışımlar çok fazlı-
dır. Hava ve kum ile karışarak
Karnı çok acıkmış olan Gürbüz mutfağa girdiğinde
beyaz köpükler hâlinde sahile
Yiyecekler İçecekler Tatlılar vuran dalgalar çok fazlı ve çok
Mercimek çorbası Limonata Puding bileşenli karışım örneğidir.
Pirinç pilavı Ayran Tulumba tatlısı
Salata Süt Baklava
Köfte Şalgam suyu
yukarıdaki menü ile karşılaşmış ve çok mutlu olmuştur. Ancak annesi sadece homo-
jen karışım oluşturanları seçebileceğini söylediğinde tüm hayalleri suya düşmüştür.
Buna göre, Gürbüz listeden hangilerini seçmek zorunda kalmıştır?
Limonata ve şalgam suyu homojen karışımdır.
Dağıtan ve Dağılan Fazların Fiziksel Hâline Göre Heterojen Karışım-

ların Sınıflandırılması
Heterojen karışımlar dağılan maddenin ve dağılma ortamının fiziksel hâline göre
aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir.
Heterojen Karışımlar
Süspansiyon Emülsiyon Aerosol Adi Karışım

Koloit
(katı-sıvı) (sıvı-sıvı) (gaz-katı) (gaz-sıvı) (katı-katı)
a) Süspansiyon
Birbiri içerisinde çözünmeyen katı-sıvı karışım-
larıdır.
Dağıtan faz: sıvı
Dağılan faz: katı
Örnekler: Çamurlu su, Türk kahvesi, taze sıkıl-
mış portakal suyu, tebeşir tozu-su, naftalin-su.
✔ Oluşan karışım bekletildiğinde katı ve sıvı kı-
sımlara ayrılabilir. Türk kahvesi bir süspansiyon
örneğidir.
11
BİLGİ
b) Emülsiyon
Birbiri içerisinde çözünmeyen sıvı-sıvı karışımla-
rıdır.
Dağıtan faz: sıvı
Dağılan faz: sıvı
Örnekler: Su-zeytinyağı, mazot-su, cıva-su, yağ-
AKLINDA OLSUN
sirke, mayonez, süt
Mayonez, yumurta sarısı ve
Süt, emülsiyon yapılı bir zeytinyağı kullanılarak elde
koloittir. edilen emülsiyon örneğidir.
c) Aerosol:
Katı ya da sıvının gaz ortamında dağılmasıyla olu-
şan heterojen karışımlardır.
Dağıtan faz: gaz
Dağılan faz: katı veya sıvı
Örnekler: Sis, duman, kirli hava, böcek ilaçları,
bulut, deodorant
✔ Sis, bulut, deodorant gibi gaz içinde sıvı dağıl-

ması ile oluşan aerosollara sıvı aerosol denir.
Bacadan çıkan dumanda dağılan faz katı, dağı-
tan faz ise gazdır. Bunlara ise katı aerosol de- Sis bir aerosol örneğidir.
nir.
d) Koloit:
Dağılan maddenin dağıtıcı madde içerisinde asılı
kalmasıyla oluşan heterojen karışımlardır.
Koloit karışımlarda, dağılan madde çıplak gözle
görülmez, ancak mikroskopla görülebilir.
Dağıtan faz: gaz ya da sıvı
Dağılan faz: katı
Örnekler: Süt, kan, jöle, çırpılmış yumurta, krema, Kan, bir koloit örneğidir.
boya, köpük
✔ Koloitlerden ışın demeti geçerken ışınların saçılmasından dolayı parçacıklar

net olarak görülebilir. Ancak, çözeltiden ışın demeti geçerken net görülmez.
Bu etkiye Tyndall etkisi denir. Duman ve sisteki havada asılı parçacıklar ışığı
saçarlar.
Homojen Heterojen
Tyndall etkisinin mağaradaki

durumu
Bir ışık demetinin homojen ve heterojen karışımların içerisinden geçişi
e) Adi Karışım
Kum - tuz gibi dağıtan ve dağılan fazı katı olan he-
terojen karışımlara adi karışım ya da basit karışım
denir.
Örnekler: Toprak, salata, karışık kuru yemiş, çöplük.
Toprak, bir adi karışımdır.
12
BİLGİ
3 ÖĞRENME ALANI
Aşağıda verilen maddeleri çözelti, koloit, emülsiyon, süspansiyon, aerosol,
adi karışım olarak sınıflandırınız.
a) Bulut aerosol b) Ayran süspansiyon
c) 14 ayar altın çözelti ç) Süt koloit (emülsiyon)
d) Sis aerosol e) Benzin-su karışımı emülsiyon
f) Mayonez emülsiyon (koloit) g) Madenî para çözelti
h) Taze sıkılmış portakal suyu süspansiyon i) Türk kahvesi süspansiyon
j) Krema koloit k) Maden suyu çözelti
l) Sirkeli su çözelti m) Çelik çözelti
n) Toprak adi karışım o) Kan koloit
p) Jöle koloit r) Kirli hava aerosol
s) Duman aerosol t) Çamurlu su süspansiyon
u) Kolonya çözelti v) İyi çırpılmış yumurta koloit
y) Serum çözelti z) Pirinç çözelti
Dağılan Parçacıkların Boyutuna Göre Karışımların Sınıflandırılması
Heterojen karışımları, çözeltiler ile tanecik boyutu temeline göre karşılaştıracak

olursak dağılan fazın parçacık boyutu;
a) 10–9 metreden (1 nm) küçük maddelerin oluşturduğu karışım çözelti,
b) 10–9 – 10–6 metre arası (1 – 1000 nm) maddelerin oluşturduğu karışım koloit,
c) 10–6 metreden (1000 nm) büyük maddelerin oluşturduğu karışım süspansiyondur.

UYARI!
Aşağıdaki tabloda çözeltiler ile diğer karışım türlerinin özellikleri karşılaştırılmıştır.
Koloitler, sıvı içerisinde dağılan
taneciklerin büyüklüğü bakımın-
dan çözeltiler ile süspansiyonlar
Çözelti Koloit Süspansiyon arasındadır.
Dağılan fazın
… < 10–9 m 10–9m < … < 10–6 m 10–6m < …
tanecik boyutu
Homojenlik Homojen Heterojen Heterojen
Tyndall etkisi Işık saçılmaz. Işık saçılır. Işık saçılır.
• Çözeltilerde parçacıklar çıplak göz ile görülmez.

• Koloit yapılar çıplak göz ile homojen görünür. Parçacıklar, ancak mikroskop
kullanılarak görülebilir.
• Süspansiyon türü karışımlarda parçacıklar çıplak göz ile görülebilir.
13
BİLGİ
Homojen/Heterojen Karışımların Ayırt Edilmesinde Belirleyici Olan
Özellikler
Homojen Karışımlar Heterojen Karışımlar

Bekletildiğinde çökelti oluşmaz. Çoklu madde görünümü vardır.
Gaz ve sulu çözeltileri süzüldüklerinde
Karışanlar genellikle dışarıdan fark edilebilir.
süzgeç kâğıdından geçer.
Gaz ve sulu çözeltileri genellikle say-
Bekletildiğinde çökelti oluşturabilir.
damdır.
Tek fazlıdırlar. Süzgeç kâğıdından geçemeyebilir.
Genellikle bulanıktırlar.
4 ÖĞRENME ALANI
• Salata • Şerbet • N2 ve O2 gazları karışımı
• Ekmek • Dondurma • Tozlu hava
Yukarıdaki karışım örneklerinden hangisinin bileşimi ve özelliği her yerinde
aynıdır?
Şerbet, N2 ve O2 gazları karışımı. (Bütün gaz-gaz karışımları homojendir.)
5 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki ifadelerde verilen boşlukları anahtar kelimeleri kullanarak uygun
şekilde doldurunuz.
1. Metallerin eritilerek karıştırılması ile elde edilen homojen karışımlara alaşım

denir.
2. Çok fazlı karışımlar heterojen dir.
3. Karışımlar fiziksel yöntemlerle bileşenlerine ayrılabilirler.
4. Çamurlu suda dağıtıcı faz sıvıdır.
5. Bir katının veya sıvının gaz içerisinde heterojen olarak dağılmasıyla oluşan
karışımlara aerosol denir.
6. Bir karışımın heterojen olup olmadığının ışık demeti gönderilerek anlaşıldığı
etkiye Tyndall etkisi denir.
7. Tanecik boyutu 10–9 metreden küçük maddelerin oluşturduğu karışım çözelti
dir.
8. Koloit karışım türü bir maddenin sıvı içerisinde asılı kalmasıyla oluşan
heterojen karışımdır.
9. Dağılan fazın parçacık boyutu 10–6 metreden büyük katı – sıvı karışımları
süspansiyon dur.
10. Süspansiyon türü karışımlarda dağıtan faz sıvı dır.
14
BİLGİ
6 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki ifadeleri doğru ise “D” yanlış ise “Y” şeklinde işaretleyiniz.
1. Y Karışımların belirli formülleri vardır.
2. D Bütün gaz - gaz karışımları homojendir.
3. D Işık demeti homojen bir karışımdan geçtiğinde görünmezken, heterojen

bir karışımdan geçerken görünür.
4. Y Dağılan ve dağıtan fazın sıvı olduğu heterojen karışımlar süspansiyon-

dur.
5. D Homojen karışımlar tek fazlı iken, heterojen karışımlar çok fazlıdır.
6. D Hava bir homojen karışımdır.
7. Y Alaşımlar heterojen karışımlardır.
8. D Çözelti oluşumunda bileşenlerin kimyasal özellikleri değişmez.
9. D Koloit, süspansiyon ve emülsiyon türü karışımlarda dağıtan fazlar ortak

olabilir.
10. Y Dağılan fazın parçacık boyutu 10–9 m ile 10–6 m arasında değişen karı-
şımlar süspansiyondur.
7 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki kavram haritasında boş kutulara gelmesi gereken ifadeleri verilen
anahtar kelimeleri kullanarak doğru bir şekilde doldurunuz.
I
Aerosol
Dağılan fazın katı veya sıvı olduğu,

dağıtan fazın ise gaz olduğu hetero-
jen karışımlardır.
Tanecik boyutu
10–6 m’den büyük
II Hem dağıtan hem de
dağılan fazı sıvı olan olan ve dağıtan fa- III
Emülsiyon
heterojen karışımlar- KARIŞIM zı sıvı, dağılan fazı
Süspansiyon
dır. katı olan heterojen
karışımlardır.
Katı bir maddenin sıvı Bileşimi ve özelliği

içerisinde çıplak gözle her yerinde aynı
görülmeyecek kadar olan homojen karı-
küçük tanecikler hâlin- şımlardır.
de dağılmasıyla olu-
şan heterojen karışım-
lardır. V Çözelti
IV Koloit
15
BİLGİ
KAVRAMA Ek Ödev: 10. Sınıf ÇAP KİMYA SB / 2. Ünite / Test – 1-2
4. Bir karışımdaki dağılan tanecikler ile ilgili,

KAZANIM 1
I. Boyutu 10–6 m den büyükse süspansiyondur.
1. Aşağıdaki karışımlardan hangisi çözeltilere örnek II. Boyutu 10–9 m ile 10–6 m arasında ise çırpıl-
olarak gösterilemez? mış yumurta örneği verilebilir.
A) Çelik III. Boyutu 10–9 m den küçükse şekerli su olabi-

lir.
B) Naftalin – su karışımı
C) Su – alkol karışımı yargılardan hangileri doğrudur?
D) Çamaşır sodası – su karışımı A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

E) Hava D) I ve III E) I, II ve III
Naftalin suda çözünmez ve heterojen karışım oluşturur. Çelik Boyutu 10–6m den büyükse süspansiyondur.
alaşımdır, hava bir gaz – gaz homojen karışımıdır. Sofra tuzu Boyutu 10–9m ile 10–6m arasında ise koloit olur, çırpılmış
ve alkol suda çözünür. yumurta koloittir.
Boyutu 10–9m den küçükse çözeltidir, şekerli su çözeltidir.
2. Aşağıdaki ifadelerden hangisi hem sıvı bileşikler 5. Karışım Dağıtan faz Dağılan faz
hem de çözeltiler için her zaman doğrudur?
I. Emülsiyon Sıvı Sıvı
A) Elektrik akımını iletirler.
II. Süspansiyon Sıvı Katı
B) Homojen yapıdadırlar.
C) Fiziksel yöntemlerle bileşenlerine ayrılırlar. III. Aerosol Katı Gaz
D) Kaynama noktaları ve özkütleleri sabittir. Karışımlarla ilgili yukarıdaki bilgilerden hangileri
E) Tek tür moleküllerden oluşmuşlardır. yanlıştır?
Her element ve her bileşik elektriği iletmeyebilir. Fiziksel yön- A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
temlerle bileşenlerine ayrılanlar çözeltilerdir, bileşikler olamaz.
D) II ve III E) I ve III
Kaynama noktaları ve özkütleleri sabit olanlar bileşiklerdir,
çözeltiler olamaz. Aerosolda dağıtıcı faz gaz iken, dağılan faz katı veya sıvıdır.
Bileşikler moleküllerden oluşamayacağı gibi (örneğin NaCI
iyonik yapılıdır) çözeltiler bir cins molekül içermez.
6. Aşağıdaki karışımlardan hangisinde dağılan faz
boyutu 10–6 m den büyüktür?
A) Hava B) Süt
3. I. Mazot
C) Serum D) Türk kahvesi
II. Ketçap
III. Çamur E) Kan
Yukarıdaki maddeler su ile karıştırıldığında olu- Hava ve serum çözeltidir. Süt ve kan kolloidal yapılardır. Türk
şan karışımların türü aşağıdakilerden hangisinde kahvesi süspansiyondur. Süspansiyonlarda tanecik boyutu
doğru verilmiştir? 10–6m den büyüktür.
I II III
7. Spreyler ile ilgili,
A) Emülsiyon Süspansiyon Koloit
I. Dağıtan faz gazdır.
B) Süspansiyon Çözelti Emülsiyon
II. Aerosoldür.
C) Emülsiyon Koloit Süspansiyon
III. Heterojen bir karışımdır.
D) Süspansiyon Emülsiyon Koloit
yargılarından hangileri doğrudur?
E) Çözelti Koloit Süspansiyon
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Mazot – su, heterojen sıvı – sıvı karışımıdır, emülsiyondur. D) II ve III E) I, II ve III
Ketçap – su, heterojen sıvı – sıvı karışımıdır, tanecik boyutu
çok küçük olduğundan koloittir. Spreyler sıvı – gaz heterojen karışımlarıdır. Dağıtıcı faz gaz,
Çamur – su, heterojen katı – sıvı karışımıdır, süspansiyondur. dağılan faz ise sıvı olan sıvı aerosollerdir.
16
KAVRAMA
Ek Ödev: 10. Sınıf ÇAP KİMYA SB / 2. Ünite / Test – 1-2
Kavrama
8. Karışımlar 10. X ve Y kaplarında bulunan sıvılara lazer ışın de-
meti gönderiliyor. X kabında ışın görünmezken,
Homojen(çözelti) Heterojen Y kabında ışın görünüyor.
Örnek: I II Aerosol
.........
Örnek: Çamurlu su Örnek: V
Emülsiyon Lazer
Örnek: III ışını
IV
.........
Örnek: Kan
Yukarıdaki şemada karışımlar örnekleriyle beraber X Y

sınıflandırılmıştır. Buna göre,
Buna göre I, II, III, IV, V numaralı yerlere gelmesi I. Bu etkiye Tyndall etkisi denir.
gerekenler hangisinde doğru verilmiştir?
II. X kabındaki sıvı homojendir.
III. Y kabındaki sıvı iki fazlıdır.
I II III IV V
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
A) Bronz Süspansiyon Mazot-su Koloit Duman
B) Jöle Süspansiyon Alkol-su Koloit Sis
D) II ve III E) I, II ve III
C) Çelik Koloit Yağ-su Süspansiyon Deodorant
D) Lehim Koloit Sirke-su Süspansiyon Sis Tyndall etkisine göre ışın demeti homojen karışımdan geçer-
ken görünmezken, heterojen karışımdan geçerken görünür.
E) Hava Süspansiyon Alkol-su Koloit Duman Buna göre X sıvısı homojendir. Y kabındaki sıvı en az iki fazlı
olan heterojen karışımdır.
Bronz, çözeltidir. Çamurlu su süspansiyondur. Mazot – su
karışımı emülsiyondur. Kan, koloittir. Duman aerosoldür.
9. Aşağıdaki karışımların karşılarında verilen örnek- 11. Lehim, süt ve tuzlu - su maddeleri ile ilgili,
lerden hangisi yanlıştır?
I. Lehim ve tuzlu - su homojen süt heterojen ka-
Karışım Örnek rışımdır.
A) Heterojen Süt II. Süt ve tuzlu - su da dağıtan faz sıvıdır.
B) Homojen Hava III. Her üçünün de bileşenleri bileşiktir.
C) Homojen Çelik Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur?
D) Homojen Lehim A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

E) Heterojen 14 ayar altın
Lehimde bileşenler atomdur.
Çelik, lehim ve 14 ayar altın alaşımdır, homojendir. Süt koloit-
tir, heterojendir. Hava, gaz – gaz homojen karışımıdır.
17
1-B 2-B 3-C 4-E 5-B 6-D 7-E 8-A 9-E 10-B 11-B KAVRAMA
Karışımların Sınıflandırılması
PEKİŞTİRME TESTİ 1 Ek Ödev: 10. Sınıf ÇAP KİMYA SB / 2. Ünite / Test – 3-4
1. Çözünen Çözücü
4. Koloit madde türü ile ilgili,
I. Katı Sıvı I. Heterojen bir karışımdır.

II. Sıvı Sıvı II. Tyndall etkisine göre gelen ışık demeti saçıl-
maz.
III. Gaz Gaz
III. Dağılan fazın tanecik boyutu 10–9 m den
Yukarıda verilen madde çiftlerinden hangileri ile büyük 10–6 m den küçüktür.
elde edilen karışımlar her zaman homojen olur? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve II E) II ve III D) I ve III E) I, II ve III
Bütün gaz - gaz karışımları homojendir. Koloit maddeler dağılan fazın tanecik boyutunun
10–9m < ......< 10–6m arasında olduğu heterojen karışımlardır.
Koloitler içerisinden geçen ışık demetini saçarlar.
2. Aşağıdaki Ven şeması bileşik ve çözeltilerin genel

özelliklerini göstermektedir.
Bileşik Çözelti
5. Heterojen karışımlar ile ilgili,
I. Aerosol karışımlarda dağıtan faz gazdır.
X Y Z II. Emülsiyonda dağılan faz sıvıdır.

III. Koloitlerde dağılan taneciklerin boyutu çözelti-
lerden küçük, süspansiyondaki taneciklerden
büyüktür.
Buna göre, yargılarından hangileri doğrudur?
I. X yerine, bileşenlerin özelliklerini göstermez. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

II. Y yerine, homojendir. D) I ve II E) I, II ve III
III. Z yerine, fiziksel yöntemlerle ayrıştırılamaz. Dağılan tanecik boyutları
çözelti < koloit < süspansiyon şeklindedir.
yargılarından hangileri getirilebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Çözeltiler fiziksel yöntemlerle ayrıştırılabilir. 6.
Karışım Örnek
I. Süspansiyon Taze sıkılmış portakal suyu
II. Emülsiyon Mayonez

3. Çözücü içerisinde dağılan fazın tanecik boyutu 10–9 m
III. Aerosol Sisli hava
den küçük ise oluşan karışım homojendir.
Buna göre, aşağıdaki maddelerin hangisinde çö- Yukarıdaki karışım türlerinin hangilerine doğru
zünen taneciklerin boyutu 10–9 m den büyüktür? örnek verilmiştir?
A) Hava B) Cu-Zn alaşımı A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
C) Tebeşir tozu–su karışımı D) Tuzlu su D) II ve III E) I, II ve III
E) C6H12O6(suda) Taze sıkılmış portakal suyunda bulunan posa dağılan katı

fazdır ve süspansiyon örneğidir.
Mayonez farklı sıvıların karışmasıyla oluşan bir emülsiyondur.
Çözünen maddenin boyutu 10–9 m den büyükse bu bir hetero- Sisli hava küçük su taneciklerinin hava ile karışımı olan bir
jen karışımdır. Tebeşir tozu - su karışımı heterojendir. aerosoldür.
18
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
7. Bir karışımdaki dağılan taneciklerin boyutu, 9. I. Kan
I. 10–6 m den büyükse II. Duman
II. 10–9 m den küçükse III. Türk kahvesi
III. 10–9 m ile 10–6 m arasında ise Yukarıdaki karışım örneklerinden hangilerinde
bu karışımlar aşağıdakilerden hangisi olur? dağıtan faz bir sıvıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
I II III D) II ve III E) I, II ve III
A) Süspansiyon Koloit Çözelti
Kan bir koloittir ve dağıtıcı faz sıvıdır.
B) Süspansiyon Çözelti Koloit
Duman bir aerosoldür ve dağıtıcı faz gazdır.
C) Çözelti Süspansiyon Koloit
Türk kahvesi bir süspansiyondur ve dağıtıcı faz sıvıdır.
D) Çözelti Koloit Süspansiyon
E) Koloit Çözelti Süspansiyon
Tanecik boyutu
10. Sis kümesi ile ilgili,
Çözelti için 10–9m den küçüktür,
I. Dağıtan faz gazdır.
Süspansiyon için 10–6m den büyüktür,
II. Dağılan faz sıvıdır.
Koloit için (10–9 m – 10–6 m) aralığındadır.
III. Homojendir.
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
Sis kümesi heterojen bir karışım olan aerosoldür.
Dağılan faz sıvı, dağıtan faz ise gazdır.
8. Aşağıdaki grafikte X, Y, Z, R ve T karışımlarını oluş-

turan çözücü ve çözünen maddelerin fiziksel hâlleri
verilmiştir. 11.
Homojen görünümlü
Çözücünün fiziksel hâli heterojen karışım Alaşımlar
Katı-katı homojen
Gaz X Kolloit
karışım
Z Y Yağ-su karışımı
Sıvı R Emülsiyon
T
Katı
Karışımlar ile ilgili ifadeler ve terimleri arasındaki
eşleşme aşağıdakilerden hangisinde doğru ola-
Katı Sıvı Gaz Çözünen maddenin rak verilmiştir?
fiziksel hâli
A) B) C)
Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi kesin-
likle yanlıştır?
A) X karışımı tek fazlıdır.
D) E)
B) Y karışımına örnek olarak sirke verilebilir.
C) Z karışımında sofra tuzu kulanılmışsa, elektrik akı-
mını iletmez.
D) R karışımı maden sodası olabilir. Koloitler homojen görünümlü heterojen maddelerdir.
E) T karışımı çelik olabilir. Alaşımlar katı–katı homojen karışımlardır.
Yağ–su karışımı sıvı–sıvı heterojen karışım olan emülsiyon-
Tuzlu su iyonları sayesinde elektrik akımını iletir. dur.
19
1-C 2-C 3-C 4-D 5-D 6-E 7-B 8-C 9-C 10-B 11-B PEKİŞTİRME
BİLGİ ÇÖZÜNME OLAYI
4 Bir maddenin başka bir madde içerisinde homojen olarak dağılmasına

çözünme denir. Çözünme sırasında çözücü ve çözünen tanecikleri etkileşime
girerler.
4 İki maddenin birbiri içinde çözünebilmesi için maddelerin tanecikleri arasındaki
çekim kuvvetinin, çözücü ve çözünen tanecikleri arasındaki çekim kuvvetinden
daha zayıf olması gerekir.
Çözünme olayı üç aşamada gerçekleşir.
1. Çözünenin kendi tanecikleri arasındaki etkileşimler zayıflar. Bu olay için enerji
gereklidir.
AKLINDA OLSUN 2. Çözücü tanecikleri çözünen taneciklere yer açmak için birbirinden ayrılır. Bu
olay için enerji gereklidir.
Tuzlu suyun elektrik iletkenli-
ği, suda çözünmesi sırasında 3. Çözücü ve çözünen tanecikleri arasında Çözücü
oluşturduğu iyonlar tarafından yeni etkileşimler oluşur. Bu olay sırasında Çözünen
gerçekleşir. enerji açığa çıkar.
Moleküler çözünen şekerin sulu
Çözünen taneciklerinin su molekülleri tarafın-
çözeltisi iyon içermediğinden
elektrik iletkenliği yoktur. dan sarılmasına hidratasyon, su dışında başka bir
çözücünün tanecikleri tarafından sarılmasına sol-
vatasyon denir. Örneğin, tuzun suda çözünmesi
hidratasyon olayı iken, ojenin asetonda çözünmesi
solvatasyondur. 1 ve 2. aşama 3. aşama
Çözünme süreci
Çözünme olayı moleküler ve iyonik olmak üzere
iki farklı şekilde gerçekleşebilir.
Çözünme
İyonik çözünme Moleküler çözünme
İYONİK MADDELERİN SUDA ÇÖZÜNMESİ

İyonik katı suya atıldığında iyonik katının (+) yüklü iyonu suyun d– yüklü oksijeni
UYARI! tarafından; iyonik katının (–) yüklü iyonu ise suyun d+ yüklü hidrojenleri tarafından sarı-
larak birbirinden ayrılır ve suda çözünür.
Etil alkol ve metil alkol suda sı-
nırsız çözünür. Bunun nedeni,
su molekülleri ile çok sayıda Cl– iyonu
hidrojen bağı yapmalarıdır.
Na+ iyonu
Oksijen
Hidrojen
(Sodyum klorür kristali)
Sodyum klorür kristali ve bu iyonik katının suda çözünmesi sırasındaki iyon - dipol etkileşimleri
20
BİLGİ
MOLEKÜLER ÇÖZÜNME
4 Çözücüde iyonlaşmadan molekül hâlinde çözünmeye moleküler çözünme denir.
4 Alkol ve şeker suda moleküler çözünürler.
C2H5OH(s) + H2O(s) √ C2H5OH(suda)
(alkol)
C6H12O6(k) + H2O(s) √ C6H12O6(suda)
(şeker)
4 Bu tür çözünme sonucu oluşan çözeltiler iyon içermediğinden elektrik akımını

iletmezler.
Apolar yapılı maddeler hangileridir?

4 Elektronegatiflikleri aynı olan elementlerin (O2, H2, Br2, F2, … gibi) oluşturduğu
moleküller
4 Yapısında sadece karbon ve hidrojen atomlarını bulunduran bileşikler (CH4, : Su molekülü
C2H6, C3H8… gibi).
: Şeker molekülü
4 Soy gazlar (He, Ne, Ar, … gibi)
Şeker moleküllerinin
suda çözünmesi
Polar yapılı maddeler hangileridir?

4 Molekülleri XY türünde olan iki atomlu bileşiklerin tamamı (HCl, HBr, HF…
gibi).
4 Merkez atomunda ortaklanmamış değerlik elektron çifti bulunduran bileşikler
polar yapılıdır (NH3, H2O … gibi).
N O
H H H H H
4 Yapısında karbon ve hidrojen atomlarının yanında üçüncü bir tür atom içeren
bileşikler (CH3OH, C2H5OH, CH3COOH… gibi).
London etkileşimleri nedir?

4 Apolar yapılı moleküller arasında bulunan en zayıf etkileşimdir.
4 Anlık kutuplaşma nedeniye oluşur, anlık dipol ya da indüklenmiş dipol olarak da
bilinir.
4 Soy gazların atomları arasındaki etkileşimdir.
4 En zayıf etkilişimdir ve tüm zayıf etkileşimlerin yanında her zaman bulunur.
4 Apolar moleküllerde anlık dipol oluşur.
21
BİLGİ
Dipol-dipol etkileşimleri nedir?
4 Polar moleküller arasında oluşan etkileşim türüdür.
d–
HCl
d+
Dipol-dipol
etkileşimi
4 Genellikle, benzer türdeki maddeler birbiri içerisinde çözünürler.

• Polar moleküller polar çözücülerde, apolar moleküller apolar çözücülerde
iyi çözünürler.
• İyonik maddeler su gibi polar çözücülerde iyi çözünürler.
8 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki tanecikleri polar ya da apolar olarak sınıflandırınız.
(1H, 5B, 6C, 7N, 8O, 9F)
NOT
a) HF b) N2 c) NH3 d) C2H5OH
Molekülleri arasında hidrojen e) C3H8 f) BH3 g) CO2 h) CF4
bağına sahip olan ya da su ile
hidrojen bağı yapabilen tane-
a) polar b) apolar c) polar d) polar
cikler, hidrojen bağı yapamayan
e) apolar f) apolar g) apolar h) apolar
taneciklere göre suda daha iyi
çözünürler.
Hidrojen bağı nedir, hangi moleküller arasında gözlenir?

4 Hidrojen bağının oluşması için hidrojen atomu
1) F, O, N atomlarından birine bağlanmalıdır.
2) F, O, N atomlarının en az bir çift ortaklanmış değerlik elektron çiftine sahip
olması gerekir.
4 Aynı moleküller arasında hidrojen bağı oluşabildiği gibi farklı moleküller arasın-
da da hidrojen bağı oluşabilir. Örneğin, metil alkol (CH3OH) molekülleri kendi
aralarında ve su ile hidrojen bağı oluşturabilir. Bu nedenle, metil alkol su ile her
oranda karışabilir.
AKLINDA OLSUN
İki maddenin birbiri içerisinde

çözünmesi için
I. İyon-dipol etkileşimi
II. Dipol-dipol etkileşimi
III. London etkileşimi Bazı Tanecikler Arasındaki Etkileşimler:
IV. Hidrojen bağı
olması gerekir. Tanecikleri arasında dipol-indüklenmiş dipol etkile-
CCl4 ................ H2O
şimi vardır. Çözünme olayı gerçekleşmez.
(apolar) (polar)
22
BİLGİ
Tanecikleri arasında dipol-dipol etkileşimi vardır. Çö-
HCl ................ H2O
zünme olayı gerçekleşir.
(polar) (polar)
Tanecikleri arasında indüklemiş dipol-indüklenmiş dipol

I2 ......................... CCl4 etkileşimi (London) vardır. Çözünme olayı gerçekleşir.
(apolar) (apolar)
Tanecikleri arasında dipol-dipol etkileşimi ve hidrojen

HF ......................... H2O bağı vardır. Çözünme olayı gerçekleşir.
(polar) (polar)
Tanecikleri arasında iyon-dipol etkileşimi vardır. Çö-

NaCl ......................... H2O zünme olayı gerçekleşir.
(iyonik) (polar)
Tanecikleri arasında iyon-indüklenmiş dipol etkileşimi var-

NaCl ......................... CCl4 dır. Çözünme olayı gerçekleşmez.
(iyonik) (apolar)
9 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki moleküllerin verilen çözücülerde (C6H6, H2O) çözünüp çözünmeye-
ceğini, çözünüyorsa etkileşim türünü belirtiniz.
Çözücü
(C6H6) (H2O)
Çözünen O
H H
H–F Çözünmez çözünür (H-bağı)
N
H H Çözünmez çözünür (H-bağı)
H
Çözünür (London) çözünmez
B Çözünür (London) çözünmez

H H
23
BİLGİ
10 ÖĞRENME ALANI
1. D Yapısında sadece C ve H atomu içeren bileşikler suda çözünmezler.

2. D HCl polar yapılı bir bileşiktir.
3. Y Sıvı çözeltilerde çözücü ve çözünen her zaman sıvı hâldedir.
4. Y Bütün çözünme olayları fizikseldir.
5. D Birbirleriyle hidrojen bağı yapan moleküller birbiri içinde iyi çözünürler.
6. D Molekülleri iki atomlu olan bileşiklerin tamamı polardır.
7. D CCI4 bileşiği suda çözünmez.
8. Y Merkez atomunda ortaklanmamış elektron çifti bulunduran bileşikler
apolar yapılıdır.
9. D Polar yapılı olan maddeler polar çözücülerde, apolar yapılı olan maddeler
apolar çözücülerde genellikle iyi çözünür.
10. D Farklı moleküller arasında da hidrojen bağı oluşabilir.
11 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki ifadelerde verilen boşlukları anahtar kelimeleri kullanarak uygun
şekilde doldurunuz. (Bazı kelimeler birden fazla kullanılabilir.)
1. Dipol - dipol etkileşimi polar yapılı moleküller arasında oluşur.

2. İyonik katı suya atıldığında, iyonik katının (+) yüklü katyonu suyun d– yüklü
oksijen atomu tarafından sarılır.
3. Polar moleküller arasında oluşan dipol-dipol etkileşimleri London kuv-
vetlerinden daha güçlüdür.
4. NH3 molekülleri arasında etkin olan etkileşim hidrojen bağı dır.
5. Moleküller arasında gözlenen en zayıf etkileşim London kuvvetleridir.
6. C3H8, C2H4 gibi bileşikler apolar yapılıdır.
7. Çözünen iyonların su molekülleri ile çevrilmesi ile oluşan çözünmeye hid-
ratasyon denir.
8. HF’nin sudaki çözünürlüğü aynı koşullarda HCI’nin sudaki çözünürlüğünden
daha yüksektir
9. Yemek tuzu (NaCl) suda çözündüğünde su ile aralarında iyon-dipol etkileşi-
mi kurulur.
24
BİLGİ
Ek Ödev: 10. Sınıf ÇAP KİMYA SB / 2. Ünite / Test – 5 KAVRAMA
4. a) I2 ve H2O b) NaCI ve H2O
KAZANIM 2
c) C2H5OH ve NH3 d) HCI ve CH4
1.
Çözücü Çözünen e) He ve H2O
I. H 2O CH3OH
Gaz hâlinde olmadıkları bilinen yukarıda verilen
II. CCI4 I2 madde çiftlerinin hangilerinden bir çözelti elde
III. H 2O CCI4 edilir? (1H, 6C, 7N, 8O, 11Na, 17CI)
Oda koşullarında bulunan yukarıdaki maddeler- A) a ve b B) b ve c C) a, b ve d
den hangileri birbiri içerisinde iyi çözünür? D) c, d ve e E) b, c ve e
(1H, 6C, 8O, 17CI) I2 (apolar) – H2O (polar): çözünmez.
NaCI (iyonik) – H2O (polar): çözünür.
C2H5OH (polar, H bağı) – NH3 (polar, H – bağı): çözünür.
HCI (polar) – CH4 (apolar): çözünmez.
I. H2O (polar), CH3OH (polar): iyi çözünür.
He (soygaz) – H2O (polar): çözünmez.
II. CCI4 (apolar), I2 (apolar): iyi çözünür.
III. H2O (polar), CCI4 (apolar): iyi çözünmez.
2. Sıvı hâlde bulunan aşağıdaki maddelerden üç ayrı 5. KCI iyonik katısı suda iyi çö- KCl iyonik katısı
kapta 100'er mL yer almaktadır. zünür.
I. kap: C2H5OH (etanol)
Çözünme sırasında iyonik
II. kap: CCI4 (karbon tetraklorür)
katı ile su arasındaki etki-
III. kap: C6H14 (heksan)
leşim türü aşağıdakilerden
Daha sonra her bir kaba aynı koşullarda 100'er mL Su
hangisi olur? (1H, 8O)
saf su ilave edilmiştir.
A) İyon-dipol etkileşimi
Buna göre kaplardan hangilerinde homojen bir
B) İndüklenmiş dipol-dipol etkileşimi
karışım oluşur? (Su ve etanol polar, karbon tetraklo-
rür ve heksan apolar moleküllerdir.) C) İyon-indüklenmiş dipol etkileşimi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Dipol-indüklenmiş dipol etkileşimi
D) I ve II E) II ve III E) Dipol-dipol etkileşimi

KCI iyonik katıdır, H2O ise polar bir bileşiktir. Buna göre arala-
2018 / TYT
rında iyon–dipol etkileşimi olur.
Polar olan su, polar olan etanol ile çözelti oluşturur.
3. Cl 6. Yapı formülü O C O
II
II
I
I. O II. I I III. Cl C Cl IV. H F olan CO2 bileşiği aşağıda yapı formülleri verilen
I I
I
I
I
I
H H I
(katı) Cl (sıvı) maddelerden hangisinin içerisinde iyi çözünür?
(sıvı)
(sıvı)
A) H B) CI C) N
I I I I I
Yukarıda açık formülleri ve fiziksel hâlleri verilen H
H II C I H CI C CI H H
maddelerle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi
I
C C I
I
I
yanlıştır? I II H
C C
A) III. yapı, I. yapıda iyi çözünmez. H II IH
I
I
B) II. yapı, I. yapıda iyi çözünmez. C

I
C) IV. yapı hidrojen bağı yapabilir. H D) H E) H H
D) II. yapı, III. yapıda iyi çözünmez. I I I
H C O H H C O C H
I
I
I
E) IV. yapı, I. yapıda çok iyi çözünür. I I I

H H H
I. yapı polardır, hidrojen bağı içerir. II. yapı apolardır.
III. yapı apolardır. IV. yapı polardır, hidrojen bağı içerir. B, C, D ve E'deki yapılar polardır. Apolar olan CO2 bileşiği
II. ve III. yapılar birbiri içerisinde apolar olduklarından iyi çözü-
nürler. apolar olan benzen (A'daki yapı) bileşiğinde iyi çözünür.
25
KAVRAMA
Ek Ödev: 10. Sınıf ÇAP KİMYA SB / 2. Ünite / Test – 5
Kavrama
7. Aşağıdakilerden hangisi suda diğerlerine göre 11. İyonik XY katısının suya atıldığında iyonlarının su ile
daha az çözünür? sarılmış hâli aşağıdaki gibidir.
A) H F B) H Cl C) N
I I I
I
I
H H H
H
I
D) O O E) H C O H Y
II
I
I
I
I
H
Su polar yapılıdır. O2 apolar olduğuna göre suda polar olan
diğer yapılara göre daha az çözünür.
Buna göre, XY bileşiğindeki iyonlar aşağıdakiler-

den hangisi olamaz?
8. Aşağıdaki moleküllerden hangisinde kalıcı dipol
bulunmaz? X Y
O H A) Na+ CI–
I
I
A) H Br B) S C S C) H C H
B) K+
II
II
I
I NO-
3
H C O H
I
I
I
I C) Ca2+ CI–
H H H
I I
D) H C C O H E) N D)
I I I NO- Na+
I
I
I
I
I I 3
H H H H H
E) NH+ NO-
4 3
A, C, D ve E deki yapılar simetrik olmayan polar yapılardır.
B'deki bileşik apolardır ve kalıcı dipole sahip değildir.
d+
Su molekülünde H
d– olduğuna göre X (+) yüklü, Y'de (–)
O
H
yüklü iyon olmalıdır.
9. I. Ojenin asetonla temizlenmesi
II. Yağlı boyanın tinerle inceltilmesi
III. Limonataya şeker eklenmesi
Yukarıdaki olaylardan hangileri çözünme olayıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III 12. Aşağıda verilen kimyasal türler ve aralarındaki et-
Aseton ojeyi çözer. Tiner boyayı çözer. Şeker suda çözünür. kileşim türlerinden hangisi yanlıştır?
Kimyasal tür Etkileşim

A) H2O – Br2 Dipol – indüklenmiş dipol
10. NaCI iyonik katısı, B) H2O – Ca2+ Dipol – iyon
Cl –
I C) Cl – H2O İyon – dipol
I. Cl C Cl II. H O H III. N
D) I2 – CH4 İndüklenmiş dipol – dipol
I
I
I I I I
Cl H H H
E) CO2 – I2 London
yukarıda verilen çözücülerden hangilerinde çö-
H2O, polardır, dipol etkileşimine sahiptir.
zünmez?
Ca+2, CI– iyonlardır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Br2, CH4, I2, CO2 apolardır, indüklenmiş dipol ya da London
D) I ve II E) I ve III etkileşimine sahiptirler.
NaCI iyonik katısı polar olan II ve III numaralı çözücülerde Buna göre I2 – CH4 arasındaki etkileşim London ya da indük-
çözünebilir. lenmiş dipol– indüklenmiş dipol etkileşimi olmalıdır.
26
KAVRAMA 1-C 2-A 3-D 4-B 5-A 6-A 7-D 8-B 9-E 10-A 11-D 12-D
Karışımlar ve Çözünme Olayı
Ek Ödev: 10. Sınıf ÇAP KİMYA SB / 2. Ünite / Test – 6-7 2 PEKİŞTİRME TESTİ
1. Çözünme işleminin aşamaları, 4. H O
I II
I. Çözünen tanecikler arasındaki bağlar kopar. I. H C C O H
I
I
I
I
I
H
II. Çözücü tanecikler arasındaki bağlar kopar.
II. H F
III. Çözücü ve çözünen tanecikleri birbirini çeker.
I
H H H
ifadelerinden hangileriyle açıklanabilir? I I I
III. H C C O C H
I
I
I
I
I
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III I I I
H H H
Yukarıda verilen maddelerden hangileri su ile hid-
Çözünme olayı için hem çözünen hem de çözücü tanecikleri rojen bağı yaparak çözünür?
arasındaki bağlar kopmalıdır ve çözücü tanecikleri çözünen
taneciklerini çekerek etrafını sarmalıdır. Böylece, çözünme A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
olayı gerçekleşir. D) II ve III E) I, II ve III
H – bağı oluşması için F, O veya N atomlarına H atomu bağlı
olmalı ve polar molekülde F, O veya N atomlarının en az bir
çift ortaklanmamış elektron çifti olması gerekir. III. bileşik de su
2. Kirler genellikle apolar yapılı yağlardır. ile hidrojen bağı yapabilir.
Buna göre, bir kumaşa bulaşan kiri temizlemek için,

I. H2O(s) 5. KCI tuzu, su içerisine atıldığında,
II. CCI4(s) I. İyon-dipol etkileşimi oluşur.
III. NH3(s) II. H H etkileşimi gerçekleşir.
O K+ O
çözücülerinden hangileri kullanılamaz? H H
O
(1H, 6C, 7N, 8O, 17CI) H H
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III III. H etkileşimi gerçekleşir.

H O
D) II ve III E) I, II ve III O Cl– H
H
H2O; polar yapılıdır. H H
CCI4; apolar yapılıdır. O
NH3 ; polar yapılıdır. ifadelerinden hangileri doğrudur?

Kirler apolar yapılı olduğuna göre, polar yapılı çözücüler kulla-
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
nılamaz.
Tuzdan gelen (+) iyonlar, H2O nun oksijen kısımları ile, (–)
iyonlar ise H2O nun hidrojen kısımları ile etkileşir. İyon –
3. HF ve O2 maddeleri ile ilgili, dipol etkileşimi oluşur.
I. HF molekülleri arasında hidrojen bağı vardır.

II. O2 molekülleri arasında London kuvvetleri et-
6. Saf suya yemek tuzu atılıp karıştırıldığında,
kindir.
I. Kimyasal değişim gerçekleşir.
III. Her ikisi de suda iyi çözünür.
II. Hidratasyon olayı gerçekleşir.
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 8O, 9F)
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II III. Oluşan karışım elektrik akımını iletir.
D) II ve III E) I, II ve III yargılarından hangileri doğrudur?

Molekülleri iki atomlu bileşiklerin tamamı polardır. Buna göre HF A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
polardır, dipol – dipol etkileşimi ve H – bağı içerir. O2 molekülleri
apolardır ve London kuvvetleri etkindir. HF suda çok iyi çözünür-
ken, O2 suda iyi çözünmez. Suda tuzun çözünmesi fizikseldir. Çözeltide Na+ ve Cl–
iyonları bulunduğundan elektrik akımını iletir.
27
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
7. Aşağıdakilerden hangisi saf olmayan homojen 10.
Karışım Dağıtan faz Dağılan faz
maddedir?
I. Aerosol Gaz Katı
A) Ayran B) CO2 C) Amonyak
D) Lehim E) Bakır (I) nitrat II. Süspansiyon Katı Sıvı
Ayran, heterojen karışımdır. III. Çözelti Katı Katı

CO2, bakır(I) nitrat ve amonyak bileşiktir.
Yukarıdaki bilgilerden hangileri kesinlikle yanlıştır?
Lehim, alaşımdır, diğer bir deyişle homojen karışımdır.
Aerosolde dağıtıcı faz gaz, dağılan faz katı olabilir.
Çözeltilerde dağıtıcı faz katı, dağılan faz katı olabilir,
örneğin alaşımlar.
Süspansiyonlarda dağılan faz katı, dağıtıcı faz sıvıdır.
8. Aşağıdaki karışım türleri ve örneklerinden hangi-

si yanlıştır?
Karışım türü Örnek
A) Emülsiyon Yağ-su karışımı

B) Koloit Kan
11. Aşağıda verilen madde örneklerinden hangisinin
C) Çözelti Hava karşısındaki özellik yanlıştır?
D) Süspansiyon Çamurlu su Madde Özellik
E) Alaşım Kurşun A) Emülsiyon Homojendir.
Kurşun, sembolü Pb olan bir elementtir. B) Alaşım Elektriği iletir.
C) Tuzlu su Belirli formülü yoktur.
D) CO2 gazı Aynı cins molekül içerir.
E) O2 Kaynama noktası sabittir.
Emülsiyon, heterojen sıvı-sıvı karışımıdır.
9. I. Tuzlu su
II. Taze sıkılmış portakal suyu
III. Benzin-su karışımı
Yukarıda verilen karışımlar aşağıdakilerden han-
gisinde doğru sınıflandırılmıştır? 12. I. Kuru hava
II. Tozlu hava
I II III
III. Sis
A) Çözelti Koloit Emülsiyon
B) Çözelti Emülsiyon Süspansiyon Yukarıda verilen karışımlardan hangileri aerosol-
C) Çözelti Süspansiyon Emülsiyon dür?
D) Süspansiyon Çözelti Emülsiyon A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

E) Emülsiyon Süspansiyon Çözelti D) I ve III E) II ve III
Kuru hava: gaz – gaz çözeltisidir.
Tuzlu su bir homojen karışımdır yani çözeltidir. Taze sıkılmış
portakal suyu süspansiyondur. Benzin, suda çözünmez ve Tozlu hava: katı – gaz aerosoldür.
emülsiyon oluşturur. Sis: gaz – sıvı aerosoldür.
28
PEKİŞTİRME 1-E 2-C 3-C 4-E 5-E 6-D 7-D 8-E 9-C 10-B 11-A 12-E
ÇÖZÜNMÜŞ MADDE ORANINI VEREN İFADELER BİLGİ
Kültürümüzün önemli içeceklerinden birisi çaydır. Bazılarımız çayı tek şekerli bazı-
larımız ise birkaç şekerli içer. Yine örf ve âdetlerimizde olan baklava tatlısı yapılırken
şerbet için çok şekerli su hazırlanır. Evlerimizde yapılan reçellerde de annelerimiz aşırı
doymuş şekerli karışımlar hazırlarlar.
Çözeltiler içerdikleri çözünen madde oranlarına bakılarak seyreltik çözelti ve derişik
çözelti olarak sınıflandırılabilir.
ÇÖZÜCÜ - ÇÖZÜNEN ORANINA GÖRE ÇÖZELTİLER

1. Seyreltik Çözelti
Çözünen madde miktarının çözelti miktarına oranı düşük olan çözeltilerdir.
2. Derişik Çözelti
UYARI!
Çözünen madde miktarının çözelti miktarına oranı yüksek olan çözeltilerdir.
Bir çözeltinin tek başına seyrel-
Seyreltik ve derişik sınıflandırması bağıl bir sınıflandırmadır.
tik ya da derişik olduğuna karar
I II III
verilemez.
Örneğin aynı sıcaklıkta II’deki, çö-
5g 15 g zelti I’deki çözeltiye göre derişik
10 g
tuz tuz tuz çözelti iken III'teki çözeltiye göre
100 g 100 g 100 g seyreltiktir.
su su su
Seyreltik bir çözelti;

4 çözünen madde eklenip çözülerek,
4 çözücü madde buharlaştırılarak daha derişik hâle getirilebilir.
Derişik bir çözelti;

4 çözücü madde eklenerek,
4 çözünen maddenin bir kısmı çöktürülerek daha seyreltik hâle getirilebilir.
KAVRAM YANILGISI
✘ Çözüneni az olan çözelti seyreltiktir.
✔ Çözünen/Çözücü oranı küçük olan çözelti seyreltiktir.
12 ÖĞRENME ALANI
Aynı sıcaklıkta bulunan yandaki çözeltilerin,

a) Derişim
b) Çözelti kütlesi
5 g tuz
200 g su Çözünen
10 g tuz c) kütle oranı
50 g su
Çözücü
(1) (2) niceliklerini kıyaslayınız.
fieker 1 1
kütle oranı < 'dir. a) 2 > 1 b) 1 > 2 c) 2 > 1
Su 40 5
205 gram 60 gram
29
BİLGİ
13 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki grafik aynı tür çözünen ve çözücü kullanılarak hazırlanan I, II ve III çözel-
tilerindeki çözücü ve çözünen kütlelerini göstermektedir.
Çözünen kütlesi (gram) Buna göre,
I
a) Aynı miktarda çözücü kullanıldığında
AKLINDA OLSUN II
derişimleri kıyaslayınız.
III
Derişim, belli miktar çözücüde b) Aynı miktarda çözünen kullanıldığında
ya da çözeltide bulunan çözü- çözelti kütlelerini kıyaslayınız.
nen madde miktarıdır. 0 Çözücü kütlesi (gram)
a) I > II > III b) III > II > I
14 ÖĞRENME ALANI
25°C de şekerin çözünürlüğü 30 gram/100g sudur.
AKLINDA OLSUN Buna göre, aynı sıcaklıkta
Aşağıdaki tabloda zeytinyağının
I. 25 gram su ve 5 gram şeker
yağ asidi içeriği verilmiştir. II. 150 gram su ve 42 gram şeker
III. 400 gram su ve 130 gram şeker
Yağ Asitleri Miktarı (%) kullanılarak hazırlanan çözeltilerden hangileri doymamıştır?
Oleik asit 55,0 – 83,0
Palmitik asit 7,5 – 20,0 I. 100 g su 30 g şeker çözerse
Linoleik asit 3,5 – 21,0 25 g su 7,5 g şeker çözer
Stearik asit 0,5 – 5,0 2,5 daha çözünür, çözelti doymamıştır.
Palmitoleik asit 0,3 – 3,5 II. 100 g su 30 g şeker çözerse
150 g su 45 g şeker çözer
3 g daha çözünür, çözelti doymamıştır.
III. 100 g su 30 g şeker çözerse
400 g su 120 g şeker çözer
130 – 120 = 10 g şeker çöker, doymuştur. Yanıt l ve ll
AKLINDA OLSUN ÇÖZELTİLERDE DERİŞİM BİRİMLERİ

Elektrik akımını ileten bir çözel- Belirli bir miktar çözücü ya da çözeltide çözünen madde miktarına derişim denir.
tinin (elektrolit) kütlece yüzde Çözeti derişimi;
derişmi artarsa, elektrik ilet- 4 kütlece yüzde derişim,
kenliği de artar.
4 hacimce yüzde derişim,
4 milyonda bir kısım (ppm) olabilir.
KÜTLECE YÜZDE DERİŞİM

100 gram çözeltide çözünen madde kütlesine kütlece yüzde derişim adı verilir.
çözünen kütlesi
AKLINDA OLSUN Kütlece % derişim = x 100
çözelti kütlesi
Çözünen ve çözücü kütleleri-
nin toplamı çözeltinin toplam
kütlesine eşittir. Örneğin 5 gram sofra tuzunu 95 gram saf suda çözersek;
5 gram
Kütlece % derişim = x 100 kütlece % 5 lik çözelti elde edilir.
(5 + 95) gram
4 Günlük yaşantımızda ve kimya endüstrisinde kütlece yüzde derişim kavramı
sıkça kulanılır. Örneğin, gazlı içeceklerdeki şeker miktarı, bitkisel ve hayvansal
yağlardaki asitlik oranı, meyve sularındaki meyve yüzdesi ürünlerin ambalaj
etiketlerinde kütlece yüzde derişim şeklinde yazılır.
30
BİLGİ
15 ÖĞRENME ALANI
42 gram KCl tuzu 158 gram saf suda çözünüyor. Buna göre, elde edilen çözel-
ti kütlece % kaçlık olur?
42
%= ·100 = 21
200
16 ÖĞRENME ALANI
150 gram su ile kütlece % 40 KNO3 içeren çözelti hazırlamak için kaç gram
KNO3 tuzu kullanmak gerekir?
60 gram su 400 gram tuz ise 150 gram su 100 gram tuz
17 ÖĞRENME ALANI
I. 300 gram kütlece % 20 lik KOH çözeltisi
II. 400 gram kütlece % 10 luk KOH çözeltisi
III. 200 gram kütlece % 40 lık KOH çözeltisi
Yukarıda verilen çözeltilerin içerdikleri çözünen miktarlarını karşılaştırınız?
20 10 40
I. 300 · = 60 gram II. 400 · = 40 gram III. 200 · = 80 gram III > I > II
100 100 100
18 ÖĞRENME ALANI
30 gram tuz 8 gram tuz 15 gram tuz

Aynı sıcaklıkta bulunan
yandaki sıvıların üzerine
belirtilen miktarlarda tuz
atılarak çözdürülüyor.
200 mL su 100 mL su
50 mL su
I II III
Buna göre elde edilen çözeltilerin derişimlerini kıyaslayınız.
Eşit su miktarına göre (100 mL olsun) çözeltilerdeki tuz miktarlarını kıyaslayalım:

I. 100 mL suda 15 g tuz
II. 100 mL suda 16 g tuz
III. 100 mL suda 15 g tuz
Buna göre derişimler II > I = III olur.
19 ÖĞRENME ALANI
0,5 mol KOH bazının 172 gram saf suda çözünmesiyle oluşan çözeltinin küt-
lece % derişimi kaç olur? (KOH = 56 g/mol)
28
%= ·100 = 14
28 + 172
20 ÖĞRENME ALANI
Özkütlesi 1,25 g/mL olan NaNO3 çözeltisinin 400 mililitresinde 50 gram NaNO3
tuzu çözünmüştür.
Buna göre, oluşan çözelti kütlece yüzde kaçlıktır?
50
m = 1,25 · 400 = 500 gram çözelti ·100 = %10
500
31
BİLGİ
ÇÖZELTİLERİN KÜTLECE YÜZDE DERİŞİMİ NASIL DEĞİŞTİRİLEBİLİR?
AKLINDA OLSUN
1. Doymamış çözeltiye aynı çözünen maddenin sabit sıcaklıkta ilavesi ile çözelti-
nin kütlece yüzde derişimi artar.
Çözebileceğinden daha az 2. Çözeltiye su eklenirse çözeltinin kütlece yüzde derişimi azalır.
madde çözmüş olan çö-
3. Doymamış çözeltiden çökelme olmadan bir miktar su buharlaştırılırsa kütlece
zeltiler doymamış çözel-
yüzde derişim artar.
tilerdir. Maksimum madde
çözünmesiyle elde edilen 4. Çözeltiden bir miktar çözünen madde çöktürülürse kütlece yüzde derişim azalır.
çözeltiler doymuş çözelti- 5. Çözeltiye aynı çözünenin olduğu farklı yüzde derişimine sahip başka bir çözelti
lerdir. eklenirse kütlece yüzde derişim değişir.
KAVRAM YANILGISI
✘ Bir çözeltinin yarısı başka bir kaba aktarılırsa kütlece yüzde derişimi de yarıya iner.
✔ Çözeltinin kütlece yüzde derişimi değişmez.
Çözeltiler karıştırılırsa;
m1 · %1 + m2 · %2 + … = mT · %son
bağıntısı kullanılabilir.
Formüldeki 1, 2 … karıştırılan çözeltileri, T ise son durumdaki çözeltiyi gösterir.
AKLINDA OLSUN • Çözeltiye saf su eklenirse, % derişim sıfır alınır.

• Çözeltiye saf çözünen eklenirse, % derişim 100 alınır.
Çözeltilerin karışma oranı
• Çözeltiden su buharlaştırılırsa, toplama işareti yerine çıkarma işareti kullanılır.
sorulduğunda Pearson çap-
• Ayrıca, her bir çözeltideki çözünen maddeler bulunarak, bu çözünen madde
razı kullanılabilir.
toplamı karışımın toplam kütlesine bölünür. Bu şekilde de kütlece yüzde derişim he-
Buna göre,
saplanabilir.
X: Birinci çözeltinin kütlece m1 + m2 + …
yüzde derişimi Kütlece % derişim = ·100
Toplam kar›fl›m kütlesi
Y: ikinci çözeltinin kütlece
m1: Karışımdaki birinci çözetideki çözünen kütlesi
yüzde derişimi
m2: Karışımdaki ikinci çözeltideki çözünen kütlesi
Z: Karışımın kütlece yüzde
derişimi
(Z-Y): X çözeltisinin miktarı
(X-Z): Y çözeltisinin miktarı Simülasyona ulaşmak için capyayinlari.com sayfasını ziyaret ediniz.
X Z-Y
Z 21 ÖĞRENME ALANI
Y X-Z
Kütlece % 30 luk 200 gram tuzlu su çözeltisine kaç gram saf su eklenirse, elde
Örneğin öğrenme alanı - edilen çözelti kütlece % 12 lik olur?
23 için
30 · 200 + 0 · x = 12 · (200 + x); x = 300 gram
5
I. %60
%25
II. %20 35 22 ÖĞRENME ALANI
I 5 1
= = olur. Kütlece % 25 lik 60 gram etil alkolün sulu çözeltisine 15 gram saf alkol ilave
II 35 7
edilirse, oluşan çözeltideki alkolün kütlece yüzdesi kaç olur?
60 · 25 + 15 · 100 = 75 · x; xC = %40
32
BİLGİ
23 ÖĞRENME ALANI
200 gram kütlece % 20 lik şeker çözeltisiyle 300 gram kütlece % 40 lık şeker
çözeltileri karıştırıldığında son çözeltinin kütlece % derişimi kaç olur?
200 · 20 + 300 · 40 = 500 · %; % = 32
24 ÖĞRENME ALANI
AKLINDA OLSUN
150 gram kütlece % 20 lik şeker çözeltisine 50 gram şeker ve 50 gram saf su ek-
leniyor. Kütlece % derişimin değiş-
Buna göre, elde edilen şeker çözeltisi kütlece % kaçlık olur? tiği çözeltilerde çözelti yo-
ğunluğu ve çözelti kütlesi
150 $ 20 + 50 $ 0 + 50 $ 100 = 250 % & % 32 olur.
:;;;; ;< :;;;
de değişir.
çözelti su < :;;;;
se ker
;<
I
25 ÖĞRENME ALANI
Kütlece % 60 lık KOH çözeltisi ile kütlece % 20 lik KOH çözeltisi hangi oranda
karıştırılırsa son çözelti kütlece % 25 lik olur?
x 1
x · 60 + y · 20 = (x + y) · 25 ⇒ y = olur.
7
26 ÖĞRENME ALANI
AKLINDA OLSUN
Kütlece % 10 luk 150 gram KCl çözeltisini kütlece % 30 luk yapmak için kaç
gram su buharlaştırılmalıdır?
150 · 10 – x · 0 = mT · 30 ise mT = 50 gram, 150 – 50 = 100 gram su
27 ÖĞRENME ALANI
İçinde kütlece % 30 luk şekerli su bulunan bir kaba kütlece % 20 lik şekerli su çö-
zeltisi yavaş yavaş ekleniyor. Kolonya, alkol ve su
Buna göre, bu olay ile ilgili çizilen, karışımıdır.
Kaptaki şeker kütlesi (gram) Çözelti kütlesi (gram) Kütlece yüzde derişim
Zaman Zaman Zaman

I II III
grafiklerden hangileri doğrudur?
I. grafik sıfırdan başlamamalıdır. Yanıt II ve III olur.
33
BİLGİ
HACİMCE YÜZDE DERİŞİM
Genellikle sıvı - sıvı çözeltileri için kullanılır. Bu durumda çözünen ve çözeltinin
hacmi oranlanıp 100 ile çarpılır.
4 Sıvı-sıvı çözeltiler hazırlanırken dikkat edilmesi gereken kısım, çözelti hacmi-
nin çözünen ve çözücü hacimleri toplamına eşit olmadığıdır.
Örneğin, hacimce % 50 lik alkol çözeltisi hazırlanacak ise 50 mililitre alkolün
üzerine hacmi 100 mililitreye tamamlanacak şekilde su eklenir.
çözünen hacmi
Hacimce % derişim= x 100
çözelti hacmi
formülü kullanılarak hacimce yüzde derişim hesaplanabilir.

4 Günlük hayatta kullandığımız kolonya hacimce % 80 oranında etil alkol içeren
bir çözeltidir. % 80 in anlamı 100 mL çözeltide 80 mL alkol var demektir.
4 Kolonyalar piyasada derece (°) şeklinde satılır. 80° lik kolonyanın anlamı % 80
hacim oranında etil alkol içerir.
28 ÖĞRENME ALANI
200 mililitre alkol ile hazırlanan 500 mililitrelik kolonyadaki hacimce alkol yüz-
desi kaçtır?
Çözünen alkol olduğuna göre,

200
%= · 100 = %40
500
29 ÖĞRENME ALANI
Hacimce % 35 lik 600 millitre etil alkol çözeltisi hazırlanırken kaç mililitre etil
alkol kullanılmıştır?
35
600 · = 210 mL etil alkol
100
30 ÖĞRENME ALANI
Hacimce % 40 alkol içeren kolonyanın 300 mililitresinde kaç gram alkol çö-
zünmüştür? (dalkol = 0,8 g/mL)
40
300· = 120 mL, m = 0, 8·120 = 96 gram
100
31 ÖĞRENME ALANI
400 mililitre ve hacimce % 80 lik sirke çözeltisi hazırlanırken kaç mL asetik
asit kullanılır?
80
400 · = 320 mL
100
34
BİLGİ
32 ÖĞRENME ALANI
Yandaki kolonya şişesindeki alkol miktarı 160 gramdır. Besin öğeleri için günlük ihtiyaç değerleri
Kalori 2000 kkal

Kolonyadaki alkolün yoğunluğu 0,8 g/mL olduğuna göre, şi- Şeker 90 g
şede kaç gram su kullanılmıştır? (dsu: 1 g/mL, Hacmin korundu- Yağ 65 g
ğu kabul edilecektir.) Doymuş yağ 20 g
Tuz 6g
80° kolonya
160
V= = 200 mL alkol
0, 8
80° ise alkolün 4 te 1 i su yani 50 mL su vardır. d = 1 ise m = 50 g dur.
ppm (MİLYONDA BİR KISIM)

Çok seyreltik çözeltiler için kullanılır. Deniz suyundaki cıva miktarı, arsenik miktarı
gibi büyüklükler bu birimle belirtilir.
İngilizce’de "parts per million" kelimelerinin baş harflerinden kısaltılmıştır.
1 kg çözeltide çözünen maddenin miligram (mg) cinsinden kütlesine ppm denir.
Hesaplamalarda, çok seyreltik olduklarından, çözelti kütlesi yerine çözücü kütlesi
kullanılabilir.
Kütlece yüzde, hacimce yüzde ve ppm derişimleri tanıtılır; ppm ile ilgili hesap-
lamalara girilmez.
Çözelti Hazırlama
Çözelti hazırlanırken terazi, pipet, beher, erlenmayer, balon joje, dereceli silindir,
baget gibi malzemeler kullanılır.
Çözelti hazırlanırken aşağıdaki aşamalar izlenir:
4 Çözücü ve çözünen maddenin etiketi incelenir.
4 İstenen derişime uygun miktarda çözünen ve çözücü madde miktarı hesaplanır.
4 Hesaplanan miktarda çözünen madde tartılır.
4 Tartılan madde çözeltinin hazırlanacağı kaba (balon joje ya da beher) konulur.
4 Bir miktar çözücü eklenip maddenin çözünmesi sağlanır.
4 Belirlenen çözelti miktarını tamamlayacak kadar çözücü eklenir.
Günlük Tüketim Maddelerinin Etiketlerindeki Derişim İfadeleri

Günlük tüketim maddelerinin etiketlerinde bulunan derişimler insan sağlığı, güven-
liği ve bilinçli tüketim için oldukça önemlidir.
Giysilerde, gıda ve temizlik maddelerinde, boyalar ve ilaçların üzerinde ürünün
içindeki maddelerin derişimlerini gösteren etiketler bulunur.
35
BİLGİ
KAVRAMA Ek Ödev: 10. Sınıf ÇAP KİMYA SB / 2. Ünite / Test – 8-10-11
3. Aynı sıcaklıkta bulunan aşağıdaki su örneklerinde be-

KAZANIM 3 lirtilen miktarlarda sofra tuzu çözünüyor.
1. Aynı sıcaklıkta 100 g sofra tuzu 200 g sofra tuzu
• 200 gram suya 5 gram yemek tuzu

• 180 gram suya 15 gram yemek tuzu
ilave edilerek iki çözelti hazırlanmış ve hazırlanan bu
iki çözelti birbirleriyle karıştırılmıştır. 2L
1L su
Buna göre oluşan son çözeltideki yemek tuzunun su
derişimi kütlece yüzde kaçtır? (1) (2)
A) 3,00 B) 4,56 C) 5,00 D) 5,25 E) 8,26 Buna göre,

2017 / YGS I. Her iki çözelti de elektrolittir.
20 II. Birim hacmin kütlesi 2 > 1 dir.

·100 = %5
400 III. 1. çözelti daha seyreltiktir.
2. İçinde 40 mL tuzlu su bulunan beherdeki çözelti aşağı-
da belirtilen test tüplerine şekildeki gibi paylaştırılıyor. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
D) II ve III E) I ve II
Her iki çözelti de iyon içerdiğinden elektrik akımını iyi iletir,
40 mL elektrolittir.
tuzlu su
Birim hacimde çözünen tuz miktarları aynıdır. Buna göre II. ve
III. öncüler için 1 = 2 dir.
20 mL
10 mL 10 mL
Tüp - 1 Tüp - 2 Tüp - 3
Bu tüplere sırasıyla;
4 Tüp-1’e 10 mL su ve 2 gram tuz ekleniyor ve tu-
zun tamamının çözünmesi sağlanıyor.
4 Tüp-2’ye 20 mL su ve 2 gram tuz ekleniyor ve tu-
zun tamamının çözünmesi sağlanıyor.
4 Tüp 3’e 20 mL su ekleniyor.
işlemleri uygulanıyor.
Buna göre,
4. Yandaki çözeltiye bir miktar daha
NaCI katısı eklenip, çözülüyor.
I. En seyreltik çözelti tüp - 3’te olandır.
II. Elektrik iletkenliği en yüksek olan çözelti tüp- Buna göre, aşağıdaki nicelikler-
1’de olandır. den hangisi artmaz?
III. Tüp - 2’deki çözelti tüp - 3’tekine göre daha NaCl
A) Çözelti kütlesi çözeltisi
derişiktir.
B) Çözünen kütlesi
C) Çözücü kütlesi
D) II ve III E) I, II ve III D) Çözeltideki Na+ iyon sayısı
Başlangıçta her üç tüpte de derişimler eşittir. Tüp - 3'e sadece E) Çözeltideki CI– iyon sayısı
su eklendiğinden en seyreltik olandır. İkinci tüpe birinci tüpe Doymamış NaCI çözeltisine bir miktar daha NaCI katısı ekle-
göre daha çok su katıldığından birinci tüp en derişik olur. Deri- nirse çözünen NaCI kütlesi, çözelti kütlesi, Na+ ve CI– iyon
şim artarsa iletkenlik artar. sayıları artar. Ancak çözücü olan suyun kütlesi değişmez.
36
KAVRAMA
Ek Ödev: 10. Sınıf ÇAP KİMYA SB / 2. Ünite / Test – 8-10-11
Kavrama
5. Kütlece % 10 luk 150 gram sulu NaCI çözeltisine aynı 8. Aşağıdaki çözeltilere kütlece % 25 lik 30 gram tuzlu
sıcaklıkta 10 gram NaCI ve 40 gram su ilave ediliyor. su çözeltisi ayrı ayrı ekleniyor.
İlave edilen NaCI nin tamamı çözündüğüne göre
oluşan çözeltideki NaCI nin kütlece yüzdesi kaç-
tır?
50 g tuz + 200 g
A) 5 B) 7,5 C) 12,5 D) 15 E) 17,5 20 g tuz + 80 g 20 g tuz + 30 g su
su su
2019 / MSÜ
I II III
15 + 10 Buna göre, çözeltilerin kütlece % derişimleri nasıl
= 12, 5%
200 değişir?
6. Aşağıda verilen saf suların üzerine belirtilen miktarda I II III

şeker eklenerek çözünmeleri sağlanıyor. A) Azalır Azalır Artar
40 gram şeker 60 gram şeker 100 gram şeker B) Azalır Artar Azalır
C) Artar Azalır Artar
D) Artar Artar Artar
E) Artar Artar Azalır
400 mL
200 mL su
100 mL Kaplardaki çözeltilerin kütlece % derişimleri
su
su I : %20, II : %40, III : %20
(1) (2) (3) %25 lik çözeltiler eklenirse
Buna göre, elde edilen şeker çözeltilerinin seyrel- I. kapta %derişim (20 – 25 ) arasında
tikten derişiğe doğru sıralanışı aşağıdakilerden II. kapta %derişim (25 – 40 ) arasında
hangisinde doğru verilmiştir? III. kapta %derişim (20 – 25) arasında olur.
A) 1, 2, 3 B) 3, 2, 1 C) 3, 1, 2
D) 1, 3, 2 E) 2, 1, 3
1'de 100 mL su + 40 g şeker
3'te 400 mL su + 100 g şeker ise su hacimlerini sabit tutarak
şeker miktarına bakalım. 9. Arabalarının radyatörlerine doldurulan antifiriz, ha-
1'de 400 mL su + 160 g şeker & en derişik: kap 1 cimce %40'lık sulu etandiol çözeltisidir.
3'te 400 mL su + 100 g şeker en seyreltik: kap 3. olur.
2500 mL antifriz çözeltisi hazırlamak için aşağıda-
kilerden hangisi yapılmalıdır?
7. Yoğunlukları farklı olan su ve etanol sıvılarının eşit A) 1000 mL su üzerine toplam çözelti hacmi 2500 mL
hacimleri aynı sıcaklıkta karıştırılarak bir çözelti ha- olana kadar etandiol eklenmelidir.
zırlanıyor. B) 1000 mL etandiol üzerine toplam çözelti hacmi
Bu çözeltideki bileşenlerin derişimi ile ilgili, 2500 mL olana kadar su eklenmelidir.
I. Etanolün kütlece yüzdesi hacimce yüzdesine C) 40 mL etandiol üzerine toplam çözelti hacmi 2500
eşittir. mL olana kadar su eklenmelidir.
II. Etanolün kütlece yüzdesi suyun kütlece yüz- D) 40 mL su üzerine toplam çözelti hacmi 2500 mL
desine eşittir. olana kadar etandiol eklenmelidir.
III. Etanolün hacimce yüzdesi suyun hacimce
E) 1500 mL etandiol üzerine 1000 mL su eklenmelidir.
yüzdesine eşittir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? 2021 / MSÜ

D) I ve II E) I ve III 100 mL çözelti 40 mL alkol ise
2500 mL x
2020 / MSÜ
1000 mL alkol alınır, üzerine su eklenerek son hacim 2500
Yoğunlukları farklı olduğundan I ve II yanlıştır. mililitreye tamamlanır.
1-C 2-E 3-A 4-C 5-C 6-B 7-C 8-C 9-B

37
KAVRAMA
Çözünmüş Madde Oranını Veren İfadeler
PEKİŞTİRME TESTİ 3 Ek Ödev: 10. Sınıf ÇAP KİMYA SB / 2. Ünite / Test – 9-12-13
1. Seyreltik şekerli su çözeltisini derişik hâle getir- 4. Yandaki NaCI sulu çözeltisine
mek için aynı sıcaklıkta, sadece dipteki katının tamamını
I. biraz daha şeker çözme, çözecek kadar aynı sıcaklıkta su
II. biraz daha su ekleme, ekleniyor ve su ekleme işlemi dur-
duruluyor. NaCl
III. çökme olmadan bir miktar su buharlaştırma çözeltisi
işlemlerinden hangileri yapılabilir? Buna göre,
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III I. İletkenlik

II. Çözelti kütlesi NaCl katısı
III. Derişim
çözünen
Derişik çözeltilerde oranı seyreltik çözeltilere göre özellikleri nasıl değişir?
çözücü
daha büyüktür. Buna göre, şeker eklemek ya da su buharlaş- I II III
tırmak seyreltik çözeltiyi daha derişik yapar.
A) Değişmez Azalır Azalır
B) Değişmez Değişmez Azalır
C) Azalır Azalır Değişmez
D) Değişmez Artar Değişmez
E) Azalır Azalır Azalır
2. Doymamış KOH sulu çözeltisine aynı sıcaklıkta
bir miktar daha katı KOH ilave edilirse,
Dibinde katısı bulunan doygun çözeltiye sadece dipteki katısı-
I. Daha derişik hâle gelir. nı çözebilecek kadar su eklenirse doygunluk, derişim ve ilet-
çözünen
çözünen kenlik aynı kalacaktır. oranı değişmeyecektir.
II. kütle oranı artar. çözücü
çözücü
III. Elektrik iletkenliği artar.

ifadelerinden hangileri doğrudur?
Doymamış KOH çözeltisine bir miktar daha KOH katısı ekle-

çözünen
nirse kütle oranı artar ve çözelti daha derişik hâle
çözücü
gelir. İyon miktarı artacağından iletkenlik artar.
5. 25°C de aşağıdaki gibi üç farklı doymamış KNO3 çö-
zeltisi hazırlanıyor.
I. çözelti: 100 gram saf su ve 25 gram KNO3 katısı
II. çözelti: 75 gram saf su ve 25 gram KNO3 katısı
III. çözelti: 180 gram saf su ve 20 gram KNO3 katısı
3. Kütlece % 20 lik 300 gram KNO3 çözeltisinden çökel-
me olmadan 140 gram su buharlaştırılarak 40 gram Bu çözeltilerin KNO3 açısından en derişikten en
daha KNO3 tuzu eklenerek çözülüyor. seyreltik olana doğru sıralaması aşağıdakilerden
hangisidir?
Buna göre, elde edilen yeni çözeltinin kütlece %
derişimi kaç olur? A) I-II-III B) II-I-III C) II-III-I
D) III-I-II E) III-II-I
A) 25 B) 40 C) 45 D) 50 E) 60
2019 / TYT
m1 · %1 + m2 · %2 = MT · %T
tuz 1 1 1
20 · 300 + 40 · 100 = (300 – 140 + 40) · % oranları sırasıyla , ,
su 4 3 9
& % = 50 olur.
38
PEKİŞTİRME
Ek Ödev: 10. Sınıf ÇAP KİMYA SB / 2. Ünite / Test – 9-12-13
Pekiştirme
6. Şekildeki kapta bulunan saf su-
9. Kütlece % 30 luk 80 gram çözelti 0,4 mol X(OH)2 katısı
içermektedir.
yun üzerine 30 gram şeker ek-
leniyor ve 10 gram şekerin dibe Buna göre, X elementinin atom kütlesi kaçtır?
çöktüğü gözleniyor.
80 g (H = 1, O = 16)
saf su
A) 12 B) 18 C) 24 D) 26 E) 40
%30'luk ise 30 g X(OH)2 100g çözeltide çözünür.

Buna göre, oluşan çözelti kütlece % kaçlıktır? 30 g X(OH)2 100 g çözeltide ise
A) 20 B) 30 C) 25 D) 80 E) 40 ? 80 g çözeltide
30 $ 80
Çözünen şeker = 30 – 10 = 20 gram ?= = 24 gram X(OH)2 çözünmüştür.
100
20 g şeker + 80 g su = 100 g çözelti olduğuna göre çözelti %20
0,4 mol X(OH)2 24 g ise
liktir.
1 mol ?
24
? =
= 60 g x + (16 + 1) · 2 = 60
0, 4
x = 26 g/mol olur.
10. Kütlece % 40 lık şeker çözeltisine saf su eklendiğinde

7. 600 gram kütlece % 15 lik NaCI çözeltisi hazırla- kütlece %16 lık 1000 gram çözelti elde ediliyor.
mak için aynı tuzun kütlece % 10 luk ve % 40 lık
Buna göre, eklenen su kaç gramdır?
çözeltilerinden kaçar gram kullanılmalıdır?
A) 200 B) 400 C) 560 D) 600 E) 840
% 10 luk % 40 luk
m1 · %1 = m2 · %2
A) 400 200 x · 40 = 1000 · 16
B) 500 100 & x = 400 g (başlangıç çözelti kütlesi)
C) 200 400 1000 – 400 = 600 g saf su eklenmelidir.
D) 100 500
E) 350 250 11. Kütlece % 20 lik 300 gram tuzlu suya;
I. Çökelme olmadan 100 gram su buharlaş-
%10 luk çözelti kütlesi x g olsun, böylece %40 lık çözelti tırma
(600 –x) g olur. II. 50 gram tuz ekleyip çözme
m1 · %1 + m2 · %2 = mT · %T III. 50 gram tuz ve 50 g su ekleme
x · 10 + (600 – x ) · 40 = 600 · 15 işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulanırsa yeni

x = 500 g olur. çözelti kütlece % 30 luk olur?
D) I ve III E) II ve III
%20 lık 300 g tuzlu suda

8. 40 gram kütlece % 40 lık ve 60 gram kütlece % 20 lik 300 $
20
= 60 g tuz ve 240 g su bulunur.
tuzlu su çözeltileri karıştırılıp üzerine de 300 gram saf 100
I. 100 g su buharlaştırılırsa
su ekleniyor. 60 g tuz + 140 g su = 200 g çözelti elde edilir, %30 luk olur.
Buna göre, oluşan son karışım kütlece % kaçlık II. 50 g tuz eklenirse
olur? 110 g tuz + 240 g su = 350 g çözelti
x = 100 g çözelti
A) 4 B) 7 C) 14 D) 16 E) 28 x = %31,43 lük olur.
III. 50 şer gram tuz ve su eklenirse
m1 · %1 + m2 · %2 + m3 · %3 = MT · %T
110 g tuz + 290 g su = 400 g çözelti
40 · 40 + 60 · 20 + 300 · 0 = 400 · %
x = 100 g çözelti
& % = 7 lik olur. x = %27,5 lik olur.
39
1-C 2-E 3-D 4-D 5-B 6-A 7-B 8-B 9-D 10-D 11-A PEKİŞTİRME
BİLGİ ÇÖZELTILERIN ÖZELLIKLERI
Saf maddelerin donma noktası ve kaynama noktası gibi fiziksel özellikleri sabittir. Ör-
neğin, deniz seviyesinde saf suyun donma noktası 0° C ve kaynama noktası 100° C’dir.
Çözeltilerde donma ve kaynama noktası gibi fiziksel özellikler çözelti derişimine bağ-
lıdır. Bir çözeltide çözünen maddenin tanecik derişimine bağlı olan özelliklerine koligatif
özellikler denir.
4 Kışın yolların buz tutmasını engellemek için yollara neden tuz dökülür?
4 Kışın arabaların cam suyuna, motor soğutma suyuna neden antifiriz katılır?
4 Kışın uçaklar neden alkol ile yıkanır?
4 Kaynayan makarna suyuna tuz atıldığında neden kaynama birden kesilir?
Bu ve bunun gibi günlük hayatımızda karşılaştığımız olaylar koligatif özellikler ile
ilgilidir.
Koligatif özelliklerden bazıları şunlardır:
1. Kaynama noktası yükselmesi
2. Donma noktası alçalması
Çözeltilerin donma ve kaynama noktasının çözücülerinkinden farklı olduğu ve de-

rişime bağlı olarak değişimi açıklanır. Hesaplamalara girilmez.
1. Kaynama Noktası Yükselmesi

AKLINDA OLSUN
Saf bir sıvıda uçucu olmayan katı bir madde (örneğin tuz, şeker gibi) çözündüğünde
Tuz oranı arttıkça çözeltinin oluşan çözeltinin kaynama noktası her zaman saf çözücünün kaynama noktasından
buhar basıncı azalır.
daha yüksek olur. Bunun nedeni, uçucu olmayan bileşenin, çözeltinin buhar basıncını
düşürmesidir. Düşen buhar basıncı daha fazla enerji alınarak atmosfer basıncına yük-
seltilir. Böylelikle kaynama şartı olan buhar basıncı atmosfer basıncına eşitlenmiş olur.
Saf çözücü ile çözeltinin kaynama sıcaklığı arasındaki farka kaynama noktası yük-
selmesi denir.
●● Çözeltide çözünen maddenin derişimi arttıkça çözeltinin kaynama noktası da

artar.
Aşağıdaki grafiklerde saf su ve su ile hazırlanan çözeltilerin kaynamasına ait

sıcaklık - zaman grafikleri verilmiştir.
Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)

doymuş çözelti
NOT kaynamaya başlar
Bir çözeltinin kaynama noktası,

100 Saf (100+x)
buhar basıncının atmosfer ba- doymamış çözelti
su kaynamaya başlar
sıncına eşit olduğu sıcaklıktır.
Zaman Zaman
●● Kaynamakta olan suya tuz döküldüğünde kaynamanın birden durmasının nede-

ni kaynama noktasının yükselmesidir.
●● Kaynama noktasındaki yükselme, çözeltide çözünen toplam tanecik derişimiyle

doğru orantılıdır.
40
BİLGİ
KAVRAM YANILGISI
✘ Su içinde herhangi bir madde çözünürse kaynama noktası artar.
✔ Kaynama noktasının artması için suda uçucu olmayan bir katı çözünmelidir.
33 ÖĞRENME ALANI
Kütlece Kütlece
Saf su % 50'lik % 10'luk
şekerli su şekerli su
I II III
Aynı ortamda bulunan yukarıdaki sıvıların kaynamaya başlama sıcaklıklarını

kıyaslayınız.
Çözelti derişimi arttıkça kaynamaya başlama sıcaklığı artar. Buna göre, II > III > I'dir.
34 ÖĞRENME ALANI
Aynı koşullarda NaCl ve saf su kullanılarak hazır- NaCl kütlesi (gram)

lanan X, Y ve Z çözeltileri ile ilgili grafik yandaki
Z
gibidir.
Buna göre, Y
a) Aynı miktar saf su kullanılarak hazırlanan X, X

Y ve Z çözeltilerinin kaynamaya başlama sıcak-
lıklarını karşılaştırınız.
b) Aynı miktar NaCl tuzu kullanılarak hazırla- 0 Saf su
kütlesi (gram)
nan X, Y ve Z çözeltilerinin derişimlerini karşı-
laştırınız.
a) Aynı miktar saf su ile derişimler Z > Y > X, kaynama noktaları Z > Y > X olur.
b) Aynı miktar tuz ile su kütleleri X > Y > Z, derişimler Z > Y > X olur.
35 ÖĞRENME ALANI
4 Açık hava basıncı arttıkça kaynama noktası artar.
4 Çözünen madde derişimi arttıkça kaynamaya başlama sıcaklığı artar.
Bu bilgileri kullanarak,
Sıvı Bulunduğu ortam
I. Saf su İzmir
II. Saf su Kars
III. Kütlece %10 luk tuzlu su İzmir
tabloda verilen sıvıların kaynamaya başlama sıcaklıklarını kıyaslayınız.
Açık hava basıncı arttıkça kaynama noktası artarsa I > II olur.

Derişim arttıkça kaynama noktası artarsa, III > I olur. Böylece III > I > II’dir.
41
BİLGİ
36 ÖĞRENME ALANI
1 atm basınçta tuzlu su çözeltisinin ısı- Sıcaklık (°C)

tılmasına ait sıcaklık-zaman grafiği yan- Y Z
t2
daki gibidir.
X
Buna göre, t1
a) I, II ve III aralıklarında taneciklerin II III

ortalama kinetik enerjileri nasıl değişir? I
a) I ve II’de KE artar, III'te değişmez. m n p Zaman (dk)
b) II ve III aralıklarında kütlece yüzde derişim nasıl değişir?

Kışın araba radyatörlerine suyun
donmasını engellemek için antifiriz b) II’de artar, III'te değişmez.
konulur.
c) II ve III aralıklarında buhar basıncı nasıl değişir?
c) Kaynama olduğundan II ve III'te sabittir.
sorularını yanıtlayınız.
2. Donma Noktası Alçalması

Sıcaklık(°C)
Saf suda yabancı bir madde çözündüğünde saf suyun derişimi artacağından çö-
zelti saf suya göre daha zor katı hâle geçer. Bu nedenle çözeltilerin donma noktası saf
Saf su
suya göre daha düşüktür.
(Sıvı + katı çözeltisi) Çözeltinin donma noktası ile saf çözücünün donma noktası arasındaki farka
donma noktası alçalması denir.
0 Donma noktasındaki düşme, çözeltide çözünen toplam tanecik derişimiyle doğru
Zaman
–a orantılıdır.
Kışın yollara tuz dökülmesinin nedeni buzlanmayı engellemektir.
Saf su ve çözeltinin soğutulması
grafiği Ayrıca, dondurmaların konuldukları kabın dışına tuz - buz karışımları eklenerek
erimelerinin gecikmesi sağlanır.
Kışın göl ve nehirlerin donması denizlere göre daha kolay olur. Bunun nedeni de-
niz suyunun tuz oranının çok daha fazla olmasıdır.
Arabanın motor soğutma suyuna antifiriz olarak bilinen etilen glikolün eklenmesi-
nin nedeni donma sıcaklığını düşürüp suyun donmasını engellemektir.
✔ Çözeltinin donması sırasında sıcaklık, çözeltinin doygun olmasına kadar dü-
şer.
KAVRAM YANILGISI
✘ Kışın yolların tuzlanmasının sebebi karın erimesini sağlamaktır.
Yolların tuzlanması, donma noktasını düşürerek yolların buzlanmasını engellenmek

✔ içindir.
Kar tuzlama aracı
42
BİLGİ
37 ÖĞRENME ALANI
Aynı ortamda NaCl tuzu kullanılarak hazırlanan eşit kütleli X, Y ve Z çözeltilerinin
çözücü
kütle oranları sırasıyla 3, 5 ve 2 dir.
çözünen
Buna göre, X, Y ve Z çözeltilerinin;
a) Kaynamaya başlama sıcaklıklarını,
Derişimler: Z > X > Y dir.
a) Z > X > Y
b) Donmaya başlama sıcaklıklarını,
b) Y > X > Z olur.
karşılaştırınız.
38 ÖĞRENME ALANI
1. Y Şekerli su çözeltisinin kaynama noktası saf suyunkinden daha düşüktür.
2. D Genellikle çözeltinin kütlece yüzde derişimi arttıkça kaynama noktası da

artar.
3. D Çözeltilerin derişime bağlı olarak değişen özelliklerine koligatif özellikler
denir.
4. Y Bir çözeltiye çözücü eklenirse çözeltinin kütlece yüzde derişimi artar.
5. D Seyreltik bir çözeltiden su buharlaştırılırsa derişimi artar.
6. D Dondurmaların konuldukları kabın dışına tuz - buz karışımları eklenerek

erimelerinin gecikmesi sağlanır.
7. Y 200 gram % 5 lik tuzlu su çözeltisinin kaynama noktası aynı koşullarda 20
gram % 8 lik tuzlu su çözeltisinin kaynama noktasından daha yüksektir.
8. D Derişik olan çözeltinin donma noktası, seyreltik çözeltininkinden daha
düşüktür.
9. D Saf su çözünen madde bakımından kütlece yüzde sıfırlıktır.
10. D İki çözelti karıştırıldığında kaynama noktası değişmeyebilir.
KARA YOLLARINDA BUZLANMAYA KARŞI ALINAN

ÖNLEMLERİN ETKİLERİ
Kara yollarında buzlanmayı önlemek, kar ve buzu eritmek için sodyum klorür, kalsi-
yum klorür, pancar suyu, kepek gibi ürünler kullanılır. Ülkemizde bu amaçla en çok tercih
edilen ürün sodyum klorürdür. Her kış, kara yollarına yaklaşık 100 bin ton tuz atılır.
4 Buzlanmayı önlemek için kullanılan tuz trafik kazalarını önler. Ancak kullanılan
tuz buharlaşmadığı ve yok olmadığı için ekolojik sisteme de zarar verir. Tuz
suda çözünerek akarsulara ve yer altı sularına karışabilir.
4 Yer altı sularına sızan tuzlu su insan, hayvan ve bitki sağlığını etkiler. Bitki
örtüsü üzerinde hasara ve bitkinin ölümüne sebep olabilir.
4 Tuzun yol açtığı korozyon nedeniyle köprüler ve yollar tahrip olur, bu yüzden
yenilenen yol çalışmaları ülke ekonomisine de zarar verir.
4 Araçların metal aksamlarında korozyona neden olur ya da korozyonu hızlandırır.
43
BİLGİ
KAVRAMA Ek Ödev: 10. Sınıf ÇAP KİMYA SB / 2. Ünite / Test – 14
4. 30° C de KNO3 tuzunun saf sudaki çözünürlüğü

KAZANIM 4
30 g/100 g sudur.
1. Yandaki şekilde verilen saf suya Buna göre,

bir miktar sofra tuzu ekleniyor. I. 50 gram suda 10 gram KNO3 çözünerek ha-
zırlanan çözelti.
Buna göre, suyun aşağıdaki ni-
celiklerinden hangisi azalır? II. 20 gram suda 2 gram KNO3 çözünerek hazır-
Saf
lanan çözelti.
A) Kaynamaya başlama sıcaklığı su
B) Donmaya başlama sıcaklığı III. 100 gram suda 30 gram KNO3 çözünerek ha-
C) Derişim zırlanan çözelti
D) İletkenlik yukarıda verilen aynı sıcaklıktaki çözeltilerin aynı
E) Kütle ortamdaki kaynamaya başlama sıcaklıklarının sı-
ralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru veril-
Saf suya uçucu olmayan katı eklenirse kaynama noktası, deri-
miştir?
şim ve kütle artar. Tuz iyonlarına ayrıştığından iletkenlik de
artar. Ancak donma noktası düşer. A) II > III > I B) II > I > III C) III > I > II
2. X: Kütlece %10 luk 300 gram NaCI çözeltisi D) III > II > I E) I > III > II
Y: Kütlece % 20 lik 150 gram NaCI çözeltisi Derişim arttıkça kaynama noktası da artar.
Aynı ortamda bulunan yukarıdaki çözeltilerle ilgili, Derişim III > I > II
30 g 20 g 10 g tuz
I. Çözünmüş NaCI kütleleri: X = Y dir. > > c m
100 g 100 g 100 g su
II. Kaynamaya başlama sıcaklıkları: Y > X dir.
Kaynama noktaları: III > I > II dir.
III. Elektriksel iletkenlikleri : Y > X dir.
10
X'de 300 $ = 30 g çözünen NaCI,
100
20
Y'de 150 $ = 30 g çözünen NaCI vardır.
100
Derişimler Y > X 'dir. (Y " %20 lik, X " %10 luk)
5. Aşağıdaki sıcaklık - zaman grafiklerinden hangisi
Derişim arttıkça kaynama noktası artar, iletkenlik artar.
doymamış bir tuzlu su çözeltisine aittir?
3. 0°C de 100 gram saf suda en fazla 34 gram NaCI A) Sıcaklık(°C) B) Sıcaklık(°C) C) Sıcaklık(°C)
tuzu çözünebilmektedir. 0°C de bileşenleri aşağıda
100
verilen üç farklı karışım hazırlanıyor.
100 100
1
X karışımı: 100 gram saf su ve 20 gram NaCI tuzu
0 0 0
Y yarışımı: 100 gram saf su ve 34 gram NaCI tuzu Zaman Zaman Zaman
Z karışımı: 100 gram saf su ve 40 gram NaCI tuzu
D) Sıcaklık(°C) E) Sıcaklık(°C)
Bu karışımların 1 atm dış basınçta donmaya baş-
lama sıcaklıkları (TX, TY ve TZ) arasındaki ilişki
aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? 100 100
A) TX > TY > TZ B) TX > TY = TZ C) TZ > TY > TX 0 0

Zaman Zaman
D) TZ = TY > TX E) TY = TX > TZ
Doymamış tuzlu suyun kaynamaya başlama sıcaklıkları 100°C
2020 / TYT
nin üzerindedir ve doygun oluncaya kadar artar, doyunca sabit
Derişim: Y = Z > X dir. Derişim arttıkça donma noktası azalır. kalır.
44
KAVRAMA
Kavrama
6. Yandaki kapta t° C’de doymamış 8. Koligatif özellikler konusunda kimya öğretmeni tahta-
tuzlu su çözeltisi bulunmaktadır. ya aşağıdaki bilgileri yazmıştır.
Kaba aynı sıcaklıkta bir miktar A) İçerisinde uçucu olmayan bir katı çözünen çözel-
daha tuz eklenerek tamamı çöz- tinin donmaya başlama sıcaklığı çözeltinin derişi-
dürülüyor.
Doymamış
mine bağlıdır.
Buna göre, son çözeltide aynı tuzlu su B) İçerisinde uçucu olmayan bir katı çözünen çözel-
koşullarda; t°C tinin donmaya başlama sıcaklığı çözünen katının
I. iletkenlik, cinsine bağlı değildir.
II. donmaya başlama sıcaklığı,
Öğretmeninin verdiği bilgileri test etmek isteyen bir
III. çözelti kütlesi öğrenci aşağıda kütlece yüzde derişimleri verilen çö-
nicelikleri başlangıç durumuna göre nasıl değişir? zeltileri hazırlayıp dondurucuya koyuyor.
I II III
A) Artar Artar Artar
B) Artar Değişmez Artar
C) Azalır Azalır Azalır %25’lik %40’lık %25’lik %40’lık
glikoz glikoz etil alkol sakkaroz
D) Artar Azalır Artar
(25°C) (25°C) (25°C) (85°C)
E) Azalır Artar Azalır I. II. III. IV.
A ve B’deki bilgileri test etmek için öğrenci hangi
Tuz eklendikçe tuzlu suyun derişimi artar, iletkenlik artar, çözel- çözeltileri seçmelidir?
ti kütlesi de artar. Donma sıcaklığı ise derişim arttığından azalır.
A B
A) I, II I, III
7. Bir deneyde üç ayrı kaba 1000’er gram saf su konulu- B) I, II II, IV
yor. Bu kaplardan birincisine 1 mol NaCl, ikincisine 1 C) I, II III, IV
mol sakkaroz ve üçüncüsüne 1 mol MgCl2 ilave edilip D) I, IV I, III
aşağıdaki gibi A, B ve C çözeltileri hazırlanıyor. Ha- E) I, III II, III
zırlanan çözeltiler dış basıncın 1 atm olduğu ortamda
ısıtılıyor ve çözeltilerin kaynamaya başladığı sıcaklık- A: I ve II, B: II ve IV
lar (TA, TB ve TC) ölçülüyor.
9. Aşağıdaki kaplarda eşit miktarlarda NaCl tuzunun çö-

zünmesiyle elde edilen çözeltilerin donmaya başlama
sıcaklıkları verilmiştir.
1 mol 1 mol 1 mol
NaCI Sakkaroz MgCI2
A çözeltisi B çözeltisi C çözeltisi
Buna göre ölçülen TA, TB ve TC sıcaklıkları arasın- I II III

daki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak
verilmiştir?
DN: –4° C DN: –5° C DN: –8° C
(NaCl ve MgCl2 tuzlarının suda tamamen iyonlarına
ayrışarak çözündüğü, sakkarozun ise moleküler ola- Buna göre, çözeltilerin kütleleri aşağıdakilerden
rak çözündüğü varsayılacaktır.) hangisinde doğru karşılaştırılmıştır?
A) TA = TB = TC B) TA > TB > TC A) I > II > III B) III > II > I C) I = II = III
C) TB > TC > TA D) TA = TC > TB D) I > III > II E) III > I > II
E) TC > TA > TB
Tuz oranı arttıkça donmaya başlama sıcaklığı azalır. Buna
A: 2 mol tanecik, B: 1 mol tanecik göre, tuz oranı III > II > I olmalıdır.
C: 3 mol tanecik Eşit miktarlarda tuz kullanıldığından su miktarları
Tanecik derişimi arttıkça kaynamaya başlama sıcaklığı artar. I > II > III olur. Böylece çözelti kütleleri I > II > III olur.
45
1-B 2-E 3-B 4-C 5-D 6-D 7-E 8-B 9-A KAVRAMA
Çözeltilerin Özellikleri
PEKİŞTİRME TESTİ 4 Ek Ödev: 10. Sınıf ÇAP KİMYA SB / 2. Ünite / Test – 15
1. Aynı ortamda bulunan, 4. Şekildeki kaba X’in tamamını

çözebilecek miktardan daha faz-
la su aynı sıcaklıkta ekleniyor.
Doymamış Doymuş Buna göre,

Saf su
şekerli su şekerli su X in sulu
I. Donmaya başlama çözeltisi
sıcaklığı (°C)
I II III
maddelerinin kaynamaya başlama sıcaklıkları
X katısı
(KN) ve donmaya başlama sıcaklıkları (DN) ara- 0
Eklenen su miktarı (g)
sındaki ilişki aşağıdakilerden hangisi olabilir?
II. Kaynamaya başlama III. Çözelti kütlesi (g)
KN DN sıcaklığı (°C)
A) III > I > II III > I > II

B) III > I > II II > I > III
0 0
C) II > I > III II > I > III
Eklenen su miktarı (g) Eklenen su miktarı (g)
D) II > I > III III > I > II
E) I > II > III III > II > I grafiklerinden hangileri doğrudur?
Derişim arttıkça KN artar, DN azalır.
Derişim: III > I > II, KN: III > I > II, DN: II > I > III
Su eklendikçe katının tamamı çözününceye kadar derişim,
2. I. 100 gram su + 25 gram X tuzu sabittir, donma noktası ve kaynama noktası sabittir, çözelti
II. Kütlece %18 lik X tuzu çözeltisi kütlesi artar. Su eklenmeye devam edilirse derişim azalır,
kaynama noktası azalır, donma noktası artar, çözelti kütlesi
III. Kütlece % 20 lik X tuzu çözeltisi
artar.
Yukarıda verilen çözeltilerin aynı dış basınçta
kaynamaya başlama sıcaklıklarının büyükten kü-
çüğe sıralaması aşağıdakilerden hangisinde doğ-
ru verilmiştir?
A) III > I > II B) I > II > III C) II = III > I
D) I = III > II E) III > II > I
I. ve III. çözeltileri kütlece % derişimleri eşit çözeltilerdir. Kay-

namaya başlama sıcaklıkları eşittir.
3. X çözeltisi: 200 gram, % 5’lik NaCl çözeltisi
Y çözeltisi: 75 gram, % 10’luk NaCl çözeltisi 5. I. Kışın buzlu ve karlı yollara tuz dökülmesi
Aynı ortam ve sıcaklıktaki çözeltiler ile ilgili, II. Denizlerin göl sularından daha geç donması
I. Kaynamaya başlama sıcaklıkları: Y > X tir. III. Kışın araba soğutma sularına antifiriz katılması
II. Çözünen NaCl kütleleri: X > Y’dir.
Yukarıdaki olaylardan hangilerini açıklamada ko-
III. Donmaya başlama sıcaklıkları: X > Y’dir.
ligatif özelliklerden “donma noktası alçalması” özel-
yargılarından hangileri doğrudur? liği kullanılır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
Derişimi yüksek olan Y'dir. Derişim arttıkça kaynama noktası
Saf suya saflığı bozacak tuz katılırsa donma noktası alçalır.
artar, donma noktası azalır. Çözünen kütleler:
Denizlerdeki tuz oranı daha düşük olduğundan göl sularına
5 10 göre daha geç donar.
200 · = 10 g X, 75 · = 7, 5 g Y'dir.
100 100
46
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
6. Aşağıdaki kaplarda eşit miktarlarda NaNO3 katısının 8. I. Kütlece % 20’lik 400 gram tuzlu su
çözünmesi ile elde edilen çözeltilerin donmaya başla- II. Kütlece % 5’lik 200 gram tuzlu su
ma sıcaklığı (DN) verilmiştir. III. Kütlece % 25’lik 300 gram tuzlu su
Yukarıdaki çözeltiler ile ilgili aşağıdakilerden han-
gisi yanlıştır?
A) Aynı sıcaklıktaki iletkenlikleri: III > I > II’dir.
Kap – 1 Kap – 2 Kap – 3 B) Aynı sıcaklıktaki özkütleleri: I > III > II’dir.
C) Aynı ortamdaki donmaya başlama sıcaklıkları:
DN = –4° C DN = –6° C DN = –8° C II > I > III’tür.
Buna göre, D) Çözünen madde kütleleri: I > III > II’dir.
I. Kaplardaki çözeltilerin kütleleri arasındaki E) Aynı ortamdaki kaynamaya başlama sıcaklıkları:

III > I > II’dir.
ilişki 1 > 2 > 3 şeklindedir.
II. Kaplarda saf su miktarları arasındaki ilişki 20
I. 400 · = 80 g tuz
3 > 2 > 1 şeklindedir. 100
III. Kaplardaki çözeltilerin yoğunlukları arasın- 5
II. 200 · = 10 g tuz
100
daki ilişki 3 > 2 > 1 şeklindedir.
25
yargılarından hangileri doğrudur? III. 300 · = 75 g tuz
100
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Derişimi en büyük olan III'ün kaynama noktası, iletkenliği, özküt-
lesi en yüksektir.
D) I ve II E) I ve III
Derişim: 3 > 2 > 1 olmalıdır. Tuz kütlesi eşitse su kütlesi

9. Şekildeki sistemde beherdeki çözeltinin yarısı cam
1 > 2 > 3 olur.
balona aktarılıyor.
200 gram
% 10’luk tuzlu
su
50 gram
7. Bir katı ile hazırlanan sulu Sıcaklık (°C) % 30’luk tuzlu
su
çözeltinin 1 atm basınç altın-
da ısıtılmasına ait sıcaklık - Buna göre, beherdeki ve cam balondaki çözeltile-
zaman grafiği şekildeki gibidir. rin başlangıç durumuna göre, aşağıdaki nicelikle-
1 2 ri nasıl değişir?
Buna göre, aşağıdaki ifade- 0 A) Beherdeki çözeltinin kütlece % derişimi azalırken,
Zaman
lerden hangisi yanlıştır? cam balondakinin artar.
A) Grafik doymamış tuzlu suya ait olabilir. B) Beherdeki çözeltinin kaynama noktası değişmez-
B) 1. bölgede kütlece yüzde derişim artar. ken cam balondakinin azalır.
C) 1. bölgede kinetik enerji artarken, 2. bölgede de- C) Beherdeki çözeltinin donma noktası artarken, cam
ğişmez. balondakinin artar.
D) 2. bölgede çözünmüş katı kütlesi artar. D) Beherdeki çözeltinin elektrik iletkenilği artarken,
cam balondakinin azalır.
E) 1. bölgede kaynama noktası artarken, 2. bölgede
değişmez. E) Beherdeki çözeltinin kütlesi artarken, cam balon-
dakinin azalır.
Grafik doymamış tuzlu suya ait olabilir. 1. bölgede sıcaklık
artar. Kinetik enerjisi artar. 2. bölgede sıcaklık sabit, kinetik Cam balondaki çözelti daha derişik olduğundan, beherdeki
enerji değişmez. 2. bölgede dibe katı çöker, çözünmüş katı çözeltinin kaynama noktası değişmezken, cam balondaki küt-
kütlesi azalır. lece yüzde derişim azalır, kaynama noktası azalır.
47
1-B 2-D 3-E 4-C 5-E 6-E 7-D 8-B 9-B PEKİŞTİRME
KARIŞIM AYIRMA TEKNIKLERI (MIKNATIS ILE
BİLGİ AYIRMA-TANECIK BOYUTU FARKI ILE AYIRMA)
MIKNATIS İLE AYIRMA

Demir, nikel ve kobalt gibi metaller mıknatıslanabilen metallerdir. Karışımda bun-
AKLINDA OLSUN lardan sadece biri varsa bu yöntem kullanılabilir. Alaşımlara bu yöntem uygulanamaz.
39 ÖĞRENME ALANI
I. Demir tozu - kobalt tozu
II. Nikel tozu - kükürt tozu
III. Demir - bakır alaşımı
Çöp arıtma tesislerinde demir Yukarıdaki karışımlardan hangileri mıknatıs kullanılarak bileşenlerine ayrıla-
ve mıknatıstan etkilenen ele- bilir?
mentlerden yapılmış maddeler
diğer çöplerden bir mıknatıs
Alaşımlar mıknatısla ayrıştırılmaz. Demir ve nikel ikisi de mıknatıstan etkilenir. Cevap II’dir.
yardımıyla ayrılır. Daha sonra
bunlar işlenerek tekrar kulla-
nılır.
TANECİK BOYUTU FARKINDAN YARARLANARAK AYIRMA
Tanecik boyutu farkı kullanılarak karışımların ayrılması üç şekilde olabilir.
a) Eleme ile Ayırma

Ayırma işleminin eleklerle (gözenekli aletler) yapıldığı ayırma işlemidir. Un gibi çok
küçük tanecikli yapıya sahip maddelerden topakların ayrılmasında, kum - çakıl karışı-
mından kumu veya çakılı ayırmak için kullanılır. Ayırmak istediğimiz tanecik boyutuna
uygun gözeneklere sahip elekler kullanılmalıdır.
• Tanecik büyüklükleri farklı olan katı-katı karışımları ayırmak için kulanılır.
Un eleme işlemi Kumun elenmesi
b) Süzme ile Ayırma

Sıvı - katı ya da gaz - katı heterojen karışımları ayırmada kullanılır. Örneğin haşlan-
mış makarnadan suyun ayrılması isteniyorsa kevgir ile süzülür, baraj sularından içme
suyu eldesinde filtreler kullanılır.
Arabalarda kötü ve kirli havanın aracın içine girmesini engellemek için polen filtresi
kullanılır. Kimyasal silahlardan korunmak için gaz maskesi kullanılır. Fabrika bacaların-
dan çıkan gazları katı taneciklerden ayırmak için gaz filtreleri kullanılır.
Kimyasal silahlardan korunmak KAVRAM YANILGISI

için gaz maskesi kullanılır.
✘ Süzme yöntemi sadece sıvı katı heterojen karışımlar için uygulanabilir.
✔ Süzme yöntemi gaz katı karışımları için de uygulanabilir.
48
BİLGİ
40 ÖĞRENME ALANI
I. Sıvı – katı heterojen karışım,
II. Sıvı – katı homojen karışım,
III. Katı – katı heterojen karışım,
IV. Gaz – katı heterojen karışım Huni
Yukarıdaki karışım türlerinden hangilerinin bileşenlerine ayrılmasında süzme Süzgeç

kâğıdı
yöntemi kullanılabilir?
Süzme işlemi katı – sıvı heterojen karışım ve katı – gaz heterojen karışmaları ayırmak için
kullanılır. Yanıt I ve IV olur.
Süzüntü
41 ÖĞRENME ALANI
I. Çözelti II. Süspansiyon III. Emülsiyon IV. Aerosol
Yukarıdaki karışım türlerinden hangilerinin bileşenlerine ayrılmasında süzme
Süzme işlemi
yöntemi kullanılabilir?
Homojen karışımlarda ve sıvı-sıvı heterojen karışımları ayırmak için süzme işlemi kullanılmaz.
Yanıt II ve IV. AKLINDA OLSUN
Pirinçten taş ayıklama, top-

lanan sebze ve meyvelerden
c) Diyaliz ile Ayırma çürükleri ayıklama gibi işlem-
lerde de tanecik boyutu farkı
Diyaliz yöntemi, böbrek hastalığı olan kullanılır.
kişilerde kanda biriken zararlı maddelerin

bir makine yardımıyla süzülme işlemidir.
Bu şekilde, kan temizlenmiş olur.
Diyaliz yönteminde tanecik büyük-
lüklerinin farklılığından yararlanılır. Sis-
Pirinçteki taşların
tem yarı geçirgen özellikte olduğundan, ayıklanması
zararlı maddeler yarı geçirgen özellikteki
sistemin diğer tarafına geçerek kandan
ayrılır. Kandaki diğer maddeler diyalize Diyaliz makinesine bağlanan bir hasta
uğramadan kanda kalırlar.
Bu şekilde, kirli kan temizlenirken, kan kendi özelliğini korumuş olur.
4 Diyaliz, koloit karışımların ayrılmasında kullanılan bir yöntemdir.
4 Diyaliz birçok alanda (çözeltilerin tuzdan arındırılmasında, virüs arındırmada, …)
kullanılır.
4 Merkezkaç kuvveti yardımıyla süzgeçten geçebilecek büyüklükteki tanecikle-
rin çöktürülmesine santrifüjleme denir. Süzgeç kâğıdı kullanılarak ayrılmayan
katı maddeler santrifüj yöntemi ile ayrıştırılabilmektedir.
Santrifüj cihazı
42 ÖĞRENME ALANI
Kanın diyaliz yöntemiyle temizlenmesi ile ilgili,
I. Yarı geçirgen zar kullanılır.
II. Böbrek yetmezliği olan hastalara uygulanır.
III. Kandaki zararlı maddeler süzülür.
IV. Tanecik boyutu farkı kullanılır.
Bilgilerin tamamı diyaliz için doğrudur.

49
BİLGİ
4. I. Eleme
KAZANIM 15
II. Ayıklama
1. Aşağıdaki yöntemlerden hangisi karışımların ta- III. Süzme

necik boyutu farkından yararlanılarak geliştirilen Yöntemlerinden hangileri heterojen karışımları
ayırma tekniklerinden biri değildir? ayırmak için kullanılır?
A) Süzme B) Eleme C) Diyaliz A) Yalnız II B) I ve II C) Yalnız III
D) Damıtma E) Ayıklama D) II ve III E) I, II ve III
Damıtma, kaynama noktası farklı kullanılarak geliştirilen bir Eleme, heterojen katı – katı karışımları ayırmada kullanılır.
yöntemdir.
Ayıklama, heterojen katı – katı karışımları ayırmada kullanılır.
Süzme, heterojen katı – sıvı ya da sıvı – gaz karışımları ayır-
mada kullanılır.
2. Oda sıcaklığındaki;
• X ve Y den oluşan karışım eleme ile,
• Z ve T den oluşan karışım süzme ile
bileşenlerine ayrılabilmektedir.
Buna göre,
5. Pirincin taştan ayrılmasında aşağıdaki özellikler-
I. Oda sıcaklığında X ve Y katı hâldedir.
den hangisinin farkı kullanılmıştır?
II. Z ve T den oluşan karışımda dağılan tanecik
A) Özkütle B) Kaynama noktası
boyutu 10–6 metreden büyük olabilir.
C) Tanecik boyutu ve renk D) Erime noktası
III. İki karışım da tanecik boyutu farkı kulanılarak
ayrıştırılmıştır. E) Çözünürlük
yargılarından hangileri doğrudur? Taşların pirinçten ayıklanmasında tanecik boyutu farkı kullanılır.
X ve Y katı ise eleme işlemi yapılır. Z-T karışımı süspansiyon

olabilir.
6. Tuz - naftalin - demir tozlarından oluşan bir karı-

şımdan tuzu saf olarak ayırmak için,
I. Süzme
3. I. Koloit karışımların ayrılmasında kullanılır.
II. Su ekleme
II. Böbrek hastalarının kanlarının temizlenme-
III. Buharlaştırma
sinde kullanılır.
IV. Mıknatıslama
III. Çalışma prensibi süzme işlemine dayanır.
işlemleri hangi sıra ile uygulanmalıdır?
Yukarıdaki ifadelerden hangisi diyaliz için doğru-
dur? A) II, IV, I, III B) IV, I, II, III C) IV, II, I, III
D) IV, II, III, I E) I, II, IV, III
D) II ve III E) I, II ve III Mıknatıs ile demir tozu karışımdan ayrılır.
Su eklenirse tuz çözünür, naftalin çözünmez.
Diyaliz böbrek rahatsızlığı olan insanlarda kullanılan makine
yardımıyla kanın süzülmesidir. Kan koloit bir karışımdır. Diya- Süzülürse, çözünmeyen naftalin ayrılır.
liz koloit karışımların ayrılmasında kullanılır. Su buharlaştırılırsa kapta saf tuz kalır.
50
KAVRAMA
Kavrama
7. I. Süzme 9. Şekildeki X sıvısının üzerine Y katısı atıldığında şekil-
II. Buharlaştırma deki durum elde ediliyor.
III. Mıknatıs kullanma Y katısı

10 gram
IV. Eleme
Şeker, demir tozu, odun talaşı karışımını bileşen-
lerine ayırmak için yukarıdaki yöntemlerden han-
gisine gerek yoktur?
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III X sıvısı
X sıvısı
D) I ve IV E) I ve III
Önce mıknatıs kullanılır, demir tozu ayrılır. Y(k)

Suya katılır ve süzülür, böylece odun talaşı ayrılır. 10 gram
Su buharlaştırılır ve şeker ayrılır.

Buna göre, elde edilen karışım ile ilgili;
I. Bir emülsiyon örneğidir.
II. Süzüldüğünde süzüntü X sıvısıdır.
III. Tanecik boyutu farkı kullanılarak bileşenlerine
ayrılabilir.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
Karışım süspansiyondur.
8.
Mıknatıs ile ayırmada bileşenlerin
manyetik özellikleri kullanılır.
D Y
Kolloitler diyaliz yöntemi Tozlu ortamlarda çalışırken

ile bileşenlerine ayrılabilir. toz maskeleri kullanılmalıdır.
10. I. Un-kepek
D Y D Y II. Naftalin-su
3
Yukarıdaki karışımları bileşenlerine ayırmak için
4 5
Haşlanmış makarna ayrıştırı- kullanılması gereken yöntemler seçeneklerden
lırken tanecik boyutu farkı hangisinde doğru verilmiştir?
kullanılır.
I II
D Y A) Ayıklama Ayırma hunisi
B) Eleme Süzme
1 2
C) Ayıklama Süzme
Yukarıdaki kavram haritasındaki bilgiler hatasız D) Süzme Eleme
olarak değerlendirilirse kaç numaralı çıkışa ulaşı- E) Eleme Ayıklama
lır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 Eleme: Katı-katı, Süzme: katı-sıvı karışımlarını tanecik boyutu
farkı ile ayrılabilir.
Bilgilerin tamamı doğrudur.
1-D 2-E 3-E 4-E 5-C 6-C 7-B 8-A 9-D 10-B
51
KAVRAMA
KARIŞIM AYIRMA TEKNIKLERI
BİLGİ (YOĞUNLUK FARKI ILE AYIRMA)
YOĞUNLUK FARKINDAN YARARLANILARAK GELİŞTİRİLEN AYIRMA

TEKNİKLERİ
a) Ayırma Hunisi ile Ayırma

AKLINDA OLSUN
Birbiri içerisinde çözünmeyen ve yoğunlukları farklı Ayırma
Samanın buğdaydan rüzgârda hunisi Özkütlesi
savrularak ayrılmasında yo- olan sıvı-sıvı heterojen karışımları (emülsiyon) ayır- düşük sıvı (yağ)
ğunluk farkı kullanılır. mak için kullanılır.
Özkütlesi yüksek
Ayırma sırasında ayırma hunisi kullanılır. Ayırma sıvı (su)
sırasında yoğunluğu büyük olan sıvı alttaki musluk açı-
Musluk
larak alınır.
Zeytinyağı-su, mazot-su karışımları ayırma hunisi
yardımı ile bileşenlerine ayrılır.
Ayırma hunisi ile ayırma

43 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki tabloda X, Y ve Z saf maddeleri ile hazırlanan karışımları ayırmada kul-
lanılan ayırma teknikleri verilmiştir.
Karışım Kullanılan ayırma tekniği
X-Y Süzme
Y-Z Ayırma hunisi
Buna göre,
I. X katı, Y ve Z sıvı hâlde olabilir.
II. Y-Z karışımı emülsiyondur.
III. Her iki karışım da heterojen yapılıdır.
Bilgilerin tamamı doğrudur.
44 ÖĞRENME ALANI
Saf X, Y ve Z sıvıları ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor.
Sıvı Yoğunluk (g/mL) Tanecikler arası etkin çekim kuvveti
X 1,3 Dipol-dipol
Y 0,8 Dipol-dipol
Z 0,8 London
Buna göre,
I. X ve Y II. X ve Z III. Y ve Z
karışımlarından hangileri ayırma hunisi kullanılarak ayrılabilir?
Birbiri içinde çözünmemelidir (I olmaz). Yoğunlukları farklı olmalıdır (III olmaz). Cevap yalnız II
52
BİLGİ
b) Yüzdürme (Flotasyon) İle Ayırma
Katı-katı veya katı-sıvı heterojen karışımların ayrılmasında kullanılan yöntemler-
den biridir. Kum ve talaş gibi yoğunlukları farklı katı-katı karışımlar veya talaş-su gibi
katı-sıvı heterojen karışımlar bu yöntemle bileşenlerine ayrılabilir.
Karışanların özkütle farkından yararlanılır.
Karışımdaki katıların çözünmediği ve özkütle- Kum + odun talaşı

Odun talaşı
si karışımı oluşturan iki katının özkütlesi arasında
olan bir sıvı kullanılmalıdır. Örneğin, kum ve odun
talaşını birbirinden ayırmak için karışıma su ka-
tılmalıdır.
Saf su Saf su
Kumun özkütlesi sudan büyük olduğundan
kabın dibine çöker, odun talaşı ise özkütlesi su- Kum
dan küçük olduğundan suyun yüzeyinde kalır.
Buna yüzdürme ya da flotasyon denir. Suyun
yüzeyinden odun talaşı bir spatül yardımıyla alınır.
Yüzdürme işlemi maden cevherlerini zenginleştirmede kullanılır. En çok kullanıldı-
ğı alan çinkonun sülfürlü minerallerin zenginleştirilmesidir.
Su arıtmada kullanılan yüzdürme yöntemi
45 ÖĞRENME ALANI
Yoğunlukları birbirinden farklı olan iki katı flotasyon (yüzdürme) tekniği kullanılarak
birbirinden ayrılabilir.
Buna göre, bu yöntemde kullanılacak olan sıvı
I. İki katı ile de tepkimeye girmemelidir.
II. İki katıyı da çözmelidir.
III. Yoğunluğu iki katının yoğunluğundan fazla olmalıdır.
özelliklerinden hangilerine sahip olmalıdır?
Heterojen karışım olmalıdır. Yoğunluğu iki katının yoğunluğu arasında olmalıdır. Yanlız l
53
BİLGİ
KAZANIM 6 3. Bir tüp içine atılan X, Y ve Z sıvılarının oluş-

turduğu karışım yandaki şekildeki gibidir.
Y
1. Buna göre, X, Y ve Z sıvıları ile ilgili,
I. X ve Z sıvıları karışımı homojendir.
Süzgeç kâğıdı Huni II. X, Y ve Z karışımı ayrıma hunisi ile
bileşenlerine ayrılır. X-Z
III. Y sıvısının yoğunluğu, X ve Z den
oluşan sıvı karışımının yoğunluğun-
dan küçüktür.
D) I ve III E) I, II ve III
Şekildeki düzenek yardımıyla aşağıda verilen ka- X-Z homojen karışımı ayırma hunisi ile ayrılmaz.
rışımlardan hangisi bileşenlerine ayrılabilir?

A) Zeytinyağı – su B) Mazot – su 4. Aşağıda bazı karışımlar ve bunları ayırma yöntemleri
ile ilgili bilgiler verilmiştir.
C) Çamurlu su D) Tuzlu su
E) Tuz – şeker
Su
Süzgeç kâğıdı katı-sıvı heterojen karışımlarını ayırmak için Su
kullanılabilir.
CCI4(s) Talaş
Demir
tozu
Kum
A. Su-kum karışımı 1. Süzme işlemi sonunda

süzme işlemi ile ay- süzgeç kâğıdında kum olur.
rılır.
2. X ve Y katıları ile ilgili, B. Su-CCI4 karışımı 2. Ayırma hunisinin vanası
4 X katısının yoğunluğu 0,6 g/mL dir. ayırma hunisi ile bi- açıldığında toplama ka-
leşenlerine ayrılır. bında ilk olarak CCl4 top-
4 Y katısının yoğunluğu 3,7 g/mL dir. lanır.
bilgileri veriliyor.
C. Demir tozu-talaş 3. Bu karışımın üzerine su
Buna göre X ve Y katılarından oluşan bir karışımı karışımını ayırmada ilave edilir. Sonra su üze-
bileşenlerine ayırmak için kullanılabilecek sıvının yoğunluk farkından rinde yüzen demir tozu
yoğunluğu ve kullanılan yöntemin adı aşağıdaki- yararlanılabilir. kaşık yardımı ile ayrılır.
lerden hangisidir?
: Doğru : Yanlış
Yöntem dsıvı(g/mL)
Buna göre, karışımlarla ilgili A, B ve C kısımla-
A) Yüzdürme 0,3 rındaki bilgiler doğrultusunda 1, 2 ve 3 numaralı
B) Yüzdürme 2,6 ifadelerin tümünün hatasız cevaplanması duru-
munda renk sıralaması aşağıdakilerden hangisi
C) Süzme 2,5
gibi olur?
D) Süzme 0,8
A) 1 B) 1 C) 1 D) 1 E) 1
E) Eleme 4,2 2 2 2 2 2
3 3 3 3 3
Yüzdürme işleminde kullanılan sıvının yoğunluğu karışımdaki
katıların yoğunlukları arasında olmalıdır. C'de mıknatıs kullanılmalıdır.
54
KAVRAMA
Kavrama
5. 8. X, Y ve Z saf maddelerinin deniz seviyesindeki erime
ve kaynama noktaları tablodaki gibidir.
Y sıvısı Erime Kaynama

Madde
noktası (°C) noktası (°C)
X sıvısı X –30 75
Y 35 150
Musluk
Z 12 122
Buna göre,
Yukarıdaki deney düzeneği ile ilgili, I. 0° C de X-Y heterojen karışımı ayırma hunisi
ile ayrılabilir.
I. Kullanılan aletin adı ayırma hunisidir.
II. 50° C de Y-Z heterojen karışımı süzme ile ay-
II. Kütleleri eşit ise, karışımdaki X in hacmi daha
rılabilir.
fazladır.
III. 25° C de X-Z heterojen karışımı emülsiyon-
III. X - Y sıvı karışımı emülsiyondur.
dur.
Ayırma hunisi ile heterojen sıvı–sıvı (emülsiyon) karışımları
0°C’de X-Y katı-sıvı karışımıdır. 50°C’de Y-Z sıvı-sıvı karışımı-
ayrılır. Yoğunluğu büyük olan sıvı altta kalır.
dır.
6. I. Diyaliz
II. Ayırma hunisi
III. Flotasyon
Yukarıdaki ayırma tekniklerinden hangilerinde ka-
rışımdaki maddelerden en az biri katı hâlde olma-
lıdır?
Diyaliz heterojen katı – sıvı,

Ayırma hunisi heterojen sıvı – sıvı,
Flotasyon (yüzdürme) heterojen katı – katı
karışımlarını ayırmak için kullanılır.
7. I. Zeytinyağı – su
II. Tuzlu su
9. Aşağıdaki karışımlardan hangisinin ayrılmasında
III. Mazot – su
yoğunluk farkından yararlanılmaz?
Yukarıdaki karışımlardan hangileri ayırma hunisi
A) Atık suların temizlenmesi
yardımıyla bileşenlerine ayrılabilir?
B) Çakıl taşı - odun talaşı karışımının ayrılması
C) Sülfürlü cevherlerin ayrıştırılması
D) I ve II E) I ve III
D) Tuzlu sudan tuz eldesi
Yoğunlukları farklı olan heterojen sıvı – sıvı karışımları ayırma
E) Buğdayın samandan ayrılması
hunisi ile bileşenlerine ayrılabilir. Tuzlu su karışımı homojen
katı –sıvı karışımıdır. Tuzlu sudan tuz eldesi için su buharlaştırılmalıdır.
55
1-C 2-B 3-D 4-E 5-C 6-C 7-E 8-B 9-D KAVRAMA
BİLGİ (KAYNAMA VE ERIME NOKTASI FARKI ILE AYIRMA)
KAYNAMA NOKTALARI FARKINDAN YARARLANILARAK

GELİŞTİRİLEN AYIRMA TEKNİKLERİ
a) Basit Damıtma (Destilasyon)

Homojen sıvı - katı karışımlarını ayırmak için kullanılır.
Karışımda yer alan sıvının, önce ısıtılarak buharlaştırılması ve ardından soğutula-
rak başka bir ortamda yoğunlaştırılmasına damıtma denir. Bu sayede sıvı, karışımdan
ayrılmış olur.
Damıtma işleminde bileşenlerin kaynama noktası farkı kullanılır. Katı - sıvı homojen
karışımından sadece katı elde edilmek isteniyorsa, karışımdaki sıvı buharlaştırılır, kalan
katı olur.
Damıtma düzeneğinde toplama kabında biriken sıvıya destilat (damıtık) denir.
Termometre
Su çıkışı
Su girişi
Toplama kabı
Destilat
Damıtma düzeneği
AKLINDA OLSUN
Soğutulan gazlardan yoğun- b) Ayrımsal Damıtma

laşma noktası büyük olan gaz
önce sıvılaşır. İki ya da daha fazla sıvıdan oluşan homojen karışımın, sıvıların kaynama noktaları
farkı kullanılarak bileşenlerine ayrılması işlemine ayrımsal damıtma denir.
●● Sıvıların kaynama noktaları farkı ne kadar büyük olursa ayırma işlemi o kadar
verimli olur.
●● Karışımdan öncelikle kaynama noktası düşük olan sıvı ayrılır.

UYARI! Az uçucu olan sıvı yoğunlaşıp geri dönerken, daha uçucu olan sıvı üst kısma ulaşıp,
ayrılır.
Ayrımsal damıtma işleminde
soğutucunun sıcaklığı sıvıların Ayrımsal damıtma düzeneği ile basit damıtma düzeneğini birbirinden ayıran fark, ay-
kaynama sıcaklığının altında rımsal damıtma düzeneğinde kullanılan damıtma (fraksiyon) kolonudur. Bu kolonun
olmalıdır. içinde geniş temas yüzeyi elde etmek için küçük cam parçaları bulunur. Bunun nedeni,
kaynama noktası yüksek olan ama düşük sıcaklıkta da buharlaşan moleküllerin ortamı
terk etmesini engelleyerek damıtma balonuna geri gitmelerini sağlamaktatır.
●● Sıvılar her sıcaklıkta buharlaştığından, toplama kabında biriken ilk sıvı saf değildir.
●● Ayrımsal damıtma destilata birkaç defa tekrarlanarak saflık yüzdesi artırılabilir.
56
BİLGİ
Termometre
AKLINDA OLSUN
Su çıkışı
Soğutucu
Ayrımsal damıtma işlemi
Adaptör ham petrolün bileşenlerine
Fraksiyon
kolonu
Su girişi ayrılmasında kullanılan bir
yöntemdir.
Toplama
Damıtma balonu kabı
Isıtıcı
Ayrımsal damıtma düzeneği
Alkol - su karışımının ayrımsal damıtma işlemi sonucunda elde edilen sıcaklık - LPG
zaman grafiği aşağıda verilmiştir. Benzin
Sıcaklık (°C)
Uçak yakıtı
100
Su kaynar. Dizel
78
Fuel oil
Alkol kaynar.
0 Zaman Ham petrol Asfalt

Rafineri
4 Kaynama noktası yüksek olan sıvı en saf olarak elde edilir.
4 Ayrımsal damıtma işlemi sanayide ham petrolün bileşenlerine ayrılması için
kullanılır. Damıtma kolonunda değişik kısımlarda petrolün farklı bileşenleri elde
edilir.
KAVRAM YANILGISI
✘ Tuzlu suyu bileşenlerine ayırmak için ayrımsal damıtma tekniği kullanılır.
✔ Tuzlu su basit damıtma işlemi ile bileşenlerine ayrılabilir.
46 ÖĞRENME ALANI
Tabloda X, Y ve Z saf maddeleri ile hazırlanan iki karışım için bileşenlerine ayırma
yöntemleri verilmiştir.
Oda koşullarında hazırlanan karışım Bileşenlerine ayırma yöntemi
X-Y Basit damıtma
X-Z Ayrımsal damıtma
Buna göre X, Y ve Z saf maddeleri ile ilgili,

I. Y katı, X ve Z sıvı hâldedir.
II. X ve Y karışımı heterojendir.
III. X ve Z karışımı homojendir.
Basit damıtma homojen karışımları ayırmak için kullanılır. I ve III
57
BİLGİ
47 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki tabloda saf X, Y ve Z sıvılarının birbirleri içinde çözünürlükleri ve aynı
koşullardaki kaynama noktaları ile yoğunlukları verilmiştir.
Sıvı Birbiri içinde çözünürlük Kaynama noktası (°C) Yoğunluk (g/mL)

X Y de çözünür. 92 1,2
Y X de çözünür. 38 0,9
Z X ve Y de çözünmez. 22 0,4
Buna göre X, Y ve Z sıvılarından oluşan karışımlar,

I. X ve Z karışımı ayırma hunisi
II. Y ve Z karışımı basit damıtma
III. X ve Y karışımı ayrımsal damıtma
yöntemlerinden hangileri ile ayrılabilir?
Y ve Z heterojen karışımdır, basit damıtma olmaz. Cevap I ve III olur.
48 ÖĞRENME ALANI
Eşit kütlede X ve Y sıvılarından oluşan karışıma ayrımsal damıtma işlemi uygulanı-
yor. Uygulama sırasında ısıtma kabında X sıvısının kütlece yüzdesi artıyor.
Buna göre, X ve Y sıvılarının,
a) tanecikler arası çekim kuvvetlerini,
b) aynı koşullardaki uçuculuklarını,
c) aynı koşullardaki kaynama noktalarını kıyaslayınız.
Damıtma kabına Y daha çok geçmiştir. Buna göre a) X > Y b) Y > X c) X > Y olur.
ERİME NOKTASI FARKINDAN YARARLANARAK AYIRMA

Erime noktaları farklı katı-katı homojen karışımlarını ayırmada kullanılır.
Bu yöntem uygulanırken erime noktası düşük olan bileşen önce erimeye başlar,
eriyen bileşen başka bir kaba aktarılır. Örneğin, bakır metalinin erime sıcaklığı 1085° C
ve alüminyum metalin erime sıcaklığı 660° C’dir. Bu iki metalden oluşan bir karışım
ısıtıldığında erime sıcaklığı düşük olan alüminyum ilk olarak erir ve süzme işlemi ile
bakırdan ayrılır.
●● Karışımları bu yöntemle ayırabilmek için bileşenlerin erime noktaları arasında-

ki farkın büyük olması gerekmektedir.
Erime noktaları farkından yararlanarak ayırma endüstride, metallerin saflaştırılma-
sında, kurşun-kalay karışımı (lehim) gibi alaşımları oluşturan bileşenlerin ayrılmasında
kullanılır.
58
BİLGİ
3. Sıcaklık(°C) Homojen bir sıvı karışımı-
KAZANIM 7 nın ayrımsal damıtma işle-
mi sonucunda ayrılmasına
1. Kaynama noktaları arasındaki ilişki eter < alkol < su
ait sıcaklık - zaman grafiği
olan bir karışımda ayrımsal damıtma işlemi sonucun-
yandaki gibidir.
da elde edilen sıcaklık - zaman grafiği aşağıdaki gibi-
dir. Zaman
Buna göre, bu sıvı karışımında en az kaç tane sıvı

Grafikteki I. bölgede ısıt- Sıcaklık(°C) karıştırılmıştır?
ma kabında X ve Y sıvıla- A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
rı, II. bölgede ise sadece II
X sıvısı bulunduğuna I Grafikte 3 kez sıcaklık sabit olduğuna göre, sıvı karışımı 3
sıvıdan oluşmuştur.
göre; X, Y ve Z ile belir-
tilen sıvılar aşağıdakiler-
den hangisidir? Zaman
X Y Z
A) eter alkol su
B) su alkol eter
4. I. Süzme
C) alkol su eter
D) eter su alkol II. Ayrımsal damıtma
E) alkol eter su III. Basit damıtma

işlemlerinden hangileri homojen karışımları ayır-
I. aralıkta kapta Z sıvısı kalmadığına göre, Z en uçucudur. (eter) mak için kullanılır?
II. aralıkta kapta X hala sıvı ise, X in kaynama noktası en yük-
sektir (su). A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
Süzme katı-sıvı heterojen karışımları ayırmada kullanılır.

Ayrımsal damıtma sıvı-sıvı homojen karışımları ayırmada kulla-
nılır. Damıtma katı-sıvı homojen karışımları ayırmada kullanılır.
2. • X katısı, Y sıvısında çözünürken, Z sıvısında çö-

zünmemektedir.
• Z ve T sıvıları birbiri içinde çözünmektedir.
Buna göre, 5. I. Homojen sıvı - katı karışımları ayırmak için
kullanılır.
I. Z-T sıvıları yoğunluk farkından yararlanarak ayrı-
labilir. II. Kaynama noktaları farkı kullanılır.
II. X-Z karışımından X katısını ayırmak için süzme III. Toplama kabında ilk toplanan madde kay-
işlemi uygulanır. nama noktası düşük olan maddedir.
III. X-Y karışımı basit damıtma ile bileşenlerine ayrı- Ayrımsal damıtma ile ilgili yukarıdaki yargılardan
labilir. hangileri yanlıştır?
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III Ayrımsal damıtma işleminde homojen sıvı – sıvı karışımları
ayrılır.
Z-T karşımı homojendir, ayırmak için yoğunluk farkı kullanıl-
maz.
59
KAVRAMA
Kavrama
6. X, Y ve Z karışımlarının bileşenlerine ayırma yöntem- 8. İki farklı karışım türüne ait sıcaklık-zaman değişim
leri aşağıdaki tabloda verilmiştir. grafiği aşağıdaki gibidir.
Sıcaklık(°C) Sıcaklık(°C)
MADDE
X Y Z II
I
Ayırma Kaynama Ayırma Tanecik 1 2
yöntemi noktası farkı hunisi boyutu farkı
0 Zaman (dk) 0 Zaman (dk)
X Y
Buna göre, X, Y ve Z maddeleri aşağıdakilerden
Buna göre,
hangisi olabilir?
I. ( ) Grafiğinde su içerisinde şeker çözünmüş
X Y Z olabilir.
II. ( ) Grafiğini oluşturan karışım ayrımsal da-
A) Süspansiyon Çözelti Süspansiyon mıtma ile bileşenlerine ayrılır.
B) Alaşım Koloit Emülsiyon III. ( ) Grafiğinde karışımdaki maddeler sıvı faz-
dadır.
C) Çözelti Emülsiyon Koloit IV. ( ) Grafiğinde karışımı oluşturan maddeler
arasında iyon-dipol etkileşimi olabilir.
D) Çözelti Süspansiyon Çözelti
X ve Y grafiklerine ait ifadeler aşağıdakilerden han-
E) Emülsiyon Süspansiyon Koloit
gisinde doğru gruplandırılmıştır?
X Y
Kaynama noktası farkı homojen, ayırma hunisi sıvı-sıvı hetero-
jen, tanecik boyutu farkı heterojen katı-sıvı karışımları içindir. A) IV I, II, III
B) I, IV II, III
7. Eşit kütleli X ve Y sıvılarından oluşan homojen bir ka-
C) II, III, IV I
rışıma ayrımsal damıtma işlemi uygulandığında aşa-
ğıdaki sıcaklık-zaman grafiği elde ediliyor. D) II, III I, IV
Sıcaklık(°C) E) II, IV I, III
X: sıvı-katı homojen karışım

100
Y: sıvı-sıvı homojen karışım
78
9.
CCI4
22 I II III IV Alkol
0 5 8 12 16 Zaman (dk) X Y Z
Kum Tuz Şeker
X sıvısının aynı koşullardaki tanecikleri arasında-
Verilen maddelerin üzerine su eklenip çalkalanı-
ki çekim kuvvetinin, Y sıvısınınkinden daha zayıf yor. Oluşan karışımda her bir bileşeni ayrı ayrı elde
olduğu bilindiğine göre aşağıdaki ifadelerden etmek için,
hangisi yanlıştır? X kabında $ Önce (1), sonra (2)
Y kabında $ (3)
A) 0-5 dakika zaman aralığında toplama kabındaki X Z kabında $ Önce (4), sonra (5)
sıvısının miktarı daha azdır. numaralarla gösterilen ayırma yöntemleri uygula-
B) Aynı koşullarda Y sıvısının kaynama noktası 100° nıyor.
C’dir. Buna göre 1, 2, 3, 4 ve 5 numaralı ifadelerle ilgili
aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? (dCCI > dH O)
4 2
C) II. bölgede X sıvısı kaynamaktadır.
A) 1 numaralı ifade süzme
D) Aynı koşullarda, X sıvısı Y sıvısından daha uçucu- B) 2 numaralı ifade ayrımsal damıtma
dur. C) 4 numaralı ifade ayırma hunisi
D) 3 numaralı ifade damıtma
E) III. bölgede ısıtma kabında yalnız Y sıvısı vardır.
E) 5 numaralı ifade süzme
X sıvısı daha uçucu olduğundan toplama kabında (0-5) daki- 5 numaralı ifade öncesinde su şeker karışımı elde ediliyor. Bu
kada daha çok X toplanır. karışım damıtma yoluyla ayrılır.
60
KAVRAMA
1-B 2-D 3-C 4-E 5-A 6-C 7-A 8-B 9-E
(ÇÖZÜNÜRLÜK FARKI ILE AYIRMA) BİLGİ
Karışımlar maddelerin çözünürlüklerinin farklı olmasından yararlanılarak bileşenle-
rine ayrılabilir. Karışımda bulunan bileşenlerden biri çözücüde çözünüyor, diğeri çözün-
müyorsa çözünürlük farkından yararlanılır.
a) Özütleme (Ekstraksiyon)
Katı veya sıvı ortamdan istenilen bir maddenin sıvı bir çözücü yardımıyla çekilerek
ayrılması işlemine ekstraksiyon (özütleme) denir.
Çayın demlenmesi, şeker pancarından şeker eldesi, bitkilerden ilaç eldesi, çiçekler-
den esans eldesi, bazı bitkilerden yağ eldesi, söğüt ağacından aspirinin ham maddesi-
nin eldesi özütleme işlemi ile yapılır.
Çok tuzlu olan peynirin suda bekletilerek tuzunun peynirden suya geçmesi özütleme
işlemidir. Buraya kadar verilen örnekler katı-katı özütlemesi ile ilgilidir.
Özütleme işlemi, katı-sıvı karışımlarına da uygulanabilir. Sıvı fazdan ayırmak istenen
bileşeni daha iyi çözen ama sıvı bileşenle çözünmeyen bir çözücü kullanılır. Örneğin,
su-iyot karışımından iyodu ayırmak için CCI4 sıvısı kullanılır. İyot, CCI4 sıvısında daha
iyi çözündüğünden sudan ayrılmış olur. Su ve CCI4 sıvılarının oluşturduğu emülsiyon
ayırma hunisi ile ayrılıp CCI4 sıvısı buharlaştığında geriye iyot katısı kalır.
49 ÖĞRENME ALANI
I. Çayın demlenmesi
II. Ham petrolden LPG eldesi
III. Gül yağından gül esansı eldesi
Yukarıdaki işlemlerden hangilerinde ayırma yöntemi olarak özütleme işlemi uy-
gulanır?
II. de ayrımsal damıtma işlemi uygulanır. Yanıt I ve III
AKLINDA OLSUN
b) Kristallendirme
Katı-sıvı homojen karışımlarından, katının sıcaklıkla çözünürlüğünün değişiminden
yaralananak yapılan ayırma yöntemidir. Katıların çözünürlüğü genellikle sıcaklıkla artar.
Sıcaklık düşürüldüğünde çözeltide çözünen katı bileşenin çözünürlüğü azalacağı için
çözünen madde tekrar çökmeye başlar. Deniz suyundan kristallen-
Bu yöntemle elde edilen katı kristal olarak adlandırılır. Yöntemin adı da kristallendirme işlemi ile tuz elde
dirme olarak bilinir. edilebilir.
Örneğin, 70° C de hazırlanan doygun şekerli su çözeltisi soğutulduğunda bir miktar

şeker dibe çöker yani kristallenir. Süzme işlemi uygulanarak çöken şeker kristali çözel-
tisinden ayrılabilir.
Endüstride şeker pancarından şeker elde edilirken pancarın yapısındaki şeker önce
özütleme ile su ortamına geçirilir. Daha sonra su-şeker karışımındaki şeker kristallen-
dirme ile ayrılır.
61
BİLGİ
c) Ayrımsal Kristallendirme
Aynı sıvıda çözünmüş olan iki ya da daha fazla katının çözünürlüklerinin sıcaklıkla
değişiminden yararlanılarak yapılan ayırma işlemine ayrımsal kristallendirme denir.
Örnek olarak tuz-şeker karışımının ayrılması verilebilir.
AKLINDA OLSUN
4 Ayrımsal kristallendirme yöntemi, çözünürlükleri sıcaklıkla değişen katıları bir-
Ayrımsal kristallendirme birinden ayırmak için kullanılır.
yöntemi katılardan birinin NaCI ve KNO3 katılarının saf sudaki çö- Çözünürlük (g/100 g su)
zünürlüklerinin sıcaklıkla değişimi grafikteki
endotermik, diğerinin ekzo-
gibidir. KNO3
termik çözündüğü karışım-
Öncelikle iki katının yüksek sıcaklıkta
larda daha iyi sonuç verir. doygun çözeltisi hazırlanır. Hazırlanan sulu
çözeltide karışımın yüksek sıcaklıkta suyu NaCI
buharlaştırılınca NaCI kristallenir. Karışım
soğutulduğunda NaCI nin çözünürlüğü çok
azalmazken, KNO3’ünki çok azaldığı için Sıcaklık (°C)
KNO3 çok kristallenir.
Endüstride deniz suyundan yemek tuzunun elde edilme sürecinde de ayrımsal
kristallendirme kullanılır.
50 ÖĞRENME ALANI
Bazı karışımları bileşenlerine ayırmak için kullanılan ayırma yöntemlerinin te-
mel dayanakları aşağıda belirtilmiştir.
A Tanecik boyutu farkını kullanma
B Kaynama noktaları farkını kullanma
C Yoğunluk farkını kullanma
Buna göre, verilen karışım örneklerini bileşenlerine ayırmak için uygulanacak

yöntemin temel dayanağını ifadelerin sonundaki boşluğa A, B ya da C şeklin-
de belirtiniz.
1. Deniz suyundan saf su eldesi B
2. Zeytinyağı - su karışımından su eldesi C
3. Pirinç - taş karışımından taşın ayrılması A
4. Ham petrolden LPG eldesi B
5. Çamurlu sudan çamurun ayrılması A
6. Diyaliz ile kanın temizlenmesi A
7. Cevher zenginleştirilmesi C
8. Tozlu havadan temiz hava eldesi A
9. Buğday - saman karışımının ayrılması C
10. Odun talaşı - kum karışımından odun talaşı eldesi C

62
BİLGİ
3. Aşağıdaki karışımlardan hangisi için verilen ayır-
KAZANIM 8 ma yöntemi yanlıştır?
1. Demir, odun talaşı, kum, tuz ve şekerden oluşan karı- Karışım Yöntem
şımı ayırmak için aşağıdaki işlem basamakları uygula- Ayrımsal
nıyor. A) Tuz – şeker
kristallendirme
1. adım: Karışımdan mıknatısla demir alınır.
2. adım: Karışıma su eklenir. B) Nikel tozu – kobalt tozu Mıknatıs kullanma
3. adım: X maddesi kaşıkla başka kaba alınır.
4. adım: Y maddesi süzme ile ayrılır. C) Şeker – su Damıtma
5. adım: Son adımda ayrımsal kristallendirme yapılır. D) Yağ – su Ayırma hunisi
Buna göre, 3. ve 4. adımda ayrılan maddeler aşa- E) Glikol – su Ayrımsal damıtma
ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
Hem nikel hem de kobalt tozu mıknatıstan etkilendiği için,
X Y mıknatıs ile ayrılamazlar.
A) Tuz Odun talaşı
4. Aşağıda bazı katıların benzen ve sudaki çözünme du-
B) Kum Tuz
rumları verilmiştir.
C) Odun talaşı Tuz
Katılar Benzen Su
D) Tuz Şeker
X Çözünür Çözünmez
E) Odun talaşı Kum Y Çözünmez Çözünmez
Sırasıyla: Fe, odun talaşı, kum ayrılır. Z Çözünmez Çözünür
(1) (3) (4) Buna göre X - Y - Z karışımından Z katısını elde et-
mek için kullanılması gereken çözücü ve sırasıyla
uygulanması gereken yöntemler aşağıdakilerin
2. I. Alkol - su karışımı
hangisinde doğru verilmiştir?
II. Tuz - şeker karışımı
III. Cevher zenginleştirme Çözücü Yöntemler
A) Su Süzme - Özütleme
Yukarıda verilen karışımları ayırmak için kullanı-
lan yöntemlerdeki ayırt edici özellikler aşağıdaki- B) Benzen Süzme - Damıtma
lerden hangisinde doğru verilmiştir? C) Benzen Kristallendirme - Süzme
I II III D) Benzen Süzme - Kristallendirme
E) Su Süzme - Kristallendirme
A) Kaynama Tanecik Özkütle
noktası boyutu 2022 / MSÜ
B) Özkütle Tanecik Özkütle Suya atıldıklarında sadece Z çözünür. Süzülürse karışımdan X
boyutu ve Y çıkartılmış olur (Süzgeç kağıdında kalır.) Su buharlaştırı-
larak Z kristallendirilirse ayrılmış olur.
C) Kaynama Özkütle Çözünürlük
Yanıt E
noktası
D) Kaynama Çözünürlük Özkütle 5. I. Tuzlu peynirin su içerisine konularak tuzunun
noktası giderilmesi
E) Çözünürlük Özkütle Tanecik II. Şeker pancarından şeker eldesi
boyutu III. Tuzlu sudan su eldesi
Alkol – su karışımı için ayrımsal damıtma kullanılır. Kullanılan Yukarıdaki işlemlerden hangilerinde özütleme uy-
ayırt edici özellik kaynama noktasıdır. gulanır?
Tuz – şeker karışımında ayrımsal kristallendirme kullanılır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Kullanılan ayırt edici özellik çözünürlük farkıdır.
Cevher zenginleştirme için kullanılan flotasyon (yüzdürme)
yönteminde kullanılan ayırt edici özellik yoğunluk (özkütle) III. için damıtma işlemi uygulanır.
farkıdır.
63
KAVRAMA
Kavrama
6. Aşağıdaki tabloda X, Y ve Z maddelerinin normal eri- 9. X ve Y karışımlarını ayırmada kullanılan yöntemler
me ve kaynama sıcaklıkları verilmiştir. aşağıda verilmiştir.
Erime Kaynama Karışım Ayırma Yöntemi

Madde
sıcaklığı (°C) sıcaklığı (°C)
X Ayrımsal kristallendirme
X –10 60
Y Basit damıtma
Y –18 85
Z 22 140 Buna göre, X ve Y karışımları aşağıdakilerden
hangisi gibi olabilir?
Buna göre,
X Y
I. Oda sıcaklığında X ve Z karışımı ayrımsal A) Alkol-su Tuz-su
damıtma
B) Yağ-su Alkol-su
II. 50°C de X ve Y karışımı ayırma hunisi C) Tuz-şeker Şeker-su
III. 20°C de Y ve Z karışımı ayrımsal kristalle- D) Tuz-şeker Alkol-su
dirme E) Kum-şeker Ham petrol
işlemlerinden hangileri ile bileşenlerine ayrılabilir?
Tuz ve şekerin sıcaklıkla çözünürlükleri farklı miktarlarda deği-
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II şir. Basit damıtma işlemi ile şeker-su karışımı ayrılabilir.
25°C’de X ve Z sıvıdır, I olur. 50°C’de X ve Y sıvıdır, heterojen

ise II olur. 20°C’de Y sıvı, Z katıdır. III olmaz. 10. Aşağıdaki karışımların ayrılmasında yararlanılan
özelliklerden hangisi yanlış verilmiştir?
7. X ve Y nin saf iki sıvı olduğu bilinmektedir. Karışım Özellik

A) Şeker pancarından Çözünürlük farkı
Buna göre,
şeker eldesi
I. Süzme B) Havadan azot eldesi Yoğunlaşma noktası
II. Ayırma hunisi kullanma farkı
C) Çayın demlenmesi Çözünürlük farkı
III. Ayrımsal damıtma
D) Ham petrolden LPG Kaynama noktası farkı
işlemlerinden hangileri bu iki sıvıdan oluşan karı- eldesi
şımı bileşenlerine ayırmak için kullanılamaz? E) Kanın temizlenmesi Özkütle farkı
Kanın temizlenmesinde tanecik boyutu farkı kullanılır.
Süzme katı-sıvı heterojen karışımları ayırmak için kullanılır.

11. Bir sıvı karışımın ayrımsal damıtma yöntemiyle
bileşenlerine ayrılması için bileşenlerin;
8. Aşağıda verilen ayırma yöntemlerinden hangisin-
de maddelerin çözünürlük farkından yararlanılır? I. çözünürlük,
A) Kristallendirme II. yoğunluk,
B) Ayrımsal damıtma III. tanecik boyutu,
C) Damıtma IV. kaynama sıcaklığı
D) Özütleme özelliklerinden hangilerinin birbirinden farklı ol-

ması gerekir?
E) Flotasyon
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve II
Kristallendirme işleminde çözünürlüğün sıcaklıkla değişimi
kullanılır. Damıtma ve ayrımsal damıtmada kaynama noktası D) I, II ve III E) II, III ve IV
farkı kullanılır. Flotasyonda ise özkütle farkı kullanılır. 2017 / YGS
Ayrımsal damıtmada kaynama noktaları farkı kullanılır.
64
KAVRAMA 1-E 2-D 3-B 4-E 5-C 6-C 7-A 8-D 9-C 10-E 11-B
TAM TUR
KARIŞIMLAR
Homojen Karışım (Çözelti) Heterojen Karışım
Süspansiyon
Dağıtan ve dağılan fazlarına göre Dağılan faz: Katı
Heterojen Karışımlar Dağıtan faz: Sıvı
Emülsiyon
Dağılan faz: Sıvı

Dağıtan faz: Sıvı
KARIŞIMLAR
Aerosol
Tanecik Dağılan faz: Katı veya sıvı
boyutuna
göre Dağıtan faz: Gaz
Dağılan maddenin tanecik Dağılan maddenin tanecik Dağılan maddenin tanecik Koloit
boyutu 10–9 m’den küçük ise boyutu 10–9 – 10–6 m arası ise boyutu 10–6 ’m den büyük ise
Dağılan faz: Katı
ÇÖZELTİ KOLOİT SÜSPANSİYON Dağıtan faz: Sıvı veya gaz
ÇÖZELTİ
Çözücü Çözünen
KARIŞIMLARIN AYRILMASI
Tanecik boyutu Çözünürlük Yoğunluk farkı Kaynama nokta-

farkı ile ayırma farkı ile ayırma ile ayırma ları farkı ile ayırma
1. Ayıklama 1. Ayrımsal 1. Ayırma hunisi 1. Damıtma

2. Eleme kristallendirme 2. Çöktürme (Destilasyon)
3. Süzme 2. Ekstraksiyon 3. Aktarma 2. Ayrımsal
4. Diyaliz (özütleme) (Dekantasyon) damıtma
4. Yüzdürme
(Flotasyon)
DİĞER AYIRMA YÖNTEMLERİ
1. Mıknatıs ile ayırma

2. Süblimleşme farkı ile
ayırma
3. Erime noktaları farkı ile
ayırma
65
TAM TUR
İyi bir başlangıç, yarı yarıya başarı demektir.
(Andre Gide)
ACEMİ 1
1. Yanda verilen kütlece %10’luk çö-
4. • Yoğunlukları X > Y > Z dir.
• X – Z ile Y – Z karışımı emülsiyondur.
zeltinin özkütlesi 0,8 g/cm3 tür.
• X ve Y karışımı ayrımsal damıtma ile ayrılır.
Buna göre, çözeltide çözünmüş 600 mL Yukarıdaki bilgilere göre, X, Y ve Z sıvıları bir dere-
madde miktarı kaç gramdır? çözelti
celi silindirde karıştırılıp bir süre beklendikten son-
ra aşağıdaki görünümlerden hangisi elde edilir?
A) 12 B) 24 C) 36 D) 48 E) 72 A) B) C) D) E)
m Z
d= m = 0,8 · 600 = 480 g çözelti
V Z
X,Y X,Z Y,Z
%10'luk ise 100 g çözelti 10 g çözünen içerir Y
480 g çözelti x
Z
X,Y
X Y X
x = 48 g çözünen içerir.
2. Termometre X ve Z emülsiyondur birbirinde çözünmez. X ve Y ayrımsal

damıtma ile ayrışıyorsa birbirinde çözünür. Z nin yoğunluğu en
az olduğundan en üstte yer alır.
5. • I2 apolar yapılı bir katıdır.

Su çıkışı
Su girişi • CCI4 apolar yapılı bir sıvıdır.
Toplama kabı • H2O polar yapılı bir sıvıdır.
• C6H6 apolar yapılı bir sıvıdır.
Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangileri yanlıştır?
Yukarıdaki verilen düzenek kullanılarak,
A) H2O ve C6H6 karışımı emülsiyondur.
I. Tuzlu su
B) I2 ve CCI4 karışımının basit damıtma ile bileşenle-
II. Çamurlu su
rine ayrılması uygun bir yöntemdir.
III. Yağlı su C) H2O ve CCI4 karışımı ayırma hunisi ile bileşenle-
karışımlarından hangilerinin ayrılması daha doğru rine ayrılabilir.
olur? D) I2 - CCI4 arasındaki etkileşim indüklenmiş dipol –
dipol etkileşimidir.
E) I2 - H2O karışımı süzme ile bileşenlerine ayrılabilir.
I2 – CCI4 arasındaki etkileşim indüklenmiş dipol – indüklenmiş
Verilen düzenek basit damıtmadır. Katı - sıvı homojen karışım- dipol etkileşimidir.
ları için uygundur. Çamurlu su süzme, yağ ve su ayırma huni-
si ile ayrılır. 6. I. Yüzdürme
II. Eleme
III. Ayrımsal damıtma
3. 50 gram kütlece % 20 lik ve 50 gram kütlece % 40 IV. Süzme
lık şeker çözeltileri karışımına 50 gram su eklenir- Yukarıda verilen ayırma yöntemlerinin hangilerin-
se, son çözelti kütlece yüzde kaçlık olur? de maddenin tanecik boyutu farkından yararlanılır?
A) 10 B) 15 C) 20 D) 30 E) 35 A) Yalnız II B) I ve II C) II ve IV
m1 · %1 + m2 · %2 + m3 · %3 = MT · %son D) I, II ve III E) I, III ve IV
50 · 20 + 50 · 40 + 50 · 0 = 150 · %son Yüzdürmede yoğunluk farkı
%son = 20 Ayrımsal damıtmada kaynama noktası farkı
Eleme ve süzmede tanecik boyutu farkı kullanılır.
66
ACEMİ
Ek Ödev: 10. Sınıf ÇAP KİMYA SB / 2. Ünite / Hibrit Test – 1-2
Acemi
7. Termometre Düzenek - I 9. I. Çiçeklerden esans eldesi
II. Fındıktan sıvı yağ eldesi
III. Şekerden alkol eldesi
Su çıkışı
Yukarıda verilen örneklerden hangilerinde özütle-
Su girişi
me yöntemi kullanılmaktadır?
Toplama kabı
Düzenek - II
Termometre Çiçeklerden esans eldesi ve çekirdekli tohumlu bitkilerden yağ
Su çıkışı eldesi özütleme ile olur. Şekerden alkol eldesi kimyasal bir
Soğutucu
olaydır.
Adaptör
Fraksiyon
Su girişi
kolonu
10. • X, sıvı – sıvı homojen karışımdır.
Toplama
• Y, sıvı – sıvı heterojen karışımdır.
Damıtma balonu kabı
• Z, katı – sıvı heterojen karışımdır.
Isıtıcı
Yukarıda verilen bilgilere göre, X, Y ve Z karışım-
larını bileşenlerine ayırmak için kullanılabilecek
Yukarıda verilen düzeneklerle ilgili aşağıda verilen- en uygun ayırma yöntemleri aşağıdakilerden han-
lerden hangisi yanlıştır? gisinde doğru verilmiştir?
A) Her iki düzenek çözeltilerin ayrıştırılması için kul- I II III

lanılır. Ayrımsal
A) Ayırma hunisi Süzme
B) Şekerli suyun ayrılmasında I. düzenek daha uy- damıtma
gundur. B) Damıtma Ayırma hunisi Süzme
C) Yağ ve suyun ayrılmasında II. düzenek kullanılır. Ayrımsal
D) Düzeneklerde maddelerin kaynama noktaları far- C) Süzme Ayırma hunisi
damıtma
kından yararlanılır.
D) Yüzdürme Aktarma Damıtma
E) I. düzenek damıtma, II. düzenek ayrımsal damıt-
E) Aktarma Damıtma Yüzdürme
madır.
Yağ ve su karışımı çözelti oluşturmadığından ayırma hunisi Alkol – su gibi sıvı – sıvı homojen karışımları ayrımsal damıt-
kullanılarak, yoğunluk farkı ile ayrılır. ma yöntemiyle ayrılır.
Yağ – su gibi sıvı – sıvı heterojen karışımları ayırma hunisi ile
ayrılır.
Kum – su gibi katı – sıvı heterojen karışımları süzme yöntemi
ile ayrılır.
O
8. Suyun yapısı H H şeklindedir.
11. I. Bronz
Buna göre,
H II. Demir
Cl
I I
+
I. Na Cl
–
II. H C O H III. Cl C Cl III. Kirli hava
I
I
I
I
I
I
H
Cl
IV. Tuzlu su
maddelerinden hangileri su ile homojen karışım Yukarıda verilen örneklerden hangileri çözeltidir?
oluşturur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve IV
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I, II ve III E) I, II ve IV
Bronz alaşımdır, çözeltidir.
I. iyoniktir suda çözünür. Demir saf maddedir, elementtir.
II. polar yapılıdır, H – bağı içerir, suda çözünür. Kirli hava heterojen karışımdır.
III. madde apolardır, suda çözünmez Tuzlu su çözeltidir.
67
1-D 2-A 3-C 4-B 5-D 6-C 7-C 8-C 9-B 10-A 11-C ACEMİ
Dehanın 10’da 1’i yetenek, 10’da 9’u da çalışmaktır.
(Albert Einstein)
ACEMİ 2
3. Bir X çözeltisi 3 farklı saf sıvıdan oluşmuştur.
1. Şekildeki çözeltiye sabit sı-
caklıkta bir miktar daha KCl tuzu Bu çözeltiyi bileşenlerine ayırmak için,
ekleniyor. I. Damıtma
Buna göre, II. Ayırma hunisi kullanma

Doymamış
I. K+ iyon miktarı III. Süzme
KCl
çözeltisi işlemlerinden hangileri uygulanamaz?
II. Kütlece yüzde derişim
III. Donmaya başlama sıcak- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
lığı D) II ve III E) I, II ve III
nicelikleri nasıl değişir?
Sıvı – sıvı homojen karışımları ayrımsal damıtma ile bileşenle-
I II III rine ayrılır.
A) Artar Artar Azalır Süzme ve ayırma hunisi heterojen karışımlara uygulanır.
B) Artar Artar Artar
C) Azalır Artar Azalır
D) Azalır Azalır Artar
E) Değişmez Artar Artar
KCl çözeltisine KCl katısı eklenirse kaptaki K+ iyon sayısı 4. Kütlece % 20 lik 600 gram tuzlu su çözeltisinden
artar, derişim artar, çözeltinin donma noktası azalır. aynı sıcaklıkta kaç gram su buharlaştırılırsa, olu-
şacak yeni çözelti kütlece % 30 tuz içerir?
A) 100 B) 125 C) 150 D) 200 E) 400
20
600 $ = 120 g tuz ile 480 g su içeren çözeltiden su çeki-
100
lerek %30 luk hâle getirilecektir.
%30 luk 30 g tuz 70 g su içerirse
2. X, Y ve Z maddelerine ilişkin,
120 g tuz x
X: Farklı tür atom, aynı tür moleküllerden oluşmuştur.

x = 280 g su yeterlidir.
Y: Apolar bir katının sulu karışımıdır.
480 – 280 = 200 g su buharlaştırılmalıdır.
Z: Homojendir ama özkütlesi sabit değildir.
bilgilerine göre, aşağıdakilerden hangisinde mad-

deler doğru sınıflandırılmıştır?
X Y Z
A) Element Emülsiyon Bileşik
B) Bileşik Süspansiyon Çözelti 5. I. Homojen ya da heterojen olabilirler.
C) Bileşik Alaşım Element II. Sabit bir bileşimleri yoktur.
D) Element Süspansiyon Emülsiyon III. Formüllerle gösterilirler.
Homojen
E) Bileşik Emülsiyon Yukarıdaki özelliklerden hangileri karışımlara ait
karışım
olamaz?
Farklı tür atom, aynı tür molekül içeren maddeler bileşiktir, A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
örneğin H2O.
Su polar olduğuna göre, Y suda çözünmeyen katıdır, süspan-
siyon oluşturur. Özkütlesi sabit olmayanlar karışımlardır. Karışımlar sembollerle veya formüllerle gösterilmezler.
Homojen karışımlar çözelti olarak bilinir.
68
ACEMİ
Acemi
6. Şekildeki kapta bulunan doymamış
8.
tuzlu su aynı sıcaklıkta 60 gram aynı
tuzdan eklenerek doymuş hâle getiri-
liyor. Kütlece Kütlece
Kütlece
% 40 lık % 30’luk % 20’lik
Buna göre, 300 g
tuzlu su 200 g 300 g
I. Çözeltinin özkütlesi artar.
II. Çözeltinin kütlece yüzde deri- Aynı tuza ait olan yukarıdaki çözeltiler karıştırıl-
şimi % 50 olur. dıktan sonra son çözeltinin derişiminin % 24 lük
III. Tuzun aynı sıcaklıktaki çözünürlüğü olması için yapılması gereken işlem aşağıdakiler-
50 g tuz / 100 g su dur. den hangisidir?
yargılarından hangileri doğrudur? A) Oluşan çözelti zaten % 24 lük olduğundan bir şey
yapmaya gerek yoktur.
B) Çözeltiye 150 g su eklenmelidir.
C) Çözeltiye 20 g tuz eklenmelidir.
40 D) Çözeltiye 150 g su ve 20 g tuz eklenmelidir.
300 $ = 120 g tuz ve 180 g su içeren bir çözeltidir.
100
E) Çözeltiye 100 g su eklenmelidir.
60 g tuz eklenirse; 180 g tuz ve 180 g su olan karışım elde
edilir. %1 · M1 + %2 · M2 = %son ·Mson
Çözelti %50 lik olur. Çözünürlük 100 g tuz / 100 g sudur. 30 · 200 + 20 · 300 = %son · 500
12000
Eklenen tuz özkütlenin artmasına neden olur. %son = = 24
500
9. • X - Y karışımı damıtma
• Y - Z karışımı ayırma hunisi
• X - Z karışımı süzme
işlemleri ile bileşenlerine ayrıştırılıyor.
7. x g NaCl y g NaCl z g NaCl Buna göre, verilen maddeler ile ilgili aşağıdakiler-
den hangisi kesinlikle yanlıştır?
A) Y ve Z sıvıdır.
200 mL
100 mL su B) X - Z karışımı çözeltidir.
su 50 mL C) X katıdır.
su
D) Y ve Z karışımı heterojendir.
I II III
E) Aynı sıcaklıkta Y, X’ten daha düzensizdir.
Yukarıda verilen çözeltilerin kaynamaya başlama sı- Y ve Z ayırma hunisi ile ayrıştığına göre Y ve Z sıvıdır. Y sıvı
caklıkları birbirine eşittir. olduğuna göre damıtmada kullanılan X katıdır.
X – Z karışımı süzme ile ayrılırsa, heterojendir. Y ve Z ayırma
Buna göre, aynı koşullarda x, y ve z arasındaki hunisi ile ayrıldığından heterojendir. Y sıvısı X katısından daha
ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiş- düzensizdir.
tir?
A) 4x = y = 2z B) x = y = z 10. x gram kütlece % 10’ luk NaNO3 çözeltisi ile y gram
kütlece % 30’luk NaNO3 çözeltisi karıştırılıyor.
C) x = 2y = 4z D) 2x = y = 4z
x
Karışımın kütlece % derişimi 14 ise kütle oranı
E) 2x = 4y = z y
kaçtır?
Derişimleri eşit ise kaynama noktaları birbirine eşittir. Her 1 1
çözeltide aynı miktar su kullanılsaydı gereken katı kütleleri A) B) C) 2 D) 4 E) 8
4 2
(200 mL su için)
x · 10 + y · 30 = (x + y) · 14
2x g NaCI ) y g NaCI ) 4z g NaCI
4x = 16y
Buna göre 2x = y = 4z x
& y = 4 olur.
69
1-A 2-B 3-E 4-D 5-B 6-B 7-D 8-A 9-B 10-D ACEMİ
Devler gibi eserler bırakmak için, karıncalar gibi çalışmak lazım.
(Necip Fazıl Kısakürek)
ACEMİ 3
1. • NaCI iyonik bir bileşiktir. 3. Tuz kütlesi (g) Bir kapta bulunan tuzun
• CH4 apolar yapılı, H2O polar yapılı bileşiklerdir. üzerine oda sıcaklığında 60
80 gram saf su ekleniyor.
Buna göre,
I. NaCI suda çözünürken iyon–dipol etkileşimi 40
oluşur.
II. NaCI – H2O karışımı süzme ile ayrılır. Zaman
III. H2O – CH4 arasındaki etkileşim, H2O – H2O Kaptaki tuz kütlesi zamanla grafikteki gibi değişti-
arasındaki etkileşimden daha zayıftır. ğine göre,
yargılarından hangileri doğrudur? I. Çözelti doymamıştır.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III II. 100 g çözelti oluşmuştur.
D) II ve III E) I, II ve III III. Çözelti kütlece % 40 lıktır.
NaCI katısı suda çözündüğünden oluşan karışım damıtma ile

bileşenlerine ayrılabilir. A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
80 – 40 = 40 g tuz çözünmüştür.
40 + 60 = 100 g çözelti oluşur.
100 g çözelti 40 g çözünen içerirse çözelti kütlece %40 lıktır.
Katı kütlesi 40 gramda kalıp daha fazla katı çözünemediğine
göre çözelti doygundur.
4. • X karışımı ayırma hunisi ile M ve T saf mad-

2. 5 g tuz 20 g tuz 10 g tuz delerine ayrışıyor.
•
Y karışımı süzme ile M ve K saf maddelerine
ayrışıyor.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
50 g 180 g 100 g A) M ve T sıvıdır, K ise katıdır.
su su su
B) M ve T nin özkütleleri birbirinden farklıdır.
I II III C) X karışımı heterojendir.
D) Y karışımı homojendir.
Yukarıdaki katıların tamamının çözünmesi ile ha-
zırlanan çözeltilerin hangilerinde hazırlanan çö- E) Her iki karışımın bileşenlerine ayrılması fizikseldir.
zeltilerin derişimi kütlece %10 değildir? Süzme ile ayrılan karışım heterojen katı – sıvı karışımıdır.
5. I. Tırnaktaki ojelerin asetonla çıkarılması
II. Gömlekteki yağ lekesinin deterjanla çıkarıl-
I. çözelti: 55 g çözelti 5 g çözünen içerir
500
ması
100 g çözelti x x=%

55 III. –20° C deki buzun 80° C deki suda erimesi
II. çözelti: 200 g çözelti 10 g çözünen içerir Yukarıdaki olaylardan hangilerinde çözünme ola-

100 g çözelti x x = % 10 yı yoktur?

III. çözelti: 110 g çözelti 10 g çözünen içerir.
100 D) I ve III E) II ve III

100 g çözelti x x = %
11
Buz suyun içerisinden erir, çözünmez.
70
ACEMİ
Acemi
6. “Çözeltilerin donmaya başlama sıcaklıkları saf çözü- 9. 100 gram saf su kullanılarak hazırlanan aşağıdaki
cülerinkinden daha düşüktür.” elektrolit olan çözeltilerle ilgili,
Buna göre,
I. Kış günlerinde yollara kumlu tuz atmak,
II. Kış günlerinde motor soğutma sularına antifi- 160 gram
riz eklemek, 120 gram
III. Makarna suyuna tuz eklemek,
X Y
uygulamalarından hangileri yukarıdaki açıklama
ile ilgilidir? I. Aynı koşullarda Y nin kaynamaya başlama sı-
caklığı X inkinden büyüktür.
II. Y nin elektrik iletkenliği X inkinden büyüktür.
III. Aynı koşullarda Y nin donmaya başlama sı-
Kışın yollara tuz eklenirse oluşan tuzlu suyun donma noktası caklığı X inkinden büyüktür.
saf suya göre düşük olur ve buzlanma engellenir. Araç radya-
törlerine antifiriz eklenirse oluşan çözeltinin donma noktası saf yargılarından hangileri doğrudur?
suya göre düşer ve motor suyunun donması engellenir.
Makarna suyuna tuz eklenirse suyun kaynama noktası artar.
X'te 20 g tuz Y' de ise 60 g tuz çözündüğünden

derişim Y > X'tir.
7. Şekildeki çözeltiye aynı sıcaklıkta bir
Derişim arttıkça kaynama noktası ve iletkenlik artarken,
miktar daha şeker katısı ekleniyor. donma noktası azalır.
Buna göre, Doymamış
şekerli
I. Elektriksel iletkenlik su
II. Özkütle
III. Kaynamaya başlama sıcaklığı
niceliklerinden hangileri artar?
D) II ve III E) I, II ve III 10. • X – Y karışımı süzme yöntemi ile bileşenleri-
ne ayrışıyor.
Şekerli su iyon içermediğinden elektrik akımını iletmez. Çözü-
nen katı eklenmesi özkütleyi ve derişimi artırır. Derişimin art- • Y – Z karışımı ayırma hunisi ile bileşenlerine ay-
ması kaynama noktasını da artırır. rışıyor.
• T – Z karışımı ayrımsal damıtma ile bileşen-
lerine ayrışıyor.
Buna göre,
8. Aşağıda verilen karışımlar ve bileşenlerine ayır- I. X katı, Y, Z ve T sıvı hâldedir.
ma yöntemlerinden hangisi hatalı verilmiştir?
II. Y - Z karışımı homojen karışımdır.
Karışım Özellik III. T nin uçuculuğu Z ninkinden büyüktür.
A) Tunç Erime noktası yargılarından hangileri doğru olamaz?
B) Alkol – su Kaynama noktası A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
C) Nikel tozu – demir tozu Mıknatıslanma D) I ve III E) II ve III
D) Yağ – su Özkütle T – Z ayrımsal damıtma ile ayrılırsa T ve Z kaynama noktaları

farklı olan sıvılardır. T nin kaynama noktası veya uçuculuğu Z
E) Su – kum Tanecik boyutu
ninkinden küçük ya da büyük olabilir.
Hem nikel tozu hem de demir tozu mıknatıstan etkilendiklerin- Y – Z karışımı ayırma hunisi ile ayrıldığına göre heterojen
den mıknatıs yardımıyla ayrılmazlar. sıvı – sıvı karışımıdır.
71
1-C 2-C 3-D 4-D 5-C 6-C 7-D 8-C 9-C 10-A ACEMİ
Yapmakta ısrar ettiğimiz şey giderek kolaylaşır. İşin doğası
değiştiğinden değil, bizim yapma yeteneğimiz geliştiğinden.
(Ralph Waldo Emerson)
AMATÖR 1
1. Aşağıda bulunan saf sulardan 1. kaba saf alkol, 4. Aşağıda su miktarları belirtilen kaplara aynı sıcaklıkta eşit
2. kaba ise bir miktar sofra tuzu ekleniyor. miktarda tuz atılarak hepsinin çözünmesi sağlanıyor.
200 mL 200 mL
100 mL 50 mL
Saf su Saf su
I II III IV
1. Kap 2. Kap Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru
Buna göre, olur?
I. 1. kapta elektriksel iletkenlik değişmez. A) Tüm çözeltilerin derişimi aynıdır.
II. 2. kaptaki sıvının kaynamaya başlama sıcak- B) Tüm çözeltilerin kaynamaya başlama sıcaklıkları
lığı artar. aynıdır.
III. 2. kaptaki sıvının donmaya başlama sıcaklığı C) I ve III nolu çözeltilerin donmaya başlama sıcaklık-
düşer. ları en yüksektir.
D) Yoğunluğu en fazla olan çözeltiler I ve III nolu çö-
yargılarından hangileri doğru olur?
zeltilerdir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III E) Buhar basıncı en fazla olan IV nolu çözeltidir.
D) II ve III E) I, II ve III Çözelti hacimleri (I ve III hariç) farklı olduğundan, derişimleri,
kaynama ve donma sıcaklıkları farklıdır. I ve III nolu çözeltile-
Saf su ve alkollü su iyon içermediğinden elektrik akımını ilet-
rin derişimi düşük olduğundan donma noktaları yüksektir.
mez.
Buhar basınçları da yüksek olur.
Saf suya uçucu olmayan katı (tuz) eklenirse kaynama noktası
artar, donma noktası düşer.
2. Kütlece % 20 lik 300 gram KNO3 çözeltinden kaç

gram su buharlaştırılırsa elde edilen çözelti kütle-
ce % 50 lik olur?
A) 60 B) 80 C) 120 D) 180 E) 200
20
300 $ = 60 g KNO3 katısı 240 g suda çözünmüştür.
100
%50'lik çözeltinin anlamı 60 g KNO3 60g sudur. Buna göre,
240 – 60 = 180 g su buharlaştırılmalıdır.
3. Aşağıdaki karışımları ayırmak için verilen yön- 5. Kütlece % 25 lik 1000 gram tuzlu suya içerdiği tuz
temlerden hangisi kesinlikle yanlıştır? kadar ekstra tuz ilave edilerek çözünmesi sağlanıyor.
Homojen / Buna göre, son durumdaki çözeltinin kütlece yüz-

Karışım Yöntem de derişimi kaç olur?
Heterojen
A) Homojen Sıvı – sıvı Ayrımsal damıtma A) 37,5 B) 40 C) 47,5 D) 50 E) 62,5
B) Heterojen Katı – sıvı Süzme 25

1000 $ = 250 gram tuz bulunur.
100
C) Homojen Katı – sıvı Damıtma 250 g daha tuz eklenirse çözelti 1250 g olur.
D) Heterojen Sıvı – sıvı Süzme 1250 g çözelti 500 g tuz içerirse
E) Heterojen Katı – sıvı Çözünürlük farkı 100 g çözelti x tuz içerir
x = 40 olur.
Heterojen sıvı - sıvı karışımı ayırma hunisi ile ayrılır.
72
AMATÖR
Ek Ödev: 10. Sınıf ÇAP KİMYA SB / 2. Ünite / Hibrit Test – 7
Amatör
6. Yandaki grafik bir X ka- Sıcaklık(°C) 9. Aşağıda verilen karışım, türü, dağılan ve dağıtan
108 faz örneklerinden hangisi yanlıştır?
tısının saf suda çözün-
102
mesiyle elde edilen çö- 100
Karışım Dağılan faz Dağıtan faz
zeltinin sıcaklık – zaman
grafiğidir. 2 3 5 Zaman A) Sis Sıvı Gaz
(dak) B) Ayran Katı Sıvı
C) Duman Katı Gaz
Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisinin doğ-
D) Krema Sıvı Katı
ruluğu kesin değildir?
E) Şerbet Katı Sıvı
A) Grafik doymamış bir çözeltiye aittir.
B) 6. dakikada çözelti doygundur. Krema bir koloit olmasına rağmen dağıtan faz sıvı iken, dağı-
lan faz katıdır.
C) X maddesi iyonik bir katıdır.
D) 5. dakikadan sonra çözeltinin dibine katı çöker.
E) 3. – 5. dakikalar arasında çözelti derişimi artar.
Grafik doymamış çözeltiye aittir. 3. dakikada doymamış çözel-

10. Saf X katısının oda koşullarındaki çözünürlüğü
ti, 5. dakika ise doymuş çözelti kaynar. 3. dakikadaki çözelti
25 g/100 g sudur.
kaynadıkça su kaybından dolayı çözelti doygunluğu ulaşır.
X maddesi iyonik olabileceği gibi moleküller yapılı da olabilir. Buna göre, aynı koşullarda doygun X çözeltisi ile
ilgili,
I. Elektrolittir.
7. I. Unun elenmesi işlemi
II. Kütlece yüzde derişimi % 20 dir.
II. Kanın diyalizde temizlenmesi işlemi
III. Basit damıtma ile bileşenlerine ayrılır.
III. Samanın buğdaydan ayrılması işlemi
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?
Yukarıdaki işlemlerin hangilerinde karışım tane-
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
ciklerin boyut farkı kullanılarak bileşenlerine ay-
rılır? D) II ve III E) I, II ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II X katısı şeker gibi moleküler çözünen katı ise çözeltisi elektrik
akımını iletmez.
125 g çözelti 25 g x içerirse
Saman – buğday karışımı havaya savrulur. Özkütlesinin çok
100 g çözelti ?
küçük olmasından dolayı saman rüzgar tarafından buğdaydan
ayrılır. ? = %20 lik olur.
8. Aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Kan, santrifüj aleti yardımıyla faz oluşturularak ay- 11. I. H O H II. O C O
II
II
I
I
rılır.
H
B) Cevher zenginleştirmede yüzdürme yöntemi kulla- I
nılır. III. H C O H
I
I
I
I
C) Tuzlu suyun damıtılmasından elde edilen destilat H
sudur.
Yukarıda yapı formülleri verilen bileşiklerden
D) Kaynama noktaları birbirine yakın olan homojen
hangilerinde kalıcı dipol bulunmaz?
sıvı – sıvı karışımlarının ayrılmasında damıtma
kullanılır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
E) Ayırma hunisinde öncelikle özkütlesi büyük olan D) II ve III E) Yalnız III
sıvı ayrılır.
I, H2O polardır, kalıcı dipol vardır.
Homojen sıvı – sıvı karışımlarının ayrılmasında ayrımsal III, CH3OH polardır, kalıcı dipol vardır.
damıtma işlemi kullanılır. II, CO2 apolardır, kalıcı dipol yoktur.
73
1-E 2-D 3-D 4-C 5-B 6-C 7-C 8-D 9-D 10-D 11-B AMATÖR
Erişmek istedikleri bir hedefi olmayanlar,
çalışmaktan da zevk almazlar.
(E. Raux)
AMATÖR 2
1. Aşağıdaki karışımlardan hangisi tek fazlı değil- 4. I II III
dir?
A) Sirke – su B) Alkol – su 300 g kütlece
% 60’lık
C) Benzin – su D) Şeker – su şekerli su
E) I2 – CCI4
60 g tuz 40 g tuz
Homojen karışımlar tek fazlıdır. Benzin suda çözünmez, tek Yukarıda belirtilen kaplara sırasıyla kaç gram su
fazlı görünüm olmaz.
eklenirse üç kaptaki çözeltinin derişimi kütlece %
40'lık olur?
I II III
2. Demir talaşı, odun talaşı, su ve sofra tuzu birbirine A) 60 90 200
karıştırılıyor. B) 90 60 150
C) 90 50 200
Bu karışımı bileşenlerine ayırmak için,
D) 50 60 250
I. Mıknatıs kullanma E) 40 60 100
II. Süzme
I. 60 g tuz + 90 g su = 150 g çözelti
III. Buharlaştırma
150 g çözelti 60 g tuz
IV. Yoğunlaştırma 100 g çözelti x & x = %40

işlemleri hangi sıra ile uygulanmalıdır? II. 40 g tuz + 60 g su = 100 g çözelti & %40
III. m1 · %1 + m2 · %2 = Mson · %son
A) II, I, IV, III B) I, IV, III, II C) II, I, III, IV
300 · 60 + X · 0 = (300 + X) · 40 & X = 150 g
D) I, III, IV, II E) II, IV, III, I
Karışımı önce süzersek, süzgeçte demir talaşı, odun talaşı

5. 500 mL kütlece % 40 lık şekerli su 3 kaba şekildeki
kalırken süzüntü olarak tuzlu su geçer. Mıknatıs ile demir tala- gibi boşaltılıyor.
şı odun talaşından ayrılır. I II III
Tuzlu su damıtılırsa yani önce su buharlaştırılıp sonra yoğun-
laştırılırsa su ve tuz da birbirinden ayrılır.
3. Aşağıda çözücü ve çözünen madde miktarları ve-

rilen çözeltilerden hangisi en seyreltiktir?
300 mL 50 mL 150 mL
Çözünen (g) Çözücü (g)
Buna göre,
A) 20 30 I. Çözelti derişimleri: I > III > II dir.
B) 50 25 II. Çözünen madde miktarları: I > III > II dir.
III. Kaynamaya başlama sıcaklıkları: I = II = III
C) 15 25
olur.
D) 3 5 yargılarından hangileri doğru olur?
E) 5 15 A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
çözünen 20 2 50 2
oranları A) = B) = Dağıtılan kaplardaki çözelti derişimleri birbirine eşittir, kütlece
çözücü 30 3 25 1
%40 lık çözeltilerdir. Aynı derişime sahip olmalarına rağmen I.
15 3 3 5 1
C) = D) E) = kaptaki çözeltide büyük hacimden dolayı daha çok madde
25 5 5 15 3
çözünmüştür. Üç kaptaki çözeltinin de derişimleri eşit olduğun-
çözünen dan kaynama noktaları birbirine eşittir.
oranı azaldıkça derişim azalır.
çözücü
74
AMATÖR
Amatör
6. Aşağıdaki tabloda bazı çözücü ve çözünen maddele- 9. I. Kanda dağıtan faz sıvı, dağılan faz katıdır.
rin elektron – nokta gösterimleri verilmiştir. II. Sütte hem dağılan hem de dağıtan faz sıvıdır.
Çözücü Çözünen III. Dumanda dağıtan faz gaz, dağılan faz ise ka-
tıdır.
I. IO I H F
H H Heterojen karışımlarla ilgili verilen yukarıdaki ifa-
I
H
| delerden hangileri doğrudur?
II. H – C – O –H I I
| A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
I
H
Cl
I N Kan koloit olup dağıtan faz sıvı dağılan faz ise katıdır.
III. I I
Cl C Cl
I
H HH
I
I
I Süt içinde hem dağıtan hem de dağılan faz sıvıdır. (Yağ ve

Cl su).
Duman aerosol olup, dağıtan faz gaz, dağılan faz ise katıdır.
Buna göre, hangilerinde iyi çözünme gerçekleşir?
D) II ve III E) I ve II
I) H2O (polar) – HF (polar), çözünme olur.

II) CH3OH (polar) – I2 (apolar), çözünme olmaz.
III) CCI4 (apolar) – NH3 (polar), çözünme olmaz.
7. Hacimce % 80 etil alkol içeren 200 mL alkol çözel-

tisinde kaç gram alkol bulunur? (dalkol = 0,8 g/mL)
A) 64 B) 128 C) 32 D) 96 E) 160
10. 25°C de 1 litre suda en çok 60 gram X tuzu çözünür.
80
200 $ = 160 mL alkol vardır. 40 gram 100 gram
100
X X
m
d= & m = d · V = 0,8 · 160 = 128 gram
V
8. Çözücü – çözünen Etkileşim türü

2L su
I. H2O – NaCl a. London 500 g su
II. H2O – CH3OH b. İyon – dipol

(1) (2)
III. CCI4 – I2 c. Hidrojen bağı Aynı sıcaklıkta hazırlanan yukarıdaki çözeltiler ile
Yukarıdaki çözücü - çözünen maddelerin çözün- ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
me olayları sırasında aralarındaki etkileşim türleri (dsu = 1 g/mL)
aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiş-
tir? A) Çözelti (1) doymuştur.
B) Çözelti derişimleri 1 > 2 dir.
A) I. a B) I. a C) I. b
II. b II. c II. a C) Kaynamaya başlama sıcaklıkları 2 > 1 dir.
III. c III. b III. c D) Donmaya başlama sıcaklıkları 2 > 1 dir.
D) I. b E) I. c E) Elektriksel iletkenlik 1 > 2 dir.
II. c II. b Çözelti 1'de 1000 mL suda 80 g X'in tamamı çözünemez,
III. a III. a çözeltide 20 g X dibe çöker. Çözelti doymuştur.
Çözelti 2 için 2L su 120 g X çözebilir. 100 g X eklenirse çözel-
I) H2O (polar) – NaCI (iyonik) & iyon – dipol etkileşimi
ti doymamış olur.
II) H2O (polar, H–bağı) – CH3OH (polar, H–bağı)
& H – bağı etkileşimi Derişim 1 > 2 dir. Derişim arttıkça kaynamaya başlama sıcak-
III) CCI4 (apolar) – I2 (apolar) lığı ve elektriksel iletkenlik artarken, donmaya başlama sıcak-
& London etkileşimi lığı düşer.
75
1-C 2-C 3-E 4-B 5-D 6-A 7-B 8-D 9-E 10-C AMATÖR
Tembel insan yoktur. Sadece kendisine esin kaynağı oluşturacak kadar
güçlü amaçları olmayan insanlar vardır.
(Anthony Robbins)
UZMAN 1
1. Aşağıdaki deney düzeneğinde kapta X sıvısı ve X sı- 3. Kütlece % 40 lık tuz çö- Çözünen tuz
vısının içine daldırılmış tüpte Y sıvısı vardır. X sıvısı- kütlesi (g)
zeltisine aynı tuzdan bir
nın bulunduğu kap ısıtıldığında X sıvısının kaynadığı, miktar daha ekleniyor
Y sıvısının ise kaynamadığı gözleniyor. ve yandaki grafik elde
120
ediliyor.
0 100 Eklenen
Y sıvısı
Buna göre, tuz miktarı (g)
I. Başlangıçta çözelti kütlesi 300 gramdır.
II. 100 g tuz eklendiğinde çözelti doygun hâle gel-
miştir.
X sıvısı
III. Oluşan yeni çözelti kütlece % 55 liktir.
Buna göre, X ve Y sıvıları
X Y D) II ve III E) I, II ve III
I. Saf su Tuzlu su
Grafiğe göre, başlangıçta çözeltide 120 gram tuz çözünmüş
II. Saf alkol Saf su hâldedir. Buna göre, %40 lık çözeltinin kütlesi
100 g çözeltide 40 g tuz varsa
III. Saf su Şekerli su
x 120 g tuz
yukarıdakilerden hangileri olabilir?
x = 300 g çözelti
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III 100 g tuz eklendikten sonra çözünen kütlesi sabit olduğundan
D) II ve III E) I, II ve III çözelti doygun hâle geçmiştir.
Oluşan yeni çözeltide; (100 g tuz eklenirse)
Y sıvısının kaynama noktası daha büyük olmalıdır. Buna göre, 220 g tuz 400 g çözelti
tuzlu suyun ve şekerli suyun kaynama miktarları saf sudan x 100 g çözelti
fazla olduğundan ve saf suyunki de alkolden büyük olduğun-
dan cevap E olur. x = 55 g (% 55'lik olur)
2. Sıcaklık (°C) NaOH mol sayısı

Yandaki grafik sabit ba- 4. Yandaki grafik NaOH
II 4
sınç altında ısıtılan tuz- T2 katısı üzerine saf su
I
lu su çözeltisinin sıcak- T eklenerek elde edilen
1 1
lık – zaman grafiğidir. bir çözeltiye aittir.
0 t1 t2 Zaman (dak) Buna göre, 380 Su kütlesi (g)
Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? I. Oluşan çözelti kütlesi 500 gram olur.
II. Oluşan çözelti kütlece % 24 lüktür.
A) t1 anında doymamış tuzlu su kaynamaya başlar.
III. Oluşan çözelti doymamıştır.
B) t2 anında çözelti doymuştur.
yargılarından hangileri doğrudur? (NaOH: 40)
C) t1 anında çökelme başlar.
D) I. bölgede zamanla iletkenlik artar.
E) II. bölgede çözeltinin kütlece yüzde derişimi değiş-
mez. 4 – 1 = 3 mol NaOH katısı kullanılmıştır.
3 x 40 = 120 g çözünen
t1 anında doymamış çözelti, t2 anında ise doymuş çözelti kay- 120 + 380 = 500 g doygun çözelti elde edilir.
nar. t2 anından sonra çözeltinin dibine katı çöker. I. bölgede 500 gramda 120 g çözünen
100 gramda 24 g çözünen olur.
çözelti derişimi artar ve iletkenlik artar. II. bölgede derişim
Daha fazla katı çözünmediğinden çözelti doymuştur.
değişmez.
76
UZMAN
Uzman
5. • X ve Y arasındaki etkileşim dipol – dipol etkile- 8. X sıvısı saf su, Y sıvısı cıva, Z ise sirke olduğuna
şimidir. göre, farklı tüplere konan X, Y, Z sıvıları aşağıda-
• Y ve Z arasındaki etkileşim dipol – indüklen- kilerden hangisi gibi bulunur?
miş dipol etkileşimidir. A) B) C)
• Z ve T arasındaki etkileşim iyon – indüklen-
miş dipol etkileşimidir. Y Z X Z
X,Z X,Y
Buna göre,
X X Y X
I. X, H2O, Z ise I2 olabilir.
II. X – Y karışımı homojendir. D) E)
III. T oda koşullarında katıdır.
X Y X
yargılarından hangileri doğrudur? X,Y
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II Z X Z
X ile Z birbiri içerisinde çözünür. X ile Y birbiri içerisinde
X, polar; Y, polar; Z, apolar; T ise iyonik yapılıdır.
çözünmez ve Y sıvısı daha yoğun olduğundan X'in altında
X, polar yapılı H2O olabilir. Z, apolar yapılı I2 olabilir. İyonik kalır.
yapılı maddeler oda koşullarında katıdır.
Benzer bağ yapılarından dolayı X – Y karışımı homojendir. 9.
6. Hacimce % 20'lik 80 mililitre alkol–su karışımına

H2O CCl4
64 gram alkol eklendiğinde oluşan karışımın ha-
cimce yüzdesi kaç olur?
(d alkol = 0,8 g/mL)
Yukarıdaki kaplarda bulunan saf maddelerle ilgili,
A) 36 B) 42 C) 48 D) 60 E) 68 I. Tanecikler arası çekim kuvveti H2O > CCI4 dür.
II. Birbiriyle karıştırılırsa emülsiyon oluştururlar.
20
80 $ = 16 mL alkol ise 64 mL su karışımına III. I2 katısı H2O da çözünürken, CCI4 de çözün-
100
m 64 g mez.
d= V= = 80 mL alkol ekleniyor.
V 0, 8 g/mL yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C, 8O, 17CI)
160 mL çözeltide 96 mL alkol varsa
100 mL çözeltide x
X = 60 mL alkol (%60) D) I ve III E) II ve III
H2O polar, CCI4 apolar yapılıdır. H2O da hidrojen bağı varken

CCI4 de ise London etkileşim vardır. London etkileşimi hidro-
7. Belirli bir sıcaklıktaki X katısının saf Y sıvısındaki çözü- jen bağından daha zayıftır. I2 katısı da apolar olduğundan,
nürlüğü 20 g/ 100 mL Y dir. CCI4 sıvısında çözünürken, H2O da çözünmez.
Buna göre, aynı sıcaklıkta 32 gram Y sıvısı kulla-

nılarak hazırlanan doymuş X çözeltisi kaç gram 10. I. Ham petrolden naftanın ayrılması
olur? (dY = 0,8 g / mL) II. Çay yapraklarından tein maddesinin ayrıl-
A) 33 B) 34 C) 38 D) 36 E) 40 ması
III. Şeker pancarından şeker eldesi
32 g Y sıvısının hacmi
m 32g Yukarıdaki olaylardan hangileri özütleme (eks-
d= &V= = 40 mL
V 0, 8 g/mL traksiyon) ile ilgili değildir?
100 mL Y de 20 g X çözünürse A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
40 mL Y de ? D) I ve III E) II ve III
X = 8 g X çözünür. Mçözelti = Mçözünen + Mçözücü Ham petrolün bileşenlerine ayrılması ayrımsal damıtma ile
= 8 + 32 = 40 g gerçekleşir.
77
1-E 2-C 3-E 4-C 5-E 6-D 7-E 8-B 9-C 10-A UZMAN
Kazananlar yaptıkları işi seyredip keyif almaya zaman ayırırlar.
Çünkü dağın zirvesinden baktıkları manzarayı o kadar heyecan
verici yapanın dağın yüksekliği olduğunu bilirler.
(Denis Waitley )
ŞAMPİYON 1
1. Aşağıdaki karışımlardan hangisi karşısındaki et- 4. Eşit kütlelerde NaCI kullanılarak hazırlanan aşağıda-
kileşim türünü içermez? ki çözeltilerin donmaya başlama sıcaklıkları arasın-
daki ilişki I > II > III şeklindedir.
Karışım Etkileşim türü
A) Tuzlu su İyon - dipol
B) İyot - benzen Dipol - indüklenmiş dipol
Brom - karbon X g su Y g su Z g su
C) London
tetraklorür
D) Alkol - su Hidrojen bağı I II III
E) HCl - su Dipol - dipol
Buna göre, kaplardaki su miktarı aşağıdakilerin
İyot (I2) ve benzen (C6H6) her ikisi de apolar yapılı olduğundan hangisinde doğru karşılaştırılmıştır?
aralarında London kuvvetleri etkindir.
A) I > III > II B) I > II > III C) III > II > I
D) I = II = III E) III > I > II
2. X, Y, Z ve K saf maddeleri ile ilgili olarak,
Derişim arttıkça donma noktası azalır. Su miktarı da artınca
• Z ve K karışımı ayrımsal damıtma ile birbirinden derişim azalacağından;
ayrılıyor.
DN: I > II > III ise Derişim: III > II > I olmalıdır. Böylece su
• X ve Z karışımı ayırma hunisi ile birbirinden ayrılıyor.
miktarı I > II > III olur.
• Y ve Z karışımı damıtma ile birbirinden ayrılıyor.
bilgileri veriliyor.
Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) X, Z, K sıvı, Y ise katıdır.
B) X ve Z nin özkütleleri birbirinden farklıdır.
C) Z ve K nin kaynama noktaları birbirinden farklıdır.
5. Aşağıdaki grafik bir sıvı örneğine ait sıcaklık – zaman
grafiğidir.
D) Y ve Z karışımı heterojendir.
E) Y maddesi K maddesinde çözünebilir. Sıcaklık (°C)
Ayrımsal damıtma sıvı – sıvı homojen karışımları için kaynama

noktası farkına göre uygulanan yöntemdir. Buna göre Z ve K
sıvıdır. Damıtma işlemi katı – sıvı homojen karışımlar için kulla- 6
5
nılır. Ayırma hunisi heterojen sıvı – sıvı karışımları için kullanılır. 4
Y katısı, Z sıvısında çözünürse bağ benzerliğinden (Z ile K homo- 3
2
jen karışım oluşturduğundan) K maddesinde de çözünebilir. 1
Zaman
Buna göre,
3. I. NaCI
I. Karışım en az üç sıvıdan oluşmuştur.
II. C2H5OH
II. 3. bölgede kapta bir tane sıvı vardır.
III. CH3OH
III. 6. bölgede kapta sıvı kalmamıştır.
IV. C6H12O6
Yukarıda verilen maddelerden hangileri suda mo-
leküler çözünür? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
D) I, III ve IV E) II, III ve IV Grafikte 3 kez sıcaklık sabit kaldığına göre, bu sıvı karışımı üç
tane sıvıdan oluşan bir karışımdır. 2. bölgede sıvılardan biri
NaCI iyoniktir. kaynadığına göre 3. bölgede iki tane sıvı vardır. 6. bölgede
C2H5OH (etil alkol), CH3OH(metil alkol), C6H12O6 maddelerden kaynama sıcaklığı yüksek olan kaynamaya baş-
(glikoz) moleküler maddelerdir. ladığından sıvı - gaz hâldedir.
78
ŞAMPİYON
Ek Ödev: 10. Sınıf ÇAP KİMYA SB / 2. Ünite / Hibrit Test –10 - 11
Şampiyon
6. NH3 gazının suda çözünmesi ile ilgili, 9. Kütlece % 40 NaOH katısı içeren 200 mL çözeltinin
I. Su ile hidrojen bağı kurulur. özkütlesi 1,5 g/mL dir.
II. Çözelti elde edilir.
Buna göre bu çözeltinin,
III. Dağılan faz boyutu 10–9 m den küçüktür.
yargılarından hangileri doğrudur? I. Kütlesi
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III II. Çözünmüş NaOH katısı kütlesi
D) II ve III E) I, II ve III III. Kaynama noktası

niceliklerinden hangileri hesaplanabilir?
NH3 gazı ve H2O, hidrojen bağı yaparlar ve bağ benzerliğin-
den dolayı çözelti oluştururlar. Çözeltilerde tanecik boyutu (NaOH: 40)
10–9m den küçüktür.
7. Aşağıdaki kaplarda belirtilen suların üzerine belirtilen
tuzlar eklenip tamamen çözünmeleri bekleniyor.
Çözeltinin kaynama noktası deniz seviyesinde 100°C nin üze-
20 g X tuzu 40 g X tuzu 30 g X tuzu rindedir ancak bu verilerle hesaplanamaz.
200 mL su
100 mL su
50 mL su
I II III
10. I. Tuzlu suyun ayrılması
Buna göre, her üç kaptaki tuzlu suyun aynı ortam-
da kaynama noktalarının III. kaptaki çözeltinin kay- II. Kanın santrifüj makinesiyle ayrılması
nama noktasına eşit olabilmesi için I. ve II. kaplara III. Ayranın bekletilerek su ve yoğurda ayrılması
sırasıyla kaçar gram daha tuz eklenmelidir?
Yukarıdakilerden hangilerinde faz oluşturma tek-
I II niği vardır?
A) 40 80 A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
B) 30 60 D) II ve III E) I, II ve III
C) 40 20 Tuzlu su homojendir, tek fazlıdır. Kan, santrifüj ile serum ve
D) 10 40 kan sıvısı gibi iki faza ayrılır. Ayran bekletilirse su ve yoğurt
E) gibi iki faza ayrılır.
60 120
Çözelti derişimleri eşit olmalıdır. III. çözelti 100 mL suda 60
gram tuz çözebilir. Buna göre, I'e 60 – 20 = 40 gram daha tuz
eklenmelidir. III. çözelti 200 mL suda 120 gram tuz çözer.
Böylece II'ye 120 – 40 = 80 gram daha tuz eklenmelidir.
8. I. HF
11. Saf suyun kaynama noktasını artırmak için,
II. CCl4
III. HBr I. NaCl(k)
Yukarıdaki verilen maddelerin sudaki çözünür- II. C6H12O6(k)

lüklerinin kıyaslanışı aşağıdakilerden hangisinde III. C2H5OH(s)
doğru verilmiştir?
maddelerinden hangileri suya eklenebilir?
A) III > I > II B) I > II > III C) III > II > I
D) I > III > II E) II > III > I A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Su polar yapılı ve aynı zamanda H – bağı içeren bir bileşiktir.
Benzer benzeri çözer mantığına göre, Saf suda, uçucu olmayan NaCl (tuz) ve C6H12O6 (şeker) gibi
HF, polar yapılıdır ve H – bağı içerir. Suda çok iyi çözünür.
katılar çözünürse kaynama noktası artar.
CCI4 apolar yapılıdır, suda çözünmez.
HBr polar yapılıdır, suda çözünür. C2H5OH, etil alkoldür ve saf suya eklenirse kaynama noktası
Buna göre bağ benzerliği nedeni ile HF > HBr > CCI4 olur. azalır.
79
1-B 2-D 3-E 4-B 5-A 6-E 7-A 8-D 9-C 10-D 11-C ŞAMPİYON
CEVAP ANAHTARI
24) %32 29) 210 mL
KARIŞIMLAR 1
25) 30) 96 gram
7
1) 5
26) 100 gram 31) 320 mL
2) Limonata, şalgam suyu 32) 50 gram
27) II ve III
3) a. Aerosol ı. Çözelti
b. Süspansiyon m. Çözelti 28) %40
c. Çözelti n. Adi karışım
ç. Koloit (Emülsiyon) o. Koloit
d. Aerosol p. Koloit ÇÖZELTILERIN ÖZELLIKLERI
e. Emülsiyon r. Aerosol
f. Emülsiyon (koloit) s. Aerosol 33) II > III > I
g. Çözelti t. Süspansiyon
h. Süspansiyon u. Çözelti 34) a) Z > Y > X b) Z > Y > X
i. Süspansiyon v. Koloit 35) III > I > II
j. Koloit y. Çözelti
k. Çözelti z. Çözelti 36) a. I ve II’de artar, III’te değişmez.
4) Şerbet, N2 ve O2 gazları karışımı b. II’de artar, III’te değişmez.
c. değişmez.
5) 1. alaşım 6. tyndall
2. heterojen 7. çözelti 37) a) Z > X > Y b) Y > X > Z
3. fiziksel 8. koloit 38) 1. Y 4. Y 6. D 9. D
4. dağıtıcı 9. süspansiyon 2. D 5. D 7. Y 10. D
5. aerosol 10. sıvı 3. D 6. D 8. D
6) 1. Y 4. Y 7. Y 10. Y
2. D 5. D 8. D
KARIŞIM AYIRMA TEKNIKLERI (MIKNATIS ILE
3. D 6. D 9. D
AYIRMA-TANECIK BOYUTU FARKI ILE AYIRMA)
7) I. Aerosol IV. Koloit
II. Emülsiyon V. Çözelti
III. Süspansiyon 39) Yalnız II
40) I ve IV
41) II ve IV
ÇÖZÜNME OLAYI 42) Bilgilerin tamamı doğrudur.
8) a. polar e. apolar KARIŞIM AYIRMA TEKNIKLERI

b. apolar f. apolar
c. polar g. apolar (YOĞUNLUK FARKI ILE AYIRMA)
d. polar h. apolar
43) Bilgilerin tamamı doğrudur.
9) I. Çözünmez – Çözünür (H bağı)
II. Çözünmez – Çözünür (H bağı) 44) Yalnız - II
III. Çözünür (London) – Çözünmez
IV. Çözünür (London) – Çözünmez 45) Yalnız - I
10) 1. D 4. Y 7. D 10. D
2. D 5. D 8. Y
3. Y 6. D 9. D KARIŞIM AYIRMA TEKNIKLERI (KAYNAMA
11) 1. polar 6. apolar VE ERIME NOKTASI FARKI ILE AYIRMA)
2. oksijen 7. hidratasyon
3. dipol – dipol / London 8. yüksektir. 46) I ve III
4. hidrojen bağı 9. iyon – dipol
5. London 47) I ve III
48) a) X > Y b) Y > X c) X > Y
ÇÖZÜNMÜŞ MADDE ORANINI VEREN
İFADELER
12) a. 2>1 b. 1 > 2
18) II > I = III (ÇÖZÜNÜRLÜK FARKI ILE AYIRMA)
c. 2>1
13) a. I > II > III 49) I ve III
19) %14
b. III > II > I
50) 1. B 6. A
14) I ve II 20) %10
2. C 7. C
15) 21 21) 300 gram 3. A 8. A
16) 100 gram 22) %40 4. B 9. C
17) III > I > II 23) %32 5. A 10. C
80
CEVAP ANAHTARI

10 2ki̇mya (Ögretmen)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

10 2ki̇mya (Ögretmen)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KONU ANLATIMLI

☛ Tamamı Video Çözümlü

Bu kitabın her hakkı YAYIN KOORDİNATÖRÜ İLETİŞİM

5846 ve 2936 sayılı Fikir ve

Sanat Eserleri Yasası’na ÇAP YAYINLARI«

kitabın tamamı veya bir Tel: 0312 395 13 36

Hakan GÜLER Sırrı POLAT

Bülent DEMİRTAŞ İlker SOYLU

Konu Kavrama (Kazanım 1) ............................................................................. 16

Konu Kavrama (Kazanım 2) ............................................................................. 25

Konu Kavrama (Kazanım 3) ............................................................................. 36

Konu Kavrama (Kazanım 4) ............................................................................. 44

Konu Kavrama (Kazanım 5) ............................................................................. 50

Konu Kavrama (Kazanım 6) ............................................................................. 54

Konu Kavrama (Kazanım 7) ............................................................................. 59

Konu Kavrama (Kazanım 8) ............................................................................. 63

Kazanım 1 : a) Karışımları niteliklerine göre sınıflandırır.

Kazanım 2 : Çözünme olayını moleküler düzeyde açıklar.

Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı

sitelerine girerek öğrendiğiniz konularla ilgili daha detaylı ve görsel

Karışımların Genel Özellikleri

Homojen karışımlar Heterojen karışımlar

Bazı çözelti örnekleri şöyledir:

Çözücü Çözünen Çözelti örneği

✔ Metallerin eritilerek karıştırılıp soğutulması sonucu elde edilen homojen ka-

✘ Çaya atılan şeker hızlı bir şekilde erir.

✔ Şeker, çay ortamında erimez, çözünür. Çözünme ve erime farklı kavramlardır.

Bazı alaşım örnekleri: Çözeltilerin Genel Özellikleri

Çelik bir alaşım örneğidir. Tüm homojen Çözeltiler belli

Limonata ve şalgam suyu homojen karışımdır.

Dağıtan ve Dağılan Fazların Fiziksel Hâline Göre Heterojen Karışım-

Süspansiyon Emülsiyon Aerosol Adi Karışım

✔ Sis, bulut, deodorant gibi gaz içinde sıvı dağıl-

✔ Koloitlerden ışın demeti geçerken ışınların saçılmasından dolayı parçacıklar

Tyndall etkisinin mağaradaki

Bir ışık demetinin homojen ve heterojen karışımların içerisinden geçişi

a) Bulut aerosol b) Ayran süspansiyon

c) 14 ayar altın çözelti ç) Süt koloit (emülsiyon)

d) Sis aerosol e) Benzin-su karışımı emülsiyon

f) Mayonez emülsiyon (koloit) g) Madenî para çözelti

h) Taze sıkılmış portakal suyu süspansiyon i) Türk kahvesi süspansiyon

j) Krema koloit k) Maden suyu çözelti

l) Sirkeli su çözelti m) Çelik çözelti

n) Toprak adi karışım o) Kan koloit

p) Jöle koloit r) Kirli hava aerosol

s) Duman aerosol t) Çamurlu su süspansiyon

u) Kolonya çözelti v) İyi çırpılmış yumurta koloit

y) Serum çözelti z) Pirinç çözelti

Dağılan Parçacıkların Boyutuna Göre Karışımların Sınıflandırılması

Heterojen karışımları, çözeltiler ile tanecik boyutu temeline göre karşılaştıracak

a) 10–9 metreden (1 nm) küçük maddelerin oluşturduğu karışım çözelti,

c) 10–6 metreden (1000 nm) büyük maddelerin oluşturduğu karışım süspansiyondur.

Homojenlik Homojen Heterojen Heterojen

Tyndall etkisi Işık saçılmaz. Işık saçılır. Işık saçılır.

• Çözeltilerde parçacıklar çıplak göz ile görülmez.

Homojen Karışımlar Heterojen Karışımlar

Şerbet, N2 ve O2 gazları karışımı. (Bütün gaz-gaz karışımları homojendir.)

1. Metallerin eritilerek karıştırılması ile elde edilen homojen karışımlara alaşım

1. Y Karışımların belirli formülleri vardır.

2. D Bütün gaz - gaz karışımları homojendir.

3. D Işık demeti homojen bir karışımdan geçtiğinde görünmezken, heterojen

4. Y Dağılan ve dağıtan fazın sıvı olduğu heterojen karışımlar süspansiyon-

5. D Homojen karışımlar tek fazlı iken, heterojen karışımlar çok fazlıdır.