የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

የእይታና የትወና ጥበባት

የተማሪ መጽሏፌ

አምስተኛ ክፌሌ

የ ደ ቡብ ብሔሮች ብሔረ ሰ ቦ ችና ሕዝቦ ች ክ ል ል መን ግስ ት ትምህ ር ት ቢሮ

I
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

የእይታና የትወና ጥበባት

የተማሪ መጽሏፌ

5ኛ ክፌሌ
አ዗ጋጅ ፦
ተዋበ ታዯሰ
ሲሳይ ከበዯ
ታዯሰ ይስማው
ታምራት አብራሀም

አርታኢ፦
ምህረቱ ዋሴ
ሰዓሉ፦
ሲሳይ ከበዯ

ኖታ ቀራጭ፦
ተዋበ ታዯሰ

የጥራት ተቆጣጣሪ (ፓናሉስት) ፦

ተክሇማሪያም ጥሊሁን
ተዋበ ታዯሰ

አጽዲቂ (ቫሉዳተር) ፦
ሜሊት መካሻ
ሇምሇም ዯግፋ
ፌቅሩ አርፊሶ
አሰጋኸኝ ጉዬ
ሰውነት ቶማስ

የ ደ ቡብ ብሔሮች ብሔረ ሰ ቦ ችና ሕዝቦ ች ክ ል ል መን ግስ ት

ትምህ ር ት ቢሮ
II
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ማውጫ

ምዕራፌ ቁጥር
ምዕራፌ አንዴ .................................................................................................................... 1
1. የእይታ እና የትወና ጥበባት አሊባውያን......................................................................... 1
1.1. የእይታ ጥበብ አሊባውያን....................................................................................... 3

1.2. የሙዙቃ አሊባውያን ............................................................................................ 27

1.3. መሰረታዊ የመዴረክ ተውኔት ጥበብ (ቴአትር) አሊባውያን...................................... 37

1.4. ቀሊሌ የተንቀሳቃሽ ምስሌ መቅረጫ ዗ዳዎች ......................................................... 42

ምዕራፌ ሁሇት................................................................................................................. 46
2. ፇጠራዊ አገሊሇጽ ....................................................................................................... 46
2.1. የሙዙቃ ኖታዎችን መሰየም ብልም መጻፌ ......................................................... 48

2.2. የባሇ ቀሇም ወረቀት ሞዚይክ እና ከተ዗ጋጁ ማተሚያዎች ህትመት መስራት ........... 60

2.3. ቴአትርን በመዴረክ አሌባሳት እና ቁሳቁስ መስራት ................................................ 68

ምዕራፌ ሦስት ................................................................................................................. 78

3. የእይታ እና የትወና ጥበብ ጭብጦች ............................................................................ 78
3.1. ሃገረሰባዊ ዛማዎችና የውዜዋዛ (የዲንኪራ) አይነቶች ............................................. 80

3.2 የዕይታ ጥበብ አይነቶች በታሪክ ውስጥ (የዋሻ እና የቀሇም ቅብ) ጥበብን መሇየት .... 85

ምዕራፌ አራት ............................................................................................................... 100

4. ማስተዋወቅ .............................................................................................................. 100
1.5. በትውን ጥበብ ውስጥ ያለ የሃሳብ ሌዩነቶችንና አንዴነቶችን መወያየት ................ 101

4.2. የእይታ ጥበብ እና ዕዯ-ጥበብ በህብረተሰብ ውስጥ ያሇው አስፇሊጊነት .................... 104

ምዕራፌ አምስት ............................................................................................................ 113

5. መስተጋብር .............................................................................................................. 113
1.6. ሰርቶ ማሳየት ................................................................................................... 114

5.2 በህብረተሰብ ውስጥ ያለ ምሌክቶች እና ዓርማዎች ............................................. 122

III
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ምዕራፌ አንዴ
1. የእይታ እና የትወና ጥበባት
አሊባውያን

መግቢያ
የአምስተኛ ክፌሌ የእይታ ጥበብ አሊባውያን አዱስ ከተ዗ጋጀው ስርአተ-ትምህርት
እና ፌኖተ-ካርታ አኳያ የተማሪዎችን እዴሜና የትምህርት ዯረጃ በማገና዗ብ
እውቀት እና ክህልት ሇተማሪዎች በመስጠት ዗ርፇ-ብዘ ጥበባዊ እውቀትን
እንዯሚያስጨብጥ ይታመናሌ፡፡

በዙህ የትምህርት ክፌሌ ውስጥም የእይታ ጥበብ አሊባውያን አንዴን ስነ-ሥዕሌ

ሇመሳሌ (ሇመስራት) የሚያስፇሌጉንን እና የሚጠቅሙንን ነገሮች በአግባቡ
ተጠቅመን እንዴንሰራ የሚረዲን ጽንሰ-ሃሳብ ነው፡፡ የእይታ ጥበብ አሊባውያን
በስነ-ጥበብ ስራ ሊይ መሰረታዊ የሆኑ አጋዥ ቁሳቁሶችን በመጠቀም የሚሳለና
የሚቀረጹ ሆነው ሇተማሪዎች በተሻሇና ግሌጽ በሆነ መንገዴ የቀረቡ ናቸው፡፡
የእይታ ጥበብ አሊባውያን ተብሇው በዙሁ ክፌሇ-ትምህርት የተካተቱት መስመር፣
ዜርግ ቅርጽ፣ ቅርጽ፣ ቀሇም፣ ጥቁረት/ንጣት፣ ሇስሊሳ/ሸካራ እንዯዙሁም መጠን
እና ዴግግሞሽ ናቸው፡፡

ላሊው በዙሁ የትምህርት ክፌሌ የተካተተው እና የትውን ጥበብ አካሌ የሆነው

ሙዙቃ ነው፡፡ ሙዙቃን ተወዲጅና ተፇሊጊ ካዯረጉት ነገሮች አንደ ምት (ሪትም)
ነው፡፡ ሇሙዙቃ ቀርቶ ሇአነጋገር ስሌት እንኳን ንግግሮችን ሇዚና ውበት የሚሰጥ
በመሆኑ ምት (ሪትም) ተፇሊጊነቱ ታሊቅ ነው፡፡ የጊዛ ቆይታንና የሙዙቃ ዴምጽን

1
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

የሚያመሇክቱ ኖታዎች ከነ እረፌት ምሌክቶቻቸው በውስጡ አለ፡፡ ኖታዎች ከነ

እረፌት ምሌክቶቻቸው ዴምጽ የሚቆይበትን ጊዛ ሉሇኩ ይችሊለ፡፡ የቀን ውል
የሚሇካው በሰዓት እንዯመሆኑ መጠን ዴምጽም ቆይታው የሚሇካው በምት
(ሪትም) ነው፡፡ ምት ዯግሞ በኖታዎች እና በእረፌት ምሌክቶቻቸው ይገሇጻሌ፡፡
የቀሊሌ ምቶችን ጽንሰ-ሀሳብ በመረዲት በጭብጨባና በእግር ምት ቀሊሌ
ሌምምድችን በመስራት ቀስ በቀስ የሙዙቃ መሣሪያዎችን ሇመጫወት ያስችሊሌ፡፡
ተማሪዎች የሙዙቃ ኖታዎችን ከነ እረፌት ምሌክቶቻቸው የመጫወትን ችልታን
ታዲብራሊችሁ፡፡ በተጨማሪም የዴምጽ ከፌታ/ዜቅታ (ዲይናሚክስ)፣የዴምጽ
መወፇር/መቅጠን/መካከሇኛ መሆን (ፒች)፣የዴምጽ ፌጥነትና እርጋታ (ቴምፖ)
የመሳሰለት ጽንሰ-ሃሳቦች በዙሁ የትምህርት ምእራፌ ውስጥ የተካተቱ ስሇሆነ
ትኩረት ሰጥታችሁ በመከታተሌ የሚጠበቅባችሁን የተማሪነት ሚና
እንዴትጫወቱ ይጠበቃሌ፡፡ በተጨማሪም ውዜዋዛ ላሊው ከሙዙቃ ስሜት ጋር
ተያይዝ ተማሪዎች በአግባቡ ሉረደት የሚገባ ጽንሰ-ሃሳብ ሲሆን በዙህ ክፌሇ-
ትምህርት ውስጥም ተማሪዎች ስሇ ውዜዋዛ እንዱረደ ሉያዯርጉ የሚችለ
መሰረታዊ ሃሳቦች ተካተዋሌ፡፡

በዙህ ክፌሇ-ትምህርት ሊይ ተካቶ የሚገኘው እና የትውን ጥበብ አካሌ የሆነው

የመዴረክ ተውኔት ጥበብ (ቴአትር) ሲሆን በውስጡም የተሇያዩ አሊባውያንን
ያካተተ ነው፡፡ ይህንንም ጽንሰ-ሃሳብ ተማሪዎች ተረዴተው የተሇያዩ ተግባራትን
እንዱያከናውኑ ይጠበቃሌ፡፡ በመዴረክ ተውኔት ጥበብ (ቴአትር) ውስጥ የተውኔት
ዴርሰት አጻጻፌ፣የተውኔት ዗ውጎች፣የተውኔት ዴርሰት አሊባውያን፣ታሪክ፣ገጸ-ባህሪ
እና ትወና የመሳሰለት በዙህ የትምህት ክፌሌ ውስጥ የተካተቱ ጭብጦች
ናቸው።

2
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

በዙህ የትምህርት ክፌሌ መጨረሻ

 ተማሪዎች ቀሇሌ ያለ የትውንና የእይታ ጥበብ አሊባውያንን ይሇያለ

1.1. የእይታ ጥበብ አሊባውያን

መግቢያ
በዙህ የትምህርት ክፌሌ ውስጥም የእይታ ጥበብ አሊባውያን አንዴን ስነ-ሰዕሌ
ሇመሳሌ (ሇመስራት) የሚያስፇሌጉንን እና የሚጠቅሙንን ነገሮች በአግባቡ
ተጠቅመን እንዴንሰራ የሚረዲን ጽንሰ-ሃሳብ ነው፡፡ የእይታ ጥበብ አሊባውያን
በስነ-ጥበብ ስራ ሊይ መሰረታዊ የሆኑ አጋዥ ቁሳቁሶችን በመጠቀም የሚሳለና
የሚቀረጹ ሆነው ሇተማሪዎች በተሻሇና ግሌጽ በሆነ መንገዴ የቀረቡ ናቸው፡፡

የእይታ ጥበብ አሊባውያን ተብሇው በዙሁ ክፌሇ-ትምህርት የተካተቱት መስመር፣

ዜርግ ቅርጽ፣ ቅርጽ፣ ቀሇም፣ ጥቁረት/ንጣት፣ ሇስሊሳ/ሸካራ እንዱሁም መጠን እና
ዴግግሞሽ ናቸው፡፡

በዙህ የትምህርት ርእስ መጨረሻ

 ተማሪዎች ስሇ መስመርና የመስመር አይነቶች ይረዲለ
 ተማሪዎች ስሇ ቅርጽና ዜርግ ቅርጽ አይነቶች ይረዲለ

የመወያያ ጥያቄ
 ተማሪዎች ስሇ መስመሮችና ቅርጾች ከዙህ በፉት የምታውቁትን እውቀት
መሰረት አዴርጋችሁ ከጓዯኞቻችሁ ጋር ተወያዩ።

3
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

1.1.1.መስመር
መስመር ማሇት ከአንዴ መነሻ ነጥብ ተነስተን ወዯ ተሇያዩ አቅጣጫዎች መጓዜ
ማሇት ነው፡፡ ነጥቦች በተከታታይ ሲዯረዯሩ ወይም በተመሳሳይ ረዴፌ ሲቀመጡ
የሚፇጠር የነጠብጣቦች ጥርቅም ውጤት ነው፡፡ መስመር ከእይታ ጥበብ
አሊባውያን አንደ እና ዋነኛው ሲሆን ሁለንም የእይታ ጥበባት መስራት ወይም
መንዯፌ ስንጀምር መስመርን እንጠቀማሇን፡፡ መስመሮች ሸካራና/ሇስሊሳ፣
ጥቁረትና/ንጣት፣ ቀጭንና/ወፌራም እንዱሁም አጭርና/ረዥም መስመሮችን
ሌንፇጥር እንችሊሇን፡፡
የመስመር አይነቶች
 አግዴም መስመር
 ቋሚ መስመር
 ሰያፌ መስመር
 ዯጋን መስመር
 ዙግዚግ መስመር
 ሞገዲማ መስመር
አግዴም መስመር
ከግራ ወዯ ቀኝ እንዱሁም ከቀኝ ወዯ ግራ የሚሰመር የመስመር አይነት ነው፡፡
ምሳላ 1.1፡-

ምስሌ 1.1 አግዴም መስመር

ቋሚ መስመር

ከሊይ ወዯ ታች ወይም ከታች ወዯ ሊይ የሚሰመር የመስመር አይነት ነው፡፡

ምሳላ 1.2፡-

ምስሌ 1.2 ቋሚ መስመር

4
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሰያፌ መስመር

ከሊይ ወዯ ታች ወይም ከታች ወዯ ሊይ ጋዯሌ ብል የሚሰመር የመስመር አይነት

ነው፡፡
ምሳላ 1.3፡-

ምስሌ 1.3 ሰያፌ መስመር

ዯጋን መስመር

በግማሽ ክብ የሚሰመር የመስመር አይነት ነው፡፡

ምሳላ 1.4፡-

ምስሌ 1.4 ዯጋን መስመር

ዜግዚግ መስመር

ሁሇት ሰያፌ መስመሮች በተሇያየ አቅጣጫ ሲሰመሩ የሚፇጠር መስመር ነው፡፡

ምሳላ1.5፡-

ምስሌ 1.5 ዜግዚግ መስመር

ሞገዲማ መስመር

ሁሇት የተሇያዩ ዯጋን መስመሮችን በተሇያየ አቅጣጫ በማስመር የሚገኝ

የመስመር አይነት ነው፡፡

ምሳላ 1.6፡-

ምስሌ 1.6 ሞገዲማ መስመር

5
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ተጨማሪ የመስመር አይነቶች

መስመሮች በተሇያየ ቅርጽ እና አይነት ሉሰመሩ ይችሊለ

ምሳላ 1.7፡-

ምስሌ 1.7 የተሇያዩ የመስመር አይነቶች

መሌመጃ 1.1

1. ሁለንም የመስመር አይነቶች እየሰራችሁ ተሇማመደ

2. አግዴምና ቋሚ መስመሮችን አያይዚችሁ ስሩ

3. ዯጋንና ስሊሽ መስመሮችን አያይዚችሁ ስሩ

1.1.2.ዜርግ ቅርጽ
ዜርግ ቅርጽ ማሇት መስመርን በመጠቀም የሚፇጠር ዜግ የሆነ ቦታ ነው፡፡ ዜርግ
ቅርጽ ሁሇት አውታረ መጠን ያሇው ሲሆን እነዙህም ቁመትና ርዜመት ናቸው፡፡
የዜርግ ቅርጽ አይነቶች በዋናነት በሁሇት ይከፇሊለ፡፡ እነርሱም፡-
 ተፇጥሯዊ ዜርግ ቅርጽ (ኦርጋኒክ ሼፕ)
 ሰው ሰራሽ ዜርግ ቅርጽ (ጂኦሜትሪካሌ ሼፕ)

6
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ተፇጥሯዊ ዜርግ ቅርጽ (ኦርጋኒክ ሼፕ)

በዙህ የዜርግ ቅርጽ ምዴብ ውስጥ የተሇያዩ በተፇጥሮ የምናገኛቸው የዜርግ

ቅርጽ አይነቶች ይካተታለ፡፡
ምሳላ 1.8፡-

ምስሌ 1.8 ቅጠሌ

ምስሌ 1.9 የሰው ምስሌ

7
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሇ. ሰው ሰራሽ ዜርግ ቅርጽ (ጂኦሜትካሌ ሼፕ)

በዙህ የዜርግ ቅርጽ ምዴብ ውስጥ የምናገኛቸው ማስመሪያዎችን በመጠቀም
የምንሰራቸው የዜርግ ቅርጽ አይነቶች ናቸው፡፡
ምሳላ 1.9፡-
 ክብ
 ሶስት ማዕ዗ን
 አራት ማዕ዗ን
ክብ
ክብ ማሇት ሁሇት የዯጋን መስመሮችን በመገጣጠም የምናገኘው የዜርግ ቅርጽ
አይነት ነው፡፡

ምስሌ 1.10 ክብ

ሶስት ማዕ዗ን
ሁሇት ስሊሽ መስመሮችንና አንዴ አግዲሚ መስመርን በመገጣጠም የምናገኘው
የዜርግ ቅርጽ አይነት ነው፡፡

8
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ምስሌ 1.11 ሶስት ማዕ዗ን

አራት ማዕ዗ን
ሁሇት አግዲሚ መስመሮችንና ሁሇት ቋሚ መስመሮችን በመገጣጠም የምናገኘው
የዜርግ ቅርጽ አይነት ነው፡፡

ምስሌ 1.12 አራት ማዕ዗ን

9
 የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መሌመጃ 1.2

1. ዜርግ ቅርፆችን ዯጋግማችሁ ሳለ

2. ሶስት ማዕ዗ን የሆኑ ዜርግ ቅርጾችን እየሳሊችሁ ተሇማመደ
3. አራት ማዕ዗ን የሆኑ ዜርግ ቅርፆችን ስሩ
4. ክብ ዜርግ ቅርጾችን በተሇያየ መጠን ሳለ
5. ተፇጠሯዊ ዜርግ ክብ ቅርጾችን ስሩ
6. ሰው ሰራሽ አራት መአ዗ን ዜርግ ቅፆችን በመሳሌ ተሇማምደ
7. ሶስት ማዕ዗ንና ክብ ቅርጽ ያሊቸውን ሥዕልችሰርታችሁ አሳዩ

8. ተፇጥሯዊና ሰው ሰራሽ እንዱሁም አራት ማዕ዗ንና ክብ ዜርግ ቅርጾችን በሰዕሌ

ሰርታችሁ ሇመምህራችሁ አሳዩ

1.1.3. ቅርጽ
ቅርጽ ማሇት ሶስት አውታረ-መጠን ያሇው ማሇትም ቁመት፣ርዜመት እና
ጥሌቀት ያሇው የቅርጽ አይነት ነው፡፡ ሸካራና ሇስሊሳ፤ጥቁረትና ንጣት ያሊቸውን
የቀሇም ቅብና ላልችም የእይታ ጥበባት ውጤቶችን ባሇ ሶስት አውታረ-መጠን
ቅርፆችን በመጠቀም መስራት ይቻሊሌ፡፡

የቅርጽ አይነቶች

 ተፇጥሯዊ ቅርጽ
 ሰው ሰራሽ ቅርጽ

ሀ. ተፇጥሯዊ ቅርጽ
በዙህ የቅርጽ ምዴብ ውስጥ የተሇያዩ በተፇጥሮ የምናገኛቸው የቅርጽ አይነቶች
ይካተታለ።

10
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ምስሌ 1.13 ዚፌ

ምስሌ 1.14 ተራራ

ሇ. ሰው ሰራሽ ቅርጽ

በዙህ የዜርግ ቅርጽ ምዴብ ውስጥ ማስመርያዎችን በመጠቀም የምንሰራቸው

የዜርግ ቅርጽ አይነቶች ናቸው፡፡

11
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ምስሌ 1.15 ኩብ ምስሌ 1.16 ሲሉንዯር

ምስሌ 1.17 የተሇያዩ ሰው ሰራሽ ቅርጾች

12
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መሌመጃ 1.3

1. የቅርጽ አይነቶች በስንት ይከፇሊለ?

2. ቅርጽ ማሇት ምን ማሇት ነው?
3. ተፇጥሯዊ ቅርጽ ያሊቸውን ነገሮች ስዕሌ ስሊችሁ አሳዩ፡፡
4. የተፇጠሯዊና ሰው ሰራሽ ቅርጾችን ምሳላ ስጡ፡፡
5. በቤታችን የምንጠቀምባቸው ቁሳቁሶችን ተፇጥሯዊና ሰውሰራሽ ቅርጽ
በሰዕሌ ሰርታችሁ አሳዩ፡፡
6. አራት ማዕ዗ን ቅርጾች ምን ተብሇው ይጠራለ?

1.1.4. ቀሇም
ቀሇም ማሇት ብርሃን በአንዴ ቁስ ሊይ አርፍ ሲንጸባረቅ በአይናችን ስናየው
የምናገኘው ነገር ነው፡፡ ቀሇምን የምናገኘው ብርሃን በፀሃይ ብርሃን አማካኝነት
ተንጸባርቆ ወዯ አይናችን ሲገባ ነው፡፡

ምስሌ 1.18 የቀሇም አፇጣጠር ሂዯት

13
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

የቀሇም አቀማመጥ (ከሇር ዊሌ)

የቀሇም አቀማመጥ ማሇት አንደ ቀሇም ከላሊው ቀሇም ያሇውን ግንኙነትና

ሲቀሊቀለ የሚሰጡትን አዱስ የቀሇም አይነት የሚያሳይ የቀሇማት አቀማመጥ
ሂዯት ነው፡፡ መስራች ቀሇማትን በመጠቀም እንዯሚከተሇው በስዕሊዊ መግሇጫ
ተቀምጧሌ::
ቢጫ

ቢጫማ አረንጓዳ
ቢጫማ ብርቱካን አረንጓዳ

ብርቱካን
ሰማያዊያማ
አረንጓዳ
ብርቱካንማ ቀይ
ሰማያዊ
ቀይ
ሰማያዊ ወይን ጠጅ
ቀይማ
ወይን ጠጅ ወይን ጠጅ

ምስሌ 1.19 የቀሇማት አቀማመጥ

የቀሇም አይነቶች በሶስት ዋና ዋና ክፌልች ይመዯባለ፡፡ እነሱም ፡-

 የመጀመሪያ ዯረጃ ቀሇማት (መስራች ቀሇማት)

14
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

 ሁሇተኛ ዯረጃ ቀሇማት

 ሶስተኛ ዯረጃ ቀሇማት

ሀ. የመጀመሪያ ዯረጃ ቀሇማት (መስራች ቀሇማት)

የመጀመርያ ዯረጃ ቀሇማት (መስራች ቀሇማት) የምንሊቸው ከማንኛውም ቀሇም
ጋር ተዯባሌቀው የማናገኛቸው የቀሇም አይነቶች ናቸው፡፡ እነዙህን የቀሇም
አይነቶች ከተሇያዩ ቅጠሊ ቅጠልች ወይም ከአዜርዕቶች በመቀመም የሚ዗ጋጁ
ናቸው። እነርሱም፡-

ቀይ

ሰማያዊ

ቢጫ

15
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሇ. ሁሇተኛ ዯረጃ ቀሇማት

ሁሇት የተሇያዩ የመጀመርያ ዯረጃ ቀሇማትን (መስራች ቀሇማትን) በመቀሊቀሌ

የምናገኘው የቀሇም አይነት ሁሇተኛ ዯረጃ የቀሇም አይነት ይባሊሌ፡፡ የመጀመርያ
ዯረጃ ቀሇማትን (መስራች ቀሇማትን) በመቀሊቀሌ ሶስት የተሇያዩ የቀሇም
አይነቶችን ማግኘት እንችሊሇን፡፡ እነርሱም፡-

ብርቱካናማ

አረንጓዳ

ወይን ጠጅ

ወይንጠጅ

16
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

 ብርቱካናማ ቀሇምን የምናገኘው ሁሇት የመጀመርያ ዯረጃ ቀሇማትን

(መስራች ቀሇማትን) በእኩሌ መጠን በመቀሊቀሌ ሲሆን ቀሇሞችም ቀይ እና
ቢጫን በማዯባሇቅ ነው፡፡
 አረንጓዳ ቀሇምን ሇመፌጠር ቢጫ ቀሇምንና ሰማያዊ ቀሇምን (ሁሇቱም
የመጀመሪያ ዯረጃ ወይም መስራች ቀሇማት ናቸው) እኩሌ በመዯባሇቅ
ነው፡፡
 የወይን ጠጅ ቀሇምን ሰማያዊና ቀይ ቀሇምን (ሁሇቱም የመጀመሪያ ዯረጃ
ወይም መስራች ቀሇማት ናቸው) በእኩሌ መጠን በመዯባሇቅ እናገኛሇን፡፡

አንዯኛ ዯረጃ ቀሇማትን በመቀሊቀሌ የምናገኛቸው ሁሇተኛ ዯረጃ ቀሇማት

+ =

ቀይ ቢጫ ብርቱካናማ

+ =

ቢጫ ሰማያዊ አረንጓዳ

+ =

ሰማያዊ ቀይ ወይን ጠጅ

17
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሏ. ሶስተኛ ዯረጃ ቀሇማት

የሶስተኛ ዯረጃ ቀሇማትን የምናገኘው የመጀመርያ ዯረጃ ቀሇማትንና (መስራች

ቀሇማትንና) ሁሇተኛ ዯረጃ ቀሇማትን አንዴ ሊይ በመዯባሇቅ ነው፡፡ እነዙህም
ቀሇማት እንዯሚከተሇው ተቀምጠዋሌ፡፡

1 2 3
+ =

ቢጫ ብርቱካናማ ቢጫ ብርቱካናማ
1 2 3

+ =
ቀይ ብርቱካናማ ቀይ ብርቱካናማ

1 2 3
+ + =

ቀይ ወይን ጠጅ ቀይማ ወይን ጠጅ

1 2 3

+ =
ሰማያዊ ወይን ጠጅ ሰማያዊ ወይን ጠጅ

1 2 3

+ =
ሰማያዊ አረንጓዳ ሰማያዊ አረንጓዳ
18
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

1 2 3

+ =

ቢጫ አረንጓዳ ቢጫማ አረንጓዳ

ከሊይ በተቀመጡት የቀሇማት ማሳያ ሳጥን አናት ሊይ ከ 1-3 የተሰጡት ቁጥሮች

የመጀመሪያ ዯረጃ ቀሇምን (መስራች ቀሇምን) ፣ ሁሇተኛ ቀሇምን እና ሶስተኛ
ዯረጃ ቀሇምን በተከታታይ ያሳያለ፡፡

የቀሇማት አቀማመጥ ቅዯም ተከተሌ

 ሞቃት ቀሇማት
 ቀዜቃዚ ቀሇማት
 ተቀራራቢ ቀሇማት
 ተቃራኒ ቀሇማት

19
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሀ. ሞቃት ቀሇማት
እነዙህ ቀሇማት ቀይ፣ብርቱካናማ እና ቢጫ እንዱሁም በመሃሌ ያለትን ቀሇማት
ይወክሊለ፡፡
ቀይ ቀይ ብርቱካናማ ብርቱካናማ ቢጫ ብርቱካናማ ቢጫ

ምስሌ 1.20 ሞቃት ቀሇማት

ሇ. ቀዜቃዚ ቀሇማት
እነዙህ ቀሇማት ሰማያዊ ፣ አረንጓዳ እና ወይንጠጅ ሆነው በመካከሊቸው ላልች
ቀሇማትንም የሚያካትቱ ናቸው፡፡

አረንጓዳ ሰማያዊ አረንጓዳ ሰማያዊ ሰማያዊ ወይን ጠጅ ወይን ጠጅ

ምስሌ 1.21 ቀዜቃዚ ቀሇማት

20
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሏ. ተቃራኒ ቀሇማት

እነዙህ የቀሇማት አይነቶች በቀሇም አቀማመጥ ቅዯም ተከተሌ ሊይ በትይዩ

የተቀመጡ ናቸው፡፡ ሇምሳላ፡- ቢጫ እና ወይን ጠጅ

ምስሌ 1.22 ተቃራኒ ቀሇማት

መ. ተቀራራቢ ቀሇማት

እነዙህ የቀሇም አይነቶች በቀሇም አቀማመጥ ቅዯም ተከተሌ ሊይ ተቀራርበው

የተቀመጡ ሶስት የቀሇም አይነቶችን ይወክሊለ፡፡
ምሳላ፡- ቀይ - ቀይ ብርቱካን - ብርቱካን

ምስሌ 1.23 ተቀራራቢ ቀሇማት

21
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መሌመጃ 1.4

1. ቀሇም ማሇት ምን ማሇት ነው?

2. የቀሇም አይነቶችን ዗ርዜሩ፡፡
3. የመጀመርያ (መስራች) ቀሇማት እነማን ናቸው?
4. ሶስተኛ ዯረጃ ቀሇማትን የምናገኘው በምን አይነት ዗ዳ ነው?
5. ተቃራኒ ቀሇማት የምንሊቸው እነማን ናቸው?
6. ተቃራኒ ቀሇማትን ቀብታችሁ አሳዩ፡፡
7. ተከታታይ ቀሇማት የምንሊቸው የትኞቹን ቀሇማት ነው?
8. የቀሇማትን አቀማመጥ በተማራችሁት መሰረት በሥዕሌ ሰርታችሁ አሳዩ፡፡

1.1.5. ጥቁረትና ንጣት

ጥቁረትና ንጣት ማሇት የቀሇማትን ዯረጃ በጠበቀ መሌኩ ከ ጥቁረት እስከ ንጣት
ወይም ከንጣት ወዯ ጥቁረት ያሇውን የቀሇም ዯረጃ በቅብ ስራ የምንገሌጽበት
ነው፡፡ ጥቁረትና ንጣት ዗ጠኝ የተሇያዩ ዯረጃዎች አሎቸው፡፡ ከጥቁር ወዯ ነጭ
ወይም ከነጭ ወዯ ጥቁር ሉዯረዯሩ ይችሊለ፡፡ እነርሱም፡-

1. ጥቁር 6. ዜቅተኛ ብርሃን

2. ከፌተኛ ጥቁር 7. ብርሃን
3. ጨሇማ 8. ከፌተኛ ብርሃን
4. ዜቅተኛ ጨሇማ 9. ነጭ
5. የነጭና የጥቁር መካከሇኛ

22
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ወይም

1 2 3 4 5 6 7 8 9

ምስሌ 1.24 የጥቁረትና የንጣት ዯረጃዎች

መሌመጃ 1.5

1. ጥቁረትና ንጣት በስንት ይከፇሊለ?

2. ጥቁረትና ንጣት ስንሌ ምን ማሇታችን ነው?

3. ጥቁረትና ንጣት ምን ሇመስራት ያገሇግሊለ?

4. ከጥቁር ወዯ ነጭ ባሇው ዯረጃ ውስጥ አንዯኛ፣አምስተኛ እና ዗ጠነኛ

ሊይ ያለትን ሇይታችሁ ስሩ

5. ከ 1-9 ያለትን የጥቁረትና ንጣት ዯረጃዎችን በምስሌ አሳዩ

23
 የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

1.1.6. ሇስሊሳና ሸካራ

አንዴን ቁስ በእጃችን ስንነካካው የሚሰማን ስሜት እንዱሁም መንካት
የማንችሊቸውን በአይናችን አይተን የምንሇየው ስሜት ነው፡፡ ሸካራ እና ሇስሊሳ ፣
ጠንካራና ስስ የመሳሰለትን ያካትታሌ፡፡

ምሳላ ፡-

ምስሌ 1.25 ሌስሊሴና ሸካራ

መሌመጃ 1.6

1. ሇስሊሳና ሸካራ ማሇት ምን ማሇት ነው?

2. ሌስሊሴና ሸካራነት በስንት ይከፇሊሌ?

3. ሇስሊሳ የሆኑ ሥዕልችን ሰርታችሁ አሳዩ፡፡

4. ሸካራ የሆኑ ሥዕልችን ሰርታችሁ አሳዩ፡፡

24
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

1.1.7. ዴግግሞሽ
ዴግግሞሽ ከእይታ ጥበብ አሊባውያን ውስጥ አንደ ሲሆን የተሇያዩ መስመሮችን፣
ዜርግ ቅርጾችን፣ ቅርጾችን፣ ቀሇማትን እና ላልችንም በመጠቀም አንዴን ስነ-
ሥዕሌ ከ አንዴ ጊዛ በሊይ ዯጋግመን የምንሰራበት የጥበብ አይነት ነው፡፡

ምሳላ ፡-

ምስሌ 1.26 ዴግግሞሽ

መሌመጃ 7

1. ዴግግሞሽ ስንሌ ምን ማሇታችን ነው?

2. ዴግግሞሽን በዜርግ ቅርጽ ሰርታችሁ አሳዩ፡፡

3. ዴግግሞሽ ያሊቸውን ተፇጠሯዊ ምስልች በሥዕሌ አሳዩ፡፡

25
 የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

1.1.8. መጠን
መጠን ማሇት ሁሇት የተሇያዩ ምስልችን በቁመታቸው ወይንም በቀሇማቸው
መጠን ሇይተን የምናስቀምጥበት የጥበብ አይነት ነው፡፡

ትሌቅ ትንሽ

ምስሌ 1.27 መጠን

መሌመጃ 1. 8

1. የመጠንን ጽንሰ-ሀሳብ አብራሩ፡፡

2. የተሇያየ መጠን ያሊቸውን በቤታችን የምንገሇገሌባቸውን የሁሇት እቃዎች ሥዕሌ

ሰርታችሁ አሳዩ

26
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

1.2. የሙዙቃ አሊባውያን

መግቢያ

ምት በሙዙቃ ውስጥ ያሇ የዴምጽ እና የዜምታ (እረፌት) ዴግግሞሽ ሲሆን

በሙዙቃ የንዴፇ-ሀሳብ ትምህርት ውስጥ የሙዙቃ ኖታዎች እና የዜምታ
(የእረፌት) ምሌክቶች በተወሰነ የጊዛ ማእቀፌ ውስጥ ተከታትሇው እና ዯጋግመው
የመምጣት ሂዯትን ብልም የሚፇጥሩትን ሙዙቃዊ የዴምጽ ፌሰት ያሳያሌ፡፡
ተማሪዎችን ሇበሇጠ ግንዚቤ ይረዲ ዗ንዴ የኖታዎች የጊዛ ቆይታን ማንሳት ተገቢ
ይሆናሌ፡፡
በዙህ የትምህርት ርእስ መጨረሻ
 ተማሪዎች የኖታዎች ስያሜና የቆይታ ግዛያቸውን እስከ አንዴ ስምንተኛ
የኖታ አይነቶች ይረዲለ
 ተማሪዎች የእረፌት ምሌክቶችን ስያሜና የቆይታ ግዛያቸውን እስከ አንዴ
ስምንተኛ የእረፌት አይነቶች ይረዲለ

የመወያያ ጥያቄ

 ተማሪዎች በአራተኛ ክፌሌ ቆይታችሁ የተማራችኋቸውን የኖታ እና የእረፌት

ምሌክት አይነቶች በመሇየት ተወያዩባቸው፡፡

27
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

1.2.1. ምት (ሪትም)

ሰንጠረዥ 1.1 የኖታዎች ስያሜና የቆይታ ግዛ (አጨዋወታቸው)

የኖታው ስም የኖታ ቅርፅ አጨዋወት

ሙለ ኖታ 4 ምት ዴምጽ ሳያቋርጥ መጫወት

ግማሽ ኖታ 2 ምት ዴምጽ ሳያቋርጥ መጫወት

ሩብ ኖታ 1 ምት ዴምጽ ሳያቋርጥ መጫወት

1/8 ኖታ ግማሽ ምት ዴምጽ ሳያቋርጥ

መጫወት

ሰንጠረዥ 1.2 የዕረፌት ምሌክቶች ስያሜና የቆይታ ግዛ (አጨዋወታቸው)

የኖታው ስም የኖታ ቅርፅ አጨዋወት

ሙለ የዕረፌት 4 ምት ዴምጽ ሳያቋርጥ ምቱን
ምሌክት ተከትል ማረፌ
ግማሽ የዕረፌት 2 ምት ዴምጽ ሳያቋርጥ ምቱን
ምሌክት ተከትል ማረፌ
ሩብ የዕረፌት ምሌክት 1 ምት ዴምጽ ሳያቋርጥ ምቱን
ተከትል ማረፌ
1/8 የዕረፌት ምሌክት ግማሽ ምት ዴምጽ ሳያቋርጥ
ምቱን ተከትል ማረፌ

28
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

የኖታ ምሌክቶች ፒራሚዴ

የኖታ ፒራሚድች የሚያሳዩት የኖታ ዋጋ ክፌሌፊዮችን ነው፡፡

የኖታ ዋጋ ክፌሌፊዮች

የኖታ ምሌክቶች ፒራሚዴ

ከሊይ ያለትን የኖታ ፒራሚድች በቁጥር ዋጋቸው ተክተን እንዯሚከተሇው

ማስቀመጥ እንችሊሇን

29
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

= 4

2 = = 2 የእረፌት ምሌክቶች ዚፌ

1 = 1 = = 1 = 1

1/2 = 1/2 = 1/2 = 1/2 = .............ወ዗ተ

ከሊይ በኖታ ምሌክቶች ሊይ የተጠቀሰው የቁጥር ዋጋ ሇተከታዩ የእረፌት ምሌክት

ክፌሌፊይም ይሰራሌ፡፡ ስሇዙህ ከሊይ ያሇው የእረፌት ምሌክት 4 ሲይዜ ከስር
በየዯረጃው ያለት በግማሽ እያነሱ ይሄዲለ፡፡

የእረፌት ምሌክት ክፌሌፊዮች

30
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መሌመጃ 1.9

የኖታና የእረፌት ምሌክቶች ሂሳብ

1) የሚከተለትን የኖታና የእረፌት ምሌክቶች ዋጋ በመዯመር ትክክሇኛውን የጊዛ

ቆይታ ዋጋ በቁጥር በባድው ቦታ ሊይ ሙለ፡፡

2) የኖታዎችን ዋጋ ባድ ሳጥን ውስጥ በቁጥር አስቀምጡ

3) የኖታዎችን ዋጋ በተሰጠው ባድ ቦታ ሊይ በቁጥር አስቀምጡ

1.2.2. የዴምጽ ከፌታ/ዜቅታ (ዲይናሚክስ)

የዴምጽ ከፌታና ዜቅታ (ዲይናሚክስ) የሙዙቃ ሇስሇስና ጮክ ማሇት ሲሆን በላሊ

አባባሌ የሙዙቃ ዴምጽ መጠን ማሇት ነው፡፡ የዴምጽ ከፌታና ዜቅታ
(ዲይናሚክስ) የሙዙቃ ዯራሲዎች ወይም ዗ፊኞች ሙዙቃው ትርጉም እንዱኖረው
ወይም ጥራቱን እንዱጠብቅ ሌዩ ትኩረት ከሚሰጡት የሙዙቃ መሰረታዊ ክፌሌ
አንደ ነው፡፡ በመሰረቱ ዴምፅ ከመጠን በሊይ እንዱጮህ ከተዯረገ በጤና ሊይ ችግር

31
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሉያስከትሌ ይችሊሌ፡፡ አካባቢያችንም በዴምፅ ሉበከሌ ይችሊሌ፡፡ ይህ እንዲይከሰት

የበኩሊችንን ጥረት ማዯርግ ይጠበቅብናሌ፡፡ በአውሮፓውያን የሙዙቃ ባህሌ
አጻጻፌ የሙዙቃውን መሇስሇስና መጮህ ማሇትም የዴምፅ ከፌና (ጮክ ማሇት)
ዜቅ ማሇት (መሇስሇስ) የሚያሳዩ ምሌክቶች ይገኛለ፡፡

የዴምጽ ከፌታና ዜቅታ (ዲይናሚክስ) ሕጎች የሙዙቃ ዴምጽ ሇስሇስ ወይም

ጎሊ ሇማዴርግ የምንጠቀምበት ምሌክት ነው፡፡ እንዯዛማው የአዯራረስ አይነት
ጣዕም ሇመስጠት ሲባሌ የተሇያዩ የዴምጽ ከፌታና ዜቅታ (ዲይናሚክስ)
ዓይነቶች ኖታው በሚያርፌበት ሥር ወይም ሊይ እንዱሰፌሩ ይዯረጋሌ፡፡
በዙህ ክፌሌ ዯረጃ በጣም መሠረታዊ ናቸው ተብሇው ተግባራዊ ሉሆኑ
የሚገባቸው የዲይናሚክስ ምሌክቶች ቀጥሇው ይቀርባለ፡፡

32
 የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሰንጠረዥ 1.3 የዴምጽ ከፌታና ዜቅታ (ዲይናሚክስ) ዓይነቶች እና ትርጉማቸው

የዴምጽ ከፌታና ዓሇም አቀፌ መጠሪያው ትርጉም

ዜቅታ (ዲይናሚክስ)
ዓይነቶች በማሳጠር
P ፒያኖ በዜቅተኛ/ሇስሇስ ባሇሁኔታ
዗ምሩ (ተጫወቱ)

P P ፒያኖ ሲሞ በጣም በዜቅተኛ/ሇስሇስ

ባሇሁኔታ ዗ምሩ (ተጫወቱ)

F ፍርቴ በከፌተኛ ዴምጽ ዗መሩ

(ተጫወቱ)

f f ፍርቴ ሲሞ በጣም በከፌተኛ ዴምጽ

዗ምሩ (ተጫወቱ)

መሌመጃ 10

1) የሚከተለትን የዴምጽ ከፌታና ዜቅታ (ዲይናሚክስ) ምሌክቶች ከትክክሇኛው

ትርጉማቸው ጋር መስመር በመስራት አዚምደ

ሀ ሇ

በከፌተኛ ዴምጽ ዗ምሩ (ተጫወቱ)

በጣም በዜቅተኛ/ሇስሇስ ባሇ ሁኔታ ዗ምሩ (ተጫወቱ)

በጣም በከፌተኛ ዴምጽ ዗ምሩ (ተጫወቱ)

በዜቅተኛ/ሇስሇስ ባሇሁኔታ ዗ምሩ (ተጫወቱ)

33
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

1.2.3. የዴምጽ ፌጥነትና እርጋታ (ቴምፖ)

የሙዙቃ ፌጥነቱ ሜትሮኖም በሚባሌ የጊዛ / የፌጥነት/ መሇኪያ የተወሰነ ክሌሌ

ያሇው ሲሆን ሙዙቃ ሲጻፌ የሙዙቃ ዯራሲያን በሚጽፎቸው ዴርሰቶች
መጀመሪያ አመሌካች ቁጥርን አብረው ይጽፊለ፡፡ ይህም ማሇት በተሰጠው የቁጥር
መጠን ወይም ፌጥነት ሙዙቃውን የሚጫወተው ሰው እንዱተገብረው
ሇማስገን዗ብ ነው፡፡

ሰንጠረዥ 1.4 የዴምጽ ፌጥነትና እርጋታ (ቴምፖ) ዓይነቶች እና ትርጉማቸው

ስም አጠቃቀሙ
አዲጆ በጣም ቀስ ያሇ ጏተት እያረጉ በመቁጠር
የሚሠራ ሙዙቃ

አንዲንቴ መካከሇኛ በጣም ያሌፇጠነ በሰው እርምጃ መጠን

እየተቆጠረ የሚሄዴ የሙዙቃ ፌጥነት ሲሆን
ፌጥነቱ ዜግተኛ ነዉ

ሞዯራቶ የማይፇጥን የማይጏተት መካከሇኛ ፌጥነት

አላግሮ ፇጠን ያሇ

ኘሬስቶ በጣም ፇጣን የሆነ የሙዙቃ አቆጣጠር

34
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መሌመጃ 1.11 የጎዯለ ቦታዎችን በትክክሇኛ መሌሶቻቸው አሟለ፡፡

ስም አጠቃቀሙ

አዲጆ

መካከሇኛ በጣም ያሌፇጠነ በሰው እርምጃ

መጠን እየተቆጠረ የሚሄዴ የሙዙቃ ፌጥነት
ሲሆን ዜግተኛ ነዉ

ሞዯራቶ

አላግሮ ፇጠን ያሇ

ኘሬስቶ

1.2.4. የዴምጽ መወፇር/መቅጠን/መካከሇኛ መሆን (ፒች)

የዴምጽ መወፇር/መቅጠን/መካከሇኛ መሆን (ፒች) የዴምጽን (የሰው ዴምጽም ሆነ
የሙዙቃ መሳርያ ዴምጽ) የመወፇር፣የመቅጠን ወይም መካከሇኛ የመሆን ባህሪን
የሚገሌጽ ሲሆን የሰው ሌጅ ዴምጽንም ሆነ የሙዙቃ መሳሪያዎችን የዴምጽ
መወፇር፣መቅጠን ብልም መካከሇኛ መሆን የሚወሰነው በዴምጹ እርግብግቢት
(ፌሪኩየንሲ) ነው፡፡ እርግብግቢት (ፌሪክዌንሲ) የሚሇካው (ኸርዜ ወይም Hz)
ነው፡፡ አንዴ ኸርዜ አንዴ እርግብግቢት በሰከንዴ የሚይ዗ውን ያመሊክታሌ፡፡ ስሇ
ኸርዜ የበሇጠ ሇመረዲት የፉዙክስ መምህራንን መጠየቅ ጠቃሚ ይሆናሌ፡፡ ፇጣን
የዴምፅ እርግብግቢት ቀጭን ዴምጽን የሚፇጥር ሲሆን ዜቅተኛ የዴምፅ
እርግብግቢት ዯግሞ ወፌራም ዴምጽን የሚፇጥር ይሆናሌ፡፡

35
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መሌመጃ 1.12

1) ከሚከተለት አማራጮች ውስጥ ትክክሌ የሆነው ሃሳብ ሇዩ

ሀ. የሴት ሌጅ ዴምጽ ከወንዴ ሌጅ ዴምጽ ይወፌራሌ
ሇ. የወንዴ ሌጅ ዴምጽ ከሴት ሌጅ ዴምጽ ይቀጥናሌ
ሇ. የሴት ሌጅ ዴምጽ ከወንዴ ሌጅ ዴምጽ ይቀጥናሌ
2) ፇጣን የዴምፅ እርግብግቢት ቀጭን ዴምጽን ይፇጥራሌ
ሀ) እውነት
ሇ) ሀሰት
3) ዜቅተኛ የዴምፅ እርግብግቢት ወፌራም ዴምጽን ይፇጥራሌ
ሀ) እውነት
ሇ) ሀሰት

ውዜዋዛ
ከውዜዋዛ ቢያንሰ አምስት መሰረታዊ ጥቅሞችን እንዯምታገኙ ይታመናሌ፡፡
እነዙህም፡-
 አካሊዊ ጤናን ማግኘት
 ስሜታዊ እዴገትን ማገዜ
 የማህበራዊ ህይወት ክህልትን መጨመር
 ፇጠራን ማበረታታት
 የእውቀት እዴገትን ማገዜ

36
 የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መሌመጃ 1.13

1) የምታውቋቸውን የውዜዋዛ አይነቶች በሚገባ በመሇማመዴ በክፌሌ ውስጥ

አቅርቡ
2) አዱስ እና ቀሊሌ የውዜዋዛ አይነት በቡዴን ሆናችሁ በመፌጠር በክፌሌ ውስጥ
አቅርቡ

1.3. መሰረታዊ የመዴረክ ተውኔት ጥበብ (ቴአትር) አሊባውያን

መግቢያ

ቴአትር በአንዴ የተወሰነ ቦታ ሊይ ቀጥታ ተመሌካች ከመዴረሱ በፉት የእውነተኛ

ወይም ምናባዊ ክስተት ሌምዴን ሇማቅረብ የቀጥታ ተዋንያንን የሚጠቀም የጥበብ
የትብብር ቅጽ ነው። ተዋንያን በምሌክት ፣ በንግግር ፣ በ዗ፇን ፣ በሙዙቃ
ወይም በዲንስ ጥምረት ይህንን ተሞክሮ ሇተመሌካቾች ሉያሳውቁ ይችሊለ።
ቴአትርን ቴአትር ሉያስብለ የሚችለ አስፇሊጊ አካሊት አለ። ቴአትር ከትውን
ጥበባት ዗ርፍች ውስጥ የሚካተት የእይታ ጥበብ ዗ርፌ ነው፡፡ የሰው ሌጆችን
የዕሇት ተዕሇት ገጠመኝ አስመስል እየቀዲ በጊዛና በቦታ ተወስኖ የሚከወን ታሪክ
ነው፡፡

በዙህ የትምህርት ርእስ መጨረሻ

 ተማሪዎች የተውኔት ዴርሰት አሊባውያንን ይረዲለ፡፡

የመወያያ ጥያቄ

 ተማሪዎች ስሇ ቴአትር ጥበብ ከዙህ በፉት የምታውቋቸውን ሀሳቦች

ተወያዩባቸው፡፡

37
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

 ተዋናይ

ተዋናይ ስንሌ ሇብቻው አንዴን ገፀ-ባህሪ የሚጫወት ሲሆን ተዋንያን ዯግሞ

በቡዴን ተውኔት የሚያቀርቡ ሰዎችን ሇመግሇጽ ነው። የተውኔቱን ታሪክ
በቃሊቸው ፣ በዴርጊታቸው ፣ ሇተመሌካች የማስተሊሇፌ ተሌእኮ ያሊቸው ናቸው።
የእጅ ምሌክቶች፣ የሰውነት እንቅስቃሴዎች እና ምሌክቶች ሇተሇያዩ ገጸ -ባህሪዎች
ውበትን ይሰጣሌ። በእያንዲንደ ተውኔት ውስጥ ቢያንስ አንዴ ተዋናይ አሇ።
ብዘውን ጊዛ በቴአትር ውስጥ ከአንዴ በሊይ ተዋንያን አለ። ሆኖም አንዴ
ተውኔት ከሰዎች በተጨማሪ እንዱሁ በአሻንጉሉቶች ሉዲብር እንዯሚችሌ ማሳየት
ይቻሊሌ። እንዯነዙህ አይነት ተውኔቶች ሇህፃናት ተመራጭ አቀራረብ ዗ዳ ነው።
ዴምጹ ወዯ ሁለም ታዲሚዎች እንዱዯርስ ሇማዴረግ እና ሇገጸ-ባህሪው ሀይሌ
ሇመስጠት ተዋንያን ዴምፃቸው ብዘውን ጊዛ ኃይሇኛ በሆነ ዴምጽ እና በመጠኑን
ከፌተኛ በማዴረግ ሉተውኑ ይችሊለ። ሁሇቱም የቃሌ እና የንግግር ቋንቋዎች
በታሪኩ ሊይ ከፌተኛ ተጽዕኖ ያሳዴራለ። ታሪኩን ሇተመሌካቾች በጥሩ ሁኔታ
እንዱረደት ሇማዴረግ ተዋንያን ከፌተኛ ሚና ይጫወታለ።

 ጽሐፇ-ተውኔት (ዴርሰት)

ከቴአትር አሊባውያን መካከሌ አንደና ዋነኛው ዴርሰት ነው። ጽሐፈ በሲኒማ

ውስጥ ወይም በመዴረክ ሊይ በሚ዗ጋጅበት ጊዛ ዴርሰት (ስክሪፕት) ተብል
ይጠራሌ። ዴርሰት ታሪኩን በሙለ የያ዗ እና የሚያብራራ ሲሆን ይህም በገቢር
እና በትዕይንቶች የተዋቀረ ነው። ይህም ማሇት በዴርሰት ውስጥ ያሇን ሴራ
ያጠቃሌሊሌ። ያሇ ዴርሰት ትያትር መስራትም ሆነ ማቅረብ አይቻሌም። ስሇሆነም
ዴርሰት ሇትያትር በጣም አስፇሊጊዉ ክፌሌ ነው።

38
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

 አሌባሳት

አሌባሳት ስንሌ ተዋናዮች ወይም አሻንጉሉቶች የሚሇብሷቸውን አሌባሳት እና

መሇዋወጫዎችን ያካትታለ። አሌባሳት በተውኔት ዉስጥ ያለትን ገጸ-ባህሪያት
እዴሜያቸዉን አኗኗራቸዉን ወ዗ተ የሚገሌጽ ነዉ። በተጨማሪም አሌባሳት
ታሪኩ የሚከናወንበትን ጊዛ እና ቦታ ሇመሇየት ያስችሇናሌ። ይህም ማሇት
አሌባሳት ሇተመሌካቾች ብዘ መረጃዎችን ይሰጣሌ።

 የገፅ ቅብ (ሜካፕ)

የገፅ ቅብ (ሜካፕ) ላሊኛው የቴአትር አንዴ አካሌ ነው። ይህም ተዋናዩ

በተጠቀመው ሜካፕ አማካኝነት ተዋናዪን በአካሊዊ ቁመናው (በተሇይም በፉቱ)
በኩሌ እንዱሇይ ያስችሇዋሌ። የገፅ ቅብ (ሜካፕ) እንዯ ተዋናዩ ሁኔታ ወይም
ዓይነት የሚወሰን ሆኖ የተዋንያንን ጉዴሇቶች ሇመሙሊት፣ሇማጉሊት እንዱሁም
ሇመዯበቅ ያገሇግሊሌ፡፡ የገፅ ቅብ (ሜካፕ) በዋነኝነት የሚከናወነው በመዋቢያ
ምርቶች፣ቀሇሞች ወይም ክሬሞች ነው። ሜካፕ ባህሪያትን ከማሻሻሌ ወይም
ከማጉሊት በተጨማሪ ቁስልችን፣ጠባሳዎችን፣ማዴያት፣ጠቃጠቆዎችን ሇማስመሰሌ
ያስችሊሌ፡፡

 መብራት

የቴአትር ብርሃን ወይም መብራት ተዋናዮቹ መዴረክ ሊይ በሚወጡበት ጊዛ

ሇተመሌካቾች በዯንብ ሇማሳየት የሚያግዜ ብርሃን ነው። ትያትሩ በሚሰራበት
ወቅት ጥቅም ሊይ የሚውለትን ሁለንም መብራቶች እና ስፖትሊይቶች
ያካትታሌ። ስሇዙህ የተወሰኑ ስሜቶችን ሇማስተሊሇፌ ፣ ተዋንያንን ሇማጉሊት ፣
ሇመዯበቅ ወይም ቀን፣ማታ ፣ ላሉት መሆኑን የምገሌጽበት አንደ መንገዴ
መብራቶችን በመጠቀም ነዉ።

39
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

 ግብዓተ-ዴምጽ

ግብዓተ-ዴምጽ በዋነኝነት ሙዙቃን እና የተሇያዩ የዴምፅ ውጤቶችን በቴአትር

ውስጥ በማስገባት የምንጠቀምበት መንገዴ ነው። ሇምሳላ በጥዋት ትዕይንት
ውስጥ የወፍችን ዴምጽ ቀርጸን አምጥተን ሇተመሌካቾች ሌናሰማ እንችሊሇን።
ታሪክን አፅንዖት ሇመስጠት እና ሇማበሌጸግ የተሇያዩ ዴምፆችን ስንጠቀም
ተውኔቱ የተሟሊ ይሆናሌ። በተውኔቱ ውስጥ ሌዩ ሌዩ ዴባቦችን ሇመግሌፅ ዴምጽ
ትሌቅ ጠቀሜታ አሇው። ሇምሳላ የከባዴ መሳሪያ የተኩስ ዴምፆችን መዴረክ ሊይ
ሇመጠቀም ሥሇማንችሌ በዴምጽ ብቻ ቀርጸን በዴምጽ ማጉያ መሳሪያ በመጠቀም
ሌናሰማ እንችሊሇን።

 ዲይሬክተር

ዲይሬክተር ማሇት በቴአትር ውስጥ የሚሳተፈ አካሊት በሙለ በትክክሌ እንዱሠሩ

ቴአትሩን የሚያስተባብረው ሰው ነው። አስፇሊጊ ከሆነ ዲይሬክተሩ በቴአትሩ
ውስጥ ተዋናይ ሉሆን ይችሊሌ። የዲይሬክተር ዋና ሥራ ትዕይንቶችን፣ተዋንያንን
፣ግባተ-ዴምጽን፣የገፅ ቅብን፣መብራትን ወ዗ተ ማስተባበርን ያጠቃሌሊሌ።
ቴአትሩን ከመጀመሪያ አስከ መጨረሻ ዴረስ በስኬት ሇማጠናቀቅ ትሌቅ ኃሊፉነት
ያሇው ሰው ነው። በዙህም የተነሳ ዲይሬክተር የትያትሩ የጀርባ አጥንት ነዉ
የሚባሇው ሇዙህ ነው።

 መዴረክ እና ሲን (ትዕይንት)

መዴረክ እና ሲን ታሪኩን ሇማ዗ጋጀት የሚያገሇገለ የተሇያዩ ማስጌጫዎችን

ያጠቃሌሊሌ። ይህም ማሇት ተዋናዮቹ የሚያቀርቡበትን መዴረክ ከቴአትሩ ጋር
ተዚማጅ በሆኑ ቁሳቁሶች ያስጌጣሌ ማሇት ነው። መዴረክ እና ሲን ዓሊማው
ታሪኩ የተሰራበትን ዗መን፣ቦታ፣እንዱሁም የሚከናወንበትን ሁኔታ፣በትክክሌ
ሇተመሌካቾትች ሇማሳየት ትሌቅ ዴርሻ አሇው።

40
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

 ተመሌካች (ታዲሚ)

ታዲሚው ወይም ተመሌካች ማሇትም ተውኔቱን ወይም ቴአትሩን ሇማየት

በቦታው የሚገኙ ሰዎች ናቸው። የቴአትሩ ዓሊማ ማህበራዊ ፣ ፖሇቲካዊ እና
ታሪካዊ ሃሳቦችን በማንሳት በተሇያዩ መንገድች ሇማዜናናት እና ቁምነገር
ሇማስጨበጥ ነው። ታዲሚዎችም ማህበራዊ ሁኔታዎችን በተሇያዩ ጊዛያት
የተፇጠሩ ታሪካዊ ክስተቶችን በማየት፣በማስመሰሌ እና በማንጸባረቅ
ግንዚቤዎችን እንዱጨብጡ ያግዚሌ። ቴአትር ታዲሚዎች የሚያዩትን ተውኔት
በራሳቸው መንገዴ ምሊሽ መስጠት ይችሊለ።

 ቁሳቁሶች

ቁሳቁሶች ተዋናዮች በቴአትር ውስጥ የሚጠቀሙባቸው ዕቃዎች ናቸው።

በዴርጊቱ ሊይ መሰረት ሉያንቀሳቅሷቸው ፣ ሉጥሎቸው ፣ ሉዯብቋቸው ፣ ወ዗ተ
የሚችሎቸው ሌዩ ሌዩ እቃዎች ናቸው። እነዙህ ቁሳቁሶች የመዴረክና ሲን አካሌ
ሲሆኑ የቴአትሩ ሌዩ ክፌልች ናችዉ።

 ኬሪዮግራፉ (ውዜዋዛዎች)

ውዜዋዛ ፣ ዲንስ እንዱሁም እንቅስቃሴዎች በቴአትር ውስጥ የተሇመደ ነገሮች

ናቸው። ተውኔቱን መሰረት በማዴረግ የሚታዩትን ውዜዋዛዎችን ወይም
ግጭቶችን ያካትታሌ። የተዋንያን እንቅስቃሴዎች እና ጭፇራዎች በሙዙቃው
እና በታሪኩ ሊይ መሠረት በማዴረግ ይከናወናለ።

41
 የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መሌመጃ 1.14

እውነት ሏሰት በማሇት መሌሱ

1. የቲያትር አካሊት በሙለ በትክክሌ እንዱሠሩ የሚያስተባብረው ዲይሬክተር ነው፡፡
2. ግብዓተ-ዴምጽ ታሪክን አፅንዖት ሇመስጠት እና ሇማበሌጸግ ያስችሇናሌ።

1.4. ቀሊሌ የተንቀሳቃሽ ምስሌ መቅረጫ ዗ዳዎች

ተንቀሳቃሽ ምስሌ (ቪዱዮ) የምንሇው በአንዴ ፌሬም ውስጥ የተነሱ ምስልች
ተሰብስበው ሲንቀሳቀሱ ተንቀሳቃሽ ምስሌን ይፇጥራለ። ቪዱዮ የበርካታ ፍቶዎች
በፌጥነት ተነስተው ሲንቀሳቀሱ ቪዱዮን ወይም ተንቀሳቃሽ ምስሌን ይፇጥራለ።

ተንቀሳቃሽ ምስልችን ሇመቅረፅ ካሜራ ወይም የእጅ ስማርት ስሌክ ሉኖረን

ይገባሌ። በመቀጠሌም የምንቀርፅበትን ካሜራ ወይም የእጅ ስሌክ መክፇትና
ሇቀረፃ ዜግጁ ማዴረግ ያስፇሌጋ።

የምንቀርፀውን ምስሌ ሇምሳላ ቃሇ-ምሌሌስ ፣ ተፇጥሮ ፣ ፉሌም ወ዗ተ. መሆኑን

ሇይተን ካወቅን በኋሊ እና ጥቅሙን ከተረዲን በኋሊ ተንቀሳቃሽ ምስለን
በካሜራችን ማስቀረት እንችሊሇን።

ላሊው የቀረፃ አይነቶችን ማወቅ ነው። ይህም ማሇት አንዴን ምስሌ ሇመቅረፅ
ከመነሳታችን በፉት ምስለን የምንቀርፀው ከሊይ ወዯ ታች ነው ወይስ ከታች ወዯ
ሊይ ነው የሚሇውን መሇየት። ላሊው ምስለን የምንቀርፀው የምንቀርፀውን ቁስ
ወይም ሰው ሇማግ዗ፌ እና ትኩረትን እንዱስብ ሇማዴረግ ነው ወይስ አካባቢንና
ቦታን (ሇምሳላ፡- ከተማን ፣ የእግር ኳስ ጨዋታን የመሳሰለትን) ሇማሳየት ነው
የሚሇውን መሇየት ያስፇሌጋሌ።

የቀረፃ አይነቶች በባህሪያቸው የተሇያዩ አይነቶች ናቸው። ሇምሳላ፡-

 ከወገብ በሊይ

 ከአንገት በሊይ

 በጣም አቅርበን

 በጣም አርቀን

42
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

 ሙለ የሰው አቋምን አስገብተን የመሳሰለት ናቸው።

ከሊይ የተጠቀሱትን የቀረፃ አይነቶችን ሇተሇያየ ሁኔታ ሌንጠቀማቸው እንችሊሇን።

ሇምሳላ፡- አንዴን ሰው በካሜራ እየቀረፅን ያዯረገውን ሰአት ወይም ከሰውነት
ክፌለ ውስጥ አይኑ ሊይ ማተኮር ከፇሇግን በጣም አቅርበን መቅረፅ ይኖርብናሌ
ማሇት ሲሆን የተናዯዯ ሰውን እንዱሁም ያ዗ነን ሰው መቅረፅ ከፇሇግን ስሜቱን
ከፉቱ ሊይ ሇማግኘት አቅርበን መቅረፅ ይኖርብናሌ። በእንቅስቃሴ ሊይ ያለ
ሰዎችን ሇመቅረፅ ዯግሞ ሙለ አቋማቸውን በካሜራ እይታ ውስጥ በማስገባት
እንቅስቃሴያቸውን ማሳየት ይኖርብናሌ ማሇት ነው።

ላሊው ተማሪዎች ማወቅ ያሇባችሁ አይናችን ሇማየት ብርሃን እንዯሚያስፇሌገው

ሁለ ካሜራችንም ምስሌ ሇመቅረፅ ብርሃን ያስፇሌገዋሌ። ካሜራችንንም
ሳንንቀጠቀጥ በመያዜ በትክክሇኛ አቋቋም ሊይ በመሆን መቅረፅ የተሻሇ ጥራት
ያሇው ምስሌ ማግኘት እንዴንችሌ ይረዲናሌ።

 የተግባር ስራ

 ተማሪዎች በቡዴን በመሆን እና የመምህራችሁን የእጅ ስሌክ ካሜራ

በመጠቀም የ20 ሰከንዴ ምስሌ የተማራችኋቸውን ዗ዳዎች
በመጠቀም ቀርፃችሁ በክፌሌ ውስጥ ስሇሰራችሁት ስራ ውይይት
አዴርጉ።

 የተናዯዯን ሰው ሇመቅረፅ የምንጠቀመው የአቀራረፅ ዗ዳ የቱ

እንዯሆነ ተወያይታችሁ ሇመምህራችሁ ምሊሹን አቅርቡ።

43
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ማጠቃሇያ

ይህንን ክፌሇ-ትምህርት ሇማጠቃሇሌ እንዱረዲን የሚከተለትን በስፊት ያየናቸውን

ጽነሰ-ሀሳቦች አጠር ባሇ መሌኩ እንዯሚከተሇው አቅርበናቸዋሌ፡፡ የእይታ ጥበብ
አሊባውያን የሚባለት መስመር፣ዜርግ ቅርጽ ፣ ቅርጽ ፣ ቀሇም ፣ ጥቁረት/ንጣት፣
ሇስሊሳ/ሸካራ፣መጠንና ዴግግሞሽ ናቸው፡፡ መስመር ማሇት ከአንዴ መነሻ ነጥብ
ጀምሮ ወዯ ተሇያየ አቅጣጫ የሚሄዴ ነው፡፡ ዜርግ ቅርጽ ማሇት ሁሇት አውታረ-
መጠን ያሇው ዜግ መስመር ማሇት ሲሆን ቅርጽ ማሇት ዯግሞ ሶስት አውታረ-
መጠን ያሇው መስመር መሆኑን ሇማየት ሞክረናሌ፡፡ ቀሇም ስንሌ አንዴ ቁስ ሊይ
ብርሃን ካረፇ በኋሊ ወዯ አይናችን ተመሌሶ የሚመጣው ነጸብራቅ ነው፡፡ ላሊው
በዙህ ክፌሇ-ትምህርት ሇማየት የሞከርነው ጥቁረት/ንጣት ሲሆን ከንጣት ወዯ
ጥቁረትም ሆነ ከጥቁረት ወዯ ንጣት ያለ ዯረጃዎችንም እንዱሁ ሇመረዲት
ሞክረናሌ፡፡ ሇስሊሳ/ሸካራ የሚሇው ጽንሰ-ሀሳብም በዙሁ ክፌሇ-ትምህርት በስፊት
ያየነው ንዑስ ክፌሇ-ትምህርት ነው፡፡ አንዴን ቁስ በቀሊለ በማየትም ሆነ በመዲሰስ
ሌስሊሴንና ሸካራነትን የምንሇይበት ሂዯት ነው፡፡ በመጨረሻም በእይታ ጥበብ
አሊባውያን ውስጥ መጠን ብልም ዴግግሞሽ የሚለትን ሁሇት ጭብጦች
ተረዴተናሌ፡፡

ትውን ጥበባትን በተመሇከተ ከሙዙቃ ጥበብ ጋር ተያይዝ ምት (ሪትም) ፣

የዴምጽ ፌጥነትና እርጋታ (ቴምፖ) ፣ የዴምጽ መቅጠን ፣ መወፇር እንዱሁም
መካከሇኛ መሆን (ፒች) ፣ የዴምጽ ከፌታና ዜቅታ (ዲይናሚክስ) የመሳሰለትን
ሀሳቦች በዜርዜር አንስተን ተወያይተናሌ፡፡ አሌፍ ተርፍም የኖታዎች እና
የእረፌት ምሌቶችን በመጠኑ ተዋውቀናሌ፡፡ ላሊው የትውን ጥበብ አካሌ የሆነው
ውዜዋዛ እንዯመሆኑ መጠን ስሇ ውዜዋዛ ጠቃሚ ሀሳቦች ተካተው ቀርበዋሌ፡፡
የመዴረክ ቴአትርም የዙህ ክፌሇ-ትምህርት አካሌ እንዯመሆኑ መጠን ሇማካተት
ተሞክሯሌ፡፡

44
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

የማጠቃሇያ መሌመጃ

1) ክፌሌፊዮቹን አሟለ (ጥያቄ ምሌክቶቹን በትክክሇኛ ምሌክቶች ተኩ)

? ?

? ? ? ?

? ? ? ? ? ? ? ?

2) መስመር ፣ ዜርግ ቅርጽ ፣ ቅርጽ ፣ መጠን እና ዴግግሞሽን ሇእያንዲንደ

አንዲንዴ ምሳላ በመስጠት አሳዩ

3) ስሇ ጥቁረትና ንጣት እንዱሁም ሌስሊሴና ሸካራነት ያሊችሁን ግንዚቤ

ሇመምህሩ አስረደ

4) ግብዓተ-ዴምጽ ታሪክን አፅንዖት ሇመስጠት እና ሇማበሌጸግ ያስችሇናሌ።

ሀ) እውነት ሇ) ሏሰት

45
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ምዕራፌ ሁሇት
2. ፇጠራዊ አገሊሇጽ

መግቢያ
ኢትዮጵያ የራሷ የሆኑ በአምስተኛው መቶ ክፌሇ-዗መን በቅደስ ያሬዴ አማካኝነት
የተዯረሱ የሙዙቃ ምሌክቶች አሎት፡፡ የአውሮፓ ሀገራት ዗ግይተውም ቢሆን
ከኢትዮጵያ በኋሊ የራሳቸውን የሙዙቃ አጻጻፌ ዗ዳ ፇጥረዋሌ፡፡ የሃገራችንን
የሙዙቃ ምሌክቶች በስፊት የምትጠቀመው የኢትዮጵያ ኦርቶድክስ ተዋህድ
ቤተክርስትያን ስሇሆነች የአውሮፓውያንን ምሌክቶች ሇሙዙቃ ትምህርት
አገሌግልት ሇመጠቀም እንገዯዲሇን፡፡ እነዙህን የአውሮፓውያን ምሌክቶች በቦታና
በጊዛ ሌንከፌሊቸው እንችሊሇን፡፡ የጊዛ ምሌክቶች የሚባለት ጊዛውን የሚያሳዩን
ሲሆኑ የቦታ የሚባለት ዯግሞ ቃናውን የሚያመሊክቱ ናቸው፡፡ የጊዛ ምሌክቶች
የጨዋታና የዜምታ (የእረፌት) በመባሌ በሁሇት ሉከፇለ ይችሊለ፡፡ የኖታ
ምሌክቶችና የእረፌት ምሌክቶች የየራሰቸው ዋጋና የአቆጣጠር ስሌት ያሊቸው
ሲሆን ሂሳባዊ ባህሪም አሊቸው፡፡ ስሇሆነም በዙህ ክፌሇ-ትምህርት የኖታና
የእረፌት ምሌክቶችን ተማሪዎች ትተዋወቃሊችሁ፡፡ በዙህ ምዕራፌ ኖታዎችን እና
የእረፌት ምሌክቶችን እንዱሁም ሂሳባዊ ባህሪያቸውን ትረዲሊችሁ፡፡ እንዯዙሁም
በተሇያየ መንገዴ ዋጋቸውን ትቆጥራሊችሁ፡፡ ላሊው በዙህ ክፌሇ-ትምህርት ውስጥ
የተካተተው ጽንሰ-ሀሳብ የሶሌፋጅ (ድ ሬ ሚ...) የመ዗መር ክህልት ነው፡፡ ጆሮን
በማሰሌጠን በጥሩ ዴምጽ በመ዗መር የዜማሬ ክህልታችንን እናዲብርበታሇን፡፡
በምዕራፌ ሁሇት የተካተተው የባሇ ቀሇም ወረቀቶች እና የህትመት ስራ የእይታ
ጥበባት አካሌ ሲሆኑ እያንዲንዲቸው የተሇያየ የአሰራር ዗ዳ አሊቸው፡፡ እነዙህም
የባሇ ቀሇም ወረቀት (ሞዚይክ) በተፇጥሮም ሆነ በአካባቢያችን የምናያቸውን
46
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ነገሮች ወዯ እይታ ጥበብ በመቀየር የምንፇሌገውን ስዕልች ከሰራን በኋሊ እንዯየ

ሥዕለ ቅርፅ እና መጠን በመቆራረጥ በባሇ ቀሇም ወረቀት (ሞዚይክ) የአሰራር
዗ዳ መስራት ይቻሊሌ። የዴንች ህትመት የምንሰራባቸው የስዕልች አንዴን
መሌእክት በቀሊለ ሇማስተሊሇፌ የሚመቹ ናቸው። አሰራራቸውም የተቆረጠ ዴንች
ሊይ የምንፇሌገውን ምስሌ ከቀረፅን በኋሊ እሊዩ ሊይ የህትመት ቀሇም በመቀባት
በተሇያዩ ወረቀቶች ሊይ ቀሇማቸውን በመቀያየር እናትማቸዋሇን፡፡ በመዴረክ
ትወናዎች ሊይ የተሇያዩ አሌባሳቶችንና ቁሳቁሶችን እንዳት መጠቀም እንዲሇብንም
በዙሁ ክፌሇ-ትምህርት ውስጥ የምናገኝ ይሆናሌ፡፡ ተማሪዎች ከዙህ የትምህርት
ክፌሌ በቂ እውቀት እንዴታገኙ እና ችልታችሁን እንዴታዲብሩ ያግዚችኋሌ።

በዙህ ክፌሇ-ትምህርት ከተማሪዎች የሚጠበቁ የመማር ብቃቶች

 ከሙለ ኖታ እሰከ ሩብ ኖታ እና አቻ የእረፌት ምሌክቶቻቸውን በመሰየም

ያነባለ፡፡
 ከሙለ ኖታ እሰከ ሩብ ኖታ እና አቻ የእረፌት ምሌክቶቻቸው ውስጥ ያለ
ቀሊሌ ምቶችን ሰምተው ይጽፊለ፡፡
 ሙለ ኖታ፣ግማሽ ኖታና ሩብ ኖታዎችን በመጠቀም ድ፣ሬ፣ሚ (Do, Re,
Mi) ዴምፆችን ይ዗ምራለ፡፡
 የባሇ ቀሇም ወረቀት (ሞዚይክ) ስራን ይሇምዲለ
 ከህትመት ስራ ጋር ይተዋወቃለ
 በቴአትር ትወና ጥበብ ውስጥ የምንገሇገሌባቸውን ቁሳቁሶች ያውቃለ፡፡

47
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

2.1. የሙዙቃ ኖታዎችን መሰየም ብልም መጻፌ

መግቢያ
በምዕራፌ አንዴ ትምህርታችሁ ሊይ ኖታዎችንና የእረፌት ምሌክቶቻቸውን
መሰየም ተምራችኋሌ፡፡ በዙህ ምእራፌ ዯግሞ አጻጻፊቸውን እና አጨዋወታቸውን
ትማራሊችሁ፡፡

ይህን ርዕስ ተምረው ካጠናቀቁ በኋሊ

 ተማሪዎች ስሌተ ምቶችን እስከ ሩብ ኖታና እረፌት ያነባለ፡፡
 ተማሪዎች ድ ሬ ሚ ሌምምድችን ያዯርጋለ፡፡

የመወያያ ጥያቄ

 ተማሪዎች የምታውቁትን አንዴ መዜሙር ከጭብጨባ ጋር ዗ምሩ፡፡

ሇዙህ ክፌሌ የሚቀርቡት ሙለ ፣ ግማሽ እና ሩብ ኖታዎች ሲሆኑ የእነዙህ

ቅርጽና አጨዋወት በሰንጠረዥ 2.1 ቀርቧሌ፡፡

48
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሰንጠረዥ 2.1፡- የኖታዎች እና አቻ የእረፌት ምሌክቶቻቸው አይነትና ዋጋ

(አጨዋወት)

የጨዋታ ምሌክት አጨዋወቱ የእረፌት አጨዋወቱ

ኖታዎች ምሌክት
ኖታዎች

አራት ምት በአንዴ አራት ምት ዜም

ትንፊሽ ሳይቋረጥ ማሇት/ሳይጫወቱ
መጫወት ማሇፌ

ሁሇት ምት በአንዴ ሁሇት ምት ዜም

= ትንፊሽ ሳይቋረጥ ማሇት/ሳይጫወቱ

መጫወት ማሇፌ
አንዴ ምት በአንዴ አንዴ ምት ዜም

= ትንፊሽ ሳይቋረጥ ማሇት/ሳይጫወቱ

መጫወት ማሇፌ

ሩብ ኖታ የአንዴ ምት የቆይታ ጊዛ ሲኖረው አጨዋወቱም እንዯሚከተሇው

ይቀርባሌ፡፡ የግራ እጅን በሆዴ አካባቢ አቅጣጫ በመጠኑ መ዗ርጋትና የግራ እጅ
መዲፌን ወዯ ሊይ በመገሌበጥ የቀኝ እጅ የግራውን እጅ መዲፌ መትቶ እንዱመሇስ
ሲዯረግ የሚኖረው የጊዛ ቆይታ የሩብ ኖታን ጊዛ ያህሌ ነው፡፡ የሩብ ኖታን
አነባበብ ሇመግሇጽ የሚያገሇግለ የሚከተለትን ሶስት ዋና ዋና ነጥቦች ሊይ
ትኩረት ማዴረግ በተግባር ማሳየትና ማስረዲት ያስፇሌጋሌ፡፡
49
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

1) መነሻ ነጥብ /የቀኝ እጅ የግራ እጅን መዲፌ ሇመምታት የተነሳበት ቦታና

ጊዛ)

2) መካከሇኛ ነጥብ /የቀኝ እጅ የግራ እጅን መዲፌ የመታበት አማካይ ቦታ/

3) መጨረሻ ነጥብ /የቀኝ እጅ የግራ እጅን መዲፌ መትቶ መነሻ ነጥብ ዗ንዴ
የተመሇሰበት ቦታ/

ምሳላ 2.1፡- “ሊ”ን በአንዴ ዴምፅ በመ዗መር ሩብ ኖታን በሚከተሇው ዱያግራም

መሰረት መተግበር

መነሻ ነጥብ መዴረሻ ነጥብ

______________________
የሩብ ኖታ የጊዛ ቆይታ
_____________________
መካከሇኛ ነጥብ

ምሳላ 2.2፡- “ሊ”ን በአንዴ ዴምፅ በመ዗መር ግማሽ ኖታን በሚከተሇው ምስሌ
መሰረት መተግበር

መነሻ ነጥብ መዴረሻ ነጥብ

__________________________________
የግማሽ ኖታ የጊዛ ቆይታ
__________________________________
መካከሇኛ ነጥብ መካከሇኛ ነጥብ

ምሳላ 2.3፡- ሊን በአንዴ ዴምፅ በመ዗መር ሙለ ኖታን በሚከተሇው ስእሊዊ

መግሇጫ መሰረት መተግበር

50
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መነሻ ነጥብ መዴረሻ ነጥብ

______________________________________________________
_

_____________________________________________________
መካከሇኛ ነጥብ መካከሇኛ ነጥብ መካከሇኛ ነጥብ መካከሇኛ ነጥብ
(የሙለ ኖታ ጊዛ ቆይታ)

ምሳላ 2.4፡- የሩብ የግማሽና የሙለ ኖታ የእረፌት ምሌክቶቹ የእያንዲንዲቸው

ጊዛ እንዯተጠበቀ ሆኖ ሌዩነቱ የእረፌት ምሌክቶችን ምንም ዴምፅ ሳይሰማ
ጊዛውን ጠብቆ መጫወት ብቻ ይሆናሌ፡፡

መሌመጃ 2.1

የሚከተለትን ጥያቄዎች መጀመሪያ በተናጠሌ ቀጥል በቡዴን በመሆን

ተሇማመደ

1) ሙለ ኖታ የጨዋታ ምሌክት (ሁሇት ሙለ የጨዋታ ኖታዎችን

ጊዛውን በመጠበቅ ተጫወቱ)

2) ሙለ ኖታ የእረፌት ምሌክት (ሁሇት ሙለ የእረፌት ኖታዎችን

ጊዛውን በመጠበቅ ተጫወቱ)

51
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

3) ግማሽ ኖታ የጨዋታ ምሌክት (ሁሇት የግማሽ የጨዋታ ኖታዎችን

ጊዛውን በመጠበቅ ተጫወቱ)

4) ግማሽ ኖታ የእረፌት ምሌክት ግማሽ ኖታ የጨዋታ ምሌክት (ሁሇት

የግማሽ የእረፌት ኖታዎችን ጊዛውን በመጠበቅ ተጫወቱ)

5) ሩብ ኖታ የጨዋታ ምሌክት (ሁሇት የሩብ ኖታ የጨዋታ ምሌከቶቸን

ጊዛውን በመጠበቅ ተጫወቱ)

6) ሩብ ኖታ የእረፌት ምሌክት (ሁሇት የሩብ ኖታ የእረፌት ምሌክቶችን

ጊዛውን በመጠበቅ ተጫወቱ)

52
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ተማሪዎች ቃሊትን ከኖታዎቹ ጋር በማቀናጀት እንዳት መገንባትና መጫወት

እንዯሚቻሌ በማየት ሇመተግበር ሞክሩ፡፡

ምሳላ፡-

ሇ - መ - ማር - ዜ - ግ - ጁ - ነኝ

ምሳላ፡-

ኢ - ትዮ - ጵያ ሀ - ገ - ሬ

ምሳላ፡-

ሀ - ል ሀ - ል

ምሳላ፡-

ተ - ነ - ሱ - ሇ - ስ - ራ

53
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መሌመጃ 2.2

1) ከዙህ በታች በተሰጡት ሣጥን ውስጥ ያለ የሙዙቃ ኖታዎችን እና የእረፌት

ምሌክቶቹን በዯብተራችሁ ሊይ በመጻፌ አጨዋወታቸውን ተሇማመደ

2) የኖታዎቹን እና የእረፌት ምሌክቶቹን ስም በመጻፌ በሣጥኑ ውስጥ ያሇው

የምት ብዚት ዴምር ስንት እንዯሆነ በየ ቡዴናችሁ ተወያዩበት፡፡
ከተወያያችሁበት በኋሊ በቡዴን መሪያችሁ አማካኝነት ሇክፌለ ተማሪዎች ገሇጻ
አዴርጉ፡፡

ሀ)

ሇ)

ሏ)

54
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መ)

ሠ)

ረ)

ሰ)

ሸ)

55
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መሌመጃ 2.3

1) በተሇያዩ ኖታዎች እና የእረፌት ምሌክቶች ከታች በምሳላ ሊይ

እንዯተቀመጠው አይነት ሶስት የምት አይነቶችን መስርቱ፡፡ የመሰረታችሁትን
በቡዴን በመሆን ተጫወቱ (አንብቡ)

ምሳላ፡-

ሀ - ል ሀ - ል

መሌመጃ 2.4

1) በመጀመሪያ ያሇጭብጨባ በቃሊት ብቻ፤ቀጥል በጭብጨባ በመጨረሻም

በጭብጨባና በቃሊት የሚከተለትን የኖታ ምሌክቶች (ምቶች) ተጫወቱ፡፡

ሀ)

እ - ን - ማር በር - ት - ተን

ሇ)

ኢ - ት - ዮ - ጵ - ያ ሀ - ገ - ሬ
ሏ)

ወ - ዱያ ወ - ዱህ ዥ - ው ዥ - ው

56
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መ)

ሌ - ማ - ትን እ - ና - ፌጥን

ሠ)

ዯ - ኖ - ችን እ - ና - ሌማ

ረ)

ደብ ደብ ደብ ደብ

ሰ)

ቤ - ተ - ሰ - ቤን አ - ከብ - ራ - ሇሁ

ሸ)

ተ ነ ሱ ሇ ስ ራ

57
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መሌመጃ 2.5

1) በግሌ ወይም በቡዴን ሙለ፣ ግማሽና ሩብ ኖታዎችን (የጨዋታና የእረፌት

ምሌክቶችን) በመቀሊቀሌ አምስት የምት አይነቶችን አ዗ጋጁ
2) ያ዗ጋጃችኋቸውን የምት አይነቶች ሇክፌለ ተማሪዎች በቡዴን ሆናችሁ አሳዩ

5.1.1. የዴምፅ ሌምምዴ (ሶሌፋጅ)

መሌመጃ 2.6

የሚከተለትን ስሌተ-ምቶች በትክክሌ ጻፈና ተጫወቱ

ሀ)

ሇ)

በሶሌፋጅ የዴምፅ ሌምምዴ ትኩረት ከሚሰጥበት አንደ ክፌሌ ነው፡፡ የዴምፅ

ሌምምደ (ድ፤ሬ፤ሚ) ከሙለ ኖታ እስከ ሩብ ኖታ መሰረት በማዴረግ ይሆናሌ፡፡
የዴምፅ ሌምምደ የሚያተኩረው ድ-ሬ-ሚ ን መሰረት በማዴረግ በተ዗ጋጁ ቀሊሌ
ስሌተ-ምቶች ሊይ ነው፡፡ በዙህ መሰረት በቀጣይ የተሰጡትን ስሌተ-ምቶች ከስር
ያለትን ፉዯሊት በመጠቀም የጊዛ ቆየታቸው ሳይዚነፌ በመቁጠር በቀሊለ
ሶሌፋጆን መረዲት ይቻሊሌ፡፡

58
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

1)

ድ - ድ - ድ - ድ - ድ - ድ
2)

ድ - ድ - ድ - ድ - ድ - ድ
3)

ድ - ሬ - ድ - ሬ - ድ

4)

ድ - ድ - ሬ - ሬ - ድ - ድ - ሬ - ሬ - ድ

5)

ድ - ሬ - ሚ - ድ - ሬ - ሚ - ሚ - ሬ - ድ

59
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

2.2. የባሇ ቀሇም ወረቀት ሞዚይክ እና ከተ዗ጋጁ ማተሚያዎች ህትመት መስራት

መግቢያ
በጥበብ ስራ ውስጥ የተሇያዩ የቅርፃ ቅርፅ አይነቶችን እንዯየ መሌካቸው በተገቢው
ቦታ ቀሇማቸውን በማመሳሰሌ የተቆራረጡ ባሇቀሇም ወረቀቶችን በመጠቀምና
በመገጣጠም ሰው ሰራሽና ተፇጥሯዊ ምስልችን የምንሰራበት ዗ዳ ነው፡፡ ላሊው
የህትመት ስራ ስንሌ የተሇያዩ የህትመት ዗ዳዎችን በመጠቀም ዴንች ፣ በጣውሊ
ወ዗ተ ሊይ ጽሁፍችንና ሥዕልችን በመቅረጽ ብልም ቀሇምን በመጠቀም
የምናትምበት ስነ-዗ዳ ነው፡፡

በዙህ የትምህርት ርእስ መጨረሻ

 ተማሪዎች ስሇ ባሇ ቀሇም ወረቀት ሞዚይክ አሰራር ዗ዳ ይረዲለ፡፡
 ተማሪዎች የባሇ ቀሇም ወረቀቶችን በመገጣጠም ሥዕልችን ሰርተው
ያሳያለ፡፡

የመወያያ ጥያቄ

 ተማሪዎች ስሇ ባሇ ቀሇም ወረቀት ስራ ከዙህ በፉት የተማራችሁትን

ትምህርት መሰረት በማዴረግ በቡዴን ተወያዩ ፡፡
 ተማሪዎች ስሇህትመት ያሊችሁን ግንዚቤ ሇመምህራችሁ አስረደ፡፡

2.2.1. የባሇ ቀሇም ወረቀት ሞዚይክ

የባሇ ቀሇም ወረቀት/ሞዚይክ/ ስራ በዕይታ ጥበብ ውስጥ የሚካተት ሲሆን ቀሇም

ያሊቸውን ወረቀቶች በተሇያየ ቅርጽ እየቆራረጥን በሳሌነው ሥዕሌ ሊይ
የምናጣብቅበት ሂዯት ነው፡፡ የምንፇሌጋቸውን ስዕልች በምንፇሌገው መሌክ
የቀሇም ወረቀቶችን እየቆራረጥን የምንሇጥፌበት ሂዯት ነው፡፡

60
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

የባሇ ቀሇም ወረቀት ሞዚይክ አሰራር ስነ-዗ዳ

 በመስመር ንዴፌ ሰርቶ ማ዗ጋጀት

 የተሇያዮ ቀሇም ወረቀቶችን ማ዗ጋጀት
 በተሇያየ ቅርፅ የቀሇም ወረቀቶችን መቆራረጥ
 የተቆራረጡ ወረቀቶችን በተሰራው ንዴፌ ሊይ ትንሽ ክፌተት
በመተው እንዯ ቀሇሙ ስዕለ ሊይ በማጣበቂያ መሇጠፌ
 እሰከሚዯርቅ ዴረስ ማጣበቅ እና ማየት

ምስሌ 22.1 የባሇ ቀሇም ወረቀት ሞዚይክ ስራ

61
 የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መሌመጃ 2.7

1 የባሇ ቀሇም ወረቀት |ሞዚይክ| አሰራርን በአጭሩ ግሇፅ።

2 የባሇ ቀሇም ወረቀቶችን በሶስት ማዕ዗ን ቅርፅ በመቆራረጥ በመኖሪያ ቤታችሁ
ውሰጥ ያለ እቃዎችን ሰርታችሁ አሳዩ
3 በባሇ ቀሇም ወረቀት የእንሰሳቶችን ሥዕሌ ሰርታችሁ አሳዩ
4 ስማችሁን በባሇ ቀሇም ወረቀት /ሞዚይክ/ ሰርታችሁ አሳዩ

2.2.2 ከተ዗ጋጀ ማተሚያ ህትመት ዗ዳ

ህትመት የምሌክት ወይም የሥዕሌ አይነቶች በአንዴ ወይም ብዘ ቀሇሞች
በመስራት መሌዕክቶችን እንዱሁም ሀሳቦችን በቀሊለ መግሇጽ የምችሌበት ዗ዳ
ነው፡፡ ተማሪዎች በአቅራቢያቸው የሚገኙ ምሌክቶችን እና ሥዕልችን በማስተዋሌ
ሇትምህርታቸው ጠቃሚ የሆኑ መረጃዎችን መሰብሰብ በቀሊለ መስራት ይችሊለ፡፡
ህትመት (የዴንች ህትመት) ማሇት የባህሊዊ ህትመት ዓይነት ሲሆን በቀሊለ
በአካባቢያችን ከምናገኛቸው ቁሳቁሶች የምንሰራቸው ናቸው፡፡ የዴንች ህትመት
ሇመስራት አንዴ ዴንች ሇሁሇት ተቆርጦ የምንፇሌገውን ቅርጽ፣ ሥዕሌ፣ ምሌክት
እንዴሁም ጽሁፍችን በዴንቹ ሊይ በመቅረጽ ከዙያም በተሰራው ቅርጽ ሊይ ቀሇም
በመቀባት በተሇያዩ ወረቀት እና ጨርቆች ሊይ ዯጋግሞ በማተም የምንፇሌገውን
ህትመት በቀሊለ ማተም እንችሊሇን፡፡

ሀ. የዴንች ህትመት አሰራር ቅዯም ተከተሌ

 ዴንቹን ሇሁሇት መቁረጥ
 በተቆረጠው ዴንች ሊይ ሥዕሌ (ቅርጽ) መስራት.
 ዴንች ሊይ የተሰራውን ሥዕሌ ቆርጦ በማውጣት ቀሇም መቀባት
 የተቀባውን ሥዕሌ ወረቀት ሊይ በማስዯገፌ ማተም።

62
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

የህመት ዗ዳ ቅዯም ተከተልችን ከሚከተለት ምስልች ሊይ ተመሌከቱ

ምስሌ 2.3 የዴንች ሊይ ሊይ ሥዕሌ

ምስሌ 2.4 የምንፇሌገውን የቀሇም አይነት ቅርፁ ሊይ ሲቀባ

63
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ምስሌ 2.4 ቀሇም የተቀባውን ቅርጽ ንፁህ ወረቀት ሊይ ሲታተም

በዴንች የህትመት ዗ዳ ሁሇት ቀሇማትን ማተም የሚቻሌ ሲሆን ሂዯቱም አንዴ

ዴንች ሁሇት ቦታ ተቆርጦ ሁሇቱም ሊይ ተመሳሳይ ሥዕሌ በመቅረጽ እና
የተሇያየ ቀሇም በመቀባት ማተም ነው፡፡

ምስሌ 2.5 የዴንች ህትመትን በተሇያዩ ቀሇማት ማተም

64
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሇ. የእንጨት ህትመት ( ውዴ ከት)

የእንጨት ህትመት የምንሇው የስነ-ጥበብ ባሇሙያዎች በኪነ-ንዴፌ አጥንተው

በሚያ዗ጋጁት ሀሳብ ዘርያ ሇህትመት እንዯሚመች ተዯርጎ የማተሚያውን ቁስ
በተሇያየ መቁረጫ እና ማስተካከያ በመስራት ቀሇም እንዱነካው የምንፇሌገውን
ቦታ ከፌ ብል እንዱቀር በማዴረግ የምናትምበት ዗ዳ ነው፡፡ ይህ ዗ዳ አንዴ ጥሩ
የሆነ የህትመት ንዴፌ አ዗ጋጅተን ሇህትመት እንዱሆን አዴርገን ካ዗ጋጀን በኋሊ
ብዘ አይነት ተመሳሳይ የህትመት ውጤቶችን እንዴንሰራበት ያስችሇናሌ። ከጣውሊ
በተ዗ጋጀ የሚሰራ ህትመት በጥንት ጊዛ የሚታተም ባህሊዊ የህትመት አይነት
ነው፡፡በሌብስ ሊይ እና በጨርቅ ሊይ ሇመጀመርያ ጊዛ ይሰራ እንዯነበር እና
በአምስተኛው ክፌሇ዗መን በቻይና ጽፍችንና ሥዕልችን በወረቀት ሊይ በማተም
ይጠቀሙ ነበር፡፡ በ1400 አካባቢ ጃፓን በእንጨት ሊይ ሥዕልችን በመስራት እና
ወረቀት ሊይ በማተም የህትመት ስራ እየተሰራ እንዯነበረ ታሪክ ይገሌጻሌ፡፡

የጣውሊ ሊይ ህትመት አሰራር፡-

 በወረቀት ሊይ ምስለን በመሳሌ መሇማምዴ

 በወረቀት ሊይ የተሰራው ምስሌ በጣውሊ ሊይ ዯግሞ መሳሌ
 በጣውሊ ሊይ የተሳሇው ሥዕሌ በጣውሊ መቦርቦርያ መሳርያ ወይም በሹሌ
ብረት በመፊቅ መቅረጽ
 የተቀረጸው ምስሌ ሊይ በመዲመጥ ቀሇም መቀባት
 በመጨረሻም ወረቀት ወይም ጨርቅ ሊይ በማጣበቅ ማተም

65
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ምስሌ 2.6- በወረቀት ሊይ የተሰራ ንዴፌ

ምስሌ 2.7- የተሰራው ምስሌ በጣውሊ ሊይ ሲሳሌ

ምስሌ 2.8- የተቀረጸው ምስሌ ሊይ በመዲመጥ ሲቀባ

66
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ምስሌ 2.9- ወረቀት ሊይ ወይም ጨርቅ ሊይ ይታተማሌ

ምስሌ 2.10 የወረቀት ህትመቱ የመጨረሻ ውጤት

መሌመጃ 2.8

1. በባሇ አንዴ ቀሇም የዴንች ህትመት ሰርታችሁ አሳዩ

2 ባሇ ሁሇት ቀሇም ያሇው የዴንች ህትመት ሰርታችሁ ሇመምህራችሁ አሳዩ
3. በጣውሊ ሊይ ህትመት የሚያሳይ ሥዕሌ ሰርታችሁ አሳዩ

67
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

2.3. ቴአትርን በመዴረክ አሌባሳት እና ቁሳቁስ መስራት

መግቢያ
በቴአትር ትወና ወቅት ከሚያስፇሌጉን መሰረታዊ ነገሮች ውስጥ የመዴረክ
ቁሳቁስና አሌባሳት ወሳኝ ሚናን ይጫወታለ፡፡ የቴአትር መከወኛ ቁሳቁስ
የምንሊቸው ተንቀሳቃሽ ወይም በእጃችን ሌናንቀሳቅሳቸው የምንችሊቸው ናቸው፡፡
እነዙህን የትወና ቁሳቁስና አሌባሳት የሚያ዗ጋጀው ባሇሞያ የቴአትር ቁሳቁስ
አ዗ጋጅ ብሇን ሌንጠራው እንችሊሇን፡፡

በዙህ የትምህርት ርእስ መጨረሻ

 ተማሪዎች ስሇ ቴአትር ቁሳቁሶችና አሌባሳት ይረዲለ

ተማሪዎች የቴአትር ቁሳቁሶችና አሌባሳትን በመጠቀም ቴአትር ሰርተው ያሳያለ

የመወያያ ጥያቄ

 ተማሪዎች ስሇ ቴአትር አሌባሳትና ቁሳቁስ የምታውቁትን በቡዴን ሆናችሁ

በመወያየት ሇመምህራችሁ ሀሳብ ስጡ

68
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

2.3.1. የቴአትር ቁሳቁስ አይነቶች

አብዚኛዎቹ የቴአትር ቁሳቁሶች በዕሇት ተዕሇት ኑሯችን ውስጥ የምንጠቀማቸው

ቁሳቁስ ናቸው፡፡ ሆኖም ግን ስንጠቀማቸው ሇመዴረክ ትወና የሚያስፇሌጉንን
መርጠን መሆን አሇበት፡፡ የቴአትር ቁሳቁስ አይነቶች እንዯሚከትሇው ቀርበዋሌ
 የመዴረክ ገጽ (ሲነሪ)
 የመብራት (የኤላክትሪክ) ቁሳቁሶች
 በትወና ወቅት የምንጠቀማቸው ምግብና መጠጦች
 ወንበርና ጠረጴዚዎች
 የአውዯ-ውጊያ (የጦር ሜዲ) ቁሳቁስ
 ተሰባሪ ቁሳቁስ
ከሊይ በዜርዜር ከተቀመጡት ውስጥ የተወሰኑትን ሇአብነት እናያሇን፡፡
የአውዯ-ውጊያ ቁሳቁስ

እነዙህ ቁሳቁሶች ማህበረሰቡ በአውዯ-ውጊያ ወቅት የሚጠቀማቸው የቁሳቁስ

አይነቶች ሲሆኑ የውጊያ ታሪክን የያ዗ የመዴረክ ቴአትር ሲኖረን እንዲስፇሊጊነቱ
ሌንጠቀማቸው እንችሊሇን፡፡
ሇምሳላ፡-
 ጠብመንጃ
 ጎራዳ
 ጦር
 ጋሻ
የመሳሰለትና እናንተም በየአካባቢያችሁ ያለትን የአውዯ-ውጊያ ቁሳቁሶች
ያካትታሌ፡፡ ነገር ግን ተማሪዎች እዙህ ጋር ማወቅ ያሇብን አስፇሊጊ ነገር
በመዴረክ ቴአትር ትወና ወቅት ከሊይ የተ዗ረ዗ሩትን የአውዯ-ውጊያ ቁሳቁሶች
ተመሳሳያቸውን ከእንጨት በመስራት ወይም ተገቢውን ጥንቃቄ በማዴረግ
ሌንገሇገሌባቸው ይገባሌ፡፡
69
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሀ. ጋሻ

ምስሌ 2.11- ጋሻ

ምስሌ 2.12- ጋሻ

70
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሇ. ተሰባሪ ቁሳቁስ

ተሰባሪ ቁሳቁስ የምንሊቸው በባህሪያቸው ሉሰበሩ የሚቸችለ የመዴረክ ቴአትር

የቁሳቁስ አይነቶችን ነው፡፡
ሇምሳላ 2.1፡-
 የእንጨት ወንበሮች
 የስኳር/ጨው ማስቀመጫ ጠርሙሶች
 ከመስታወት የተሰሩ ቁሳቁሶች

የመሳሰለትን የሚያካትት ሲሆን በቴአትር ትወና ወቅት ቢሰበሩ እንኳን የከፊ

ጉዲት እንዲያዯርሱ መጠንቀቅ ያስፇሌጋሌ፡፡

ምስሌ 2.14- ወንበር

71
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሏ. የመብራት (የኤላክትሪክ) ቁሳቁስ

እነዙህ ቁሳቁሶች ሇቴአትር ትወና እጅግ በጣም አስፇሊጊ ናቸው፡፡ ከነዙህ መካከሌ
ሇአብነት ሇመጥቀስ ያህሌ
 የራስጌ መብራት
 መብራቶች
የመሳሰለት ሉሆኑ ይችሊለ፡፡
2.3.2. ሇቴአትር ትወና የሚያስፇሌጉ አሌባሳት

አሌባሳት በቴአትር ትወና ወቅት የምንገሇገሌባቸው ሌብሶች እና የገጽ ቅብ

ግብዓቶች የመሳሰለት ሲሆኑ የአንዴን ግሇሰብም ሆነ ቡዴን ጾታ፣ አካባቢ፣
ባህሌ፣ ሞያ፣ ዛግነት የመሳሰለትን ሉገሇጹ የሚችለ ናቸው፡፡ አሌባሳት
የሚሇውን ቃሌ በጥሬው ብናየው ሌብሶችን ይገሌጻሌ፡፡
ሇምሳላ 2.2፡-

 የስራ አሌባሳት
 የውዜዋዛ አሌባሳት
 የ዗ወትር አሌባሳት
ነገር ግን በቴአትር ትወና ወቅት አሌባሳት ብዘ ጉዲዮችን አካቶ ሉይዜ ይችሊሌ፡፡

ምስሌ 2.15- የተሇያዩ አሌባሳት

72
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

የአሌባሳት አይነቶች

የአሌባሳት አይነቶች ብዘ ቢሆኑም ከብዘ በጥቂቱ የሚከተለትን ይመስሊለ

 ሀገራዊ (አካባቢያዊ) አሌባሳት
 የመዴረክ ትወና አሌባት
ሀገራዊ (አካባቢያዊ) አሌባሳት

እነዙህን አሌባሳት በምንጠቀምበት ወቅት ሃገርን ወይም አካባቢን ይገሌጻለ፡፡

በሃገራችን (አካባቢያችን) ያለ የተሇያዩ እሴቶቻችንን በሌዩነት እና በሙሊት
መሳየት የሚችለ ናቸው፡፡
ሇምሳላ፡- ዴንጉዚን ሇብሰን ስንታይ የጋሞ ማህበረሰብን በሚገባ እናስታውሳሇን፡፡

ምስሌ 2.16 የጋሞ አካባቢ አሌባሳት

73
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

የመዴረክ ትወና አሌባሳት

እነዙህ የአሌባሳት አይነቶች በመዴረክ ትወና (ቴአትር) በምናሳይበት ወቅት እና
ህዜብ በሚሰበሰብባቸው በዓሊት (ማህበራዊ ክንውኖች) ሊይ የምንሇብሳቸው
ናቸው፡፡ በትወና ወቅት እነዙህን አሌባሳት ስንጠቀም ብዘ መሌእክቶችን
እንዱያስተሊሌፈ አዴርገን መሆን አሇበት፡፡
ሇምሳላ 2.3፡-
 የአየር ንብረትን
 አካባቢን
 ሁኔታን ወ዗ተ.

አሌባሳትን ማ዗ጋጀት
አሌባሳትን በምና዗ጋጅበት ወቅት የሚከተለትን ሂዯቶች ታሳቢ ማዴረግ አሇብን፡፡
 ማ዗ጋጀት
 ማስተካከሌ
 ዱዚይን ማዴረግ
 መቁረጥ
 ፓተርን ጠብቆ መስፊት

መሌመጃ 2.9

1) በአካባቢያችሁ የሚገኙ ቁሳቁሶችን በመስክ ዲሰሳ ሇዩና በክፌሌ ውስጥ ተወያዩ

2) እናንተ የምትኖሩበት ማህበረሰብ አሇባበስ ምን ይመስሊሌ?
3) በአካባቢያችሁ ከወዲዯቁ ጨርቆች መርፋና ክር በመጠቀም ሇአሻንሉት የሚሆኑ
አሌባሳትን ሰፌታችሁ ሇመምህራችሁ አሳዩ
4) በቡዴን ሆናችሁ የቴአርት ቃሇ-ተውኔት በመጻፌና በአካባቢያችሁ የምታገኟቸውን
ቁሳቁስና አሌባሳትን በመጠቀም አጭር ዴራማ ስሩ

74
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ማጠቃሇያ

በዙህ ክፌሇ-ትምህርት የጊዛ ምሌክቶች የሚባለት ጊዛውን የሚያሳዩንን

ኖታዎችን (የጨዋታ/የዴምጽ) እና የእረፌት ምሌክቶቻቸውን አይተናሌ፡፡ የጊዛ
ምሌክቶች የምንሊቸው የጨዋታ (የዴምጽ) እንዱሁም የዜምታ (የእረፌት)
በመባሌ በሁሇት ሉከፇለ ይችሊለ፡፡ የኖታ ምሌክቶችና የእረፌት ምሌክቶች
የየራሳቸው ዋጋና የአቆጣጠር ስሌት ያሊቸው ሲሆኑ ሂሳባዊ ባህሪም አሊቸው፡፡
ተማሪዎች በዙህ ክፌሇ-ትምህርት የኖታና የእረፌት ምሌክቶችን አውቃችኋሌ፡፡
በተሇይ ኖታዎችን እና የእረፌት ምሌክቶችን ሂሳባዊ ባህሪም እንዴትረደ
ሇማዴረግ ተሞክሯሌ፡፡ እንዯዙሁም በተሇያየ መንገዴ ዋጋቸውን ቆጥራችኋሌ፡፡
ላሊው በዙህ ክፌሇ-ትምህርት የተማራችሁት ጽንሰ-ሀሳብ የሶሌፋጅ (ድ ሬ ሚ...)
የመ዗መርን ክህልት ነው፡፡ ጆሮን በማሰሌጠን በጥሩ ዴምጽ በመ዗መር የዜማሬ
ክህልታችሁን እናዲዲበራችሁበት ይታመናሌ፡፡

ከሊይ ከተገሇጸው በተጨማሪም በእይታ ጥበብ ውስጥ የባሇ ቀሇም ወረቀት

(ሞዚይክ) ስራን ጽንሰ-ሀሳብ ተረዴታችኋሌ ተብል ይታመናሌ፡፡ በተጨማሪም
የህትመት ስራ (ምሳላ፡- የዴንች ህትመት) በንዴፇ-ሀሳብም ሆነ በተግባር
እንዴትሇማመደ ሇማዴረግ የሚያስችለ ተግባራትም በስፊት ተካተው የሚገኙ
እንዯ መሆኑ መጠን በቂ እውቀት እንዲገኛችሁ መገመት አያዲግትም፡፡

በመዴረክ ትወና (ቴአትር) ጥበብም ሊይ ሰፉ ግንዚቤ ሇመፌጠር ተሞክሯሌ፡፡

በተሇይ የቴአትር ግብአቶችን በአይነታቸው በመክፇሌ የሚሰጡትን አገሌግልትም
ጭምር በስፊት ሇማየት ሞክረናሌ፡፡

75
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

የማጠቃሇያ መሌመጃ

የሚከተለትን ጥያቄዎች መሌሱ

1. ተማሪዎች በቡዴን ሆናችሁ የቴአትር ቃሇ-ተውኔት በመጻፌና

በአካባቢያችሁ የምታገኟቸውን ቁሳቁስና አሌባሳትን በመጠቀም አጭር
ዴራማ ስሩ፡፡
2. ባሇ ሁሇት ቀሇም ያሇው የዴንች ህትመት ሥዕሌ አትሙ፡፡
3. የባሇ ቀሇም ወረቀቶችን በሶስት ማዕ዗ን ቅርፅ በመቆራረጥ በመኖሪያ
ቤታችሁ ውስጥ ያለ እቃዎችን ሰርታችሁ አሳዩ፡፡
4. በመጀመሪያ ያሇጭብጨባ በቃሊት ብቻ፣ ቀጥል በጭብጨባ በመጨረሻም
በጭብጨባና በቃሊት የሚከተለትን የኖታ ምሌክቶች (ምቶች)
ተጫወቱ፡፡

ሀ)

እ - ን - ማር በር - ት - ተን

ሇ)

ኢ - ት - ዮ - ጵ - ያ ሀ - ገ - ሬ

ሏ)

ወ - ዱያ ወ - ዱህ ዥ - ው ዥ - ው

76
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መ)

ሌ - ማ - ትን እ - ና - ፌጥን

ሠ)

ዯ - ኖ - ችን እ - ና - ሌማ

ረ)

ደብ ደብ ደብ ደብ

ሰ)

ቤ - ተ - ሰ - ቤን አ - ከብ - ራ - ሇሁ

ሸ)

ተ ነ ሱ ሇ ስ ራ

77
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ምዕራፌ ሦስት
3. የእይታ እና የትወና ጥበብ
ጭብጦች

መግቢያ

ኢትዮጵያ የብዘ ብሔር ብሔረሰቦች አገርና የብዘ አመታት የታሪክ ባሇጸጋ ነች፡፡
በዙህም የተነሳ በርካታ ባህሌ እና እሴቶች ያአሎት ሀገር ናት፡፡ ከእነዙህም
አንዯኛው የባህሌ (የሃገረ-ሰብ) ሙዙቃዎቿ ናቸው፡፡ ባህሌ የአንዴ ማህበረሰብ
ማንነት የሚገሇጽበት ወይም የሚታወቅበት ነው፡፡ ይኸውም የአሇባበሱ፣
የአመጋገቡ፣ የአጨፊፇሩ ፣ የባህሊዊ ዗ፇኑ ወ዗ተ፣ የሕዜቡን ባህሊዊ ሕይወት
የሚያሳዩ ነፀብራቆች ናቸው፡፡ በዙህ ክፌሇ-ትምህርት ተማሪዎች ከሥራ ጋር
የተያያዘ ባህሊዊ ዛማዎችን በመጫወት ትኩረት በመስጠት በትንተና ገሇፃ
ታዯርጋሊችሁ፡፡ በመቀጠሌም በመወያየት አስተያየታችሁን ትሰጣሊችሁ፡፡

በዙህ ክፌሇ-ትምህርት ትኩረት የሚሰጠው የየአካባቢያችሁን ባህሊዊ ሙዙቃዎች

ከእንቅስቃሴዎቻቸው ጋር በማቀናጀት ሇመተንተን እንዴትችለ ሲሆን
በመቀጠሌም እራሳችሁን ችሊችሁ የተሇያዩ ብሔር ብሔረሰብ ሙዙቃዎችን
ከእንቅስቃሴ ጋር በማዋሏዴ እንዴትጫወቱ ሇማዴረግ ነው፡፡

በዙህ ዯረጃ ተማሪዎች ከሥራ ጋር የተያያዘ ባህሊዊ ዗ፇኖችን ፣ ከሠርግ

ሥነ-ሥርዓት ፣ ከአርበኛነት ፣ የአካባቢን ውበት ከሚያንፀባርቁ ወ዗ተ
ዴርጊቶች ጋር የተያያዘ የመስክ ጉብኝት ማዴረግንና ሌምዴ ካሊቸው ሰዎች
በመማርም ሆነ ከመምህራችሁ እና ከራሳችሁ ሌምዴ በመነሳት ብዘ ማወቅ

78
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ይጠበቅባችኋሌ፡፡ ይህንን የባህሌ እሴት ሇማስፊፊት የትውን እና የእይታ ጥበባት

ትምህርት ቁሌፌ ሚና የሚጫወት በመሆኑ በዙህ ክፌሇ-ትምህርት ትኩረት
ተሰጥቶታሌ፡፡

በላሊ በኩሌ በዙህ ክፌሇ-ትምህርት ውስጥ በስፊት የምንዲስሰው የእይታ ጥበብን

ከታሪካዊ ዲራው አንጻር መቃኘት ነው፡፡ በተሇይም ተማሪዎች የዋሻና የቀሇም ቅብ
ስራዎችን ጽንሰ-ሃሳብ እንዴትረደ ሇማዴረግ እንሞክራሇን፡፡ ዋሻ ማሇት አንዴን
ዴንጋይ በመፇሌፇሌ እንዱሁም መሬትን በመቦርቦር የምንሰራውና በውስጡም
ባለ ግርግዲዎች ሊይ የተሇያዩ የእንስሳትም ሆነ የሰዎችን ምስሌ የምንቀርጽበት
ወይም ተቀርጾ የምናገኝበት ስፌራ ነው፡፡ የቀሇም ቅብ ዯግሞ ቀሇምን በመጠቀም
የተሇያዩ ሃሳቦችን የምንሰራበት የስነ-ጥበብ አይነት ነው፡፡

ከሊይ በተገሇጸው መሰረት በዙህ ክፌሇ-ትምህርት በዋናነት በተማሪዎች የመኖርያ

አካባቢ የሚገኙ የሃገረ-ሰብ ትውን ጥበባት ውጤቶች እና የእይታ ጥበባት አይነት
በታሪክ ውስጥ ያሊቸውን ዴርሻ መረዲት ብልም ውዜዋዛዎችን (ጭፇራዎች)
መሰብሰብን እና መጫወትን ማወቅ ሲሆን ትምህርቱን ሇመተግበር በርካታ ተማሪ
ተኮር ክንዋኔዎች ትኩረት ተሰቶባቸዋሌ፡፡ ተማሪዎች የሃገረሰብ ታሪኮችን
በመሰብሰብ ፣ በማጥናትና በክፌሌ ውስጥ ሇጓዯኞቻችሁ በመንገር ሇባህሊችሁ
ያሊችሁን እውቀት አሳዴጉ፡፡

79
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

በዙህ ክፌሇ-ትምህርት ከተማሪዎች የሚጠበቁት አነስተኛ የመማር የብቃት

አሃድች የሚከተለት ናቸው ፡፡

 የሃገረ-ሰብ ዛማዎችንና ውዜዋዛዎችን ይሇያለ

 የሃገረሰብ ትውን ጥበባትን በመዜሙር፣ በውዜዋዛ ፣ በመዴረክ ትወና
እንዱሁም በዴምጽ አሌባ ትወና ያቀርባለ
 የሃገረ-ሰብ ዛማዎችን እና ውዜዋዛዎችን በ዗ውጋቸው ይከፌሊለ
 የእይታ ጥበብ ታሪክን (የዋሻ ጥበብ ፣ የቀሇም ቅብ ጥበብ) የመሳሰለትን
ይሇያለ
 ጉብኝት አዴርገው ግብረ መሌስ ይሰጣለ

3.1. ሃገረሰባዊ ዛማዎችና የውዜዋዛ (የዲንኪራ) አይነቶች

መግቢያ
በኢትዮጵያ በእያንዲንደ ክሌሌ በርካታ ባሕሊዊ ዛማዎች ይገኛለ፡፡ ባሕሊዊ
ዛማዎቹ ከሥራ ፣ ከእርሻና ከእንስሳት ማርባት ፣ ከሕብረት ፣ ከመሌካም ሥነ
ምግባር ፣ ከበዓሊት ሥነ ሥርዓቶች /ዴርጊቶች/ ወ዗ተ… ጋር የተያያዘ ናቸው፡፡
እያንዲንደ ባህሊዊ ዛማ የራሱ የሆነ አተገባበር እና የጨዋታ ስርአት አሇው፡፡
ባህሊዊ (የሃገረሰብ) ዛማዎቹ በሙዙቃ መሳሪያዎች ሉታጀቡ ይችሊለ፡፡
የራሳቸውም አሌባሳት ሉኖራቸው ይችሊሌ፡፡ በግጥም ከሚቀርቡትና ከሚዛሙት
የስነ-ቃሌ አይነቶች አንዯኛው ወገን ባህሊዊ ዗ፇኖችን ያጠቃሌሊሌ፡፡ ባህሊዊ
(የሃገረሰብ) ዗ፇኖች በተሇያዩ አጋጣሚዎች ሊይ የሚ዗ፇኑ የማሕበረሰቡን ሌዩ ሌዩ
መሌኮች ሉያሳዩ የሚችለ አስዯሳች የስሜት መግሇጫዎች ናቸው፡፡ እያንዲንደ
ማሕበረሰብ እንዯየ ባህለና እንዯ አኗኗር ስሌቱ ዗ፇኖችና እንጉርጉሮዎች አለት።

80
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሇምሳላ፡- የሥራ ዗ፇን ፣ የክብረ በዓሌ ዗ፇን፣ የሰርግ ዗ፇን ፣ የፌቅር ዗ፇን ፣
የአምሌኮ ሥርዓት ዗ፇን ፣ የሌጆች ጨዋታ ዗ፇን፣ የእሹሩሩ (ህጻን ሌጅ ማባበያ)
ወ዗ተ እየተባለ ይመዯባለ፡፡ ሇአብነት ያክሌ የሥራ ዗ፇንን ብንወስዴ ከሚሰራው
ሥራ ጋር ግንኙነት በማዴረግ በቡዴን (በዯቦ) እየተሠራ በሚ዗ፇነው ሊይ ይበሌጥ
ይታያሌ፡፡ በዙህ ይ዗ት ሊይ ባህሌን ከባህሌ ሇማወዲር ወይም ሇማበሊሇጥ ሳይሆን
የምትሰሟቸውን ባህሊዊ ዛማዎችና ውዜዋዛዎች አዴናቆትን እንዴትሰጡ
ሇማዴረግ ነው፡፡

ከዙህ ትምህርት ከተማሪዎች የሚጠበቁ ውጤቶች

 የሃገረ-ሰብ ዛማዎችንና ውዜዋዛዎችን ይሇያለ፡፡

የመወያያ ጥያቄ
 ተማሪዎች ከዙህ በፉት የሰማችሁትን አንዴ የሃገረሰብ ዛማ ከውዜዋዛው ጋር
ተጫወቱ

3.1.1.ባህሊዊ (የሃገረ-ሰብ) ዛማዎች

የሃገረ-ሰብ ዛማዎች ስንሌ የባህሌ ዛማዎች ሆነው ከትውሌዴ ወዯ ትውሌዴ

በቃሌ ወይም በአፇ-ታሪክ የሚተሊሇፈትን ማሇታችን ነው፡፡ እነዙህ ዛማዎች
በማን እንዯተፇጠሩ የሚታወቅ ነገር ስሇላሇ ባሇቤትነታቸው የህዜብ ነው፡፡
የሃገረሰብ ዛማዎችን በአሇማችን የተሇያዩ ክፌልች የምናገኛቸው ሲሆን እንዯየ
አካባቢው የየራሳቸው መገሇጫ አሊቸው፡፡ በጥቅለ ግን የሃገረሰብ ወይም የባህሌ
ዛማዎች የሚከተለት ባህሪያት አሎቸው፡፡
 በሌምዴ የሚዛሙ ዛማዎች ናቸው
 በቃሌ ከቤተሰብ ወይም ከአካባቢ የሚወረሱ ናቸው
 የአንዴን ሃገር ወይም አካባቢ ባህሌና እሴት ያንጸባርቃለ

81
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

 አንዲንድቹ ዛማዎች ከበዓሊት አከባበር ፣ ከሰርግ ወይም ከሇቅሶ ፣ ከጀግንነት፣

ከዯቦ ስራ ፣ ከእረኝነት ፣ እንዱሁም ሌጅ ከማሳዯግ (የእሹሩሩ) ዛማዎች ጋር
ይያያዚለ
 ከላልች አካባቢ ዛማዎች ጋር የመወራረስ እዴሌም አሊቸው፡፡

3.1.2.የሃገረሰብ ዛማ አይነቶች

የሃገረሰብ ዛማዎች ብዘ አይነት ናቸው፡፡

ከብዘ በጥቂቱ፡-
 ከአካባቢና ከበዓሊት ጋር የሚያያዘ የሃገረሰብ ዛማዎች
 የፌቅር የሃገረሰብ ዛማዎች
 የጀግንነት የሃገረሰብ ዛማዎች
 የስራ የሃገረሰብ ዛማዎች
 የህጻናት የሃገረሰብ ዛማዎች
3.1.3.የኢትዮጵያ የሃገረሰብ ሙዙቃ ታሪክ

ኢትዮጵያ በባህሊዊ ሙዙቃ ሰፉ ታሪክ ያሊት ሃገር ከመሆኗም በሊይ በየትኛውም

የውጪ ወራሪ ጠሊት ተሸንፊ የማታውቅና ቅኝ ያሌተገዚች ሃገር ናት፡፡ እጅግ
በጣም የተሇየ የሃገረሰብ የሙዙቃ ባህሌ ያሊት መሆኗም ይታወቃሌ፡፡ የኢትዮጵያ
የሃገረሰብ ሙዙቃ በውስጡ የተሇያዩ የባህሌ ሙዙቃዎችንና ማጀቢያ የሙዙቃ
መሳሪያዎችን የያ዗ ሲሆን ከአንዴ ሺህ አመት በሊይ እዴሜንም አስቆጥሯሌ፡፡
ኢትዮጵያ ከሰባ አምስት በሊይ ብሄረሰቦች በአንዴ ሊይ ተዋዯውና ተከባብረው
የሚኖሩባት ሃገር እንዯመሆኗ መጠን እያንዲንዲቸው የየራሳቸው ሌዩ የሆነ
የሃገረሰብ ዛማ እና ማገሇጫዎች አሊቸው፡፡

82
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

3.1.4. የሃገረሰብ (የባህሌ) የሙዙቃ መሣሪያዎች ዓይነትና አጠቃቀም

የሃገረሰብ የሙዙቃ መሳርያዎች በባህሪያቸው እንዯሚከተሇው ሌንከፌሊቸው
እንችሊሇን፡፡ እነርሱም፡-
ሀ. የክር የባህሌ መሳርያዎች
ሇ. የትንፊሽ የባህሌ መሳርያዎች
ሏ. የምት የባህሌ መሳርያዎች
ሀ. የክር የባህሌ መሳርያዎች
እነዙህ የሀገረሰብ የሙዙቃ መሳርያ አይነቶች በዋናነት ዴምጽ የሚፇጥሩበት
ሂዯት የተወጠሩ ክሮችን በመግረፌ ወይም በመዯርዯር (ሇቀማ) ስነ-዗ዳ ሲሆን
በተሇያዩ የሀገራችን አካባቢዎች የተወሰነ የአሰራር ሌዩነት ይኖራቸዋሌ፡፡

ምስሌ 3.1 ዱታ (የክር መሳርያ)

ሇ. የትንፊሽ የባህሌ መሳሪያዎች
እነዙህ የሀገረሰብ የሙዙቃ መሳርያ አይነቶች ብዚት ያሊቸው ሲሆኑ በዋናነት
ዴምጽ የሚፇጥሩበት ሂዯት ትንፊሽን ወዯ ውስጣቸው በመንፊት ዗ዳ ሲሆን
በተሇያዩ የሀገራችን አካባቢዎች የተወሰነ የአሰራር ሌዩነት አሊቸው፡፡

83
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ምስሌ 3.2 የሃገረሰብ የትንፊሽ መሳርያዎች

ሏ. የምት የባህሌ መሳርያዎች
እነዙህ የሀገረሰብ የሙዙቃ መሳርያ አይነቶች ብዚት ያሊቸው ሲሆኑ በዋናነት
ዴምጽ የሚፇጥሩበት ሂዯት በምት ዗ዳ ሲሆን በተሇያዩ የሀገራችን አካባቢዎች
የተወሰነ የአሰራር ሌዩነት አሊቸው፡፡

ምስሌ 3.3 የሃገረሰብ የምት የሙዙቃ መሳርያ

3.1.5.ባህሊዊ (የሃገረ-ሰብ) ዛማዎችን እና ውዜዋዛዎችን መሰብሰብ

 የአካባቢ ውበትን የሚያንጸባርቅ

 ሥነ ምግባርን የሚያንፀባርቅ
 የእንስሳትን ተፇጥሮ የሚያንፀባርቅ
 የአእዋፊትን ተፇጠሮ የሚያንባፀርቅ

84
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መሌመጃ 3.1

1) አንዴ የባህሌ ዛማ ከውዜዋዛው ጋር በቡዴን በማጥናት በክፌሌ ውስጥ አቅርቡ

2) በአካባቢያችሁ የሚገኙ የባህሌ ዛማ እና ውዜዋዛ የሚያውቁ ሰዎችን አጭር

የህይወት ታሪክና ስራዎቻቸውን በመጠየቅ አሰባስባችሁ ያገኛችሁትን መረጃ
በክፌሌ ውስጥ አብራሩ፡፡

3.2 የዕይታ ጥበብ አይነቶች በታሪክ ውስጥ (የዋሻ እና የቀሇም ቅብ) ጥበብን
መሇየት
መግቢያ

የዋሻ ውስጥ ጥበባትና የቀሇም ቅብ ስንሌ በታሪክ ውስጥ ከጥንት ጀምሮ

ሇትውሌዴ እየተሊሇፈ የመጡ የጥበብ ስራዎች ናቸው፡፡ የዋሻ ውስጥ ጥበባት
የጥንት ሰዎች በተፇጥሮ ወይም ሰው ሰራሽ በሆኑ ዋሻዎች ውስጥ የሰው ሌጅ
የእጅ ጽሁፌ ከመጀመሩ በፉት የተሇያዩ ዴንጋዮችን በመቦርቦርና ቅርጽ
በማውጣት በዋሻው ውስጥ የተሇያዩ ቅርጻቅርጾችን የሚሰሩበት ሲሆን የቀሇም
ቅብም ከጥንት ጀምሮ በዋሻ ውስጥ ስዕልች ሊይ ይቀቡ ነበር። በጥንት ጊዛ
ቀሇምን በውሃ በመበጥበጥ የተሇያዩ ምስልችን በግዴግዲ ሊይ ይስለ እንዯነበር
ታሪክ ያሳያሌ።

ከዙህ ርዕስ በኋሊ ከተማሪዎች የሚጠበቁ ውጤቶች

 የእይታ ጥበብ አይነቶችን ከታሪክ አንጻር ይገነ዗ባለ፡፡

 የዋሻና የቀሇም ቅብ ጥበብን ይረዲለ፡፡

85
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

የመወያያ ጥያቄ

 ስሇ እይታ ጥበብ ታሪክ ከዙህ በፉት ያሊችሁን ግንዚቤ በቡዴን ተወያዩ

3.2.1. የዋሻ ውስጥ ጥበብ

የሰው ሌጆች በዋሻ ውስጥ እየኖሩ የሰሯቸው የዋሻ ጥበብ በቅዴመ ታሪክ በርካታ
ሲሆኑ የእጅ ጽሁፌ ስራ ከመጀመሩ በፉት በዋሻ ውስጥ ዴንጋዮችን በመቦርቦርና
ቅርጽ በመስጠት የተሇያዩ የሰውና የእንስሳት እንዱሁም የአዯን መሳሪያዎችን እና
የመሳሰለትን በዋሻ በግዴግዲ እና በዴንጋይ ሊይ ይስለ ነበር፡፡

ምስሌ 3.4- የዋሻ ሥዕሌ መስሪያ ቁሳቁስ

በአሇም ሊይ የተሇያዩ ሀገሮች ውስጥ የዋሻ ጥበብ ስራዎች ተሰርተዋሌ። ከነዙህም

ውስጥ አውሮፓ አፌሪካ አውስትራሉያ አህጉራት የዋሻ ሊይ ስዕልች
የሚገኙባቸው አህጉራት ናቸው፡፡ አፌሪካ ቀዯምት የሆነ የተሇያዩ የዋሻ ጥበብ
ስራን በዓሇት ሊይ ተቀርጠውና ተቦርቡረው ተሰርተው ይገኛለ፡፡ ከሶስት ሺህ
አመታት በፉት በናሚቢያ በ1969 አ.ኤ.አ የተገኘ ዋሻ ሊይ የፉት ምስሌ ያሊቸው
የዋሻ ውስጥ የጥበብ ስራዎች ተቀርጸው ይገኛለ፡፡

86
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ምስሌ 3.5- በናምቢያ በ1969 አ.ኤ.አ የተገኘ ዋሻ

በሀገራችንም ካለ የዋሻ ውስጥ ጥበባት በቅዴመ ታሪክ በዴሬዲዋ ከተማ የሚገኘው
ከምስት መቶ አመታት በፉት በጥቁር እና ነጭ እንዱሁም በቀይ ቀሇም የተሰሩ
የእንስሳትና የሰው ምስሌ ያሊቸው የዋሻ ውስጥ ጥበባት ይገኛለ፡፡ በዴሬዲዋ ከተማ
ውስጥ ከዯቡብ ምስራቅ በ 28 ከ.ሜ ርቀት ሊይ ሲገኝ የዋሻው ሥም ጎዲ አጃዋ
በመባሌ ይታወቃሌ፡፡

ምስሌ 3.6- የጎዲ አጃዋ ዋሻ

የዋሻ ሥዕልች በአብዚኛው ግርግዲ ወይም መሬት ሊይ የተሰሩ ናቸው። ምስልቹ
የሚሰሩባቸው ቀሇማት በብዚት ቀይ እና ጥቁር ሲሆኑ ቀሇሞቹም የሚገኙት
ከከሰሌ ጥቁር ቀሇም በማ዗ጋጀትና ከአፇር ቀይ ቀሇም በማ዗ጋጀት ነው፡፡ በዋሻ
ግዴግዲ ሊይ ሇመጀመሪያ ጊዛ የተሇጠፇው ዜርግ ቅርጽ የዋሻ ጥበብ መስራት
እንዯተጀመረ ያመሇክተናሌ። ሇስሊሳ የሆነ ግዴግዲ ሊይ በእጅ እና ሹሌ በሆነ
ጠንካራ መፇሌፇያ እየተፇሇፇሇ የሚሰራ የጥበብ አይነት ነው፡፡

87
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ምስሌ 3.7- የዋሻ የጥበብ ስራ

መሌመጃ 3.2

1. የዋሻ ጥበብን እና የቀሇም ቅብ ሌዩነትን በዜርዜር አስረዲ።

3.2.2. የሥዕሌ ስራ (ኪነ-ቅብ) በታሪክ ዓውዴ

የዋሻሊይ ስዕልች የተሳለበት ቀሇም በአብዚኛው አንዴ ወጥ በሆነ ጥቁር ወይም

ቡናማ ቀሇም ነው። ጥንታዊ ስዕልች በዋሻ ሊይ ሇሚሰሯቸው ስዕልች ጥቁር
ቀሇምን ከአፇር በማ዗ጋጀት እንዱሁም ቀይ ቀሇምን የእንሣቶችን ዯም እና ቀይ
አፇርን በመጠቀም የተሳለ ስዕልች ናቸው።

88
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

የቀሇም ገበታ

የተሇያዩ የቀሇም አይነቶችን በአንዴ ሊይ በማዋሃዴ የምንፇሌገውን የሥዕሌ

አይነት ሇመስራት የሚረዲን መሰረታዊ ግብአት ነው፡፡

ምስሌ 3.8- ጥንታዊ የቀሇም ገበታ

ቀሇም መቀቢያ

የተሇያዩ ቀሇማትን ሇመዯባሇቅ፣ ሇመጻፌ ብልም ሇመሳሌ የምንጠቀምበት ግብዓት

ነው፡፡

ምስሌ 3.9- ጥንታዊ ቀሇም መቀቢያ

89
 የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መሌመጃ 3.3

1. በአካባቢያችሁ የሚገኙ ቁሳቁሶችን በመጠቀም ሇስዕሌ መስሪያ የሚያገሇግለ

ቁሳቁሶችን አ዗ጋጁ

3.3. ሃገረሰባዊ ታሪኮችን መንገር

መግቢያ

በአካባቢያችን የሚኖሩ ሰዎች ባህሊዊ ታሪኮችን ያወራለ ብልም ይሰማለ፡፡ ቆየት

ያለ ታሪኮችን መስማት ብዘዎቻችንን ያዜናናናሌ፡፡ ከማዜናናት በ዗ሇሇም እርስ
በእርስ እንዴንቀራረብ እና የተሇየ ሌምዴ እንዴናገኝ ይረደናሌ፡፡ አንዴ ታሪክ
ጠንካራ የሚባሇው ካሇፇው ታሪኮቻችንና እሴቶቻችን ጋር የተናበበ ሲሆን ነው፡፡
ጥንታዊ ታሪኮች ከትውሌዴ ወዯ ትውሌዴ በአፇ ታሪክ ከአንዴ ሰው ወዯ ላሊ
ሰው እየተሻገሩ የመጡ ናቸው፡፡ እነዙህ ታሪኮች እምነቶቻችንን በህይወት ውስጥ
ያለ ተስፊዎቻችንን እና ስጋቶቻችንን የሚያንጸባርቁ ናቸው፡፡ እያንዲንደ ታሪክ
የሚያስተምረን ቁምነገር በውስጡ የያ዗ ነው፡፡

በዙህ ክፌሇ-ትምህርት ከተማሪዎች የሚጠበቁት የብቃት አሃድች የሚከተለት

ናቸው

 የአካባቢያቸውን ታሪክ ያውቃለ

 ታሪካዊ ይ዗ት ያሊቸውን ዴራማዎች ይጫወታለ

የመወያያ ጥያቄ

 ተማሪዎች ስሇ አካባቢያችሁ ታሪክ ያሊችሁን ግንዚቤ በቡዴን ተወያዩ

90
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

3.3.1. የመስቀሌ በአሌ አከባበር በጋሞ (ዮ ማስቃሊ)

ከመስከረም መጀመሪያ ጀምሮ ፣ ከኢትዮጵያ አዱስ ዓመት በዓሌ ጋር የሚመሳሰሌ
፣ ዮ ማስቃሊ አከባበር እስከ ወር መጨረሻ ዴረስ በዴምቀት ይከበራሌ። ጋሞ
በማስቀሊ በዓሌ ሊይ የሰብሌ ምርት ማብቂያ ወቅት ሊይ የሚከበር ጥንታዊ በዓሌ
ነው። ይህም ከኢትዮጵያ የ዗መን መሇወጫ ጋር በተቀራራቢ ቀናቶች ስሇሚከበር
የበሇጠ ዯማቅ በመሆን ይከበራሌ። በዋናነት ፣ በዓመቱ ውስጥ ሊበረከቷቸው እና
ሇወዯፉቱ መሌካም ነገሮች እንዱኖራቸው ሇመጸሇይ ሇአከባቢው የእግዙአብሔር
ስም የሆነውን ፇጣሪን (ጦሳን) ሇማመስገን በማሰብ ይሰበሰባለ። ዮ ማስቀሊ በዓሌ
ጋር በመንዯሩ ውስጥ እንዯ የሴቶች ቀን (ሶፋ ማስቃሊ) እና የእርዴ ቀን
(ሹሁአማማ) የመሳሰለ የተሇያዩ ባህሊዊ ሌምድች ይከሰታለ። የጋሞን መስቀሌ
እንዯ አብነት አነሳን እንጂ ተመሳሳይ ክንዋኔዎች በተሇያዩ አካባቢዎች ይከበራለ።
የ዗መን መሇወጫ በዓሊት በወሊይታ፣ በአሪ፣ በጉራጌ፣ በሃዴያ፣ በከንባታ
እንዱሁም ላልች አካባቢዎች እንዯየ ባህሊቸው በስፊት የሚከበር በዓሌ ነው።

ሀ. የሴቶች ቀን
የሴቶች ቀን በድርዛ ማህበረሰብ ውስጥ አስፇሊጊ ባህሊዊ ሌምምዴ ነው። ዓሇም
አቀፈ ማህበረሰብ ማርች 8 ን አንዴ ቀን ብቻ እንዯ ዓሇም አቀፌ የሴቶች ቀን
ሲወስን፤ የድርዛ ማህበረሰብ በዓመት ውስጥ አስራ ሰባት ቀናት ይሰጣሌ።
በዓመት ውስጥ በየወሩ የድርዛ ሴቶች በኢትዮጵያ የቀን አቆጣጠር መሠረት ሁሌ
ጊዛ በየወሩ 21 ኛው ቀን የነፃነት ቀን አሊቸው። በተጨማሪም በመስከረም ወር
ዮ-ማስቀሊ በዓሌ ሲከበር ሴቶች አምስት ተከታታይ የነፃነት ቀናትን ያገኛለ።
በእነዙህ ሁለ ቀናት ሴቶች ከማንኛውም የቤት ውስጥ ሥራዎች ነፃ በመሆናቸው
እነዙያን ቀናት ከጓዯኞቻቸው ጋር በመዜናናት እና በመጫወት ያሳሌፊለ።

91
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሇ. የጋብቻ ስርዓት

በድርዛ ማህበረሰብ ውስጥ ሇማግባት ሦስት የተሇያዩ ባህሊዊ መንገድች አለ።

እነርሱም ማኮ፣ ዲፊ (ጠሇፊ) እና ሶሮ ናቸው። በማኮ ባህሊዊ ጋብቻ ውስጥ ፣
ሙሽራዋ ሳታውቀው ወይም ሳትፇቅዯው ሇምትወዯው ሰው የአባቷን ቤት ትታ
ወዯ እጮኛው ቤት ትሄዲሇች፡፡ ይህን ተከትል አንዴ አማሊጅ ወይም ሊዚንታሳ
በሁሇቱ ቤተሰቦች መካከሌ ሰሊም ይፇጥራሌ። በዲፊ ጋብቻ ውስጥ ሙሽራው
ወይም አባቱ ሌጃገረዶን በመንገዴ ሊይ ወይም ከገቢያ ሉጠሌፈ ይችሊለ። ሶሬ
ጋብቻ በሴት ሌጅ እና በቤተሰቧ ፇቃዯኝነት ሊይ የተመሠረተ ነው። ይህ ጋብቻ
በጣም ተገቢው እና ትክክሇኛውን ባህሊዊ ክንዋኔ ተከትል የሚዯረግ ጋብቻ ነው፡፡

ሁለም አዱስ የተጋቡ ሴቶች ሇሶፋ ማስቃሊ ዜግጅት በፇረስ ወዯ ገበያ ቅጥር
ይመጣለ። በዙህ ቦታ ሇቤተሰቦቻቸው፣ ሇጓዯኞቻቸው እና ሇ዗መድቻቸው
ይታያለ። ሴቶች ውበታቸውን የሚያጎሊ ነገር በመሌበስ እና በመዋብ በዙህ ቦታ
ሊይ ይቀርባለ ማሇት ነው።የመስቀሌ በዓሌ ከመዴረሱ በፉት የሚዯረገው ዜግጅት
ማታቶኮማማ ይባሊሌ። ይህ ጊዛ በመንዯሩ ነዋሪዎች ዗ንዴ እንዯ ቤተሰብ በዓሌ
ይቆጠራሌ። በዙህ ምክንያት ሁለም የቤተሰብ አባሊት በቡዴን ሆነው አንዴ
የተመረጠ ሽማግላ ቤት ይሰበሰባለ። ሁለም የተሰበሰቡ አባሊት ይህንን በዓሌ
በተሇያዩ የቤተሰብ ጉዲዮች በመዯሰት እና በመጫወት ይህንን በዓሌ ያከብራለ።
ሁለም የቤተሰብ አባሊት ሇሽማግላ ቤተሰቦቻቸው የሇምሇም ሳር ስጦታ እና ነጭ
አበባዎችን ይ዗ው ይመጣለ። ይህ ስጦታ ፌቅርን፣ መከባበርን እና የረጅም ዕዴሜ
ምኞትን ያመሇክታሌ። በዙህ ስጦታ አማካኝነት ሽማግላዎች ምርቃትና መሌካም
ምኞት ሇቤተሰቦች ይሰጣለ።

92
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

የወጋ ማስቃሊ በዓሌ ከመስከረም 14-17 ዴረስ በድርዛ ማህበረሰብ በዴምቀት

ይከበራሌ። በእነዙህ ቀናት የእርዴ ቀን (ሹሁአማማ) በበዓለ አቅራቢያ ያሇውን
የገበያ ቀን በመምረጥ በተከበሩ የመንዯር ሽማግላዎች ምርቃት ይካሄዲሌ። በዙህ
ምክንያት ዋናው የበዓሌ ቀን ከዓመት ዓመት ይሇያያሌ። በተወሰነው ቀን መሰረት
በዓለ በአከባቢው ሽማግላዎች ሇጦሳ (ሇእግዙአብሔር) ምስጋና በማቅረብ በይፊ
መጀመሩ ይበሰራሌ። የአካባቢው ማህበረሰብ መስቀሌን ዩ ዮ ዮ በማሇት አስዯሳች
የሆነውን የመስቀሌ ክብረ በዓሌ ማክበር ይጀምራለ። ዋናው በዓሌ ከመጀመሩ
አንዴ ቀን በፉት ሰዎች በቤተሰብ ተሰብስበው ምግብ ይመገባለ። ይህም ባህሊዊ
ክንዋኔ ኬሶካት ይባሊሌ። በመስቀሌ በዓሌ አከባበር እሇት በተቻሇ መጠን ሁለም
የቤተሰብ አባሊት በዙህ ዜግጅት ሊይ እንዱገኙ ይዯረጋሌ። በዙህ ቀን ባህሊዊ
አከባበር የሚከናወነው በተሇምድ ቦድ በሚባሌ የገበያ ቦታ ሊይ ነው። በድርዛ
ማህበረሰብ የሚገኙ 12 ቀበላዎች በአንዴ ቦታ ሊይ በመሰባሰብ የጭፇራ፣ የምግብ
እና ላልች ክንዋኔዎችን ያዯርጋለ። በዙህ ቦታ ከ 700 እስከ 1000 ሰንጋ
በሬዎችን በማምጣት የእርዴ ስነ-ስርዓት ይፇጸማሌ። ይህ ዴባብ የመስቀሌን በዓሌ
ሌዩ እና ማራኪ ያዯርገዋሌ። ከታረደ በኋሊ ሰዎች በቡዴን ተቀምጠው በባህሊቸው
መሰረት ባህሊዊ መጠጦችን በማ዗ጋጀት በዓለ ውብ እና ማራኪ እንዱሆን
ያዯርጋለ።

መስቀሌ በጋራ በዓሌ ከማክበር በተጨማሪ የተጣለ እና የተጠፊፈ ሰዎችንም

ሇማገናኘት እና ሇማስታረቅ ትሌቅ ዴርሻ አሇው። የተጣለ ሰዎች ሲገናኙ ዮ ዮ ዮ
ዩ ብሇው በመዜሇሌ እና በመተቃቀፌ እርቅ ይፇፀማሌ ማሇት ነው። ከዚም
በረዥም ሳቅ እርስ በርሳቸው ተቃቅፇው በጋራ በዓሌ በማክበር ያሳሌፊለ። ላሊው
የበዓለ ዴምቀት የሚሆነው እና በቀሇማት ያሸበረቀው ክስተት ዯመራ (xomppe)
በመባሌ የሚታወቀው ነው። በድርዛ መንዯር ውስጥ የ xomppe የሚካበረው
በሃገራችን ከሚከበረው የዯመራ ቀን ጋር ተመሳሳይ ቀን ነው።

93
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሏ. ደቡሻ
ደቡሻ በመባሌ የሚታወቁት ባህሊዊ አዯባባዮች የመንዯሩ ሌዩ የባህሌ እና አገር
በቀሌ እውቀት አንደ ነው። ደቡሻዎች ሇጋሞ የተሇያዩ ማኅበራዊ እና ባህሊዊ
ገጽታዎቻቸውን ሇመሰብሰብ እና ሇማካፇሌ የሚገሇገለባቸው ትሌቅ ቦታዎች
ናቸው። ደቡሻ በዋናነት የአንዴ መንዯር ነዋሪዎች ግጭቶችን በሰሊማዊ መንገዴ
ሇመፌታት ሇሀገር ሽማግላዎች እንዯ ሕዜብ መሰብሰቢያ ቦታ ሆኖ ያገሇግሊሌ።
እንዱሁም ሇቅሶ ስርዓቶች ፣ ሇማህበራዊ ጉዲዮች ፣ እና ክብረ በዓሊት በዓሊት
የሚከበሩበት ቦታ ነው።

ምስሌ 3.9 ደቡሻ ሊይ ተሰብስበው የሚያሳይ ፍቶ

በጋሞ ማህበረሰብ ውስጥ ሊካ ደቡሻ የተሇይ ሌዩ እና በጣም የተከበረ ቦታ ነው፡፡

በዓመቱ ውስጥ የማህበረሰብ ስብሰባዎችን እና ሌይ ሌዩ ጉዲዮችን ያስተናግዲሌ።
እንዱሁም በዓመት አንዴ ጊዛ የመስቀሌ ክብረ በዓሌን ሇማክበር ሁለም ሰው
በዙህ ቦታ በጋራ ይሰበሰብበታሌ። ይህ ቀን በአከባቢው ማህበረሰብ ሊካ ቃማ
ወይም የሊካ ቀን ተብል ይጠራሌ። በዙህ ቀን አስራ ሁሇቱ ቀበላዎች ተሰብስበው
መስቀሌን በሌዩ ሌዩ ባህሊዊ ክንዋኔዎች ያሳሌፈበታሌ። የደቡሻ ቦታ ሇመንዯሩ

94
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ነዋሪዎች አንዴነትን፣ ዯስታን፣ ሰሊምን እና ዯህንነትን ሇረዥም ጊዛ እንዱጠብቁ

ሇማዴረግ ትሌቅ ትርጉም አሇው። በተጨማሪም በዙህ ቦታ የሚከናወነው ባህሊዊ
እንቅስቃሴ የመንዯሩን ነዋሪዎች የቆዩ ባህልችን፣ ዯንቦችን እና ወጎችን ሇቀጣይ
ትውሌዴ በ዗ሊቂነት የሚያስተሊሌፈበት መንገዴ ነው። ይህ ባህሊዊ አዯባባይ (ቦታ)
በጋሞ ሰዎች ዗ንዴ ትሌቅ ትርጉም ያሇው ቦታ ነው።
ደፋ ማስቃሊ መስከረም 28 በድርዛ መንዯር ይከበራሌ፡፡ የሌምምዴ ፋስቲቫለ
የምረቃ እና የመዜጊያ ሥነ -ሥርዓት በአከባቢው ሽማግላዎች ይፊ ይዯረጋሌ።
ሇአንዴ ዓመት ሙለ ሇማህበረሰቡ አንዴነት፣ ጥንካሬ፣ ጤና፣ ፌቅር እና ሰሊም
እንዱሆን ይመኛለ። ከመስቀሌ በዓሌ ጋር ተያይዝ የተሇያዩ ማራኪ የባህሌ
ዜግጅቶች ከመስከረም 10 እስከ ጥቅምት 10 ዴረስ በመንዯሩ ውስጥ ይከናወናለ።
ይህ ፋስቲቫሌ የቱሪስት መስህብ ከመሆኑ በተጨማሪ ሇአከባቢው ማህበረሰብ
ላልች በርካታ ጥቅሞች አለት። ከኢኮኖሚያዊ ጠቀሜታ አንፃር በርካታ ሰዎች
ወዯ አካባቢው በሚመጡበት ጊዛ እንዯገቢ ምንጭ ሆኖ ያገሇግሊሌ። በተጨማሪም
ሇአካባቢው ነዋሪዎች ትሌቅ እሴት ነው። ከማህበራዊ-ፖሇቲካዊ እይታ አንፃር ፣
የመንዯሩ ነዋሪዎችን መስተጋብር እና አንዴነት ከቤተሰብ ዯረጃ እስከ መሊው
ማህበረሰብ ሇማቆየት ሁለን አቀፌ አስተዋፅኦ አሇው። ስሇዙህ ፣ እነዙያ
የማይቆጠሩ የማሲቃቅሊ እሴቶች ፋስቲቫለ በላልች ክፌልች ውስጥ ባለ ሰዎች
዗ንዴ መታወቅ እና መጎብኘት አሇበት በኢትዮጵያም ሆነ በዓሇም።

3.3.2. ከዕንሰት ምግብን የማ዗ጋጀት ሂዯት

ኢትዮጵያ ሇተሇያዩ ሰብልች መነሻ ከሆኑ አገራት ማዕከሊት አንዶ ናት። ዕንሰት
በዯቡብ እና በዯቡብ ምዕራብ ኢትዮጵያ ዯጋማ አካባቢዎች ከሚገኙት ተወዲጅ
የእፅዋት ዜርያዎች አንደ ነው። ይህ እንጨት አሌባ ተክሌ ከሙዜ ተክሌ ጋር
የሚመሳሰሌ ሲሆን ረጅምና ወፌራም ነው። እንዯ ሙዜ ፌሬዎችን የማይሰጥ

95
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሥሩ ሇምግብነት የሚውሌ ሰብሌ ነው። በዙህም ምክንያት “ሏሰተኛ ሙዜ”

ይባሊሌ።

የእንሰት ተክሌ በብዘ የዯቡብ እና ዯቡብ ምዕራብ አካባቢዎች እንዯየባህለ ሁኔታ

ሇምግብነት ይውሊሌ። በዙህም በተሇያዩ የአገሪቱ ክፌልች እንዯ ጣፊጭ ምግብ
ይቆጠራሌ። በብዘ አካባቢዎች ሰዎች በትሌሌቅ የእርሻ መሬት ወይም በአነስተኛ
የአትክሌት ቦታቸው ሊይ በማረስ እና በማሌማት ሇምግብነት ያውለታሌ።

ምስሌ 3.10- የዕንሰት ምግብን የማ዗ጋጀት ሂዯት

ዕንሰት እንዯ ቆጮ (እንዱሁም Uncca ተብል የሚጠራው ጠፌጣፊ ዲቦ) እና
ኢቲማ (ገንፍ) ያለ የተሇያዩ ምግቦችን ይ዗ጋጁበታሌ። የእንሰት ተክሌ ሇምግብነት
ሇመዋሌ አራት ወይም አምስት ዓመት ይወስዲሌ። ሇምግብነት የሚያገሇግሇው
የእንሰት ክፌሌ ሇተወሰነ ጊዛ መሬት ውስጥ በመቅበር ሇምግብነት ይውሊሌ።
በመጨረሻም ሰዎች እንዯየባህሊቸው ቆቾ ፣ በኡትታ (ዲቦ) ፣ ሸንዳራ (ገንፍ) እና
ኢንሴሊ መሌክ ይበሊሌ። ላሊው ከዙህ ተክሌ ክፌሌ የቡሊ እና ዯሹቻ ምርቶችን
ይሰሩበታሌ።

96
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ዯስሹቻ የእንሰት ትኩስ ክፌሌ ሲሆን በተሇምድ የተሇያዩ ባህሊዊ ምግቦችን

ሇማ዗ጋጀት ያገሇግሊሌ። አ዗ገጃጀቱም ሌክ እንዯ ዴንች ከበሰሇ በኋሊ ሉበሊ
ይችሊሌ። የእንሰት ዚፌ ከምግብነት በተጨማሪ ቅጠልቹ ላሊ ምግብ ሇማብሰሌ
(ሇምሳላ ዲቦ ሇመዴፊት) ፣ ገመድችን እና የቤት ቁሳቁሶችን ሇመሥራት
ያገሇግሊሌ።
መሌመጃ 3.3

1) የደቡሻን ታሪክ በጥሌቀት በማጥናትና ሂዯቱን ከአባቶቻችሁ በመጠየቅ

በክፌሌ ውስጥ አቅርቡ፡፡
2) ስሊቀረባችሁት የደቡሻ ታሪክ በቡዴን ተወያይታችሁ አስፇሊጊነቱ ምን
እንዯሆነ ሇይታችሁ አውጡ፡፡
3) በየአካባቢያችሁ ያለ ታሪኮችን በዴራማ አቅርቧቸው

97
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ማጠቃሇያ

ኢትዮጵያ የብዘ ብሔረሰቦች መኖሪያ እና የብዘ አመታት የታሪክ ባሇጸጋ አገር

ነች፡፡ በዙህም የተነሳ በርካታ ውብ ባህልች እና እሴቶች አሎት፡፡ ከእነዙህም
አንዯኛው ባህሊዊ ሙዙቃዎቿ ናቸው፡፡ ይህን ትሌቅ ቅርስ ሇማስፊፊት የትውን
ጥበባት አካሌ የሆነው የሙዙቃ ትምህርት አንዯኛው በመሆኑ በዙህ ክፌሇ-
ትምህርት በትኩረት ተመሌክተናሌ፡፡

ከዙህ አንጻር ክፌሇ-ትምህርቱ በዋናነት ያካተተው በተማሪዎች በአካባቢ የሚገኙ

የሃገረሰብ (ባህሊዊ) ዛማዎች፣ ባህሊዊ የሙዙቃ መሳርያዎች እና የውዜዋዛ
(የጭፇራ) አይነቶች በመሰብሰብና በመጫወት ሊይ ሲሆን በዜርዜር የሚከተለት
መተግበር ከተማሪዎች ይጠበቃሌ፡፡

 ከሥራ (ከእርሻና ከአርብቶ አዯር ሥራዎች) ፣ ከሕብረት ፣ ከመሌካም ሥነ

ምግባርና ከበዓሊት ሥነ ሥርዓቶች /ዴርጊቶች/ ጋር የተያያዘ ባህሊዊ
዗ፇኖችንና ሙዙቃዎችን መሰብሰብ ፣ መተንተንና መጫወት
 ከባህሊዊ ዗ፇኖቹ ጋር በአካባቢያው የተሇመደ ቀሊሌ የምት ሙዙቃ
መሣሪያዎችን አቀናጅተው መጫወት

ትምህርቱን ሇመተግበር በዋናነት የተሇያዩ ተማሪ ተኮር ክንዋኔዎችና የማስተማር

዗ዳዎችን ሇማካተትም ተሞክሯሌ፡፡ የባሇ ቀሇም ወረቀት በመሇጣጠፌ (የወረቀት
ሞዚይክ) የተሇያዩ ቀሇም ያሊቸውን ወረቀቶችን በመቆራረጥ እንዯየ ቀሇማቸው
በሥዕለ ሊይ በማጣበቂያ መሇጠፌ ነው፡፡
በተጨማሪም የህትመት ስራ (ሇምሳላ የዴንች ህትመት) ስንሌ ከሊይ በክፌሇ-
ትምህርቱ ሇመግሇጽ እንዯተሞከረው አንዴን ዴንች ሁሇት ቦታ በመቁረጥ

98
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

የምንፇሌገውን ጽሁፌ ወይም ሥዕሌ በተቆረጠው በኩሌ ቀርጸንና ቀሇምን ነክረን

የምናትምበትን ሂዯት ነው፡፡

በክፌሇ-ትምህርቱ መጨረሻ ሊይም ሃገረሰባዊ ታሪኮችን መንገር በሰፉው

ቀርቧሌ፡፡ በዙህ ጽንሰ-ሀሳብ ዘሪያም በዋናነት ተማሪዎች በአካባቢያቸው ሲተገበሩ
የኖሩ የክንዋኔ ታሪኮችን ፣ ባህሊዊ ስርአቶችን ፣ ስነ-ቃልችን ወ዗ተ. በመስክ
ጉብኝትና አንጋፊ የአካባቢው አባቶችን በመጋበዜ ሌምዴ እንዴናገኝ እና
ታሪካችንን እንዴናውቅ አግዝናሌ፡፡

የማጠቃሇያ መሌመጃ

1) የምታውቋቸውን ቁምነገር አ዗ሌ ቆየት ያለ ታሪኮች (ተረቶች) ሇጓዯኞቻችሁ

አቅርቡ
2) የዋሻ ጥበብን እና የቀሇም ቅብን ታሪካዊ አመጣጥ አስረደ።
3) በአካባቢያችሁ ጥንታዊ የዋሻ ሥዕሌ አሇ? ካሇ ተወያዩበት፡፡
4) አንዴ የባህሌ ዛማ ከውዜዋዛው ጋር በቡዴን በማጥናት በክፌሌ
ውስጥ አቅርቡ
5) የጋሞ የሴቶች ቀንን ታሪክ በጥሌቀት ካነበባችሁ በኋሊ በአካባቢያችሁ ያለ
ተመሳሳይ ታሪኮችን ከአባቶቻችሁ በመጠየቅ በክፌሌ ውስጥ አቅርቡ፡፡
6) የየራሳችሁን አዱስ ተረት በቡዴን በመሆን ፌጠሩና በክፌሌ ውስጥ
አቅርቡ፡፡

99
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ምዕራፌ አራት
4. ማስተዋወቅ

መግቢያ
በዙህ ክፌሇ-ትምህርት የትውን ጥበባት አንዴነትንና ሌዩነትን በስፊት ሇማየት
እንሞክራሇን፡፡ ከዙህ በፉት በነበሩት ምዕራፍች ሇማየት እንዯሞከርነው ትውን
ጥበባት ስንሌ ሙዙቃን ፣ ውዜዋዛን ፣ የመዴረክ ትወና ጥበብን የመሳሰለትን
አጠቃል የሚይዜ የትምህርት ዗ርፌ ነው፡፡ በትውን ጥበብ ውስጥ ያለ የተሇያዩ
የጥበብ ዗ርፍች በመካከሊቸው አንዴ የሚያዯርጓቸውና የሚሇያይዋቸው ጽንሰ-
ሃሳቦችን በዙህ ክፌሇ-ትምህርት ውስጥ በተወሰነ መሌኩ ሇማየት እንሞክራሇን፡፡

በዙህ ክፌሇ-ትምህርት የተካተተው የእይታ ጥበባት በትምህርት የሚገኙ

መሆናቸውንና ዕዯ-ጥበብ ዯግሞ በሌምዴ የምናገኘው የጥበብ አይነት መሆኑን
ነው። የዕይታ ጥበባት ተብሇው የሚጠቀሱት በርካቶች ናቸው ከእነዙህም መካከሌ
ቅርፅ ፣ ቀሇም ቅብ ፣ ጥቁረት/ንጣት ፣ መጠን እና የመሳሰለትን በሰፉው
እናገኛቸዋሇን። ጥቁረት እና ንጣት እንዳት እንዯሚገኝ ሇሰሊሳ እና ሸካራ እንዳት
እንዯምንሇይ ፣ የአንዴን ቁስ መጠን እንዳት እንዯምንጠቀም ፣ ዴግግሞሽ
በምንስሇው ሥዕሌ ሊይ ሲዯጋገም ምን ሉፇጥር እንዯሚችሌ ስናስተውሌ
ሇህብረተሰባችን የሚሰጠው ጠቀሜታ ከፌተኛና አስፇሊጊ ሆኖ ይገኛሌ።
በተመሳሳይ ሁኔታ የዕዯ-ጥበብ አይነቶች ወይም ውጤቶች በርካታ ሲሆኑ
ሇህብረተሰባችን እጅግ አስፇሊጊ ናቸው። ሇአብነት የሸክሊ ዴስት ፣ ጀበና ፣
አሌባሳት ባህሊዊ አሌባሳት፣ ገመዴ፣ ቅርጫት ፣ የጥሌፌ፣ ምንጣፌ ወይም

100
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መጋረጃ ሇመስራት ወ዗ተ ያገሇግሊለ፡፡ የዕዯ ጥበብ ሥራዎች ሇህብረተሰቡ

ከሚሰጡዋቸው አገሌግልቶች አንፃር አስፇሊጊ በመሆናቸው ሇተማሪዎች
በሚከተሇው መሌኩ በዜርዜር በንዴፇ ሀሳብ እና በተግባር ቀርበዋሌ፡፡

ከዙህ ክፌሇ-ትምህርት ከተማሪዎች የሚጠበቁት አነስተኛ የመማር የብቃት

አሃድች፦

 በትውን ጥበባት ውስጥ ያለ የሃሳብ ሌዩነቶችንና አንዴነቶችን በተግባር

ያቀርባለ፡፡
 የእይታ ጥበብና እዯ-ጥበብ በማህበረሰብ ውስጥ ያሇውን አስፇሊጊነት
ያብራራለ፡፡

1.5. በትውን ጥበብ ውስጥ ያለ የሃሳብ ሌዩነቶችንና አንዴነቶችን መወያየት

መግቢያ

የሰዉ ሌጅ የትውን ጥበባትን ሇተሇያዩ አገሌግልቶች ይጠቀምባቸዋሌ፡፡

ከአገሌግልቶቹ ጥቂቶቹ ሇህክምና በተሇይም የአእምሮ ጭንቀትን ሇማስወገዴ
በሙዙቃ አማካኝነት ከህመሙ እንዱፇወስ ሇማዴረግ ይጠቅማሌ። ሇመዯሰቻ ፣
ሇአምሌኮት ፣ ሇሀ዗ን መግሇጫ ፣ ሇማስተማሪ ፣ ሇተሇያዩ ማኅበራዊና ፖሇቲካዊ
አገሌግልቶች ፣ ሇግንዚቤ መፌጠሪያ ፣ ሇገቢ ማስገኛ ሌጠቀምባቸው ይችሊሌ፡፡
በአጠቃሊይ ትውን ጥበባት ሇአንዴ ኅብረተሰብ አስፇሊጊ እንዯሆኑና ከብዘዎቹ
የሰው ሌጅ ክንዋኔዎች ጋር በቅርብ የተቆራኙ ናቸው፡፡ ማንኛውም የሰው ሌጅ
ሁሇንተናዊ ሰብእና እዴገትን ሇሟሟሊት ከሚያስፇሌጉት አንዯኛው የትምህርት
዗ርፌ ትውን ጥበብ እንዯሆነ በተሇያዩ ባሇሙያዎች ተሰምሮበታሌ፡፡ በዙህ ክፌሇ-
ትምህርት ውስጥም ተማሪዎች በትውን ጥበባት ውስጥ ያለ የሃሳብ አንዴነትና
ሌዩነቶችን እንዱረደ እንዱሁም የተሇያዩ ተግባራትን በማከናወን ያሊቸውን
አንዴነትና ሌዩነት መረዲት እንዱችለ ማገዜ አስፇሊጊ ነው፡፡

101
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ከዙህ ትምህርት መጨረሻ ከተማሪዎች የሚጠበቁ ውጤቶች

 በትውን ጥበባት ውስጥ ያለ የሃሳብ ሌዩነቶችንና አንዴነቶችን ይረዲለ፡፡

 በትውን ጥበባት ውስጥ ያለ የሃሳብ ሌዩነቶችንና አንዴነቶችን በክዋኔ
ያቀርባለ፡፡

የመወያያ ጥያቄ

 የቴአትርን ፣ የሙዙቃን እና የውዜዋዛን አንዴነትና ሌዩነት ተወያዩ

4.1.1. የትውን ጥበባት አንዴነትና ሌዩነት

አንዴነቶች፡-

 ሁለም ተሰጥኦን ማዕከሌ ያዯረጉ ናቸው

 ሁለም ስሜትን ፣ አስተሳሰብን ፣ ማንነትንና የመሳሰለትን ይገሌጻለ
 ማህበረሰብን የማስተማር (የመሇወጥ) አቅም አሊቸው
 ማህበረሰብን የማዜናናት ሚናን ይጫወታለ
 ሀገርን በገቢ ይዯግፊለ
 ባህሌን ያስቀጥሊለ
 ብዘ የማህበረሰብ አካባቢ ጋር በቀሊለ ይዯርሳለ
 ሇተጨቆኑ በተሇያየ መንገዴ መሌእክትን በማስተሊሇፌ ዴምጽ ይሆናለ

102
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሌዩነቶች፡-
 መገሇጫ መንገዲቸው የተሇያየ መሆኑ (ሇምሳላ፡- ሙዙቃ መስማትን
ማእከሌ ሲያዯርግ ፣ ውዜዋዛ ዯግሞ አካሊዊ እንቅስቃሴን ማእከሌ
ያዯርጋሌ እንዱሁም ቴአትር የመዴረክ ትወናን ማእከሌ ያዯርጋሌ)
 አንዲንድቹ ጥበባት በህዜብ ፉት የሚቀርቡ ሲሆኑ አንዲንድቹ ዯግሞ
በመስሪያ ቦታ ተሰርተው (ተመርተው) ካሇቁ በኋሊ ሇእይታ የሚቀርቡ
ናቸው፡፡
የትውን ጥበብ የምንሊቸው ከብዘ በጥቂቱ የሚከተሇውን ይመስሊለ
ሙዙቃ
ቴአትር
ውዜዋዛ

የመሳሰለት ናቸው፡፡ የትውን ጥበባትን ስራ የሚያቀርቡ ሰዎች የትውን ጥበባት

ባሇሞያዎች ይባሊለ፡፡ ሁለንም የትውን ጥበባት አይነቶችን ሇመተግበር አእምሮም
አካሌም በቅንጅት መስራት ይኖርበታሌ፡፡

ሇምሳላ ተከታዩን መዜሙር እንመሌከት

ፀሀዬ
ፀሀዬ....ዯመቀች
ዯመቀች
ብርሀኗን ሇኛ ማሇት
አ...ዎ
አወቀች /2 ጊዛ/
ፀሀይ ብርሀን ፇንጠቃ

103
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ካዴማስ ወዯኛ መጥቃ

ጊ....ዛ /2 ጊዛ/
ዯመቀ ጠራ ሰማይ
በእናት ሀገር በእማይ
ዯመቀ ጠራ ሰማይ
በእናት ሀገር በእማይ
ከሊይ የተቀመጠውን መዜሙር ሇመ዗መር አእምሮና አካሌ በጥምረት መስራት
ይኖርባችኋሌ፡፡

መሌመጃ 4.1

1. የትውን ጥበባት አንዴነት የምንሊቸውን ዗ርዜሩ

2. የትውን ጥበባት ሌዩነት የምንሊቸውን ዗ርዜሩ

4.2. የእይታ ጥበብ እና ዕዯ-ጥበብ በህብረተሰብ ውስጥ ያሇው አስፇሊጊነት

መግቢያ
የእይታ ጥበብ እና ዕዯ-ጥበብ በህብረተሰብ ውስጥ ያሇው አስፇሊጊነት ስንሌ
ከእነዙህ የጥበብ ስራዎች ሇህብረተሰባችን ከሚሰጡት የጥበብ ስራ አንጻር ከፌተኛ
ዴርሻ አሊቸው ይህም የጥበብ ስራ አስፇሊጊ ነው ተብል የሚታመን ሲሆን
የቀሇም ቅብ ስራ ካሊቸው ጠቀሜታ አንጻርም ከዙሁም የጥበብ ስራ የሚመዯብ
ነው በተመሳሳይም የዕዯ ጥበብ ስራዎችም ሇቤት ቁሳቁስ መገሌገያነት ሇጌጣጌጥ
ስራዎች ሇአሌባሳትነት በእጅ ሞያ የሚሰሩ እና አስፇሊጊ ሆነው ከትውሌዴ
ትውሌዴ የሚተሊሇፈ ናቸው፡፡

104
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ከዙህ ትምህርት በኋሊ ከተማሪዎች የሚጠበቁ ውጤቶች

 ተማሪዎች የቀሇም ቅብ ስራን በሚገባ ይገነ዗ባለ

 ተማሪዎች የዕዯ ጥበብ ውጤቶችን ስሇው ያሳያለ
 ተማሪዎች የዕዯ ጥብበ ውጤቶችን ጠቀሜታ ይ዗ረዜራለ

የመወያያ ጥያቄዎች

 ተማሪዎች የዕይታ ጥበብ ስራዎች በህብረተሰባችን ውስጥ ያሇውን

አስፇሊጊነት ከጓዯኞቻችሁ ጋር ተወያዩ፡፡

 ተማሪዎች የዕዯ ጥበብ ስራዎች በህብረተሰባችን ውስጥ ያሊቸውን

አስፇሊጊነት አብራሩ፡፡

4.2.1 የዕይታ ጥበብ

የእይታ ጥበባት የምንሊቸው የጥበብ ባሇሞያዎች ሃሳባቸውን እና የተሇያዩ
መረጃዎችን በሚስብ መሌኩ ሇእይታ ማ዗ጋጀት ነው፡፡ የእይታ ጥበብ ከምንሊቸው
መካከሌ፦

 ንዴፌ • ኪነ ቅርጽ
 የቀሇም ቅብ • ፍቶ ግራፌ
 ህትመት
4.2.2 የዕዯ ጥበብ
 የሽመና ስራ
 የሸክሊ ስራ
 የቅርጫት ስራ
 የገመዴ ስራ
 የጥሌፌ ስራ

105
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ዕዯ-ጥበብ ማሇት ማንኛውም ሰው በሌምዴ የሚሰራው የጥበብ አይነት ነው።

የዕዯ-ጥበብ ውጤቶችን የምናገኝባቸው ዗ዳዎች ብዘ አይነት ሲሆኑ ሇመጥቀስ
ያህሌም በህብረተሰቡ ውስጥ እናገኛቸዋሇን።
ሇምሳላ፡-
ሀ. የሸክሊ ስራ

የሸክሊ ስራ ውጤቶች ከአካባቢያችን ከምናገኛቸው የአፇር አይነቶች የምንሰራቸው

የዕዯ-ጥበብ ውጤቶች ሲሆኑ የምንጠቀማቸው የአፇር አይነቶችም ሇሸክሊ ስራ
የተመረጡ እና የሚመቹ መሆን አሇባቸው። አ዗ገጃጀቱም በጥንቃቄና ትክክሇኛውን
መንገዴ በመከተሌ መሆን አሇበት፡፡

የሸክሊ ስራን ሇመስራት ቀይ አፇር ፣ ጥቁር አፇር ወይም ላሊ የአፇር አይነት

መጠቀም የምንችሌ ሲሆን አፇሮቹን ዯባሌቀን መስራት ግን አንችሌም፡፡
ምክንያቱም የመሰንጠቅ ባህሪ ሉያመጣ ከመቻለም በሊይ የምፇሌገውን ቅርጽ
በቀሊለ ማግኘት አዲጋች ይሆንብናሌ፡፡ የሸክሊ ጥበብ ስራዎችን ሇቤት መገሌገያ
እንዯ ጀበና ፣ ሸክሊ ዴስት ፣ ምጣዴ እና ማሰሮ እንዱሁም ሇተሇያዩ ጌጣ ጌጦችን
ሇመስራት እንጠቀምባቸዋሇን።

መሌመጃ 4.2

1. የሸክሊ አሰራር ቅዯም ተከተልችን ግሇጹ

2. ሞዳሌ የሽክሊ ስራ ሰርታችሁ አቅርቡ

106
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሇ. ሽመና
የሽመና ስራ በአካባቢያችን ሆነ በሀገራችን በዋነኝነት ከሚታወቁ የዕዯ-ጥበብ
ውጤት አንደ ነው። የሽመና ስራ መገሌገያ መሳሪያዎች እንዯ ጥጥ እና ከተሇያዩ
ቀሇማት የሚሰራ ክር የሚ዗ጋጁ ናቸው። ሽመና ስራ በዙህ ሞያ የሰሇጠኑ ወይም
በሌምዴ የሚሰሩ በከፌተኝ ጥንቃቄ የሚሰራ የአሌባሳት የጥበብ አይነት ነው።

መሌመጃ 4.3

1. ሽመና ሇመስራት ምን ያሰፇጋሌ?

2. የሽመና ውጤቶች በዜርዜር አብራሩ፡፡

ሏ. የገመዴ ስራ
የገመዴ ስራ በአካባቢያችን ብልም በሀገራችን ከሚገኙ የዕዯ ጥበብ ዗ርፌ ውስጥ
አንደ ነው። ገመዴ ሇህብረተሰቡ የሚሰጠው ጠቀሜታ ከፌተኛ ነው።
ከሚሰጣቸው አገሌግልቶች ውስጥ አንደን እንዯ ምሳላ ብንወስዴ ሇስፓርታዊ
ወዴዴር እና ሇተሇያዩ የቤት ውስጥ ግሌጋልት ይውሊሌ። ገመዴ ከቃጫ ፣ ሲባጎ
፣ ከማዲበሪያ ወይም ከክር ይሰራሌ። የገመዴ ስራ በሦስት በተነጣጠለ ቃጫ
ወይም በባሇ ሁሇት በተከፊፇሇ ቃጫ የሚሰራ ሲሆን ይህንን ቃጫ የምናገኘው
ከእንሰት ተክሌ ነው።

ምስሌ 4.1 የገመዴ ስራ ውጤት

107
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መሌመጃ 4.4

1. የባሇ ሁሇት ገመዴ አሰራርን ግሇጹ፡፡

2. ገመዴ ሇመስራት የሚያስፇሌጉ ቁሳቁሶች ምን ምን ናቸው?

መ. የቅርጫት ስራ

ቅርጫት ሇህብረተሰቡ የሚሰጠው አገሌግልት ከፌተኛ ነው። ቅርጫት

በአካባቢያችን ከምናገኘው የቀርከሀ እንጨት የሚሰራ ነው። ይህ የቅርጫት ስራ
በማህበረስብ ውሰጥ በሌምዴ የሚገኝ የዕዯ-ጥበብ ሙያ ሲሆን ሇህብረተሰቡ
የሚሰጠው አገሌግልት ሰፉ እንዯሆነ ይታወቃሌ፡፡ ሇአብነት ድሮ ሇማርባት ፣
ጥራጥሬዎችንና ፌራፌሬን ሇመያዜ እና ላልች ቁሳቁሶችንም ማስቀመጫ ሆኖ
ያገሇግሊሌ። የቅርጫት ስራ ስንሌ ዗ንቢሌ ስራን፣ ከሳር የሚሰራ ስጋጃ እንዱሁም
ላልች ተዚማጅ ስራዎችንም ያጠቃሌሊሌ።

ምስሌ 4.2 የቅርጫት ስራ ውጤት

108
 የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መሌመጃ 4.5

1. የቅርጫት ስራን በቡዴን ሆናችሁ ሰርታችሁ አሳዩ፡፡

2. የቅርጫት ስራ ሇምን እንዯሚያስፇሌግ በዜርዜር አብራሩ፡፡

ሠ. የጥሌፌ ስራ
የጥሌፌ ስራ በአካባቢያችንም ሆነ በሀገራችን በስፊት የሚታወቅ በትምህርት እና
በሌምዴ የምናገኘው የዕዯ-ጥበብ አይነት ነው። በማህበረሰባችን ውስጥ ከምናያቸው
አሌባሳት ፣ ምንጣፌ ፣ የቁሳቁስ መሸፇኛ አሌባሳት እና ሇተሇያዩ ጥቅሶች መፃፉያ
የሚጠቅም የዕዯ ጥበብ አይነት ነው። የጥሌፌ ስራ በህብረተሰቡ ዗ንዴ እጅግ
ተወዲጅ እና ተፇሊጊም ጭምር ነው ። ይህ የዕዯ ጥበብ ስራ መርፋና የተሇያዩ
የመጥሇፉያ ቁሳቁስን በመጠቀም እና ቀሇም ያሊቸው የክር አይነቶችን በመጠቀም
ዱዚይኖችን በሥዕሌና በፅሁፌ መሌክ በመንዯፌ የሚሰራ ነው።

ምስሌ 4.3 የአሌባሳት ዱዚይኖች

109
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ምስሌ 4.4 የጥሌፌ ስራ ስዕሊዊ መግሇጫ

መሌመጃ 4.6

1. ሇጥሌፌ ስራ የሚያስፇሌጉ ቁሳቁሶች ምን ምን ናቸው?

2. ተማሪዎች ስማችሁን በጥሌፌ ስራ ሰርታችሁ በክፌሌ ውስጥ አሳዩ ፡፡

110
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ማጠቃሇያ

የትውን ጥበባት ሃሳቦቻችንን ፣ ስሜቶቻችንን ፣ አስተያየቶቻችንን እንዱሁም

ምርጫዎቻችንን በትውን ጥበባት ማሇትም በሙዙቃ ፣ በውዜዋዛ ፣ በቴአትር
ጥበብ ፣ በሰርከስ በመሳሰለት የምንገሌጽበት የጥበብ ዗ርፌ መሆኑን አይተናሌ፡፡

የትውን ጥበባት በመሰረቱ በተመሌካች ፉት ሉቀርቡ የሚችለ የጥበባት አይነቶች

ናቸው፡፡ ስራውን የሚያቀርቡ ሰዎች ዯግሞ የትውን ጥበብ ባሇሞያዎች ይባሊለ፡፡
ሁለም የትውን ጥበባት አይነቶች ከጀርባቸው ትሌቅ የሆነ የፇጠራ ሀይሌ
አሊቸው፡፡ እነዙህን ጥበባት ሇመተግበርም የአዕምሮና የአካሌ ጥምረት ይፇሌጋሌ፡፡
በዙህ ክፌሇ-ትምህርት ውስጥ ያየነው የእይታ ጥበብ በህብረተሰብ ውስጥ ያሇውን
ጠቀሜታ ሲሆን ከዙህም ጋር በተያያ዗ በቀሇም ቅብ ስራ ጥበብ ውስጥ ቀሇሞችን
በማዋሃዴ በግርግዲዎች፣ በጨርቆችና ሊሜራ ብረቶች ሊይ ሥዕልችን መስራት
እንዯምንችሌ አይተናሌ፡፡ የአካባቢያችንን ታሪካዊ ቦታዎች ማሰተዋወቅም አስፇሊጊ
እንዯሆነ ተረዴተናሌ፡፡ በቅርጽ (ስነ-ሀውሌት) ስራ ሊይም የአካባቢያችንን ታዋቂ
ሰዎችና ታሪካዊ ቦታዎችን በመቅረጽ ማህበረሰቡ ስሇ እራሱ ባህሌና እሴት
ያሇውን ግንዚቤ ማሳዯግ እንዯምንችሌ አይተናሌ፡፡ የዕዯ-ጥበብ ስራ በማህበረሰብ
ውስጥ ያሇው ጠቀሜታም በዙሁ የትምህርት ክፌሌ ውስጥ የተካተተ ጽንሰ-ሀሳብ
ነው፡፡

111
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

የማጠቃሇያ መሌመጃ

1. ፀሀዬ የሚሇውን መዜሙር ጥንዴ ጥንዴ በመሆን ዗ምሩ፡፡

2. አካባቢያችሁ ስሇሚገኙ ታሪካዊ ስፌራዎች ውይይት አዴርጉ፡፡
3. የሸክሊ ስራ ሇመስራት የምንከተሊቸውን ቅዯም ተከተልች ዗ርዜሩ
4. ተማሪዎች የምትወደትን ዱዚይን በጥሌፌ ስራ ሰርታችሁ ሇመምህራችሁ
አሳዩ፡፡
5. ተማሪዎች ገመዴን ከምን ከምን መስራት እንችሊሇን?

112
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ምዕራፌ አምስት
5. መስተጋብር

መግቢያ
መዜሙር ዴምጽን በማውጣት ፣ ቃሊትን በመጠቀም ፣ ሙዙቃዊ ዛማ ባሊቸው
፣ የዴምጽ ከፌታና ዜቅታ የተሇያዩ መሌዕክቶች ሇማስተሊሇፌ የሚረዲን አንደ
የሙዙቃ ክፌሌ ነው፡፡ ስሇሆነም ይህንን የትውን ጥበብ ዗ርፌ የሆነ
የማስተማርያ ስነ-዗ዳን በመጠቀም አንገብጋቢ የሆኑ ርዕሰ-ጉዲዮችን ሌጆች
በቀሊለ ተረዴተው እንዱ዗ምሩ በማዴረግ ግንዚቤያቸውን ማስፊት ይቻሊሌ፡፡ ይህን
ማሇት እንዯ የትራፉክ ዯህንነት ጽንሰ-ሀሳብ ፣ የ ኤች አይ ቪ ኤዴስ ፣
የአዯንዚዥ ዕጽ አስከፉነት የመሳሰለትን ጉዲዮች መዜሙርን እንዯ መሳርያ
በመጠቀም በክፌሇ-ትምህርቱ የተቀመጠውን የብቃት አሀዴ ማሳካት ይቻሊሌ፡፡

መዜሙር የውስጥ ስሜትን በመኮርኮር ሉያስተምር ፣ ሉያስዯስት ፣ ሉያስጨፌር

፣ ሉያስተክዜና ብልም ሉያሳዜን ይችሊሌ፡፡ በዙህ ዯረጃ ያለ ተማሪዎች
በመዜሙር አማካይነት ስሇ ቤተሰብ ፣ ስሇ ጓዯኛ ፣ አብሮ ስሇመኖርና ስሇ
ሀገር ፌቅር ፣ ከበሽታ እራስን ስሇመጠበቅ ፣ ስሇትራፉክ መንገዴ አጠቃቀም ፣
ስሇ ሱስ አስከፉነት በአጠቃሊይ ማሕበራዊ ኑሮአቸውን ሇማሸነፌና የእውቀት
አዴማሳቸውን ሇማስፊት ከፌተኛ ዴርሻ አሇው፡፡

113
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

በተጨማሪ በዙህ ክፌሇ-ትምህርት የምናየው ስሇምሌክቶችና አርማዎች ነው፡፡

ምሌክቶች ሇበርካታ አመታት ሇህብረተሰባችን አገሌግልት በመስጠት ሊይ የሚገኙ
ሲሆን በስፊት አንዴን መሌእክት በቀሊለ ሇመረዲትም ሆነ ሇማግኘት ይረዲናሌ፡፡
አርማዎች በአንጻሩ የተሇያዩ ተቋማት መሇያዎችን የያዘ የመግባቢያ ዗ዳዎች
ናቸው፡፡

በዙህ ክፌሇ-ትምህርት ከተማሪዎች የሚጠበቁት የመማር የብቃት የሚከተለት

ናቸው

 መዜሙሮችን ፣ ውዜዋዛዎችን እንዱሁም የመዴረክ ትወናዎችን

አንገብጋቢ ርዕሰ-ጉዲይ ከሆኑት (የትራፉክ ዯህንነት ፣ ኤች አይ ቪ ፣
የአዯንዚዥ እጽ አስከፉነት) ከመሳሰለት ጋር በማቀናጀት ያቀርባለ
 በማህበረሰብ ውስጥ ያለ የመግባቢያ ምሌክቶችን (አርማ ፣ ፖስተር....)
የመሳሰለትን ይረዲለ
 ተማሪዎች በህብረተሰቡ ውስጥ ያለ አርማና ምሌክቶችን በቡዴን
ተወያይተው ገሇፃ ያዯርጋለ
 ተማሪዎች ምሌክቶችን እና አርማዎችን በክፌሌ ውስጥ ያ዗ጋጃለ

1.6. ሰርቶ ማሳየት

መግቢያ
በዙህ ርእስ ስር ሌጆች ወቅታዊና አንገብጋቢ የሆኑ ጉዲዮችን በመዜሙር
በጥንዴና በህብረት በመሆን እየ዗መሩና እየተዜናኑ ቁም ነገር ይጨብጣለ፡፡
ስሇሆነም ይሄ ርእስ ከትራፉክ ዯህንነት፣ ከኤች አይቪ ኤዴስ እንዱሁም
ከአዯንዚዥ እጽ ጎጂነት ከመሳሰለት ጉዲዮች ጋር የተያያዘ መዜሙሮችን ሰርቶ
ማሳየት ሊይ ትኩረት ያዯርጋሌ፡፡

114
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ከዙህ ትምህርት በኋሊ ከተማሪዎች የሚጠበቁ ውጤቶች

 መዜሙሮችን ወቅታዊ ርዕሰ-ጉዲይ ከሆኑት (የትራፉክ ዯህንነት፣ ኤች አይ
ቪ፣ የአዯንዚዥ እጽ አስከፉነት) ከመሳሰለት ጋር በማቀናጀት ያቀርባለ፡፡

የመወያያ ጥያቄ

 ተማሪዎች ከዙህ በፉት የምታውቁትን ስሇ ትራፉክ ዯህንነት፣ ስሇ ወረርሽኝ

እና በሽታ መዜሙር ዗ምሩ፡፡

መዜሙር 1 ፡- ኤች አይ ቪን እናጥፊ

የሰው ሰውነቱ የእዴገት መሰረቱ አዜማች 2 ጊዛ

ሥራ ነው ሥራ ነው አሇኝታ ሕይወቱ
ተከብሮ የመኖር የእዴገት ዋስትናችን
ሥራ ነው ሥራ ነው ፌፁም ሕይወታችን
ከ ኤች አይ ቪ እንጠብቅ እራሳችንን
ሇማሌማት እንዴንችሌ ሀገራችንን
እኛ ተማሪዎች ኤች አይ ቪን አጥፌተን
ሀገር እንዴታዴግ እንስራ በርትተን
አዜማች 2 ጊዛ

115
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መዜሙር 2፡- የትራፉክ መብራቶች

ግራ ቀኝ ግራ ሁለንም አያሇሁ

ግራ ቀኝ ግራ ሁለንም አያሇሁ

ተሸከርካሪ ሲቆም እኔ እሻገራሇሁ

ግራ ቀኝ ግራ ሁለንም አያሇሁ

ግራ ቀኝ ግራ ሁለንም አያሇሁ

ተሸከርካሪ ሲቆም እኔ እሻገራሇሁ

በራ አረንጓዳ በራ

በራ አረንጓዳ በራ

የተሽከርካሪ ነው ሳይሆን የኔ ተራ

የተሸከርካሪ ነው ሳይሆን የኔ ተራ

በራ ቀዩ መብራት በራ

በራ ቀዩ መብራት በራ

መኪናው ቆመሌኝ እኔ ሌሻገራ

መኪናው ቆመሌኝ እኔ ሌሻገራ

ግራ ቀኝ ግራ ሁለንም አያሇሁ

ግራ ቀኝ ግራ ሁለንም አያሇሁ

ተሸከርካሪ ሲቆም እኔ እሻገራሇሁ

116
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ግራ ቀኝ ግራ ሁለንም አያሇሁ

ግራ ቀኝ ግራ ሁለንም አያሇሁ

ተሸከርካሪ ሲቆም እኔ እሻገራሇሁ

መዜሙር 3፡- አዯንዚዥ እጽን እንጸየፌ

ከዯንዚዥ እጽ እንራቅ

ጤናችንን እንጠብቅ

ከአሌኮሌ መጠጥ እንራቅ

ጤናችንን እንጠብቅ

ከሲጋራ ሱስ እንራቅ

አዕምሯችንን እንጠብቅ

ከሱሶች ሁለ እንራቅ

ክብራችንን እንጠብቅ

ጫት መቃምን እንጠየፌ

ሇሃገር ሌማት እንሰሇፌ

117
 የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መሌመጃ 5.1

1. የሚከተሇውን ግጥም የራሳችሁን ዛማ ፇጥራችሁ በቡዴን ዗ምሩ

መዜሙር 4
ኤዴስ እንዲያጠቃን
አስከፉው በሽታ ኤዴስ እንዲያጠቃን
እኛ ተማሪዎች መጠንቀቅ አሇብን
በዓሇም ዘሪያ ሁለ ህዜብን የበከሇው
በሕክምና ዗ርፌ መፌትሄ የላሇው
የሰው ሌጆች ጠሊት ቀሳፉዉ ኤዴስ ነው
እንከሊከሇው ዚሬ ነገ ሳንሌ
የሀኪሞችን ምክር ሁለም በመቀበሌ
ጥቁር ነጭ የማይመርጥ ዴንበር ማያግዯው
ሕጻን ሽማግላ ጾታ የማይሇየው
ሁለንም ይፇጃሌ ቀሳፉዉ በሽታ
ካሌተጠነቀቅን አይሰጠንም ፊታ

118
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

2. የሚከተሇውን ግጥም የራሳችሁን ዛማ ፇጥራችሁ በቡዴን ዗ምሩ

መዜሙር 5
ጠንቃቃ ተማሪ
ጥንቃቄን ያውቃሌ ጠንቃቃ ተማሪ
ሀሳቡን ሰብስቦ መንገዴ ተሻጋሪ አዜማች
የትራፉክ መብራት ሕጎችንም ያውቃሌ
የሰዎችን ምክር ሁላም ያዲምጣሌ፡፡

የትራፉክ መብራት ሲያበራ ቀዩን

መኪና ይቆማሌ ጠብቆ ህጉን
ወንዜ ስንሻገር ግራ ቀኝ አይተን
መጠንቀቅ አሇብን ዴሌዴይ ሊይ ሆነን
ጥንቃቄን ያውቃሌ ጠንቃቃ ተማሪ
ሀሳቡን ስብሰቦ በመንገዴ ተሻጋሪ
የትራፉክ መብራት ሕጎችንም ያውቃሌ
የሰዎችን ምክር ሁላም ያዲምጣሌ

119
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

3. የሚከተሇውን ግጥም የራሳችሁን ዛማ ፇጥራችሁ በቡዴን ዗ምሩ

መዜሙር 6፡- ዯኑ ሇሕይወቴ
አዜ 2 ጊዛ አሌሁኝ እኔው ሇኔ ዯኑ ሇሕይወቴ
ብልም ሇወገኔ ሇርሃብ መዴሃኒቴ
ሇሕንፃው ሇጎጆው ዋሌታና ማገሩ
ሇርሻ መሣሪያዎች ሇሞፇር ቀንበሩ
ሇሸማኔው እቃ ሇቅለ ሇእንዜርቱ
ዯን ነው መሰረት ዯን ነው ሕይወቱ

አዜ 2 ጊዛ

ባህር ዚፌ ቀረሮ ዜግባ ሆነ ጽደ

ሇአፇር ጥበቃ ይብዚ በመንገደ
ይሁን ባህሊችን ችግኝን ማፌሊት
አፇር መንከባከብ ውሃ ማጠጣት

120
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

4. የሚከተሇውን ግጥም የራሳችሁን ዛማ ፇጥራችሁ በቡዴን ዗ምሩ

መዜሙር 7
ውሀ
አዜ 2 ጊዛ ሽታህ አይታወቅ መአዚ የሇህ
የፌጥረት አሇኝታ አንተ ውሀ ነህ
የተፇጥሮ ፀጋ ቋሚ ሇህይወት
ማን አሇ እንዯ ውሀ ሇሰው ሌጅ ሌማት
ውሀ ተበክል በሽታ እንዲይወሌዴ
ወንዝችን ማፅዲት ነው በግዴም በውዴ
አዜ 2 ጊዛ
ሇዯናችን ውበት ዋሌታና ማገሩ
ሇኃይሊችን ምንጭ ውሃ ሊይ ምከሩ
ብዘ ብንመራመር ብናስብ በአንክሮ
ውሃን የሚተካ የሇም ከተፇጥሮ

መዜሙር 8፡- እጽዋት

እንትከሌ እጽዋትን ከ዗ር ጀምሮ

እንመግባቸው ፀሏይ ውሀ አፇር ጨምሮ

ፇክተው ወዯ አበባነት እንዱቀየሩ

እየኮተኮትናቸው እናዴርግ እንዱያምሩ

121
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

5.2 በህብረተሰብ ውስጥ ያለ ምሌክቶች እና ዓርማዎች

መግቢያ
በህብረተሰባችን ውስጥ በርካታ የሆኑ ህብረተሰባችን የሚጠቀሙዋቸው እና
የሚገሇገለባቸው ምሌክቶች እና አርማዎች አለ። እነዙህም አርማዎች ከትውሌዴ
ትውሌዴ እየመጡ እና የራሳቸው መሇያና መገኛ ቦታዎችን የሚጠቁሙ
መንገድች ናቸው፡፡ ምሌክቶች በበርካታ ስፌራዎች ህብረተሰቡ የሚፇሌጉዋቸውን
አቅጣጫ ወይም ቦታ የሚያመሇክቱ ናቸው፡፡ አርማዎችም የአንዴ ዴርጅት ወይም
ተቋም የራሱ መሇያ እንዲሇው የሚያመሇክት ሲሆን ያንኑ ዴርጅት ወያም ተቋም
የሚወክሌ ነው፡፡ በጥቅለ እነዙህ ምሌክቶች እና አርማዎች የተሇመደ
ሇህብረተሰባችን አገሌግልት የሚሰጡ ናቸው፡፡

ከዙህ ትምህርት በኋሊ ከተማሪዎች የሚጠበቁ ውጤቶች

 ተማሪዎች በህብረተሰብ ውስጥ ያለ ምሌክቶች እነማን እንዯሆኑ ይረዲለ

 ተማሪዎች በህብረተሰብ ውስጥ ያለ ምሌክቶችን በዯብተራቹ ወይም
በጨርቅ ሊያ ሥሇው ያሳያለ
 ተማሪዎች በህብረተሰብ ውስጥ ያለ አርማዎች ምን እንዯሆኑ ይገሌጻለ

የመወያያ ጥያቄዎች

 ተማሪዎች በአራተኛ ክፌሌ ውስጥ የተማራችሁትን የምሌክት አይነቶችን

በቡዴን ተወያይታቹ ሇክፌሌ ተማሪዎች ግሇጹ፡፡
 ተማሪዎች ከዙህ በፉት የተማራችኋቸውን የአርማ አይነቶችን በቡዴን
ተወያይታቹ ሇክፌሌ ተማሪዎች አብራሩ

122
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሀ. ቀሊሌ ምሌክቶች
ምሌክቶች የምንሊቸው በአንዴ ህብረተሰብ ወይም አካባቢ ውስጥ ስሇ አንዴ ተቋም
ወይም ዴርጅት እንዱሁም የህዜብ አገሌግልት እና ስፌራ በቀሊለ በሥዕሌ ወይም
በፅሁፌ መሌክ ተ዗ጋጅቶ የሚገኝ ቦታ ጠቋሚና መሌእክት ማስተሊሇፉያ ሥዕሊዊ
መግሇጫ ነው። ምሌክት ብሇን የምንጠራቸው ሇምሳላ የእግረኛ መተሊሇፉያ
የሚያሳይ ምሌክት (ዛብራ) ፣ ሆቴልች እና የህዜብ መዜናኛ አካባቢ የምናገኛቸው
መረጃ ሰጪ ሥዕልችን ነው።

ምስሌ 5.1-የእግረኛ ማቋረጫ (ዛብራ)

ምስሌ 5.2- መስቀሇኛ መንገዴ ጠቋሚ

123
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ምስሌ 5.3- የትራፉክ መብራት ምሌክት

ምስሌ 5.4- የእንሣት መተሊሇፉያ መንገዴ

124
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ምስሌ 5.5- የሴቶች መጸዲጃ ቤት ምሌክት ፣ የወንድች መጸዲጃ ቤት ምሌክት

መሌመጃ 5.2

1. በአካባቢያችሁ ያለ ምሌክቶችን በሥዕሌ ሰርታችሁ አሳዩ

2. በአካባቢያችሁ ያለ ምሌክቶችን ይጠቀማለ ወይም አይጠቅሙም በሚሌ

በሁሇት ቡዴን ሆናችሁ ተወያዩ

3. በአካባቢያችሁ የማይገኙ ምሌክቶች ግን በአካባቢው ቢኖሩ ጥሩ ነው

የምትሎቸውን ምሌክቶች ስሊችሁ አሳዩ

4. በአካባቢያችሁ የሚገኙ ምሌክቶችን በእንጨት ሊይ ሰርታችሁ አሳዩ

5. የምትማሩበትን ትምህርት ቤት የሚገሌፅ ምሌክት በራሳችሁ አገሊሇፅ ሰርታችሁ

አቅርቡ

125
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ሇ. ዓርማ
ዓርማ በጽሁፌ ወይም በሥዕሌ የሚገሇጽ ሲሆን የግሌ ወይም የመንግስት
ዴርጅት እንዱሁም ተቋማትን መግሇጫ ምሌክት ነው፡፡ ዓርማዎች በጨርቅ
ወይም በወረቀት ሊይ የታተሙ ሆነው የተቋሙን መግሇጫ መሌእክት
የሚያስተሊሌፈና የሚያስተዋውቁ መሇያ ምሌክቶች ናቸው። ዓርማን ስንጠቀም
የታወቁ ወይም ጥቃቅንና አነስተኛ የስራ ዗ርፍች ውስጥ ያለ ዴርጅቶችን
እንዱሁም መስሪያ ቤቶችን ስሞች በአጭሩ በመፃፌ ወይም በመሳሌ ነው። እንዯ
ኮካ ኮሊ አርማ በአሇም ሊይ የሚታወቅ ምሌክትን በቀሊለ ሇማስታወስ እና ሇማየት
ይረዲናሌ።
የአርማዎች ምሳላ ፡-

ምስሌ 5.6- የኢትዮጲያ ባንዱራ ሊይ ያሇው የኮከብ ምስሌ

ምስሌ 5.8- የኮካ ኮሊ አርማ

126
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ምስሌ 5.8- በዯቡብ ባንዱራ ሊይ ያሇው የጎጆ ቤት ምስሌ

ምስሌ 5.9- የቀይ መስቀሌ ምሌክት

127
 የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

መሌመጃ 5.3

1. በአካቢያችሁ የሚገኙ የተሇያዩ የዴርጅት ዓርማዎችን ስሊችሁ አሳዩ።

2. ዓርማ ሇምን እንዯሚጠቅም በፅሁፌ ግሇጹ።

3. ዓርማዎች ከምን ከምን እንዯሚሰሩ ግሇጹ።

4. ዓርማ ማሇት ምን ማሇት እንዯሆነ በሰላዲ ሊይ ስሊችሁ አሳዩ

5. ተማሪዎች በራሳቸው ስም ዴርጅት ሰይማችሁ አርማ ስሩ

128
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ማጠቃሇያ
መዜሙር ዴምጽን በማውጣት ፣ ቃሊትን በመጠቀም ፣ ሙዙቃዊ ዛማ ባሊቸው
፣ የዴምጽ ከፌታና ዜቅታ የተሇያዩ መሌዕክቶች ሇማስተሊሇፌ የሚረዲን አንደ
የሙዙቃ ክፌሌ መሆኑን በዙህ ክፌሇ ትምህርት ሇማየት ሞክረናሌ፡፡ ይህንን
የትውን ጥበብ ዗ርፌ በመጠቀም አንገብጋቢ የሆኑ ርዕሰ-ጉዲዮችን ሌጆች በቀሊለ
ተረዴተው እንዱ዗ምሩ በማዴረግ ግንዚቤያቸውን ማስፊት ተችሎሌ ተብል
ይታሰባሌ፡፡ የትራፉክ ዯህንነት ጽንሰ-ሀሳብ፣ የ ኤች አይ ቪ ኤዴስ ፣ የአዯንዚዥ
ዕጽ አስከፉነት የመሳሰለትን ጉዲዮች መዜሙርን እንዯ መሳርያ በመጠቀም
ሇማስተማር እንዯተቻሇ እናምናሇን፡፡

በአጠቃሊይ በዙህ ክፌሇ ትምህርት ምሌክት ማሇት ህብረተሰቡ የሚጠቀማችው

መረጃ ሰጪ ፣ መረጃ ጠቋሚ እና አዴራሻ ጠቋሚ መሆናቸውን አይተናሌ።
አርማ ማሇት ዯግሞ በህብረተሰብ ውስጥ የምንገሇገሌባቸው የተሇያዩ የግሌ እና
የመንግስት ተቋማትን መሇያ የያዘ ወይም ተቋማትና ዴርጅቶችን የሚገሌጹ
(የሚወክለ) መገሇጫዎች ናቸው። ስሇሆነም በዙህ ክፌሇ ትምህርት ውስጥ
የተካተቱትን ሃሳቦች በሰፉው በመተግበር ግንዚቤያችሁን አሳዴጉ፡፡

129
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

የመሌመጃ ጥያቄዎች
1. በአካቢያችሁ የሚገኙ የተሇያዩ ምሌክቶችንና የዴርጅት ዓርማዎችን
ሇይታችሁ በማውጣት ተወያዩባቸው።
2. የኮሮና በሽታ ሊይ የሚያተኩር አጠር ያሇ ግጥም ጥንዴ ጥንዴ ሆናችሁ
በመጻፌ ዛማ ፇጠራችሁሇት ዗ምሩ፡፡

130
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

ዋቢ መጽሏፌት

 የ ከ5ኛ-6ኛ ክፌልች ሙዙቃ የተማሪ መፅሏፌ በአ/አ/ከ/አስ/ት/ቢሮ 1997

 የሙዙቃ ትምህርት ሇወጣት ተማሪዎች ሁሇተናዊ እዴገት ያሇው ጠቀሜታ
አ.አ 2004 ዯበሬ አብዱሳ ያሌታተመ
 በክሌሌ 14 የትምህርት ቢሮ (1988 ዓ.ም) ሙዙቃ የመምህሩ መምሪያ
አምስተኛ ክፌሌ ሜጋ ማተሚያ ኢንተርፕራዜ

131
የእይታና የትወና ጥበባት 5ኛ ክፌሌ የተማሪ መጽሏፌ

የእይታና የትወና ጥበባት

የተማሪ መጽሏፌ
5ኛ ክፌሌ

የ ደ ቡብ ብሔሮች ብሔረ ሰ ቦ ችና ሕዝቦ ች ክ ል ል መን ግስ ት

ትምህ ር ት ቢሮ
132