qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui

opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfgh
የሂ ዩ መ ር
jklzxcv b n m በታተሙ ወጏች
ሂ ሳዊ ቅ ኝ ት ና ፊ ይ ዲ ከ1 9 7 6 20 0 1 ዒ .ም
q w er t y u i o p as d f g h j k l z
_

xcvb
nmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwer
tyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopas
dfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx
በ እ ንግ ዲወ ር ቅ
cvbnmqwertyu i o p a s
እን ዴ ር ያስ
d f g h jklzxcvbnmq
wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuio
pasdfgየ MhAjkዱግlሪzxሇማcግvኘትbከnሚmያ pሇማa fghj
q wጉትeነጥrቦtችyከuፉለioን
ስፇ ሌ
sd
ሟ ሊ

klzxcvbnmqwerየቀtረyበ
uጥናiታoዊpጽaሐsፌdfghjklzxcvbn
mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty
uiopasdበfኢgትhዮጵjkያ lቋzንxቋዎcችvናbሥnነm-
ጽሐ qፌwክeፌሇrtትyምuህርiትopasdf
ዴ ህ ረ ም ረቃ በኢ ት ዮጵ ያ ሥ ነ-
ghjklzxc v b n m q w e r ty u
ጽ ሐ ፌ እ ና ፍ ክ ል ር
i o p a s d f g የቋንቋዎች
h jklzxc
ጥናት ተቋም
vbnmqwertyuiአoዱpስ
aአበsባdዩfኒgቨርhሲjቲklzxcvbnmrty
uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdf
ghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc
vbnmqwertyuiopasdfghjklzxc v b nህዲ ር 200 3

ዒ
m .ም
qw
ertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiop
 የሂዩመር ሂሳዊ ቅኝትና ፊይዲ ከ 1976 - 2001 ዒ.ም.
በታተሙ ወጏች

በ
እንግዲወርቅ እንዴርያስ

በኢትዮጵያ ቋንቋዎችና ስነ ጽሁፌ ክፌሇ ትምህርት የኢትዮጵያ ስነ

ጽሁፌና ፍክልር
ዴህረ ምረቃ መርሃ ግብር ሇማስተርስ
ዱግሪ ማሟያ የቀረበ

የፇተና ቦርዴ አባሊት ማረጋገጫ

አማካሪ ፉርማ

ፇታኝ ፉርማ

i
 መታሰቢያነቱ

ሇድ/ር ዮናስ አዴማሱ እና

ሇአቶ ገዚኸኝ ጌታቸው

i
 አበርክቶ

እም ተምችዬ! ያሇ አንቺ ትችት፣ ዴጋፌና እገዚ ይህ ጥናትም ሆነ

አጥኚውአሁንያለበትአይዯርሱምነበር፡፡አምሊክፌሊጏትሽን አሳክቶ ባሽበት
ሇሽበት ይጠብቅሽ፡፡ እሙ ይህ ሊንቺ የሚገባ ነው፡፡

i
 ምስጋና
 በመጀመሪያ ሇዙህ ቀን ዯርሼ “ምስጋና”ን ሇመፃፌ ያበቃኝ አምሊክ ይመስገን፡፡
 የዴህረ ምረቃ ት/ቤት ቢያንስም ጥናቱን መስሪያ በጀት ስሇፇቀዯ፣ ቢገይም
዗ገይም ሇዙህ ጥናት
ተቋቁሞ መቅረብ/አሇመቅረብ ውዜግብ እሌባት የሚያስገኝ ፌትህ ስሇሰጠ በጣም
አመሰግናሇሁ፡፡ በተሇይ የት/ቤቱ ምክትሌ ዱን ድ/ር እሸቱ ጉርሙ እና የቋንቋዎች ጥናት
ተቋም ዱን ድ/ር ጌታሁን አማረ ሇእውነት እና ሰብዒዊነት ቆመው ጥናቱ ሇተቋቁሞ
እንዱበቃ በማዴረጋቸው፣ ስማቸውን የማሊውቀው አጣሪ ባሇሙያም ያሇ አዴሌዎ ከጥሩ
ሙያዊ አስተያየት ጋር ተገቢ ውሣኔ በምሁራዊ ዴፌረት በመስጠታቸው እግዙአብሔር ሺህ
ያዴረጋችሁ እሊሇሁ፡፡
 ሇጥናቴ ፌቃዯኛ ሆነው ቃሇ ምሌሌስ በማዴረግ መረጃ ሇሰጡኝ የወግ ዯራሲያን ሇየሻው
ተሰማ፣ ሇመስፌን ሀብተማርያም፣ ሇሶስና አሸናፉ እና ሇሙሴ ያዕቆብ ከፌተኛ ምስጋናዬ
ይዴረሳቸው፡፡
 እስከ መጨረሻው ባያነቡትም፣ የትንታኔው መግቢያ ዴረስ ጥናቴን ተመሌክተው ሇሰጡኝ
መሌካም አስተያየት አማካሪዬ የነበሩትን ድ/ር ዮናስ አዴማሱንም አመሰግናሇሁ፡፡
 ጥናቱን በቅጡ አንብበው አስተያየታቸውንና ጉዴሇት መሙያ የመፌትሔ ሏሳባቸውን
ሊቀበለኝ ሇመ/ር የሻው ተሰማ፣ ሇስሇሺ አባተ፣ ሇእመቤት ተሾመ፣ ሇመአዚሽወርቅ እርገጥ እና
ሰሇሞን ተሾመ በጣም አመሰግናሇሁ ማሇት ይበቃ ይሆን?! - በተሇይ ስላ!
 መረጃ ስሰበስብ ከፌተኛ እገዚ ያዯረገሌኝ የአሜሪካ ኤምባሲ የመረጃ ማዕከሌ እና ሇመረጃ
መረብ (internet) ክፌለ ምክትሌ ኃሊፉ አቶ ሙስባክ ገሇታ ይግባችሁ፡፡
 ሇዴህረ ምረቃ ትምህርት የሊከኝንና ዯመወዛን እየከፇሇ ያስተማረኝን የአርባ ምንጭ ጏሌማሶች
አዲሪ ት/ቤት፣ በተሇይ የት/ቤቱን ርዕሰ መምህር አቶ ታዯሰ አሇሙን እጅግ
አመሰግናሇሁ፡፡
 ኮምፒዮተሯ የኔ እስኪመስሇኝ ዴረስ ማንኛውንም ጊዛዋን ሰውታ ጥናታዊ ጽሁፋን በጥሩ
ሁኔታ ሇተየበችሌኝ ሇወ/ሮ ባንችጊዛ (ሀኒቾ) ምስጋናዬ ወሰን የሇውም፡፡
 ቤተሰቦቼና ዗መዴ ወዲጆቼ በተሇይ መክሉት ተሾመ፣ በኃይለ ወ/ጊዮርጊስ፣ ዯግነት ሙለጌታ፣
አረጋ ዯግፋ፣ ዮሏንስ እጅጉ፣ ዲንኤሌ ዯምሴ እና ሰሇሞን ታዬ ሇዙህ ጥናታዊ ጽሁፌ
መሳካት ሊዯረጋችሁት ጥረት አምሊክ ዋጋችሁን ይክፇሊችሁ፡፡

ii
 አጠቃል
ይህ ጥናት ከ 1976_2001 ዒ.ም. በታተሙ ወጏች ውስጥ ያለ ሂዩመሮች አጠቃቀም እና
ፊይዲ ሊይ ሂሳዊ ቅኝት ማዴረግ የሚሌ ዋነኛ አሊማን ይዝ የተካሄዯ ነው፡፡ በዙህ ዋና ዒሊማ
ስር በወጏቹ ውስጥ ያለ ሂዩመሮችን አይነት፣ አቀራረብና ከወግ ጋር ያሇ ተዚምድን ማመሊከት፣
ሂዩመሮቹ ሇወጏቹ ያስገኙትን ፊይዲ ማሳየት የሚለ ዜርዜር ዒሊማዎችን ይዞሌ፡፡
ይህን ዒሊማ ሇማሳካትም ጥናቱ፣ ባሇፈት 25 ዒመታት ከታተሙ አስራ ሶስት የወግ መዴበልች፣
በዑሊማዊ ናሙና የተመረጡ አስር የወግ መዴበልች ስር የተገኙ ሂዩመሮችን ተመሌክቷሌ፡፡ ይህም
የተካሄዯው ተንታኝ የምርምር ዒይነትን (Analytical research) በመከተሌ እና የሰነዴ ምርመራ
዗ዳን (document analysis) በመጠቀም ነው፡፡ ስሇሆነም ከተሇያዩ ጸሏፌትና ምሁራን በተሇያየ
መንገዴ የተሰበሰቡ መረጃዎች በትወራዊ ምዕራፌ ስር ተካትተዋሌ፡፡
ሇአተናተን እንዱያመች ሲባሌ፣ በወጏቹ ውስጥ የተገኙት ሂዩመሮች፥ ሾርኒያዊና ምፀታዊ፣
ዴንገቴ መሌስ፣ ቀጥተኛ ተረኮችና በቃሊት የተመሠረቱ በሚለ አራት ምዴቦች ተከፌሇው
ተጠንተዋሌ፡፡ በእነዙህ ምዴቦች ስር የቀረቡት ሂዩመሮች አሇመጣጣም፣ ማስዯነቅ፣ ማስመሰሌና
የበሊይነት በተሰኘ የሂዩመር አቀራረብ ስሌቶች እንዳት እንዯተዋቀሩ ጭምር ታይቷሌ፡፡ የሂዩመሮቹ
ሁኔታ ከአይነትና ከአቀራረብ አንፃር ሲገመገም፣ ከአይነቶቹ ውስጥ፣ በርከት ያለት ሂዩመሮች
ሾርኒያዊና ምፀታዊ ሂዩመሮች ናቸው፡፡ የአብዚኛዎቹ ሂዩመሮች አቀራረብም አሇመጣጣም እና
የበሊይነት ስሌት የተዋቀረ መሆኑም ተጢኗሌ፡፡
በተጨማሪም በትንታኔው ክፌሌ በወጏቹ ውስጥ የተገኙት ሂዩመሮች ያሊቸው ስነ ጽሐፊዊና
ማህበራዊ ፊይዲም ከነአቀራረብ ዴክመትና ጥንካሬ ጋር አብሮ ታይቷሌ፡፡ ከአራት የወግ
ዯራሲያን ጋር በተዯረገ ቃሇ ምሌሌስም፣ ዯራሲያኑ በአመዚኙ ስሇወግና ሂዩመር የተሻሇ የሚባሌ
እውቀት ያሊቸው መሆኑ፣ በወግ ውስጥ ሂዩመርን የሚጠቀሙትም አውቀው ሇፊይዲ እንዯሆነ
መረዲት ተችሎሌ፡፡ ይሁንና ዯራሲያኑ ሆነ ብሇው የሚከተለት የሂዩመር አጠቃቀም ስሌትም
ሆነ ዗ዳ እንዯላሊቸው ገሌፀዋሌ፡ ፡
በመጨረሻም በወግ ውስጥ የሂዩመር ዴርሻ ሊቅ ያሇ በመሆኑ፣ ላልችም ጸሏፌት በወግ ውስጥ
ሂዩመርን በተስተካከሇ ምጣኔ ቢገሇገለ፣ በወግና ሂዩመር ዘሪያ ተጨማሪ ጥናቶች ቢካሄደ፣ ወጏች
በአማርኛ ቋንቋ መማሪያ መጻሕፌት ውስጥ በምንባብነት ቢካተቱ የሚለና ላልች የይሁንታ ሀሳቦች
በጥናቱ ውስጥ ቀርበዋሌ፡፡

i
 ማውጫ
ርዕስ ገጽ
መታሰቢያ......................................................................................................... i
አበርክቶ…......................................................................................................ii
ምስጋና.............................................................................................................iii
አጠቃል…................................................................................................iv
ማውጫ…......................................................................................................... v
ምዕራፌ አንዴ
መግቢያ
1.1 የጥናቱ ዲራ..................................................................................................1
1.2 የጥናቱ ዒሊማ.....................................................................................................5
1.3 የጥናቱ ጠቀሜታ.............................................................................................5
1.4 የአጠናን ዗ዳ.............................................................................................5
1.5 የጥናቱ ወሰን.................................................................................................7
1.6 ያጋጠሙ ችግሮች እና የተወሰደ መፌትሔዎች...........................................7
1.7 የጥናቱ አዯረጃጀት........................................................................................9
ምዕራፌ ሁሇት የተዚማጅ
ጥናቶች ቅኝት
2.1 የውጭ ሀገር ስራዎች..................................................................................10
2.1.1 የ PhD (የሶስተኛ ዱግሪ) ጥናት.............................................................10
2.1.2 የ MA (የሁሇተኛ ዱግሪ) ጥናቶች..............................................................11
2.1.3 በምርምር መጽሔቶች የቀረቡ ጥናታዊ መጣጥፍች....................................13
2.2 የሀገር ውስጥ ስራዎች.................................................................................14
2.2.1 የዴህረ ምረቃ ጥናቶች..............................................................................14
2.2.2 የቅዴመ ምረቃ ጥናቶች............................................................................15
ምዕራፌ ሶስት
የወግና የሂዩመር ምንነት፣ ታሪክ እና ትወራዊ ዲራዎች
3.1 የወግ (Informal essay) ምንነት፣ ባህርያትና ታሪክ......................................18
3.1.1 የወግ ምንነት............................................................................................18
3.1.2 የወግ ባህርያት..........................................................................................19
3.1.3 የወግ ታሪክ...........................................................................................22

v
 3.2 የሂዩመር ምንነት፣ አይነት፣ አቀራረብና ፊይዲ...............................................23
3.2.1 የሂዩመር ምንነት...................................................................................23
1. ስነሌቦናዊ ትውር (Psychological theory)................................................24
2. ማህበረሰባዊ /የስነሰብ ትውር (Social/Anthropological Theories)…........25
3. ሂዯታዊ ትውር (Cognitive theorists).......................................................25
3.2.2 የሂዩመር አይነቶች................................................................................26
3.2.2.1. ቀጥተኛ ተረካዊ ሂዩመር ወይም ቀሌዴ
(Joke, Jest, The Catch Tale)............................................................27
3.2.2.2. ተረብ ወይም ዴንገቴ መሌስ (Wit, Sally, Repartee)...................27
3.2.2.3. ሾርኒያዊና ምፀታዊ ሂዩመር (Satire, Irony, Sarcasm)..............27
3.2.2.4. የቃሊት ጨዋታ ሂዩመር (Pun, Word Play, Blend word)..........29
3.2.3 የሂዩመር አቀራረብ ሥሌት በሥነ-ጽሐፌ ውስጥ.....................................30
3.2.3.1. አሇመጣጣም (Incongruity)................................................................30
3.2.3.2. ማስዯነቅ (Surprise).....................................................................31
3.2.3.3. ማስመሰሌ (Pretense)...............................................................31
3.2.3.4. የበሊይነት (Superiority)................................................................32
3.2.4 የሂዩመር ሥነጽሐፊዊና ማኅበራዊ ፊይዲ...............................................33
ምዕራፌ አራት
በወጎቹ ውስጥ የታዩ ሂዩመሮች አይነት፣ የአቀራረብ መንገዴ እና ፊይዲ ሂሳዊ ቅኝት 4.1
በወጎቹ ውስጥ የታዩ የሂዩመር አይነቶች.................................................................38
4.1.1 ሾርኒያዊና ምፀታዊ ሂዩመር...................................................................38
4.1.1.1. ሾርኒ፣ ሽሙጥ......................................................................38
4.1.1.2. ምፀት........................................................................................42
4.1.1.3. ሽርዯዲ ወይም ሌግጫ.....................................................................46
4.1.2 ተረብ (ዴንገቴ መሌስ) ሂዩመር...................................................................48
4.1.3 ቀጥተኛ ተረካዊ ሂዩመር........................................................................52
4.1.4 የቃሊት ጨዋታ ሂዩመር........................................................................57
4.2 የሂዩመሮቹ አቀራረብ...................................................................................60
4.2.1 አሇመጣጣም....................................................................................................60
4.2.1.1 ማግፌ
዗ፌ...........................................................................................61

v
 4.2.1.2 ማኮሰስ......................................................................................62
4.2.1.3 ማነፃፀር.........................................................................................63
4.2.1.4 አያዎ.........................................................................................65
4.2.2 ማስዯነቅ...................................................................................................66
4.2.2.1 ያሌተጠበቀ እውነት ወይም ታማኝነት...........................................66
4.2.2.2 ያሌተጠበቀ ተጠየቅ........................................................................67
4.2.2.3 ኩምታ ወይም ያሌተጠበቀ ውጤት.................................................68
4.2.3 ማስመሰሌ.................................................................................................69
4.2.3.1 ነባርን ማሻሻሌ................................................................................70
4.2.3.2 መምሰሌ.....................................................................................71
4.2.3.3 የተዚባ ተምሳላት (ትዕምርት)......................................................72
4.2.4 የበሊይነት..................................................................................................72
4.2.4.1 ገዯቢስነት (መጥፍ እዴሌ).................................................................72
4.2.4.2 ማጋሇጥ..........................................................................................74
4.2.4.3 መግዯፌ (መንተባተብ)......................................................................75
4.2.4.4 ተራ ዴግግሞሽ.............................................................................76
4.2.4.5 ስዴብና እርግማን.........................................................................77
4.3 የሂዩመር ሥነጽሐፊዊና ማህበራዊ ፊይዲ.....................................................79
4.3.1 ስነፅሁፊዊ ግሌጋልት..............................................................................79
4.3.2 ማህበራዊ ፊይዲ........................................................................................81
ምዕራፌ አምስት
ማጠቃሇያና ይሁንታ
5.1 ማጠቃሇያ...............................................................................................................83
5.2 ይሁንታ........................................................................................................87
ዋቢ ጽሐፍች (Reference)..........................................................................88
አባሪ-1 ከ 1976-2001 ዒ.ም. የታተሙ የወግ መጻሕፌትና ዯራሲዎቻቸው
አባሪ-2 በወግ መዴበልቹ ውስጥ የተገኙ ሂዩመሮች አይነትና አቀራረብ
የሚያሳይ ሰንጠረዥ
አባሪ-3 ከአራት የወግ ጸሏፌት ጋር የተዯረገ ቃሇምሌሌስ

v
 ምዕራፌ አንዴ
መግቢያ
1.1 የጥናቱ ዲራ
በፇረንሳይ ሀገር ሞንታን (Michel de Montaigne) የመጀመሪያ ስራውን በ 1580
ዒ.ም. ካሳተመና Essay1 (መጣጥፌ 2) የሚሇውን ስያሜም ሇመጀመሪያ ጊዛ ከተጠቀመ በኋሊ፣
በተሇይ ከመጽሄት ህትመቶች መበርከት ጋር ተያይዝ ወግ (informal essay) ከ 17 ኛው ክፌሇ
዗መን ጀምሮ እየተስፊፊ መጥቷሌ፡፡ በሀገራችንም መስፌን ሀብተማርያም በ 1976 ዒ.ም.
ሇመጀመሪያ ጊዛ ወጏችን አሰባስቦ በመዴበሌነት አሳትሟሌ (ግርማ፣ 1988፡1)፡፡3
ስሇ ወግ (informal essay) ምንነትም ብዘዎቹ የሚስማሙበት፣ “ከጸሏፉው አተያይ
አኳያ የሚጻፌ እና አንዴን ጉዲይ የሚያብራራ፣ አጠር ያሇ የሥነ-ጽሐፌ ስራ ነው”
(Gunther፣ 1968:16፤ Abrams፣ 1981:54፤ Gray፣ 1994: 110)፣ በሚሇው ፌቺ ነው፡፡
ከተግባር አኳያም ወግ ብዘውን ጊዛ የሚቀርበው “ሇማዜናናት እና አንባቢን በማስዯሰት ቀሇሌ ባሇ
መንገዴ መሌዕክትን ሇማስተሊሇፌ” እንዯሆነ በ Wiki Answers.com እና በ The New
Encyclopedia Britannica፣ 4፡ 562 ሊይ ተገሌጿሌ፡፡
ይህን የመሰሇ ብያኔ እና ተግባር ያሊቸውን ጽሐፍች ካሊቸው ባህሪይ አንጻር ገምግሞ
በአማርኛ “ወግ” የሚሇውን ስያሜ በ 1976 ዒ.ም ያወጣሊቸው ዯበበ ሰይፈ እንዯሆነ በቡና ቤት
ስዕልች እና ላልችም ወጏች መጽሏፌ መጀመሪያ ሊይ “ማሇፉያ ምዕራፌ” በሚሌ ርዕስ
የቀረበው ሀተታ ይገሌፃሌ (ገጽ 5)፡፡ ይሁን እንጂ ዯበበ “ወግ” የሚሇውን ስያሜ ካወጣም በኋሊ
እንኳ “ኢንፍርማሌ ኢሴይ”፣ መጣጥፌ፣ ቁንፅሌ ታሪክ፣ አጭር ጽሐፌ፣ ማስታወሻ፣ ትርክት፣
… እየተባሇ በተዯበሊሇቀ ስያሜ ከመጠራት አሊመሇጠም፡፡

1
በ Encyclopedia Americana፣ 2006፣ 590 ሊይ እንዯተገሇፀው ሞንታን ስያሜውን ያወጣው በፇረንሳይኛ ቋንቋ
“ሙከራ” የሚሇውን ትርጉም በመጠቀም ነው፡ ፡
2
ሇ Essay አቻ እንዱሆን የተጠቀምኩት ቃሌ “መጣጥፌ” የሚሇውን ነው፡፡ ምክንያቴ፣ አንዴም informal Essay (ወግ) እና
Essay (መጣጥፌ) በአማርኛውም የተሇያየ ፌቺ ኖሯቸው ሳያምታቱ እንዱቀጥለ፣ አንዴም ቀዴሞውኑ መጣጥፌ የተሰኘውን ቃሌ
ሇ Essay ፌቺነት አንዲንዴ ሰዎች፣ (ሇምሳላ መስፇርት፣ በ 1977 ዒ.ም በየካቲት መፅሄት ገጽ 37-39) በመጠቀማቸው
ነው፡፡
3
በዙህ ጥናት ውስጥ ያሇው የዒመተ ምህረት አጠቃቀስ፣ የሀገር ውስጥ ጥናቶች እና ወጏች ከሆኑ በኢትዮጵያውያን አቆጣጠር ሲሆን
ከዙያ ውጪ የሆኑት ሁለ ግን በአውሮፓውያን የመን ዗አ ቆጣጠር መሠረት ነው፡፡ ሇዙህም ምክንያቱ በዋቢ ጽሐፍች
(Referance) ሊይ ያሇው እና እዙህ የሚጠቀሰው ተመሳሳይ እንዱሆን ሲባሌ ነው፡፡

1
 ስያሜው የጠራ አይሁን እንጂ፣ በተሇይ ከቅርብ ጊዛ ወዱህ አንዲንዳ ከግጥሞች፣ ከአጭር
ሌቦሇድች እና ከ“ዯብዲቤዎች 4” ጋር እየተዲበሇ፣ ላሊ ጊዛም ራሱን ችል፥ በመጽሏፌ መሌክ
በመዴበሌነት እየታተመ ይታያሌ፡፡ በመጽሏፌ መሌክ መታተም ብቻም ሳይሆን በየጋዛጣውና
በየመፅሄቱ 5 አምዴ ተሰጥቶት እየወጣ፣ በየመዴረኩ እየተነበበ፣ በየሬዱዮ ጣቢያው እየተተረከ፣
በሲዱና በካሴት ጭምር በዴምፅ እየቀረበ ነው፡፡
እንዱህ በብዚት የመቅረቡ አንደ መነሻ የፅሁፈ አዜናኝነት እንዯሆነ አንዲንድች (ሇምሳላ
ዯበበ ሰይፈ - በመስፌን ሀብተማርያም አውዲመትና ላልችም ወጏች፣ ነቢይ መኮንን - በሶስና
አሸናፉ ከራስ ሽሽት፣ ፌቅረ ማርቆስ ዯስታ - በሙሴ ያዕቆብ ሇረጃትሽ ቀንዱሌ ሌበሌ ሃላለያ፣
በዕውቀቱ ስዩም - በየሻው ተሰማ የጥቁር አፇር ትሩፊት) መጻሕፌት ጀርባ ሊይ፣ ላልችም
በተሇይ በሬዱዮ የወግ ትረካዎች መጨረሻ ሊይ በሰጧቸው አስተያየቶች ይገሌፃለ፡፡ይህን
አዜናኝነት ሇወግ ጽሐፌ ከሚያሰጠው ነገሮች አንደ እና ዋነኛው ዯግሞ ሂዩመርን መጠቀሙ
እንዯሆነ ስሇ ወግ ምንነት በተበየነበት ቦታ ሁለ አብሮ እየተገሇጸ ይገኛሌ፡፡
ወግ በባህርይው አንባቢን የሚያስዯስት (የሚያስዯንቅ) አገሊሇፅ ያሇው ነው፡፡
በተጨማሪም ማዜናናት ዋነኛ ባህርይው ነው፤ ዴምፀቱም በዚ ቢባሌ የትዜብት፥ የተረብ፥
የምፀትና የሽርዯዲ አይነት መሆኑ፤ በተሇያዩ ሰዎች (መስፇርት፣ 1977፡ 38፤ መስፌን፣ 1992፡
4፤ ዯበበ፣ 1976፡ 6) መገሇጹ የሚያሳየው የወግን እና ሂዩመርን የጠበቀ ግንኙነት ነው፡፡
በቀጥታ ሇመበየን አስቸጋሪ ቢሆንም ሂዩመር 6 “አንዲች ሁኔታ የሚያስገኘው
የሚያስዯምም ስሜት፣ ዯስታ እንዱሰማን የማጋጀት
዗ጋጀት ችልታ፣ ስሜትን የማነቃቃትና

4
ፇጠራዊ መሆናቸው፣ የዯብዲቤ ቅርፅ ስሇያዘ እናም “ዯብዲቤ” ተብሇው በግሌፅ ስሇተፃፈ እንጂ እነዙህ “ዯብዲቤዎች” ብዘውን
የወግ ባህርይ ይጋራለ - ሇምሳላ የሶስና አሸናፉ ከራስ ሽሽት የወጏች ስብስብ ውስጥ ያለ “ዯብዲቤዎች” ሇዙህ ማሳያ
ናቸው፡፡
5
የጥናት ትኩረቴ ውስጥ ስሇላለ በዙህ ዱማፅ ውስጥ አሌተካተቱም እንጂ፣ ላሊ አጥኚ ሉያጠናቸው የሚገባ ብዘ ወጏች
በየመጽሔቱና ጋዛጦች አለ፡፡ ሇናሙና ያህሌ እንኳ አሁን በሀገሪቱ ከሚታተሙ መፅሔቶችና ጋዛጦች ሊይ በቋሚ አምዴነት
እየወጡ ካለት ውስጥ፡- የአውራምባ ታይምሱ - አቤ ቶክቻው የሚያቀርበው “የአቤቶ ወግ”፣ በአዱስ አዴማስ - “እንጨዋወት”፣
“የተማሪና አስተማሪ ወግ” እና “ወጋ ወጋ በፇገግታ”፣ በአዱስ ነገር - የዲንኤሌ ክብረት ወግ፣ በሮዜ መፅሄት - የመስፌን
ሀብተማርያም እና በዕውቀቱ ስዩም ወጏች፣ የኢትዮ ቻናለ ቢንያም እሸቱ - “ወግ በፇገግታ”፣ የነጋዴራስ - “የወግ ጥግ”፣
የሜዱካሌ - የአሸብር በቀሇ ወጏች፣ … የሚጠቀሱ ናቸው፡፡
6
በአማርኛው Humour የሚሇውን ቃሌ “ሇዚ ቀሌዴ” ብል የ Leslau, English Amharic Context Dictionary
ይፇታዋሌ፡፡ እኔም በዙሁ ፌቺው (“ሇዚ ቀሌዴ” በሚሇው) ጥናቴ ውስጥ ሇመጠቀም ብፇሌግም፣ ቃለ የሚይው ዗ው ፅንሰ
ሏሳብ በአማርኛ ሲገሇፅ ስሊሊረካኝ፣ ላሊ አቻ ፌቺ የያ዗ ቃሌ ብፇሌግም ስሊሊገኘሁ፣ ራሱኑ የእንግሉዜኛውን ቃሌ
(ሇነገሩ እንግሉዜኛውም እንዲሇ ቃለን ከሊቲን ‘ወስድ’ ነው!) መጠቀም መርጫሇሁ፡፡

2
ሇሳቅ የማጋጀት
዗ጋጀት ሂዯት፣ ራስንና ላልችን በምፀት፣ በሽርዯዲና በጉነጣ የመንካት ጉዲይ፣
…” እየተባሇ በብዘ ሰዎች ተገሌጿሌ (Potters, 1954፤Boyid, 1997፤ Paton, 1996)፡፡
ከሊይ በተገሇጸው ሁኔታ ምንነታቸው በአጭሩ የቀረበው ወግና ሂዩመር ሇወግ
ዯራሲዎቻችን ምን ማሇት እንዯሆነ፣ አጥኚው ከአራት የወግ ዯራሲያን ጋር ባዯረገው ቃሇ
ምሌሌስ 7፣ ሇማወቅ ሞክሯሌ፡፡
ስሇወግ ምንነት ዯራሲዎቹ ሲጠየቁ በአፅንኦት የመሇሱት፣ ራሱን የቻሇ የሥነጽሐፌ
዗ርፌ መሆኑን ነው፡፡ ዯራሲያኑ እንዯ ማንኛውም ላልች የስነጽሐፌ ቅርፆች (ሌቦሇዴ፣
ግጥም፣ ተውኔት፣ …) ሉታይ የሚገባው አንዴ የሥነ-ጽሐፌ ቅርፅ (form) መሆኑን ይገሌፃለ፡፡
ስሇዙህም ወግ ከላልች የስነጽሐፌ ዗ርፍች ጋር የሚጋራው፣ ከላልቹም የሚሇየው ባህርያት
አለት፡፡ ዯራሲያኑ፣ ወግ ከላልች የስነጽሐፌ ዗ርፍች ጋር የሚጋራው ነገር፣ በይበሌጥ
ሥነጽሐፊዊ ውበት፣ ተራኪነት፣ ማህበረሰባዊ ጭብጥ አስተሊሊፉነት እና አዜናኝነት
እንዯሆነ ገሌፀዋሌ፡፡ ዯራሲያኑ ወግን ሇመፃፌ ያነሳሳቸውን ነገር ሲገሌፁም ተመሳስል አሊቸው፡፡
አራቱም ዯራሲያን፣ ሇወግ በአእምሯቸው መጠንሰስ ቤተሰባቸውንእና አካባቢያቸውንበምክንያትነት
አንስተዋሌ፡፡ ከዙህ የዯራሲያኑ መሌስ፣ ሇወግ ጸሏፉ፣ ቤተሰብ እና አካባቢ በሌጅነቱ ከፌተኛ ተፅዕኖ
አዴራሾች እንዯሆኑ መረዲት ይቻሊሌ፡፡
ሇወግ አዜናኝነቱን የሚሰጠው ነገር ምንዴነው? ሇሚሇው ጥያቄም ዯራሲያኑ ተቀራራቢ
መሌስ ሰጥተዋሌ፡፡ ብዘዎቹ ሇወግ አዜናኝነቱን የሚሰጠው ኢ-መዯበኛነቱ እና ሥነ-ጽሁፊዊነቱ
ነው ብሇዋሌ፡፡ መስፌን ሥነጽሐፊዊነቱን ሲያብራራ፣ ወግ የሌቦሇዴ ባህርያትን እንዯ አስፇሊጊነቱ
እየተጠቀመ ማዋዣ እንዯሚያዯርገው ገሌጿሌ፡፡ ሶስናም ገፀ ባህርያትን ፇጥራ (እንዯ ላልች የሥነ-
ጽሐፌ ዗ሮች) በመጠቀሟ፣ ሰው እንዯሚዜናና ተናግራሇች፡፡ የሻው “ገሇሌተኛ ዴምፀት
(neutral tone) ያሇው ሥነ-ጽሐፌ ስሇላሇ፣ ወግም ያንን ገሇሌተኛ ያሌሆነ ዴምፀት”
ተጠቅሞ ሇራሱ ሇዚ እንዯሚሰጥ ይገሌፃሌ፡፡
ስሇሂዩመር ምንነት የተጠየቁ የወግ ዯራሲያን፣ ስሇምንነቱ ተቀራራቢ እንጂ አንዴ አይነት
ሀሳብ የሊቸውም፡፡ ሂዩመር ሇሶስናና ሇሙሴ “የአነጋገር ሇዚ” ነው፡፡ እነዙህ ዯራሲያን፣ ሰዎች
በራሳቸው ቋንቋ እና አኳኋን ሲያወሩና ያ እንዲሇ ሲቀርብሊቸው ይወዲለ ይሊለ፡፡ ሇየሻው
ተሰማ ዯግሞ የሂዩመር ጉዲይ የ“ዴምፀት” ጣጣ ነው፡፡

7
አራቱ ዯራሲያን የሻው ተሰማ፣ መስፌን ሀብተማርያም፣ ሶስና አሸናፉ እና ሙሴ ያዕቆብ ናቸው፡፡
ከዯራሲያኑ ጋር የተዯረገውን ሙለውን ቃሇ ምሌሌስ ሇማንበብ የሚፇሌግ አባሪ 3 ን ይመሌከት፡፡

3
 ሂዩመር በወግ ውስጥ እየተገኘ ምን ጠቀሜታ እንዯሚሰጥ የተጠየቁት የወግ ጸሏፉዎች
በርከት ያለ ጥቅሞችን ዗ርዜረዋሌ፡፡ ዯራሲያኑ ያነሷቸውን የሂዩመር ጥቅሞች በሶስት ጠቅሌል
ማየት ይቻሊሌ፡፡ የመጀመሪያው ሂዩመሩ ሇወጉ አንዴ አይቀሬ አሊባ ሆኖ መቅረቡ ነው፡፡ ይህ
ማሇት ሂዩመር የላሇው ወግ፣ በራሱ ወግነቱ ከጥርጥር ይወዴቃሌ የሚሇውን ሀሳብ አጠናካሪ ነው፡፡
ሁሇተኛው በዯራሲያኑ የተነሳው የሂዩመር ጥቅም፣ ወጉን በማዋዚት አንባቢያን ሊይ የሚዯርስ
ስሌቸታን ቀናሽ መሆኑ ነው፡፡ በሶስተኝነት የተነሳው ጥቅሙ ዯግሞ፣ በቀሊሌ መንገዴ (ሳያስከፊ፣
እያሳቀ) መሌዕክቱን ማስረፅ እና የማህበረሰብ ጉዴሇትን መጠቆሙ ነው፡፡
ሇዯራሲያኑ የሂዩመር ምንጭ ሆነው የሚያገሇግሎቸው ሰዎች፣ አካባቢ፣ መገናኛ ብዘኃን እና
የተሇያዩ ጽሁፍች ናቸው፡፡ በይበሌጥ ግን በምንጭነት የሚጠቀሙት አካባቢያቸውን እንዯሆነ
የወግ ዯራሲያኑ ይገሌፃለ፡፡ ይሁንና የወግ ጸሏፌቱ፣ ሂዩመር የሚጠቀሙበት የተሇየ ስሌት እንዲሇ
ሲጠየቁ ግን፣ ሇመግሇጽ ሲቸገሩ ተስተውሇዋሌ፡፡ ሆን ብሇው የሚከተለት ስሌት እንዯላሇም
አስረዴተዋሌ።

በመጀመሪያ ከሊይ በተሇያዩ ምሁራን እና በወግ ጸሏፌቱ የተገሇጹት ነጥቦች

በሀገራችን ወጎች ውስጥ እንዳት እንዯቀረቡ የማወቅ ፌሊጎት፣ በመቀጠሌም በሀገራችን
በቅርብ ጊዛያት የወግ ስራዎች ህትመት እየጨመረ መምጣት፣ አጥኚው ራሱም የተወሰኑ
የወግ ጽሐፍችን ሇመጻፌ የሞከረ መሆኑ፤ ሇሁሇተኛ ዱግሪ ሟሟያ ጥናት ይህ ርዕስ እንዱመረጥ
ምክንያት ሆኗሌ፡፡ በተጨማሪም አጥኚው የመጀመሪያ ዱግሪ ማሟያ ጽሐፈን የሰራው
“የሂዩመር አጠቃቀም በመስፌን ሀብተማርያም የወግ መዴብልች ውስጥ” በሚሌ ርዕስ የነበረ
በመሆኑ ይህን ርዕስ በማስፊት፣ ላልች ወጏችን እንዱሁም የሂዩመር አጠቃቀምና
ፊይዲቸውን ጭምር ሇማየት ተነሳስቷሌ፡፡
በመሆኑም ከ 1976 _ 2001 ዒ.ም. በሀገራችን በታተሙ ወጏች ውስጥ የሚገኙትን
ሂዩመሮች አይነት፣ ሌዩ ባህሪያት እና ፊይዲ ሇማጤንና ሂሳዊ ቅኝት ሇማዴረግ የሚከተለትን
ጥያቄዎች፣ ማሇትም፡-
1. በሀገራችን ወጎች ውስጥ ያለትን የሂዩመር አይነቶች በምዴብ ከፊፌል ማሳየት ይቻሊሌ
ወይ?
2. በወጎቹ ውስጥ ያለ ሂዩመሮች የአቀራረብ ስሌት (መንገዴ) እንዳት ያሇ ነው? ሂዩመሮቹ
ከወጏቹ ጋር ያሊቸው ተዚምድ (ግንኙነት)ስ ምንዴነው?

4
 3. ሂዩመር ሇወግና ሇማኅበረሰብ ምን ፊይዲ አሇው? የሚለትን
በማንሳት ጥናቱን እንዱያካሂዴ አዴርገውታሌ፡፡

1.2 የጥናቱ ዒሊማ

የዙህ ጥናት ዋና ዒሊማ ከ 1976 – 2001 ዒ.ም. በሀገራችን የታተሙ ወጏች ውስጥ
ባለት ሂዩመሮች አይነት፣ አቀራረብና ፊይዲ ሊይ ሂሳዊ ቅኝት ማዴረግ ሲሆን፣ በዜርዜርም
የሚከተለት ዒሊማዎች ይኖሩታሌ፡-
1. በወጏቹ ውስጥ የሚገኙትን የሂዩመር አይነቶች ሇይቶ በየምዴባቸው ማቅረብ፣
2. በወጏቹ ውስጥ ሂዩመሮቹ የቀረቡበትን መንገዴ (ስሌት) ማሳየት፣
3. የሂዩመርና የወግን ተዚምድ፣ በወጎቹ ውስጥ ያለ ሂዩመሮች ሇወጏቹ የሰጡት ፊይዲ
ወይም ያዯረሱት ጉዲት ካሇ ማመሊከት፣

1.3 የጥናቱ ጠቀሜታ

አጥኚው ጥናቱን አግኝተው ማንበብ ሇሚችለ ተዯራሲያን፣ ጥናቱ የሚከተለትን ጥቅሞች
ይሰጣቸዋሌ የሚሌ እምነት አሇው፡፡
1. በወጏቹ ውስጥ የተንፀባረቁትን ሂዩመሮች አይነት፣ የአቀራረብ ሁኔታና ፊይዲ ያሳያሌ፡፡
2. ስሇ ሂዩመር እና ወግ ምንነት እንዱሁም ተዚምድ የተወሰነ መረጃ ይሰጣሌ፤ በሁሇቱም
ርዕሰ ጉዲዮች ዘሪያ የተነሱ ትውሮችንም ያስተዋውቃሌ፡፡
3. አጋጣሚውን አግኝተው ጥናቱን ሇሚያነቡ የወግ ጸሏፉዎች (በተሇይም ጀማሪዎች) በሂዩመር
አማካይነት እንዳት መሌዕክት ማስተሊሇፌ እና ወጏችን ሥነ-ጽሐፊዊ ሇዚ ማሊበስ
እንዯሚቻሌ ያመሊክታሌ፡፡
4. በሀገራችን ከ 1976 ዒ.ም. እስከ 2001 ዒ.ም. የታተሙ የወግ ስራዎችን እና
ጸሏፉዎቻቸውን መዜግቦ ሇታሪክና ሇቀጣይ ጥናቶች ያስቀምጣሌ፡፡
5. ሇወዯፉቱ በሂዩመር እና/ወይም በወግ ዘሪያ ጥናታቸውን ሇሚያዯርጉ የመረጃ ምንጭ
ሆኖ ሉያገሇግሌ ይችሊሌ፡፡

1.4 የአጠናን ዗ዳ
ይህ ጥናት ከምርምር አቀራረብ ዗ዳዎች መካከሌ አንደ የሆነውን ተንታኝ የጥናትና
የምርምር ዗ዳን (Analytical research) በመከተሌ ተሰርቷሌ፡፡ ይሁንና

5
ትንታኔው የተካሄዯው የትንተና ማዕቀፌ (Analytical framework) በማዋቀር በይት
዗ት
ተከፊፌል አይዯሇም፡፡ ይሌቁንም የጥናቱ ትንተና የተካሄዯው የትወራ ማዕቀፌን (Theoretical
framework) መሰረት በማዴረግ ነው፡፡ ይህም የሆነበት ምክንያት የዙህ ጥናት ዋና ዒሊማ
ከ 1976 ዒ.ም. ጀምሮ በሀገራችን የታተሙ ወጏች ውስጥ ያለት ሂዩመሮች አይነት፣ አቀራረብና
ፊይዲ ሊይ ሂሳዊ ቅኝት ማዴረግ ስሇሆነ፣ ይህን ዒሊማ ሇማሳካት በይት
዗ት ትንተና ማዕቀፌ ከፊፌል
ከመተንተን ይሌቅ የትወራ ማዕቀፌን በመጠቀም መተንተን የበሇጠ ይረዲሌ ተብል ስሇታመነ
ነው፡፡
ከ 1976 ዒ.ም. ጀምሮ የታተሙና በአጥኚው የተገኙ የወግ ስራዎች በተናጠሌ በርካታ
(በመዴበሌነት ከተገኙት 13 ያህሌ በተጨማሪም በየመጽሏፈ ተበታትነው ያለትን ጨምረን
በዜርዜር ከ 230 በሊይ) በመሆናቸው፣ በሁለም ወጏች ውስጥ ያለትን ሂዩመሮች ማጥናት
አዲጋችም፣ የ“ነካ ነካ” ስራም ይሆናሌ፡፡ በመሆኑም ካለት 13 የወግ መዴበልች አስሩ(77% ያህለ)
በኢሊማዊ ናሙና መረጣ (Purposive Sampling) ዗ዳ ተመርጠው 8 በውስጣቸው ካለት 98
(዗ጠና ስምንት) ያህለ (ከተመረጡት መዴበልች ውስጥ 66%) በብዴግ ብዴግ መረጣ (Randum
Sampling) በተናጠሌ ተወስዯው፣ በውስጣቸው የሚገኙ ሂዩመሮች እንዯየአገባባቸው
ተተንትነዋሌ፡፡
በጥናቱ ሁሇት አይነት የመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳዎችም ከግሌጋልት ውሇዋሌ፡፡
የመጀመሪያው፣ ስሇ ወግ እና ሂዩመር የተፃፈ የመጻሕፌት፣ የጥናታዊ ጽሐፍች እና የመረጃ መረብ
(Internet) መረጃዎችን በማሰባሰብ እና በአትኩሮት በመቃኘት፣ በእነሱ የተገኙ ትወራዎችንና
አተያዮችን ከተመረጡት ወጏች ጋር በማስተያየት የሰነዴ ምርመራ (Document Analysis)
዗ዳን በዋነኝነት በመጠቀም የተካሄዯ ነው፡፡
በሁሇተኛ ዯረጃም ከወግ ዯራሲዎቹ ሇተወሰኑት፣ በጥናቱ ውስጥ ስራቸው ከተካተተ
ዯራሲያን መካከሌ ከአራቱ ጋር ቃሇ ምሌሌስ በማዴረግ ስሇ ወግ እና ሂዩመር ያሊቸውን ግንዚቤ እና
የእውቀት ዲራ፣ እንዱሁም የሂዩመሮች አጠቃቀም ዗ዳያቸው የተዲሰሰበት መንገዴ ነው፡፡

8
አስሩ መዴበልች የተመረጡት፣ ከሁለም ዯራሲያን ስራዎች አንዴ አንዴ መዴበሌ በመውሰዴ ሲሆን፣ የመስፌን
ሀብተማርያምን ግን ሶስቱንም የወግ መዴበልች በማካተት ነው፡፡ የመስፌን ሀብተማርያም ሶስቱም መዴበልች
የታዩበት ምክንያት፣ መስፌን ወግን በሀገራችን መጻፌ የጀመረና በመዴበሌ ብዚትም ከሁለም ዯራሲያን በሊይ ያሳተመ
ከመሆኑም በሊይ፣ ሇሚጠኑት ሂዩመሮች ትንተና አመቺ የሆኑ ወጏችን የፃፇ በመሆኑ ነው፡፡ ይሁንና በመጀመሪያ ዱግሪ
ጥናቴ ሊይ ያየኋቸውን ወጏች በዴጋሚ ሊሇማየት ሲባሌ በተናጠሌ በታዩት የወጏች ብዚት ግን የመስፌን ወጎች ብዚት
ከላልቹ ፀሀፌት ያነሰ ነው፡፡

6
1.5 የጥናቱ ወሰን
በዙህ ጥናት የሚታየው ከ 1976 – 2001 ዒ.ም. በታተሙ የወግ መዴበልች ውስጥ
ያሇው የሂዩመር አጠቃቀም እና ፊይዲ ሂሳዊ ቅኝት ነው፡፡ በመሆኑም ጥናቱ ከ 1976 ዒ.ም.
ጀምሮ እስከ 2001 ዒ.ም. መጨረሻ በመፅሀፌ መሌክ የታተሙትን ብቻ በማካተት ተካሂዶሌ፤
በጋዛጣና በመጽሔት ህትመት የወጡትን አሌተመሇከተም፡፡ እንዱሁም በካሴትና በሲዱ
የቀረቡት አሌያም በተሇያዩ የመገናኛ ብዘሃን የተሊሇፈት (በመፅሀፌ መሌክ ሳይታተሙ) የጥናቱ
አካሌ አሌሆኑም፡፡
በመጻሕፌትነት ከወጡት 13 መዴበልች ውስጥም ቢሆን በጥናቱ የተካተቱት በኢሊማዊ
የናሙና አመራረጥ ዗ዳ (purposive sampling) የተመረጡት፣ 10 መዴበልች ናቸው፡፡ በአስሩ
መዴበልች ውስጥ ካለት 150 ነጠሊ ወጎች መካከሌ 98 (዗ጠና ስምንት) ያህለ ተጠንተዋሌ፡፡
ይህ የሆነበት ምክንያትም፡-
1. ስራዎቹ ብዘ በመሆናቸው ከጊዛ፣ ከኢኮኖሚ እና የጠነከረ ስራ ከመስራት አንፃር ሁለንም
ስራዎች ማየት አዲጋች በመሆኑ፣
2. ከመዴበልቹ ውስጥ ከግማሽ በሊይ ወጎችን በማየት ጥናቱን ማካሄዴ በቂ ዴምዲሜ ሊይ
ሇመዴረስ ያስችሊሌ ተብል ስሇታመነበት ነው፡፡
ይህ ጥናት ከሂዩመር አይነቶችም ሁለንም አሌተመሇከተም፡፡ ሇዙህም ምክንያቱ፣ የሂዩመር
አይነቶች እና የአቀራረብ መንገድቻቸው በብዘ ቀዯምት ስራዎች ውስጥ የተዯበሊሇቀ በመሆኑ፣
እይታዊ (ተተግባሪ) ሂዩመሮች (practical Humours) የሚባለት፣ ዯግሞ በጽሐፌ ውስጥ የማይገኙ
ስሇሆነ፣ በተጨማሪም ሁለንም አይነት ሂዩመሮች ማየት፣ ሌዩነታቸውን ሇማስረዲት
የሚቸግር፣ ሇትንታኔም የማያመች በመሆኑ ነው፡፡ ስሇሆነም ሌዩነታቸው የሰፊውን እና በጽሐፌ
ሇመተንተን የሚያመቹትን ብቻ ሇማየት ተሞክሯሌ፡፡

1.6 ያጋጠሙ ችግሮች እና የተወሰደ መፌትሔዎች

በዙህ ጥናት ሊይ ያጋጠሙት አብዚኛዎቹ ችግሮች ከራሱ ከጥናቱ ርዕስ (ይት
዗ት ) የመነጩ
ናቸው፡፡ ይህም ሲባሌ አንዯኛ፣ ርዕሱ በሀገራችን እምብዚም በጥናትነት እየቀረበ ያሌሆነና ከዙህ
በፉት በፅንሰ ሏሳቦቹ ዘሪያ የጠራ መነሻ የላሇው በመሆኑ ሲሆን፤ ሁሇተኛው ዯግሞ በተሇይ
ሂዩመር ከስሜት ጋር በእጅጉ የተቆራኘ ስሇሆነ ሇማስረዲት አስቸጋሪ በመሆኑ ነው፡፡

7
 ከሊይ የተገሇጸው ዗ርር
዗ር ተዯርጏ ሲታይ፣ ጥናቱን የሚከተለት ነጥቦች፣ ማሇትም፡-
1. በወግ ዘሪያ የሰፊ ጥናት አሌያም መጽሏፌ ወይም ትምህርት ባሇመኖሩ፣ ዯራሲዎቹ
ራሳቸውም አንዲንዳ ስያሜውን ቢጠቀሙም 9 በጥናቱ ሇመቅረብ የሚችለ አይነት ወጏች
(informal essay) ባሇመሆናቸው፤ ላልቹም ወጏች ሆነው ሳሇ በላሊ ስያሜ
(መጣጥፌ፣ አጭር ጽሐፌ፣… በሚለት) በመጠራታቸው፤ አንዲንድቹም የመዴበሌ ብቻ
እንጂ የሥነ-ጽሐፈ ዗ር ስያሜ (አይነት) የላሊቸው በመሆኑ 10፣ “ወግ” የሆኑትን ስራዎች
“ወግ” ካሌሆኑት የመሇየት ችግር፣
2. ሂዩመር የሚሇው ፅንሰ ሏሳብ እጅግ ሰፉ እና የሚነካካው ነገርም በጣም የበረከተ (በተሇያዩ
ምሁራን ዗ንዴ የተሇ
ሇ ያየም ) በመሆኑ፣ የብያኔ እና የአካሄዴ መወሳሰብ፤ በላሊ አባባሌ
ሇመግሇጽ፣ ፉንበርግ እንዲሇው “ሁሇት ምሁራን እንኳ ስሇ ሳታየር እና ሂዩመር ተመሳሳይ ብያኔ
አሇማስቀመጣቸው” (1967፡ 18)፣
3. በአማርኛ በሂዩመር እና ተዚማጅ ሀሳቦች ዘሪያ ያለት ቃሊት (ከራሱ ከ humour
አንስቶ satire, Irony, wit, joke, sarcasm, repartee, …) ፌቻቸው እጅግ
አስቸጋሪ እና ጽንሰ ሏሳቡን ሊይገሌጹ የሚችለ መሆናቸው፣
4. ሂዩመር በባህርዩ ከስሜት (ከሳቅ፣ ከፇገግታ፣ እና ከማስዯነቅ፣ … ስሜቶች) ጋር የተቆራኘ
በመሆኑና ይህም ዯግሞ ከጊዛ - ጊዛ እና ከሰው - ሰው የተሇያየ በመሆኑ፣ ሂዩመር
ተዯጋግሞ ሲነበብና ሲጠና ሂዩመርነቱ ጠፉ ወይም በኢስት ማን አነጋገር “ቀሌዴን
እንዯመተንተን ቀሌዴነቱን በፌጥነት የሚያጠፊ ነገር ባሇመኖሩ” (1936፡ xv)፣ በአጥኚው
መጀመሪያ “ሂዩመር ናቸው” የተባለት ዯግመው ሲነበቡ (ሲተነተኑ) ሂዩመርነታቸው መሌዘ
዗ዘ
እና አንዲንዳም መጥፊቱ፣
5. በየአብያተ-መጻሕፌቱ በሁሇቱም ርዕሰ ጉዲዮች ያለት መጻሕፌት ውሱን ቁጥር ያሊቸው
እና የህትመት ጊዛያቸው የራቀ በመሆኑ (መፅሀፌ “አርጅቷሌ” ባይባሌም!- ከመኑ
዗መ ኑ ትወራ
ጋር ሇማነፃፀር ስሇማይመች)
ጥናቱን አስቸጋሪ አዴርገውታሌ፡፡

9
ሇምሳላ የካህሳይ ገ/እግዙአብሔር - ህብረ ብዕር ቅፅ 1 እና 2 ወጏች እንዲለባቸው በሽፊን ገፃቸው ሊይ ተገሌፆ
ይታያሌ፡፡ ይሁን እንጂ “ወጏች” የተባለት informal essay የተሰኘውን የፅሁፌ አይነት ባህርይ አሌያዘም፡፡
10
ሇምሳላ የሽመሌስ ስዩም - ሙዴ - ምንም ስያሜ የሇውም፡፡ ጸሏፉው በመግቢያው ሊይ ጽሐፍቹን እንዱሁ “ሙዴ”
ናቸው ይሊቸዋሌ፡፡

8
እነዙህን ችግሮች፡-
1. በጽንሰ ሀሳቦቹ ዘሪያ የተነሱ ንዴፇ ሀሳቦችን በጣም በማጥበብና በመወሰን፣
2. ብዘ ተዚማጅ ጽሐፍችን በማንበብና ሇአተናተን የሚመች አካሄዴና አይነት በመምረጥ፣
3. የቃሊቱን ፌቺ ችግር በተመሇከተም፣ የተሇያዩ መዜገበ ቃሊት እና ፣ በተሇይም
የዒሇማየሁ ሞገስን ሰምና ወርቅ አማርኛ እስኪ እንወቅ የሚሇውን መፅሀፌ በመጠቀም፣
አንዲንዴ ቃሊቶችንም ከነእንግሉኛ
዗ኛ አቻቸው በማስቀመጥ፣ አንዲንዳም (በተሇይ
በትወራዊ ዲራው ሊይ) ሰፉ ትንታኔ እና ምሳላ በመስጠት፣
4. በወጏቹ ውስጥ ያለት የተሇያዩ ሂዩመሮች የሚሰጡትን ስሜት ከአጥኚው በተጨማሪ
ላሊ ሰውም እንዱያነበው በማዴረግ እና ስሜቱን በመጠየቅ እንዱሁም አጥኚውም
በላሊ ጊዛ ዯግሞ በማንበብ፣
5. በጥሩ አጋጣሚ አሜሪካ ኤምባሲ በኢንተርኔት ሇመገሌገሌ የሚያስችሌ አሰራር በመርጋቱ
዗ርጋቱ
እና ታዋቂው SAGE Pub. የነፃ የ ejournal ተጠቃሚነት ጊዛ በማጋጀቱ፣
዗ጋጀቱ፣ በጣም
ጠቃሚና የመኑን
዗መ ኑን ትወራዎች የሚያሳዩ በርካታ ጥናቶችን አጥኚው በማግኘቱ፣
ሇመፌታት ተችሎሌ፡፡

1.7 የጥናቱ አዯረጃጀት

ጥናቱ በአምስት ምዕራፍች እና በሶስት አባሪዎች የተከፊፇሇ ነው፡፡ የመጀመሪያው
ምዕራፌ ከጥናቱ ዲራ እስከ ጥናቱ አዯረጃጀት የሚዲሰሰው መግቢያ ነው፡፡ ሁሇተኛው ምዕራፌ
የተዚማጅ ጥናቶች ቅኝትን የያ዗ ሲሆን፣ ሶስተኛው ምዕራፌ ዯግሞ ስሇ ወግና ሂዩመር ትወራዊ
ዲራዎችን የያ዗ ምዕራፌ ነው፡፡ አራተኛው ምዕራፌ በወጏቹ ውስጥ የታዩት ሂዩመሮች
በአይነት፣ በአቀራረብ ስሌት እና ፊይዲ አንፃር ሂሳዊ ቅኝት የተዯረገበት ሲሆን፣ ምዕራፌ
አምስት የጥናቱ ማጠቃሇያ እና ይሁንታ ቀርቦበታሌ፡፡ በመጨረሻም በጥናቱ ውስጥ ግሌጋልት ሊይ
የዋለ ስራዎች ዋቢ-ጽሐፍች (references) በሚሌ ርዕስ በዜርዜር ተቀምጠዋሌ፡፡
በተጨማሪም በአባሪ 1 - የወግ ስራዎቹ እና የጸሏፉዎቻቸው ዜርዜር፣ ፣ በአባሪ 2-
በትንተናው ወቅት ሙለውን ሂዩመር የያውን ዗ው ን ጽሐፌ ማቅረብና መተንተን ስሇማይቻሌ፣
ሇማገናብእ
዗ ንዱረዲ፣ ከየመጻሕፌቱ የተገኙ ሂዩመሮች በሰንጠረዥ መሌክ የቀረቡበት ሲሆን፣ በአባሪ 3
ሊይ ሇወግ ጸሏፉዎቹ የቀረቡት ጥያቄዎች እና መሌሶቻቸው አባሪ ተዯርገዋሌ፡፡

9
 ምዕራፌ ሁሇት
የተዚማጅ ጥናቶች ቅኝት

በዙህ ርዕስ ስር ከዙህ ጥናታዊ ጽሐፌ ጋር ተዚማጅነት ያሊቸው ስራዎች ይዲሰሳለ፡፡

በቀጥታ ከርዕሱ ጋር በተገናኘ መንገዴ (ወግንም ሂዩመርንም ያካተተ) ጥናታዊ ፅሁፌ ካሇአንዴ
አሊገኘሁም፤ አንደም ቢሆን፣ በቀዯመውም ምዕራፌ እንዯተገሇፀው፣ “የሂዩመር አጠቃቀም
በመስፌን ሀብተማርያም የወግ ጽሐፍች ውስጥ” የሚሇው የመጀመሪያ ዱግሪ ማሟያ ጥናታዊ
ጽሐፌ ነው፡፡ ከዙያ ውጪ በወጏች ሊይ በጥቅለ የተሰራ ጥናት አጥኚው አሌገጠመውም፡፡
በሂዩመር እና ተዚማጅ ርዕሶች ሊይ ትኩረታቸውን ያዯረጉት ግን ከዙህ በታች ቀርበዋሌ፡፡
የስራዎቹ አቀራረብም በውጪ ከተሰሩት ጀምሮ ወዯ ሀገር ውስጥ የሚሄዴ ነው፡፡

2.1 የውጭ ሀገር ስራዎች

2.1.1 የ PhD (የሶስተኛ ዱግሪ) ጥናት
በ PhD ዯረጃ በመረጃ መረብ (Internet) ሊይ የተገኘው ጥናት በ Laineste
Autorioieus ኢስቶኒያ ሇሚገኘው ታርቱ ዩኒቨርሲቲ የፍክልር ትምህርት ክፌሌ የተሰራው
“Post-Socialist Jokes in Estonia: Continuity and change” የሚሌ ርዕስ የያ዗ ነው፡፡
Laineste ይህን ጥናት ያቀረበው እ.ኤ.አ. በ Nov. 2008 ሲሆን ጥናቱ በስዴስት ምዕራፍች
የተከፊፇሇ ነው፡፡ በተጨማሪም የቀሌድችን ዜርዜር፣ ዋቢ ፅሁፍችን፣ በኢስቶኒያውያን ቋንቋ
ማጠቃሇያውን ጨምሮ በ 199 ገፆች የተጠናቀቀ ነው፡፡ Laineste በጥናቱ የመጀመሪያ ምዕራፌ
(መግቢያ በሚሌ ርዕስ በቀረበው)፣ አጠቃሊይ የጥናቱን ይት
዗ት እና አነሳሽ ጉዲይ ዗ርዜሯሌ፡፡
በሁሇተኛው ምዕራፌም ትወራዊ ዲራውን እና ዋና ዋና ይቶችን
዗ቶችን ዲስሷሌ፡፡ Laineste
ጥናቱን ያጠናው በፍክልር ማዕቀፌ ስር የሂዩመርን ማህበረሰባዊ ትወራ በመንተራስ ሲሆን፣
ስሇፖሇቲካዊ ቀሌድች፣ ስሇ ፍክልር፣ ስሇ ማንነት እና ዒሇም ዒቀፊዊነት (Globalization)
ገሇፃ ያቀረበበት ዯግሞ የጥናቱ ሶስተኛ ምዕራፌ ነው፡፡ በአራተኛው ምዕራፌም የአጠናን
዗ዳውን በዜርዜር አቅርቧሌ፡፡
በጥናቱ አምስተኛ ምዕራፌ የተሰበሰቡት ቀሌድች በዜርዜር ዋና ሀሳባቸው የተተነተነበት
ሲሆን፣ ዋና ዋና ውጤቶችን እና ሇቀጣይ ጥናቶች የሚሆን አቅጣጫ

1
ያስቀመጠበት ዯግሞ ስዴስተኛ ምዕራፈ ነው፡፡ Laineste በዙህ ጥናቱ በኢስቶኒያ የዴህረ ሶሻሉስት
ቀሌድች ያሊቸውን ይትና
዗ትና ማህበረሰባዊ ተፅዕኖ ተንትኖ አሳይቷሌ፡፡
በዙህ ጥናት፣ Laineste እንዯሚሇው፣ በሂዩመር ዘሪያ ምርምር ማዴረግ የተጀመረው
በ Henri Bargson በ 1901 ዒ.ም. ነው፡፡ በተጨማሪም በሂዩመር ምርምር ዘሪያ ከላልች
ከፌተኛ ተፅዕኖ አምጭዎች ውስጥ Freud ዋነኛው እንዯሆነም Laineste በትወራዊ ዲራው
ገሌጿሌ፡፡ እንዱሁም ሂዩመር የፍክልር አንዴ አካሌ ነው ይሊሌ፡፡ ስሇሂዩመር ሇማጥናት ሶስቱን
ዋነኛ የአስተሳሰብ አዴማሶች (Psychoanalytic, Sociological, cognitive) ማወቅ
እንዯሚያስፇሌግ ገሌፆ፣ ስሇምንነታቸውም ማብራሪያ አቅርቧሌ፡፡ ከእነዙህ ሶስት የአስተሳሰብ
አዴማሶች ውስጥ Laineste ማህበረሰባዊ ትውርን መሰረት አዴርጏ፣ የኢስቶንያ ዴህረ-አብዮት
ቀሌድችን ማሀበራዊ ፊይዲ ተንትኖ አስቀምጧሌ፡፡
በዙህ ጥናት ስር የተካተቱት ሂዩመሮች በፅሁፌ ውስጥ ያለ በመሆናቸው፣ ከማህበረሰባዊ
ፊይዲቸው ይሌቅ ስነፅሁፊዊ ፊይዲቸው በይበሌጥ ይታያሌ፡፡ ይህም በመሆኑ ይህ ጥናት
በ Laineste ስራ ይሇያሌ፡፡ በተጨማሪም የየዯራሲያኑ ግሊዊ ፇጠራ እና ማሻሻያ
ስሇሚታከሌባቸውም በወጏቹ ውስጥ የሚገኙትን ሂዩመሮች፣ በፍክልር ስር የሚገኙ አይነቶቹ
ናቸው ብል ማጠቃሇሌም ይከብዲሌ፡፡ የሂዩመሮቹን አይነትም ስናይ ቀሌዴ ብቻ ሳይሆን በላልች
዗ውጏች ውስጥ የሚመዯቡ ያለም በመሆኑ ሁሇቱን ጥናቶች የተሇያዩ ያዯርጋቸዋሌ፡፡

2.1.2 የ MA (የሁሇተኛ ዱግሪ) ጥናቶች

በሁሇተኛ ዱግሪ ዯረጃ የተሰሩ እና ትኩረታቸውን ሂዩመር ሊይ ያዯረጉ ሁሇት ጥናቶችን
ከመረጃ መረብ (Internet) ሊይ በአጥኚው ተገኝተዋሌ፡፡ ቀዲሚው ጥናት በ Simon Fraser
University የቀረበ ሲሆን ሁሇተኛው በ University of South Africa ውስጥ የተሰራ
ነው፡፡
የመጀመሪያው ጥናት የቀረበው በ Phong Kuoch በ 2005 ዒ.ም. ሲሆን
“Laughing for a change: Racism, Humour, Identity and social agency” የሚሌ
ርዕስ አሇው፡፡ ይህ ጥናት አምስት ምዕራፍች እና 129 ገፆች አለት፡፡
የመጀመሪያው የዙህ ጥናት ምዕራፌ መግቢያ ሲሆን በሁሇተኛው ምዕራፌ (ክሇሳ
ዴርሳናት) ሊይ ዯግሞ በተሇይ የማንነት ትወራ (Identity theories) እና ሂዯታዊ ትወራ

1
(Oppression theories) አፅንኦት ተሰጥቷቸው በሚገባ ተብራርተዋሌ፡፡ ሶስተኛው ምዕራፈ
የጥናቱ ዗ዳ (methodology) የቀረበበት ሲሆን በአራተኛው ምዕራፌ ዯግሞ ከር
዗ር (ጏሳ)
ጋር የተያያዘ ሂዩመሮች (ቀሌድች፣ ካርቱኖች እና ፉሌሞች) ተተንትነውበታሌ፡፡ እነዙህ
የተተነተኑት ሂዩመሮች የተተረጏሙበት እና ይሁንታ የተሰጠበት ክፌሌ ዯግሞ በአምስተኛው
ምዕራፌ ተካትቷሌ፡፡
ይህም ጥናት እንዯ Laineste ጥናት ሁለ፣ ይበሌጥ ያተኮረው የሂዩመር ማህበረሰባዊ
ፊይዲ ሊይ ነው፡፡ ይሁንና የ Kuoch ጥናት “ሂዩመር ማንነትን ያሳያሌ፤ ሇማህበረሰብ ማንነት
ሇውጥም የራሱን ዴርሻ ይወጣሌ” (ገፅ 49) በማሇቱና የሚያጠናውም ከር
዗ር (ጏሣ) ጋር የተያያ዗
ይት
዗ት ያሊቸውን ሂዩመሮች በመሆኑ፣ ከእዙህ ጥናትም ሆነ ከ Laineste ጥናት ይሇያሌ፡፡
በተጨማሪም Kuoch ያጠናቸው ሂዩመሮች፣ በካርቱን ስዕልች እንዱሁም ፉሌሞች ሊይ
ያለትንም ጭምር መሆኑ ላሊ የሚሇየው ነጥብ ነው፡፡
ሁሇተኛው የ MA ጥናት በ Susanne Jacobs በ 2007 ዒ.ም. ሇዯቡብ አፌሪካ ዩኒቨርሲቲ
የቀረበው ሲሆን፣ ርዕሱ “The Implementation of Humour as Deflective Technique in
Contact Boundary Disturbance” የሚሌ ነው፡፡ ይህ ጥናት በአምስት ምዕራፍች ተከፊፌል
ቀርቧሌ፡፡
የመጀመሪያው ምዕራፌ፥ ሰበበ ጥናት፣ ዒሊማ፣ የጥናቱ ዗ዳ እና አዯረጃጀት ቀርቦበት፥
“መግቢያ” የሚሌ ርዕስ ያሇው ነው፡፡ በምዕራፌ ሁሇት ዯግሞ ስሇሂዩመር እና ምንነቱ፣ አይነቶቹ
እና ህክምናዊ ፊይዲው የተሇያዩ ትውሮች ቀርበዋሌ፡፡ በምዕራፌ ሶስትም የ “Gestalt”
ትወራ፣ የ“Contact boundary disturbance” (የርስ በርስ ግንኙነት ወይም ተራክቦ መታወክ)
ምንነትና ምንጮቹ፣ እንዱሁም የሂዩመር መፌትሄነት ተርዜሯሌ፡፡
዗ርዜሯ ሌ ፡፡ Jacobs በጥናቷ አራተኛ
ምዕራፌ ሊይ የመረጃ ስብስቧን፣ ትንታኔዋንና ግኝቷን ያስቀመጠች ሲሆን፣ በመጨረሻው
ምዕራፌም (በምዕራፌ አምስት) ማጠቃሇያና ይሁንታ አኑራ ጥናቷን አጠናቅቃሇች፡፡
ይህ የ Jacobs ጥናታዊ ስራ፣ በሰዎች ተራክቦ መካከሌ የሚፇጠር ግጭትን፣ እንዳት
በሂዩመር መፌታት እንዯሚቻሌ የሚያሳይ ነው፡፡ በዙህ ጥናት ሂዩመር ማህበራዊ ብቻ
ሳይሆን ህክምናዊ ፊይዲም እንዲሇው ተገሌፆበታሌ፡፡ በዙህ የሂዩመር ህክምናዊ ፊይዲ ሊይ
በማተኮሩም ከአሁኑ ጥናት ይሇያሌ፡፡

1
 2.1.3 በምርምር መጽሔቶች (Journals) የቀረቡ ጥናቶች (Articles)11
በተሇያዩ ተቋማት በሚታተሙ የምርምር መጽሔቶች ስር ሂዩመር እና ተዚማጅ ስራዎች
የሚዲሰሱ ጥናቶች እጅግ በርካታ ናቸው፡፡ በሀገራችን እምብዚም የማይታየው የጥናት መስክ
በፇረንጆቹ ስራዎች ውስጥ መበርከቱ፣ በውጪው ሀገር ምሁራን ዗ንዴ ሇጉዲዩ የተሰጠውን
ትኩረት ያመሊክት ይሆናሌ፡፡
በምርምር መጽሔቶች ሊይ የቀረቡትን ሁለንም ቀርቶ ብዘዎቹን ጥናቶች በዙህ ዲሰሳ
ሊይ ማቅረብ ፇፅሞ አይታሰብም፡፡ እዙህ ሊይ የቀረቡት እጅግ የቅርብ ጊዛዎቹ እና የበሇጠ ከዙህ ጥናት ጋር
ይቀራረቡ ይሆናሌ ተብሇው የታመነባቸው ናቸው፡፡ እነሱም ቢሆን የማስተዋወቅ ያህሌ እንጂ፣
ሙለ ዲሰሳ የቀረበባቸው አይዯለም፡፡
1. “The Distribution of humour in literary texts is not random: a statistical
analysis” በሚሌ ርዕስ በ Attardo, እና ላልች የተሰራው ጥናት የቀረበው
በ Language and Literature Vol. 17; 2008 journal ሊይ ነው፡፡ በዙህ ጥናት
Attardo እና ጓዯኞቹ የኦስካር ዋይሌዴን “Lord Arthur Savile’s Crime” እና
የዲግሊስ አዲምን “The Hitchiker’s Gute to the Galaxy” ጽሐፍች መርምረዋሌ፡፡
በዙህ ምርምራቸውም በፅሁፍቹ ውስጥ ያለ ሂዩመሮች እንዱሁ የተበተኑ ሳይሆኑ
ምጣኔያቸውን የጠበቁ እና የየጸሏፌቱን ስሌት የሚያሳዩ መሆኑን ዯርሰውበታሌ፡፡
ይህ ጥናት ጸሏፌት ሂዩመሮችን የሚጠቀሙት እንዲገኙ ሳይሆን በየራሳቸው ስሌት
እየተመሩ መሆኑን አመሊካች ነው፡፡
2. Environmental and Behavior Journal (2008; 40፡ 747-776) ሊይ የቀረበው የጥናት
ስራ ርዕሱ “Contact with Nature, Sense of Hunour, and Psychological Well-
being” የሚሌ ነው፡፡ በ Herzog እና Strevey በተሰራው በዙህ ጥናት ሂዩመር በሰዎች
ሊይ የሚያስከትሇው ሇውጥ ተዲስሷሌ፡፡ በተጨማሪም ይህ ጥናት ሰዎች ሂዩመርን መፌጠር፣
መጠቀም፣ ማጣጣም እና ማቅረብ የሚችለባቸው መንገድች ተተንትነውበታሌ፡፡

11
በዙህ ርዕስ ስር (በ Humour ዘሪያ) በተሇያዩ የምርምር መጽሔቶች (journals) ሊይ ቀርበው በ SAGE Publications
የታተሙ ከ 6 ዏ (ከስሌሳ) በሊይ ጥናቶች (Articles) ፣ በአሜሪካ ኤምባሲ የጥናትና ምርምር ማዕከሌ የመረጃ መረብ
(Internet) እጅግ ፇጣን አገሌግልት በመታገዜ እና የህትመት ዴርጅቱ (SAGE Pub.) ባጋጀው ዗ጋጀው የ 2 ወር ነፃ እዴሌ
(ከ April 1-31 እና ከ Oct. 1-30/2009 G.C) ተጠቃሚ ሆኜ አግኝቻሇሁ፡፡ እነዙህ ከተሇያዩ ተቋማት journals ሊይ
የወጡ ስሇሂዩመር እና ተዚማጅ ጉዲዮች የሚያወሱ ጥናቶች በእጄ ሊይ በ soft copy ስሇሚገኙ፣ የትምህርት ክፌለ አባዜቶ
ቢያንስ በ ILS ቤተመፃህፌት ቢያኖረው ሇቀጣይ አጥኚዎች እጅግ እንዯሚጠቅም አምናሇሁ፡፡

1
 3. በ Social Science Computer Review Journal (2007; 25:3) ሊይ
በ Baumgartner የቀረበው የጥናት ርዕስ “Humour on the Next Frontier: Youth,
Online Political Humour, and the Jib jab Effect” የሚሌ ነው፡፡ ይህ ጥናት በቡሽ
የስሌጣን ዗መን በኢንተርኔት የፖሇቲካ ሂዩመሮችን የሚመሇከቱ ወጣቶች በመዯበኛ
ህይወታቸው ሊይ ፖሇቲካዊ ቀሌድች ስሊሳዯሩት ተፅዕኖ የተጠናበት ነው፡፡ በውጤቱም
ሂዩመሮቹን የሚከታተለት ወጣቶች የተሻሇ ሂስ አቅራቢ ግን በፖሇቲካው ሊይ እምነት
የላሊቸው ሆነው መገኘታቸውን ጥናቱ ያሳያሌ፡፡ ይህም ሂዩመር ምን ያህሌ አመሇካከትን
የመቀየር አቅም እንዲሇው አመሊካች ነው፡፡ ወጣቶቹ በፖሇቲካው ሊይ አመኔታ ያጡት፣
ፖሇቲካዊ ቀሌድቹን በብዚት በመከታተሊቸው እንዯሆነ በጥናቱ ተገሌጿሌ፡፡
4. “Differences Between American, Egyptian and Lebanese Humor
Styles” በሚሌ ርዕስ International Journal of Cross Cultural Management
(2006; 6; 1) የቀረበው ላሊው ሂዩመርን የተመሇከተ ጥናት ነው፡፡ ይህ በ Kalling እና
ላልችም በ USA የተሰራ ጥናት ከሶስቱም አገሮች ሰዎችን በናሙናነት ወስድ የሂዩመር
አጠቃቀማቸውን መርምሯሌ፡፡ በዙህም መሠረት የሶስቱም ሀገር ዛጏች ተመሳሳይ የሂዩመር
አጠቃቀም እንዲሊቸው፣ አሜሪካውያኑ ግን በራሳቸው ሊይ በመቀሇዴ ሻሌ ብሇው
እንዯተገኙ አጥኚዎቹ ከዴምዲሜ ሊይ ሇመዴረስ ችሇዋሌ፡፡
5. በዙህ ክፌሌ በመጨረሻ የሚታየው ጥናት፣ “Ha, Ha, Ha: Improving Couple and
Family Healthy Humour” በ Eckstein እና በላልች ሁሇት አጥኚዎች በ 2003
የተሰራ ነው፡፡ ይህ The Family Journal (Vol. 12) ሊይ የቀረበው ጥናት ሂዩመር
ሇቤተሰብ እና ሇፌቅረኞች (ጥንድች) በዯስታ መኖር ያሇውን ዴርሻ ይገሌፃሌ፡፡
በተጨማሪም ከሂዩመር ተጠቃሚነታቸው አኳያ ጥንድች ራሳቸውን የሚገመግሙበት
የተሇያዩ ጥያቄዎችን ይዞሌ፡፡ እንዱሁም የሂዩመርን ጠቀሜታ የሚያሳዩ ጥቅሶች እና
የአጠቃቀም መንገድችም ቀርበውበታሌ፡፡

2.2 የሀገር ውስጥ ስራዎች

2.2.1 የዴህረ ምረቃ ጥናቶች
በቀጥታ በሂዩመር ሊይ ባይሆንም በተቀራራቢ ርዕሶች ሊይ የተሰሩ ሁሇት የሀገር ውስጥ
ስራዎች ተገኝተዋሌ፡፡ የመጀመሪያው መስፌን እንዴርያስ በአዱስ አበባ ዩኒቨርሲቲ

1
ሇውጭ ቋንቋዎች እና ስነፅሁፌ ትምህርት ክፌሌ በ 1993 ዒ.ም. “Satirical Elements in the
Poems of Nine post-revolution Amharic Poets” በሚሌ ርዕስ የሰራው ነው፡፡ ይህ ጥናት
በሶስት ክፌሌ ተከፊፌል በ 60 ዋና እና 43 አባሪ ገፆች የቀረበ ሲሆን በመጀመሪያው ክፌሌ ስሇ
“satire” አጠቃሊይ ገፅታ ዲሰሳ ቀርቦበታሌ፡፡ ሁሇተኛው ክፌሌ የግጥሞቹ ይት
዗ት የተዲሰሰበት ሲሆን
በመጨረሻው እና 3 ኛው ክፌሌም በግጥሞቹ ውስጥ ያሇው የሳታየር ዴምፀት የተተነተነበት ሆኖ
አብሮት መዯምዯሚያውም የቀረበበት ነው፡፡
ላሊው የሀገር ውስጥ የ MA ጥናት በአካለ ጌታነህ “Comedy and Social Purpose:
Two Plays of Menghistu Lemma” በሚሌ ርዕስ በ 1981 ዒ.ም. በአዱስ አበባ ዩኒቨርሲቲ
ሇውጪ ቋንቋዎችና ሥነጽሐፌ ክፌሌ የተሰራው ነው፡፡ በዙህ ጥናት፣ የመጀመሪያው ምዕራፌ ሊይ
መግቢያ፣ በሁሇተኛው ምዕራፌ ዯግሞ የመንግስቱ ሇማ ኮሜዱዎች የአቀራረብ ዗ዳ ቀርቦበታሌ፡፡
በሶስተኛው ምዕራፌ ሊይ ሳታየር እና ማህበራዊ ሂስ የሚሌ ትንታኔ ያሇ ሲሆን በአራተኛው
ምዕራፌ ዯግሞ ዴምዲሜው ቀርቧሌ፡፡ በአባሪነትም ከዯራሲ መንግስቱ ሇማ ጋር የተዯረገ
ቃሇምሌሌስ ተቀምጧሌ፡፡
በሁሇቱም ጥናቶች፣ ግጥሞቹ እና ተውኔቶቹ ውስጥ ምን አይነት ሽሙጦች እንዲለ
ተዲስሰዋሌ፡፡ የየዯራሲዎቹ ሽሙጣዊና ስሊቃዊ ዴምፀቶች በምን መንገዴ እንዯቀረቡም አካለና
መስፌን አጢነውታሌ፡፡ በተጨማሪም አጥኚዎቹ ሳታየሮቹ ማህበራዊ ሂሶች በመሆናቸው
ሥነጽሐፊዊ ፊይዲቸው ሊቅ ያሇ መሆኑን የተሇያዩ ጽሐፍችን ዋቢ በማዴረግ
አስረዴተዋሌ፡፡ እነዙህ ጥናቶች ከዙህ ጥናት ጋር የሚመሳሰለት የጥናቱን አንዴ ንዐስ ርዕስ
የሆነውን ሽሙጥ (Satire) እና ፊይዲውን በማየታቸው ብቻ ነው፡፡

2.2.2 የቅዴመ ምረቃ ጥናቶች

ከቅዴመ ምረቃ ጥናቶች፣ ሂዩመር ሊይ ትኩረታቸውን ያዯረጉ ሶስት የመመረቂያ ስራዎችን
ተገኝተዋሌ፡፡ የመጀመሪያው ሰሇሞን ክፌላ በ 1984 ዒ.ም. በአዱስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ሇኢትዮጵያ
ቋንቋዎችና ሥነ-ጽሐፌ ክፌሌ “ሂዩመር በሀዱስ አሇማየሁ ስራዎች ውስጥ” በሚሌ
የሰራው ጥናት ነው፡፡ ይህ ጥናት በ 3 ምዕራፍች ተከፊፌል በ 45 ገፅ የቀረበ ነው፡፡ በምዕራፌ
አንዴ (ክሇሳ ዴርሳን በሚሇው ርዕስ) ስር የተዚማጅ ጥናቶች ቅኝት፣ የጥናቱ ትኩረትና
የአቀራረብ ዗ዳ የሚለ ንዐሳን ርዕሶች ከነዜርዜር ሀሳባቸው ቀርቦበታሌ፡፡ በምዕራፌ ሁሇት ዯግሞ
በሂዩመር ምንነት፣ የመፇጠሪያ ምክንያቶች እና

1
ጠቀሜታ ዘሪያ በተሇያዩ ምሁራን የተሰነሩን
዗ ዴፇ ሀሳቦች ተቀምጠዋሌ፡፡ በመጨረሻውና ሶስተኛው
ምዕራፌም፣ በሀዱስ አሇማየሁ ሌቦሇድች ውስጥ የተገኙት ሂዩመሮች ተተንትነው፣
መዯምዯሚያ እና ጥቅሶች በመገኛ ቋንቋቸው ቀርቦበታሌ፡፡
የሰሇሞን ጥናት በመጀመሪያ ዯረጃ ሂዩመርን የሥነቃሌ አካሌ አዴርጏ ይፇርጃሌ፡፡
እንዯሚታወቀው ስነቃሌ የሚታወቅ ይፊዊ ዯራሲ የሇውም፡፡ በጽሁፌ ውስጥ የሚገኙት ሂዩመሮች
ዯግሞ፣ (ምንም እንኳ ጸሏፌቱ ከህብረተሰቡ እንዲሇ ወስዯው በጽሁፊቸው የሚጠቀሙባቸው
ከስነቃሌ ስር የሚመዯቡ ሂዩመሮች ቢኖሩም)፣ የታወቀ “ፇጣሪ” አሊቸው፡፡ በመሆኑም ሁለንም
“ከስነቃሌ ዗ርፌ ስር የሚካተቱ ናቸው” ብል ማጠቃሇ
ሇሌ የሚቻሌ አይመስሇኝም፡፡
በተጨማሪም ሰሇሞን በሀዱስ አሇማየሁ ሌቦሇድች ውስጥ የሚገኙ ሂዩመሮችን እንዲሇ፣ እያወጣ
አሣይቷሌ እንጂ በዒይነት ከፊፌል አሊቀረበም፡፡ ከዙህም በሊይ የሂዩመሮቹን የአቀራረብ
መንገዴ አሌዲሰሰም፡፡
ሁሇተኛው ጥናታዊ ጽሐፌ የክብካብ አስፊው “ሂዩመር አዴቬንቸርና ፊንታዙ በተመረጡ
የህፃናት ሥነፅሁፌ ዯራሲያን ስራዎች ውስጥ” የሚሇው ነው፡፡ ይህ ጥናት በ 1996 ዒ.ም.
በአዱስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ሇኢትዮጵያ ቋንቋዎችና ሥነ-ጽሐፌ ክፌሌ ተሰርቶ የቀረበ ነው፡፡ ይህ
በሶስት ምዕራፍች የተከፊፇሇውና 47 ገፆች ያሇው ጥናት፣ በሁሇተኛ ምዕራፌ ስሇሂዩመር
በጣም ጥቂት ነገር ከማሇቱ እና በትንታኔው አራት ያህሌ የህፃናት ተረቶች ያሊቸውን የሂዩመር
ገፅታ ሇማየት የሞከረ ከመሆኑ በቀር፣ ስሇሂዩመር በስፊት ያቀረበው ነገር የሇም፡፡
በመጨረሻ በዙህ ክፌሌ የሚቀርበው ላሊው ጥናት፣ በእንግዲወርቅ እንዴርያስ በዯቡብ
ዩኒቨርሲቲ ዱሊ መምህራን ትምህርትና ጤና ሳይንስ ኮላጅ ውስጥ፣ ሇአማርኛ ትምህርት ክፌሌ
በ 1995 ዒ.ም. የተሰራ የመጀመሪያ ዱግሪ ማሟያ ጽሐፌ ነው፡፡ ይህ “የሂዩመር አጠቃቀም
በመስፌን ሀብተማርያም የወግ መዴበልች ውስጥ” በሚሌ ርዕስ የተሰራው ጥናት አራት
ምዕራፍች እና 41 ገፆች አለት፡፡ ሇዙህ ሇአሁኑ ጥናት ከላልቹ ጥናቶች የበሇጠ ቅርበት
ያሇው ይህ ስራ፣ በመጀመሪያ ምዕራፌ መግቢያው ከቀረበበት በኋሊ፣ በሁሇተኛውም
ምዕራፌ ስሇሂዩመር እና ወግ ምንነት ትወራዊ ዲራዎች ሰፌረውበታሌ፡፡ በሶስተኛው ምዕራፌ
በመስፌን ሀብተማርያም ወጏች ሊይ ያለት ሂዩመሮች የተተነተኑበት ሲሆን በአራተኛውና
የመጨረሻው ምዕራፌ ማጠቃሇያ ተቀምጧሌ፡፡

1
 ከዙህ በሊይ የተዲሰሱት ሁለም ጥናቶች አሁን ከተጠናው ከዙህ ስራ ጋር ያሊቸው
ዜምዴና ሂዩመርን የዲሰሱ በመሆናቸው ነው፡፡ በወጏች ሊይ ሙለ ትኩረታቸውን ያኖሩ ጥናቶች
አሌተገኙም፡፡ የተገኘው አንዴ ጥናት፣ በመስፌን ሀብተማርያም ወግ ሊይ ትኩረቱን ያዯረገው
ከሊይ ባሇው አንቀጽ የተገሇጸው ሥራ ነው፡፡ እዙህ ሊይ የአሁኑ ጥናት ከበፉተኛው ጥናት
በምን እንዯሚሇይ በዜርዜር ማስቀመጡ አስፇሊጊ ይሆናሌ፡፡
የመጀመሪያ ዱግሪው ጥናት የተመሇከተው የመስፌን ሀብተማርያምን ወጏች ብቻ ነው፡፡
የአሁኑ ግን ከ 1976 ዒ.ም. ጀምሮ ያለ የስምንት ዯራሲያን የወግ መጻሕፌት (ከመጀመሪያው ጥናት
በኋሊ እንዯገና የታተመውን የመስፌንን የቡና ቤት ስዕልችና ላልችም ወጏች ጨምሮ)
በናሙናዊ የመረጃ አሰባሰብ ዗ዳ በመጠቀም ታይተውበታሌ፡፡ ከዙህም በሊይ የበፉቱ ጥናት
የሂዩመር አጠቃቀም እንጂ ሥነጽሐፊዊና ማኅበራዊ ፊይዲ በዜርዜር አሌተመሇከተም፡፡ እንዱሁም
አጥኚው የንባብና የአመሇካከት ሇውጥ በማዴረጉም የሂዩመሮቹን አይነትና የአቀራረብ መንገዴ
በተሻሇ ሁኔታ ሇማየት ችሎሌ፡፡ በተጨማሪም የአሁኑ ጥናት በሰነዴ ትንተና ሊይ ብቻ ሳይወሰን፣
በጥናቱ ስራቸው ከተካተተ ዯራሲያን ውስጥ፣አራቱ የወግ ዯራሲያን ስሇ ወግ እና ሂዩመር
ያሊቸውን የእውቀት ዲራ እና አመሇካከት በቃሇ-መጠይቅ የመረጃ መሰብሰቢያ ዗ዳ በመጠቀም
የተካተተበት መሆኑ ነው፡፡

1
 ምዕራፌ ሦስት
የወግ እና የሂዩመር ምንነት፣ ታሪክ እና ትወራዊ ዲራዎች
በዙህ ምዕራፌ ስር ስሇወግ እና ሂዩመር ምንነት እና ታሪክ በተሇያዩ ምሁራን እና
መጻሕፌት የተጠቀሱ ትወራዊ ዲራዎች ቀርበዋሌ፡፡ በመጀመሪያ ስሇወግ ምንነት የተገሇጹ
ነጥቦች ይቀርባለ፡፡

3.1 የወግ (Informal essay) ምንነት፣ ባህርያትና ታሪክ

3.1.1 የወግ ምንነት

ወግ (Informal essay) ምን እንዯሆነ ከማብራራት በፉት፣ እሱን የሚጠቀሌሇውን መጣጥፌ
(essay) ምንነት ማንሳት ይገባሌ፡፡ መጣጥፌ (essay) “በዜርው የተፃፇ እና የተብራራ፣
በማንኛውም ርዕሰ ጉዲይ ሊይ ጠቅሇሌ ያሇ ዕውቀትን የሚያስተሊሌፌ (ፀሀፉው ሇማሳመን፣
ሇማሳወቅ፣ ግሊዊ አመሇካከቱን ሇመግሇፅ፣ … የሚፅፇው) ኢ-ሌቦሇዲዊ ጽሐፌ ነው” ብሇው
በርካቶች ይበይናለ (Definitions, synonyms from Answers.com፤ WikiAnswers.com፤
The New Encyclopedia Britannica, 2005, 4: 562፤ Encyclopedia Americana:
2006, 10: 589) ፡፡ አብራምስ ስሇ መጣጥፌ ምንነት በ Glossary of Literary Terms, 4th
edition. ያሇውን በማቅረብ የመጣጥፌን ብያኔ እንቋጨው፡፡
Any brief composition in prose that undertakes to discuss a matter,
expresses a point of view, or persuades us to accept a thesis on
any subject whatever. The essay differs from a “treatise” or
“dissertation” in its lack of pretension to be systematic and
complete exposition, and in being addressed to a general rather
than a specialized audience; as a consequence, the essay
discusses its subject in non-technical fashion, and often with a
liberal use of such devices as anecdote, striking illustration, and
humor to augment its appeal (1981, 55).

መጣጥፌ (essay) በሁሇት ይከፇሊሌ፡፡ የመጀመሪያው መዯበኛ (formal) ሲሆን ሁሇተኛው

ኢ-መዯበኛ (informal) ነው፡፡ የዙህ ጥናት ዋና ትኩረት በዯበበ ሰይፈ “ወግ” የሚሌ ስያሜ
የወጣሇት ኢ-መዯበኛ መጣጥፌ (informal essay) በመሆኑ ከመዯበኛው መጣጥፌ (formal essay)
ምን እንዯሚሇየው መመሌከት ይቀዴማሌ፡፡ በወግና በመዯበኛ መጣጥፌ መሀሌ ያሇውን ሌዩነት
በጉሌህ ሇማሳየት ይበሌጥ አመቺ የሚሆነው የወግን ባህርያት በዜርዜር ማየት ነው፡፡

1
3.1.2 የወግ ባህርያት
ወግ እንዯ ሥነ-ጽሐፌ ቤተሰብነቱ የራሱ የሆኑ ባህርያት እና የሚይዚቸው ነገሮችም
(Elements of informal essay) አለት፡፡ ከእነዙህ ባህርያቱ የተወሰኑትን ከላልች የሥነ-
ጽሐፌ ዗ሮች ጋር የሚጋራቸው ቢሆንም፣ የራሱ ብቻ የሆኑም አለ፡፡ የተሇያዩ ሰዎች፣
(መስፌን፣ 1992፣1-8፤ ዯበበ፣ 1976፣1-5፤ Encyclopedia Americana፣ 2006፣ 589-
591፤ http://wikipidia.com፤ http://answers.com፤ http://www.jstor.org) የወግ
ባህርያትና ፌሬ ነገሮች ናቸው ብሇው የጠቀሷቸውን አምስት ነጥቦች ቀጥሇው በዜርዜር
የቀረቡት ናቸው፡፡

1. ብሩኅነት፡- በወግ ውስጥ የሚነሱ ጉዲዮች የተብራሩ ሉሆኑ ይገባቸዋሌ፡፡ ወግ ብሩህ ሆኖ

ካሌቀረበ አንባቢን አይስብም፡፡ ይህም በመሆኑ ወግ ፀሀፉው የተሇያዩ ዗ዳዎችን ተጠቅሞ
የተነሳበትን ነጥብ ያብራራሌ፡፡ ዯራሲው የተነሳበትን ጉዲይ በዜርዜር ሇማሳየት ሲሌ እንዯ
ትርክት፣ አስረጂዎች፣ አነፃፃሪ ቃሊት፣ … ይጠቀማሌ፡፡ ታዱያ የተነሳበትን ነጥብ የሚያብራራው
በቀጥተኛ ገሇፃ ብቻ ሳይሆን አንደን ሀሳብ እያነሳ ላሊውን እየጣሇ (ግን አንደን ዋና ክር
እየመ዗዗) ጭምር ነው፡፡

2. ምጡንነት እና ሚዚናዊነት፡- ወግ እጅግ ረዜሞ የተንዚዚ፣ እጅግ አጥሮም ቁንፅሌ ያሇ እንዯሆነ

የወግነት ባህርይው ይሳሳሌ፡፡ በአግባቡ የተመጠነ ከሆነ ግን አንባቢው ሳይሰሇች ይሌቃሌ፡፡
዗ሌ ቃ ሌ ፡፡
ወግ ሚዚናዊ ካሌሆነም ጸሏፉውን ትዜብት ሊይ ይጥሊሌ፡፡ በተጨማሪም አንባቢው ወገንተኛ ሆኖ
እንዱከታተሇው ስሇሚያዯርግ የተወዲጅነቱን ጣዕም ሉቀንሰው ይችሊሌ፡፡

3. አግባቢነት፡- ወግ የጸሏፉው ስሜት ጏሌቶ ይንፀባረቅበታሌ፡፡ ይህም አንዴም፣ እኔ እያሇ

ማውራቱ፣ አንዴም ኢ-መዯበኛ የቋንቋ አጠቃቀምን በመገሌገለ ሉሆን ይችሊሌ፡፡ ከዙህ
በተጨማሪም የወግ አንባቢና ዯራሲን አግባቢነት፣ ከእውነተኛው ዒሇም የተጨሇፇ “የራስ”
ገጠመኝ በመሆኑ ምክንያት፣ የሚመጣም ጭምር ነው፡፡ ከዙህም በሊይ ዯበበ እንዲሇው፣ ወግ
“ቢቆነጥጥ የማያሳምም፣ ቢጏንጥ የማያቆስሌ” (1976፣3) አቀራረብን የሚከተሌ በመሆኑም
ጭምር፣ ዯራሲውና አንባቢው ስሇ “ጉዲቸው” እንኳን ሲወያዩ በጓዯኝነት መሌክ
ሳይሰቀጥጣቸው ነው፡፡

1
4. አዜናኝነት፡- መስፌን(1992፡ 4) “ማዜናናት ሇወግ ዋነኛ ባህሪው እንዯሆነ ሉታወቅ ይገባዋሌ”
ይሊሌ፡፡ በመስፌን ብቻ ሳይሆን ስሇ ወግ ምንነት በተገሇፀባቸው ብዘዎቹ ፅሁፍች ውስጥ
ማዜናናት የወግ ዋነኛ ግቡ እንዯሆነ ተዯጋግሞ ተገሌጿሌ፡፡ “… ማዜናናት ሲባሌ፥ ፇገግ
ማስዯረግን፣ ማሳቅን፣ የሚያጠቃሌሌ ቢሆንም በተራነት የማይጠበቅ ግርምት፣ የማይረሳ
አዴናቆትን “እንዱህ ነው ሇካ” የሚያሰኝ የመንፇስ ዯስታን በአመዚኙ የሚጨምርም ነው”
(ዜኒ ከማሁ)፡፡

ወግ በውስጡ ቢያንስ ሶስት አዜናኝ እንዱሆን የሚያስችለትን ፌሬ ነገሮች እንዯሚይዜም

በ Encyclopedia Americana፣ 2006፣ 589-591 እና በ http://www.jstor.org ሊይ ተገሌጾ
እናገኛሇን፡፡ ከእነዙህ ፌሬ ነገሮች የመጀመሪያው ማራኪ ቋንቋ ነው፡፡ ማራኪ ቋንቋ ያሇው ወግ፣
አንባቢውን ከመሳቡም በሊይ፣ የያውን
዗ው ን ቁምነገር ሇማስተሊሇፌ አመቺ መንገዴ ያገኛሌ፡፡ ወግ
ሉይው
዗ው ይገባሌ ተብል ከሊይ በተጠቀሱት ፅሁፍች ውስጥ የተገሇፀው ላሊ ፌሬ ነገር፣ ምርጥ
ምሳላ ነው፡፡ ምርጥ ምሳላ የተነሳውን ነጥብ በሚገባ ያጠናክራሌ፡፡ ከዙያም በሊይ ምርጥ ምሳላ
የወግን አዜናኝነት ይጨምረዋሌ፡፡ ሶስተኛው ወግ የሚያካትተው ፌሬ ነገር ሂዩመር ነው፡፡
ሂዩመር የላሇው ወግ፣ ወግነቱ እጅጉን አጠራጣሪ ነው፡፡ ሂዩመር በወግ ውስጥ እየተገኘ አንባቢን
ማዜናናት ብቻ ሳይሆን፣ ዯራሲው ሉያስተሊሌፇው የሚፇሌገውን መሌዕክት ሇማስረፅ የራሱን
ዴርሻም ይወጣሌ፡፡
በአጠቃሊይ ወግ ከመዯበኛው መጣጥፌ የሚሇየው “የበሇጠ ግሊዊ፣ ንግግራዊ፣ ኢ - መዯበኛ
አቀራረብ፣ የፀሀፉውን ዴምፀት የሚያሳውቅ፣ ኪናዊ ውበትን የተሊበሰ፣ አዜናኝ” መሆኑ እንዯሆነ
(www.jstor.org/stable፤ www.essaymall.com፤ መስፌን፣ 1992፣ 4፤ መስፇርት፣
1977፣ 37) ይገሌፃለ፡፡
ከሊይ በተገሇጹት ቦታዎች ሊይ መጣጥፌ እና ወግ በምን እንዯሚሇያዩ የተገሇጹበት ዜርዜር
ነጥቦች፣ ሇዙህ ጥናት ወግ የሆኑትን ስራዎች ካሌሆኑት የኢ-ሌቦሇዴ ስራዎች የተሇዩበት በመሆኑ
በሚከተሇው ሰንጠረዥ ጠቅሇሌ ብሇው ቀርበዋሌ፡፡

2
የሚታየው ወግ መዯበኛ መጣጥፌ
ነጥብ
መዯብ (አንፃር) ብዘውን ጊዛ በአንዯኛ መዯብ “እኔ” እያሇ በሶስተኛ መዯብ በቀጥታ ይቀርባሌ
ተጠቅሞ ሇሁሇተኛ መዯብ
ተዯራሲ“አንተ”፣ “አንቺ” እና “እናንተ”
ብል ያቀርባሌ
መነሻ (ምንጭ) የተሇመዯ የህይወት ውጣ ውረዴ፣ ታሪካዊና ሳይንሳዊ እንዱሁም
የዯራሲው ገጠመኝ፣ የዕሇት ተዕሇት ጽሐፊዊ መዚግብት እና አውዯ
ህይወት እውቀቶች
ዴምፀት - ግሊዊ ስሜቶችን (ምፀት፣ ሽርዯዲ፣ - ስሜታዊ ገሇፃዎች የላለበት፣
ዴንቀት፣ ቁጣ፣…) ያስተናግዲሌ፡፡ - ሇርዕሰ ነገሩ እንጂ ሇዯራሲው
- ንግግራዊ እና አግባቢ ነው፡፡ ስሜት ቅርብ ያሌሆነ
መዋቅር ቀሊሌ፣ ተግባቦታዊ እና ኢ-መዯበኛ ርዕሰ ነገሩን ወዱያ ወዱህ ሳይሌ
በቀጥታ ያቀርባሌ፤ መዯበኛ
ሰዋስዋዊ አቀራረብን ይከተሊሌ፡፡
የኃይሇቃሌ በየትኛውም ቦታ፤ ተከፊፌል በየአንቀፁ ተከፊፌል የሚቀርብ፣ ብዘውን ጊዛ
አቀማመጥ ሊይገሇፅም ሉገሇፅም ይችሊሌ በጽሐፈ መካከሌ ሊይ የሚኖር
(ሇምሳላ በአንዴ ገጽ ጽሐፍች ሊይ
በ 2 ኛና በ 3 ኛ አንቀፅ የሚታይ)
ቋንቋ የቀን ተቀን መግባቢያዎች፣ የንግግር፣ ሙያዊ ቃሊት፣ መዯበኛ የሆኑ
የላሊ ቋንቋ እና የ“አራዲ” ቃሊትንም ቃሊትን እና መዯበኛ አጻጻፌን
እንዲስፇሊጊነቱ ሉጠቀም ይችሊሌ ተከትል ይቀርባሌ
ዒሊማ ሇማዜናናት፣ ቀሇሌ ያለ ሀሳቦችን እውቀትን ሇማስረጽ፣ አስተሳሰብን
ሇላልች ሇማካፇሌ ሇማስፊት፣ የሰዎችን አመሇካከት
ሇመቀየር፣ አንዲንዳም ሇሇውጥ
ሇማነሳሳት
 የወግን እና ላልች ኢ-ሌቦሇዴ ጽሐፍችን (መዯበኛ መጣጥፍችን) ሌዩነት
የሚያሳይ ሰንጠረዥ

2
 3.1.3 የወግ ታሪክ
በየጽሐፍቹ የተገሇፁት ባህሪያቱ ተጠቃሌሇው ከዙህ ንዐስ ርዕስ በሊይ በሰንጠረዥ
የቀረቡሇት ወግ፣ ሇመጀመያ ጊዛ የተከሰተው የህግ እና የፖሇቲካ ሰው በሆነው ሚሸሌ ዳ.
ሞንታን (Michel de Montaign)፣ በፇረንሳይ ሀገር፣ በ 1580 ዒ.ም. እንዯሆነ በ Encyclopedia
Americana, 2006; 10: 1823፤ Gray; 1994: 109 ሊይ ተገሌጿሌ፡፡ ሞንታን ስራዎቹን ሙከራ
ሇማሇት “essai” ብል በማውጣቱና ቃለን በመጠቀሙ እንጂ የብለይ ኪዲን ዴርሳናት ውስጥም የወግን
ባህርይ የያዘ እንዲለ በ jstor.org.com ሊይ በፕሮፋሰር ጋሊፕሪን የተፃፇው ጽሐፌ ያስረዲሌ፡፡
በዙህ ሁኔታ essay የሚሇው ስም የፀዯቀሇት ወግ፣ በፌራንሲስ ቤከን አማካይነት ወዯ
እንግሉዜም ሉገባ ችሎሌ፡፡ በተሇይ በ 17 ኛው እና በ 18 ኛው መቶ ክፌሇ ዗መን “Tatler” እና
“Spectator” በተባለት ጋዛጣዎች ባሇውሇታነት፣ እንዱሁም ዊሌያም ቴምፕሌ፣ ቤን ጆንሰን፣
ጆናታን ስዊፌት፣ አላክሳንዯር ፖፕ፣ … በተባለ ጸሏፌት፣ በከፌተኛ ሁኔታ እየተስፊፊ ሂዶሌ
(Encyclopedia Americana, 2006; 10: 1823)፡፡ 19 ኛው መቶ ክፌሇ ዗መን በተሇይ፣ ወግ
ሇዚ ባሇው ሁኔታ እየተፃፇ በመምጣቱ ሳቢ እና አስዯሳች የሆነበት ወቅት ነበር፡፡ በዙህ ጊዛ
በተሇይ ሂዩመራዊ በሆነው ወጉ ማርክ ትዌይን ይጠቀሳሌ፡፡ ወግ አሁንም በየተቋማቱ
በትምህርትነት የሚሰጥ፣ ሇሥነ-ጽሐፊዊ ውበቱ ሲባሌ በብዘዎች የሚነበብና የሚወዯዴ፣
መሆኑን (ዜኒ ከማሁ፣ Watson, R. 1956: 69 እና Encyclopedia Americana:
2006፣10፡ 589) ያወሳለ፡፡
በሀገራችንም፣ በተሇያዩ ጋዛጦች እና መጽሔቶች ሊይ የተሇያዩ ወጏች በተሇያዩ ቀዯምት
አመታት እየታተሙ የነበረ ቢሆንም፣ በመዴበሌነት ተሰባስበው የታተሙት ግን ሇመጀመሪያ ጊዛ
በ 1976 ዒ.ም. በመስፌን ሀብተማርያም ነው (ሚኪያስ፣ 1993፡ 3 ፤ ግርማ፣ 1988፡ 1) ፡፡
በመዴበሌ ህትመት ዯረጃ፣ እስከ 1992 ዒ.ም. የመስፌን ሀብተማርያም ወጏች ብቻ 12 የታተሙ
ሲሆን፣ ከዙያ በኋሊ ግን ወዯ ህትመት ጏራው ላልችም ተቀሊቅሇዋሌ፡፡ ባሇፈት አስር
አመታት ብቻ፣ ስብሀት ገብረ እግዙአብሔር፣ አብርሃም ረታ ዒሇሙ እና ኤፌሬም እንዲሇ፣
እያንዲንዲቸው ሁሇት ሁሇት የወግ መዴበልችን ሲያሳትሙ፣ ላልች ሶስት ያህሌ ጸሏፌትም
ወግን ሇብቻው እና ከግጥም ጋር እያዲበለ አንዴ አንዴ መዴበልችን አሳትመዋሌ፡፡13

12
መስፌን ሀብተማርያም ተጨማሪ የወግ መዴብልችን በ 1983 እና በ 1992 ዒ.ም አሳትሟሌ፡፡
13
ዯራሲያኑን፣ መጻሕፌቶቻቸውን እና ያሳተሙበትን ዒመተ ምህረት በአባሪ 1 ሊይ መመሌከት ይቻሊሌ፡፡

2
3.2 የሂዩመር ምንነት፣ አይነት፣ አቀራረብና ፊይዲ
3.2.1 የሂዩመር ምንነት
ስሇሂዩመር ምንነት በቀጥተኛ አገሊሇፅ ማስቀመጥ እጅግ ይከብዲሌ፡፡ ሇዙህም ምክንያቱ
ሂዩመር የሚሇው ቃሌ እጅጉን ከዯስታ እና ሳቅ አምጪ ስሜት ጋር በመቆራኘቱ እንዯሆነ
Encyclopedia of Language and Linguistics , 2006; 5፡ 425 እና ነጋሽ ገብረ
ማርያም፣ 1978፡ 12 ይገሌፃለ፡፡ ሳቅ ሇሰዎች የተሰጠ ፀጋ ቢሆንም፣ ሁለም ሰው በተመሳሳይ
ነገር አይስቅም፡፡ አንዲንዴ ሰው የሚስቅበት ነገር ላሊ ሰው አይስቅበትም፡፡አንደ የተዯሰተበት ነገር፣
ላሊው ምንም ስሜት ሊይሰጠው፣ እንኳን ሉያስዯስተው ጭርሱኑ ሉያስከፊው እና ሉያናዴዯው
ይችሊሌ፡፡ Jacobs በጥናቷ እንዲሇችው “ሁለንም ሰው ሉያስቅ የሚችሌ ነገር የሇም፤
ማንኛውም ነገር (anything) ግን ማነኛውንም ሰው ሉያስቅ ይችሊሌ” (2007፡ 34)፡፡
የአስዯሳችነት ጉዲይ መሇያየት፣ ከሰው ሰው ብቻ ሳይሆን በአንዴ ሰው ሊይም ከወቅት ወቅት
ይሇያያሌ፤ ዚሬ ያስዯሰተን ነገር፣ ነገ ምንም እንዲሌሆነ አይተን ሌናሌፇው እንችሊሇን፡፡ ይህም
በመሆኑ ሂዩመርን በአጭር ቃሊትና ሁኔታ መበየን በጣም አስቸጋሪ ነው፡፡
ያም ሆነ ይህ ግን፣ ሇሂዩመር በተሇያዩ ቦታዎች የተሇያየ ፌቺ ተሰጥቶት መገኘቱ
አሌቀረም፡፡ Macmillan English Dictionary for Advanced Learners፡ “the quality
that makes a situation or entertainment funny” (2002: 702) ብል ሂዩመርን ሲፇታው፣
wikipedia, the free encyclopedia.com ዯግሞ “the tendency of particular
cognitive experiences to provoke laughter and provide amusement” (p.1)
ይሇዋሌ፡፡ The American Heritage Dictionary of English Language (2003)ም “The
ability to perceive, enjoy, or express what is amusing, comical, incongruous,
or absurd” ብል ትርጓሜውን ያስቀምጣሌ፡፡ The New Encyclopedia Britannica
volume 6 ም “form of communication in which a complex mental stimulus
illuminates or amuses, or elicits the reflex of laughter” (2005, 145) ብል
ይበይነዋሌ፡፡
እዙህ ሊይ የተገሇፁትም ሆኑ ላልች ምንጮች ሂዩመርን ከመዯነቅና መገረም፣ ከመዜናናት፣
ከመዯሰትና ከመፇንዯቅ ጋር አያይው
዗ይ ገሌጹታሌ፡፡ የሚከተለት ቃሊትም ከሂዩመር ፌቺዎች
ጋር ብዘ ጊዛ ተያይው
዗ው ይነሳለ፡፡ ቃሊቶቹም፡- አሇመጣጣም (incongruity)፣ አስዯሳች (funny)፣
አዜናኝ (comedy)፣ አስዯናቂ (amusing)

2
(ridiculousness) አዜናኝ (pleasurable)፣ አስቂኝ (laughable)፣ መጃጃሌ (absurdity)
የሚለት ናቸው፡፡ እንዱህ ተብል ሇመበየን የተሞከረውን ሂዩመር፣ Leslau በ English Amharic
Context Dictionary “ቀሌዴ የጨዋታ ሇዚ” (1973፡ 601) እያሇ የአማርኛ አቻውን
ይጠቁማሌ፡፡
ሂዩመር የሚሇው ቃሌ “umor” ከሚሇው የሊቲን ቃሌ እንዯመጣ
(http://www.answers.com፤ http://www.knowledgerush.com፤ Potter፣ 1954፣7፤
The New Encyclopedia Britannica: Macropedia; 20, 682) ሲገሌፁ፣ ትርጉሙም ፇሳሽ
ማሇት ነበር ይሊለ፡፡ ሊቲኖች አራቱን የሰውነት ፇሳሾች (Yellow bile, black bile, blood, and
phlegm) ሂዩመር ብሇው ይጠሯቸዋሌ፡፡ እነዙህ ፇሳሾች በሰውነት ውስጥ የራሳቸው ምጣኔ ያሊቸው
ሲሆን፣ ይህ ምጣኔያቸው የተዚነፇባቸው ሰዎች የሚያዯርጉትን የሞኛሞኝ ተግባራት
በማስተዋሌ፣ ሂዩመር አስቂኝ ዴርጊትን መግሇፅ ጀመረ (ዜኒ ከማሁ፤ ነጋሽ፣ 1978፣ 12)፡፡
ስሇሂዩመር ታሪክ ከሊይ የተነሳው በቂ ሆኖ በየጊዛው በተነሱ ትውሮች ውስጥ ሂዩመር
በምን መንገዴ እንዯታየ እንመሌከት፡፡ እዙህ ሊይ የተገሇፁት ትውሮች ስሇሂዩመር አፇጣጠር፣
የአከዋወን ሂዯት እንዱሁም ተግባር፣ የየራሳቸው ትኩረትና አተያይ አሊቸው፡፡
http://en.wikipedia.org፤ http://answers.com፤ Jacobs 2007፣31-37፤ Laineste፣
2008፣ 17፤ ሊይ የተገሇፁት ትወራዎች ሶስት ናቸው፡፡ እነሱም፡-

1. ስነሌቦናዊ ትውር (Psychological theory)፡- የስነሌቦናዊ ትውር አራማጆች የሂዩመር

አፇጣጠር ሊይ ትኩረት ያዯርጋለ፡፡ የዙህ ትውር ተከታዮች ስሇ ሂዩመር አፇጣጠር ተመሳሳይ
ሀሳብ የሊቸውም፡፡ Encyclopedia Americana: 4፡ 563-564፤ እና Clark; 1970፡ 20-21
በዙህ ትውር ስር ሉመዯቡ የሚችለ ሶስት አይነት አመሇካከቶችን አስቀምጠዋሌ፡፡

ሀ) የበሊይነትና የበታችነት ትወራ (Superiority and Degradation theories)

ከዙህ ትውር ተከታዮች ውስጥ ታዋቂዎቹ የግሪክ ፇሊስፍች አፌሊጦን እና አሪስጣጣሉስ
ይጠቀሳለ፡፡ እነዙህ ፇሊስፍች፣ ሰዎች የሚስቁት በላልች ጉዴሇትና ስህተት ነው ብሇው ያምናለ፡፡
እንዯ እነሱ አገሊሇፅ፣ ሰዎች እንዱህ በማዴረጋቸው (በሰው ጉዴሇት በመሳቃቸው) ከተሳቀበት
ሰው በሌጠናሌ ብሇው ያስባለ፡፡ አፌሊጦን፣ ሳቅ አስከፉ የሆነ እና ላልችን ከሚያዋርዴ ነገር
ጋር ዜምዴና ያሇው ነው ብል ያምን ነበር፡፡ አርስቶትሌና

2
ማርክስ ቼቸሮም አስቂኝ የሆነ ነገር የሚመጣው ዜቅ ካሇና ጎድልነት (deformity) ከሚታይበት
ነገር ነው የሚሌ ግምት ነበራቸው፡፡

ሇ) ያሇመጣጣም ትወራ (The theory of Incongruity)

የዙህ ትውር አራማጆች ዯግሞ ይሆናሌ ብሇን በምንጠብቀው ነገር እና በዴርጊቱ መካከሌ
የኃይሌ ሚዚን ሲፊሇስ (የጠበቅነውን ሳናገኝ ስንቀር) ሳቅ ይፇጠራሌ ብሇው ያምናለ፡፡ የሰር ፌሉፕ
ሲዴኒ ንግግር ተጠቅሶ በ“ኢንሳይክልፒዱያ አሜሪካና” ሊይ እንዯቀረበው “ሰው የጠበቀው ቀርቶ
ያሌጠበቀው ሲሆን እንዯሚስቀው (እንዯሚዯነቀው) ላሊ ጊዛ ሉስቅና ሉዯነቅ አይችሌም”
(2006፣ 563)፡፡

ሏ) ከስጋት የመሊቀት ትውር (Theories of Relief of Tension)

ኮስትሇር እና ላልች በዙህ ትውር የሚስማሙት ዯግሞ ሂዩመር የሚፇጠረው፣ ከፌርሃት፣
ከስጋት ወይም ከመዯነቅ የተነሳ የታመቀ ስሜት (የተጨነቀ መንፇስ) መተንፇሻ ሲያገኝ ነው
ይሊለ፡፡ የመሊቀቅ ትውር አራማጆች ሇዙህ በማስረጃነት የሚጠቅሱት ሰው ስራውን ሰርቶ
ሲጨርስ የሚገጥመውን ዯስታ ነው፡፡

2. ማህበረሰባዊ /የስነሰብ ትውር (Social/Anthropological Theories):-

በዙህ ትውር ስር ይበሌጥ ትኩረት የሚሰጠው የሂዩመር ፊይዲ ነው፡፡ የማህበረሰባዊ
ትውር አራማጆች፣ ሰዎች በማህበራዊ ግነኙነታቸው ሂዩመርን እንዳት እና ሇምን እንዯሚጠቀሙበት
ይመረምራለ፡፡ የሰው ከሰው እና የማህበረሰብ ከማህበረሰብ፣ ሂዩመሮች ሌዩነት እና የአተረጓጏም
ስሌት የሚቃኘውም በዙህ ትውር መሠረት ነው፡፡ በትውሩ አራማጆች መሰረት ሂዩመርን
የሚጠቀሙ ሰዎች በተሻሇ ሁኔታ አካባቢያቸውን የመቆጣጠር (በአካባቢያቸው ተፅዕኖ የማሳዯር)
ኃይሌ አሊቸው፡፡

3. ሂዯታዊ ትውር (Cognitive theories)

በሂዯታዊ ትውር ውስጥ ጏሌተው የሚጠቀሱት አራማጆች ካንት እና ሾፏን ሀወር ናቸው፡፡
ይህ ትውር የሚያተኩረው ሂዩመር የሚዋቀርበትን ሂዯት በመመርመር ሊይ ነው፡፡ በዙህ ትወራ
መሠረት ሰዎች ከኑሮ ሌምዲቸው እና ካሊቸው እውቀት በመነሳት ሂዩመርን ይፇጥራለ፤
ያጣጥማለ፡፡ ይህ ትወራ ሰዎች ሂዩመርን ሇመፌጠር ከሚያስቡበት እስከ የሚያቀርቡበት ሁኔታ፣
ያሇውን ሂዯት ይመሇከታሌ፡፡ እንዯዙህ ትወራ አካሄዴ ሰዎች ‘መሆን አሇበት’ ብሇው ያስቡት
የነበረውንና ያለበትን ሁኔታ በማነፃፀር

2
ሂዩመርን ሉፇጥሩ እና ሉገነቡይ
዗ ችሊለ፡፡ ይህንን አባባሌ በሚከተሇው የ Hertzler አባባሌ ማጠናከር
ይቻሊሌ፡፡
We laugh when persons in some way depart from the standard
behavior set for them as friends, parents, and children-… or in
almost any other activity characteristic of or essential to a social
system (1970፣ 86-87).

3.2.2 የሂዩመር አይነቶች

በተሇያዩ መጻሕፌትና ምሁራን ዗ንዴ፣ የሂዩመር አይነቶች ከነተከፊፇለበት ምክንያት፣
ጥርት ብሇው በዜርዜር አሌተቀመጡም፡፡ ሂዩመሮቹ ተከፊፌሇው የተቀመጡበት ሁኔታም
ወጥነት የሇውም፤ አንደ ቦታ ሊይ “የአቀራረብ መንገዴ” በተባሇው መዯብ ስር የተቀመጡ
ሂዩመሮች፣ ላሊ ቦታ ሊይ “የሂዩመር አይነት” ውስጥ ተቀምጠው ይገኛለ፡፡14
ኢስትማን፣ ሂዩመሮችን “ተተግባሪ ቀሌድች (Practical jokes) እና ሏሳባዊ (perceptual)”
(1936፡ 51-52) ብል በሁሇት ይከፌሊቸዋሌ፡፡ Encyclopedia of Language and
Linguistics: 2006: 5:428 እና http://en:wikipedia.org ዯግሞ ከአቀራረባቸው አንፃር፥
ሂዩመሮችን፡ ቃሊዊ (verbal)፣ የሚታዩ (Visual) እና እንቅስቃሴያዊ (Physical)፣ በማሇት
በሦስት ይከፌሎቸዋሌ፡፡
ይህ ጥናት የሚዲስሰው (የሚተነትነው)፣ ጽሐፊዊ ስራዎችን (ወጏችን) በመሆኑ፣ ቃሊዊ
(verbal) ከተባሇው የሂዩመር አቀራረብ መንገዴ ስር የቀረቡትን የሂዩመር አይነቶች 15
፣እንዯገና ሇትንታኔ በሚያመች መንገዴ ተከፊፌሇው ቀርበውበታሌ፡፡ ሇትንታኔ እንዱያመች
በአራት መዯቦች ስር፣ የሚቀርቡት የሂዩመር አይነቶች ከ Encyclopedia Americana፣ 2006፣
4:563-564፤ The New Encyclopedia Britannica, Macropaedia፣ 2005፣ 20:682-
688፤ Eastman፣ 1936፣ 49-52፤ Jacobs፣ 2007፣ 39-40፤ Mulder M. and Nijholt፣
2002፤ http://en.wikipedia.org፤ http://answers.yahoo.com፤
www.jeinmawter.com፣ የተገኙ ናቸው፡፡

14
ይህ አንዴም የጥናት ዗ርፈን አሇመዲበር፣ አንዴም በሂዩመር ፅንሰ ሀሳብ ሊይ ሇመስማማት ያሇውን አስቸጋሪነት፣ አንዴም
የቃሊቱን ተወራራሽነት፣ አንዴም የ“አይነት” እና የ“አቀራረብ መንገዴ” እሳቤ መበራረቅ፣
዗በራረቅ፣ ... ያመሊክታሌ የሚሌ ግምት
አሇኝ፡፡
15
በየቦታው የሂዩመር አይነቶች (Types/kinds/varieties of Humour) ተብሇው የተቀመጡት እጅግ ብዘ
(አንዲንዳ እስከ 27 የሚዯርሱ) በመሆናቸው፣ በተጨማሪም የሂዩመር የአቀራረብ መንገድች እና አይነቶች
ተዯበሊሌቀው ስሊለ፣ ሁለንም የሂዩመር “አይነቶች” ማየት አይቻሌም፡፡ በመሆኑም በዙህ ጥናት ውስጥ፣ ሇትንታኔ እና
በአማርኛው ሇማስረዲት የሚመቹት በአራት መዯብ በመከፇሌ ቀርበዋሌ፡ ፡

2
 3.2.2.1. ቀጥተኛ ተረካዊ ሂዩመር ወይም ቀሌዴ
(Joke, Jest, The catch tale)
በዙህ ምዴብ ስር የተካተቱት ቀጥተኛ የማስዯሰት (የማሳቅ) ባህሪ ያሊቸው ተረኮች
ናቸው፡፡ ቀሌዴ የአስዯሳችነት እና የአስዯናቂነት ባህሪ ያሇውና ዗ርርያ
዗ ተሇ ረካዊ አቀራረብ
ያሇው የሂዩመር አይነት ነው፡፡ ላኒስቴ “Joke is a text that starts with a set up
and ends with an unexpected punch-line, and is usually intended to be
funny” (2008, 23) ብል ቀሌዴን ይገሌጸዋሌ፡፡ ብዘዎቹ ቀሌድች ባሌተጠበቀ መንገዴ ጨራሽ
በመሆናቸው፣ መጨረሻ ሊይ የአዲማጫቸውን (የአንባቢያቸውን) ስሜት ወዯ ፇገግታና መገረም
ይቀይራለ፡፡

3.2.2.2. ተረብ 16 ወይም ዴንገቴ መሌስ ሂዩመር (Wit, Sally, Repartee)

በዙህ ምዴብ የተካተቱት ሂዩመሮች ሌዩ መሇያቸው፣ ዴንገተኛ የሆነው መሌስ እና
ፇጠራዊ ፇጣን ተረባቸው ነው፡፡ The American Heritage Dictionary of the English
Language (2003) Wit implies intellectual keenness and the ability to
perceive and express in a diverting way analogies between dissimilar things.››
ብል ይበይነዋሌ፡፡ www.the free dictionary.com ሊይም “The talent or quality of using
unexpected associations between contrasting or disparate words or ideas to
make a clever humorous effect” ተብል ተተርጉሟሌ፡፡ እነዙህ ብያኔዎች የሚያሳዩት “wit”
ምን ያህሌ መሇኛ፣ ቅፅበታዊ እና የአእምሮን ችልታ ጠያቂ ሂዩመር እንዯሆነ ነው፡፡ ተረበኛው
ሇተመሇከተው ነገር ወዱያውኑ አስዯናቂ ምሊሽ መስጠቱ ሂዩመሩን ዴንቅ ያዯርገዋሌ፡፡

3.2.2.3. ሾርኒያዊ እና ምፀታዊ ሂዩመር (Satire, Irony, Sarcasm)

በዙህ ስር የተመዯቡት ሂዩመሮች መሌዕክታቸውን የሚያስተሊሌፈት በፉት ሇፉት ሳይሆን
በጏንዮሽ እና በተቃራኒው ነው፡፡ በመሆኑም በጽሐፌ ውስጥ ሲገኙም አንባቢን ግር ሉያሰኙ
ይችሊለ፡፡ በእርግጥ በጏንዮሽ የተነገረ ሽሙጥ፣ ምፀት እና ሽርዯዲ ሁለ ሂዩመር ነው
አይባሌም፡፡ ሇዙህም ይመስሊሌ Feinberg “uncritical humor is not

16
ሇሂዩመር አይነቶች የአማርኛ ስያሜ ሇመስጠት በጣሙን የረዲኝ የዒሇማየሁ ሞገስ፣ ሰምና ወርቅ አማርኛ እስኪ እንወቅ፣
መፅሀፌ ገጽ 24 … “እውነተኛውን ተረበኛ ሇማወቅ ዯክመንበታሌ” ይሊሌ [አጽንኦት የኔ]፡፡ እዙህ ሊይ “ተረበኛ”
የተባለት በፇጣን መሌሳቸው እና ዴንቅ የቋንቋ ብቃታቸው የታወቁት አሇቃ ገብረሃና፣ አሇቃ ተክላ፣ … ናቸው፡፡
በመሆኑም “ተረብ” የሚሇውን ሇ “wit” በፌቺነት ያቀረብኩት በዙህ አገባቡ እንጂ፣ “የጏንዮሽ ስዴብ” በሚሇው
የቃለ የተሇመዯ አገባብ አይዯሇም፡፡

2
satire nor is all satire humorous” (1967፣ 101) ብል የገሇፀው፡፡ ቢሆንም ግን በአስዯናቂ
እና አስቂኝ መሌካቸው የቀረቡትን የሽሙጥና የሾርኒ አነጋገሮች (satires) ሂዩመር ናቸው
ማሇት እንችሊሇን፡፡
Satire17 (ሽሙጥ፣ ስሊቅ፣ሾርኒ)18 ምን እንዯሆነ በአጭሩ ሇማየት ያህሌ፣ The New
Encyclopedia Britannica “Satire is a verbal caricature that shows a deliberately
distorted image of a person, institution, or society” (2005: 685) ብል
ያስቀምጠዋሌ፡፡ ፉኒበርግም “Introduction to Satire (1967) እና The Satirist: His
temperament, Motivation and Influence (1963) በተባለት መጽሏፍቹ፣ በተሇይ
የ“distortion”ን ጉዲይ በአፅንኦት ይተነትነዋሌ፡፡ ይህ ሆን ተብል የሚዯረግ “ነገሮችን ማዚባት”
ሇ satire ዋናው ፌሬ ነጥብ ነው፡፡ ነገሩን ሆን ብል አጣምሞ እና አዚብቶ የማቅረብ ዗ዳ
በተሇይ ኢ-አቻ በሆኑ ነገሮች መስታወትነት የሚታይ ከሆነ የ satire (ሾርኒ) ሂዩመርነት ከፌ
ይሊሌ፡፡
ስሇ Satire መፇጠሪያ ምክንያት ፉንበርግ ሲያስረዲ
When a community reaches stage of extreme dullness and stagnations,
as a result of exaggerated respect for contemporary individuals and
contemporary morality, some of the community genius “goes to the
making of an individual who will have no respect for these things” That
individual will be a satirist (1963: 294)
ይሊሌ፡፡ ስሇዙህ የተበሊሸን ማህበረሰብ ወይም ተቋም (ተኮፌሶ የተቀመጠን አካሌ)
ሇማውረዴ፣ በሽሙጥ፣ በሾርኔና ስሊቅ የሚተች (Satirist) አስፇሊጊ ይሆናሌ፡፡ በዙህም ማህበረሰቡ
“እየዯነገጠም” ቢሆን ይስቃሌ፤ ይሳሇቃሌ፤ ይማራሌም፡፡
Iron (ምፀት)ም፣ ራሱን የቻሇ የሥነ-ጽሐፌ ዗ውግ እንዯሆነ፣ Muecke The compass
of Irony (1969) በሚሇው መፅሀፌ ሊይ ይገሌፃሌ፡፡ Muecke ‹‹ምፀት›› (Irony) የሚሇውን
ቃሌ መበየን በከፌተኛ ሁኔታ አስቸጋሪ መሆኑን፣ እንዯ ፉንበርግ

17
ቢቸግር እና ስሇተሇመዯ እንጂ፣ Satire ን- ሽሙጥ፣ ስሊቅ፣… Irony ን- ምፀት፣ ብል መጠቅሇሌ እጅግ አስቸጋሪ ነው፤
ፅንሰ ሀሳቡንም ይገሌፀዋሌ ማሇት አይቻሌም፡፡ ሁሇቱ ቃሊት (Satire እና Irony) የያዞቸው ፅንሰ ሀሳቦች እጅግ
ሰፉ እና ውስብስብ ናቸው፡፡ እንዱህ እንዯ ቀሌዴ ተዲምረው የሚቀርቡም አይዯለም፡፡ “ሰፉ እና ውስብስብ
ስሇሆኑ” በሚሌ ምክንያት በዙህ ጥናት ካሌተካተቱ ዯግሞ፣ “የወጏቹ የሂዩመር አጠቃቀም” ተተንትኗሌ ማሇት
አይቻሌም፡፡ Satire እና Irony ያሌታዩበት “የሂዩመር ትንታኔ” ‘ምን ተይዝ ጉዝ!’ ያሰኛሌ፡፡ ባይሆን ወዯፉት
እያቀጣጠኑ፣ በጥሌቀት የሚያዩት (ሇምሳላ በወግ ውስጥ satire ን ብቻ የሚያዩ) ይኖራለ የሚሌ እምነት አሇኝ፡፡
18
በአሁኑ ጊዛ ሇ satire - ሽሙጥ እና ስሊቅ በአቻ ትርጉምነት በብዚት አገሌግልት ሊይ ውሇው እናገኛሇን፡፡ አንዲንዳ ግን
(በተሇይ አሽሟጣጭ፣ ተሳሊቂ ስንሌ) የእንግሉኛውን ዗ቃ ሌ ዗ይትያ ወር ዯዋሌ፡፡ እምብዚም ስሊሌተሇመዯ እንጂ
ሾርኒ የሚሇው ቃሌ ግን satire ን ይበሌጥ የሚወክሇው ይመስሇኛሌ፡፡ ሾርኒ የሚሇውን ቃሌ የኢትዮጵያ ቋንቋዎች
ጥናትና ምርምር ማእከሌ ያሳተመው ኣማርኛ መዜገበ ቃሊት ገጽ 159 ሊይ “የጎን፥ የእጅ አዘር፥ የተዋዋሪ ዗ዋዋሪ
መንገዴ፡፡ በሾርኒ ሰዯበው፡፡” ብል ይፇታዋሌ፡፡

2
ከገሇፀ በኋሊ፣ ምፀታዊ (Ironical) የሆኑ ምሳላዎችን በማቅረብ፣ ባህርያቸውን እና
አቀራረባቸውን ወዯ መተንተን ይገባሌ፡፡ www.knowledgerush.com እና The American
Heritage Dictionary of the English Language ሊይ Irony “A form of expression in
which an intended meaning is opposite of the literal meaning of the words
used” ተብል ተበይኗሌ፡፡ ይህ የሚናገሩትን ነገር በተቃራኒው ፇገግታ አምጪ በሆነ መንገዴ
የማስቀመጥ ጥበብ፣ የሂዩመር አንደ አካሌ እንዯሆነ፣ ይህን ርዕስ ሲጀመር የተጠቀሱት ምንጮች
ይገሌፃለ፡፡
Sarcasm የሚሇው ቃሌ “በሰዎች ሊይ ማሾፌ፣ ሇሰዎች ከንካኝ የሽርዯዲ መሌስ
መስጠት” ተብል ተተርጉሟሌ (www.thefreedictionary.com)፡፡ ይህ ሰዎችን የማሸሞር ባህርይ
ያሇው የሂዩመር አይነት፣ ሰብዕናን በተወሰነ መሌኩ እንዯሚነካም ተገሌጿሌ (ዜኒ ከማሁ)፡፡

3.2.2.4. የቃሊት ጨዋታ ሂዩመር (Pun, Word Play, Blend word)

በዙህ ስር የሚካተቱት ሂዩመርነታቸው በቃሊት ዯረጃ ብቻ በመዋቀር የተፇጠሩ ሂዩመሮች
ናቸው፡፡ በእርግጥ ‹‹ሁለስ ሂዩመሮች በቃሊት አይዯሌ ወይ የሚገሇጹት ?›› የሚሌ ጥያቄ ይነሳ
ይሆናሌ፡፡ እነዙህ የሂዩመር አይነቶች ሊይ ግን ሂዩመሮቹ የሚፇጠሩት በቃሊት የተሇየ
አጠቃቀም የተነሳ ብቻ ነው፡፡ አንዲንዴ ቃሊት በመጥበቅና በመሊሊት፣ በአገባብ፣ ወይም
በእማሬያዊና ፌካሬያዊ አጠቃቀም የተነሳ ሁሇት ትርጉም አሊቸው፡፡ እንዱህ አይነት ባህርይ
ያሊቸውን ቃሊት በመጠቀም ሂዩመርን መፌጠር ይቻሊሌ፡፡ በህብር ዯረጃ ብቻ ሳይሆን ቃሊት
ሆን ተብሇው ያሇቦታቸው ሲገቡም (በተሇይ ኢ-መዯበኛ ቃሊት) ሂዩመርን ይፇጥራለ፡፡ ስሇዙህ
ጉዲይ Leach ስትገሌፅ “Linguistic devices for introducing humour in tales include the
introduction of foreign words often mispronounced, in myths; use of morphological

devices (1949: 510) ትሊሇች፡፡

የቃሊት ጨዋታ ሂዩመሮች እንዳት ያለ እንዯሆኑ፣ በቃሊቱ ኅብር ትርጓሜ ስሌት የቀረበ
ሂዩመርን ሇምሳላ እንዱሆን፣ ከዒሇማየሁ ሞገስ፣ ሰምና ወርቅ አማርኛ እስኪ እንወቅ፣ ሊይ አንዴ
ናሙና መጥቀስ ይቻሊሌ፡፡
ተክሌዬ በመንገዴ ሲያሌፈ ሸማኔ ሁለ ተሰብስቦ ሲያወጋ አንደ ተሳተው፡፡ ተክሌዬም
ይህችን ይወዲሌ! ብል -
 ዚሬ ሸማኔ ሁለ ከዙህ ተሰብስቦ ምን ያዯርጋሌ? ስራ የሇውም
አይቋጥርም ወይ?
 ከነሱ አንደ ቅዲሜ ስሇሆነ ነዋ መምህር!
 ቅዲሜ ቢሆን መቋጠር ይከሇክሊሌ?

2
 ከዙህ በኋሊ ጥቂት ተነጋግረው መንገዲቸውን ሲቀጥለ፥ ያው የተሳተው ሰውዬ ተከትል፥
ሇዩኝ አሇዩኝም በማሇት -
 መምህር የተሳተው ማን ይሆን?
 እንዳ እኔን ምን ትጠይቀኛሇህ አንተ አሌነበርህም ወይ (1953፣ 70)[አፅንኦት- የኔ]

ከሊይ በተገሇፀው ሂዩመር ሊይ አንኳሩን ዴርሻ የሚወስደት የተሰመረባቸውና ሁሇት

ፌቺ ያሊቸው ቃሊት መሆናቸውን ሌብ ይሎሌ፡፡

3.2.3 የሂዩመር አቀራረብ ስሌት በፅሁፌ ውስጥ 19

ፉንበርግ “… since satirists use all the comic devices for the purpose
of criticism, to see how satire works, it is necessary to examine four basic
techniques of humor” (1967፣ 101) በማሇት አራት የሂዩመር አቀራረብ ዗ዳዎችን ከገጽ
዗ር አዴርጏ በምሳላ አብራርቷሌ፡፡20
101-225 ዴረስ ዗ርር
1. አሇመጣጣም (Incongruity)
2. ማስዯነቅ (Surprise)
3. ማስመሰሌ (Pretense)
4. የበሊይነት (Superiority)

3.2.3.1. አሇመጣጣም (Incongruity)

በስፊት ግሌጋልት ሊይ የዋሇው የሂዩመር አቀራረብ ዗ዳ ያሌተጣጣሙ (ኢ-ኣቻ የሆኑ)
ነገሮችን በአንዴነት ማቅረብ ነው፡፡ በስነሌቦናዊ ትወራ ሊይ እንዯተመሇከትነው ሰዎች አብረው
የማይሄደ ነገሮችን በአንዴነት ሲያገኟቸው፣ የመዯነቅና የመዯሰት ስሜታቸው ይጨምራሌ፡፡
የዙህ ዗ዳ መተግበሪያ የሆኑ ቴክኒኮችም አለ፡፡
 ማግፌ
዗ፌ (Exaggeration) - አንዴ ነገር ያሇውን እውነታ በማግፌ
዗ፌ (በማሳዯግ) ሂዩመርን
የመፌጠር ስሌት ነው፡፡
 ማኮሰስ (Understatement) - ከግዜፇት በስተተቃራኒ አንዴን ሁኔታ በማሳነስ ሂዩመር
የሚፇጠርበት ሂዯት ነው፡፡

19
በዙህ ንዐስ ርዕስ ስር ሊለ የፉንበርግ ርዕሶች ያቀረብኳቸው የአማርኛ አቻ ቃሊት በቀጥተኛ ትርጉም
የቀረቡ ሳይሆኑ ፉንበርግ ከሰጣቸው ምሳላዎች በመነሳት ርዕስ የተሰጣቸው ናቸው፡፡ በመሆኑም አንዲንዴ ጊዛ የአማርኛው
ስያሜ ከእንግሉኛው዗ጋ ር አብሮ የማይሄዴ ቢመስሌ ከሊይ በገሇጽኩት ምክንያት የመጣ መሆኑን አሳውቃሇሁ፡፡
20
ፉንበርግ እነዙህን የአቀራረብ ዗ዳዎች በስፊት (በ 124 ገፅ) እና በተሇያዩ Satirical ስራዎች አስዯግፍ
አቅርቧቸዋሌ፡፡ እኔ እዙህ በኋሊ ሇትንታኔ የሚመቹትንና በሀገራችን ወጎች ውስጥ የሚገኙትን ብቻ እጅግ አሳጥሬ
አቅርቤያቸዋሇሁ፡፡

3
  ማነፃፀር (Contrast) - በዴንገት የማይመሳሰለ ነገሮችን በማነፃፀር ሳቅን መፌጠር ይችሊሌ፡፡
 አያዎ (Paradox) - እርሰ በርስ የሚጋጩ የሚመስለ ሁሇት ተቃርኖዎችን በአንዴነት
አዋህድ በማቅረብ ሂዩመርን መፌጠር ነው፡፡

3.2.3.2. ማስዯነቅ (Surprise)

ያሌተሇመደ የአንዴ ሁነት መቋጫዎች መዯነቅን መፌጠራቸው አይቀሬ ነው፡፡ ሰዎች በአንዴ
ጉዲይ እንዱዯነቁ ማዴረግም ከሂዩመር መፌጠሪያ ዗ዳዎች አንደ ነው፡፡ የሚከተለትን ነገሮች በማዴረግ
ይህን ዗ዳ የሂዩመር መመስረቻ መንገዴ አዴርጏ መጠቀም ይቻሊሌ፡፡
 ያሌተጠበቀ ታማኝነት (unexpected Honesty) - እውነት መግሇፁ አይዯሇም ሂዩመርን
የሚፇጥረው፣ ግን ማጭበርበር በበዚበት ምዴር ባሌተጠበቀ ሁኔታ እውነተኛ የውስጥ
ስሜት ሲገሇፅ መገረምን ይፇጥራሌ፡፡
 ያሌተጠበቀ ተጠየቅ (unexpected Logic) - በዙህ ምዴር ሊይ ብዘውን ጊዛ በተሇመዯ
መዋቅር እና ሂዯት (pattern) እያሰቡ መመራት የተሇመዯ ነው፡፡ ከእነዙህ የተሇመደ
ጉዲዮችና ሂዯቶች ያፇነገጡ ያሌተጠበቁ ነገሮች ሲታዩ ፇገግታ የማምጣት አቅም
አሊቸው፡፡
 ኩምታ 21 (ያሌተጠበቀ ውጤት) (unexpected Letdown) - አንዲንዴ ጊዛ ይሆናሌ
ብል የተጓጓሇት ነገር “ሇዙሁ ነው!” በሚያስብሌ ሁኔታ ይቋጫሌ፤ ይህ የመጨረሻ ውጤቱም
አግራሞትን ያጭራሌ፡፡

3.2.3.3. ማስመሰሌ (Pretense)

ፉንበርግ (1967፣ 176) የፌሮይዴን አባባሌ ጠቅሶ እንዲሇው፣ “Wit makes possible
the gratification of a craving (lewd or hostile) despite a hindrance which stands
in the way” ሰዎች በውስጣቸው የተቀበረን ፌሊጏት አውጥተው እንዱረኩ የማዴረግ ኃይሌ
አሇው፡፡ Panther፣ Rationale of the dirty joke በሚሇው መፅሀፈም “under the mask
of humor, our society allows infinite aggressions, by everyone and against
everyone” (1973፣ 10) ይሊሌ፡፡ የሂዩመር ተጠቃሚው፣

21
ኩምታ- ኩም ማዴረግ ማሳፇር፣ ቅስም መስበር ወይም መሰቅጠጥ የሚሇውን ትርጓሜ ይዝ ያሇ ቃሌ ነው፡፡
በተሇይ ‹‹ኩም አዯረገው›› የሚሇው አነጋገር ብዘዎች ሲለት የሚሰማ በመሆኑ ሇ unexpected Letdown
ትርጉምነት ገብቷሌ፡፡

3
ይህ በሂዩመር ማህበረሰቡ የጣሇበትን “ገዯብ የመውጫ ዗ዳ”ን የሚገሇገሌበት፣ የሚከተለትን
መንገድች እየተጠቀመ ነው፡፡
 ነባርን ማሻሻሌ (Parody) - ይህ ዗ዳ ቀዴሞ በተፃፇን አባባሌ (ንግግር) ሊይ ተመስርቶ
ወይም አስመስል በመሸርዯዴ ሂዩመርን ማቅረብ ነው፡፡ የበእውቀቱ የሲዱ ሂዩመር ሇዙህ ዗ዳ
ማስረጃ የሚሆን ጥሩ ምሳላ ይዞሌ፡፡ “እግዙአብሔርም ብርሃን ይሁን አሇ፤ እነሆ ከዙያን
ጊዛ ጀምሮ ሇመብራት ኃይሌ እንከፌሊሇን”፡፡
 ማስመሰሌ (Mask Persona) - ሰው ያሌሆነውን ነገር አስመስል ሇማቅረብ ሲጥር ሂዩመርን
ይፇጥራሌ፡፡ ይህ ዗ዳ፣ ላልች ሰዎችንበመምሰሌ የሚፇጠር የሂዩመር መፌጠሪያም ነው፡፡ የላልችን
ዴምፅ፣ አነጋገር እና አሇባበስ በማስመሰሌ ሂዩመርን መፌጠር ይቻሊሌ፡፡
 የተዚባ ተምሳላት (Symbol) - በላልች የስነ -ፅሁፌ ዗ርፍች እንዯሚታየው፣ በሂዩመር
ውስጥ የሚገኘው ትዕምርት፣ ነገሮችን ሇመወከሌ ሳይሆን፣ ያሇውን እውነታ እንዯ
ማዚቢያ እና ማስሇወጫ መሳሪያ ሆኖ ነው የሚያገሇግሇው፡፡

3.2.3.4. የበሊይነት (Superiority)

ሰዎች ከላልች እንዯምንሻሌ እያሰብን (እንኳን እሱን አሊዯረገኝ እያሌን)፣ በላልች ጉዴሇት
ሊይ መሳቅ ይቀናናሌ፡፡ ስሇሆነም፣ አንባቢያን ከላልች የበሊይ መሆናቸው እንዱሰማቸው
በማዴረግ፣ ግርምትንና መዜናናትን ከሚፇጥሩ መንገድች ውስጥ የሚከተለት ይጠቀሳለ፡፡
 ገዯቢስነት ወይም መጥፍ እዴሌ (Small Misfortunes) - አንደ ዋነኛው የሂዩመር መነሻ
የላልች መጥፍ እዴሌ እና ብስጭት ነው፡፡ ዴንገት የሚከሰት ችግር፣ እክለ ሇዯረሰበት ሰው
አሳዚኝ ቢሆንም፣ ሇተመሌካች እና አንባቢ ግን የማስዯሰት ባህርይ ሉኖረው ይችሊሌ፡፡
 ማጋሇጥ (unmasking) - የላልች ጉዴ ሲጋሇጥና ሲወጣ፣ መሳቅ ማሳሇቅ የተሇመዯ
ነው፡፡ ሂዩመር አቅራቢውም የራሱን ስህተት፣ የላልችንም እንከን እያነሳ አንባቢን ማስዯሰት
ይቻሊሌ፡፡
 መግዯፌ ወይም መንተባተብ (Ignorance) - የተሇያዩ የማህበረሰብ ክፌልችን (ብሄሮችን)
ቅሊፄና ስህተት በማዴመጥ መሳቅ አንዲንዳ የሚከሰት ነገር ነው፡፡

3
 የላልችን ቅሊፄ፣ የአነጋገር ስህተት፣… በማቅረብ አንባቢን ማስዯሰት፣ የሂዩመር መፌጠሪያ ላሊው
መንገዴ ነው፡፡
 ተራ ዴግግሞሽ (The banal) - በየንግግሩ እና ጽሐፈ መሀሌ (በተሇይ በገፀባህርያት
ንግግር ውስጥ) የሚገኝ ተዯጋጋሚነት ያሇው ተራ አባባሌ ሂዩመርን ይፇጥራሌ፡፡ አንዴ
የሂዩመር መፌጠሪያ መንገዴ ሆኖ የሚያገሇግሇው፣ ይህ የአዜማችነት ባህሪ ያሇው
ተዯጋጋሚ የሆነ ተራ አባባሌ ፥ ሆን ተብል ሲገባ የበሇጠ ሳቢነት ይኖረዋሌ፡፡
 ስዴብ (Insult) - ስዴብ ራሱ ምን ያህሌ የሂዩመር ምንጭ እንዯሆነ ሇማወቅ፣ በሀገራችን
በ“ሀገር ፌቅር ቴአትር” ቤት፣ ሲተሊሇፌ የነበረውን “የቀሇጠው መን ዯር” የተሰኘውን
ቴአትር ማስታወስ ብቻ በቂ ነው፡፡ ይህ ቴአትር ብዘዎችን በሣቅ ያንከተክት የነበረው
በገጸ-ባህርያቱ የእርስ በርስ መሰዲዯብ ነበር፡፡

ከሊይ የተጠቀሱት የሂዩመር አይነቶችና የአቀራረብ መንገድች ናቸው፡፡ ሂዩመር በየትኛውም

አይነት ስር ይመዯብ፣ የትኛውንም አይነት አቀራረብ ተከትል ይዋቀር፣ ጥሩ ሆኖ እንዱታይ ግን
ወጥነት (Originality) ፣ ትኩረት (emphasis) እና ቁጠባ (economy) ሉኖረው
እንዯሚገባ The New Encyclopedia Britannica (2005: 20: 686) ይገሌፃሌ፡፡

3.2.4 የሂዩመር ሥነጽሐፊዊና ማህበራዊ ፊይዲ

ሂዩመር የሚያስገኛቸው ሥነጽሐፊዊና ማህበራዊ ፊይዲዎች አለ፡፡ እነዙህ የሥነጽሐፌ ፊይዲዎች
The New Encyclopedia Britannica (2005)፤ Potter, 1954፤ Laineste, 2008፤
Jacobs, 2007፤ እና በተሇያዩ የምርምር መጽሔቶች ሊይ ተርዜረዋሌ፡፡
዗ርዜረዋሌ፡፡

1. ስነፅሁፊዊ ግሌጋልት
በንግግር ውስጥ እየተገኘ፣ የጨዋታ ሇዚ ሆኖ የሚገኘው ሂዩመር በፅሁፌ ውስጥም
ሲገኝ፣ የሚከተለት ጥቅሞች ይኖሩታሌ፡፡

ሀ. ስሌቸታን መቀነስ - በ 3.1.1 ሊይ እንዯጠቀስነው፣ ወጏች ኢ-ሌቦሇዴ ጽሁፍች ናቸው፡፡ ኢ-

ሌቦሇዴ ጽሐፌ ዯግሞ በባህርዩ እውነተኛ ዴርጊትን እንጂ ሙለ በሙለ ፇጠራዊ የሆነ
ታሪክን አያቀርብም፡፡ በመሆኑም ሆን ተብል ሇእውቀት ካሌሆነ በስተቀር፣ ኢ-

3
ሌቦሇዴ ጽሐፍችን እየተዜናኑ ማንበብ እምብዚም አይሞከርም፡፡ ምክንያቱም ኢ -ሌቦሇዴ
ጽሐፍች የማዴከምና የማሰሌቸት ባህርይ አሊቸው፡፡ ሂዩመር ዯግሞ የአስዯሳችነት ባህርይ
አሇው፡፡ ይህ ባህርዩም አንባቢ ሂዩመር ያሇበትን ጽሐፌ ሲያነብ ሳይሰሇች እንዱከታተሌ ሌዩ
ዴጋፌ ይሰጣሌ፡፡

ሇ. የቋንቋ እና የአስተሳሰብ ችልታን ማዲበር - በቃሊት አጠቃቀም ሊይ ከተመሰረተው የቃሊት

ጨዋታ ሂዩመር (pun) አንስቶ፣ ሌዩ የማሰብና የመመራመር ሃይሌን ሉጠይቅ እስከሚችሇው
ሽሙጥ (satire) ዴረስ፣ ያለ ሂዩመሮች የአንባቢያቸውን የቋንቋ ችልታ አዲባሪ ናቸው፡፡
ሂዩመሮች የቋንቋ ችልታን ብቻ ሳይሆን የአስተሳሰብና የተጠየቅ ችልታንም ጭምር ያሰፊለ፡፡
ጥሩ ሂዩመርን የማጣጣም ችልታ ያሇው ጥሩና የዲበረ የቋንቋ፣ የአስተሳሰብ እና የተጠየቅ
ችልታ እንዲሇው መናገር ይቻሊሌ፡፡ በላሊ አገሊሇፅ ጃኮብስ ጉዲዩን በተቃራኒው
እንዯገሇፀችው “The limits of our humour are the limit of our understanding”
(2007, 40) ማሇት ያስኬዲሌ፡፡
ይህን ብቻ ሳይሆን፣ ሂዩመር የፇጣሪውን እና የአንባቢውን የፌሌስፌና አስተሳሰብ
ሇማጤን እና ሇማስፊትም ይረዲሌ፡፡ Kao አርትኦት በሰራበት መፅሀፈ መግቢያ ሊይ፣ Yutang
እንዲሇው፣ “All good, pervading, solid, lasting humor, I believe, is based on a
philosophy, a way of looking things” (1946, xxx)፣ መሆኑ ነው፡፡ በመሆኑም አንዴ ሂዩመር
ሲቀርብ፣ የፀሀፉው ፌሌስፌናዊ አስተሳሰብ አብሮ ይታያሌ፤ በሂዩመሩ ውስጥ ያሇውን ፌሌስፌና
ማጣጣም የምንችሇው ዯግም ጥሩ የቋንቋ፣ የተጠየቅ እና የአስተሳሰብ ችልታ ሲኖረን ነው፡፡

ሏ. መሌዕክትን በቀሊለ ማስተሊሇፌ - ሂዩመሮች፣ ዯራሲው ሉያስተሊሌፌ የሚፇሌገውን ቁም ነገር

በቀሊለ ማሾሇኪያ ናቸው፡፡ ስሇ ወግ አጥኚው የሻው ተሰማን ሲያነጋግር፣ “የሰውን ሌብ እንዯ
ዴንጋይ ብናየው፣ ወግ ፀሀፉው ዴንጋዩን ፇርክሶ መግባት አይጠበቅበትም፤ በሂዩመሮቹ እያረሰረሰ
መሌዕክቱን ያሰርፃሌ”22 የሚሌ መሌስ አግኝቷሌ፡፡ ወይም መስፌን፣ በየላሉት ዴምፆችና ላልችም
ወጏች መግቢያ ሊይ እንዯገሇፀው “዗ና እያዯረጉ፣ እያዋዘና እያሳቁ ቁምነገርን አሾሌኮ
መወርወር” (1992፡ 4) ይቻሊሌ፡፡

22
የሻው ተሰማ፣ ቃሇ ምሌሌስ፣ ህዲር 07፣ 2002 ዒ.ም

3
መ. ሇመንፇስ እርካታ - ሂዩመር ከአስዯሳች፣ አስገራሚ እና የሚያስቅ ሁኔታ ጋር ምን ያህሌ
ቁርኝት እንዲሇው፣ ከዙህ በፉት በተዯጋጋሚ ተነስቷሌ፡፡ እነዙህ ነገሮች ዯግሞ መንፇስን
የማርካት ባህርይ አሊቸው፡፡ በመሆኑም ጥሩ ሂዩመሮች ያሊቸውን ጽሐፍች የሚያነቡ ተዯራሲያንም
ሇዙህ የመንፇስ እርካታ የታዯለ ናቸው፡፡ ከሂዩመር የሚገኘው የመንፇስ እርካታ ብቻም ሳይሆን፣
የበሊይነት እና የመረጋጋት ስሜት ጭምር ነው፡፡ ፉንበርግ እንዲሇው፣ “Satire offers the
reader the pleasures of superiority and safe release of aggressions” (1967:
5)፣ ማሇትም ይቻሊሌ፡፡ ይህ የበሊይነት እና የመረጋጋት ስሜት ዯግሞ በተሇይ በላልች ስህተት
ከመሳቅ ውስጣዊ ፌሊጎታችን የሚመጣም ይሆናሌ፡፡

ሠ. ህይወትንና ራስን ማሳየት - ሰዎች ሂዩመሮችን ሲያነቡ፣ ራሳቸውንና አካባቢያቸውን እንዱያጤኑ

ግዴ ይሊቸዋሌ፡፡ ፉንበርግ ስሇ satirist ሲናገር “it is sufficient to point out faults
and let others correct them” (1967: 15) ይሊሌ፡፡ እንዯ ፉንበርግ አባባሌ፣ አሽሟጣጩ
ነገሩን ከጠቆመ፣ አንባቢው ጉዲዩን አጢኖ ሇማስተካከሌ ይንቀሳቀስ ይሆናሌ፡፡ በዙህም ሂዩመር
አካባቢን ማጤኛ መሳሪያ ሆነ ማሇት ነው፡፡ በአጭሩ መስፌን በንጉሴ አየሇ - ፌካት መግቢያ
ሊይ እንዯገሇፀው “ሂዩመር፣ ሲያዜናና፣ ከሰዎች አስተሳሰብ እና አኗኗር ጋር ሲራመዴ፣ …
ራስንና አንባቢን ሇመመሌከት ያስችሊሌ፤ ተዜቆ የማያሌቅ ማህበራዊ ሀብትም ይሆናሌ”
(1984፡ 6)፡፡ በተጨማሪም አንባቢዎች ጸሏፌቶቹ ዯጋግመው ከሚያቀርቧቸው ሂዩመሮች
በመነሳት፣ ስሇማንነታቸው (ስሇጸሏፌቱ) ሇመረዲት እዴሌ ያገኛለ፡፡

2. ማህበራዊ ፊይዲ
በግሇሰብ እና በሥነጽሐፌ ዯረጃ ብቻም ሳይሆን፣ ሂዩመር ማህበራዊ ፊይዲም አሇው፡፡
እነዙህን ማህበራዊ የሂዩመር ፊይዲዎች ቀጥሇን እንመሌከት፡፡

ሀ. የማህበረሰብን የስነምግባር ጉዴሇት መጠቆም እና ማረቅ - አንዲንዴ ሂዩመሮች (በተሇይ እንዯ

ሽሙጥ ያለት) የማህበረሰብን ገመና አጋሊጮች ናቸው፡፡ ስሇ satire ምንነት ስንነጋገር
የጠቀስነውን የፉንበርግን ብቻ (3.2.2.3 ሊይ የተጠቀሰውን ) አባባሌ ማስታወስ ፣ የሂዩመሮ ችን
የማህበረሰብ ሕፀፅ ጠቋሚነትን ሇማስተዋሌ ያስችሊሌ፡፡

3
በማህበረሰቡ ጉዴሇቶች ሊይ የተመሰረቱት ሂዩመሮች፣ ማህበረሰቡ ያንን ጉዴሇቱን እንዱሞሊ
የመቀስቀሻ ዯወልች ሆነው ያገሇግሊለ፡፡

ሇ. ራስን (ገመናን) መዯበቂያ፣ (ያሌተፇሇጉ 23 ፌሊጏቶችን ማውጫ) - ሂዩመር የማህበረሰብን ገመና

አጋሊጭ ብቻ ሳይሆን፣ ማህበረሰቡ ነውር ያሇውን (አይነኬ ጉዲይ ) ራስን ሳያጋሌጡ በዳ
዗ዳ
ማውጫም ነው፡፡ ይህን Alexander በ The Social Faces of Humour መፅሀፌ ሊይ እንዱህ
ብል ገሌፆታሌ፡፡
There is plentiful evidence that humour can serve to mask or for
ground (depending on one’s point of view) the express of down
right ethnocentric, authoritarian and as the women’s movement has
documented, sexist attitude and behavior patterns (1996: 63)

ይህ ራስን ሸፊፌኖ የሚያ ምኑበትን፣ ግን ፉት ሇፉት ሇመናገር አስቸጋሪ የሆነን ነገር በሂዩመር
ማቅረብ የተሇመዯ ጉዲይ ነው፡፡ ሂዩመር ቢያምኑበትም ማህበረሰቡ የማይፇቅዯውን (ክሌከሊ
ያሇበትን) ጉዲይ ራስን ሳያሳውቁ ማስተሊሇፉያ ሽፊንሆኖም ያገሇግሊሌ፡፡

ሏ. ግጭትን መፌቻ 24 - ዲንዯስ በ Mother wit from the laughing barrel “Humour
lends it self particularly well to use as a conflict resolution device” (1990:
645) ይሊሌ:: ይህ የግጭት መፌቻ ሆኖ የማገሌገሌ ጉዲይ፣ የሂዩመር መፇጠሪያ ምክንያቱ
እንዯሆነ ከሚገሌጹት የስነሌቦና ትውር አራማጆች ሃሳብ ጋር አብሮ የሚሄዴ ነው፡፡ የዙህ
ትውር አራማጆች ጨምረው እንዯሚለት፣ ሂዩመር ንዳት የመተንፇሻ መሳሪያ ሆኖ ከማገሌገሌ
ጋር የሚያያዜ በመሆኑ በቀሊለ ግጭትን ሇመፌታት ይችሊሌ፡፡ ከዙህም በሊይ በተሇይ ትረካዊ
ሂዩመሮች፣ በግጭት አስፇቺ ወገኖች ዗ንዴ፣ ግጭቱን ሇማብረዴ፣ የራሳቸውን ዴርሻ ይወጣለ፡፡

23
ያሌተፇሇጉ የተባለት በተናጋሪው (በአቅራቢው) ሳይሆን፣ በማህበረሰቡ ሌማዴና ውስጣዊ ዯንብ ነው፡፡ የጉዲዩ
ገመናነትም በማህበረሰቡ ዗ንዴ ባሇሇ ው አመካከት
ሇ ም ክንያት የሚመጣ ነው፤ ግሇሰቡ ግን እየፇራም ቢሆን ፇሌጎ
የሚያዯርገው (የሚናገረው) ነገር ነው፡፡
24
አንዲንዴ ጊዛ ያሌታሰበባቸው፣ ብሶትን የሚያራግቡ፣ የባሰ ሇግጭት የሚጋብዘ (መነሻ የሚሆኑ) ሂዩመሮች
እንዲለም መንጋት዗ንጋት አይገባም፡፡ ዲንዯስም በዙያው መጽሏፌ ውስጥ ይህን ጉዲይ ገሌጾታሌ፡፡

3
 ከሊይ በትወራዊ ዲራው ውስጥ ስሇ ወግ እና ሂዩመር ምንነት፣ ታሪክ፣ አይነትና የአቀራረብ
መንገዴ በተሇያዩ ምሁራንና ጸሏፌት የተገሇጹ ሀሳቦች ቀርበዋሌ። ጠቅሇሌ ተዯርጎ ሲታይ፣ በዙህ
ጥናት ውስጥ ወግ እና ሂዩመር የሚከተሇውን ብያኔ ይዋሌ።
዗ዋሌ።
ወግ፡- በእውነታ ሊይ የተመሰረተ፣ ኢ-መዯበኛ አጻጻፌን የሚከተሌ፣ አዜናኝ ፇጠራዊ
የሥነጽሐፌ ስራ
ሂዩመር፡- የማሳቅ፣ ወይም የማስፇገግ፣ የማስዯመምና የማስገረም ሀይሌ የያ፡዗፡
ጎናዊ፣ ተቃርኗዊም ሆነ ቀጥተኛ አቀራረብ ያሇው የንግግርና የጽሐፌ
ስሌት

በዙህ መንገዴ የተበየነው ሂዩመር በጥናቱ ውስጥ በተካተቱ ወጎች ውስጥ የቀረበበትን
መንገዴ፣ የምዴብ አይነት፣ እና ጽሐፊዊና ማህበራዊ ፊይዲ በሂሳዊ አይን ቅኝት የተዯረገበት
ምዕራፌ ቀጥል ይቀርባሌ።

3
 ምዕራፌ አራት
በወጏቹ ውስጥ የታዩ ሂዩመሮች አይነት፣ የአቀራረብ መንገዴ እና ፊይዲ ሂሳዊ
ቅኝት 25

በዙህ ምዕራፌ ስር ከ 1976 ዒ.ም. ጀምሮ ከታተሙ ወጏች ውስጥ ከተገኙ ሂዩመሮች ጥቂት
ናሙናዎች እየተወሰደ አይነታቸው፣ የአቀራረብ መንገዲቸው እና ስነፅሁፊዊ እና ማህበረሰባዊ
ፊይዲቸው ሂሳዊ ቅኝት ተዯርጏበታሌ፡፡26

4.1 በወጎቹ ውስጥ የታዩ የሂዩመር አይነቶች

እዙህ ትንታኔ ሊይ ሂሳዊ ቅኝት የተዯረገባቸው ሂዩመሮች በአራት ምዴብ በመከፇሌ
ሲሆን፣ የአቀማመጣቸው ቅዯም ተከተሌም በመጻሕፌቱ ውስጥ በተገኘው ብዚታቸው ቅዯም
ተከተሌ ነው፡፡

4.1.1 ሾርኒያዊና ምፀታዊ ሂዩመሮች (Satire, Irony, Sarcasm)

በዙህ ስር የምናያቸው ሂዩመርነት ያሊቸውን ሾርኒ (ስሊቅ)፣ ምፀትና ሽርዯዲን ነው፡፡
ሁለም ሾርኒዎች፣ ምፀቶችና ሽርዯዲዎች ሂዩመርነት ሊይኖራቸው ይችሊሌና በዙህ ስር
የተካተቱት ባያስቁ እንኳ ቢያንስ በገረሜታ “ወቸጉዴ!” የምንሌባቸው ናቸው፡፡ አንዴ ሊይ
ሶስቱንም ርዕሶች መዯበሊሇቅ ሇትንታኔ ስሇማያመ ች በፉዯሌ ተከፊፌሇው ይቀርባለ፡፡

4.1.1.1 ሾርኒ ፣ሽሙጥ (Satire)

በሾርኒ አፃፃፌ ከቀረቡ ሂዩመሮች ውስጥ በመጀመሪያ የምናየው ኤፌሬም እንዲሇ በሾርኒ
አገሊሇፅ ሂዩመሮችን ፇጥሮ፣ እያዜናና ማህበራዊ ህፀፅን የሄሰበትን ነው፡፡ ኤፌሬም

25
በግሇሰቦች መሀሌ ያሇው፣ ሂዩመርን የመረዲት እና የማጣጣም ችልታና ግንዚቤ ከመሇያየቱም በተጨማሪ፣
አንዲንዳ በወጏቹ ውስጥ የሚገኙት ሂዩመሮች ተቆንፅሇው ወጥተው ሲተነተኑ በአውደ እንዲሊቸው ሀይሌ ፇገግታ
የማስገኘት አቅማቸውን ይው ዗አ ይገኙም፡፡ ከዙህም በሊይ Eastman እና ላልችም በሂዩመር ሊይ ጥናት ያዯረጉ
ብዘ ምሁራን እንዯገሇፁት፣ “ሂዩመርን እንዯመተንተን ሂዩመርነቱን የሚያጠፊ ነገር የሇም”፣ ስሇዙህም ከዙህ ሂሳዊ
ቅኝት “ሇሣቅ የሚያዯርሱ ሂዩመሮች” የግዴ እንዱኖሩ መጠበቅ አይገባም፡፡
26
በየወጏቹ ውስጥ ያለ ሁለንም ሂዩመሮች አይነት እና የአቀራረብ መንገዴ ማቅረብና መተንተን እጅግ ከባዴ፣
እንዱሁም በጣም ብዘ ጊዛና ቦታን የሚፇጅ ነው፡፡ በተጨማሪም አሇን ዲን ዯስ ቀሌድች “ራሳቸውን በራሳቸው
ገሊጭ ናቸው” ይሊሌ (“jokes are self-explanatory”) (1990፡ 620)፡፡ በመሆኑም በዙህ ሂሳዊ ቅኝት
ምዕራፌ ሇየርዕሶቹ ማሳያ የሚሆኑ ሂዩመሮች ከጥቂት ገሇፃ ጋር ከቀረቡ በኋሊ በአባሪ-2 ሊይ ከየመዴበልቹ የተገኙ
ሂዩመሮች ተሇቅመው በሰንጠረዥ ተቀምጠዋሌ፡፡

3
ወዯ ሀገራችን የሚገባውን የመኪና ብዚት ጅቡቲዎች ሲመሇከቱ አለት ብል በ “የ‘ፍርጅዴ ነገር’
” በሚሇው ወጉ ውስጥ ያቀረበው ስሊቃዊ ሂዩመር እንዱህ ይነበባሌ፡፡
እነኚህ ጅቡቲዎች ወሬ ሲሰሙ በቃ “አበሻ ተርቧሌ በረሀብ ሉያሌቅ ነው” ምናምን
የሚሌ ነው፡፡ ወዯባቸው ሊይ ሲያዩ ዯግሞ ጉዯኛ መኪና ይራገፊሌ፡፡ እና ምን
ብሇው አሙን አለ መሰሊችሁ… “እነዙህ ሰዎች መኪና ነው እንዳ የሚበለት?”
ይበሇን … መቼም እኛ ሊይ የማይበረታ የሇም” [ሇእኔ ዱ.ኤክስ ሇብ ሇብ እሱ ከላሇ
ፓጄሮ ጏረዴ ጏረዴ ይሁንሌኝ] (1994፣ 51) ፡፡

ከሊይ የቀረበው በሀገራችን ያሇውን የኑሮ ሌዩነት (የሚባሇውን እና የሚሆነውን)

ያገናበ
዗በ ስሊቅ ነው፡፡ እውነትም በሀገሪቷ ያለትን የመኪናዎች አይነት ሇሚያስተውሌ፣ ህዜቧ
በረሀብ የሚያሌቁባት ሀገር መሆኗን ይጠራጠራሌ፡፡ ኤፌሬምም “ጅቡቲዎች አለት” የተባሇውን
ስሊቃዊ ሂዩመር በወጉ ውስጥ ያቀረበው ይህንን ከሊይ የተገሇፀውን ነጥብ ሇማሳየት ነው፡፡ ግን
“ጅቡቲዎች እንዱህ አለ” ብቻ ብል አሊበቃም፡፡ እሱም ሽርዯዲውን በቅንፌ ውስጥ ቀጥሎሌ፡፡ ኤፌሬም
ሂዩመሩን ያቀረበው፣ መኪኖቹን ወዯ ምግብነት ቀይሮ ሇራሱና ሇጓዯኛው በማዜነ
዗ ው፡፡ በዙህም በሹፇት
“ታዱያ ምን ይዯረግ!” አይነት ሀሳቡን በሾርኒ አስተሊሌፎሌ፡፡
“በስህተት የሰው ሌጃገረዴ ዯፌሬ …” በሚሇው ወጉ ስርም ኤፌሬም (1994)፣ “የምር
ነው” ብል፣ ጓዯኛው በሚሰራበት ቦታ የዝረ የ“ዕርዲታ” ዯብዲቤን ይት
዗ት
አስነብቧሌ፡፡ እዙህ ሊይ ተሳሊቂው ኤፌሬም ሳይሆን “ዕርዲታ” ጠያቂው ነው
የሚመስሇው፤ ዯብዲቤው እንዱህ ይሊሌ፡፡ “በስህተት የሰው ሌጃገረዴ ዯፌሬ
ጉዲዩ በሽማግላ ታይቶ ካሳ ክፇሌ ስሇተባሌኩ … ችግሬን አይታችሁ እርደኝ” (ገጽ
122-123)፡፡ የነገሩ የበሇጠ ስሊቃዊ ሂዩመርነት የሚጏሊው ዯግሞ ኤፌሬም፣ ሰውየው የሶስት
ሌጆች አባት፣ መሆኑን ሲነግረን ነው፡፡ የሶስት ሌጆች አባት የሆነ ሰው፣ ሌጆቹን በስርዒቱ
እንዱያሳዴግ እና በማህበረሰቡ ውስጥ መሌካም አርአያነት ያሇው ተግባር እንዱወጣ
ይጠበቅበታሌ፡፡ ይህ እርዲታ ጠያቂ ሰው ግን እንኳን ይህን ሉያዯርግ ጭራሽ በማህበረሰብም፣
በህግም፣ “ነውር” የተባሇ ዴርጊት ፇፅሞ ይታያሌ፡፡ የጉዲዩ ስሊቃዊ ሂዩመርነት ይበሌጥ የሚጏሊው
ግን በዴርጊቱ አይዯሇም፡፡ ከእዴሜውም፣ ከሚጠበቅበትም፣… በተቃርኖ ሇፇፀመው አስነዋሪ
ዴርጊት፣ ካሣ እንዱከፌሌ ሲበየንበት የፃፇው የእርዲታ ዯብዲቤ ግን ትሌቅ የተሳሌቆ ገጽታ
አሇው፡፡ ሰውዬው በጥፊቱ ከማፇርና ከመፀፀት ይሌቅ ጉዲዩን “ስህተት” ብልታሌ፡፡ ገረሜታን ወዯ
አእምሮ የሚያመጣው ስሊቅም ይኸው “ሴት መዴፇር” በ“ስህተት” የተዯረገ እንዯሆነ ተዯርጏ
የቀረበበት ስሌት

3
ነው፡፡ ከሊይ ተሳሊቂው ኤፌሬም ሳይሆን ሰውየው ነው የተባሇው ይህ፣ በራስ ሀጢያት ማፇር
ቀርቶ በሰው ማሊገጥ፣ የተጀመረበት ጊዛ መጣ እንዳ? የሚያሰኝ አገሊሇፅ ስሇሚታይ ነው::
ስብሃት ዯግሞ መረን ባጣ የቋንቋ አጠቃቀም ሊይ ይሳሇቃሌ፡፡ በስብሀት 2-እግረ
መንገዴ 27 በተሰኘው የወግ መዴበለ ስር ባሇው “ሞትና ህይወት” በሚሇው ወጉ ውስጥ እንዱህ
የሚሌ ሾርኒያዊ ሂዩመር እናገኛሇን፡፡
“ከዙህ ዒሇም በሞት ተሇዩ” ሲባሌ ምን ማሇት ነው? ከዙህ ዒሇም ሊይ በእሳት ሰረገሊ ወይም
በራዕይ ወይም በምትሀት ሳይሆን በሞት ነው የተሇዩት ሇማሇት ነው? ባይገርማችሁ ዯሞ
እኝህ ሰው ራሳቸው፣ ቀዯም ሲሌ “ከእናታቸው ከወይሮ ዗ሮ እገሉትና ከአባታቸው አቶ እገላ
ተወሇደ” ተብሎሌ (ገጽ 38)፡፡

ይህ ገሇፃ እንዱሁ፣ አፌ እንዲመጣ፣ በሌማዴ

዗ሌ ማ ዴ የሚገሩ አባባልች አስተውልት
እንዱዯረግባቸው በሾርኒ የሚነግር ነው፡፡ ምክንያቱንም እንዯገሇፀው “ከዙህ ዒሇም ተሇዩ” ከተባሇ፣
ሰውየው እንዯሞቱ እርግጥ ነው፡፡ እንዱሁ ቃሊትን እየዯረቱ መናገር ስሇተሇመዯ ብቻ “በሞት” የሚሇው
ቃሌ ገብቷሌ፡፡ ይህንን መሰሌ ሌማዴ እንዱቀር የፇሇገው ስብሃት ጉዲዩን በሽሙጣዊ ሂዩመር
አቅርቦታሌ፡፡
ስብሃት በቋንቋ አጠቃቀም ሊይ ይህን ብቻ ሳይሆን ላሊም በሾርኒያዊ ሂዩመር ሸንቆጥ
አዴርጓሌ፡፡ ‹‹ሆዴ›› በተሰኘው ወጉ ውስጥም “ዯሀ ጥጋብ አይችሌም” የሚለትን ሲያሽሟጥጥ ይገኛሌ፡፡
ስብሃት እንዱህ እያሇ ነው በስሊቅ የሚገሌፀው፣ “አሁን ማ ይሙት ሇዴሀ ስንት ጥጋብ ሰጥተው
አይተውት ነው? ጥጋብ አይችሌም የሚለት? እንኳን ጥጋብ እራብ እንችሊሇን!” (ገጽ 66)፡፡ ከሊይ
የተገሇፀው አባባሌ ሽርዯዲ ብቻ ሳይሆን ምፀትነትም አሇው፡፡ “ጥጋብ አይችሌም” እየተባሇ ዯሃ፣ ያሇ
መዯሊዴሌ ጭነት የበዚባት አህያ ሆኗሌ፡፡ ስሇዙህ ሉጭኑት የፇሇጉት፣ ትንሽ የማንገራገር ነገር
ሲያዩበት “ዴሮም ዯሀ ጥጋብ አይችሌም” ይለታሌ፡፡ ሇዙህም ነው የስብሃትን ተቃርኗዊ የንፅፅር
ሂዩመራዊ አገሊሇፅ ምፀትነትም አሇው የተባሇው፡፡
ስብሃት ስሇ ቢሮክራሲው ሁኔታ ሲገሌፅም በሽርዯዲ ነው፡፡ የጥንቱን ጊዛ ቢሮክራሲ
ከአሁኑ ጋር እያነፃፀረ እንዱህ ይገሌፀዋሌ - “ቢሮክራሲ!” በሚሇው ወጉ፡፡ በዙህ ወግ ውስጥ ስብሃት
“በሌጅ እያሱ ዗መን ባሇስሌጣናቱ ግፊ ቢሌ እስከ ስዴስተኛ ክፌሌ ቢማሩ ነው፡፡ የዚሬ ባሇስሌጣናት
ግን ባሇ ዱግሪ ናቸው፡፡ ስሇዙህ ብዘ ስሇተማሩ ብዘ

27
ይህ መፅሀፌ የታተመበት ዒመት ስሊሌተገሇፀበት፣ በእዙህ ሂሳዊ ቅኝት ውስጥ የፀሀፉውን ስም፣ የመዴበለን
ርዕስ እና ገፅ ብቻ ሇመግፅሇፅ ተገዴጃሁ፡፡
ሇሁ ፡፡

4
መፇረም አሇባቸው?” (ገጽ 176) እያሇ ጥያቄያዊ ስሊቅ ያቀርባሌ፡፡ ሇዙሁ ስሊቃዊ ጥያቄው ዯግሞ “ባሇ
ስሌጣን” በሚሇው ወጉ ሊይ መሌሱን አሁንም በሾርኒ ያቀርባሌ፡፡
ስሌጣን ማሇት ዯግሞ ባሇጉዲዩን ማመሊሇስና ማሇማመጥ ነው፡፡ ዯጅ ማስጠናት፡፡
ቢሮክራቱ ወረቀቶችን ወዱያውኑ ፇርሞ ካስተሊሇፇማ ስሌጣኑ የት ሊይ ነው?
በምን ይታያሌ? እኛስ እሱ በስራ ብዚት የተወጠረ ባሇ ስሌጣን መሆኑን እንዳት
እናውቃሇን? እሱስ ስሌጣን ያሇው ባሇስሌጣን መሆኑን በምን ያረጋግጣሌ? (ገጽ
180)፡፡
አንባቢም በስሊቃዊ ገሇፃው እየተዜናና፣ በጉዲዩ እየተገረመ፣ አካባቢውን ያጤናሌ፡፡
አካባቢውን ሲያጤን ዯግሞ የቢሮክራሲውን አታካች ገፅታ ያስተውሊሌ፡፡ “ህዜብ አገሌጋይ”
የተባለ ባሇስሌጣናት፣ በየቦታው ተገሌጋይ አንከራታች ሆነው ይታያለ፡፡ ስብሃትም ይህን አታካች
ሂዯት ከጥንት እስከ ዚሬ እያነፃፀረ፣ “ምክንያት ይሆን?” ብል ያሰበውን፣ የቢሮክራሲ ጉተታ
መንስኤ በስሊቅ ሲያቀርብ አቀራረቡ አንባቢውን ያስገርማሌ፡፡ በተሇይ “ብዘ የተማሩ፣
የተመራመሩ፣…” የሚባለት ሊይ የቢሮክራሲው ጫና በርክቶ ሲገጥመው ዯግሞ፣ “እውነትም ብዘ
መማራቸውን፣ ብዘ ሇማንከራተት የተሰጣቸው የእውቅና ሰርተፉኬት አዯረጉት እንዳ?!” እያሇ፣
አንባቢውም በስሊቅ እንዱጠይቅ ሳይገዯዴ አይቀርም፡፡
የሻውም “ዏሌጋ ሲለት ዏመዴ” በተሰኘው ወጉ ውስጥ፣ ስሇሴት ባሇን አመሇካከት ሊይ
ይሳሇቃሌ፡፡ እዙህ ወግ ውስጥ ያለ ጠሊፉዎች፣ የጠሇፎት ሴት በጣም ስታስቸግራቸው ሇባሇ
ጉዲዩ (ሇጠሌፍ አግቢው) “… ሇጊዛው ነው በኋሊ ጣዕምህ ሲጥማት … እንዯርግብ የዋህ ነው
የምትሆን…” አይነት ንግግር ሲናገሩት
ተጥሊቻዋ ብዚት እንዱህ የምትንገፇገፌ ሴት፣ እወንዴ ሥር ስትዯርስ ቅዜቅዜ-ፌዜዜ
ብሊ ውነትምፌቅርየምትታሇብሊምተሆነች፣የራሷመንፇስ ያሊት የግዛር ፌጡር ሳትሆን፣
እስትንፊሷን ጭምር እኛው ወንድቹ እፌ ያሌንባት ፌጡራችን ናት ብዬ አሰብሁ
(1997፣ 53)፡፡
ይሊሌ፡፡ አሁን አሁን ሻሌ እያሇ የመጣ ቢመስሌም፣ አንዲንዴ ወንድች፣ ሴቶችን ሰርተው የሚገሇገለባቸው
ቁሳቁሶች አዴርገው እያሰቡ ሲኖሩ ይታያሌ፡፡ “የሴት ሌጅ ሌብ አንዴ ማንኪያ ቅቤ ናት፤ እሷም
ከንፇሯን ሲስሟት ትቀሌጣሇች” አይነት አባባልች በይፊ ሲነገሩ የሚሰሙትም በዙሁ ሇሴት
ባሇ ንቀት ምክንያት ሳይሆን አይቀርም፡፡ የየሻውም ስሊቃዊ ሂዩመር ይህን አይነት ሏሳብ (ሴት
ከኛ ውጪ ምን ሌትሆን?!” አይነት) ሊሊቸው ሁለ እንዱዯርስ የታሰበ ይመስሊሌ፡፡
ከሾርኒያዊ ሂዩመሮች ውስጥ በዙህ ንዐስ ርዕስ መጨረሻ የሚታየው ሶስት የወግ ዯራሲያን
ያነሱትን የ “የአሜሪካ ዱቪ” ጉዲይ ነው፡፡ ሶስና “ምን አቀዲችሁ?” በተሰኘው

4
ወጓ ውስጥ “እቅዳ አሌተሳካም ብዬ እዴላን አሊማረርኩ፡፡ አሁንም በአዱሱ ዒመት ዱቪ
ከዯረሰኝ አሜሪካን አገር ሇመሄዴ እቅዴ አሇኝ” (1996፣ 11) ስትሌ፣ መስፌንም “ጡረታ? ወይስ
ማሕበራዊ ዋስትና?” በሚሇው ወጉ ውስጥ “ሌጅ እናት አባቱን የሚጦረው ዱቪ ዯርሶት አሜሪካ
ሲሄዴ ነው” (ገጽ 115) ይሊሌ፡፡ ይህንኑ ርዕሰ ጉዲይ አብርሃም ረታም አከራይ ተከራይ አካከራይ
በሚሇው ወጉ ስር አይቶታሌ፡፡ አብርሃም ጉዲዩን ያነሳው በተከራየው አንዴ ቤት ግቢ ውስጥ
የተካሄዯን የአዴባር አከባበር እያወጋን ሳሇ፣ አንዱት የሰፇሩ ወጣት ስሇቷን ስታቀርብ ሇአንባቢ
በዕዜነ ሌቦና በማስዯመጥ ነው፡፡
“… ዗ንዴሮ የሞሊሁት ዱቪ ዕጣ ከወጣሌኝ ሇአዴባራችን ያሰብኩት ምንዴነው
… የፇሇገውን ገንብ
዗ብ ይፌጅ አባሊቶቻችን በብርዴና ንፊስ እንዲይቸገሩ ሙለና
዗መናዊ ዴንኳን ከነመገሌገያ ቁሳቁሶች ገዜቼ እሌካሇሁ” ስትሌ ዘሪያውን ፈጨት
በተቀሊቀሇ ጭብጨባ ዴጋፊቸውንና አዴናቆታቸውን ሲገሌጡ … (1999፣ 57)

ከሊይ የተገሇፁትን ጥቅሶች ስናነብ የዯራሲያኑ ስሊቅ ሇመኑ

዗መ ኑትውሌዴ የተወረወረ
መሆኑን መገንብ
዗ብ ይቻሊሌ፡፡ እዙህ ተቀምጦ መስራትን ሳይሆን “ወጥቶ መገሊገሌን እቅደ
ያዯረገው ብዘ ነውና፣ የጸሏፌቱ ስሊቅ ዗መናችንን ወዯ ውስጥ ተመሌካች ነው፡፡ ሶስና
እንዱያውም በግሌፅ ይህንኑ ሀሳብ የሚያጠናክር አባባሎን በ“ሇተወዯዴሽው እታሇም!”
በሚሇው ዯብዲቤያዊ ወጓ ውስጥ እንዱህ እያሇች ገሌፃሇች- “ ‘ይህች አገር አያሌፌሊትም፣
መፌትሔው ከዙህ አገር መውጣት ብቻ ነው’ የሚሌ አስተሳሰባችንን ቅረፈሌን”(ገጽ 18)፡፡
እነዙህ ሽሙጣዊ ሂዩመሮች የመናችንን
዗መ ናች ንን ትውሌዴ አስተሳሰብ የሚሄሱ ናቸው
ማሇት ይቻሊሌ፡፡ ከሊይ በቀረበው የአብርሃም ረታ ጥቅስ ውስጥ እንዯተቀመጠው፣ ትውሌደ ወዯ
አሜሪካ ሇመሄዴ ያቆበቆበው ‹ሰርቶ ሇመቀየር ነው› ማሇት እንኳ አይቻሌም፡፡ የወጣቷ “ስሇት”
ሇአዴባር ዗መናዊ ዴንኳን ሇመሊክ ነው፡፡ የላልቹም ወጣቶች አዴናቆትና ፈጨት ይህንኑ ሀሳቧን
ሇመዯገፌ ነው፡፡ ምንም እንኳን አውዲዊ ገሇፃው ሇላሊ ጭብጥ እና ሁነት ቢሆንም፣ የገጣሚው
እንጉርጉሮ ወዯ ህሉና የሚመጣውም ይህ ሁለ ሲገመገም ነው፡፡
“እኔስ አንኩ
዗ንኩ ሇዙህ አምባ
እኔስ አንኩ
዗ንኩ ሇዙህ ዗መን” (ዯበበ፣ 1992፣ 5 ዏ)

4.1.1.2 ምፀት (Irony)

በዙህ ንዐስ ርዕስ በመጀመሪያ በምፀትነት የቀረበ ሂዩመር የሚታየው፣ ስብሃት
ገ/እግዙአብሔር ከጻፊቸው የተሇያዩ ወጏቹ ውስጥ የተገኘው ነው፡፡ “ኤዴና እስካፓን” በሚሇው
ወግ ውስጥ፣ ሆን ብል ኮረዲ እህቱን ሀብታም እንዴታጠምዴ የሊከ ማፌያ፣

4
ማስረጃውን በእጁ ካዯረገ በኋሊ፣ ከባሇ ሀብቱ ጋር በገንብሲ
዗ ራር እ ዯን ዯዱህ ይሊሌ፡፡ “ዯሞስ
እህቴ ምን መጣባት፣ በሇጋ እዴሜዋ እንዱህ የሚሰሯት፣ በሀብትዎ ተመክተው” (ገጽ 20)፡፡
ይህን ንግግር ከቀዯመው ዴርጊት (ሆን ብል የማጥመዴ ሴራ) እና ተከትልት ከሚመጣው የሀብት
ተጋሪነት (ነጠቃ) ጋር አገናኝቶ ሇሚያጤን ሰው ምፀታዊ ሂዩመሩ በገረሜታ ያስፇግገዋሌ፡፡
“ታክሲና ወያሊ” በሚሇው ወግ ውስጥም፣ “የሞሊ! ያዜሊቸው!” በተባሇ ባድ ታክሲ ውስጥ
“ዴንቄም ሙሊት!” እያለ የገቡ ወይሮ፣
዗ሮ፣ “ጢም ብል የሞሊ ውስጥ ነውን’ዳ የጨመርከኝ
አንተዬ? በየት ሌተንፌስ?” (ገጽ 29) ብሇው ወያሊውን ሲጠይቁት፣ አንባቢ ተቃርኖውን
እያሰበ ፇገግ ይሊሌ፡፡28
“የፀሏይ ህዜብ” በሚሇው ወግ ውስጥም ላሊ ምፀታዊ ሂዩመር ይገኛሌ፡፡ ስብሃት
በገጽ 142 ሊይ “ንጉስ ሞንቴዘማንም እነኮርፔዜ ማረኩት፤ ክርስቲያን ናቸውና ይህን ጣኦት አምሊኪ
የአህዚብ ንጉስ በአረመኔያዊ ጭካኔ አዋርዯው፣ አሰቃይተው ገዯለት” ይሊሌ፡፡
የዙህ ጥቅስ ምፀትነት የሰዎቹ ክርስቲያንነት ሊይ ያጠነጠነ ነው፡፡ “የምህረት ሰዎች
ነን፤ አህዚቦች ግን አረመኔዎች እና ጨፌጫፉዎች ናቸው፡፡” ብሇው የሚያምኑት ክርስቲያኖች፣
የአህዚቡን ንጉስ በአረመኔያዊ ጭካኔ መግዯሊቸው ሲታይ ምፀትነቱ ዗ሌቆ ይሰማሌ፡፡ ይህንን ምፀት
በተሇይ በዙሁ በክርስትና ጉዲይ ሊይ “ተረትና ታሪክ” በሚሇው ወግ ሊይ ከተገሇፀው ጋር
ተገናዜቦ ሲታይ ምፀታዊ ሂዩመርነቱን በተሻሇ ሁኔታ መረዲት ይቻሊሌ፡፡ ስብሃት ከሊይ
በተገሇፀው ወግ ውስጥ እንዱህ ይሊሌ፡፡
ሚስዮናዊያኑም ሇሀዋዩ ሰዎች መጽ ሏ ፌ ቅደስን አስተማሩዋቸው፡፡ ሴቶቹም
ኃጢአተኞች መሆናቸውንና በምጥ መውሇዴ የተፇረዯባቸው ም መሆኑን አመኑ፡፡
ክርስቲያን ሆኑ፡፡ ከዙያን ወዱህ የሀዋዩ ሴቶች እንዯ ላሊው ዒሇም ክርስቲያን ሴቶች
በምጥ በጣር መውሇደን ቻለበት፡፡ እዴሜና ጽዴቅ ሇሚሲዮናዊያን ይዴረሳቸውና፤ የሀዋዩ
ሴቶች ሌጅ ወግ ዯረሳቸው- ምጥ (ገጽ 113-114) ፡፡

“የምዴር ገነት” የነበረችው ሀዋይ፣ ከገነቱ የተባረረችው በ“ሰይጣናቱ” ሚስዮናውያን ሆኖ

ሳሇ፣ በተቃራኒው መቅረቡና፣ ሇዙሁ ስራቸው መመስገናቸው ቀዴሞ ከተነገረው ምፀታዊ ሂዩመር
ጋር በእጅጉ አብሮ የሚሄዴ ነገር አሇው፡፡ በዙህ ምፀት ሰዎች ራሳቸውን

28
ይህን ምፀት በተይ
ሇይ“የሞሊ ይሊሌ የሞሊ
ነገር የገባው ወያሊ” ከሚሇው እርግጠኛ ምንጩን ካሊገኘሁት (ምናሌባት የፇቃዯ
አ዗዗ ?) ግጥም ጋር አብሮ የሚናበብ ይት ዗ት አሇው::

4
እና እምነታቸውን (ክርስትናቸውን) ዝረው እንዱያጤኑት፣ በአግባቡም እንዱኖሩበት ጏነጥ
ይዯረጋለ፡፡ አሇበሇዙያ ዮሏንስ አዴማሱ በግጥሙ
“ይህስ ቀሊሌ ነገር ችግርም የሇው
እንዯኛው ክርስቲያን ሆንክ ማሇት ነው ” (1990፣108)
እንዲሇው ሰይጣን እንኳ የእምነቱ አሊማ አሌገባውም እንጂ ‹‹ሇመጾም ሇመጸሇይ›› ችሎሌ ያሰኛሌ፡፡

አብርሃም ረታ አከራይ ተከራይ አካከራይ በሚሇው የወግ መጽሏፈ ውስጥ “አንብብ!

ኢቅራ! አስነብብ!ትነበብ ዗ንዴ!!” የሚሌ ርዕስ ያሇው ወግ አሇው፡፡ ይህ ወግ የቀረበበት አጠቃሊይ
መንገዴ ምፀታዊ አፃፃፌን የተከተሇ ነው፡፡ በወጉ ውስጥ በብዘ ቦታዎች የተሇያዩ አንባቢዎች
ከነሁኔታቸው በስዕሊዊ መንገዴ ቀርበዋሌ፡፡ አንባቢዎቹ የቀረቡበት መንገዴ ሲጤን ዯግሞ “ጽሐፈ
ምፀታዊ ሂዩመር ነው” ሇማሇት ያስችሊሌ፡፡
አንዯኛው አይነት አንባቢ የቀረበበትን መንገዴ ሇናሙናነት እንመሌከት፡፡ ይኸው አንባቢ
በአንዴ ጊዛ ብዘ ስራዎችን (እየተረጏመ፣ እያነበበ፣ ቴፕሪከርዯር እና ሬዱዮ እያስጮኸ፣ ዱሽ
እየተከታተሇ) በቤቱ የሚገኝ፣ ባሇ “ሥራ ብዘ” ዯራሲ ነው፡፡ አብርሃም ይህን ሁነት ዗ርዜሮ
ጨርሶ፣ መጻሕፌት ማንበብና መገናኛ ብዘኀንን መከታተሌ ነውር ነው፣ ማሇቱ እንዲሌሆነ
ከገሇፀ በኋሊ፣ ዒሊማው
“በአንዴ ቦታና ጊዛ ራዱዮ እየሰሙ፣ ቴፕ እያዲመጡ፣ፉሌም እያዩ፣ ስሇ ኢኮኖሚ፣
ስሇሥነ ነፌስ፣ ስሇ ታሪክ እያነበቡ የትርጉ ም ሥራ መከወን የሚ ችለ ‘ጠንካራ ሰዎች’
እንዲለን ሇማሳየት ነው ” (1999፣ 69)
ይሊሌ፡፡ ሂዩመርነቱ የሚመነጨውም ጠቅሊሊ አውደን በአእምሮው ስል የሰውዬውን “ጥንካሬ”
ሇሚያጤን አንባቢ ነው፡፡ አንባቢው በእውነተኛው ህይወቱ የገጠሙትን እንዱህ አይነት አጉሌ “ታታሪ
ምሁራን” ሉያስታውስ ይችሊሌ፡፡ የዙህ ምፀታዊ ሂዩመር የአቀራረብ ሁኔታ ሳቢ የሚሆነውም
እነዙህን “ምሁራን” ከትውስታ ማህዯር እያስወጣ ሇማስታወስ በማስቻሌ ብቃቱም ጭምር ነው፡፡
የመስፌን ሀብተማርያም የላሉት ዴምፆችና ላልችም ወጏች ስር “አህያ” የሚሌ ርዕስ
ባሇው ወግ ውስጥ የተገኘ ሂዩመርም ምፀታዊ አቀራረብ አሇው፡፡
እዙሁ አዱስ አበባ ከኮሌፋ ገርጂ ዴረስ ኩንታሌ ከሚያመሊሌሱ አህዮች መካከሌ አንደ
በመኪና የተገጨ ዕሇት መሄዴ ስሊቃተው በላሊው አህያ ሊይ ተጭኖ ወ ዯ ሰሩ
ፇሩ ሲሄዴ
መመሌከቴ ትዜ ይሇኛሌ፡፡ አህያ ሇጓዯኛው ባሇውሇታ የመሆን ዕዴሌ ሲዯርሰው
ማየት ከአኔታ
዗ኔታ ጋር ዯስ አያሰኝም?! (1992፣ 2 ዏ)

የዙህ ምፀት ሂዩመራዊ አቀራረብ ጏሌቶ የሚታየውም ከነባራዊው ህይወት ጋር አነፃፅሮ

ሇሚያይ ሰው ነው፡፡ በነባራዊው ህይወት (በአሁኑ ወቅት) ሰዎች እርስ በርሳቸው

4
መረዲዲትና መተዚን
዗ን አቅቷቸው ሲናቆሩ በየዕሇቱ ይታያሌ፡፡ ምፀትነቱም የሚመጣው እዙህ
ሊይ ነው። ከሰዎች በተሻሇ ሁኔታ “አህያ!” እየተባሇ የሚናቀው እንስሳ፣ ሇጓዯኛው ባሇውሇታ
ሇመሆን በቅቷሌ፡፡ “ታዱያ ይህ ያሳዜናሌ እንጂ ምን ሂዩመርነት አሇው ?” ሉባሌ ይችሊሌ፡፡
በእርግጥ ያሳዜናሌ፤ ግን አህያን አህያ ተሸክሞት ሲሄዴ (ምንም እንኳ
«ጫኚው ራሱስ ሰው አይዯሇ ወይ ?» የሚሌ ጥያቄን ሉያስከትሌ ቢችሌም!)፣ በአእምሮው ከሊይ
ከተገሇፀው የሰው ሌጆች እርስ በርስ ያሇመተሳሰብ ባህርይ ጋር እያነፃፀረ ወጉን ሇሚያነብ ሰው፣
እያሳነም
዗ነም ቢሆን ግርምትን ያጭራሌ፡፡
በሙሴ ያዕቆብ ከተፃፇው “ካታንጋ” በተሰኘው ወግ ውስጥ ዯግሞ በኳስ ጨዋታ ሊይ
በተዯረገ ሙከራ ከጏለ በጣም ርቃ ሊሇፇች ኳስ “አ!አ!አ! ሇትንሽ ጏለ ቢያዚጋ ኖሮ ከመረብ ታርፌ
ነበረ” (2000፣ 41) የሚሌ አገሊሇፅ ቀርቧሌ፡፡ ይህ ምፀት የቡዴኑን ዯጋፉዎች ሇማብሸቅ ሆን ተብል
ወጉ ውስጥ ባሇው ገፀባህርይ የቀረበ ነው፡፡ “ሇትንሽ ጏለ ቢያዚጋ” የሚሇው ሀረግ፣ ኳሷ
ያሇፇችው በቅርብ ርቀት እንዯሆነና ትንሽ ብትጠጋ ሌትገባ እንዯምትችሌ የሚያሳይ ነው፡፡
እውነታው ግን ይህ አይዯሇም፡፡ ኳሷ እንዳት ርቃ እንዲሇፇች አስቀዴሞ ስሇተገሇፀ ምፀትነቱ
ግሌፅ ነው፡፡
“ስሞታ” በተሰኘው የሶስና አሸናፉ ወግ ውስጥም ምፀትነቱ ጏሌቶ የሚሰማ ሂዩመር
አሇ፡፡ ሶስና የሳሇቻት ሴት የታክሲ ረዲት፣ ብዘ መከራ ስታይ (የቀን የችግርና የሌፊት ውልዋን
ስታስቆጥር) ከቆየች በኋሊ፣ በስተመጨረሻ እንዱህ ስትሌ እንሰማታሇን፡፡ “ይህ ሁለ ሲሆን
ቤት አሌገዚንም፤ መኪና አሊቆምንም የኛ ጥፊት ብቻ በዜቷሌ” (1996፣ 29) ፡፡ ይህ አባባሌ
ምፀት ነው፡፡ ምክንያቱም፣ የታክሲ ረዲቷ፣ በጣም መሌፊቷን፣ ሌፊቷ ሁለ ግን መና
መቅረቱን፣ ሶስና በወጓ ውስጥ ቀዴማ ገሌፃሇች፡፡ የታክሲ ረዲቷ ሰርታ አሇማግኘቷ የሷ
ጥፊት አይዯሇም፡፡ “የራሷ ችግር ነው” ሉባሌ ይችሌ የነበረው፣ በስንፌና ስታውዯሇዴሌ ብትገሇፅ
ነበር፤ ይሄ ግን አሌሆነም፤ በመሆኑም በስተመጨረሻ የተሰነረው
዗የ ታክሲ ረዲቷ ንግግር ምፀት
ነው፤ ምፀቱም አንባቢ “እውነትም እኮ!” ብል እንዱገረም የሚያዯርግ ነው፡፡
የዙህ ንግግር ምፀትነት ጏሌቶ የሚታየው አሁንም ከአካባቢያዊው እውነታ ጋር እያነፃፀረ
ሇሚያነብ አንባቢ ነው፡፡ ብዘዎች ይሇፊለ፤ ይዲክራለ፡፡ ጠብ የሚሌሊቸው ነገር ግን የሇም፡፡ ይህ
ባሌከፊ! ሰውም የመገናኛ ብዘሃኑም ግን “ስሊሌሰራችሁ ነው ያሌተሇወጣችሁት!” ይሊቸዋሌ፡፡ በጏን
ዯግሞ ላልች “ሰርተው¡” ባሇመኪናና ቤት ሲሆኑ

4
ይታያሌ፡፡ ይህን የህይወት እጣ-ፇንታ ያስተዋሇ፣ የታክሲ ረዲቷን ምፀት ተገንዜቦ በገረሜታ
ራሱን ያነቃንቃሌ፡፡
“የቀበጡ’ሇት ሞት አይገኝም” በሚሇው የየሻው ላሊኛው ወግ ውስጥም፣ ውሽማው
በሚስቱ የተዯበዯበችበት ገፀ ባህርይ “እኔ ‘አንበሴ!’ የወዲጄን እሌህ ሚስቴን በመምታት ሌሸነግሌ፥ ሽመላን
እየሰበቅሁ ተቤት ከተፌ አሌኩ” (ገጽ 130) ይሊሌ፡፡ በዙህ ውስጥም “አንበሳነቱ” ኋሊ ሊይ ያመጣበትን
ጣጣ እያሰበ መፌገጉ (ኋሊ ሊይም ቢሆን) አይቀርም፤ ምፀትነቱም ግሌጽ ነው፡፡ አውጊው እዙህ
ሊይ “እኔ አንበሴ!” ቢሌም፣ ይህን ራሱን ያሞገሰበትን ተማችነቱን ሇማማረር ጊዛ አሌወሰዯበትም፡፡
አንበሳነቱ ያስከተሇበት መከራም ብዘ ነው፡፡ ስሇዙህም ነው ምፀትነቱ ሇአንባቢዎቹ ግሌፅ ነው የተባሇው፡፡
የነገሩ አስገራሚነት (ሂዩመርነት) የሚመነጨውም ይህ ሁለ ተጣምሮ ሲታይ ነው፡፡

4.1.1.3 ሽርዯዲ ወይም ሌግጫ (Sarcasm)

በዙህ ስር የሚቀርቡት ሂዩመሮች ከሾርኒ (satire) ጋር በጣም ተቀራራቢነት አሊቸው፡፡
እነዙህኞቹ ትንሽ ሇየት የሚለት፣ በባህሪያቸው በላሊው ሊይ የማሊገጥ ሁኔታ ስሊሊቸው
እና በጥቂቱም ቢሆን ሰብዕናን የመንካት ጉዲይ ያሇባቸው በመሆኑ ነው፡፡
ሇዙህ ክፌሌ ማሳያነት በመጀመሪያ የሚቀርበው በስብሃት “ሞትና ህይወት” ወግ ሊይ
የተገኘው ነው፡፡ በዙህ ሂዩመር ውስጥ አሊጋጩ ስብሃት ሳይሆን እርስ በርስ ከሚነጋገሩ
ገፀባህርያት አንደ ነው፡፡
“… ንጉስ ከነሰራዊቱ ሬሳ ከነቀባሪዎቹ መንገዴ ሊይ ቢገናኙ ንጉስ ቆሞ ሬሳን እጅ ነስቶ
ያሳሌፇዋሌ፡፡ ሙሽራና ሬሳ ሲገናኙም ሙሽራ እጅ ነስቶ ያሳሌፇዋሌ፡፡ እጅ ያስነሳሌ፡፡
ያንተ ሬሳ ሳይቀር እጅ ያስነሳሌ ታያሇህ ምናሇ በሇኝ”…“እንግዱህ መንገዴ ሊይ የሙሽራ ሬሳና
የንጉስ ሬሳ ቢገናኙ ማን ማንን ሉያሳሌፌ ነው?” “ሁሇቱም አንተን ያሳሌፈሀሌ፣ ፀዯቀ ሆይ፣
አንተ የሬሳ ሬሳ ነህና፡፡ ሇዙህም ነው የፀዯከው” (ገጽ 37) ፡፡ [አጽንኦት ¾ራሴ@]

ከሊይ በቀረበው ምሌሌስ ሊይ አንዯኛው ገፀባህርይ (ሉያውም ቄስ ናቸው!) ፀዯቀ በተባሇው

ገፀባህርይ ሊይ ይወርደበታሌ፡፡ በሱ ሊይ የወረዯበት ውርጅብኝ ግነ አንባቢን ወዯ ገረሜታ ሉወስዯው
ይችሊሌ፡፡ በወጉ ውስጥ እንዯተገሇፀው በእርግጥ እሱም ስቋሌ፤ ቢሆንም አሳሳቁ ሇየቅሌ ነው፡፡ እሱ
ምንም ማዴረግ ስሊሌቻሇ፣ አሌያም ንቆ ትቶት ይሆናሌ እንጂ የሚስቀው የንዳት ሳቅ ነው፤ አንባቢ
ዯግሞ በቄሱ ሌግጠት እየተገረመ ይስቃሌ፡፡ ይህ ሂዩመር በኋሊ ሊይ በሚቀርበው “የሂዩመሮቹ
አቀራረብ” በሚሇው ንዐስ ርዕስ ስር “የበሊይነት” ሇሚሇው ርዕስ ምሳላ የሚሆንም ነው፡፡

4
 “ጋዛጠኞች” በሚሇው የወግ ስራው ውስጥም ስብሃት ሲያሊግጥ ይታያሌ፡፡ እንዱህ እያሇ ነው
የሚያሊግጠው-“የስጋጃ ቤት የባህሌ አዲራሽ ሰዒሉ መስፌን ሀብተማርያም ቢሰራሌኝ፡፡/የቡና ቤት ስዕልች
የሚሌ አሌወጣኝም/”(ገጽ 127)፡፡እዙህ ሊይ መስፌን ሀብተማርያም የተባሇው፣ ሰዒሉው እና በአሁኑ
ጊዛ በህይወት የላሇው ሰው ነው፡፡ የወግ ጸሏፉው ስመ ሞክሼ መስፌን ሀብተማርያም ዯግሞ “የቡና
ቤት ስዕልች” የሚሌ ወግ አሇው፡፡ የወግ ጸሏፉው መስፌን፣ በ“ቡና ቤት ስዕልች” ሊይ ያቀረበው፣
በተሇይ በየቡና ቤቱ ግዴግዲ ሊይ የሚሳለ ርባና እና ውበት የሇሽ ስዕልችን ተችቶ ነው፡፡ ስብሃትም
ይህንን ስመ ሞክሼነታቸውን ተጠቅሞ “ሰዒሉውን መስፌንን ነው ያሌኩት እንጂ ወግ ጸሏፉውን
አይዯሇም”፣ የሚሌ መስል፣ ሰዒሉው መስፌንን ግን “እንዯ ቡና ቤት ስዕልች የማይረባ ስዕሌ
እንዲትስሌሌኝ” የሚሌ ይመስሊሌ፡፡ ይህ ከሆነ ዯግሞ “ወቸ ጉዴ!” የሚያሰኝ ሽርዯዲ ነው ያቀረበው
ማሇት ይቻሊሌ፡፡
ላሊው ይህን ዗ዳ ተጠቅሞ ሂዩመር የሚፇጥረው ዯግሞ፣ ኤፌሬም እንዲሇ (1994) ነው፡፡
ኤፌሬም በብዚት የሚያሊግጠው በራሱ ሊይ ነው፡፡ “በሰው ሊይ ከመሳቅና ከማሳቅ የራስ ይሻሊሌ»
የሚባሇውን ስሇሚያመሊክት፣ የሚከተለት ሁሇቱ ሇናሙናነት ይቀርባለ፡፡ “ሳንቲም በኋሊ ኪስ” በሚሇው
ወግ ውስጥ ኤፌሬም፣ ሇመድቹ
዗መ ድቹ ሁለ ፖስት ካርዴ የገዚ ጓዯኛውን፣ “ሇኔስ አይዯርሰኝም እንዳ?”
ሲሇው የጓዯኛው መሌስ “ሊንተ በፇሳሽ መሌክ ይዯርስሃሌ” የሚሌ መሌስ ይሰጠዋሌ፡፡ ከዙያም በኋሊ
ነው ኤፌሬም በራሱ ሊይ ማሊገጥ የጀመረው - እንዱህ እያሇ፡፡ “እኔ በፇሳሽ መሌክ የሚዯርሰኝ
የዜዋይ አሳ ነኝ!... የገፇርሳ ግዴብ ነኝ! … ወይስ የቢራ መጥመቂያ በርሜሌ!” (ገጽ 1 ዏ)፡፡ በዙህ
ገሇፃው ኤፌሬም ራሱን ከዜዋይ አሳ፣ ከገፇርሳ ግዴብ እና ከቢራ መጥመቂያ በርሜሌ ጋር እያነፃፀረ
ሲገሌፅ ሲታይ፣ ምን ያህሌ በራሱ ሊይ እየቀሇዯ መሌዕክት ሇማስተሊሇፌ እንዯጣረ መረዲት
አያዲግትም፡፡ “ዚሬ ጾም ነው …” በሚሇው ወግ ሊይም አንዴ ጓዯኛዬ አሇችኝ ብል ያቀረበው በራስ
ሊይ ሌግጠት፣ ሇአንባቢው ሂዩመርን ይፇጥራሌ፡፡
በዚ ሰሞን የሆነ የአራዱኛ ቋንቋ ብናገር አንዶ ምን አ ሇችኝ መሰሊችሁ፣ “አንተ
ሰውዬ በየቆርቆሮው ተራ ስትዝር ነው እንዳ የምትውሇው ?” ስሚኝ ማ … አሮጌ
ጣሳ አሇሽ? (1994፣ ገጽ 15)

በእርግጥ እዙህ ሊይ በራሱ ሊይ ብቻ አሊግጦ አሊበቃም፤ እሷንም ሸንቆጥ አዴርጓት አሌፎሌ፡፡

4
 4.1.2 ተረብ ወይም ዴንገቴ መሌስ ሂዩመሮች (Wit, Sally, Repartee)
በዙህ ምዴብ ስር የሚቀርቡት ሂዩመሮ ች፣ አብዚኛዎቹ በምሌሌስ መሌክ የቀረቡ ናቸው፡፡
የወጏቹ ዯራሲያን ከትውስታ ማህዯራቸው፣ አሌያም ከፇጠሯቸው ገፀ ባህርያት እና የገጠመኝ ማሳያ
ሰዎ ች እንዯ ዴንገት የሚወረወሩ፣ ግን "እውነትም እኮ!፤ እንዳት አሰበው ጃሌ!" የሚያሰኙም
መሌሶች ናቸው፡፡ ብዘዎቹ የተነሱበትን ርዕሰ ጉዲይ በራሳቸው ገሊጭ፣ አስገራሚነታቸውም ፉት
ሇፉታዊ፣ እምብዚም ትንታኔ የማይፇሌጉ በመሆናቸው ብዘም ገሇፃ አሌተዯረገባቸውም፡፡
በሙሴ ያዕቆብ "ሐመራ" የተሰኘው ወግ ውስጥ ዴንገተኛ መሌስ የያ዗ ሂዩመር ይገኛሌ፡፡
በእርግጥ የመሌሱ ቀጥተኝነትና በቶል የተመሇሰ መሆኑ ገረሜታን ስሇሚያጭር እንጂ ሂዩመሩ
ያን ያህሌ የጠነከረ ሂዩመር የሚባሌ ሊይሆን ይችሊሌ፡፡ አውጊው በሁመራ የመጀመሪያ ቀን አዲሩ፣
ወፍች ሁለ ቤታቸውን ትተው ዚፌ ሊይ ተሰብስበው ስሊያቸው ተገርሟሌ፡፡ በመሆኑም
ያረፇበትን ሆቴሌ ዗በኛ እንዱህ ብል ይጠይቃቸዋሌ፡፡
"እንዳት ነው ነገሩ የሁመራ ወፍች ጏጆ የሊቸው ም እንዳ?" ብዬ በአግራሞት
ጠየኳቸው፡፡ አቦይም ፇገግ ብሇው "አንተ ጏጆህን ሇቀህ ከሜዲው ያዯርክ እነሱ ምን
ገዶቸው ነው ሳር ጏንጉነው መቃጠሌ ካሊማራቸውበቀር ጏጆ የሚቀሌሱ" ብሇው መሇሱሌኝ
(2000፣ 87)፡፡
ተራኪው በአግራሞት ሲጠይቅ፣ አንባቢም ተከትል "እውነትም ሇምን?" ማሇቱ አይቀርም፡፡
የመሊሹ ዴንገተኛ እና እውነተኛ መሌስ ግን "እርፌ!" ያዯርገዋሌ፡፡ ከሙቀቱ የተነሳ ራሱ ተራኪው
ውጪ አሌጋውን አውጥቶ ተኝቶ እያሇ፣ ወፍቹን ግን "የሙቀት ጉዲይ" የማይመሇከታቸው
ግዐዚን ያህሌ አስቦ ፣ ሇጠየቀው ጥያቄ ተገቢውን መሌስ አግኝቷሌና፣ በገረሜታ "እውነትም!"
ይሊሌ፡፡
ስብሀት ገ/እግዙአብሔር "ታክሲዋና ወያሊ" በሚሇው ወጉ ስር ያስነበበን፣ የአንዴ ወያሊ
መሌስም፣ በዙሁ ምዴብ ስር የሚካተት ነውና፡፡
ቀሊ ቀጠን ያሇ የአስራ አራት ዒመት ወጣት ነው፡፡ በረባሶ ጫማ አዴርጓሌ፡፡ "አሁን
ምናሇ፥ ቀስ ቢለ?" ነጂውን እየጮኸባቸው የኋሊ በሩን ዗ጋና ከተሳፊሪዎቹ
ተቀሊቀሇ፡፡ እራሱን በቁጭት እየነቀነቀ፥ ግን ዯሞ ፇገግታው ፉቱ ሊይ እየታየ፡፡
“አሊሰራ አለንኮ እኝህ ሽማግላ” አሇና ወዯ ሹፋሩ በኩሌ እየተናገረ፡፡ “… ገና አራት
ሰው - መንዲት ብቻ፡፡ እሳቸው ተሳፊሪ ገባ አሌገባም መንዲት !” አሇና ተነስቶ በሩን
ከፌቶ ይጣራ ጀመር … “ኧረ እባኮትን አቁሙ!” ብል ጮኸ፡፡ አቆሙ፡፡ ወጣና ወዯፉት
ወዯ’ ሳቸው እየሄዯ ወዯ ኋሊ አሳያቸው፡፡ ተናገራቸው፡፡ ተመሌሶ መጣ፡፡ ገባና በሩን
዗ጋ፡፡ አቀርቅሮ ቆየ፡፡ አሁንም ቀና ሲሌ ከንዳቱ ጋር ፇገግ አሇ፡፡ ራሱን እየነቀነቀ፡፡
“አሁን ሄዴኩና፥ እዩዋቸው እነዙያ እኔ ይዣቸው የነበረ ሁሇት ተሳፊሪዎች አሁን
እርሶ አሌቆምሌህ ስሊለኝ እዙያኛው ታክሲ ውስጥ እየገቡ ነው - እዩዋቸው
አሌኳቸው” “እና ምናለህ?” ይለታሌ አንዱት ሴት ወይሮ ዗ሮ “ይግቡ፥ አለኛ! እሳቸው
ምን ም አሌመሰሊቸው፡፡

4
 ጠጉሬን አስቆሙት!” “በኋሊ ሂሳቡን ስታስረክብ ባሇቤትየው ስራህን በትጋት
አሌሰራህም ብል ይቆጣሃሌ እንዳ?” “ኧረ ‘ ሱስ ምን ም አይለኝ - ማሇቴ ራሳቸው
ናቸው ባሇቤቱ” “እንግዱያው አንተ ምን አስጨነቀህ?” “ምነው አያገባኝ? ሥራ
የሰጡኝ ዗መዳ አይዯለም? ምንስ የስጋ ዗መዴ ባንሆን ?” (ገጽ 26)

ከሊይ የቀረበው ምሌሌስ ሲጤን፣ ሂዩመሩ የመነጨው መጨረሻ ሊይ ካሇው የወያሊው

መሌስ እንዯሆነ መረዲት ይቻሊሌ፡፡ ገና ከመጀመሪያው የወያሊውን ብስጭት እና ንዳት ያስተዋሇ
የሚጠረጥረው፣ ወይሮዋ
዗ሮዋ የጠረጠሩትን፣ ባሇቤቱ “ሇምን ሂሳብ አሳነስክ?!” ብሇው ይጠይቁት
ይሆን? ብል ነው፤ ግን ይህ አሌሆነም፡፡ ባሇቤትየው ዯንታ ቢስ ሲሆኑ እሱ ግን በተገሊቢጦሽ
ጭራሽ ተናዲጅ ሆኖ መገኘቱ፣ ይህም (ተናዲጅነቱ) የመጣው ስራውን ከማክበሩ መሆኑ ሲታይ፣
በተጨማሪም እንዱህ የሚያስብሊቸው ሰው የስጋ ዗መደ እንኳን እንዲሌሆኑ ሲታወቅ፣
ይዯንቃሌ፡፡
ይህ በስተመጨረሻ ሊይ የተነገረ አስተውልታዊ ዴንገቴ መሌስ (wit) ከሂዩመር አይነቶች
አንደ ነው የሚባሇውም ሇዙህ ነው፡፡ ምንም እንኳ ገጠመኙ ያን ያህሌ የተሇየ ተዏምር
የተፇጠረበት ባይሆንም፣ በመናችን
዗መ ናች ን ያሇው ሁኔታ “ሇእኔ ብቻ ” የሚባሌበት በመሆኑ፣ ከሚታወቀው
የአካባቢ እውነት ጋር ተነፃፅሮ ሲስተዋሌ የወያሊው መሌስ ይገርማሌ፡፡ ዯግሞም ይህን ገረሜታ
የሚያመጣ ዴንገታዊ ንግግር የተከሰተው ከአንዴ ትንሽዬ “ወያሊ” ነው፡፡ አንዲንዳ በህይወት ውስጥ
የሚያጋጥሙ አስዯናቂ የህፃናት ንግግሮች ቢኖሩም፣ ከሌጅ (ሉያውም አስተዲዯጉ ሇሰዎች ጥሩ
ዯርገዋሌ ተብል ከማይታሰብ የታክሲ ረዲት) እንዱህ አይነት ብስሇት የተሞሊበት
እንዱያስብ ያርገዋሌ

ዴንገተኛ ምሊሽ ሲቀርብ ያስገርማሌ፡፡

እዙሁ ወግ ውስጥ በተሳፊሪ አዚውንት አስተያየት ሰጪነት፣ ከላሊ ጏረምሳ ተሳፊሪ ጋር
የሚዯረግ ምሌሌስም በስተመጨረሻ ተረባዊ ንግግር ሲያስተናግዴ ይገኛሌ፡፡ አዚውንቱ “ሚጢጢውን
ወያሊ” እያናገሩት ነው፡፡
“ትማራሇህ?” አለት፡፡ እግዛር ያሳያችሁ፡፡ “አይ!” አሊቸው ባጭሩ “ተማር’ንጂ እንግዱህ
ሌጅነት ተመሌሶ አይመጣም” “እንዱህ ሥራ ሊይ እያዩት እንዳት አርጏ
ይማራሌ?” አሇ አንደ ጏረምሳ “የማታ ትምህርት አሇ እኮ” አለ አዚውንቱ፤
የጏረምሳውን ብሽቀት ሳያስተውለ፤ መሇገስ ያሇባቸውን ከንቱ ባድ ምክር እየቀጠለ
“አሁን ይህ አንዴ ፌሬ ሌጅ ቀን ሲሰራ ውል ማታ ሉማር ይችሊሌ?” “ያሬዴ ማህላታይን
አታይም?” “ያሬዴ ማህላታይ ወያሊ ነበር ማሇት ነው ?” አሊቸው፡፡ ሳይወደ ዜም
አለ (ገጽ 33-34) ፡፡
ምሊሹ፣ “እንዱህ አይነት ተረበኞች ባይኖሩ፣ ሁለም አፈ ሊይ የመጣሇትን ‹ምክር›
እያዥጏዯጏዯ ያሰሇች ነበር” የሚያሰኝ ነው፡፡ ዴንገተኛ መሆኑም ሰውየውን አፊቸውን

4
ሲያሲዚቸው አንባቢውንም ወዯ ሳቅ ይወስዯዋሌ፡፡ አዚውንቱ አጉሌ መካሪ ሌሁን እያለ እየተራቀቁ
ነው፡፡ ይህን መራቀቃቸውን ባድ የሚያዯርግ ንግግር፣ ከወጣቱ ሲሰማ፣ አንባቢ ስሇ
አዚውንቱ “ኩም” ይሊሌ፡፡ የወጣቱ መሌስ ከሀይማኖታዊ አስተሳሰብ አኳያ ዴፌረት የተሞሊበት
የሚባሌ ነውና ዴንጋጤ የተቀሊቀሇበት ገረሜታ ይበሌጥ ይጨምራሌ፡፡ ምሊሹ “እንዳት አስቦና
አያይዝ መሇሰሊቸው?!” የሚያሰኝና ብሽቀቱን በጥሩ ሁኔታ ገሊጭ ስሇሆነም ትክክሇኛውን የጊዛ
አውዴ የጠበቀ ነው ማሇት ይቻሊሌ፡፡
ተረብን ከፌተኛ የአዜናኝነት ባህሪ የሚያሊብሰው ካሌተጠበቀ ሰው በዴንገት የሚወጣ
በሳሌ ንግግር መሆኑ ነው፡፡ ይህንኑ የሚያሳየን ላሊ ዴንገቴ መሌስ በስብሃት “ተረትና ታሪክ” ሊይ
ይገኛሌ፡፡
አንዴ የታወቁ የሰዋሰው ሉቀ ሉቃውንት የሆኑ አዚውንት በጀሌባ እየሄደ እያሇ፤
የሚቀዜፇውን ሰውዬ “ሰዋሰው ታውቃሇህ?” ሲለ ጠየቁት፡፡ “ኧረ ዴሀ ነኝ
አሊውቅም፤ ጌታዬ” ሲሌ መሇሰ ሰውየው ጀሌባውን እየቀ዗ፇ፡፡ “እንግዱያው ወዲጄ
ግማሽ እዴሜህን የኖርከው በከንቱ ነው” ብሇው አንኳሰሱት፡፡ … ጀሌባዋ ወዯ ባህሩ ርቃ
ከገባች በኋሊ ሀይሇኛ አውል ነፊስ ተነስቶ ከባዴ ማዕበሌ ተቀሰቀሰ፡፡ በዙህ ጊዛ ጀሌባ
ቀዚፉው የሰዋሰው ሉቁን አዚውንት እንዱህ ሲሌ ጠየቃቸው “ዋና ይችሊለ?” “ኧረ
አሌችሌም” ሲለ መሇሱ፡፡ “እንግዱያው ጌታዬ፥ አብዚኛውን እዴሜዎን የኖሩት
በከንቱ ነው ” (ገጽ 111) ፡፡

አጉሌ ሲራቀቁበት የነበሩት ሰው፣ የህይወትን “የሰዋሰው ሉቅነት - ፇሊጊ ብቻ መሆን”

እያሰቡ ነበር፡፡ ሇዙህም ይመስሊሌ - “እንግዱያው ምን ዋጋ አሇህ!?” አይነት አነጋገር፣ በምስኪን
ጀሌባ ቀዚፉ ሊይ ሲያወርደበት የነበረው፡፡ ህይወት ግን፣ “የሰዋሰው ሉቁንም”፣ “ጀሌባ ቀዚፉውንም”፣
የምትፇሌጋቸው ጊዛ አሇ፡፡ ይህን ሀሳብ በሚያስተሊሌፌ ሁኔታ ጀሌባ ቀዚፉው የተራቃቂውን
ሉቅ አባባሌ ተጠቅሞ (የሰውየውን የቀዯመ አባባሌ መሰረት አዴርጎ)፣ “ሌክ ሌካቸውን”
ሲነግራቸው፣ ወይም በሰፇሩት ቁና ሲሰፌራቸው፣ ከእሱ ያሌተጠበቀ ንግግር ነውና፣ አንባቢን
በገረሜታ ወዯ ሳቅ ያንዯረዴራሌ፡፡
አብርሃም ረታ አሇሙም አከራይ ተከራይ አካከራይ በሚሇው ወጉ ስር በዴንገቴ መሌስ
የተዋቀረ ሂዩመርን አኑሯሌ፡፡ በዙህ ወግ ውስጥ የቤት ተከራይ ገፀ ባህርይ ከአከራዩ ጋር
እየተጨዋወተ ይገኛሌ፡፡ በዙህ ዋኛ
዗ኛ ጨዋታ ሊይ አከራዩ፣ ተከራዩን ተኝቶ በከፌተኛ ዴምጽ
ሲያንኮራፊ እንዯነበረ ይነግሩታሌ፡፡
‘ሇርስዎ እንዳት ከርቀት (ከበረንዲው) ሆነው ተሰማዎት ማሇቴ የማንኳረፈ
ዴምጽ?’
“ተሰማኛ! ፈዝ! ዋሾ ሌትሇኝ ነው ?”
‘አሊሌኩም … እኔ ግን ካፌንጫዬ አጠገብ ያሇው ጆሮዬ ሳይሰማ እርስዎ እንዳት
ከርቀት ተሰማዎት ብዬ ነው ?’ (1999፣ 15)፡፡

5
 ይህ ሂዩመርም በመጨረሻው ሊይ በሚነበበው መሇኛ ንግግር አማካይነት የተፇጠረ ነው፡፡
የሂዩመሩ አስገራሚነት የሚጨምረው ዴንገተኛ መሌሱን በማሰሊሰሌ ጭምር ነው፡፡ አፌንጫ እና ጆሮ
መሀሌ ያሇው ርቀት በጣም ጥቂት የሚባሌ ነው፡፡ ግን እዙያው ፉት ሊይ ያሇው ጆሮ ሳይሰማ
(በእርግጥ ተኝቶ ነው!) ፣ ሩቅ ያሇ ሰው የሚሰማው ዴምጽ ይፇጠራሌ፡፡ ይህን አስገራሚ ሁነት፣
በተከራዩ ዴንገት እንዯ ቀሌዴ ተወርውሯሌ፡፡ የመሌሱ መሇኝነትና ዴንገቴነት ሂዩመር ፇጣሪ
ሆኗሌ፡፡
በዙህ የዴንገቴ አመሊሇስ የሚፇጠሩ ሂዩመሮች በኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወት የወግ
መዴበሌ ውስጥም ይገኛለ፡፡ ሇማሳያነት “ጥሬ ስጋ ሰፇር እንፇሊሇግ” እና “የረገጣ
዗መን” በሚሰኙት ወጏች ውስጥ ያለትን ተረባዊ ሂዩመሮች እንመሌከት፡፡
አንዴ ጊዛ ሇረጅም ጊዛ የተሇዩዋቸውን ጓዯኛቸውን አግኝተው፤ “ምነው ጠፊህ?”
ይሎቸዋሌ፡፡ ጓዯኝዬውም ታመው መክረማቸውን ይናገራለ፡፡ ሰውዬው ምን አለ
መሰሊችሁ ? “የፌየሌ ሙክት አርህ ዯህ … የእግር ሥጋውን ጥሬውን በአዋዛ አከታትሇህ
ሶስት ቀን በሌተህ ጥቅሌሌ ብሇህ መተኛት ነው …” ጓዯኝዬው የዋዚ አሌነበሩምና
“እሱን የሚሌ ማ ሞሌቷሌ፡፡ የሚገዚ ጠፊ እንጂ…” ይሊለ፡፡ ሰውዬውም “ሰማህ ወዲጄ
… ሀኪም ኪኒን ጽፍ ያዚሌ እንጂ ገዜቶ አይሰጥም” ብሇው መሇሱሊ ችሁ (1994፣ 54) ፡፡

ሁሇቱም አዚውንቶች የዋዚ አይዯለም፡፡ ይህ የእርስ በርስ የአስተሳሰብ መበሊሇጥ፣

በንግግር የተገሇጠበት ተረብ ነው፡፡ የመጀመሪያው አዚውንት፣ “እሱን የሚሌማ ሞሌቷሌ” ሲለ፣
አንባቢ መገረም ይጀምራሌ - “ጥሩ መሌስ!” እያሇ፡፡ ግን የተሇመዯ አይነት ‹‹ሌክ ነጋሪ›› መሌስ
በመሆኑ ገረሜታው ከፌተኛ ሊይሆን ይችሊሌ፡፡ በዙያው ቀጥል ያሇውን ዴንገተኛ መሌስ
ሲያነብ ዯግሞ ራሱን በገረሜታ እያነቃነቀ መሳቅ ይጀምራሌ፡፡ ይህ ሁሇተኛው ሽማግላ
በፌጥነት የመሇሱት ተረብ፣ በየእሇት ተእሇት ህይወት ሊይ ከተመረኮ዗ ነገር ጋር በማነፃፀር
ስሇሆነ ገረሜታን ከፌ ያዯርጋሌ፡፡ አዚውንቱ ራሳቸውን ከሀኪም ጋር ያነፃፀሩበት ስሌት
ሲጤን፣ የሂዩመሩ አወቃቀር “ያሌተመጣጠነ ንፅፅር” በማዴረግ የተመሠረተ መሆኑን ማወቅ
“የረገጣ ዗መን” የሚሇውም ወግ ውስጥ ያሇው ተረባዊ ሂዩመር ዯግሞ የሚከተሇው
ነው፡፡ ይህ ሂዩመር በተሇይ በአሁን ሰዒት ባለት ብዘዎቹጋዛጠኞችየጥያቄ አቀራረብ ሁኔታን ሇተሰሊቸ
ሰው፣ “እንዱህ ነው እንጂ መሌስ!” የሚያሰኝ ተረብ ነው፡፡
ጋዛጠኛው ዴምጽ ማጉያውን ወዯ ተጠያቂው እያስጠጋ “የወንዴሜን ስም ማን
ሌበሌ?” ይሇዋሌ፡፡ ሰውዬውም በሆደ ‘እነኝህን ቱሌቱሊ ጋዛጠኞች አገኘኋቸው’ ብል
ነው መሰሇኝ “ የወንዴምህን ስም ራስህ እወቅ እንጂ እኔ የት አውቅሌህአሇሁ”
አሇው (1994፣ 65)፡፡

5
 ይህ ዴንገተኛ መሌስ በአስተውልት የተሰነረ፣
዗ረ፣ የቃሊቱን አገባባዊ ትርጉም አውቆ
የተሰጠ በመሆኑ ነው ገረሜታን የሚያስከትሇው፡፡ በእርግጥ ጸሀፉው በመሀሌ ያስገባው “እነኚህን
ቱሌቱሊ ጋዛጠኞች አገኘኋቸው ብል ነው መሠሌ ” የሚሇው ሀረግ፣ አንዴ የተሇየ መሌስ
እንዯሚመጣ ጠቋሚ ነው፡፡ ይሁንና የመሌሱን ሁኔታ አንባቢው ሊይገምት ስሇሚችሌ
መጨረሻው ዴንገተኛ ይሆናሌ፡፡ የሂዩመሩም አስገራሚነት የሚመነጨው ከዙሁ ዴንገተኛ የሆነ
ምሊሽ ነው፡፡ ሂዩመሩ ከዙህ በፉት የተባሇ (በህብረተሰቡ ውስጥ የሚነገር) በመሆኑ፣ ሂዩመሩን
ቀዴሞ ሇሰማው ሰው እምብዚም አዱስነቱ ሉሰማው ባይችሌም፣ በተሇይ ሂዩመሩን ሇመጀመሪያ
ጊዛ ሇሚያነበው ሰው የሰውየው ፇጣን መሌስ ያስገርመዋሌ፡፡
ሁለም ሂዩመሮች የማሳቅና የማስፇገግ ባህሪ ብቻ እንዯላሊቸው በምዕራፌ ሦስት ሊይ ተጠቅሶ
ነበር፡፡ የማሳቅና የማስፇገግ ባህርይ ከላሊቸው ሂዩመሮች ውስጥ ሉመዯብ የሚችሇውን አንዴ የመስፌን
ዴንገቴ ሂዩመር የሚከተሇው ነው፡፡
አንዱት ቆንጆ መዜናኛ ቦታ ተቀምጣ ቶኒ ከርቲስ የተባ ሇውን መሌከ መሌካም ተዋናይ
ታየውና አስተናጋጁን ጠርታ፣ “ተሳስቼ ይሆን እባክህ?... ያ እዚ የተቀመጠው ቶኒ
ከርቲስ መሰሇኝ…” ትሇዋሇች፡፡ አስተናጋጁም “አዎ፥ እሱ ራሱ ነው፡፡ ምነው ዯህና ?”
ይሊታሌ፡፡ “አይ… ምንም አይዯሇም እንዯው ብቻ … ዜም ብዬ ባየሁት ቁጥር
እገረማሇሁ” ትሇዋሇች፡፡ “ምን ዋጋ አሇው ብትገረሚ?! ዯፇረኝ አትበዪኝናእስካሁን ቀና
ብል እንኳን አሊየሽም” ይሊታሌ፡፡ እሷም “እኔስ ገረመኝ የምሌህ እሱን አይሌ ዯሌ ?!”
አሇችና ተክዚ አስተከችው
዗ች ው (1983፣ 127- 128)፡፡

ወጣቷ አስተናጋጁን ጠርታ ከጠየቀችው በኋሊ ገረሜታዋን ስትገሌፅ፣ አንባቢም እንዯ

አስተናጋጁ የገረሜታዋን ምንጭ ማወቅ ይፇሌግ ይሆናሌ፡፡ አስተናጋጁ “ሌኳን” በሚነግራት ጊዛም
“እንግዱህ ምን ትሆኚ?!” አይነት ስሜት አንባቢውንም ሉሰማው ይችሊሌ፡፡ የሚገርመው ግን
በስተመጨረሻ እንዯ ዴንገት ከእሷ የሚፇሌቀው ንግግር ነው
- “እኔስ ገረመኝ የምሌህ እሱን አይዯሌ ?!” የሚሇው፡፡ ይህ ንግግር ከፌተኛ ምፀትና ተስፊ
መቁረጥን ይዝ ይታያሌ፡፡ ይህ የወጣትነት ምኞትና የእውነታው መጣረስ፣ እንዯቀሌዴ በዴንገት
በስተመጨረሻው ንግግር ሊይ ጣሌ ሲዯረግ፣ ገረሜታ ከሀኔታ
዗ጋ ር፣ ወዯ አእምሮ አብሮ
ይመጣሌ፡፡ የሂዩመሩን አስዯማሚነት ይበሌጥ የሚያጎሊው ዯግሞ አስተያየቱ የሚሰነረው፣
዗ረው ፣
በራሷ በተመኚዋ ወጣት በመሆኑም ነው፡፡ ይህ በዴንገተኛ መሌስ የተዋቀረ ሂዩመር፣ ‹‹ሂዩመር
ሁለ አስቂኝ አይዯሇም›› የሚሇውን ሀሳብምያጠናክራሌ፡፡

5
 4.1.3 ቀጥተኛ ተረካዊ ሂዩመር (Joke, Jest, the Catch tale)
እዙህ ሊይ የሚቀርቡት ሂዩመሮ ች ወግ ዯራሲዎቹ፣ ወጉን ከመፃፊቸው በፉት የሰሙትን፣
ያዩትን፣ ያዯመጡትን አሌያም በራሳቸው ሊይ የዯረሰን ገጠመኝ ወይም ቀሌዴ ያሳዩበት ነው፡፡ እነዙህ
ሂዩመሮ ች ምንም እንኳ ከዙህ በፉት ከታዩት የሂዩመር አይነቶች (በተሇይ ከዴንገቴ መሌስ)
የሚመሳሰለበት ነጥብ (በተሇይ በአጨራረስ ዴንገተኛነት) ቢኖርም፣ የሚሇዩበት ነጥብም አሇ፡፡ ይህ
የሚሇያቸው ነጥብ ዯግሞ ዗ርርያ
዗ ትሇ
ሇ ረካዊ ጸባይ ያሊቸው በመሆናቸው ነው፡፡ ዝሮ ዝሮ ግን፣
ትሌቁ የሂዩመር ምንጫቸው በስተመጨረሻ በሚመጣው አስዯናቂ አጨራረሳቸው ነው፡፡
በዙህ ንዐስ ርዕስ መጀመሪያ የሚቀርበው በስብሃት ገብረእግዙአብሔር 2-እግረ መንገዴ
ውስጥ ያሇው ቀጥተኛ ተረካዊ ሂዩመር ነው፡፡ ስብሃት “የአበሊሌ ስርዒት ” በሚሇው ወግ ውስጥ
የአንደን “ጅሌ” ስራ እንዱህ አስቀምጦታሌ፡፡
“ተው ይሄ አጏራረስ አይበጅም!” ብሇው ቢመክሩት ቢገርፈት ሉዴን አሌቻሇም፡፡ ጅሌ’ኮ
ምክር ም ደሊም አይመሌሰውም፡፡ ዯግነቱ ሳይዯግስ አይጣሊም አንዴ ብሌህ አጏት
ሰጥቶታሌ፡፡ እንዯ ምንም ፇሊሌገው ከሩቅ አገር ሚስት አገኙ ሇት፡፡ የሰርጉ እሇት አጏቷ
ከአጃቢዎች አንደ ሆነው ሄደ፡፡ ሴት ቤት ሉርሱ
ዯርሱ ሲለ አጏት ሙሽራን እንዱህ ብሇው
መከሩት፡፡ “ሙሽራ ማሇት የአንዴ ቀን ንጉስ ነው፤ የሁለ ዒይን ያርፌበታሌ፡፡ ስሇዙህ
አሁን ገብተን ምግብ ሲቀርብሌን በትንሹ እየቆረስክ ብሊ፡፡ የዚሬን ብቻ! አዯራህን!”
እሺ ብሎቸውገቡ፡፡ ምግብ ቀረበ፡፡ ሙሽራ ሆይ ታዱያ የመጀመሪያ ው ን ጉርሻ ይጠቀሌሌና
አንዴ ስምንት መሶብ ያህሌ ርቀው ወዯ ተቀመጡ ት አጏቱ እያሳየ “ጋሽዬ እቺን
እቺን ታክሌ ነው ምጏርሰው ?” ይሊቸዋሌ ጮክ ብል፡፡ አሁን እንዱህ ይባሊሌ? አጏት
ታዱያ ፇገግ እያለ ራሳቸውን ይነቀንቁና እንዱህ ይለታሌ “አይ አንተ! በሰርግህ ቀን
እንኳን ቀሌዴ አትተውም?” (ገጽ 71-72)

ከሊይ ያሇው ቀሌዴ ሊይ ሁሇት ጊዛ የሚያስገርምነገር አሇ፡፡ የመጀመሪያው “ጅለ” ሌጅ “እቺን

እቺን ታክሌ ነው ምጏርሰው?” ሲሌ የሚመጣ መገረም ነው፡፡ አንባቢ በዙህ ጊዛ “ምን አይነት
ጅሌ ነው?! አጏቱን አዋረዲቸው እኮ!” እያሇ ይስቃሌ፡፡ እየሳቀም ሇአጎትየው ይሳቀቃሌ፡፡ አጏትየው
ግን ተሳቅቀው አሊፇሩም፤ ወይም “የጅሌ ነገር” ብሇው ስቀው አሊረፈም፡፡ ተገቢ የሆነ የብሌህነት
መሌስ አቀረቡሇት፡፡ መሌሳቸው ዯግሞ ከሌጁ ጅሌነት ጋር እየተነፃፀረ፣ የአጏትየውን ብሌህነት
የሚያሳይ ስሇሆነ ሁሇተኛው አግራሞት ይከሰታሌ፡፡ አጎትየው የሌጁን የጅሌነት ንግግር
ገሌብጠው፣ ሆን ብል የተነገረ የቀሌዴ ንግግር አዴርገው ሲያቀርቡት የሂዩመሩ ፇገግታ
አጫሪነት ይጨምራሌ፡፡

5
 “አባ ኪዲነማርያ ም ” በሚሇው ወጉ ውስጥም ስብሃት “አፇታሪካዊ ጌጥ” ብል ያቀረበው
ምናባዊ ትረካ፣ ሇሳቅ የሚዲርግ ሂዩመር ነው፡፡ ሂዩመሩ መቼቱን የክርስቶስ ስቅሇት ቀን
አርብ ዕሇት ሉቀመሌአክትና መሊዕክቱ እንዯ ሌማዲቸው ሇጌታ ኢየሱስ ሉሰግደሇት
ወዯ ምዴር ቢወርደ ምን መዒት ያያለ፡- ጌታ ራሱ በመስቀሌ ተቸንክሮ! እርቃነ ስጋውን
ዘሪያውን አይሁዴና ሮማውያን ሲስቁበት ሲሳሇቁበት ቅደስ ገብርአሌም ሇቁጣ
ይፇጥናሌና ይህን ሁለ ሰው ሉፇጀው ሰይፈን መ፡፡዗዗፡፡ ጌታ ግን “ተዋቸው
የሚያዯርጉትን አያውቁምና” አሇው፡፡ ቅደስ ገብርኤሌም ሰይፈን ወዯ አፍቱ
እንዲይመሌስ ቁጣው ገንፌሎሌ፤ ሰዎቹን እንዲይሰይፊቸው ጌታው ከሇከሇው፡፡ “አንተ
ዯሞ ምህረቱን ታበዚዋሇህ! ሇዙች ሰዒት ካሌሆነማ ሰይፌ ምን ያዯርግሌኛሌ?!” አሇና
ሰይፎን ቁሌቁሌ ወረወራት፡፡ ያቺ ሰይፌ ናት የቤተ መቅዯሱን መጋረጃ የተረተረ ች ው …
ጌታ ኢየሱስም የገብርኤሌን ሁኔታ አይቶ ሳቀ፡፡ ገብርኤሌምከቁጣው እየበረዯና ፇገግ እያሇ፥
“ጌታ ሆይ!” አሇ “እነሱን ከምፇጃቸውስ አንተን ባስቅህ ይበሌጥብኛሌ!” (ገጽ 103-
104)

እዙህ በስብሀት ‹‹አፇታሪካዊ›› ተብል በቀረበው ቀሌዴ ሊይ፣ የምናብ ስዕለ በራሱ ፇገግ
የሚያዯረግ አውዴ አሇው፡፡ ስብሃት በየመሏለ የሚያቀርባቸው ገሇፃዎችም ፇገግታን የማጫር
አቅም አሊቸው፡፡ ሇምሳላ መሊዕክት ‹‹ወዯ ምዴር ቢወርደ ምን መዒት ያያለ›› የሚሇው ገሇፃ
ግነታዊ አቀራረብ ያሇው በመሆኑ ፇገግ ሉያሰኝ ይችሊሌ፡፡ ዋናው ሂዩመር የሚመጣው ግን፣ ገብርኤሌ
እንዲይሰይፌ በጌታው ታዝ፣ ሰይፈን እንዲይመሌስ ቁጣው ገንፌል፣ ካሇበት የጭንቅ ሰዒት በኋሊ
ነው፡፡ በዙህ ጊዛ ቅደስ ገብርኤሌ ምን ያዯርግ ይሆን? ተብል በጉጉት መጠበቁ አይቀርም፡፡ ጉጉቱ
መሌስ ያገኛሌ - የሰይፈን መወርወር፡፡ ሂዩመሩን የሚያመጣው ግን ይህ አይዯሇም፡፡
ምክንያቱም ገብርኤሌ አማራጭ ሲያጣ በንዳት ሰይፈን ሉወረውር እንዯሚችሌ ሉገመት ይችሊሌ፡፡
በመሆኑም ሂዩመሩ የሚፇጠረው ሰይፈን ሲወረውር፣ ገብርኤሌ በሚናገረው ነገር (“አንተ ዯሞ
ምህረቱን ታበዚዋሇህ! ሇዙች ሰዒት ካሌሆነማ ሰይፌ ምን ያዯርግሌኛሌ?!” በሚሇው) ነው፡፡ ይህ
ንግግር ካሌጠበቅነው አካሌ (መሊእኩ ገብርኤሌ) የተሰነረ፣
዗ሰ ዋዊ ንግግር በመሆኑ ሂዩመሩ
ተፇጥሯሌ፡፡
ሂዩመሩ እዙህ ሊይም አሊበቃም፡፡ ከዙያ በኋሊም ላሊ መሌስ የሚፇሌግ ጉዲይ አሇ፡፡ ጌታስ
ምን ይሇው ይሆን? ይናዯዴበታሌ? ይቆጣዋሌ? ወይስ ምን? … የሚሇው ዯግሞ ቀጣይ ጉጉት
የሚያጭር ነገር ነው፡፡ ጌታ ግን እነዙህን ሁለ አሊዯረገም፤ ያሌተጠበቀውን ነገር አዯረገ፤ ሳቀ፡፡
ወዯበሇጠ ገረሜታ የሚወስዯው ከዙያ ሳቅ በኋሊ ገብርኤሌ የተናገረው (“እነሱን ከምፇጃቸው አንተን
ባስቅህ ይበሌጥብኛሌ” የሚሇው) ነገር ነው፡፡

5
 አብርሃም ረታ ዒሇሙ አከራይ ተከራይ አካከራይ የሚሇው ወጉ ስር ከአከራዩ አረጋዊት ጋር
እያወጋ እንዱህ ይሊሌ፡፡
‘ኧረ እመይትዬ አንዴ መሊ ይፇሇግሇት’ አሌኩ፡፡ ወዯ ጏን እየገሊመጡኝ “ሇምኑ?”
አለ፡፡ ‘ሇዙህ ሇውሻው ነዋ !’ “ዯግሞ ምን አዯረገ?” ‘ሚስት ቢጤ ይፇሇግሇት እንጂ’
“ማንን አይቶ ያግባ? አንተ ጓዯኛው አሊገባህ” ‘እውነቴን እኮ ነው …’ “ሚስት ፇሌግሌኝ
አሇህ?” ‘ማሇት ቦቃ አሇው? ከዙህ በሊይ ምን ይበሌ?’ “እኮ ምን አሇ?” ‘ይኸው ሇሷ
አሳይቻታሇሁ … ማታ ነው እንጂ በጩኸት የሚቀበሇኝ፤ ቀን ቀን ስገባ ግን … እንዯ
ሇቅሶ ዒይነት ዴምፅ እያወጣ እንትኑን አውጥቶ ብቻውን ሲወዚወዜ አቤት ማሳኑ ዗ኑ!...
እመይትዬ ግፌ ነው
… በሰማይ ቤትም ያስጠይቅዎታሌ … አንዴዬ ‘ሇዒቅመ ፌትወት የዯረሰ ውሻሽ ዕንባ
እኔ ዗ንዴ ዯርሷሌ’ ብል ቢጠይቅዎት ምን ሉመሌሱ ነው ?’ (1999፣ 18- 19)፡፡

እዙህ ሂዩመር ውስጥም ሁሇት ጊዛ ሇፇገግታ የሚዲርግ አገሊሇፅ ይገኛሌ፡፡ የመጀመሪያው

አሮጊቷ “ማንን አይቶ ያግባ? አንተ ጓዯኛው አሊገባህ” ብሇው ሲያሊግጡበት፣ የሚገኘው ፇገግታ
ነው፡፡ ሁሇተኛውና ዋናው ሂዩመር የሚመጣው ግን፣ በመጨረሻ ሊይ “አምሊክ ቢጠይቅዎትስ ?”
ተብል በቀረበው የተከራዩ ንግግር ነው፡፡ ይህ ንግግር ሁሇት አይነት ሂዩመሮች ተፇጥረውበታሌ፡፡
አንደ በሀሳብ ዯረጃ የተሰነረው
዗ረው ነው፡፡ ተከራዩ ሇውሻ ያን ያህሌ ተጨንቆ አከራዩን የሚጠይቀው
ጥያቄ ፇገግ የሚያዯርግ አውዴ ይፇጥራሌ፡፡ የሚጠይቅበት መንገዴ እና የተሇየ የቃሊት አወቃቀር
ዯግሞ ሁሇተኛው ወዯ ሳቅ አሸጋጋሪ ነጥብ ነው፡፡ በተከራዩ ዗ንዴ በሰማይ ቤት እስከ ማስጠየቅ
የሚዯርሰው “በዯሌ”፣ “ሇዒቅመ ፌትወት የዯረሰ ውሻ ዕንባ” መሆኑ ያስገርማሌ፡፡ “ሇዒቅመ-አዲም”
ከሚሇው ቃሌ አፇጣጠር ጋር በተመሳሳይ መንገዴ የተዋቀረው “ዒቅመ - ፌትወት” የሚሇው ቃሌ
በአከራዩና ተከራዩ ንግግር መጨረሻ ሊይ መግባት፣ ከፅንሰ ሀሳቡ ጋር ተጨምሮ ወዯ ማስዯመም
ያመራሌ፡፡
ከኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወት የወጏች መዴበሌ ውስጥ የተገኙ፣ ሁሇት ገጠመኛዊ
ትረካና ምሌሌስ ያሇባቸው ሂዩመሮች ም በዙህ ንዐስ ክፌሌ የሚቀርብ ነው፡፡ የመጀመሪያው “ዚሬ
ጾም ነው” በሚሇው ወግ ውስጥ የተገኘው ትረካ ነው፡፡
የሆነ ቀን ሌጅየውና ሌጅቱ ቀኑን አብረው ሲዜናኑ ይውሊለ አለ፡፡ ታዱያ ሌጅቷ ምን
ህሌም እንዯታያት እንጃ … ቀኑ “የተሟሊ” እንዱሆን በቃ … አሇ አይዯሌ የነገርዬውን
ሀሳብ ታቀርባሇች፡፡ … ሌጁ ዯግሞ በበኩለ ኮከቡን ጋዛጣ ሊይ አንብቧሌ መሰሇኝ
“የሇም ዚሬ እንኳን አይሆንም …” ይሊሌ፡፡ … ሌጅቷ በቃ ምን አሇፊችሁ ብሽቅ
ትሊሇች፡፡ ኮስተር ብሊም “ሇምንዴነው ዚሬ የማይሆነው? …” ትሇዋሇች፡፡ … ምክንያት
ይጣ ከአንጀቱ ይሁን እንጃ … ምን ብል ይመሌሳሌ … “ዚሬ ጾም ነው፡፡” ይሄ ዯግሞ
ሇክርክር አያመችም - በዙሁ ይሇያያለ፡፡ ታዱያ አጅሬ ወዯ ቤቱ ሲሄዴ መንገዴ ሊይ ማንን
ያገኝ መሰሊችሁ
… የዴሮዋን ጓዯኛውን፡፡ እንዯሆነ ይሆንሊችሁና ተያይው ዗ው ወዯ እሱ ቤት፡፡

5
 እንግዱህ አንዲንዳ አያምጣው አይዯሌ፥ ዱያብልስ ተከትሎቸው ኖሮ፥ ተያይውሊችሁ
዗ው ሊችሁ ሇሽ!
[ፉሌም አይመስሌም!] ጉዴ የፇሊሊችሁ ይሄኔ ነው፡፡ የቅዴሟ ዋናው ጓዯኛው ሳይታሰብ
ከተፌ! አጅሬ “ጿሚው” እጅ ከፌንጅ ተያሊችኋ
዗ሊችኋ ! ታዱያሊችሁ የተናዯዯችው ጓዯኛው
ወገቧን ይዚ ምን ብሊ ጮኸችበት መሰሊችሁ?
“እኔን ጾም ነው ብሇኸኝ … እሷ ከሰሊጣ ነው የተሰራ ች ው ?!”

ይህ ኤፌሬም “ቀሌዴ እንዲይምስሊችሁ የምር የሆነ ነው” ብል ያቀረበው ሂዩመር

አጓጊ ነው፡፡ ዯራሲውም የበሇጠ ሇማጓጓት አተራረኩን በማሳመርና በየመሀለ የራሱን አስተያየት
በመጣሌ የበኩለን አስተዋፅኦ አዴርጓሌ፡፡ እነዙህ የማሟሟቂያ የኤፌሬም ንግግሮች በራሳቸው
ሂዩመሩን የማዲበር አቅም አሊቸው፡፡ በተሇይ፣ “የነገርዬውን ሀሳብ ታቀርባሇች”፣ “በበኩለ ኮከቡን
ጋዛጣ ሊይ አንብቧሌ መሠሇኝ”፣ “አንዲንዳ አያምጣው አይዯሌ፥ ዱያብልስ ተከትሎቸው ኖሮ፥
ተያይውሊችሁ
዗ው ሊችሁ ሇሽ! (ፉሌም አይመስሌም)” የሚለት አገሊሇፆች ወዯ ሳቅ እንዴንዯረዯር
የሚያዯርጉ ናቸው፡፡29
ከጉጉት በኋሊ መጨረሻ ሊይ የሚዯመጠው ንግግር ግን፣ የተጠበቀው አይዯሇም፡፡ ሌጅቷ (ዋናዋ
ጓዯኛው) ያንን “ጉዴ” ስታይ ምን ትሌ (ታዯርግ) ይሆን? ሲባሌ፣ እሷ ግን ያሌተጠረጠረውን የጾም ጉዲይ
ስታነሳና ሌጅቷን (የዴሮ ጓዯኛውን) ከሰሊጣ ጋር ስታነፃፅራት፣ አንባቢ ሇሰውየው ማፇርና
መዯንገጡን ትቶ፣ ወዯ ሳቅ ያመራሌ፡፡ ሇሂዩመሩ መፇጠር ዋነኛውን ዴርሻ የተወጣው ንግግርም ይኸው
በስተመጨረሻ የመጣው ያሌተጠበቀ ምሊሽነው፡፡ በተሇመዯ ሁኔታ ብዘ ጊዛ የሚዯረጉና፣ እዙህ ጉዲይ
መጨረሻ ሊይም የሚጠበቁ የንዳትና የብሽቀ ት መግሇጫ ብዘ መንገድ ች አለ፡፡ በዙህም ሁኔታ ሊይ
የሚጠበቀው ከእነዙያ የንዳት መግሇጫዎች አንደ ነው፡፡ የተጠበቀው ሳይሆን ቀርቶ ያሌተጠበቀው
ከሠሊጣ ጋር የመነፃፀር እዴሌ ከ“አጅሬው” ጋር “ሇሽ” የማሇት ዴርጊት የፇፀመችውን ሌጅ
ሲገጥማት ገረሜታ ይጨምራሌ፡፡
“ቀሌዴና ሚስጥር ” በተሰኘው ወግ ገጽ 33 ሊይም፣ ኤፌሬ ም ፣ በሁሇት ገፀባህርያት
ምሌሌስ ሊይ የተመረተ ወሲብ ነክ ቀሌዴ አቅርቧሌ፡፡ እንዯ ቀዲሚው ሁለ በዙህም ሂዩመር ሊይ
አስዯናቂው ንግግር የሚመጣው (ፇረንጆቹ unexpected punch-line የሚለት) በስተመጨረሻ
ዯግሞ ሁሇት የሴት ጓዯኛሞችአለ፡፡ እና አንዯኛዋ “እባክሽ ይሄ መዜገብ ቤት ያሇው ሰውዬ
መግቢያ መውጫ አሳጣኝ …” ትሊሇች፡፡ “ ምን ሁኚ ነው የሚሌ ሽ ?” ይሄ ዯግሞ
አጉሌ ጥያቄ ነው፡፡ “ካሊወጣሁሽ እያሇ …” ስትሌ

ይህም የሂዩመሩ አይነትና ሁኔታ ብቻ ሳይሆን፣ አቀራረቡም ሇሰዎች ዯስታ መጨመር፣ ወሳኝነት ያሇው
29

መሆኑን አመሊካች ነው፡፡

5
 ትመሌስሇች፡፡ የመጀመሪያው ውይይት በዙህ ያበቃሌ፡፡ እንግዱህ ይህ ‘ምስጢር’ ነው፡፡ እና
አንዴ ቀን የዯሞዜ ሰሌፌ ሊይ ጓዯኝዬዋ “አንቺ ያ ‘የመዜገብ ቤት’ ሰውዬ፥ ባሇጌ
ነው አለ… እሺ ብሇሽ እንዲትወጪሇት …” ብትሊት ምን ይባሊሌ?! ሌጅቷ
የሚገጥ ማ ት ን ሏፌረትእንኳን የወር የዒመት ዯሞዜ አያስተካክሇውም፡፡

በዙህ ቀሌዴ ሊይ ጓዯኛ ተብዬዋ ያዜረከረከችው ምስጢር፣ ሇአንባቢው ሳቅ ፇጣሪ

ቢሆንም፣ ሇሌጅቷ ግን መራርና አሳፊሪ ነው፡፡ ሇወሲባዊ ግንኙነት መጠየቅ እምብዚም አዱስነት
ያሇው ነገር ባይሆንም በይፊ የማይወራ ጉዲይ በመሆኑ በግሌፅ ሲነገር ሉያሸማቅቅ ይችሊሌ፡፡
ስሇዙህ ምስጢሯ በአዋጅ የተነገረባት ሌጅ ብታፌር (ብትዯነግጥ ) አያስገርምም፡፡ ይሁንና በዙያ
አውዴ “ጉዶ” ሲወጣ፣ (ዯመወዜ ሇመውሰዴ የተሰሇፇው ሰው ሁለ እየሰማ) መሆኑን አንባቢ
ሲያጤን፣ በላልች ጉዴሇት የመሳቅ ውስጣዊ ባህርዩ እየገፊው ይስቃሌ፡፡
ጓዯኛዋ የተናገረችው ሳይበቃ የኤፌሬምም ተቀጥሊ ሀተታ ላሊ ሂዩመር ፇጣሪ ገሇፃ ነው፡፡
የሌጅቱን ሏፌረት ካሣ የሚያስፇሌገው አስመስል ኤፌሬም “ሀኔታዊ
዗ኔታ ዊ” ሀሳቡን ያቀርባሌ፡፡
ያቀረበው ሀሳብ ከዙያው አውዴ የተነሳ ነው - ዯመወዜ፡፡ የሌጅቱ ዯመወዜ ወር የዯከመችበትን
የምታገኝበት እንጂ ካሣ አይዯሇም፡፡ ግን ዯግሞ የዯመወዜ ቀን በራሱ ዯስ የሚሌ ስሜትን ሇብዘዎች
ይሰጣሌ፡፡ ይህ ዯስ የሚሌ ስሜትና ብር እንኳ፣ በአስራ ሁሇት ተባዜቶ፣ “የዒመቱን ዯመወዜ በአንዳ
ብትወስዴ የሞራሌ ውዴቀቷ አይስተካከሌም” የሚሇውን፣ ግነት የታከሇበት የኤፌሬም ንግግር ሲነበብ፣
የገረሜታ ስሜትን የሚጨምረውም ሇዙህ ነው፡፡

4.1.4 የቃሊት ጨዋታ ሂዩመሮች (Pun, Word play, Blend word)

በዙህ የሂዩመር አይነት ስር የሚካተቱት፣ በተሇያየ የቃሊት ጨዋታ ሂዩመር
የተፇጠረባቸው ናቸው። በወጎቹ ውስጥ ዯራሲያኑ የቃሊትን የተሇያዩ ግሌጋልቶች ሆን ብሇው
በመጠቀም ሂዩመርን ፇጥረዋሌ። እነዙህ ሇየት ባለ ቃሊት የተፇጠሩ የሂዩመር አይነቶች ከየወጎቹ
ውስጥ እየተነቀሱ ከዙህ በታች ቀርበዋሌ።
በቃሊት ከተፇጠሩ የሂዩመር አይነቶች ውስጥ የመጀመሪያውን ዴርሻ የሚይዘት በዴንገት
የተዯነቀሩ በሚመስለ ሇየት ባለ ቃሊት የተፇጠሩ ሂዩመሮ ች ናቸው። እነዙህ ኢ-መዯበኛ ቃሊት
ዴንገት በወጎቹ ውስጥ እየተከሰቱ ሂዩመር ሲፇጥሩ ታይተዋሌ። ኢ- መዯበኛ ቃሊቱ በብዚት
«የአራዲ ቃሊት » የሚባለት ሲሆኑ፣ አንዲንዳም ከላሊ ቋንቋ የገቡ እና እምብዚም በንግግር
ግሌጋልት ሊይ የማይውለ «መዯበኛ» ቃሊት ናቸው።

5
 ሇምሳላ ሙሴ ያዕቆብ፣ ሇረጃትሽ ቀንዱሌ ሌበሌ ሃላለያ በሚሇው የወግ መዴበለ ውስጥ
ባሇው «በጸልት እንጀምር» ወግ ውስጥ «… አንዲንደ በኬፌ ኬፋ ሞቅታ እየታገ዗ … አንተን
የሊይኛውን ጌታ ስምህን እየጠራ …» (2000፣1) (አጽንኦት የኔ) የሚሇው ዒረፌተ-ነገር ሲታይ፣
የተሰመረበት «ኬፌ-ኬፋ» የሚሇው ቃሌ፣ ዴንገት የገባ የአራዲ ቃሌ በመሆኑ የተወሰነ ፇገግታ
ያጭራሌ። በዙያው ወግ ውስጥ ገጽ 3 ሊይ ሙሴ ስሇአምሊክ እየገሇጸ «ጫሩና እኔጋ ኑ
ቢሇንስ ?»(አጽንኦት የኔ) ሲሌም «ጫሩ» የሚሇው ቃሌ በጥቂቱም ቢሆን ሇተመሳሳይ ፇገግታ
መዲረጉ አይቀርም።
በተሇይ እነዙህ ከሊይ የተገሇፁት የአራዲ ቃሊት የተጠቀሱት፣ ስሇ አምሊክ እየተነገረ ነው፡፡
በማህበረሰቡ ውስጥ ስሇ ሀይማኖት እና አምሊክ የሚነገረው ከመዯበኛ ቃሊትም እንኳ እየተመረጠ
ነው፡፡ ከሊይ እንዯታየው ግን፣ ሙሴ ይህን እውነታ በሚጣረስ መሌኩ፣ ስሇ አምሊክ እያወራ የአራዲ
ቃሊትን ተጠቅሟሌ፡፡ በተሇይ በሁሇተኛው ምሳላ ሊይ “ጫሩና እኔጋ ኑ” ባዩ፣ እራሱ አምሊክ
ነው፡፡ አምሊክ እንዯ አንዴ የመንገዴ ሊይ ጏረምሳ “ጫሩ” ሲሌ መስማት ሇአማኙ ትንሽ ሰቅጠጥ
የማዴረግ ባህሪ ሉኖረው ቢችሌም፣ ሇላሊው አንባቢ ግን የተወሰነ ገረሜታን ያስከትሊሌ፡፡

ሙሴ ከላሊ ቋንቋ ውስጥ ያሇ ቃሌን በመጠቀም ሂዩመርን ሇመፌጠርም ሞክሯሌ፡፡

ሙሴ "ካታንጋ" በሚሇው ወጉ ውስጥ፣ "ዚሬ ‹የቡዳና› ነገር ሆኖብኝ ካታንጋን ከተሇየሁት በርካታ
ዒመታት ሆነውኛሌ" (2 ዏዏዏ፣ 33) ይሊሌ፡፡ በዙህ ጥቅስ ውስጥ በነጠሊ ትዕምርት ጥቅስ ውስጥ
ያረፇው፣ ‹ቡዳና› የሚሇው ቃሌ ከኦሮሚኛ ቋንቋ የተወሰዯና ሂዩመር እንዱፇጥር ሲባሌ በዴንገት
የገባ ነው፡፡ ጸሏፉው "ቡዳና" በማሇት ፇንታ "የእንጀራ ነገር ሆኖብኝ" ማሇት ይችሌ ነበር፤ ነገር
ግን ሆን ብል የኦሮሚኛውን ቃሌ በመጠቀሙ ሂዩመሩ ተፇጥሯሌ፡፡ በእርግጥ “ቡዳና” የሚሇው ቃሌ
በብዘዎች ዗ንዴ የተሇመዯ (ትርጉሙ የሚታወቅ) በመሆኑ፣ ሂዩመርነቱ ያን ያህሌ የጠነከረ አይዯሇም
ሉባሌ ይችሊሌ፡፡
ላሊው በቃሊት ምክንያት የተፇጠረው ሂዩመር፣ ተገቢ ያሌመሰሇ (ያሌተሇመዯ) ቁሌምጫን
በመጠቀም የተቀናበረው ነው፡፡ ሇዙህ የሂዩመር አይነት ማስረጃ የሚሆነውን ምሳላ፣ ከሽመሌስ
ስዩም ሙዴ ውስጥ መመሌከት ይገባሌ፡፡ ሽመሌስ "ፃፃ የሇኝም" በሚሇው ወጉ ውስጥ "መቼም
እሺ ዯብይዬ ነው የምትሇው" (1998፣ 46) ይሊሌ (አጽንኦት የኔ)፡፡ ይህ ዯበረው የሚባሌ ገፀ-
ባህርይ ስሙን የሚያቆሊምጥበት ሁኔታ የተሇመዯ ባሇመሆኑ ፇገግታን ያጭራሌ፡፡ ኤፌሬም
እንዲሇም በእንጨዋወት ቅጽ 1

5
መጽሏፈ ውስጥ "ምስጢረኛና ግዴርዴር" በሚሇው ወጉ ውስጥ "ምክኑስ አትለኝም? ምክኑማ
…" (1994፣ 45) እያሇ ሲያወጋ፣ ባሌተሇመዯ ሁኔታ ወዯ "ምክኑ” የተቆሊመጠው "ምክንያት"
የሚሇው ቃሌ ፇገግ ያስዯርጋሌ፡፡ 30
ቃሊትን በተሇየ ሁኔታ ዴምፃቸውን እየቀየሩ እና እየሰነጠቁ ሂዩመርን ሇመፌጠር የጣሩ
ዯራሲያንም አለ፡፡ ሇናሙናነት፣ ኤፌሬም "ብርዴና ቡና" በሚሇው ወጉ ውስጥ "በቃ ሹፋርምወያሊም
ጫቱን እየፇረሸ (ተሳስቼእየፍረሸ እንዲሌሌ) ቡና ቡና ሲሌ …" (1994፣ 87) (አጽንኦት ¾ኔ)
፣ እያሇ የተሳሳተ መስል "እየፇረሸን" በ"እየፍረሸ"
‹‹እንዲይቀይረው›› ያሇውን ስጋት ይገሌፃሌ፡፡ ይህ ሆን ተብል የገባ የዴምፆች ሇውጥ፣
የሚያስከትሇውን የትርጉም ሇውጥ ያጤነ አንባቢ የተወሰነ ገረሜታ ወዯ ውስጡ መምጣቱ
አይቀርም፡፡
ዴምጽን በመቀየር ሇየት ያሇ ሂዩመርን በቃሊት ሇመፌጠር የሞከረው ላሊው የወግ ጸሏፉ
ዯግሞ ሽመሌስ ስዩም ነው፡፡ ሽመሌስ ሙዴ በተሰኘው የወግ መዴብለ ውስጥ "ፃፃ የሇኝም" የሚሌ ወግ
አሇው፡፡ በዙህ ወግ ውስጥ ያሇው አፌቃሪ፣ ያፇቀራት ሌጅ "ጠሀይ አይባሌም ፀሀይ ነው የሚባሇው"
ስሊሇችው፣ ጠቅሊሊ የ"ጠ" ዗ሮችን በ"ፀ" እየቀየረ ሲጠቀም ይታያሌ፡፡ ሇማስረጃነት ከወጉ ውስጥ
ጥቂት መጥቀስ ይበሌጥ ጉዲዩን ያስረዲሌ፡፡
"ሂዴ! ገፀሬ፡፡ ፅፊ ከዙህ ፅንታዊ!" ከፌ ዜቅ አዴርጋ አነፃፀፇችኝ፡፡ ይቺ ፅምሌምሌ…
የተፅመሇመሇች፡፡ እኔ የገፀር ሌጅ ዯበረው እንዲይለ ማመጫ ፃፃ ያሇኝ መሰሊት?
ፂባፂቦ ተጫወተ ች ብ ኝ አይዯሌ እንዳ ? ይቺ ፂብኛ! ከእንግዱህ ምራቄን ነው ፂቅ
የማዯርግባት፡፡ ይቺ ፁሩምባ ራስ … ፁፆ አፌ … ተሞፃ ሞ ፀ ች ብ ኝ አይሌዯሌ እንዳ፡፡
ይቺ ሞፅሟፃ (1998፣ 52)፡፡
ከዙህ በሊይ በቀረበው የጽሐፌ ናሙና እንዲየነው ሽመሌስ የተጠቀመባቸውም ቃሊት
የተሇመዯ ዴምፃቸው ስሇተቀየረ ሂዩመርን ይፇጥራለ፡፡ በተሇይ ፅሁፈ በጮክታ ንባብ ሲቀርብ፣
የቃሊቱ ሇውጥ ስሇሚጎሊ፣ ሂዩመርነቱ ም ይጨምራሌ፡፡
በዙህ ንዐስ ርዕስ መጨረሻ ሊይ የሚታየው የቃሊት ጨዋታ ሂዩመር አይነት፣ ስብሀት
ገ/እግዙአብሔር በፃፇው 2-እግረ መንገዴ በሚሇው የወግ መዴበሌ ውስጥ ያሇው ነው፡፡ ይህ
የሂዩመር አይነት በቃሊት ሰምና ወርቅ ፌቺ ሊይ ተመስርቶ የቀረበ፣

እነዙህ የቁሌምጫ አጠራሮች እዙህ ሊይ ሲቀርቡ፣ ሂዩመርነታቸው ይዯበዜዚሌ፡፡ በወጉ ውስጥ በዴንገት
30

ሲከሰቱ ግን የማስገረም ሀይሊቸው ይጨምራሌ፡፡

5
የአፇታሪክ መነሻ ያሇው ሂዩመር ነው፡፡ ‹‹ተረት እና ታሪክ›› በሚሇው ወግ ውስጥ ያሇውን ሂዩመር
ከተመሇከትን በኋሊ እንዳት እንዯተመሰረተ እናያሇን፡፡31
በካፊ በሌጅነቱ ከዜነኛው እና ቅኔን እንዯፇጠረ ከሚታመንሇት ተዋነይ ከተባሇው
አስተማሪው ጋር ወገባቸውን ሲፇትሹ (በአዱሳባኛ ቋንቋ - ሲፀዲደ) ተዋነይ በካፊን
እንዱህ ይሇዋሌ፡፡ "ምናሇ በሇኝ! ሌዐሌ ሆይ! ትነግሳሇህ!!" ሲሇው በካፊ "አይመስሇኝም"
ይሇዋሌ፡፡ "ከነገስህ ምን ትሸሌመኛሇህ?" ሲሇውም "የፇሇግከውን" ብል ይመሌስሇታሌ፡፡
በኋሊም ሲነግስ ዗በኞች ተዋነይን ወዯ ቤተ መንግስቱ አናስገባም ይለታሌ፡፡ እሱም በዙህ
‹‹አትርሳን በካፊ ዗ተዋነይን ክሌኤገ ከመአሇሁ ሇአብረሃም አንተውብ እሲቱ እነ›› ግዕዘ
ሲተረጎም ‹‹በካፊ ሆይ አትርሳ፣ ሁሇታችን ሆነን የተጨዋወትነውን አንተ የአብርሃም
አባት ሳህ፣
ሇህ፣ እኔም ሚስቱ ሆኜ›› (ከገፅ 81 - 83) ፡፡

በዙህ ሂዩመር በመገረም መዯመም የሚችሇው፣ የአብርሃምን አባትና ሚስት ስም

የሚያውቅ አንባቢ ነው፡፡ የአብርሃም አባት "ታራ" ይባሊሌ፤ ሚስቱ ዯግሞ "ሳራ" ትባሊሇች፡፡
በመሆኑም ተዋነይ ያሇው ቃሌ በቃሌ፣ "አንተ ታራ በነበርህበት፣ እኔም ሳራ በነበርንበት ጊዛ
የተነጋገርነውን አትርሳ" ነው፡፡ በመሆኑም ይህ ተዋነይ ‹‹ስንፀዲዲ የተነጋገርነውን›› ብል በግሌፅ
ሊሇመናገር (ነገር ሇመዯበቅ) በቅኔያዊ ስሌት ያቀረበው ጽሐፌ ሊይ ያለትን ቃሊት ላሊ ፌቺ
ሲያውቅ በገረሜታ ጭንቅሊቱን ያወዚውዚሌ፡፡ ሂዩመሩ በቃሊቱ ህብር ፌቺ ሊይ የተመሠረተ
የሂዩመር አይነት ነው የተባሇውም ሇዙህ ነው፡፡

4.2 የሂዩመሮቹ አቀራረብ 32

እስካሁን የቀረበው፣ የሂዩመሮቹን አይነት በየምዴባቸው በመከፊፇሌ ነው፡፡ በዙህ ርዕስ
ስር ዯግሞ ሂዩመሮቹ በምን አይነት ዗ዳ እንዯሇ
ተዋቀሩ ይገፃሌ፡፡
ሇበ ዙህ ስር ያለት ሂዩመሮ ች
ተከፊፌሇው የቀረቡት በፉንበርግ አከፊፇሌ፣ የሂዩመር አቀራረብ ቴክኒኮች ተብሇው
የተቀመጡትን ምዴቦች መሰረት በማዴረግ ነው፡፡

4.2.1 አሇመጣጣም
ከሂዩመር መፇጠሪያ መንገድች አንደ ኢ-ኣቻ የሆኑ ሁሇት ነገሮችን በአንዴነት ማቅረብ
እንዯሆነ በምዕራፌ ሦስት ትወራዊ ዲራው ሊይ ተመሌክቷሌ፡፡ በዙህ ንዐስ ርዕስ

31
እዙህ ሊይ ዒሊማዬ የቃሊቱን ሂዩመር መመስረቻነት ማየት ስሇሆነ፣ በወጉ ውስጥ ሂዩመሩ የቀረበበት ታሪክ
ዯግሞ ረዥም በመሆኑ፣ አሳጥሬ አቅርቤዋሇሁ፡፡
32
የሂዩመሮቹን አቀራረብ ስር ባለት አራት መንገድች ውስጥ፣ ላልች ንዐሳን ርዕሶች አለ፡፡ ሇእነሱ ሁለ ማሳያ
የሚሆኑ በርከት ያለ ሂዩመሮችን ማቅረብ ይቻሊሌ፡፡ ግን ትንተናው በጣም ረዥም እና አሰሌቺ ይሆናሌ፡፡
በመሆኑም በየርዕሱ ስር ሊለ ንዐሳን ርዕሶች ሇናሙናነት ብቻ ከሁሇት እስከ ሶስት ሂዩመሮችን አቅርቤያሇሁ፡፡
ላልቹን ሂዩመሮችና የአቀራረብ ስሌታቸውን በአባሪ-2 ሊይ ካሇው ሰንጠረዥ ማየት ይቻሊሌ፡፡

6
ስርም በኢ-አቻነት የሂዩመር መፌጠሪያ ዗ዳዎች የተዋቀሩ ሂዩመሮችን፣ በአራት ክፌልች
በመከፊፇሌ ምሳላ ሉሆኑ የሚችለ ሂዩመሮችን ከየወጏቹ ውስጥ እየወጡ ይቀርባለ፡፡

4.2.1.1 ማግፌ
዗ፌ
በዙህ የሂዩመር መፇጠሪያ ዗ዳ፣ ተነፃፃሪዎቹ ነገሮች በእውኑ ያሇው እና ተጋኖ የቀረበው ነገር
ናቸው፡፡ በተሇይ የግነቱ ዯረጃ ከፌ ያሇ እና ጥበብ የታከሇበት ከሆነ፣ አንባቢ ከነባሩ
(ከእውነታው) ጋር እያነፃፀረ ፇገግታውን ይቀጥሊሌ፡፡
ሇዙህ ማሳያ ከሚሆኑት ሂዩመሮች አንደ በሶስና አሸናፉ ከራስ ሽሽት (1996) ወግ
ሊይ ይገኛሌ፡፡ በዙህ ወግ ውስጥ ሶስና የቀብር ቦታ ሊይ የሚነበቡ የህይወት ታሪክ አይነቶችን
ትዯረዴራሇች፡፡ በወጓ መሀሌ አንዲንደ ሟች “አቶ እገላ … ተወዲዲሪ የጠፊሇት የጦር
መሪ፣ እግዛር ባይቀዴመው ጠፇር ሇመሄዴ የቅርብ ጊዛ እቅዴ የነበረው ተመራማሪ …” (ገጽ 39)
እንዯሚባሌሇት ትጠቅሳሇች፡፡ በዙህ በግነት በቀረበ ዒረፌተ ነገር ውስጥ ጭራሽ የጠፇር ምርምር
በላሇባት ሀገር ጠፇር ሇመሄዴ እቅዴ የነበረው ሰው ይገኛሌ፡፡ በእርግጥ በመቃብር ሊይ የሚነገሩት
ታሪኮች፣ ጭራሽ ክፈ የማይሰማባቸው ናቸውና፣ የሶስና ግነት ከእውነታው እምብዚም የራቀ
አይዯሇም፡፡ በመሆኑም ሂዩመሩም ያን ያህሌ የጠነከረ አይዯሇም ማሇት ይቻሊሌ፡፡
ስብሃትም “የአበሊሌ ሥርዒት” በሚሇው ወጉ ሊይ “አሁን ይሄ የነአያ እገላ ወንዴም
ሰው ነው? ጅብ እንኳ እንዯዙያ አይበሊም፡፡ አንደን የጠገበ ጠብዯሌ እንጀራ በሶስት ጉርሻ
ይጨርሰዋሌ” (ገጽ 71) ይሊሌ፡፡ እዙህም ሊይ ግነቱ ሂዩመራዊ ነው፡፡ አንዴም የበሊተኛው
አጏራረስ ከጅብ በሊይ አዴጓሌ፡፡ በእርግጥ ‹‹ሆዲም›› ሇማሇት ብዘ ሰው የሚጠቀመው
‹‹ጅብ›› የሚሇውን ቃሌ በመሆኑ ግነቱ እምብዚም አዱስነት የላሇው ይመስሊሌ፡፡ ግን ገሇፃው
በዙህ ብቻ አሊበቃም፡፡ ሲቀጥሌም እንጀራው የጠገበ ጠብዯሌ ሆኗሌ፤ ይህንኑ እንጀራም
በሊተኛው በሶስት ጉርሻ ይጨርሰዋሌ፡፡ ግነቱ ሂዩመራዊ ነው የተባሇውም እነዙህን ሁለ
ኤፌሬም እንዲሇ (1994) “ብዴር ጩቤ አይዯሇም” የሚሇው ወጉ ውስጥም፣ ሰርዘሌኝ
ማሇት ስሇሚቻሌ ሇመበዯር አገር መሆን እንዯሚሻሌ ይገሌፃሌ፡፡ ይሄ እውነት እንጂ፣ ግነትም፣
ሂዩመርም አይዯሇም ሉባሌ ይችሊሌ፡፡ ሂዩመራዊ ግነቱ የሚመጣው “እስቲ ሁሇት መቶ ብር
ያበዯረዎትን ሰው እዲ ሰርዜሌኝ በለት” ካሇ በኋሊ ባስቀመጠው አባባሌ ሊይ ነው፤ አባባለ
“አይዯሇም ወሇንጪቲና ሞጆ ያለ ዗መድቹን በስዯት ማዲጋስካር የሄደ ጓዯኞቹን ሉሰበስብ
ምንም አይቀረው …” (ገጽ 7) የሚሌ ነው፡፡

6
አንባቢም ሇሁሇት መቶ ብር ብዴር፣ ከማዲጋስካር ዴረስ ሉሰበሰቡ የነበሩ የአበዲሪው
዗መድች በምናቡ እየታዩት ይስቃሌ፡፡

4.2.1.2 ማኮሰስ
ይሄ ዯግሞ የግነት ተቃራኒው ነው፡፡ በዙህ ጊዛ ሂዩመሩ የሚፇጠረው ነባሩን ነገር ጭራሽ
ወዯ ታች በማውረዴ ነው፡፡ ስብሃት “ቢሮክራሲ” በሚሇው ወጉ ውስጥ የቢሮክራሲ “እርምጃ”ን
ያስቀመጠው፣ የየመኑን
዗መ ኑን ሁነት በማኮሰስ ነው፡፡
ያዱሳባ ቢሮክራሲ በቀዲማዊ ኃይሇስሊሴ ዗መነ መንግስት አሰሌቺ ነበር ጏታታነቱ፡፡
በዯርጉ ዗መን … በጏታታ አህያ ፌጥነት ሲጓዜ ቆይቶ በኤሉ ፌጥነት መጋሇብን
አመጣ፡፡ … በሽግግር መንግስታችን ዗መን ከኤሉ ቀስታነት ወዯ ቀንዴ አውጣ ወይም
ወዯ ቅንቡርስ ቀስቀስታነት ተሸጋግሮ ይገኛሌ፡፡ … በሚቀጥለት 5 ዒመታት ጉዲይ
አስገዴድት መንግስት መስሪያ ቤት የሚመጣ ዛጋ ሲኦሌ ዯርሶ የሚመሇስ
እየመሰሇው … ባሇጉዲዮች ሲገናኙ “ታዱያስ ሲኦሌ እንዳት ነው?” … “ምንም አይሌ
ሇገሃነም አሪፌ ሌምምዴ ነው” የባሰ አታምጣ! (ገጽ 172)፡፡

ከሊይ የተገሇፀው ጥቅስ፣ የየወቅቱ እና የወዯፉቱም ጊዛ ጭምር፣ የቢሮክራሲውን “ጉዝ”

የባሰ ኮስሶና አስፇሪ ሆኖ የቀረበበት ነው፡፡ በኃይሇስሊሴ ዗መንም ጥሩ አሇ
ሇ መሆኑ የተገሇጸው
ቢሮክራሲ፣ በዯርግ ዗መን ፌጥነቱ ጭራሽ ወዯጏታታ አህያ እና ወዯኤሉ ቀስታነት ወርዶሌ፡፡ በዙህ
ሳያቆም በሽግግር መንግስቱ ወዯቅንቡርስ ቀስቀስታነት አሽቆሌቁሎሌ፡፡ ወዯፉት ዯግሞ ጭራሽ
ወዯ ሲዖሌነት እንዯሚቀየር ተገሌጿሌ፡፡ ይህ የቢሮክራሲን ፌጥነት ሁኔታ ከጊዛ ወዯ ጊዛ
የሚያኮስስ ገሇጻ ሂዩመሩ የተዋቀረበት ስሌት ነው፡፡
በኤፌሬም እንዲሇ (1994) “የአባይ ውሃ” የሚሇው ወግ ውስጥም የማኮሰስ ነገር
ይታያሌ፡፡ በወጉ ውስጥ ያለ ሁሇት እንስት ገፀባህርያት የጓዯኛቸውን “ቦይ ፌሬንዴ” እንዱህ
እያለ ከመሬት ይከሰክሱታሌ፡፡
“ገና ሇገና አንዴ ጀዜባ፤ እየሄዯ የሚያንቀሊፊ ቦይፌሬንዴ አሊት እሱን ትነጥቀኛሇች ብሊ
ነው … ሇራሱ እኮ ብታይው ታክሲ ውስጥ ሳያጏነብስ የሚገባ ነው” ያችኛዋ ትቀበሌና … “እንዳ
… ምን ሇእኔ ትነግሪኛሇሽ … አውቀው የሇ የጫማ ሚስማር የሚያህሌ ጉዴ!” (ገጽ 20)
የሰውየውን ቁመት፣ አንዶ ከታክሲ በር ከፌታ አሳነሰችው፡፡ ላሊዋ ዯግሞ ጭራሽ ወዯ የጫማ
ሚስማር ቁመት አወረዯችው፡፡ በዙህ የማኮሰስ ስሌት፣ አንባቢ ሰውዬውን በምናቡ እየሳሇ
እንዱስቅ መንገዴ አግኝቷሌ፡፡ ሂዩመሩ የተዋቀረው በማኮሰስ ስሌት ነው የምንሇውም
የሰውየው ሁኔታ (በተሇይ ቁመቱ) በሴቶቹ ዗ንዴ ቁሌቁሌ እንዱወርዴ የተዯረገ በመሆኑ ነው፡፡

6
 4.2.1.3 ማነፃፀር
ከተጠኑት የወግ መዴበልች ውስጥ፣ በማነፃፀር የተመሰረቱት ሂዩመሮች እጅግ በርካታ
ናቸው፡፡ የአቀራረብ መንገደን ሇማየት ያህሌ በጣም ጥቂቱን ብቻ መመሌከት ይበቃሌ፡፡ በ 1994
ዒ.ም በታተመው የአብርሃም ረታ ዒሇሙ አከራይ ተከራይ አካከራይ ወግ ሊይ፣ የሸንተሜ
አባት የተባለ አከራይ አለ፡፡ የእሳቸውን በንፅፅር ዲብሮ የተዋቀረ ሂዩመራዊ ንግግር በመጀመሪያ
እንመሌከት፡፡ የሸንተሜ አባት የዯርግ መንግስትን ችግር እየረሩ፣
዗ረ዗ሩ፣ ከዙያው በመቀጠሌ ወዯ
አሁኑም ይገባለ - የአሁኑን መንግስት ሁኔታ ሲያወሩ፣ በውስጠ ታዋቂነት ከበፉተኛው ጋር
እያነፃፀሩ ነው፡፡
ዴሮም በዯኃ አገር … በር ዗ር የሚመሇክ ወይም ጠመንጃ ያነገተ ነው አገር ሲገዚ
የኖረው፡፡ ይኸ መንቻካ አዱሱ ጌታህ ዯግሞ፤ በእናቱ አንቀሌባ ታዜል እሽሩሩ እየተባሇ
አዱስ አበባ የገባ ይመስሌ ‘ወራሪ ወራሪ’ ይሊሌ፡፡ እሱ ሌጆቻችንን በወተትና በቅቤ እያሸ
መርድ ሲያስቀምጠን የከረመ ይመስሌ ‘ሰው ፇጅተው! አፌነው! ረግጠው!’
ይሌሌኛሊ!! እስቲ እናየዋሇና ቅቤ እያዋጠ፣ ብርንድ እያጏረሰ፣ አገር ሲገዚ ሌናይ
አይዯሌ? አይነጋ መስሎት በቋት … አለ … (ገጽ 9)፡፡
በዙህ ሂዩመራዊ ገሇጻ ውስጥ ‹‹መንግስት የበፉቱን ሲተች የራሱን ስራም እያጤነ ቢሆን መሌካም
ነው›› አይነት ሀሳብ ይገኛሌ፡፡ ሂዩመሩ በንጽጽር ስሌት የተዋቀረ ነው የሚባሌበትም ምክንያት
‹‹በቅቤ እያሸ መርድ ሲያስቀምጠን የከረመ ይመስሌ…እስቲ እናየዋሇና ቅቤ እያዋጠ፣ ብርንድ
እያጏረሰ፣ አገር ሲገዚ ሌናይ አይዯሌ? ›› የሚሇው አባባሌ፣ ‹‹የዴሮው ያዯረገውን የአሁኑም
እያዯረገው ነበር፤ ወዯፉትም መቀጠለ አይቀርም›› የሚሇውን ሃሳብ በመያዘ ነው፡፡
በተጨማሪም ከቅቤና ከብርንድ ጋር በወስጠ ታዋቂነቱ የተነፃፀሩት፣ ምናሌባትም ሰውን ገዲይ
መሳሪያዎች ናቸው፡፡ ይህ ኢ-አቻ ንፅፅርም ሂዩመሩ የተዋቀረበት መንገዴ ነው፡፡
እዙሁ ወግ ውስጥ ላሊኛውም አከራይ ባሻዬ፣ ኃይሇ ስሊሴ በሊይ ዗ሇቀን ሆን ብሇው
እንዲሊስገዯለት በመጥቀስ፣ ተከራዩን ይሞግቱታሌ፡፡ ክርክሩ ሊይ የመንግስት እና የእግዛር ህግ
ተነፃፅሯሌ፡፡ በባሻዬ አገሊሇጽ፣ ‹‹ ‘ሁለን ቻይ’ እና ‘መሏሪ’ የሆነው አምሊክ እንኳ፣ በስሌጣኑ
የሚቀና እና የሚቀጣ ከሆነ፣ ምዴራዊው ገዥ፣ኃይሇስሊሴ በስሌጣናቸው የመጣባቸውን በሊይ ዗ሇቀን
እንዳት አይቀጡት?!›› የሚመስሌ ሀሳብ ተሊሌፎሌ፡፡ የአዚውንቱ ቀጥተኛ ንግግር ይህ ነው፡፡
ሕገ መንግስትና ሥርዒት አሇ… ያንን ጥሷሌ፤ ዒመፅ የተከሇከሇ ነው … በመንግስቱ
በሥሌጣኑ የማይቀና ማነው? … አምሊክ እንኳን ሕገ ኦሪትና ወንጌሌን ተመሌከት …
እኔ ቀናተኛ አምሊክ ነኝ ይሊሌኮ… (1994፣29)

6
በዙህ ንግግር ሊይ ንጽጽሩ የተካሄዯው ‹‹ሰፉ ሌዩነት አሇው›› ተብል በስፊት በሚታመነው በሰው
እና በአምሊክ ስሌጣን መካከሌ በመሆኑ ገረሜታን ከፌ ያዯርጋሌ፡፡ ባሻዬ ንፅፅሩን ከእግዛር ስሌጣን
ጋር ብቻ አሊካሄደም፡፡ ወረዴ ብሇው ዯግሞ የኃይሇ ስሊሴን መንግስት ከዯርግና ከአሁኑ ጋር
ማነፃፀራቸውን ቀጥሇዋሌ፡፡
… በዙያን ጊዛ የተማሪ ሁከት ሕይወቱ ያሇፇ ተማሪ ቢቆጠር 1 ዏ አይሞሊም፡፡ በዯርግ
ጊዛ ስንት ወጣት አሇቀ? አሁንስ በየክሌለ ስንት እጥፌ ሰው በየሰበብ አስባቡ እያሇቀ
አይዯሇም፣ ንዳ? - ሇህግና ሇሥርዒት የሚቆም መንግስት እስካሌፇጠራችሁ ዴረስ በጃንሆይ
ሊይ የፇሇገውን ቅስቀሳ ብታዯርጉ ተግባራችሁ ጠሌፍ እየጣሇ መሳቂያ ስሇሚያዯርጋችሁ
ረብ አይኖረውም… (1994፣3 ዏ)

የባሻዬ ንግግር እውነታን የያ዗ ዴንቅ ንፅፅር ነው፡፡ የእውነታው በጥሩ ንፅፅር እና ተጠየቅ
መቅረብ፣ የነበረንን እምነት 33 በገረሜታ እንዴናስተውሇው የሚያዯርግ ሂዩመር ፇጥሯሌ፡፡ ሂዩመርነቱ
ተራ አስቂኝነት ያሇው ሳይሆን “ይሄም አሇ ሇካ!” የሚያሰኝ ግርምትን የሚያጭር ነው፡፡
የኮተቤው የሻው ተሰማ (1997) ዯግሞ “ፌቅረ አምሳሌ” በተሰኘው ወጉ ሊይ፣ እሱ (አውጊው)
ገሊውን በሚታጠብበት ጊዛ፣ ጓዯኛው ሌብሶቹን ጠራርጏበት ይሄዲሌ፡፡ በዙህ ወቅት፣ እርቃኑን ሆኖ
ስሇተመሇከተችው የሚወዲት ሌጅ እንዱህ ይሊሌ፡፡
ውቢቱ በጨረፌታ ስታየኝ፥ እጆቼን እግሮቼ መሀሌ ሸጉጨ፥ የተሇበሇበ ግንዴ እንዯ
መሰሌኩ ቆሜያሇሁ፡፡ ክችች ብሊ በዴንጋጤ ዯረቀች፡፡ አባ ተበተስኪያን ስሇአዲም
መራቆት የተናገሩት ትዜ ሳይሊት ቀረ! እሷን ተማየቴ፥ እኔም ተስፇንጥሬ - ተጢሻ
ውስጥ ገባሁ (ገጽ 7 ዏ)፡፡
በሊይኛው ንፅፅራዊ ሂዩመር ውስጥ እርቃኑን የቆመው ሰው ሁሇት ጊዛ
ተነፃፅሯሌ፡፡ በመጀመሪያ ከተሇበሇበ ግንዴ ጋር ተነፃፀረ፡፡ ቀጠሇና ዯግሞ ከአዲም ጋር ተነፃፀረ፤
በእርግጥ ይኸኛው ንፅፅር ቀጥተኛ አይዯሇም፤ “አዲምም እንዯተራኪው ተራቁቶ የነበረ መሆኑ፥
ሇውቢት ተንግቷታሌ
዗ንግቷታ ሌ ” የሚሌ እሳቤን የያ዗ ነው፡፡ ይህ ንጽጽሩም
‹‹ዴሮም ሰው ራቁቱን አሌነበረም ወይ? የኔ አሁን መራቆት ምን ያስዯንቃሌ?›› የሚሌ ሀሳብን
ይዞሌ፡፡ ነገሩ እውነታ ቢሆንም፣ ሇአንዱት የገጠር ጉብሌ ቀርቶ፣ ሇራሳቸው ሇሰባኪው ካህንም
ቢሆን በቀሊለ ትዜ የሚሌ (‹‹ምን አሇበት?!›› የሚያሰኝ) አይዯሇምና ማስገረሙ አይቀርም፡፡

33
በወቅቱ ይህንን ጽሐፌ አንብቤ “እውነትም እኮ!” እስከምሌ ዴረስ፣ በኃይሇሥሊሴ መንግስት ሊይ ዯግ አውርቼ
አሊውቅም ነበር፡፡ ምንም እንኳን በመንግስታቸው ጊዛ ጥፊቶች መኖራቸው ባይካዴም፣ በአንፃራዊ ሁኔታ፣ በተሻሇ
ጊዛ ተፇጥሮ፣ የተሻሇ ነገር ሳይሰሩ፣ ባሇፇው ሊይ ጣት መቀሰርም ሆነ ሇወቀሳ መሮጥ እውነትም አስገራሚ ነገር ነው፡፡

6
 ዒውዯ ዒመት በሚሇው የወግ መዴበሌ ውስጥ በቀረበው “አይጥ-የሰይጣን ግሌገሌ” በሚሇው
ወግ ሊይም፣ መስፌን የአይጥን የተሇያዩ አካሊትና ሁናቴ፣ ከተሇያዩ ነገሮች ጋር እያነፃፀረ ሂዩመርን
ፇጥሯሌ፡፡ አንዴ ቦታ ሊይ “ትንፊሿን ሇመቀነስ አንገቷን ወዯ መሬት ተክሊ የውሸት ጸልት
እንዯሚያዯርግ ረባሽ ተማሪ ዏይኗን ሳትጨፌን ሁለ አትቀርም” (ገጽ 25) ሲሌ ላሊ ቦታ “ቶል ዗ሊ
አንደ ኮት ኪስ ውስጥ መሏረብ መስሊ ሌትቀመጥ ትችሊሇች” (ዜኒ ከማሁ) ይሊሌ፡፡ በላሊ ቦታም
ጣሌያን ትቶት በሄዯ ያረጀ ቤት ውስጥ ተቀድ የተንጠሇጠሇ ኮርኒስ ቁራጭ በሚመስሇው ጆሮዋ
ስር፣ ስግግ እያሇ የሚወርዯው ግንባሯና ሌጥፌ አፌንጫዋ፥ ፌጥጥ ዴርቅ ባሇው አመሇካከቷና
… ከአፎ ሞጥ ሞጥ ማሇት ጋር … አንዴ ሊይ ሲታይ … ቆቡን ሽፊለ ዴረስ ዯፌቶ ግራ
ቀኙን እየተጠባበቀ፥ ትክታውን አዴማሱ ሊይ ያሳረፇ ኪስ አውሊቂ ያስመስሊታሌ (ገጽ 36)

ብል ይገሌፃታሌ፡፡ ይህ ሁለ የኢ-አቻዎች ንፅፅር፣ በተሇይ ሇአይጥ መሆኑን ስናስብ፣ ገረሜታ

ወዯ ውስጣችን ይመጣሌ፡፡ ሂዩመርነቱም የመጣው በዙሁ ኢ-አቻ የሆነ እና የበዚ ንፅፅሩ ነው፡፡

4.2.1.4 አያዎ
የሁሇት ተቃርኖዎች በአንዴ ሊይ ተጣምሮ መገኘትም ላሊው በኢ -ኣቻነት ሂዩመርን
መመስረቻ ዗ዳ ነው፡፡ ከተጠኑት ወጏች ውስጥ በዙህ መንገዴ የተመሰረቱ ሂዩመሮችን ሇምሳላ
ያህሌ ማየት ይቻሊሌ፡፡ ስብሃት በ “ኤዴና አስካፓን” ወግ ስር፣ የእንግሉዞ ንግስት “የባህር
ወንበዳው” ፌራንሲስ ዴረይክን፣ “በእስፓኝ መርከቦች ሊይ ያዯረስከውን ብዘ ጥፊት ሰምተን
ዯስ ብልናሌ” (ገጽ 11) ሲለት ያስነብበናሌ፡፡ ሇ“ብዘ ጥፊት” “መዯሰት” አብሮ የሚሄዴ
የማይመስሌ ተቃርኖ ነው፡፡ ግን ፌራንሲስ ዴረይክ “ተራ ወንበዳ” ሳይሆን የእንግሉዜን
መርከቦች እየሸኘ የስፓኝን የሚዯቁስ “ጀግና” በመሆኑ ተቃርኖው፣ ሂዩመርን እንጂ ግርታን
አይፇጥርም፡፡
በዙያው ወግ ውስጥ “አሌሞት ብሇው ችክ ያለ ሏብታም ሽማግላ አባት” ሇመውረስ
ሲባሌ፣ በሌጆቻቸው የሚዯረግ ከገዲይ ጋር የመዯራዯር ሁነት ቀርቧሌ፡፡ ስብሃት በዙህ “አንተ”
እያሇ በሁሇተኛ መዯብ በሚተርከው ወጉ ውስጥ እንዱህ ይሊሌ፡፡ “ሇሽማግሇው ኮንትራት
ሌትገዚሊቸው ዴርዴር ትጀምራሊችሁ” (ገጽ 17) [ሰረዜ የኔ]፡፡ እዙህ ገሇጻ ሊይ፣ አያዎው ፉት
ሇፉት ባለ ተቃርኗዊ ቃሊት ሳይሆን በእውነታው አሇም ካሇው አስተሳሰብ ጋራ ነው፡፡ አባት
ይከበራሌ፤ ይጦራሌ እንጂ አይገዯሌም፡፡ ስብሀት ግን ከዙያም አሌፍ ገዯሊውን (ሽማግላ አባትን
ሇውርስ ሲባሌ የማስገዯሌ ዴርዴር)፣ ሌክ

6
ሇሳቸው ሲባሌ እንዯሚዯረግ ነገር፣ “ኮንትራት ሌትገዚሊቸው” ሲሌ ገሌጾታሌ፡፡ እንግዱህ ሂዩመሩን ፇጥሮ
ወዯ ፇገግታ የሚያመራን ይህ አያዎ የፇጠረ ቃሌ ነው፡፡

4.2.2 ማስዯነቅ
መጨረሻ ሊይ የሚገሇፀው አስዯናቂ አገሊሇፅ፣ አሌያም መጀመሪያውኑ አብሮ
የሚሄዯው ያሌተሇመዯ የምክንያትና ውጤት ትስስር፣ ወይም ያሌተሇመዯ እውነት ሂዩመርን
የመፌጠሪያ ዗ዳዎች ሆነው ያገሇግሊለ፡፡

4.2.2.1 ያሌተጠበቀ እውነት ወይም ታማኝነት

እውነት ዯግሞ ምን ሂዩመር ይፇጥራሌ? ምንስ አስዯናቂነት አሇው? የሚሌ ጥያቄ ወዯ
አእምሮ ሉመጣ ይችሊሌ፡፡ እርስ በርስ በመሸፊፇን እና ጉዴሇትን በመዯባበቅ በሚኖርባት በዙህች
ምዴር፣ አንዲንዳ የተሇዩ ግሌፆች (ታማኞች) ሲገኙ ያስዯንቃለ፡፡ ይህ የማስዯነቅ ባህርይም
ሂዩመርን ይፇጥራሌ፡፡
ሽመሌስ ስዩም (1998) “ፃፃ የሇኝም” በሚሇው ወጉ ሊይ፣ ወጉን የሚያወጋን ገፀባህርይ፣
በርካታ ጊዛ “የተጃጃሊቸውን” ነገሮች ጭምር፣ እውነቱን ስሇሚነግረን ታሪኩን የምንከታተሇው
በገረሜታ እየፇገግን ነው፡፡ ተራኪው (ዯበረው ነው ስሙ) የአዱስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ተማሪ እንዯሆነ
ተገሌጿሌ፡፡ ይኸው ገጸባህርይ “አፕሪሌ ዗ ፈሌ” በሚለት ቀን፣ አንዯኛ በር ሊይ አክስትህ
ትጠብቅሃሇች ተባሇ፡፡ በዙህ ጊዛ እንዱህ ይሊሌ፡፡34
ጨነቀኝ፡፡ በየት ሌውፃ? ወዯ አክስቴ ወይስ ወዯ ወፃቷ? እኔ ፅሩ ሰው ነኝ፡፡
አሌዋሻችሁም፡፡ ወዯ ወፃቷ በ 5 ኛ በር ወፃሁ፡፡ ብፀብቅ … ብፀብቅ ወፃቷ ፅንቅር ብሊ
ፀፊች፡፡ ወዯ አንዯኛ በር መፃሁ፡፡ አክስቴም ብፀብቃት… ብፀብቃት የሇችም (1998፣ 47)፡፡

በዙህ ገሇፃ ውስጥ ሂዩመሩን የሚፇጥረው የሌጁ መታሇሌ አይዯሇም፡፡ ይህ ሇአታሊዮቹ

እንዯሆነ እንጂ፣ ሇኛ ተራ ነገር ነው፡፡ ግን ሳይዋሽ እውነታውን (በተሇይ ከአክስቱ ወጣቷን
አስቀዴሞ መሄደን) ሲነግረን፣ እንገረማሇን፡፡ ሂዩመሩ የተቀመረው በዙህ እንዯቀሌዴ በተነገረ
እውነታ ሊይ ነው፡፡
በዙህ አሊበቃም - ተራኪው፡፡ የወጉ ንባብ ሲቀጠሌ፣ በኋሊ ሊይ፣ ካፋ ፉት ሇፉት ባሇው
የማስታወቂያ ሰላዲ ሊይ፣ ‹‹አራት ኪል የሙዙቃ ዜግጅት እንዲሇ፣ በዜግጅቱም ሊይ አንጋፊ
ዴምፃውያንና የዒሇም የቁንጅና ውዴዴር ተሳታፉ እንዯሚገኝ››፣ የሚገሌፅ

34
ይህ ወግ፣ ሆን ብል በሚታወቅ እና ከዙህ በፉት በተጠቀሰ ምክንያት፣ “ጠ” በ“ፀ” እየተተካ
እንሚቀርብበት
ዯሚ ቀርብ በት ሇማስታወስ እፇሌጋሇሁ፡፡

6
ማስታወቂያ ተሇጥፍ ያያሌ፡፡ አይቶም አሌቀረ ወዯ አራት ኪል ሄዯ፡፡ እዙያም ሄድ የዯረሰበትን
አይዯብቅም፡፡
“የት ነው ሙዙቃው? ስሇው ገሇፇፀ … ገሇፇፀና “አፕሪሌ ዗ ፈሌ” አሇኝ፡፡ የፉሌም ርዕስ
መስልኝ ነበር፡፡ በኋሊ ነው የተረዲሁት … ቂቂቂ … አይ ባንዴ፡፡ አይ የዒሇም ቆንዦ
… እኔ ይመፃለ ብዬ ፀብቄ … ፀብቄ አጃጃለኝ (ገጽ 47-48)
ይህም እውነታ ነው፡፡ ግን አንባቢ የማስዯሰት አቅም አሇው፡፡ ይህም የሆነበት ምክንያት
እውነቱ በግሌጽ እና በየዋህነት የቀረበ በመሆኑ ነው፡፡ በተሇይ ገፀ ባህርዩ “አፕሪሌ ዗ ፈሌ”
(የፇረንጆቹ የማጃጃያ ቀን)፣ ‹‹የፉሌም ርዕስ መስልኝ ነበር›› ብል ሲነግረን፣ ‹‹ጅሌነቱ›› (ግን
እውነቱ!) ያስቀናሌ፡፡

4.2.2.2 ያሌተጠበቀ ተጠየቅ

ሇዙህ ንዐስ ርዕስ፣ ናሙና ማሳያ የሚሆን ሂዩመር በስብሃት “ኤዴና አስካፓን” ወግ
ሊይ ይገኛሌ፡፡ በዙህ ወግ ስር ስብሃት፣ ሇውርስ አባቱን ሊስገዯሇ ሰው፣ ምክንያትና ውጤቱ
በማይጣጣም መሌኩ፣ እንዱህ ሲሌሇት ይነበባሌ፡፡
የዙያን ሰው በዯሌ ብናይሇት ተገቢ ነው፡፡ እኚህ አባትየው በፉት አሊወርስ ብሇው
መቶ ሃምሳ ሺህ አከሰሩት፡፡ አሁን ዯግሞ እየመጡ እንቅሌፈን ይነሱታሌ? አሊበዘትም፡፡
የሱን ጉዲት ግን ያወቀሇት የሇም፡፡ ሰው ያወቀሊቸው የሽማግላውን መሞት፡፡ አሁን በዙያ
እዴሜያቸው ሞት ምንዴን ነው? እረፌት ነው፡፡ በሱ እዴሜ እንቅሌፌን ያህሌ ነገር
መከሌከሌን ግን … (ገጽ 18-19)፡፡

“በዯሌ” የተባሇው ነገር ሲታይ ሉገመት የሚችሇው ብዘ ነገሮችን ነው፡፡ ሲገሇጽ ግን

በዯለ ‹‹የእንቅሌፌ ማጣት›› ነው፡፡ ይህ ዯግሞ፣ አባትን ከመገዯሌ በመጣ ፀፀት ምክንያት የሆነ
ነው፡፡ ስሇዙህ ስብሃት ያገናኛቸው ሁሇት ነገሮች አይጣጣሙም፡፡ ምክንያቱም እንኳን የገዚ ራስን
አባት ይቅርና ጠሊትን እንኳ የገዯሇ ሰው በፀፀት እንቅሌፈን ማጣቱ የሚጠበቅ ነገር ነው፡፡ ግን
የስብሃት ተጠየቅ፣ ሌጁ አባቱን መግዯለ፣ እንቅሌፌ ሉያስነሳው አይገባም የሚሌ ነው፡፡ እነዙህን
ሁሇት ነጥቦች እርስ በርሳቸው በተገቢው (በተሇመዯው) ሁኔታ ሇማዚመዴ ይቸግራሌ፡፡ ግን
አባቱን እንዯ አስገዯሇው ሌጅ ሆኖ ሇሚያስበው ዯግሞ፣ ስብሃት ባቀረበው መንገዴም ሉያየው
ይችሌ ይሆናሌ፡፡ በመሆኑም ይህ ያሌተጠበቀ የነገሮች ትስስር የሂዩመሩ መፇጠሪያ መንገዴ
ሆኖ አገሌግሎሌ፡፡
“የአበሊሌ ሥርዒት” በተሰኘው ወጉ ስርም ስብሃትን ካሌተጠበቀ ተጠየቅ ጋር
እናገኘዋሇን፡፡ በዙህ ወግ መጨረሻ ሊይ እንዱህ የሚሌ ነገር ይነበባሌ፡፡

6
 መብሊትን ካነሳን ዗ንዲ ስሇ መፆምም በረርን፡፡
዗አ዗ብ ሮ መብሊትን ካወሳን ዗ንዲ ስሇመቀሊወጥ
አንዲንዴ ሳይንሳዊ ሀቅን በሰነርን፡፡
዗ርን፡፡ ምን ያረጋሌ? የትስ ያዯርሳሌ? (ገጽ 75)

ከሊይ የቀረበው ሀሳብ ያሌተጠበቀ ተጠየቅ አሇበት፡፡ በመጀመሪያ ሙለ በሙለ

ስሇአመጋገብ የነበረውን ወግ ሉያሌቅ ሲሌ ስሇፆም ሆነ፤ በዙህ ሳያበቃ የመቀሊወጥ ጉዲይ ተነሳ፡፡
ስሇመቀሊወጥ የሚነሳው ሀሳብ ዯግሞ “ሳይንሳዊ ሀቅ” ሆነ፡፡ ይህ ሁለ ያሌተጠበቀ፣ ግን
ተያያዥነት ያሇው፣ ነገር ነው፡፡ ስብሃት፣ ይህን ሁለ ብል ሲያበቃ ግን፣ “ምን ያረጋሌ?
የትስ ያዯርሳሌ?” በሚለ ጥያቄዎች ወጉን እንዱሁ ቋጨው፡፡ ይህ ሁለ ተዯማምሮ በአንባቢ
዗ንዴ ግርምትን ይፇጥራሌ፡፡ የሂዩመርነቱ መፇጠሪያ ዗ዳም ይኸው ያሌተጠበቁ ተጠየቆች
ትስስር ውጤት ነው፡፡

4.2.2.3 ኩምታ ወይም ያሌተጠበቀ ውጤት

በማስዯነቅ ዗ዳ ሇፇ
ሚጠሩ
ፇሂ ዩመሮች፣ ይህ ዋነኛው የሂዩመር መመስረቻ መንገዴ ነው፡፡
የብዘዎቹ ሂዩመሮች አጨራረስ አስገራሚ ቢሆንም፣ የአንዲንዴ ሂዩመሮችን ባህርይ ስናይ
ግን ያሌተጠበቀ አጨራረሳቸው የሂዩመርነታቸው ብቸኛ ምንጭ ይሆናሌ፡፡
በሶስና (1996) “ቦርሳ” የሚሇው ወግ ውስጥ ያሇች የበኛ
዗በኛ ገፀባህርይ፣ አንዴ የሚያምር
ቦርሳ ይዝ ስሇሚመጣ ሰው በስፊት ስትናገር ትዯመጣሇች፡፡ ዗በኛዋ ሰውየው መሌክና ቁመናው
ያማረ እንዯሆነ፣ ቦርሳዎቹ በጣም እንዯሚያምሩ፣ እነሱንም
በየጊዛው እንዯሚቀያይራቸው፣ የቦርሳውን ውስጥ ሇማየት እንዳት እንዯጓጓች በሰፉው
ታወጋሇች፡፡ ርዕሱ ራሱ ‹‹ቦርሳ›› ነውና አንባቢም አብሯት ጓጉቶ ታሪኩን ይከታተሊሌ፡፡
አስገራሚው ነገር የሚከሰተው በኋሊ ሊይ ነው፡፡
ዚሬ ፇታሽ ወንድች ውስጥ በመግባታቸው ቦርሳውን ሇማየት እዴለን አገኘሁ፡፡ ቦርሳውን
እስኪከፌተው ሌቤ ጢሌ ብሊሇች፡፡ እና ቦርሳውን ሲከፌተው አንዱት ንጹህ ምንም ምንም
ያሌተፃፇባት ወረቀት … ሇጉዴ ቁጭ ብሊሇች፡፡ “በስመአብ!” ጥፌሬን አከሌኩ (ገጽ 24)፡፡

እንዯ ገፀ ባህርይዋ ባይዯነግጥም፣ አንባቢም በዙህ ዴንገተኛ ውጤት ፇገግ ይሊሌ፡፡

ምክንያቱም ያ ሁለ ጉጉትና ገሇጻ መጨረሻው ምንም ያሌተፃፇባትን ወረቀት ሇማየት መሆኑ፣
ሌጂቷን እንዳት ኩም እንዲዯረጋት ተገሌጿሌ፡፡ ጉዲዩ ግን በዙህ አያበቃም፡፡ ሁኔታውን ሇላሊው
዗በኛ ስታጫውተው፣ እንዱህ አምሮ የሇበሰ ሰውም ስሇማይጠረጠር፣ በብዘ መስሪያ ቤቶችም፣
ሲገባ እንጂ ሲወጣ ፌተሻ ስሇላሇ፣ ሰውየው ሲያመቸው ከስቴፕሇር አንስቶ፣ ተንቀሳቃሽ
ስሌክም ሆነ የሂሳብ ማሽን ሳይቀረው “ሉመነትፌበት” እንዯሚችሌ ሲነግራት፣ የአንባቢ “ግን
ሇምን?” ጥያቄ መሌስ ያገኛሌ፡፡

6
 ኤፌሬም እንዲሇም (1994) “ቀሊሌ ተገጠመ” በሚሇው ወጉ ስር፣ ያሌተጠበቀ ውጤት
የተሰማበት ሂዩመር አስነብቧሌ፡፡
ሇወሬ ስፌስፌ፡፡ “ሰማህ ወይ?” ሲሇኝ ከአፈ ቀሌቤ “ምኑን?” አሌኩት፡፡ “ከአገር
ወጣ እኮ፣” አሇኝ፡፡ “ማን?” ዗ንዴሮ መቼም ከአገር የማይወጣ የሇም፡፡
አይገርማችሁም? አስር “ሄዯ” ሁሇት “ተመሇሰ” ነው፤ በቃ ከእኔና ከእርሶ በስተቀር
ያሌሄዯ ሊይኖር ነው፤ ማሇት ነው “ፌቅር እኮ ተሰዯዯ አለ” አሇኝ (ገጽ 5)

የሂዩመሩ መፇጠሪያ መንገዴ፣ ከጥቅሱ በሊይ እንዯተገሇጸው ያሌተጠበቀው መሌስ ነው፡፡

ኤፌሬም ውጭ ወጥቶ የቀረ ሰው ማንነት ሇማወቅ ሲጓጓ፣ አንባቢም አብሮ እሱ የጠረጠረውን
ሲጠብቅ፣ የመጨረሻው መሌስ ግን፣ ተሰዲጁን “ፌቅር” አዯረገው፡፡ ነገሩ እውነትነት ሉኖረው
ቢችሌ እንኳ ከጠበቀው አንፃር ‹‹ኩም›› ይሊሌ፡፡ ገረሜታን የሚያመጣውም ይህ ‹‹ኩምታ›› ነው፡፡
ኤፌሬምማ “እንዱህ እጢዬን ደብ እንዲዯረግኸው እመብርሃን እጢህን ደብ ታዯርገው”35 (ዜኒ
ከማሁ) ብሎሌ፡፡
“እግረኞች” በተሰኘው ወጉ ውስጥ፣ መስፌን በ“ያሌተጠበቀ ውጤት” የመሠረተውን
ሂዩመር በመቃኘት የዙህ ንዐስ ክፌሌ ትንተኔ ይቋጫሌ፡፡
የፍርደ ክሊክስ ኮንታክት አዴርጏ ኖሮ ጆሮ እሚሰነጥቅ ጥሩንባውን አከታትል ይሇቀው
ጀመረ፡፡ ወሬ አዲማቂው የመጀመሪያውን ተወና ወዯዙያ ግር አሇ፡፡ ወዱያውኑ በክሊክሱ
ተጠርቶ ከትራፉክ ጽ/ቤት የተሊከ ይመስሌ ኃይሇኛ ዜናብ መጣሌ ጀመረ (ገጽ 73) ፡፡

የጮኸን ጥሩንባ ሰምቶ ይመጣሌ ተብል የሚገመተው ትራፉክ ፖሉስ ነው፡፡ ዯግሞም
በዙህ ሁነት ሊይ ይህ ቢገመት አይፇረዴም፤ መስፌንም ከትራፉክ ጽ /ቤት ብል ግምቱን
አጠናክሮታሌ፡፡ ግን የተገመተው አሌሆነም፤ “የተሊከ ይመስሌ” ሲሌ ግምቱ ሌክ እንዲሌሆነ
ይታወቃሌ፤ ግን አሁንም ቢሆን፣ ግፊ ቢሌ ላሊ ሰው እንጂ፣ ኃይሇኛ ዜናብ አይጠበቅምና
የመጨረሻው ውጤት ሲታወቅ ያስዯንቃሌ፡፡ አዴናቆቱ የመነጨው ይህ የመጨረሻው ውጤት
ያሌተጠበቀ በመሆኑ ነው፡፡ ይህ ያሌተጠበቀ ውጤት ሂዩመሩን መፌጠሪያ መንገዴ ሆኖ

4.2.3 ማስመሰሌ
ማስመሰሌ የሚሇው ይህ ርዕስ፣ ከአንዴ ነገር ጋር መመሳሰሌ የሂዩመር መፌጠሪያ
መንገዲቸው የሆኑ ሂዩመሮች ተመዴበው የቀረቡበት ክፌሌ ነው፡፡ በዙህ የሂዩመር መፌጠሪያ ዗ዳ
ስር አራት ንዐሳን ክፌልች አለ፡፡

ይህም በራሱ (እርግማኑ) ላሊው ሂዩመር መፌጠሪያ መንገዴ ነው፡፡ የበሊይነት በሚሇው ንዐስ ርዕስ ስር
35

ማብራሪያ እና ምሳላ ይቀርብበታሌ፡፡

6
 4.2.3.1 ነባርን ማሻሻሌ
ታዋቂ በሆኑ ጽሁፍች፣ አባባልች እና የቀዯሙ ገሇፃዎች ሊይ በመመስረት፣ እነዙያን
ነባር አባባልች ሆን ብል በመሇወጥ (በመቀየር)፣ እንዱሁም በነገሮቹ ሊይ በመሳሇቅ፣
ሂዩመር የሚፇጠርበት ዗ዳ ነው፡፡ በወጏቹ ውስጥ የተገኙት አብዚኛዎቹ የዙህ
዗ዳ መከሰቻዎች፣ ተረትና ምሳላዎችን ሆን ብል በመቀየር ሂዩመር ሇመፌጠር ሙከራ
የተዯረገባቸው ናቸው፡፡
ከእነዙህም ውስጥ ሇማየት ያህሌ፣ መስፌን “ቤሳ ሌቦድች” በሚሇው ወግ ውስጥ፣ “ነገር
ቢበዚ በአህያ አይጫንም” የሚሇውን “ነገር ቢበዚ በትችት አይጫንም” (1992፣ 98) ብል
ቀይሮ አቅርቦታሌ፡፡ ተረትና ምሳላው የተቀየረበት ምክንያት፣ በቤሳ ሌቦሇድች ሊይ የታዩት
እንከኖች፣ ከነምሳላያቸው በብዚት ከቀረቡ እና ከተተቹ በኋሊ በመሆኑ፣ ጥቂት ፇገግ
አፌሬምም (1994) “በስህተት የሰው ሌጃገረዴ ዯፌሬ …” የሚሇው ወጉ ስር እንዱህ
ይሊሌ፡፡
እዙህ ወል ሰፇር ወይ ሩዋንዲ አካባቢ አንዴ … አሇች አይዯሌ ሁሇት ወይ ሶስት
ሚሉዮን ብር የምታወጣ ዚኒጋባ ሇመቀሇስ አስቤያሇሁ፡፡ እና መቼም ሃምሳ ጡብ ሇአንዴ ሰው
ሸክሙ ሇሃምሳ ሰው ግን መቀመጫው ነውና የተቻሊችሁን ብትረደኝ? (ገጽ 124)
[አጽንኦት ¾ራሴ@]

በዙህ ገሇጻ ውስጥም፣ “ሃምሳ ልሚ ሇአንዴ ሰው ሸክሙ ሇሃምሳ ሰው ግን ጌጡ ነው”

የሚሇው ተረትና ምሳላ ተቀይሮ፣ ሇሂዩመር መፌጠሪያነት የዋሇ አባባሌን ነው ተሰምሮበት
የሚነበበው፡፡ ይህም ቀዴሞት ካሇው የአያዎ አቀራረብ ጋር ተዯምሮ የተወሰነ የማስፇገግ አቅም
አሇው፡፡
ነባርን በመቀየር ሂዩመር የመፌጠርያ ዗ዳን በመጠቀም የተመሰረቱ ሂዩመሮችን፣ በተረትና
በምሳላዎች ብቻ ሳይሆን፣ የተሇመደ አባባልችን በመቀየርም ተመስርተው ይታያለ፡፡ ሇምሳላ
መስፌን (1983) “ክርክር” በሚሇው ወግ ውስጥ “ጠብ ያሇሽ በዲቦ” ሊይ ተመስርቶ “ክርክር ያሇሽ
በቡና” (ገጽ 49) ሲሌ፣ ስብሃትም “ሰውና ውሻ” በሚሇው ወጉ “ኦሪት ዗ላዋዊያን” ሊይ
ተመስርቶ “ምን ኦሪት ዗ወሊውያን ይመስሌ ስሞችንና ቁጥሮችን ማብዚት ነው” [አፅንኦት
የራሴ] (ገጽ 151) ይሊሌ፡፡ ይህ የተሰመረበት ቃሌ የሚያስከትሇውን የትርጉም ሇውጥ ጭምር
የሚያጤን ሰው ሂዩመሩ እንዳት እንዯተፇጠረ ይገባዋሌ፡፡ ከሊይ የተጠቀሱት ምሳላዎች
ምንም እንኳ ሂዩመርነታቸው

7
ዯከም ያሇ ቢሆንም፣ እንዳት ቃሊቱን ቀያይሮ ሂዩመርን መመስረት እንዯሚቻሌ ግን ያሳያለ፡፡

4.2.3.2 መምሰሌ
በዙህ መንገዴ የተዋቀረ የመጀመሪያው ሂዩመር፣ በየሻው ተሰማ (1997) የጥቁር አፇር
ትሩፊት የወግና የግጥም መዴበሌ ስር “ዏሌጋ ሲለት ዏመዴ” በተሰኘው ወግ ውስጥ ይገኛሌ፡፡
በዙህ ወግ ውስጥ ሇመጥሇፌ የተነሳ ጏረምሳ አሇ፡፡ ይህ ጏረምሳ ሌጅቱን ከጠሇፇ በኋሊ፣ አባቱ
በጉዲዩ ተበሳጭተው፣ ማንም ዗መዴ እህሌ ውሃ እንዲይሇው “በመገታቸው
዗፣ ” የ ሚበሊው
አጥቶ በገዚ ወንዴሙ ቤት እንዯ ላባ ገብቶ ምግብ ሇመስረቅ ሲዯናበር ይታያሌ፡፡
በዙህ የስዕሊዊ ትረካ አጻጻፌ ስሌትን በተከተሇ ወግ ውስጥ ሂዩመሩን የሚፇጥሩ ብዘ
ነገሮች አለ፡፡ በመጀመሪያ ዯረጃ የሚያውቀው ቤት ሊይ ላባ ሆኖ (ሉያውም የምግብ!) የሚዯርስበት
መከራ (አንዳ የእቃ መከስከስና መንጓጓት፣ አንዳ ከምግብ መሀሌ ምግብ ሇመምረጥ መቸገር
ወይም ሁለንም መሻት፣ አንዳ በወንዴሙ ሌጅ ዴምጽ ክፈኛ ዯንብሮ መብሰክሰክ፣ …) ሲታይ
ያስፇሌጋሌ፡፡ በሁሇተኛ ዯረጃ ላብነቱንም አሌቻሇበት፤ ሇዙህ ሁለ መከራም የተዲረገው መምሰሌ
(ተዯብቆ ማታሇሌ) ባሇመቻለ ነው፡፡ ሉጠሌፌና ሉያስተዲዴር የተገዲዯረ ሰው፣ ሰርቆ መብሊት
እንኳ አሇመቻለ (“መስረቅም በራሱ ሙያ ነው” ካሌተባሇ በቀር!) ተቃርኖው በራሱ ያስቃሌ፡፡

ከሁለም በሊይ ዯግሞ ቤተሰቦቹ ግሌብጥ ብሇው ወጥተው የሚያሯሩጡት ሩጫ (ከገጽ

56-57 የተገሇጸው)፣ በወቅቱ የሆነው ሁለ ነገር (ያን ሁለ መከራ ራሱንም ቤተሰቡንም
የሚያበሊው)፣ ኋሊ ሊይ ሇማይሳካ ጠሇፊ መሆኑን ሲያጤኑት ግርም ይሊሌ፡፡
ሇዙህ ክፌሌ ናሙና ማሳያ ከሚሆኑ ሂዩመሮች ውስጥ፣ ላሊው የአብርሃም (1997)
አከራይ ተከራይ አካከራይ ወግ ስር የተጠቀሰው ነው፡፡ እሱ “ወ/ሮ መጠየቅ” የሚሊቸውን አከራይ
መሌክ ሲገሌጽ እንዱህ ይሊሌ፡፡
“መሌካቸውን በአጭሩ ሇመግሇጽ … ጠይም ናቸው እንጂ እንግዲርን ዗ቁ ርጥ፣
ዴምፃቸው ዯግሞ ትንሽ ጏተት ከማሇቱ በስተቀር የዒሇምፀሏይ ወዲጆን ይመስሊሌ”
(ገጽ 42) ፡፡
ይህ የሴትዮዋን መሌክ የአርቲስቶችን የማስመሰሌ ጥረት፣ ከተሇያዩ ግን ታዋቂ
ከሆኑ፣ ጋር በመሆኑ ምስስለ ያስገርማሌ፡፡ በመሆኑም ሂዩመሩ የተዋቀረው ላሊውን መምሰሌ
በተሰኘው ዗ዳ ነው፡፡

7
 4.2.3.3 የተዚባ ተምሳላት (ትዕምርት)
በምዕራፌ ሦስት እንዯተገሇፀው፣ ከላልች የሥነጽሐፌ ዗ርፍች በተሇ
ሇ የ ሁኔታ፣ በወግ
ውስጥ የሚቀርቡ ትዕምርቶች ዴርሻቸው፣ በውክሌና ትርጉም መስጠት ሳይሆን፣ እውነታውን
አዚብተው ማቅረብ ነው፡፡
በስብሃት “አዲኝና ታዲኝ” ወግ ውስጥ “ሴቲቱ በስርያ ጊዛ ዗ወር ብሊ የመብሊት ጠባይ
አሇባት፡፡ ክፈ ጠባይ! አቤት ስንቱ ጀግና ነው ዗ር ሇመተው ሲሌ ተበሌቶ የቀረ” (ገጽ 163)
የሚሌ አባባሌ አሇ፡፡ በዙህ አባባሌ ውስጥ “ጀግና” የተባሇው፣ ዗ርን ሇ
ሇ መተካት ሲባሌ፣ በዙያው
የመቅረቱን ጉዲይ ሰፊ አዴርጏ በውክሌና ማየትና መፇከር ይቻሊሌ፡፡ ግን የገሇፃው ተግባር ያ
(በትዕምርትነት ሰፉ ጽንሰ ሏሳብን ማብራራት) አይዯሇም፡፡ ይሌቁኑ ወንደን ነፌሳት አጋንኖ
በማቅረብ፣ እውነታውን መሇወጥና ሂዩመርን መፌጠር፣ ዴርሻው አዴርጏ መንቀሳቀስ ነው፡፡
መስፌንም (1983) “አይጥ-የሰይጣን ግሌገሌ” በሚሇው ወጉ ስር እንዱህ የሚሌ አገሊሇጽ
አሇው፡፡
በሬና ሊም ትሊሌቅ ቀንዴ ቢሸከሙ፣ ሲታረደ ሇቢሊው ማሳረፉያ አመቺ ሆኖ
እንዱያዜ ብሇው ነው እንጅ ላሊ ምንም አያዯርጉበት፡፡ አንዲንዳ ጥጋብ ቢጤ ሲሰማቸው
እርስ በርስ በቴስታ ሲማቱ እንኳ አይጠቀሙበትም (1983፣ 37)

ከሊይ ባሇው ጥቅስ ውስጥ፣ በትዕምርትነት የምናየው ቀንዴን ነው፡፡ እዙህ ሊይ ቀንዴ
በተሇመዯው መንገዴ፣ የመከሊከያነት ወይም ጠሊትን የማጥቂያነት ጽንሰ ሏሳብ ይዝ፣ ይህን ሀሳብ
ማስተሊሇፉያ ትዕምርት ሆኖ አሌገባም፡፡ መስፌን እዙህ አገሊሇጽ ሊይ ቀንዴን ወክል የተጠቀመበት፣
በሬዎቹና ሊሞቹ ሲታረደ ሇቢሊ ማሳረፉያነት (ጭራሽ ሇአጥፉያቸው መዯሊዴሌነት)፣ አዴርጏ ነው፡፡
ይህ የተዚባ ውክሌናም ሂዩመሩን ፇጥሯሌ፡፡

4.2.4 የበሊይነት
በዙህ ክፌሌ የምንመሇከታቸው ሂዩመሮች፣ ከተዋቀሩበት መንገዴ አንፃር፣ በአጭሩ
በላልች ሊይ መሳቅ ብሇን ሌንጠራቸው እንችሊሇን፡፡ በየስራቸው ሉመዯቡ የሚችለ ሂዩመሮች
በአምስት ንዐሳን ርዕሶች ስር ይዲስሳለ፡-

4.2.4.1 ገዯቢስነት (መጥፍ እዴሌ)

ሇላልች አስቸጋሪ የሆነ መጥፍ እዴሌ፣ ሇአንባቢ የማዜናናት ባህሪ እንዱኖረው አዴርገው
በወጋቸው ውስጥ ካቀረቡት ውስጥ የሻው ይጠቀሳሌ፡፡ የሻው “ዏሌጋ ሲለት ዏመዴ” በሚሇው
ወጉ ስር ስሇ አንዴ፣ ምስኪን ሴት የጠሇፇ፣ ጏረምሳ ይተርክሌናሌ፡፡

7
በዙህ ትረካ ጏረምሳው ከቤተሰቦቹ ምግብ ሇመስረቅ ሄድ የዯረሰበትን መከራ ካስነበበን በኋሊ፣ ሌጅቷን
ጠሌፇው ካኖሩበት ዋሻ ሲዯርስ የገጠመውን እንዱህ ይገሌፅሌናሌ፡፡
ተዋሻው ስዯርስ የሆንኩትን እንኳን ሰው ወፇሰማይ ባይሰማኝ ይበጅ፡፡ ጉዳ ዜርጥርጡ
ወጣ፡፡ ተዋሻው ስጠጋ፣ አካባቢው እረጭ ብሎሌ፡፡ ተጣራሁ፡፡ ችጋርና እንቅሌፌ
የረቷቸው ሁሇቱ ጏረምሶች የሞት ያህሌ አንቀሊፌተው ኖሯሌ፡፡ … በዙህ መሏሌ የጊዛ
ሽንቁር ያገኘችው “ቆቋ” ሙሽራ ቱር ብሊ ጠፌታሇች፡፡ … እንዱህ ውርዯት ሸምቼ
ቅላት በገዚ ጨርቄ ተማዜሌ፣ ምነው ያንሇት ጅብ አጋዴሞ በጋጠኝ፤ ምነው የልስ
በማንጉርጡ ዏይነስቤን ባወጣው ነው ያሌኩት (1997፣ 57-58)፡፡

የዙህ ገሇጻ ሂዩመርነቱ የመነጨው፣ ጠሊፉው ከገጠመው መጥፍ እዴሌ ውስጥ ነው፡፡
በተሇይ ከዙህ እዴሌ በፉት በጠሊፉው ሊይ የዯረሱት ችግሮች ሲተረክ፣ በገረሜታ መቆየቱ
ስሇማይቀር፣ የመጨረሻው እንዱህ መሆን “ሇዙሁ ነው ያ ሁለ መከራ?!” የሚሇውን የመዯመም
ጥያቄ ያመጣብናሌ፡፡ ጠሊፉውን በውርዯት ማቅ ውስጥ ጨምሮ በ“ጅብ ተጋዴሞ መጋጥ”
ያስመረጠው ክፈ እዴሌ፣ ሇአንባቢ ግን ፇገግታን አጫሪ ሆኖ ተገኝቷሌ፡፡
ላሊም ሇአንባቢ አስቂኝ፣ ሇአውጊው ግን መጥፍ እዴሌ የሆነ ሂዩመር በኤፌሬም እንዲሇ
“ሥራና ሠራተኛን እናገናኛሇን” በሚሌ ወግ ውስጥ ይገኛሌ፡፡
እንበሌ ሥራ ሇቀዋሌ … አሇቃዎ አሊስቆም አሊስቀምጥ ብልዎት፡፡ እርስዎ ዯግሞ
የጨሱ አካውንታንት ነዎት፡፡ እና በቃ ነገር እያበስሇሰሌዎት ሲጓዘ ምሌክት ያያለ
‘ሥራና ሠራተኛን እናገናኛሇን’ ዕዴሌ ማሇት ይሄ አይዯሌ! የሆነች የሲዲሞ ተራ አሮጌ
ሳጥን የመሰሇች ዯሳሳ ጏጆ ውስጥ ይገባለ፡- ቢሮ መሆኗ ነው፡፡ ዯሊሊው ተኮፌሷሌ … እና
ቃሇ መጠይቅ ያዯርግሌዎታሌ፡፡ “ሇመሆኑ የፇረንጅ አፌ ታውቃሇህ?” “እንክት ነዋ”፡፡
… “ከዙህ በፉት ከፇረንጅ ጋር ሰርተሀሌ?” … ሇስንት ኤን.ጅ.ኦ በትርፌ ጊዛዎ ሂሳብ
ሰርተዋሌ፡፡ “አዎ፥ ብዘ ጊዛ” ይለታሌ፡፡ “እንግዱያው አይቸግርህማ …” ይሊሌ ዯሊሊ
ሆዬ፡፡ “በነገራችን ሊይ” ይሊሌ ቀጥል “ሌብስ በዯንብ መተኮስ ትችሊ ሇህ ?” … “ዯግሞ
ስማ … ይሄ ከወጥ ቤት ሰራተኛ ጋር መንጏዲጏዴ የሇም” (1994፣ 36)

በዙህ ወግ ስር ዋናው የሂዩመር መፌጠሪያ መንገዴ፣ በገፀባህርይው ሊይ የዯረሰ መጥፍ

እዴሌ ነው፡፡ መጥፍ እዴለ የበሇጠ አንባቢን እንዱሰማው አስቦ ነው መሰሌ፣ ኤፌሬም፣
ገፀባህርይው አንባቢው እንዱሆን አዴርጏ (ሉያውም በአክብሮት “እርስዎ” እያሇ) በ 2 ኛ
መዯብ ተርኮታሌ፡፡ የበሇጠ ሇገረሜታ የሚዲርገው፣ መጥፍው እዴሌ በሁሇት የተራራቁ ተቃርኖዎች
መሀሌ መሆኑ ነው፡፡ “የጨሰ አካውንታንት” የተባሇ ሰው፣ ሇፇረንጅ ቤት አጣቢነትና ኮትኳችነት
ሲታጭ (ሇዙያውም ከ “ሰራተኛ ጋር እንዲይንጏዲጏዴ” ማስጠንቀቂያ እየተሰጠው) ያስገርማሌ፡፡
የሰውየው “ዕዴሌ” ሇራሱ አስዯንጋጭም፣ አሳዚኝም፣… ቢሆንም ሇአንባቢው ግን፣ አሁንም
የማሳቅ ባህርይ አሇው፡፡

7
 ሇዙህ ንዐስ ርዕስ መቋጫነት የምናየው በገዯቢስነት ሊይ የተመሰረተ ሂዩመር በመስፌን
ሀብተማርያም የቡና ቤት ስዕልች የወግ መዴበሌ ውስጥ ይገኛሌ፡፡ “አንዴ ቀን እንዯ ዗በኛ”
በሚሇው የመስፌን ወግ ስር ያሇ ዗በኛ ገፀባህርይ ያሇው አንዴ አይን ነው፡፡ አንዴ አይኑ በዴመት
የጠፊበት ይህ ገፀባህርይ በበኝነት
዗በኝነት በተቀጠረበት ቤት ውስጥ የአንገት ሀብሌ ይጠፊሌ፡፡ በወቅቱ
ሀብለ ከጠፊባቸው እናት ጋር ያዯረገው ቃሇ ምሌሌስ በእንዱህ ይነበባሌ፡፡
“ኧረ እባክዎን … ወርቅ የሚባሌ ነገር ባይኔም አሊየሁ” አሌኳቸው “አይተሃሌ፡፡
በዙች በአንዶ አይንህ አይተሃሌ” አለኝ ጣታቸውን ቀስረው፡፡ “ኧረ ይቺኑ
የቀረችውን ይዴፇንብኝ አሊየሁም” በኔ ቤት መማላ ነበር፡፡ “የት ይቀራሌ መዯፇኗ!
ያኛውንም ያጣኸው በላብነት ነው” (ገጽ 179)፡፡

የበኛው
዗በኛው አንዴ አይን መጥፊት መጥፍ አጋጣሚ ነው፡፡ ሴትዮዋ ግን በንዳት በቀረችው
አንዴ አይኑ ሊይም “እየዚቱባት” ነው፡፡ የበኛው
዗በኛው አንዴ አይን የጠፊ መሆኑና በዙያም
መጏዲቱ ሳያንስ ዒይኑ የጠፊው በላብነት እንዯሆነ እየተነገረው ነው፤ ምን ይሄ ብቻ! -
የቀረውም አይን እንዱጠፊ “እየተሟረተበት” ነው፡፡ ይህ ምናሌባት ከመጥፍም በሊይ የሆነ
እዴሌ ነው፡፡ የአገሊሇፁ ሁኔታ እና ያሇው ተቃርኖ ግን አንባቢን በማሳን
዗ን ፇንታ በመገረምና
በመፌገግ ሂዯት ውስጥ እንዱገባ ያዯርጉታሌ፡፡

4.2.4.2 ማጋሇጥ
በራሳችን ወይም በላልች ሊይ መጥፍ ዕዴሌ ሲዯርስ ብቻ ሳይሆን፣ የተዯበቀ “ጉዴ”
(ጥፊት፣ ጉዴሇት፣ ሀጢዒት፣…) ሲኖርም ያንን በማጋሇጥና በማሳጣት ሂዩመርን መፌጠር
ይቻሊሌ፡፡ ይህ የላልችን ችግር በማጋሇጥ የሚመሠረት ሂዩመር፣ በሽመሌስ ስዩም “ፇሇጣ”
ወግ ስር ይገኛሌ፡፡ ሽመሌስ በዙህ ወግ ውስጥ እንዱህ ይሊሌ፡፡
ኤዴስና የስርዒተ-ፆታ ጉዲይ እየተፇሇጠበት ያሇ ነው፡፡ ሞገዯኛው ወንዴ ሁለ ሇብር ሲሌ
ጀንዯር ሴንሲቲቭ ይመስሌና ሇሴቶች ሽንጡን ይዝ ተከራክሮ ይፇሌጣሌ (1998፣ 16)

ሇገንብ
዗ብ ሲለ፣ ከባህርያቸው ውጪ ላሊ ባህርይ የሚያሳዩ ወንድች በሚጋሇጡበት በዙህ
ጥቅስ፣ ሂዩመሩ የተፇጠረው በዙህ የባህርይ ሇውጣቸው መነሻነት ነው፡፡ ወንድቹ በቤታቸው
ሚስትና እህታቸውን ‹‹ወጋሪ›› ሉሆኑ ይችሊለ፡፡ ሇገንብ
዗ብ ሲባሌ ግን፣
‹‹ሴቶችን ሇምን ትኩር ብሊችሁ ታያሊችሁ?›› እያለ በየስብሰባው የሚዯሰኩሩ ይሆናለ፡፡
“እውነትም!” እያሇ አንባቢ እንዱገረም የሚያዯርገውም ጉዲይ፣ ሽመሌስ “ጉዲቸውን” እየነገረ
የሚያጋሌጣቸውን መሰሌ ወንድች በየአካባቢው ስሇሚታብ
዗ብጭምር ነው፡፡

7
 ሶስና (1996) “አያቴ” በተሰኘው ወጓ ውስጥ “ቡፋ ዗ራፉ” ሰዎችን ታጋሌጣሇ
ሇ ች፡፡
“በስመአብ! ይህን ሁለ ምን ሉያዯርገው ነው … ከምሮ … ከምሮ ያነሳው? ላሊው ምን ይብሊ?
እኛ የጠራነው ምሳ … እስከራቱ ያነሳሌ?” (ገጽ 46) እያሇች የምታወጋው፣ የገጠሟትን
“የምግብ ተራራ ሰሪዎች” እያጋሇጠች ነው፡፡ ይህም ሂዩመርን ከመፌጠሪያ መንገድች አንደ
በሆነው “ማጋሇጥ” የተዋቀረ ነው፡፡
የቡና ቤት ስዕልችና ላልችም ወጏች በተሰኘው የወግ መዴበሌ ውስጥ የሚገኘውን
ሇማጋሇጥ መንገዴ የተመሰረተ ሂዩመር በማየት ይህ ንዐስ ክፌሌ ይጠናቀቃሌ፡፡ “ዕዴሌ ወይስ አጋጣሚ?”
በሚሇው ወጉ ውስጥ መስፌን እንዱህ ይሊሌ፡፡
የሕዜብ ቴላፍንን አጠቃቀም ሳያውቁ ዜም ብሇው ሃያ ሳንቲም ጨምረው፣ “ሃል
ሃል! ስሌኩን ምን ነካው” የሚለ ሰዎች አጋጥመዋችሁ ሌታስረዶቸው ስትሞክሩ፣
“ባሊገር መሰሌኩህ? ሌታስተምረኝ ከጀሌክ?” በማሇት ከፌ ዜቅ አርገው
ከገሊመጡዋችሁ በኋሊ እንዯገና “ሃል!” እያለ ስሌኩን ሲያሰቃዩ ካያችሁ … (ገጽ
31)
እዙህ ሊይ የራሳቸውን አሊዋቂነት የሚያጋሌጡት ራሳቸው ሰዎቹ ናቸው፡፡ መስፌን ጉዲዩን
መግሇፁ እንጂ “ጉዴ ማውጣቱ ነው”፣ ሉባሌ አይችሌም፡፡ ሰዎቹ መሳሳታቸው ሳያንስ፣
ሇመማርም ፇቃዯኛ አሇመሆናቸው፣ በዙህም ምክንያት ስህተታቸውን (አሇማወቃቸውን) በራሳቸው
ማውጣታቸው፣ ሇአንባቢ መገረምን አስከትል ፇገግ ያሰኛሌ፡፡

4.2.4.3 መግዯፌ (መንተባተብ)

ይህ በንግግር የሚገሇፅ የሂዩመር መፌጠሪያ መንገዴ ቢሆንም፣ ሇማሳያ ያህሌ የሚሆኑ፣
በዙህ መንገዴ የተመሰረቱ ሂዩመሮች ግን በወጏቹ ውስጥ ተገኝተዋሌ፡፡
በዙህ ስሌት ከተዋቀሩ ሂዩመሮች የሚቀርበው ስብሃት ገ/እግዙአብሔር “ታክሲዋና ወያሊ”
በሚሇው ወጉ ስር ያስነበበው ነው፡፡ ስብሃት “‹ፖስተር ማሊሊሇም - ኡንጌት!› ሲሌ ይጮሀሌ፡፡
በሆነች ዴምጽ” (ገጽ 32) እያሇ፣ የአንዴን ወያሊ አጠራር ያቀርባሌ፡፡ በዙህ ጥቅስ ውስጥ
“ፓስተር፣ መዴኃኒዒሇም፣ ዊንጌት” የሚሇው አጠራር ተቀይሮ በመንተባተብ ቅሊፄ የቀረበ በመሆኑ
አንባቢ በዕዜነ-ሌቦናው ዴምፁን እያዯመጠ ሇሳቅ ሉበቃ ይችሊሌ፡፡
አብርሃም ረታ አሇሙ (1999) አከራይ ተከራይ አካከራይ ወግ ስር “እዙህ ግቢ አዯገኛ
ውሾች ስሊለ በቅዴሚያ አንካካ ይሊሌ፡፡ ‹ኳኳ› የሚሇውን ቅጥያ ትቶት… በላሊ ጏኑ ዯግሞ
‹ሳያንካኩ መግባት ክሌክሌ ነው›...” (ገጽ 2) የሚሌ ማስታወቂያን ያስነብበናሌ፡፡ እነዙህን
‹‹ማስታወቂያዎች›› ተራኪው በአዋሳ እና በይርጋሇም ከተማ ሊይ

7
አየኋቸው ያሊቸው በመሆናቸው፣ ጸሏፉዎቹ አማርኛ ሁሇተኛ ቋንቋቸው ከመሆኑ የተነሳ የመጣ
ስህተት ነው፡፡ ይህም ስህተት በመንተባተብ እንዳት ሂዩመርን መፌጠር እንዯሚቻሌ
አመሊካች ነው፡፡

4.2.4.4 ተራ ዴግግሞሽ
በተራ ዴግግሞሽ መንገዴ ሂዩመርነቱ የተመሰረተ ጥቅስን ከስብሃት ገ/እግዙአብሔር
“ታክሲና ወያሊ” ወግ ውስጥ ማየት ይቻሊሌ፡፡ በታክሲ ውስጥ ስሇሚገጥሙ የሰዎች አይነት
የሚረዜረው
዗ስ ብሃት አንዴ ቀን የገጠመው ጥቅስ አነብናቢ የተናገረውን እንዱህ አቅርቦታሌ፡፡
“የእስክንዴር እናት ታጠቂ በገመዴ፣ የቄሳርም እናት ታጠቂ በገመዴ፣ የአኒባሌም እናት
ታጠቂ በገመዴ፣ የናፖሉዮን እናት ታጠቂ በገመዴ፣ የእሮሜሌም እናት ታጠቂ በገመዴ፣
ከእንግዱህ ሌጆችሽ አይበለም እንቁሊሌ (ገጽ 28)

ይህ የጀግኖች ስም ብቻ እየተቀያየረበት እንዯ አዜማች የሚዯጋገም ሀረግ (“…እናት

ታጠቂ በገመዴ” የሚሇው)፣ ያሇ ምንም ፊይዲ እንዱሁ የሚዯጋገም መሆኑ ያስገርማሌ፡፡ ያሇ ፊይዲ
መዯጋገሙን የምናውቀውም፣ መጨረሻ ሊይ እንዱሁ ያሇ ምት (ያሇ ተያያዥነት ጭምር)፣
በተቋጨው ስንኝ (“ከእንግዱህ ሌጆችሽ አይበለም እንቁሊሌ” በሚሇው) ነው፡፡ በመሆኑም ይህ
ትርጉም አሌባ ዴግግሞሽ የተወሰነ ገረሜታን ያመጣ ሂዩመር ተዋቅሮበታሌ፡፡
እያዯገ የሚሄዴ የሃሳብ ዴግግሞሽም ሇሂዩመር መፌጠሪያ መንገዴነት ይውሊሌ፡፡ “ተረትና
ታሪክ” የሚሇው የስብሃት ወግ ሇዙህ ማሳያ የሚሆን ሂዩመር ይዞሌ፡፡
“በእንተ ስማ ሇማርያም?” ሲሌ አዛመ “ርቦሀሌ?” አለት “አዎን፤ እሜቴ” “በጣም ነው
የራበህ?”፣ “በጣም እመቤቴ”፣ “እንዱያው ሙርሙር አዴርጏ ነው የራበህ?”፣
“አዎን፤እሜቴ!”፣ “በሌ እሇፌ እግዛር ይስጥህ” (ገጽ 117)

የሴትዮዋ ተዯጋጋሚ እና እያዯገ የሚሄዴ፣ የረሀብ አይነት (ዯረጃ) ሇማወቅ የሚዯረግ

ምርምር መሰሌ፣ ጥያቄ ሲታይ “ሴትዬዋ ምን አስባ ነው?” የሚያስብሌ ግርምት ወዯ አእምሮ
ያመጣሌ፡፡ በዙያ ሁለ ተዯጋጋሚና ዯረጃው እየጨመረ በሚሄዴ ጥያቄ ስታናዜው
዗ው የቆየችው
ተማሪውን በ“እግዛር ይስጥህ” ብቻ ሇማሰናበት መሆኑ ሲታወቅ ዯግሞ ይበሌጥ ያስገርማሌ፡፡ ዴግግሞሹ
እያዯገ ቢሄዴም ተራና ፊይዲ ቢስ ነው፡፡ እዙህ ሊይ ተራና ፊይዲ ቢስ ነው የተባሇው ሇተማሪው
ያስገኘሇት ነገር ስሇላሇ ነው፡፡ ሇአንባቢው ግን ይህ ተራና ፊይዲ ቢስ የሆነው ዴግግሞሽ፣
መጨረሻ ሊይ ከመጣው መሌስ ጋር በአንዴነት ሆኖ ገረሜታን ሇማሳዯግ አገሌግሎሌ፡፡

7
 በ“የቡና ቤት ስዕልች” ወግ ውስጥ ያለት የመስፌን ገፀባህርይ አዚውንትም ይህ የተራ
ዴግግሞሽ አባዛ የያዚቸው ናቸው፡፡
“ስሇ ሥዕሌ ምን ያውቃለ?” አሌኳቸው፡፡ “ሥዕሌ?” አለኝ፡፡ “አዎን፣ሥዕሌ” “ሥዕሌ
- ይህ እያዝሩ የሚሸጡት ነው?” “አዎ፡፡” “እኮ ይኸ የአቡነ ተክሇሃይማኖት፣ የሚካኤሌ …
ዒይነት?” “አዎ የነሱ ዒይነት … የነሱ ዒይነት” “እህ፣ ግዴግዲ ሊይ የሚሰቀሇውን ነው
የምትሇኝ?” ቢቸግረኝ በረጅሙ ተነፇስኩና ዜም አሌኩ፡፡ “አሀ! ሥዕሌ ነዋ! ላሊ ምን
ስም አሇው” አለኝ (ገጽ 14-15)

እኚህ አዚውንት፣ ጠያቂውን ዯጋግመው ሲጠይቁት፣ “ምነው መጀመሪያውኑ ባሌጠየቅኳቸው!”

የሚሌ ሀሳብ ሽው ሳይሌበት አይቀርም፡፡ አንባቢ እራሱ “ምን ሆነው ነው?” እያሇ ነው ተራና
ተዯጋጋሚ የሆኑ ጥያቄዎቻቸውን የሚከታተሇው፡፡ ይህ ሁለ ማዴረቅ ዯግሞ (ሉያውም አዱስ
ግኝት እንዲገኘ ሁለ “አሀ!” ብሇው ሲያበቁ)፣ “ሥዕሌ ነዋ!” የሚሇውን መሌስ ሇማሰማት
መሆኑ ሲታወቅ፣ ከበዯ ሚካኤሌ
አንዲንዴ ሰው አሇ መንፇሱ ዯካማ ዯጋግመው
ሲነግሩት ምንም የማይሰማ
዗ርዜረው ሲያስረደት አዲምጦ ጨርሶ ጥያቄ
ያመጣሌ እስር ተመሌሶ (1994፣ 73)
ያለት እንዱህ ያለ ገጥመዋቸው ይሆን?! ያሰኛሌ፡፡ ዝሮ ዝሮ ተዯጋጋሚና ፊይዲ ቢስ የሚመስለ
ዴግግሞሾች፣ ቃሇ ምሌሌሱን/ጥያቄውን አዴራጊ/ተቀባይ ሇሆነው ሰው አብሻቂ ሉሆኑ ቢችለም፣
ሇአንባቢው ግን የተወሰነ ገረሜታን ይቸራለ፡፡

4.2.4.5 ስዴብና እርግማን

በዙህ ንዐስ ርዕስ ስር የሚታዩት፣ ሇሂዩመሩ መፇጠር መንስኤ ሆነው ያገሇገለ ስዴቦችና
ርግማኖች ናቸው፡፡ ሇዙህ ማስረጃ ከሚሆነው ውስጥ በመጀመሪያ የሚታየው፣ በየሻው (1997)
“የቀበጡ’ሇት ሞት አይገኝም” የሚሌ ወግ ስር ያሇ አውጊ “ዜተታም ገበሬ!” ብል ያሇውን
የከተማ ሰው ሲሳዯብ ነው፡፡ “ቀብርህ በዜተት ይሁንና! አንተ ወጭማዲ - ሊንቁሶ፡፡ እኔ
የሰውየው ሌጅ ባገሬ እንዲንተ ያሇውን ጠምጄ ነው በጅራፌ እየቆጋሁ የማርስበት!” (ገጽ 137)
እያሇ ሲሳዯብ፣ በተሇይ ስዴቡ ባሌተሇመደ ቃሊት በመሆኑ ሇሳቅ ይጋብዚሌ፡፡
የአብርሃም ረታ አሇሙ (1999) አከራይ ተከራይ አካከራይ ወግ ስር የቀረቡት የሸንተሜ
አባት በየንግግራቸው መሀሌ ስዴብ መቀሊቀሊቸው በራሱ የሂዩመር ምንጭ ሆኖሊቸዋሌ፡፡ ይህ
በስዴብ አማካይነት እንዳት ሂዩመርን ማዋቀር እንዯሚቻሌ ማሳያ

7
የሚሆን ምሳላ ነው፡፡ የሸንተሜ አባት ዯርግ ሲያወሩ የሚሳዯቡትን ስዴቦች የሚከተለት ናቸው፡፡

“ያ ጥሌማሞት ዱያቢልስ … ባፊንኩል!! ጋዳም ሽት!! አልር! … አሪቨዯርቼ

… በርኬ መዛርያ … ይኸ ወሇወሌዲ ባርያ … ነአሊቡኸ … ረልዱካኔ …
ቴስታዳጋሉና … ቦርኯዱዮ!! አልር! …” (ገጽ 5-8)፡፡

ከገጹ ቁጥር ሇመረዲት እንዯሚቻሇው የሸንተሜ አባት ይህን ሁለ ስዴብ የሚያወርደት

በአንዳ አይዯሇም፤ ስሇ ዯርግ በከፌተኛ ንዳት እየዯሰኮሩ በየመሏለ ነው፡፡ ስዴባቸው ከሌዩ ሌዩ ቋንቋ
የመጣና ሇየት ያሇ በመሆኑ እዙህ ሊይ ተነጥል እንዯወጣው ሳይሆን፣ ከንግግራቸው ጋር በአንዴነት
እንዯአዜማች በየመሏለ ገብቶ ሲታይ የበሇጠ ወዯ ሳቅ ያመራሌ፡፡
ርግማንም፣ የሂዩመር መፌጠሪያ መንገዴ ይሆናሌ፡፡ ኤፌሬም “ሳንቲም በኋሊ ኪስ”
በሚሇው ወጉ ስር፣ “አንዴ የምናውቀው ሰው በተጋበበት
዗በት ቤት “ድኬ” የሚሌ ቃሌ አምሌጦት
በጋባዧ ‘ኧረ እመብርሃን ታንድክደክህ’ ተብሎሌ” (ገጽ 1 ዏ) (አጽንኦት የኔ)
ይህ የተሰመረበት የሴትዮዋ ንግግር የዙህ ሂዩመር ምንጭ ነው፡፡ ሂዩመሩ የተፇጠረው
በሴትዮዋ ርግማን ነው፡፡ በተሇይም ርግማኑ ሇየት ያሇና ሰውየውን ከሽሮ ጋር የሚያነፃፅር
በመሆኑ ፇገግ የሚያሰኝ ነው፡፡

ከዙህ በሊይ ሇየርዕሶቹ ማሳያ በሚሆን መሌኩ፣ ሇናሙና ያህሌ፣ ከሁሇት እስከ አራት
ያህሌ ሂዩመሮች ቀርበው፣ የሂመሮቹ የአቀራረብ ስሌት ታይቷሌ፡፡ የላልቹን ሂዩመሮች
የአቀራረብ ስሌት በአባሪ-2 ከቀረበው ሰንጠረዥ ማየት ይቻሊሌ፡፡ ከሊይ በተጠቀሰው አይነት እና
መንገዴ የቀረቡት ሂዩመሮች ሇወጎቹ እና ሇማህበረሰቡ ምን ፊይዲ ይሰጣለ? ሇሚሇው ጥያቄ
መሌስ ሉሆን የሚችሌ አጭር ማብራሪያ በሚቀጥሇው ክፌሌ ይጤናሌ።

7
4.3 የሂዩመር ሥነጽሐፊዊና ማህበራዊ ፊይዲ
ሂዩመር የሚያስገኛቸው ሥነጽሐፊዊና ማህበራዊ ፊይዲዎች እንዲለ በምዕራፌ ሦስት
ተርዜሯሌ፡፡
዗እ ነዙህን ሁሇት የሂዩመር ጥቅሞች ይበሌጥ የሚያብራሩ ሂዩመሮችና ዜርዜር ነጥቦች
እዙህ ሊይ ተመሌክተዋሌ፡፡

4.3.1 ስነፅሁፊዊ ግሌጋልት 36

በንግግር ውስጥ እየተገኘ፣ የጨዋታ ሇዚ ሆኖ የሚገኘው ሂዩመር በፅሁፌ ውስጥም
ሲገኝ፣ የሚከተለት ጥቅሞች ይኖሩታሌ፡፡

ሀ. ስሌቸታን መቀነስ - ከተጠኑት ወጏች ውስጥ የሳይንሳዊ እውነታን የአፃፃፌ መንገዴ የተከተለ
አለ፡፡ እነዙህ ወጏች ሂዩመርን ባይጠቀሙ ኖሮ ሳቢ ሇመሆን አይችለም ነበር፡፡ ከሊይ የተጠቀሰውን
ሀሳብ በምሳላ ሇማስረዲት ያህሌ፣ የመስፌን ሀብተማርያም “አይጥ - የሰይጣን ግሌገሌ” የሚሇው
ወግ፣ በርካታ እና ጥሩ ሂዩመሮች የተካተቱበት በመሆኑ፣ አሰሌቺነቱ በእጅጉ ቀንሷሌ፡፡ በአንፃሩ ግን
“ሞትን በመሊምት” የተሰኘው የሙሴ ያዕቆብ ወግ፣ አስር ገጽ ያህሌ ብቻ ቢሆንም፣
እምብዚም ሂዩመር የላሇው “ዯረቅ ሳይንስ” በመሆኑ ያሰሇቻሌ፡፡ ከሙሴ ጋር ባዯረግሁት
ቃሇምሌሌስም አንዴ አንባቢ ‹‹ያንተ ወግ የተጻፇችው ሇጥቂቶች ነፌስ ነው›› እንዲሊቸው
ነግረውኛሌ፡፡ ይህ የተባሇበት አንዴ ምክንያት፣ ጽሐፈ እምብዚም ሂዩመርን ያሊካተተ
(የማይጋብዜ) በመሆኑ እና ሳይንሱን የሚፇሌጉ ብቻ የሚያነቡት ስሇሆነ ሉሆን ይችሊሌ፡፡

ሇ. የቋንቋ እና የአስተሳሰብ ችልታን ማዲበር - ሂዩመር ሲቀርብ፣ የፀሀፉው ፌሌስፌናዊ

አስተሳሰብ አብሮ ይታያሌ፤ ፌሌስፌናውን ማጣጣም የምንችሇው ዯግም ጥሩ የቋንቋ፣ የተጠየቅ
እና የአስተሳሰብ ችልታ ሲኖረን ነው፡፡
ሇዙህ በማስረጃነት የስብሃት ገብረእግዙአብሔርን “ኤዴና አስካፓን”፣ “ሞትና ህይወት” እና
“ውርስ” ወጏችን ብቻ፣ ማየት በቂ ነው፡፡ ዯራሲው በእነዙህ ወጏች ውስጥ

36
በየግሌጋልቱ ስር የምናነሳው ምሳላ፣ እግረ መንገደን በወጏቹ ውስጥ የተካተቱትን ሂዩመሮች ጥንካሬ እንዯሚያሳይ
ማስተዋሌ ያሻሌ፡፡ የመጀመሪያው የአፃፃፌ እቅዳ “በወጎቹ ውስጥ የታዩ ጠንካራና ዯካማ ጏኖች” በሚሌ ርዕስ
ሇብቻው ማየት ነበር፡፡ ነገር ግን ከሊይ እንዯገሇፅኩት፣ በዙህ ርዕስ ስር (በግሌጋልቱ ስር) ጠንካራ ጏኑም፥ (አንዲንዳ
ዴክመቱም)፣ አብሮ ስሇሚታይ፣ ርዕሱን ሇብቻው ማውጣት ሇሀሳብ ዴግግሞሽ ያጋሌጣሌ የሚሌ ስጋት እንዱገባኝ
አዯረገ፡፡ በመሆኑም የሂዩመሮቹን ጠንካራና ዯካማ ጏን ሇብቻው በተሇየ ርዕስ የማየት እቅዳን ትቼ፣ በዙሁ ርዕስ ስር አብሮ
ማየት እንዯሚቀሌ፣ የቀሩ ነጥቦችንም (በተሇይ ከዯካማ ጏኑ አኳያ) በማጠቃሇያው ምዕራፌ ሊይ ማንሳት
እንዯሚሻሌ በማመን፣ በዙሁ መሠረት የሰራሁ መሆኑን እገሌፃሇሁ፡፡

7
ስሇ዗ረፊ፣ ሞት እና የሀገራችን ንግስና ስርዒት፣ ያሇውን ፌሌስፌናዊ ሀሳቦች በሂዩመሮቹ
ማሳያነት በጥሩ የቋንቋ አጠቃቀም አስተሊሌፎሌ፡፡

ሏ. መሌዕክትን በቀሊለ ማስተሊሇፌ - ይህንን የሂዩመር ፊይዲ የሂዩመር አይነቶችን እና

የአቀራረብ መንገድችን ከአየንባቸው አብዚኛዎቹ ወጏች መረዲት እንችሊሇን፡፡ አብዚኛዎቹ
ወጏች ውስጥ ያለት ሂዩመሮች የወጉን መሌዕክት የሚያጏለ ናቸው፡፡ በናሙናነት ሇመግሇጽ
ያህሌ፣ አብርሃም ረታ (1999) የኪራይ ቤትን አብዚኛውን ጣጣ የሚያሳየን ከአከራይ ጋር
የገጠመውን ሁኔታ በሂዩመር እያዋዚ፣ እየተረከ፣ ሂዩመራዊ የሆኑ ገጠመኞቹንም እያካፇሇ ነው፡፡
መስፌን (1983) “ቀሌድች” የሚሇው ወጉ ስር የቀሌድችን አይነትና የአቀራረብ ሁናቴ
የሚገሌጽሌን፣ የተሇያዩ ቀሌድችን እያቀረበ ነው፡፡
ጥቂት የማይባለት የሀገራችን የወግ ጸሏፌት በአብዚኛዎቹ ወጏች ውስጥ ከርዕሱ
ጋር ተቀራራቢነት ያሊቸው ሂዩመሮችን ያቀርባለ፡፡ ኤፌሬም እንዯውም፣ የብዘዎቹን ወጏች
ርዕስ ከሂዩመሮቹ ውስጥ ነው የሚያወጣው ማሇት ይቻሊሌ፡፡ ሇአብነት ያህሌ እንኳ፣ “በስህተት
የሰው ሌጃገረዴ ዯፌሬ…”፣ “የተሇያዩ ህሌሞችን በተመጣጠነ ዋጋ እንፇታሇን”፣ “ገንባችን
዗ባች ን ሁለ
አሇቀ በሻይ”፣ “ጥሬ ስጋ ሰፇር እንፇሊሇግ”፣ “ሥራና ሠራተኛ እናገናኛሇን”፣ “ዚሬ ጾም ነው”፣
… የሚለትን ርዕሶች ማየት ይቻሊሌ፡፡ ይህም በመሆኑ አብዚኛዎቹን የወጎቹን ዋነኛ መሌዕክቶች
ከሂዩመሮቹ በቀሊለ ሇመረዲት ያስችሊሌ፡፡

መ. ህይወትንና ራስን ማሳየት - አንባቢዎች ጸሏፌቶቹ ዯጋግመው ከሚያቀርቧቸው ሂዩመሮች

በመነሳት፣ ስሇማንነታቸው (ስሇጸሏፌቱ) ሇመረዲት እዴሌ ያገኛለ፡፡ ይህንን ሀሳብ በሁሇት
የሀገራችን ወግ ጸሏፉዎች ምሳላነት ማየት ይቻሊሌ፡፡
የሻው ተሰማ ተወሌድ ያዯገው በገጠሪቷ ኢትዮጵያ ነው፡፡ ወጏቹም ያዯገበትን ሁናቴ
እና ማህበረሰብ የሚያሳዩ ናቸው፡፡ ራሱም እንዯሚሇው አንዲንዳ የራሱን ወጏች አንብቦ ራሱንና
አካባቢውን ያስታውስበታሌ፡፡ ይህ ጉዲይ አብዚኛውን ጊዛ የሚንፀባረቀው ዯግሞ በሚጠቀማቸው
ሂዩመሮች ውስጥ ነው፡፡ በተሇይ ትረካዊ እና ምሌሌሳዊ በሆኑት ሂዩመሮቹ እና የቋንቋ
አጠቃቀሞቹ ውስጥ የሻውን እና/ወይም ያዯገበትን ማኅበረሰብ ማጤን አይከብዴም፡፡
የኤፌሬም እንዲሇ ወጏች ዯግሞ የርዕሰ ነገር ትኩረታቸውን በመሀሌ ከተማ ዘሪያ
ያዯረጉ ናቸው፡፡ በመሆኑም ሂዩመሮቹም የመሀሌ ከተማ አካባቢ ናቸው፡፡ በእነዙያ

8
ሂዩመሮች ራሱንና አካባቢውን ያጤንበታሌ፤ ያሳይበታሌ፡፡ አፌሬም ራሱን እንዳት እንዯሚያሳይ
በአንዴ ምሳላ ማየት ይቻሊሌ፡፡ አፌሬም (1994) እንጨዋወት በሚሇው በወግ መዴበለ ውስጥ
ከአንዴም ሁሇት ሶስት ቦታ ስሇ ሞባይሌ እና ተዚማጅ ጉዲዮች የሚያወሱ ሂዩመሮች አለት፡፡
በእነዙህ ሂዩመሮች ውስጥ፣ አፌሬም አዲዱስ መጤ የሞባይሌ ቁጥሮችን ይሸረዴዲሌ፡፡
በእነዙህ ሂዩመሮች ስር የሚተሊሇፇው መሌዕክት “እኛ ቀዴመን ባሇሞባይሌ ሆነን …” የሚሌ
አይነት ነው፡፡ እውነትም በኋሊ ሊይ የዙህ ጥናት አቅራቢ ስሌኩን ሲያገኝ የሞባይሌ ቁጥሩ
በ 091121… የሚጀምር ነው፡ ይህ ቁጥር በኢትዮጵያ ውስጥ በሁሇተኛ ዘር (የዚሬ 1 ዏ ዒመት
አካባቢ) የወጣ የዴህረ ክፌያ የስሌክ መስመር ነው፡፡ እነዙህ ነገሮች የሚያሳዩን የወግ ዯራሲያኑ
አውቀውም ሆነ ሳያውቁ፣ ራሳቸውንና አካባቢያቸውን በሂዩመሮቻቸው እንዯሚያሳዩ ነው፡፡

4.3.2 ማህበራዊ ፊይዲ

በግሇሰብ እና በሥነጽሐፌ ዯረጃ ብቻም ሳይሆን፣ ሂዩመር ማህበራዊ ፊይዲም አሇው፡፡
በመሆኑም በሀገራችን ወጎች ውስጥ የሚገኙ ሂዩመሮችም የራሳቸው ማኅበራዊ ፊይዲ
አሊቸው፡፡ እነዙህን የሂዩመር ማህበራዊ ፊይዲዎች ቀጥሇው ይቀርባለ፡፡

ሀ. የማህበረሰብን የስነምግባር ጉዴሇት መጠቆም እና ማረቅ - ሇዙህ የሂዩመር ጥቅም ማሳያነት፣ መስፌን
ሀብተማርያም (1983) “ይለኝታ” ወግ ስር ባለ ሂዩመሮች የማህበረሰቡ የይለኝታ ችግር
እንዳት እንዯጠቆመ ማጤን ይቻሊሌ፡፡ አፌሬም (1994) “የአባይ ውሃ…” በሚሇው ወጉ ሁሇት
ማህበረሰባዊ ህፀፆችን በሂዩመሮቹ ይጠቁማሌ፡፡ የመጀመሪያው ገና ወጉን ሲጀምር “የዚሬዋን አምዴ
ሌዩ የሚያዯርጋት “ገና” በተከበረ ሰሞን መውጣቷ ነው” (42) ብል በየስብሰባው “የዚሬውን
ስብሰባ ሌዩ የሚያዯርገው …” የሚሌ ከቅርብ ጊዛ ወዱህ እየተሇመዯ የመጣ አጉሌ ሌማዴ
ይሸነቁጣሌ፡፡ በሁሇተኝነት ዯግሞ በዙያው ወግ ውስጥ ባለ ሂዩመሮቹ፣ ፉት ሇፉት መናገር
በመተው ወጣ ሲባሌ ግን በጏን የመተማማት (የሏሜት ባህሌ) ያሳያሌ፡፡ ከነዙህ ሁሇት ዯራሲያን
በተጨማሪ ስብሃት ስሇ ቋንቋ አጠቃቀም፣ ሶስና ስሇ ሇቅሶ ባህሌ፣ የሻው በተሇይ በገጠሩ ስሊሇው
ጠሇፊ እና ሇሴት ያሇ አመሇካከት፣… ያቀረቧቸውን ማህበረሰባዊ ህፀፆች የሚሸነቁጡ ሂዩመሮች
ማየት በቂ ነው፡፡

8
 ሇ. የእርስ በርስ ግንኙነት ማሻሻያ - ሂዩመር የማስዯሰትና ቁጣን የማርገብ ባህሪ ስሊሇው እርስ
በርስ ያሇን ተራክቦ ሇማሻሻሌ ያሇው ዴርሻ የዋዚ አይዯሇም፡፡ ሇዙህም ዋቢ
እንዱሆን “በተዚማጅ ስራዎች ቅኝት” ውስጥ የታዩትን ጥናቶች ማስተዋሌ ብቻ በቂ ነው፡፡
ከጥናቶቹ በተጨማሪም፣ በአብርሃም ረታ አሇሙ (1999)፣ ‹‹አከራይ ተከራይ አካከራይ››
ወግ ውስጥ ያሇ አውጊያችን፣ ‹‹ከብዘ አከራዮች ጋር በሠሊም ሇመቆየት
የቻሇው፣ ግጭት ሲፇጠር (አከራዮቹም ሆኑ ጏረቤቶቹ ነገር ሲፇሌጉት) ግጭቱን
የሚያበርዴበት፣ ነፃነቱን ከአከራዮቹ የሚጠበቅበት፣ … ሚስጥር ምንዴነው?›› ብንሌ፣ መሌሱ
አብዚኛውን ጊዛ ሂዩመር እንዯሆነ፣ ራሱ በብዘ ቦታዎች ገሌፆሌናሌ፡፡ እሱ ቧሌት፣
ገጠመኝ፣ አተካሮ፣ የሚሊቸው ገሇፃዎች ሂዩመሮች ናቸው፡፡ እነዙህ ነጥቦች የሚያሳዩት
ሂዩመሮች ሇእርስ በርስ ግንኙነት ማሻሻያነት ያሊቸው ዴርሻ የሚናቅ
አሇመሆኑን ነው፡፡

መ. ራስን (ገመናን) መዯበቂያ፣ (ያሌተፇሇጉ ፌሊጏቶችን ማውጫ) - ሇዙህ በአብነት የሚጠቀሰው፣

አፌሬም እንዲሇ (1994) ነው፡፡ ኤፌሬም በብዘ ወጏቹ ስር፣ ከወሲብ እና ተያያዥ ነገሮች ጋር
የተያያዘ ሀሳቦችን የሚያነሳው፣ በሂዩመሮች ተጠቅሞ ነው፡፡ በማህበረሰባችን ዯግሞ ስሇወሲብና
ተያያዥ ነገሮች ያን ያህሌ በግሌጽ አይወራም፡፡ በመሆኑም ኤፌሬም ቀጥታ ርዕሱን ከማንሳት
በሂዩመር ስር ነገሩን ሇማስተሊሇፌ መምረጡ፣ ከማህበረሰቡ ዗ንዴ ሉነሳበት ይችሌ የነበረን
“ምን አይነት ባሇጌ ሰው ነው?! ያሇዙህም የሚያቀርበው የሇው?!” የሚሌ ትችት ሇማቀዜቀዜ የቻሇ
ይመስሊሌ፡፡ ኤፌሬም ብዘዎቹን ሂዩመሮች ሲያቀርባቸውም፣ “አንዴ ጊዛ ይህችን ሰምቼ …”፣
“ይህንን ነገር የነገረኝ ጓዯኛዬ ነው…”፣ “ይቺን ሰምቻት ነው …” በሚሌ መሆኑ
የሚያሳየውም፣ “እኔ በነገሩ አሌተካፇሌኩበትም (በጉዲዩ የሇሁበትም)” የሚሇውን ሀሳብ
አጠናካሪ ይመስሊሌ፡፡ በዙህ አቀራረቡም ቀጥተኛ የማህበረሰብ ተቃውሞን መክቷሌ ማሇት

ከዙህ በሊይ ከ 1976 ዒ.ም. ጀምሮ በታተሙ ወጏች ውስጥ የታዩ የሂዩመር አይነቶች፣
የአቀራረብ መንገዲቸው እና ሥነ-ጽሐፊዊና ማህበራዊ ፊይዲቸው በዜርዜር ከምሳላዎች ጋር
ታይቷሌ፡፡

8
 ምዕራፌ አምስት
ማጠቃሇያና ይሁንታ

6.1 ማጠቃሇያ
በእንግሉኛው
዗ኛው informal essay እየተባሇ የሚጠራው ወግ፣ ፇጠራዊ የሆነ፣ አዜናኝ
እና ኢ-መዯበኛ አፃፃፌን የሚከተሌ፣ አንዴ የስነ-ጽሐፌ አይነት እንዯሆነ በጥናቱ ጅማሬ እና 3 ኛ
ምዕራፌ ተገሌጿሌ፡፡ በሀገራችን በ 1976 ዒ.ም. በመስፌን ሀብተማርያም ከተጀመረበት ጊዛ
አንስቶ እስከ 2001 ዒ.ም መጨረሻ ዴረስ ባሇው ሩብ ምዕት ዒመት በመዴበሌ መሌክ ብቻ
አስር፣ ከግጥም እና ከአጫጭር ሌቦሇድች ጋር ሶስት፣ በአጠቃሊይ አስራ ሶስት የወግ መጻሕፌት
ታትመዋሌ፡፡ በእነዙህ እና በላልች ዗ውገ-ብዘ የሥነጽሐፌ መጻሕፌት ሊይ በጥቅለ ቢያንስ 230
ነጠሊ ወጏች ተካትተዋሌ፡፡ በዙህ ጥናት ውስጥ ዯግሞ፣ በስምንት ዯራሲያን ተጽፇው ከታተሙ
አስር መዴበልች ውስጥ ያለ 98 ያህሌ ነጠሊ ወጏች ውስጥ የተገኙ ሂዩመሮች፣ አይነታቸው፣
የአቀራረብ ስሌታቸው እና ፊይዲቸው ታይቷሌ፡፡
የተጠኑት ወጎች ከጠቅሊሊው በመዴበሌ ብዚት 77% ያህለ ናቸው፡፡ በአስሩ መዴበሌ
ውስጥ የተገኙት 150 ያህሌ ወጎች በመሆናቸው ከእነሱ ውስጥ 66% ያህለ (በነጠሊው ዗ጠና
ስምንቱ) ወጎች ተጠንተዋሌ፡፡ በዙህ ጥናት ስር ከተካተቱት የ 8 ዯራሲያን ስራዎች መካከሌ ትሌቁ፣
የአብርሃም ረታ አሇሙ ባሇ 63 ገጽ ወግ ሲሆን፣ ትንሹ የኤፌሬም እንዲሇ ባሇ 2 ገጽ ወግ
ነው፡፡ በእያንዲንደ ወጏች ውስጥም፣ በአማካይ አራት ያህሌ ሂዩመሮች ተገኝተዋሌ፡፡ በጥናቱ
ከተካተቱት ወጏች ውስጥ፣ ከተገኙት ሂዩመሮች ውስጥ በየርዕሱ ሇተነሳው ነጥብ ማሳያ
የሚሆኑ እጅግ ጥቂቱ ብቻ ቀርበው ሂሳዊ ቅኝት ተዯርጏባቸዋሌ፡፡
በጥናቱ ውስጥ የሂዩመሮቹ አይነት የታየው በአራት ምዴብ በመክፇሌ ነው፡፡ እነዙህ
ምዴቦች፡- ሾርኒያዊና ምፀታዊ፣ በዴንገተኛ መሌስ የተዋቀሩ፣ ቀጥተኛ ተረኮችና በቃሊት
የተመሰረቱ የሚለ ናቸው፡፡ ይህም የተዯረገው ሇአተናተን እንዱያመች ሇማዴረግ ሲባሌ ነው፡፡
ከእነዙህ ምዴቦች ውስጥ ሾርኒን፣ ምፀትንና ሽርዯዲን በያው
዗ም ዴብ ፣ እጅግ በርከት ያለ
(ከተገኙት የሂዩመር አይነቶች ውስጥ ወዯ 60% ያህሌ) ሂዩመሮች

8
ተገኝተዋሌ፡፡37 ከምዴቦቹ አነስተኛ ቁጥር ያሇው ሂዩመር የተገኘባቸው ዯግሞ የቃሊት ጨዋታ
እና ቀጥተኛ ተረክ በሚለ ምዴቦች ስር ሊለት ነው፡፡
ከዯራሲያን የሂዩመር አይነቶች አጠቃቀም ትኩረት አንፃር፣ ስብሃት ወዯ ጏናዊ (በተሇይም
ምፀታዊ) የሂዩመር አይነት ሲያዯሊ፣ ሙሴ እና ሽመሌስ በቃሊት አጠቃቀም ሊይ ወዯ ተመሰረተ
ሂዩመር አተኩረው ታይተዋሌ፡፡ ኤፌሬም ከላልቹ በተሻሇ መሌኩ ቀጥተኛ ተረክንና ተረብን
ሲጠቀም፣ መስፌን ዯግሞ ሁለንም የሂዩመር አይነቶች ቀያይጦ ሲገሇገሌ ታይቷሌ፡፡ የሻው
ዯግሞ ሀገር በቀሌ (ገጠር ቀመስ) የሆኑ ትርክቶችን በመጠቀም ከላልቹ ሇየት ብል ተገኝቷሌ፡፡

የሂዩመሮቹ የአቀራረብ መንገዴንም በተመሇከተ፣ የፉንበርግን አራት የሂዩመር አቀራረብ

ቴክኒኮችን መሠረት በማዴረግ፣ በወጏቹ ውስጥ የተገኙት ሂዩመሮች፣ ታይተዋሌ፡ ፡ በዙህም
አሇመመጣጠን፣ ማስዯነቅ፣ ማስመሰሌ እና የበሊይነት የተሰኙት መንገድች፣ እንዳት የሂዩመር
ማቅረቢያ መንገዴ እንዯሆኑ፣ ከወጏቹ ውስጥ የተገኙት ሂዩመሮች ሇማሳያነት ምሳላ
እየቀረበባቸው ተተንትነዋሌ፡፡
በአሇመመጣጠን የአቀራረብ ዗ዳ ስር፥ ማግፌ፣
዗ፌ ፣ማኮሰስ፣ ማነፃፀር እና አያዎ በንዐሳን
የሂዩመር አቀራረብ መንገዴነት ከነናሙና ሂዩመራቸው ታይተዋሌ፡፡ በማስዯነቅ ስር ዯግሞ
ያሌተጠበቀ ታማኝነት፣ ያሌተጠበቀ ተጠየቅና ኩምታ (ያሌተጠበቀ ውጤት) የሚለት ሶስት ንዐሳን
ርዕሶች ስር፥ የተሇያዩ ሂዩመሮች አቀራረባቸው ታይቶበታሌ፡፡ በማስመሰሌ የሂዩመር አቀራረብ
መንገዴ ስር፥ ነባርን ማሻሻሌ፣ ማስመሰሌና የተዚባ ተምሳላት (ትዕምርት) የሚለ ንዐሳን
ርዕሶች ቀርበው ሇማሳያነትም ሂዩመሮቹ በናሙናነት ከየስራቸው ቀርበውሊቸዋሌ፡
በመጨረሻም የበሊይነት በሚሇው የሂዩመር አቀራረብ ዗ዳ ውስጥ፥ መጥፍ እዴሌ፣ማጋሇ
ሇ ጥ፣
መንተባተብ፣ ተራ ዴግግሞሽ እና ስዴብ (እርግማን) የተሰኙ ንዐሳን ርዕሶች ከየወጏቹ ውስጥ
የተገኙ እና የተመረጡ ሂዩመሮችን ዋቢ በማዴረግ ቀርበዋሌ፡፡
የሂዩመሮቹ የአቀራረብ መንገዴ ከታየም በኋሊ፣ የሂዩመሮቹ ፊይዲ ምን እንዯሆነ፣
የተሇያዩ ምሁራን የገሇጿቸውን ሀሳቦች በመጥቀስ በወጏች ውስጥ የተገኙ ሂዩመሮችም ዴርሻ
ጭምር ተቀናጅቶበት ቀርቧሌ፡፡ በዙህም መሠረት ሂዩመሮቹ ዗ርፇ ብዘ ስነጽሐፊዊ እና
ማህበራዊ ፊይዲ እንዲሊቸው ተገሌጿሌ፡፡ ከእነዙህ የሂዩመር ፊይዲዎችም በተሇይ
37
ይህ ሁኔታ ምናሌባትም በባህሊችን ያሇውን፣ ፉት ሇፉት ያሇመናገር ሌማዴ፣ አሌያም የጏናዊ ሂዩመሮችን (satire,
Irony) ታሊቅ (ትኩረት የተሰጠው) ጥበብነት፣ ያመሊክት ይሆናሌ የሚሌ ግምት አሇኝ፡፡

8
ስሌቸታን መቀነስ፣ መሌዕክትን ማስተሊሇፌ፣ ህይወትን እና ራስን ማሳየት፣ የማህበረሰብ
ስነምግባር ጉዴሇት መጠቆም ሇሚለት በወጏቹ ውስጥ ያለት ሂዩመሮች እንዯ ማስረጃ እየተጠቀሱ
ተተንትነዋሌ፡፡
በዙሁ የሂዩመሮቹ ፊይዲ ስር፣ የዯራሲያኑ ሂዩመሮች ያሊቸው ጠንካራ ጏን፣ አብሮ
ታይቷሌ፡፡ በተጨማሪም በወጏቹ ውስጥ በአማካይ አራት ያህሌ ሂዩመሮች መገኘታቸው፣
ሂዩመሮቹ በመሌካም ምጣኔ ሊይ ያለ መሆናቸውን ያመሊክታሌ፡፡ ከዙህም በሊይ ሂዩመሮቹ፣
በቀሊለ ሇመረዲት ብዘውን አንባቢ የማያስቸግሩ መሆናቸው፣ በተጨማሪ ጠንካራ ጏንነት ማየት
ይቻሊሌ፡፡
ይሁንና የወግ ዯራሲያኑ የሂዩመር አጠቃቀም ጠንካራ ብቻ አሌነበረም፡፡ ከሂዩመሮቹ
አጠቃቀም ዯካማ ጏኖች ውስጥ ዯግሞ የሚከተለት ይጠቀሳለ፡፡ አንዲንድቹ ሂዩመሮች አሇመጠን
የረሙ
዗ና ቸው፡፡ ይህ መሆኑም አንባቢን እንዱሰሇች ያዯርገዋሌ፡፡ ሇዙህ በማስረጃነት የመስፌን
ሀብተማርያም የቡና ቤት ስዕልች እና ላልችም ወጏች የወግ መዴበሌ ውስጥ “ጡረታ? ወይስ
ማሕበራዊ ዋስትና?” በሚሇው ወግ ስር መጨረሻ ሊይ የገባው ሂዩመር ይጠቀሳሌ (ገጽ 122) ፡፡
መስፌን በዙህ ሂዩመር ሊይ የሌብ ሰቀሊውን ከፌ ሇማዴረግ ሲሌ ታሪኩን አጉሌ አንዚዜቶታሌ፡፡
዗ ይዲው እምብዚም ነው፡፡38
ዯግሞም የሂዩመሩ መርምፊ
ላሊው በወጎቹ ውስጥ ባለ ሂዩመሮች ሊይ የተስተዋሇ ዴክመት ዯግሞ፣ እንዱሁ
‹‹ሇማሳቅ ሲባሌ ብቻ የገቡ›› የሚመስለ ሂዩመሮች ያሇ ጥብቅ ትይይዜ፣ በዴንገት ገብተው
መገኘታቸው ነው፡፡ ሇዙህ በተሇይ ኤፌሬም እንዲሇ (1994) ይጠቀሳሌ፡፡ በአንዲንዴ ወጏቹ
ውስጥ (ሇምሳላ በእንጨዋወት ቅፅ-1 ገጽ 13፣ 24 እና 108) በዴንገት ከተነሳበት ነጥብ ጋር
አብረው የማይሄደ “ወሲባዊ ቀሌድችን” ያስገባሌ፡፡ ይህም የሂዩመር አጠቃቀም ጉዴሇት፣
ሁሇት ተመሳሳይ ቀሌድች በአንዴ ወግ ውስጥ ተከታትሇው፣ (ግን ሁሇተኛው ሂዩመር ሊይ “አንዴ
ነፌስ የሆነች የሰማኋት ነገር አሇች” በሚሌ አዱስ አስመሳይ መግሇጫን በማስቀዯም) ሲገቡ
ጭምር ታይቷሌ፡፡ ይህም አንባቢን ከማሰሌቸቱም በሊይ ያስተዚዜባሌ፡፡ ከኤፌሬም
በተጨማሪ ስብሃት ‹‹ተረትና ታሪክ››

38
የመስፌንን ነገር ማራም፣
዗ም ፣ከገጽ 59-62 “ክርክር” በሚሇው ወጉ ሊይ፣ እና በ አውዲመትና ላልችም ወጏች
መዴበሌ፣ በገጽ 90-94 “ስሇቋንቋ አንዲንዴ ነጥቦች” በሚሇው ወጉ ውስጥም እናገኛሇን፡፡ ግን እነዙህ ሂዩመሮችም
እጅግ ረጅም ቢሆኑም፣ የተነሱበትን “የመንዚዚት እና የመርም ዗ም ” ጽንሰ ሀሳብ የሚያጏለ በመሆናቸው፣ ሇፊይዲቸው
ሲባሌ፣ የመርማቸውን
዗ማ ቸ ው ንምክንያት እንረዲሇን፡፡

8
በሚሇው ወጉ ውስጥ በጣም ብዘ ሂዩመሮችን በማካተቱ ምክንያት፣ የወጉ ሇዚ ጠፌቶ፣ ጽሐፈ
የቀሌዴ እንዱሁም የተረትና ምሳላ ስብስብ መስሎሌ፡፡
አንዲንዴ ጊዛም በወጎቹ ውስጥ በጣም የተሇመደ አይነት ሂዩመሮች መገኘታቸውም፣
የጸሏፉያኑ ዴክመት ነው፡፡ ይህም “ሂዩመር ‘ወጥነቱ’ ካሌተጠበቀ፣ የመሳብ ኃይለ ይቀንሳሌ”
የሚሇውን ሀሳብ የሚያሟሊ ነው፡፡ ሇዙህ በማስረጃነት የአብርሃም ረታ ‹‹አከራይ ተከራይ
አካከራይ›› ሊይ በገጽ 16፣ በሙሴ ያዕቆብ “ሐመራ” ወግ ውስጥ ገጽ 85፣ የሶስና አሸናፉ
“ይህስ ቢሰጥ” ወግ ውስጥ ገጽ 13፣ በየሻው ተሰማ
‹‹ፌቅረ አምሳሌ›› እና ‹‹ዏሌጋ ሲለት ዏመዴ›› ወጎች ገጽ 49 እና 66 ሊይ የተጠቀሱ ንጽጽራዊ
ገሇጻ ያሊቸው ሂዩመሮችን ሇናሙናነት መጥቀስ ይቻሊሌ፡፡
በዙህ ጥናት ሊይ ላሊው የታየው ነጥብ፣ የወግ ዯራሲያኑ ያሊቸው የእውቀት ዲራ ነው፡፡
በዙህም ቃሇ ምሌሌስ የተዯረገሊቸው አራቱ የወግ ዯራሲያን፣ ስሇ ወግም ሆነ ሂዩመር ጥሩ
የሚባሌ ኋሊዊ የእውቀት ዲራ እንዲሊቸው ሇመረዲት ተችሎሌ፡፡ በተሇይ የሻው ተሰማ እና
መስፌን ሀብተማርያም ‹‹በትወራዊ ዲራው ሊይ ስሇወግና ሂዩመር የተነሱትን ዋና ዋና ነጥቦች
ያሟሊ›› በሚያሰኝ በጣም ጥሩ አገሊሇጽ 39 ስሇወግ እና ሂዩመር አስረዴተዋሌ፡፡ በመሆኑም
ዯራሲያኑ ወግን የሚፅፈት፣ በውስጡም ሂዩመርን የሚጠቀሙት፣ አውቀው ሇፊይዲ መሆኑን መረዲት
ይቻሊሌ፡፡ ይሁንና ሆን ብሇው የሚከተለት የሂዩመር አጠቃቀም ስሌትም ሆነ ዗ዳ እንዯላሊቸው
ሇማወቅም ተችሎሌ፡፡

በአጠቃሊይ በዙህ ጥናት፣ ስሇ ወግ እና ሂዩመር ምንነትና የአመጣጥ ታሪክ እንዱሁም

ትወራዊ ዲራ፣ የወግና የሂዩመርን የጠበቀ ቁርኝት፣ በሀገራችን ወጏች ውስጥ ያለ ሂዩመሮች
አይነትና የአቀራረብ ስሌት፣ እንዱሁም የሂዩመር ሥነጽሐፊዊና ማህበራዊ ፊይዲ፣
በተጨማሪም የዯራሲያኑ በጽንሰ ሏሳቡ ሊይ ያሊቸው የእውቀት ዲራ ተዲስሶበታሌ፡፡

39
ሁሇቱ ሰዎች የሥነጽሐፌ መምህራን በመሆናቸው እና በጉዲዩ ዘሪያ ሰፉ የሚባሌ ንባብ ማካሄዲቸው
ስሇማይቀርም፣ በጣም ጥሩ እውቀት እና አገሊሇጽ ቢኖራቸው ብዘም የሚያስገርም ሊይሆን ይችሊሌ፡፡ በነገራችን ሊይ
ከዙህ የጥናት ርዕስ ጋር ተቀራራቢ (ተጨማሪ) ጥናት የሚያዯርጉ ባሇሙያዎች፣ ሁሇቱን መምህራን ቀዴመው
ቢያናግሩ ብዘ ሉጠቀሙ እንዯሚችለ እጠቁማሇሁ፡፡

8
6.2 ይሁንታ (Recommendation)
ይህ ጥናታዊ ጽሐፌ ሲሰራ ከገጠሙ ችግሮች፣ እና መጨረሻ ሊይ ከተዯረሰበትም
ዴምዲሜ አንፃር፣ ከዙህ በታች የተሇያዩ የይሁንታ ሀሳቦች ቀርበዋሌ፡፡
1 በወግ ውስጥ ሂዩመር ሲበዚ አሌያም አሊግባብ ሲገባ የወጉን ይት
዗ት እና ፌሰት ስሇሚያዯክመው፣
ሲያንስም ወጉ አሰሌቺ ሉሆን ስሇሚችሌ፣ ሇወዯፉቱ የወግ ዯራሲያን፥ አስፇሊጊ የሆኑ፣
ከተነሱት ነጥቦች ጋር ተያያዥነት ያሊቸው እና የተመጣጠነ ቁጥር ያሊቸውን ሂዩመሮች
ቢጠቀሙ፣
2 በአግባቡ የተገሇገሌንበት ሂዩመር ሇወግ የሚሰጠውን ፊይዲ (በተሇይ መሌዕክት ከማስተሊሇፌ
እና አሰሌቺነቱን ከመቀነስ አንፃር) በማጤን፣ ጀማሪ የወግ ዯራሲያን በሚጽፎቸው የወግ
ስራዎች ውስጥ፣ አስፇሊጊ የሆኑ ሂዩመሮችን በስሌት ቢገሇገለ፣
3 በወጏቹ ውስጥ ያለትን ሂዩመሮች በተናጥሌ፣ በተሇይም ስሊቆች/ሾርኒዎች (satires)
እንዱሁም ምፀቶች (Ironys) ብዘ የሚያመሊክቱት ነገር ስሊሇ፣ ላልች አጥኚዎች
ከነአንዴምታቸው፣ በእነዙህ ርዕሰ ጉዲዮች ሊይ የጥናት ስራዎችን ቢሰሩ፣
4 የአንዲንድቹ የወግ ዯራሲያን መዴበልች በተናጠሌ፣ ከወግ ባህርያት፣ ካሊቸው የትኩረት
አቅጣጫ እና ከአፃፃፌ ስሌት አንፃር፣… ላልች ጥናቶች ሉሰራባቸው የሚችሌ በመሆኑ፣
ላልች አጥኚዎች አንዴን መዴበሌ በነጠሊው ወይም ከላልች መዴበልች ጋር በንፅፅር፣ ከሊይ
በተጠቀሱት እና ላልች መሰሌ ርዕሰ ነገሮች ሊይ ትኩረት አዴርገው ጥናት ቢሰሩ፣
5 የወግ ጽሐፍች በተሻሇ ሁኔታ (አዜናንተው)፣ ቁምነገርን ሇማስተሊሇፌ የሚያመቹ በመሆኑ፣
አሁን ያሇው ጥቂት ጅማሮ ተጠናክሮ፣ ወጏች በአማርኛ ቋንቋ የመማሪያ መጻሕፌት ውስጥ፣
በምንባብነት እየተመረጡ ቢገቡ
6 የኢትዮጵያ ቋንቋዎች እና ሥነ-ጽሐፌ ትምህርት ክፌሌ ያሊቸው ዩኒቨርሲቲዎች፣
ወግን እንዯ አንዴ የሥነ-ጽሐፌ ዗ውግ (genre) በመመሌከት፣ በትምህርት ክፌሊቸው
ውስጥ በኮርስነት እንዱሰጥ ቢያመቻቹ፣
የሚለ ሏሳቦች ተሰንዜረው ይህ ጥናት ተጠናቋሌ፡፡

8
 ዋቢ ጽሐፍች (Reference)40
ሀ) የአማርኛ ምንጮች
መስፇርት፡፡ “መጣጥፌ”፡፡ የካቲት፡፡ ሚያዙያ 1977፣ 7 ኛ ዒመት ቁጥር 8፣ ገጽ 37-39፡፡
መስፌን ሀብተማርያም፡፡ ዒውዯ ዒመት እና ላልችም ወጏች፡፡ አዱስ አበባ፣ ንግዴ
ማተሚያ ቤት፣ 1983፡፡
፡፡ “ሙገሳ ባይመስሌ” (መግቢያ)፡፡ ፌካት፡፡ በንጉሴ አየሇ ተካ፡፡ አዱስ አበባ፣
አርትስቲክ ማተሚያ ቤት፣ 1984፣ (ገጽ 3-6)፡፡
፡፡ የላሉት ዴምፆች እና ላልች ወጏች፡፡ አዱስ አበባ፣ ሜጋ አሳታሚ
ዴርጅት፣1992፡፡
፡፡ የቡና ቤት ሥዕልች እና ላልች ወጏች፡፡ አዱስ አበባ፣ ኤማይ ፕሪንተርስ
ኃ.የተ.የግ.ማ፣ (የታተመበት ዗መን አሌተገሇፀም)፡፡
ሙሴ ያዕቆብ፡፡ ሇረጃትሽ ቀንዱሌ ሌበሌ ሃላ ለያ፡፡ አዱስ አበባ፣ ርኆቦት አታሚዎች፣
2000፡፡
ሚኪያስ ጌታቸው፡፡ “የዯራሲ መስፌን ሀብተማርያም የህይወት ታሪክና የወግ ስራዎች”፡፡
ያሌታተመ ዱማጽ፣ አዱስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የቋንቋዎች ጥናት ተቋም፣ 1993፡፡
ሰሇሞን ክፌላ፡፡ “ሂዩመር በሀዱስ አሇማየሁ ስራዎች ውስጥ”፡፡ ያሌታተመ ዱማጽ፣ አዱስ
አበባ ዩኒቨርሲቲ የቋንቋዎች ጥናት ተቋም፣ 1984፡፡
ስብሏት ገ/እግዙአብሔር፡፡ 2 - እግረመንገዴ፡፡ አዱስ አበባ፣ ብራና ማተሚያ ዴርጅት፣
(የታተመበት ዗መን አሌተገሇፀም)፡፡
ሶስና አሸናፉ፡፡ ከራስ ሽሽት፡፡ አዱስ አበባ፣ ንግዴ ማተሚያ ዴርጅት፣ 1996፡፡
ሺመሌስ ስዩም፡፡ ሙዴ፡፡ አዱስ አበባ፣ አሰግ ለሲ ማተሚያ ቤት፣ 1998፡፡
“ሾርኒ”፡፡ ኣማርኛ መዜገበ ቃሊት፡፡ የኢትዮጵያ ቋንቋዎች ጥናትና ምርምር ማእከሌ፡፡ ኣዱስ
ኣበባ፣ ኣዱስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲ ማተሚያ ቤት፣ 2001፡፡
ነጋሽ ገብረማርያም፡፡ “ሣቅና ሂዩመር”፡፡ የካቲት፡፡ ሀምላ ነሃሴ 1978፣ 8 ኛ ዒመት ቁጥር
11፣ ገጽ 12-15፡፡
አብርሃም ረታ ዒሇሙ፡፡ አከራይ ተከራይ አካከራይ፡፡ አዱስ አበባ፣ (ማተማያ ቤት
አሌተገሇፀም)፣ 1999፡፡

ሇጥቅስማ የጽሐፍች ዜርዜር አፃፃፌ የተከተሌኩት ስሌት፣ በ Gibaldi, Joseph በተፃፇው፣ MLA
40

Handbook for Writers of research Papers, 4th ed. ሊይ፣ በተገሇፀው መሠረት ነው፡፡

8
ኤፌሬም እንዲሇ ፡፡ እንጨዋወት ቅጽ 1፡፡ አዱስ አበባ፣ ብርሃንና ሰሊም ማተሚያ ዴርጅት፣
1994፡፡
እንግዲወርቅ እንዴርያስ፡፡ “የሂዩመር አጠቃቀም በመስፌን ሀብተማርያም የወግ መዴብልች
ውስጥ”፡፡ ያሌታተመ ዱማጽ፣ ዯቡብ ዩኒቨርሲቲ ዱ.መ.ት.ጤ.ሳ.ኮ አማርኛ ትምህርት
ክፌሌ፣ 1995፡፡
ከበዯ ሚካኤሌ፡፡ የቅኔ ውበት ዯራሲው የጻፇው ቅኔ በሙለ፡፡ አዱስ አበባ፣ ሜጋ አሳታሚ ዴርጅት፣
1994፡፡
ክብካብ አስፊው፡፡ “ሂዩመር አዴቬንቸርና ፊንታዙ በተመረጡ የህፃናት ሥነጽሐፌ ዯራሲያን
ስራዎች ውስጥ”፡፡ ያሌታተመ ዱማጽ፣ አዱስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የቋንቋዎች ጥናት
ተቋም፣ 1996፡፡
ዒሇማየሁ ሞገስ፡፡ ሰምና ወርቅ አማርኛ እስኪ እንወቅ፡፡ አስመራ፣ ፖሉግርፉኮ ማኀበር፣ 1953፡፡
የሻው ተሰማ፡፡ የጥቁር አፇር ትሩፊት፡፡ አዱስ አበባ፣ አፌሪካ ኃሊ.የተ.የግ.ማተሚያ ቤት፣ 1997፡፡
ዮሏንስ አዴማሱ፡፡ እስኪ ተጠየቁ፡፡ አዱስ አበባ፣ሜጋ አሳታሚ ዴርጅት፣ 1990፡፡
ዯበበ ሰይፈ፡፡ ሇራስ የተጻፇ ዯብዲቤ (የብርሃን ፌቅር ቅጽ 2)፡፡ አዱስ አበባ፣ ሜጋ አሳታሚ
ዴርጅት፣ 1992፡፡
፡፡ “ማሇፉያ ምዕራፌ” (መግቢያ)፡፡ የቡና ቤት ሥዕልች እና ላልችም ወጏች፡፡ በመስፌን
ሀብተማርያም፡፡ አዱስ አበባ፣ ኤማይ ፕሪንተርስ ኃ.የተ.የግ.ማ.፣ (የታተመበት ዗መን
አሌተገሇፀም)፡፡
ግርማ ዲኘው፡፡ “ማህበራዊ ሂስ በአውዲመትና የቡና ቤት ስዕልች በተሰኙት የኢ-ሌብወሇዴ
መጻሕፌት”፡፡ ያሌታተመ ዱማጽ፣ አዱስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የቋንቋዎች ጥናት

8
ሇ) የእንግሉኛ
዗ኛ ምንጮች
Abrams, M. H. A Glossary of Literary Terms. 4th ed. New York: Rinehart and Winston,
1981.
Acharya, Sukanta. “Humour, Jokes and the statement”. Journal of Human Values 12.2
(2006): 179-197. On line. Sage Pub. 21 Apr. 2006.
Akalu Getaneh “Comedy and Social purpose: Two plays of Menghistu Lemma”.
Unpublished MA Thesis. Addis Ababa University Foreign Language and Literature
Department , 1981.
Alexander, Richard. “The Status of verbal Humour in British society: contextual Aspects
of English Humour”. The Social Faces of Humour. Ed. George E. Paton et al.
Aldershot: Ashgate Publishing Ltd., 1996.
Attardo, Marcella, et al. “The Distribution of Humour in Literary texts is not random: a
statistical analysis”. Language and Literature 17 (2008): 17P. Online Sage pub. 27
Apr. 2009.
Baumgartner, Jody C. “Humour on the Next Frontier: Youth, Online Political Humor, and
the Jib Jab Effect”. Social Science Computer Review Journal 25.3 (2007): 319-338.
Online. Sage Pub. 27 April 2009.
Beard, Fred K. “One Hundred Years of Humour in American Advertising”. Journal of
Macro Marketing 25 (2005): 54-79. Online. Sage Pub. 12 Apr. 2009.
Boyid, Candy D., et al. Spot Light on Literature. New York: Macmillan McGrew-hill
comp. inc., 1997.
Clark, Michael. “Humour and Incongruity”. Philosophy 45.11 (1970): 20-32. Online. Jstor.
21 Oct. 2009.
Dundes, Alan (ed.). Mother Wit from the Laughing barrel. London: University Press of
Mississippi, 1990.
Eastman, Max. Enjoyment of Laughter. New York: Simon and Schuster, 1936.
Eckstein, Daniel et al. “Ha, Ha, Ha: Improving Couple and Family Healthy Humour”. The
Family Journal 12 (2003). 301-305. Online. Sage Pub. 29 Apr. 2009.
“Essay”. Encyclopedia Americana. 2006 ed.
“Essay”. The New Encyclopedia Britannica. 15th ed. 2005.
Feinberg, Leonard. Introduction to Satire. Ames, Iowa: The Iowa state University Press,
1967.

9
 . The Satirist: His Temperament, Motivation and Influence. Iowa: Iowa State
University Press, 1963.
Gray, Martin. A Dictionary of Literary Terms. 3rd ed. England: Longman York Press,
1994.
Gunther, Max. Writing and selling a non fiction book. Boston: The Writer inc, 1968.
Hertzler, J. Laughter: A Socio-Scientific Analysis. New York: Exposition Press, 1970.
Herzog, Thomas R. and Sarah J. Strevey. “Contact with Nature, Sense of humor, and
psychological well-being”. Environmental Behavior 40 (2008): 747-776. Online.
Sage Pub. 21 Apr. 2009.
“Humor”. Encyclopedia Americana. 2006 ed.
“Humor”. Encyclopedia of Language and Linguistics. 2nd ed. 2006.
“Humour and Wit”. The New Encyclopedia Britannica. 15th ed. 2005.
“Humour”. Macmillan English dictionary for Advanced learners. 2005 ed. ]
“Irony” The American Heritage Dictionary of English Language. 4th ed. 2003. Online 23
Nov. 2003.
Jacobs, Susanne. “The Implementation of Humour as Deflective Technique in Contact
Boundary Disturbance”. Unpublished MA Thesis. University of South Africa,
2007. Online U. South Africa. 21 Apr. 2009.
Kalling, Morris et al. “Differences between America, Egyptian and Lebanese Humor
Styles: Implications for International Management”. International Journal of Cross
Cultural Management 6.1 (2006): 121-134. Online. Sage Pub. 21 Apr. 2009.
Kuoch, Phong. “Laughing for a Change: Racism, Humour, Identity and Social Agency”
unpublished MA Thesis. Simon Fraser University, 2005. Online. Simon Fraser
University. 10 Jul. 2009.
Laineste, Autorioius L. “Post-Socialist Jokes in Estonia: Continuity and Change”
Unpublished PhD Dissertation. University of Tartu, 2008. on line. Tartu University.
3 June. 2009.
Leslau, Wolf. English Amharic Context Dictionary. Los Angeles: n.pub., 1973.
Maria Leach ed. Dictionary of Folklore, Mythology, and Legend. Vol. 1. New York: Funk
and Wagnall Com. 1949.

9
Mesfin Endrias. “Satirical Elements in the Poems of nine Post Revolution Amharic Poets”.
Unpublished MA Thesis. Addis Ababa University Foreign Language and Literature
Department, 1993.
Muecke. The Compass of Irony. Ames, Iowa: The Iowa state University Press, 1969.
Mulder M. P. and Nijholt A. “Humour Research: State of the Art”. Center for Telematics
an Information Technology (2002): Online. Internet. 7 Jul. 2009.
Panther, Legman. Rationale of the Dirty Joke: an analysis of Sexual humor. Canada:
Candain Publishing Ltd, 1973.
Paton, George, et al, ed. The Social Faces of Humour. Aldershot: A shgate Publishing Ltd.,
1996.
Potter, Stephen. Sense of Humour. London: Max Penh Ltd., 1954.
“Satire”. The American Heritage Dictionary for English Language. 4th ed. 2003. Online.
23 Nov. 2003.
Watson, Melvin R. Magazine serials and the Essay Tradition. n.year.
“Wit”. The American Heritage Dictionary of English Language. 4th ed. 2003. Online 23
Nov. 2003.
Yutnag, Lin. Introduction. The Chinese Wit and Humor. Ed. George Kao. New York:
Coward-McCann, inc., 1946.

ሏ) የመረጃ መረብ (Internet) ምንጮች

“Essay”. http.//www. definitions, synonyms.answers.com
“Essay”. http.//www.wiki.answers.com
“humour”, http://www.en.wikipedia.org
“humour”. http://www.answers.yahoo.com
“humour”. http://www.jeinmawter.com
“humour”. http://www.knowledgerush.com
“informal essay” http://.www.answers.com
“informal essay”. http://.www.essayma//.com
“informal essay”. http://.www.jstor.org
“Irony” http://www.thefreedictionary.com
“joke” http://www.thefreedictionary.com
“Satire”. http://www.thefreedictionary.com
“Wit”. http://www.thefreedictionary.com

9
1
 አባሪ 1

ከ 1976-2001 ዒ.ም. የታተሙ የወግ መጻሕፌት እና ጸሏፉዎቻቸው

ተ.ቁ የመዴበለ ርዕስ የዯራሲው ስም የታተመበት የያው
዗ው ወግ
ዒመት ብዚት
1 የቡና ቤት ስዕልችና ላልችም ወጏች መስፌን ሀብተማርያም 1976/2000?41 14+16 = 30
2 አውዯ ዒመት እና ላልችም ወጏች መስፌን ሀብተማርያም 1983 10
3 የላሉት ዴምፆች እና ላልችም መስፌን ሀብተማርያም 1992 9
ወጏች
4 እንጨዋወት ቅፅ 1 ኤፌሬም እንዲሇ 1994 45
5 እንጨዋወት ቅፅ 2 ኤፌሬም እንዲሇ 1997 33
6 ከራስ ሽሽት ሶስና አሸናፉ ረጋሣ 1996 25
7 እግረ መንገዴ 1 ስብሏት ገ/እግዙአብሔር አሌተጠቀሰም 25
8 እግረ መንገዴ 2 ስብሏት ገ/እግዙአብሔር አሌተጠቀሰም 20
9 አከራይ ተከራይ አካከራይ አብርሃም ረታ ዒሇሙ 1997 2
10 አሌን ተባሌን አስባሌን አብርሃም ረታ ዒሇሙ 1996 2
11 የጥቁር አፇር ትሩፊት የሻው ተሰማ 1997 5
12 ሙዴ ሽመሌስ ስዩም 1998 20
13 ሇረጃትሽ ቀንዱሌ ሌበሌ ሃላለያ ሙሴ ያዕቆብ 2000 11

በ 1976 ዒ.ም የታተመው ይህ መፅሀፌ 14 ወጏችን ይዞሌ፡፡ እንዯገና የታተመበት ዒመት ያሌተገሇፀበት ከ 1976-1999 ዒ.ም.
41

የሚሇው ዯግሞ 16 ተጨማሪ አዲዱስ ወጏች ተጨምረውበት በ 2000 ዒ.ም. ሇገበያ ውሎሌ፡፡

I
 አባሪ ሁሇት- ከየመዴበለ የተገኙ ሂዩመሮችን አይነትና የአቀራረብ መንገዴ የሚያሳይ ሠንጠረዥ

የመዴበ የወጉ ሂዩመሩ የሂዩመሩ ይት

዗ት መግሇጫ የሂዩመሩ የሂዩመሩ አቀራረብ ሂዩ ም
ዯራሲ መሩ
ለ ርዕስ ርዕስ ዒይነት መንገዴ ር
የተገ
የምዴብ ንዐስ አብይ ንዐስ ኘበት መ
መጠሪያ የምዴብ መንገዴ መንገዴ ገፅ ራ
መጠሪያ
ሶስና አሸናፉ ከራስ ሽሽት “ፌሊጏታ እሱማ ሚስት…ፌሊጏትን ስሇሰርግ እንጂ ስሇ ትዲሩ ስሇማይጨነቅ ሌጅ ቀጥተኛ 20
ሇመዯበቅ ያህሌ ገጠመኝ ማስመሰሌ መምሰሌ
ችንን አስቆኛሌ ተረክ
አንዯብቅ”
ስብሃት 2 እግረ “የአበሊሌ “ተው ይሄ አጏራረስ አይበጅም … በሰርግህ ቀን በአጏራረስ ጉዲይ ስሇ አንዴ ጅሌ የቀረበ ቀጥተኛ ገጠመኝ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 71-72 በትንታ
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ኔው
ስርዒት” እንኳ ቀሌዴ አትተውም” ተረክ እውነት ውስጥ
ቀርቧሌ
ስብሃት 2 እግረ “የአበሊሌ አንዴ ቀን ታዱያ አሣዴሩኝ ያሇ … ከፉትህ ብሊ” ከፉት ስሇመብሊት ገጠመኝ የሚያሳይ ቀጥተኛ ገጠመኝ ማስዯነቅ ኩምታ 70
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ስርዒት” አሇችው፡፡ ተረክ
ስብሃት 2 እግረ “ውርስ” አሁንም ከሇታት አንዴ ቀን … ዋና አማካሪ ስሇ በካፊ ብሌህ ንጉስነት የሚገሌፅ ቀጥተኛ አፇ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 84-85
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ
አዯረገው ይባሊሌ፡፡ ተረክ ታሪክ እውነት
ስብሃት 2 እግረ አባ ኪዲነ ቀጥተኛ አፇ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 103- በትንታ
ገ/እግዙአብሔር
አርብ ዕሇት … ሳስቅህ ይበሌጥብኛሌ በጌታ ስቅሇት ቅደስ ገብርኤሌ ተናድ 104 ኔው
መንገዴ ማርያም” ተረክ ታሪክ ተጠየቅ
ስሊዯረገው ዴርጊት ውስጥ
ቀርቧሌ
ስብሃት 2 እግረ 114
“ተረትና የዚሬ እንግሉዝች አብዚኛዎቹ … በየሳምንቱ ከ 3300 ዒመት በፉት የነበሩ እንግሉዝች ቀጥተኛ አፇ አሇመጣጣ ማነጻጸር
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ታሪክ” ገሊቸውን ይታጠባለ፡፡ በየጊዛው የመታጠብ ነውርነት ተረክ ታሪክ ም
የሚገሌፅበት
ስብሃት 2 እግረ “ተረትና ቀጥተኛ 116
ገ/እግዙአብሔር
ዴሮ ሌጅ አበ ወሌደ … በያዘት ከራ
዗ራ አሩን አለት ያሌበሊን አሽከር ጌታው “ደሊ እንዲበለት” ታሪክ የበሊይነት ገዯቢስነት
መንገዴ ታሪክ” ተረክ
የሚገሌፅ ትርክት
አብርሃም ረታ አከራይ 18 በትንታ
«አከራይ ኧረ እመይትዬ አንዴ መሊ … ምን ሉመሌሱ ስሇ ውሻ “ሇአቅመ ፌትወት” መዴረስ የሚያወራ ቀጥተኛ ገጠመኝ አሇመጣጣ ማግፌ
዗ፌ
ተከራይ ኔው
ተከራይ ነው? ምሌሌስ ተረክ ም ውስጥ
አካከራይ አካከራይ ቀርቧሌ
አብርሃም ረታ አከራይ አከራይ ባሌና ሚስቱ ሁሇቱም… ሌትሄዴ ስትነጫነጭ በሞባይሌ እየተነጋገሩ ዱሽ በማስተካከሌ ቀጥተኛ ገጠመኝ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 25
ተከራይ ተከራይ ተረክ ተጠየቅ
አካከራይ
ሸመገሌኴቸው ሊይ እያለ ስሇተጣለ ባሌና ሚስት
አካከራይ
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወት ቅፅ 1 “ሣንቲም ቀጥተኛ 11
እና አንዴ ቀን ጓዯኛዬን … ኪስህ ቢበርዴህም እጅህን ጓዯኛውን ስስታም ነህ ሇማሇት የተጠቀመበትን ገጠመኝ የበሊይነት ስዴብ
በኋሊ ኪስ” አትከትም አገሊሇፅ በምሌሌስ ያስቀመጠበት ተረክ

ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወት ቅፅ 1 “ዚሬ ጾም ታዱያ ሰውዬው አንዴ ቀን … ብል አቀበሊቸው ስሇ “ቲፕ” የማይሰጡ ሰዎች ያቀረበው ቀጥተኛ ገጠመኝ የበሊይነት ስዴብ 15
ነው” ቀሌዴ ተረክ
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወት ቅፅ 1 “ዚሬ ጾም ላሊ “ቲፕ” የማይወደ … አሎቸው አለ፡፡ ስሇ “ቲፕ” የማይሰጡ ሰዎች ያቀረበው ቀሌዴ ቀጥተኛ ገጠመኝ የበሊይነት ስዴብ 16
ነው” ተረክ
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወት ቅፅ 1 “ዚሬ ጾም የሆነ ቀን ሌጅዬውና ሌጅቱ… ከሠሊጣ ነው ጾም ነው ብል ሇጓዯኛው የፌቅር ጨዋታ ቀጥተኛ ገጠመኝ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 16-17 በትንታ
ኔው
ነው” የተሰራችው የከሇከሇ ሰው ስሇገጠመው ተረክ ውጤት ውስጥ
ቀርቧሌ
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወት ቅፅ 1 “ቀሌዴና ቀጥተኛ 33
ሁሇት የሴት ጓዯኛሞች አለ … የዒመትም የጓዯኛዋን ምስጢር በአዯባባይ ቀሌዴ የበሊይነት ገዯቢስነት
ምስጢር” ዯመወዜ አያስተካክሇውም ስሊዜረከረከችባት ሴት የሚገሌፅ ቀሌዴ ተረክ

II
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወት ቅፅ 1 “ስራና ሰራተኛን
እናገናኛሇን» ሴትዮዋ ጠሊ ትሸጣሇች አለ … ጠሊ አምሯቸው ይሆናሌ ሚስቷ በወሲብ በመባሇጓ የከሰሰ ባሌ ቀጥተኛ ቀሌዴ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 35-36

የገጠመውን ሁኔታ የሚተርክ ተረክ ውጤት

ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወት ቅፅ 1 “ዚሬ ማታ ቀጥተኛ ገጠመኝ የበሊይነት ማጋሇጥ 72
‘እንበሇው’
ሌጅትዋ ከሆነ የውጪ አገር ሰው ጋር ግንኙነት የፇረንጅ ጓዯኛ የየች
዗ች ሴት የገጠማትን
እንዳ” ትጀምራሇች … አገራችሁ ጨረቃ የሇም እንዳ? የተፇጥሮ አዯናነቅ ስታናንቅ ያሇችውን ተረክ
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወት ቅፅ 1 “ቦላ አንዴ ጊዛ አለ የእኛ አገር ባሇስሌጣን የሆነ … የሀገራችን እና የአረብ ሀገር ባስሌጣናትን ቀጥተኛ ታሪክ የበሊይነት ማጋሇጥ 84-85

እንገናኝ” ገንብ዗ብ ሚኒስቴር አሊችሁ አይዯሌ፡፡ የእርስ በርስ መተራረብ ተረክ

ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወት ቅፅ 1 “ቤትና ከሆነች የመኑ዗መ ኑ ሌጅ [ፌሪኪ ነው የሚሎቸው] ጋር ወዯ ቤቱ ሲገባ በሴት ጓዯኛው ቤቱ “ሽንት ቤት” ቀጥተኛ ገጠመኝ የበሊይነት ስዴብ 116
ምሽግ” … አሇችው እሊችኋሊሁ ስሇተባሇበት ሌጅ የተተረከ ተረክ
መስፌን የቡና ቤት የሲኒማና ቀጥተኛ ያሌተጠበቀ 63
ሀብተማርያም የቲያትር
የስራ ጊዛው በሚፇቅዴሇት መጠን ሲኒማ መግባት አንስታይን ፉሌም ሳይገባው ቀርቶ ታሪክ ማስዯነቅ
ሥዕልች ተረክ እውነት
ተመሌካቾች ሰሊምታ ነው ያሊየሁት አሇው፡፡ የገጠመውን መታሇሌ የሚያሳይ
መስፌን የቡና ቤት “ጩኸት” ጊዛው ከአስር ዒመታት በፉት ነው … ነገሩ ሁለ መስሪያ ቤቱ ውስጥ በር ተግቶበት ዗ግቶ በት ቀጥተኛ ገጠመኝ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 98-99
ሀብተማርያም ሥዕልች
በዙህ ተዯመዯመ የገጠመውን ነገር የተረከበት ገጠመኝ ተረክ እውነት
መስፌን የቡና ቤት “ስብሏት እኔ
ሰውዬው ቀበላ እንዯተሰሇፇ ማነው እዙህ ፇስ ፇስ ፇስቶ በዳ ዗ዳ በሰው ስሊሊከኩ ሰዎች ቀጥተኛ ገጠመኝ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 113
ሀብተማርያም ሥዕልች እንዯማውቀ
የተወው አለ በስብሃት የሰማውን የፃፇበት ተረክ ተጠየቅ
መስፌን የላሉት “ጠጅ ጠጅ በጣም የሚወዴ አንዴ የዩኒቨርሲቲ … የዩኒቨርሲቲ ተማሪ ከጠጅ ቤት ክርክር ቀጥተኛ ገጠመኝ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 40-41
ሀብተማርያም ዴምፆች ቤት” በብርላው ማንዯቅዯቁን ተያያው዗ው ተምሮ እንዳት እንዯረታ የሚያሳይ ተረክ ተጠየቅ
መስፌን የላሉት አስቂኝ
ትዕይንቶና
ሰውዬው የአንዴ መንዯር ግሮሰሪ ባሇቤት … ዴምፁን እየቀያየረ ራሱን ብዘ ሰው ቀጥተኛ ገጠመኝ ማስመሰሌ መምሰሌ 59
ሀብተማርያም ዴምፆች አስቂኝ ተዋንያን የማስመሰሌ ችልታ ያሇው ዯንበኛው ነበር ስሊስመሰሇ ተዋናይ የተተረከ ተረክ
ሙሴ ያዕቆብ ሇረጃትሽ “ካታንጋ” “ኤሌፓ ዚሬ ይጠጣሌ ሽንብር” ይሊቸዋሌ፡፡ እሳቸውም በኳስ ሜዲ ያሇውን የእርስ በርስ ብሽሽቅ ተረብ ገጠመኝ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 41
ቀንዱሌ እውነት
ሌበሌ ሀላ
“መብራት አጥፌተን የመረባን ጠጅ ቤት ስንጋሌህ ዗ጋሌህ የሚያሳይ
ለያ እሪ በከንቱህ ታዴራታሇህ” ይለታሌ
ሙሴ ያዕቆብ ሇረጃትሽ “ሐመራ” አቦይ ወፍቹ … ምን አስቀቀሊቸው ወፍች ሇምን ቤት እንዯላሊቸው ጠይቆ “አንተ ተረብ ገጠመኝ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 87
ቀንዱሌ እውነት
ሌበሌ ሀላ
ውጪ እያዯርህ እነሱን ምን አስቀቀሊቸው”
ለያ የሚሌ መሌስ ማግኘቱ
ሶስና አሸናፉ ከራስ ሽሽት 41-42
“ከራስ እዴሜዋን ሃያ ሦስት ሊይ ያቆመች ሴትን የአክስቷ ሌጅ እዴሜያቸውን ስሇሚዯብቁ ሴቶች ተረብ ገጠመኝ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ
ሽሽት” ሀያ ዒመቱ ሲሆን “ወንዲታ! ቲቲጋ ሌዯርስ የቀረኝ የሚተርክ እውነት
ሶስት ዒመት ብቻ” አሊት
ሽመሌስ ስዩም ሙዴ 78-79
“ኮስት “እንዳት አማረብሽ?” ተብሊ የተጠየቀች የዩኒቨርሲቲ የራስ ገንብ
዗ብ እንዳት እንዯሚቆጭ ተረብ ገጠመኝ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ
ሸሪንግ” ተማሪ “በፉት በነፃ ስሇምበሊ ምንም አይመስሇኝም ነበር፤ የሚያሳይ ተጠየቅ
አሁን ግን ‘ኮስት ሸሪንግ’
ስሇተጀመረ ይስማማኛሌ” ብሊ መመሇሷ
ሽመሌስ ስዩም ሙዴ “ኮስት ያሌተጠበቀ 79
ላሊውም “ሰሞኑን ፀዲ ፀዲ ብሇሃሌ”ሲባሌ የራስ ገንብ
዗ብ እንዳት እንዯሚቆጭ ተረብ ገጠመኝ ማስዯነቅ
ሸሪንግ” “”ስሇከፇሌኩ በኁሊ እንዲይቆመኝ” ብሎሌ የሚያሳይ ተጠየቅ
ሽመሌስ ስዩም ሙዴ 80
“ኮስት ላሊኛዋም ክሉኒክ ገብታ ወሬ ስታበዚ፣ ነርሷ የራስ ገንብ
዗ብ እንዳት እንዯሚቆጭ ተረብ ገጠመኝ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ
ሸሪንግ” የሚሰማሽን ብቻ ንገሪዥን ብትሊት “ይሄን ያህሌ የሚያሳይ ተጠየቅ
በገንቤ
዗ቤ ነው የምታከመው … ኮስት ሸሪንግ እኮ ነው”
ብሊሇች
ስብሃት 2-እግረ “ታክሲና የታክሲ ወያሊ በሹፋሩ ተናድባቸው፣ ተሳፊሪ ሇምን ብሇው በአስተውልት የተመሇሰን የሌጅ አነጋገር ተረብ ገጠመኝ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 25-26 በትንታ
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ኔው
ወያሊ” ሲጠይቁት “ምንስ ቢሆን ስራ የሰጡኝ የሚያሳይ እውነት ውስጥ
዗መዳ አይዯለ” ብል ሲመሌስ ቀርቧሌ
ስብሃት 2-እግረ “ታክሲና ታክሲዋን ወያሊው እየዯበዯበ ሲያስቸግር፣ አንደ አግባብነት የላሇውን ዴርጊት ፇጻሚዎች ተረብ ገጠመኝ አሇመጣጣ ም ማነጻጸር 29-30
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ወያሊ” ተሳፊሪ “ምን እዙህ … ቤተ ክርስቲያን ሄድ ከበሮ የሚሸነቁጥ አባባሌ
አይመታም?” ብል መናገሩ

III
ስብሃት 2-እግረ “ታክሲና ወያሊውን “ሇምን አትማርም?” እያለ ሲጨቀጭቁት አግባብነት የላሇውን ንግግር አቅራቢዎች ተረብ ገጠመኝ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 33-34 በትንታ
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ኔው
ወያሊ” የተናዯዯ ተሳፊሪ “ያሬዴ ወያሊ ነበር?” በል ዜም የሚሸነቁጥ አባባሌ እውነት ውስጥ
ቀርቧሌ
ሲያሰኛቸው
ስብሃት 2-እግረ “አባ ኪዲነ “የምትወሌዯው ሄዋን ሆና ሳሇ ሇምን ያዲም ሌጆች በአስተውልት የተመሇሰ ሀይማኖታዊ ተረብ ገጠመኝ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 100
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ማርያም” እንባሊሇን?” የተባለ አባ “ሄዋን ራሷም የአዲም ሌጅ መነሻነት ያሇውን አነጋገር የሚያሳይ እውነት
ስሇሆነች ብሇው መመሇሳቸው
ስብሃት 2-እግረ 111 በትንታ
“ተረትና “ስዋሰው ባሇማወቅህ ግማሽ እዴሜህን አሌኖርክም” ብሇው በአስተውልት የተመሇሰ ወቅታዊ ሁኔታን ተረብ ገጠመኝ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ኔው
ታሪክ” ሇተናገሩት ሉቅ፣ አንዴ የጀሌባ ቀዚፉ ማዕበሌ ሲነሳ ያገናበ዗በ የሚያሳይ እውነት ውስጥ
ቀርቧሌ
ጠብቆ “ዋና ካሊወቁ አብዚኛውን ህይወትዎን አሌኖሩም” ብል ምሊሽ
መተረቡ
ስብሃት 2-እግረ ተረብ ገጠመኝ ማስዯነቅ 155
“እንግሉዜ “ሇምንዴነው በእንግሉዜ ግዚት ፀሀይ በአስተውልት የተመሇሰ ወቅታዊ ሁኔታን ያሌተጠበቀ
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ና የማትጠሌቀው?”ቢለት “እግዙአብሔር በጨሇማ ያገናበ዗በ የሚያሳይ ውጤት
ጋንዱህ” እንግሉዜን ስሇማያምነው ነዋ” አዴናቂ ምሊሽ
“እግዙአብሔር እንግሉዚዊ ነው”
ስብሃት 2-እግረ “ባሇስሌጣ ን” ተረብ ገጠመኝ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 179
ገ/እግዙአብሔር
የትምህርት ሚኒስቴር ዗በኛ አንደን ባሇጉዲይ በአስተውልት የተመሇሰ ወቅታዊ ሁኔታን
መንገዴ ውጤት
“…ሌገተር መሰሇህ እዙህ የቆምኩት ሌከሇክሌ ነው ያገናበ዗በ የሚያሳይ
እንጂ” ብል መናገሩ ምሊሽ
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወ “ሳንቲም ትንሽ ውስኪ የተቀዲሇት ተጋባዥ “የውስኪ እዴሜ ከ 15 የውስኪን መጠን ማነስ በዳ
዗ዳ የገሇጸበት ተረብ አሇመጣጣ ም ማኮሰስ 12
ት ቅጽ 1 በኋሊ ኪስ” ዒመት በሊይ ነው” ሲባሌ “ሇኔ መንፇቅም የሞሊት
አይመስሇኝ” ማሇቱ
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወ “ዚሬ ፆም ከቤት ፆም ነው ብል ወጥቶ ቤተሰቡ ከሴት ጓዯኛው ንጽጽራዊ ወሲባዊ ቀሌዴ ተረብ አሇመጣጣ ም ማነጻጸር 16
ት ቅጽ 1 ነው” ጋር ሲያዩት አንዶ አዜና “ዯህና ምግብ እንኳ
ሳይበሊ” ስትሌ “ታዱያ አሁን ከጏኑ የያው዗ው
አሣ ነው” ብል የመሇሰው
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወ “በግና አንዴ አዚውንት ስሇ ተቃራኒ ፆታ ሲወራ “ዴሮ እኛ ንጽጽራዊና የአገሊሇጽ ዴብቅነት ያሇው ተረብ አሇመጣጣ ም ማነጻጸር
ት ቅጽ 1 ሽንጥ” የተጋዯሌንበትን ዚሬ ሰው እየገባበት ይሞታሌ” ወሲባዊ ቀሌዴ
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወ “ጥሬ ስጋ አሇመጣጣ ም 54 በትንታ
ሁሇት አዚውንቶች ሇምን ጠፊህ? በሚሌ ጭውውት የእርስ በርስ መበሊሇጥ ያሇበት ትረባ ተረብ ማነጻጸር
ኔው
ት ቅጽ 1 ሰፇር
እንፇሊሇግ”
አንዯኛው ታመው እንዯበር ሲገሇፅሇቸው በግ አርዯህ … ውስጥ
ቀርቧሌ
ቢሎቸው ሁሇተኛው እሱን የሚሌማ ሞሌቷሌ ሲሎቸው
“ሃኪም ያዚሌ እንጅ ገዜቶ አይሰጥም” ብሇው
መመሇሳቸው
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወ “የረገጣ ሰቶች ተሰብስበው “ነገ ስንት ሰዒት ነው በአስተውልት የተመሇሰ ወቅታዊ ሁኔታን ተረብ የበሊይነት ማጋሇጥ
ት ቅጽ 1 ዗መን” ይምንገናኘው?” ብሊ አንዶ ስትጠይቅ “ባልቻችን ያገናበ዗በ የሚያሳይ
እንዳት እንዲሳዯሩን አይተን ነዋ” ምሊሽ
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወ “የረገጣ ጋዛጠኛው “የወንዴሜን ስም ማን ሌበሌ?” ሲሇው፣ በአስተውልት የተመሇሰ ወቅታዊ ሁኔታን ተረብ የበሊይነት ማጋሇጥ 63 በትንታ
ት ቅጽ 1 ኔው
዗መን” “የወንዴምህን ስም አንተው እወቅ እንጂ እኔ ምን ያገናበ዗በ የሚያሳይ ውስጥ
ቀርቧሌ
አውቃሇሁ” ምሊሽ
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወ “ከቀናተኛ በመንገዴ ሊይ የጠቀሳት ሌጅ “ሇአዲር ነው በየመንገደ ያስቸገራት ጎረምሳን ተረብ የበሊይነት ማጋሇጥ 113
ት ቅጽ 1 ይሰውረን
ሇትዲር?” ስትሇው ስታሳፌረው
መስፌን የቡና ቤት 85
“ዕዴሜ አንዴ የሲኒማ አጋጅ዗ጋጅ “የተዋናዮችህን ትክክሇኛ እዴሜ በአነጋገር ጥበብና በተዋዋሪ
዗ዋዋሪ ሁኔታ ተረብ የበሊይነት ተራ
ሃብተማርያም ስዕልች
እንዳት ታውቃሇህ?” ተብል ተጠይቆ “መጀመሪያ እውነታ ሲገሇጽ ዴግግሞሽ
ተዋናይቷን ጠይቄ፣ ከዚ የጓዯኛዋ
ስንት እንዯሆነ እጠይቅና ዯምሬ ሇሁሇት

IV
 አካፌሇዋሇሁ” ብል መሇሰ
መስፌን የቡና ቤት “ስብሃት 111
ሃብተማርያም ገ/እግዙአብሔርን “የሷን ውበት ሇማወቅ ዒመት ይፇጅባችኋሌ … በአነጋገር ጥበብና በተዋዋሪ
዗ዋዋሪ ሁኔታ ተረብ ማስዯነቅ ኩምታ
ስዕልች እኔ
እንዯማውቀው
ስብሏት- በአቁራጭ ነግረኸናሌ” እውነታ ሲገሇጽ
መስፌን የቡና ቤት “ስብሃት
“ምን አስቸኮሇህ? … ስብሏት-ቀጠሮ እንዲሊፇርስ” በአነጋገር ጥበብና በተዋዋሪ
዗ዋዋሪ ሁኔታ ተረብ ማስዯነቅ ኩምታ 112
ሃብተማርያም ገ/እግዙአብሔርን
ስዕልች እኔ
እንዯማውቀው
እውነታ ሲገሇጽ
መስፌን የቡና ቤት “ስብሃት 113
ገ/እግዙአብሔርን “ወንዴምህ ተወሌዯ የስነ-ጽሁፌ ችልታ እንዲሇው በአነጋገር ጥበብና በተዋዋሪ
዗ዋዋሪ ሁኔታ ተረብ ማስዯነቅ ኩምታ
ሃብተማርያም ስዕልች እኔ
ያስታውቃሌ፡፡ ስብሏት- ታዱያ ዯራሲ እውነታ ሲገሇጽ
አይሆንም ነበር”
መስፌን የቡና ቤት “ስብሃት
ተረብ ማስዯነቅ ኩምታ 113
ገ/እግዙአብሔርን “ሇምንዴነው እንዯሙሽራ ያሌሇበስከው?” ስብሏት- በአነጋገር ጥበብና በተዋዋሪ
዗ዋዋሪ ሁኔታ
ሃብተማርያም ስዕልች እኔ
እንዯማውቀው
ሠርጉ እኮ የኔ ነው አንተ ምን አገባህ?” እውነታ ሲገሇጽ
መስፌን የቡና ቤት ጡረታ ወይስ ተረብ የበሊይነት ማጋሇጥ 118
ሃብተማርያም
ከሁሇት አዚውንት አንደ - “ታረቁ እያሌኩ ስወተውት በተግባቦት ሂዯት የሚፇጠርን የንግግር
ስዕልች ማህበራዊ
ዋስትና ከሁሇት አንዲችን ስንሞት ነው የምንታረቀው ይበሇኝ!” አሻሚነት በመጠቀም የተካሄዯ ትረባ
ላሊው “ታዱያ ሊንተ ካሰቡ
መቼ እንዯሚሞቱ እሌጠየካቸውም?”
መስፌን ዒውዯ 127- ትንታኔ
ቀሌድች ታዋቂ ተዋናይ የተመሇከተች ወጣት አስተናጋጁን ማንነቱን የራስ ምኞትና እውነታ ምን ያህሌ ተረብ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ
ሃብተማርያም ዒመት 128 ው
ጠይቀው እንዯምትገረምበት ስትነግርው “እሱ አሊየሽም” ሉራራቁ እንዯሚችሌ የሚያሳይ ውጤት ውስጥ
ቀርቧሌ
ቢሊት “እኔስ ገረመኝ የምሌህ እሱን አይዯሌ?” ማሇቷ

መስፌን ዒውዯ 131-

ቀሌድች ካብ ካሌዌ በማያውቀው ቋንቋ የተቀሇዯ ቀሌዴ ሰምቶ በአነጋገር ጥበብና በተዋዋሪ
዗ዋዋሪ ሁኔታ ተረብ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ
132
ሃብተማርያም ዒመት
ሲስቅ “ቁንቋችንን የምታውቅ አይመስሇኘም ነበር” ሲባሌ እውነታ ሲገሇጽ ውጤት
“እናንተን ተማምኜ እኮ ነው
የምስቀው” ብል መሇሠሇት
መስፌን የላሉት አስቂኝ
ፀጉር አስተካካዩ ዯንበኛውን “ፀጉርህ በጣም በአነጋገር ጥበብና በተዋዋሪ
዗ዋዋሪ ሁኔታ ተረብ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 53
ሃብተማርያም ዴምፆች ትዕይንቶና
አስቂኝ አዴጓሌ” ሲሇው ተስተካካዩ “አመሰግናሇሁ፤ እውነታ ሲገሇጽ ውጤት
እና ላልች
ተዋንያን
የራችን
዗ራ ች ን ነው”
ሙሴ ያዕቆብ ሇረጃትሽ “በፀልት የሰው ሌጅ ሰው ከመሆኑ በፉት መጀመሪያ ባሇ አንዴ የስነ ፌጥረት አካሄዴ ሊይ የሚሳሇቅ ሾርኒያዊና ስሊቅ የበሊይነት ተራ 2
ቀንዱሌ እንጀምር” ምጸታዊ ዴግግሞሽ
ሌበሌ ሀላ
ሴሎን አሜባ ነበር፡፡ ከዙያ አሣ ሆነ፡፡ አሣው ዯግሞ
ለያ ከባህር ዗ል ወጥቶ የሆነ የምዴር አራዊት
ወይም እንሰሳ ሆነ
ሙሴ ያዕቆብ ሇረጃትሽ ሾርኒያዊና አሇመጣጣ ም 41 ትንታኔ
“ካታንጋ” ርቃ ሊሇፇች የጏሌ ሙከራ “ሇትንሽ ጏለ ቢያዚጋ ኖሮ በኳስ ሜዲ ያሇን የእርስ በርስ ብሽሽቅ ምጸት ማነጻጸር
ው
ቀንዱሌ ምጸታዊ
ሌበሌ ሀላ
ከመረብ ታርፌ ነበር” በማሇት የተቃራኒ ቡዴንን የሚያሳይ ውስጥ
ቀርቧሌ
ለያ ሇማብሸቅ የተነገረ አባባሌ
ሙሴ ያዕቆብ ሇረጃትሽ “የወሊያሊ የንግስት ሳባ ወይም የዮዱት ጉዱት የፇረስ ስም ማን ሇሴቶች ያሇን ኋሊቀር አመሇካከት የሚሄስ ሾርኒያዊና ስሊቅ አሇመጣጣ ም ማነጻጸር 173
ቀንዱሌ ው ወግ” ምጸታዊ
ሌበሌ ሀላ
ነበር? ሴቶች የፇረስ ስም የሊቸውም ካሊችሁ ቢያንስ ሾርኒያዊ አገሊሇጽ
ለያ ያችን የሚቀመጧትን ሰጋር በቅል ስም ማወቅ
አሇባችሁ
ሶስና አሸናፉ ከራስ ሽሽት “እኔና ሾርኒያዊና ሾርኒ የበሊይነት ማጋሇጥ 1-2
ላሊው ቢቀር አዱስ ዴስት ገዜተን የበዒሌን ወጥ በአዱስ በአዱስ አመት ሁለን ነገራችንን በአዱስ
አውዴ ምጸታዊ
ዴስት ሇመስራት ሌባችን ይከጅሊሌ፡፡ እንጂ ሇመተካት የምናዯርገውን ጥረት የሚያሳይ
ዒመት በበዒሌ ቀንማ በአዱስ ፍጣ ገሊን መታጠብ ዯስ ይሊሌ

ሶስና አሸናፉ ከራስ ሽሽት “ምን አሁንም በአዱሱ ዒመት ዱቪ ዯረሰኝ አሜሪካን የወጣቱ ሌብ ውጪ እንዯሆነ የሚያሳይ ሾርኒያዊና ምጸት የበሊይነት ማጋሇጥ 11

አቀዲችሁ” ምጸታዊ
ሇመሄዴ እቅዴ አሇኝ ምጸት

V
ሶስና አሸናፉ ከራስ ሽሽት ሾርኒያዊና 29 ትንታኔ
“ስሞታ” በጣም የምትሇፊ የታክሲ ረዲት “ይህ ሁለ ሲሆን ቤት በኑሮ ሂዯት የሇፊ ሁለ አያገኝም ምጸት የበሊይነት ገዯቢስነት
ው
ምጸታዊ
አሌገዚንም፤ መኪና አሊቆምንም የኛ ጥፊት ብቻ የሚሇውን ሀሳብ የሚያስተሊሌፌ ውስጥ
ቀርቧሌ
በዜቷሌ
ሶስና አሸናፉ ከራስ ሽሽት “ሇተወዯዴ እንግሉዜኛ እየቀየጡ በቴላቭዥን ሲናገሩ የሰማ የቋንቋ አጠቃቀማችንን እንዴናርም ሾርኒያዊና ሾርኒ የበሊይነት ማጋሇጥ 31

ሽው ምጸታዊ
ሌጅ “ምናሇ በእንግሉኛ ዗ኛ ፕሮግራም ሊይ የሚያሳይ
እታሇም” ቢያቀርቡት” ማሇቱ
ሶስና አሸናፉ ከራስ ሽሽት “ጊዛ” “ማንን ትሆናሇህ?”ብንሇው “የምወዯውን ሇማሰብ አሁን ጉንጭ አሌፊ ንግግርንና አስተሳሰብን ሾርኒያዊና ምጸት የበሊይነት ማጋሇጥ 35
ምጸታዊ
ጊዛ የሇኝም” ብል በስሱ አስቆኛሌ የሚተች
ሶስና አሸናፉ ከራስ ሽሽት “ከራስ “ሇካስ በላሊው ሰው መቃብር ሊይ ተገኝቻሇሁ” ስሇአጉሌ አስተሳሰብ የሚሄስ ሾርኒያዊና ምጸት የበሊይነት ማጋሇጥ 39

ሽሽት ምጸታዊ
ብሊቸው ከሇቀስተኛው መካከሌ
ሽመሌስ ስዩም ሙዴ “ፃፃ ስምንማ መሊዕክ አያወጣውም፡፡ አሁን እኔን “ዯበረው” በራሱ ስም ሊይ የሚያሊግጥ ሾርኒያዊና ስሊቅ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 32
የሇኝም” ምጸታዊ እውነት
ያሇኝ መሊዕክ ነው? አይዯሇም፡፡ … መሊዕክ “መሽኛሽ
ወርቅ” ብል ያወፃሌ? አያወፃም፡፡

ሽመሌስ ስዩም ሙዴ “ፃፃ እኔ እናት አባቴ “ጓዯኛ እንዲታበዚ” ብሇው በራሱ ሊይ የሚያሾፌ ሾርኒያዊና ምፀት ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 43
የሇኝም” ምጸታዊ እውነት
የሚሌኩሌኝ ሇ 3 ወር 15 ብር ብቻ ነው
የሻው ተሰማ የጥቁር ሾርኒያዊና 51
“ዏሌጋ ጠሊፉዎቹ “ዯሀ” በማግኘታቸው ተዯስተው (ዯሀ ማንም ስሇሴት ያሇን አመሇካከት ሊይ የሚሳሇቅ ምፀት ማስመሰሌ መምሰሌ
አፇር ሲለት ምጸታዊ
ትሩፊት
አይሰማውም ብሇው) የጠሇፎት ሴት ብዘ
ዏመዴ” መከራ ማብሊቷ
የሻው ተሰማ የጥቁር “ዏሌጋ ሾርኒያዊና 53 በትንታ
ከጥሊቻዋ ብዚት እንዱህ የምትንገፇገፌ ሴት፣ እወንዴ ስሇሴት ያሇን አመሇካከት ሊይ የሚሳሇቅ ስሊቅ የበሊይነት ገዯ ቢስነት
ኔው
አፇር ሲለት ምጸታዊ
ትሩፊት
ስር ስትዯርስ ቅዜቅዜ-ፌዜዜ ብሊ እውነትም ፌቅር ውስጥ
ዏመዴ” የምትታሇብ ሊም ከሆነች… ወንድቹ እፌ ያሌንባት ቀርቧሌ

ፌጡራችን ናት
የሻው ተሰማ የጥቁር “ዏሌጋ ተጋብቶ በዴንግሌና ቢኖርስ ምን አሇበት? ሀ. በኤች. በቋንቋ አስተሳሰብን የሚሄስ ስሌት ሾርኒያዊና ›› ማስመሰሌ ነባርን 74
አፇር ሲለት ምጸታዊ ማሻሻሌ
ትሩፊት
አይቪ ሊሇመሇከፌ ሇ. በቤተሰብ መምሪያ
ዏመዴ” ሇመሸሇም ሏ. ዴካም ሇመቀነስ መ. አንደ
ከሊይ ላሊዋ ከታች ሆኖ ሊሇመጨቋቆን
የሻው ተሰማ የጥቁር “የቀበጡ እኔ “አንበሴ”! የወዲጄን እሌህ ሚስቴን በመምታት ስሇሴት ያሇን አመሇካከት ሊይ የሚሳሇቅ ሾርኒያዊና ምፀት ማስመሰሌ መምሰሌ 13 በትንታ
አፇር ምጸታዊ ኔው
ሇትሞት ሌሸነግሌ ሽመላን እየሰበቅሀ ተቤቴ ከተፌ አሌኩ፡፡ ውስጥ
ትሩፊት አይገኝም ቀርቧሌ
ስብሃት 2-እግረ “ኤዴና ሾርኒያዊና አሇመጣጣ ም 4
ገ/እግዙአብሔር
አሌ ኮፓን ሇጥቂት ወራት “በእስር ይማቅቃሌ” በምፀት የሰውዬው መንዯሊቀቅ የተገሇጸበት ምፀት አያዎ
መንገዴ አስካፓን” ምጸታዊ
ስብሃት 2-እግረ “ኤዴና ሾርኒያዊና ያሌተጠበቀ 17
ገ/እግዙአብሔር
ሀብታሞች ናቸው፡፡ ታዱያ ምን ዋጋ አሇው? አሌሞት በሏብታም ሽማግላ ሊይ የሚሳሇቅ ጽሁፌ ስሊቅ ማስዯነቅ
መንገዴ አስካፓን” ምጸታዊ ተጠየቅ
ብሇው ችክ አለ ሽማግላው በየት በኩሌ እንውረስ?

ስብሃት 2-እግረ “ኤዴና ዯሞስ እህቴ ምን መጣባት በሇጋ እዴሜዋ እንዱህ ሀብተ ዗ራፉ ወንዴም የሚናገረው ንግግር ሾርኒያዊና ምፀት ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 20 በትንታ
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ ኔው
አስካፓን” የሚሰሯት፡፡ በሀብትዎት ተመክተው፡፡ ተጠየቅ ውስጥ
ቀርቧሌ
ስብሃት 2-እግረ “ታክሲና ሾርኒያዊና አሇመጣጣ ም 22
ገ/እግዙአብሔር
ታክሲ ስንሊችሁ … ወያሊ የማስጮህ ክብርና ማእረግ ስብሏት ስሇ ውይይት ታክሲዎች ምፀት አያዎ
መንገዴ ወያሊ” ምጸታዊ
የታዯለትን ማሇታችን ነው የገሇጸበት መንገዴ
ስብሃት 2-እግረ ሾርኒያዊና 28
“ታክሲና “ይኸው ግቡ ፊር
዗ር! ካሳንቺስ የሞሊ!” እገባሇሁ ታዱያ፤ የታክሲ ረዲቶችን የሞሊ የሚሌ አባዛ ስሊቅ አሇመጣጣ ም ማኮሰስ
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ
ወያሊ” ባድ ናት ታክሲዋ ነጅዋ ሳይቀር … ሄዯዋሌ፡፡ ሸንቆጥ የሚያዯርግ

VI
 ስብሃት 2-እግረ “ታክሲና ባድ ታክሲ ውስጥ “የሞሊ ተብሇው የገቡ ወይሮ ዗ሮ የታክሲ ረዲቶችን የሞሊ የሚሌ አባዛ ሾርኒያዊና ምፀት አሇመጣጣ ም ማኮሰስ 27 በትንታኔ ው
ውስጥ
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ
ወያሊ” … የጨመርከኝ አንተዬ? በየት ሌተንፌስ? ሲለ ሸንቆጥ የሚያዯርግ ቀርቧሌ

ስብሃት 2-እግረ “ታክሲና እጃቸውን መሌከት አዯረጉ፡፡ሌማዴ እንጂ ዚሬ በፇቀዯ

዗ፇቀዯ የሚዯረግን ዴርጊት የሚቃወም ሾርኒያዊና ስሊቅ አሇመጣጣ ም ማነጻጸር 31
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ
ወያሊ” አሊሰሯትም…እዙያም የሇችም፡፡ኖራም አታውቅም ፡ ጽሁፌ
ስብሃት 2-እግረ “ሞትና አንዴ ካህን አንደን “ያንተ ሬሳ እጅ ያስነሳሌ … በሰው ሊይ በማሊገጥ የተዯረገ ንግግር ሾርኒያዊና ሇግጥ የበሊይነት ስዴብ 37 በትንታኔ
ውስጥ
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ
ህይወት” አንተ የሬሳ ሬሳ ነህና፡፡ ሇዙህ ነው የፀዯከው፡፡ ቀርቧሌ

ስብሃት 2-እግረ ሾርኒያዊና 38 በትንታኔ ው

“ሞትና ከዙህ ዒሇም በሞት ተሇዩ ሲባሌ … እንግዱህ በፇቀዯ
዗ፇቀዯ የሚዯረግን ንግግር የሚቃወም ስሊቅ አሇመጣጣ ም ማነጻጸር ውስጥ
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ
ህይወት” ካክስታቸውና ካጏታቸው ሉወሇደ ኖሯሌ? ጽሁፌ ቀርቧሌ

ስብሃት 2-እግረ “ሞትና ሾርኒያዊና አሇመጣጣ ም 55

ገ/እግዙአብሔር
የተሟጠጠሇት ተስፊ የቆረጠ ማቀፌ ይሌቅ ሂዴና በንጽጽር የፌቅር ማግኛ መንገዴ ምፀት ማነጻጸር
መንገዴ ህይወት” ምጸታዊ
አንዴ አምሳሌ አውራሪ ግዯሌ የተገሇጸበት
ስብሃት 2-እግረ “ሆዴ” ሰውየው ግንበኛ ናቸው…ከዲዊት መዜሙር ላሊ ተዯጋጋሚ ህይወት የተተቸበት ሾርኒያዊና ስሊቅ አሇመጣጣ ም ማነጻጸር 60
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ
ምን ያዯረግሊቸዋሌ? አንብበው የት ሇመዴረስ?
ስብሃት 2-እግረ “ሆዴ” “አያጅቦ ሳታመሃኝ ብሊኝ”… እንጂ ከበሊት አሌቀረ በአነጋገር ሌዩ ስሌት ሂዩመር ሾርኒያዊና ስሊቅ የበሊይነት ስዴብ 65
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ
ቢያመሃኝና ዯስ ቢሇው ምን ቸገራት” የተፇጠረበት
ስብሃት 2-እግረ “ሆዴ” “ውሻ በበሊበት ይጮሃሌ” የማይታበሌ ሀቅ ይለሀሌ የሰው አሽቃባጭነት የተተቸበት ጽሁፌ ሾርኒያዊና ሾርኔ አሇመጣጣ ም ማነጻጸር 65
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ
ይህ ነው፡፡ በተሇይ ውሻው ሰው ከሆነ
ስብሃት 2-እግረ “ሆዴ” ጓዴ እንትና ቢኖሩ (ሰሌጣናቸውን ይማረውና) በባሇስሌጣን ሊይ የቀረበ ስሊቅ ሾርኒያዊና ስሊቅ አሇመጣጣ አያዎ 65
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ ም
ስብሃት 2-እግረ ሾርኒያዊና 66 በትንታኔ ው
“ሆዴ” ሇዴሃ ሰንጋ ሰጥተው አይተውት ነው? … እንኳን ጥጋብ በዴህነት ሊይ ሇሚሳሇቁ መሌስ የተሰጠበት ስሊቅ አሇመጣጣ ም አያዎ ውስጥ
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ
እራብ እንችሊሇን ቀርቧሌ

ስብሃት 2-እግረ «ኤዴና ሾርኒያዊና ስሊቅ አሇመጣጣ ም ማግፌ

዗ፌ 12
ገ/እግዙአብሔር
የስፓኝ ንጉስ ጨሱ፣ ተናዯደ ነገር በማግነን መሌዕክት የተሊሇፇበት
መንገዴ እስካፖን» ምጸታዊ
ስብሃት 2-እግረ «ኤዴና የዙያን ሰው በዯሌ ብናይሇት ተገቢ ነው፡፡ አባቱን አስገዴል እንቅሌፌ ስሊጣ ሌጅ ሾርኒያዊና ስሊቅ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 18-19 በትንታኔ ው
ውስጥ
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ
እስካፖን» … እዴሜ እንቅሌፌን ያህሌ ነገር የተገሇጸበት ተጠየቅ ቀርቧሌ

ስብሃት 2-እግረ «ኤዴና በእስፓኝ መርከቦች ሊይ ያዯረስከውን ብዘ ጥፊት የእንግሉዜ ንግስት ንግግር ሾርኒያዊና ስሊቅ አሇመጣጣ ም አያዎ 11
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ
እስካፖን» ሰምተን ዯስ ብልናሌ
ስብሃት 2-እግረ “የአበሊሌ ማን አባቱ ሌጁን ሇጅብ ይዴራሌ? በራብ ስሇሆዲም ሰው የተገሇጸበት ሾርኒያዊና ስሊቅ የበሊይነት ስዴብ 71
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ
ስርዒት” ሌትሞትበት?
ስብሃት 2-እግረ “የአበሊሌ ሾርኒያዊና አሇመጣጣ ም 71
ገ/እግዙአብሔር
ሰው ነው?ጅብ እንኳ እንዯዙያ አይበሊም፡፡ አንደን ስሇሆዲም ሰው በግነት የተገሇጸበት ተረብ ማግፌ
዗ፌ
መንገዴ ስርዒት” ምጸታዊ
የጠገበ ጠብዯሌ እንጀራበ 3 ጉርሻ ይጨርሰዋሌ
ስብሃት 2-እግረ “የአበሊሌ ሾርኒያዊና 75
ገ/እግዙአብሔር
“ቀሇዋጭ ወጥ ያውቃሌ” ዯሞ ወጥ በመስራቱ ቀሊዋጭ የተተቸበት ሾርኔ የበሊይነት ስዴብ
መንገዴ ስርዒት” ምጸታዊ
እንዲይመስሊችሁ፡፡ ኧረ እሱ እቴ!
ስብሃት 2-እግረ “ሰውና “ምን ኦሪት ዗ወሊውያን ይመስሌ ስሞችንና በቃሊት ጨዋታ ሾርኒያዊና ሽርዯዲ ማስመሰሌ ነባርን 151 በትንታኔ ው
ውስጥ
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ
ውሻ” ቁጥሮችን ማብዚት ነው ማሻሻሌ ቀርቧሌ

ስብሃት 2-እግረ ሾርኒያዊና በትንታኔ ው

“ታክሲዋና “ፖስተር ማሊሊሇም - ኡንጌት! ሲሌ ይጮሀሌ፡፡ በሆነች የታክሲው ረዲት በመንተባተብ ሽርዯዲ የበሊይነት መንተባተብ 32
ውስጥ
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ
ወያሊ” ዴምፅ የተናገረውን ያቀረበበት ቀርቧሌ

ስብሃት 2-እግረ “ታክሲዋና የእስክንዯር እናት ታጠቂ በገመዴ የቄሳርም እናት ታክሲ ውስጥ ተራ ግጥም የተነገረበት ሾርኒያዊና ሽርዯዲ የበሊይነት ተራ 28
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ
ወያሊ” ታጠቂ በገመዴ … አይበለም እንቁሊሌ ዴግግሞሽ
ስብሃት 2-እግረ “ተረትና “በእንተ ስማ ሇማርያም?” ሲሌ አዛመ “ርቦሀሌ?” የሇመናቸውን የቆል ተማሪ እንዱሁ ዴንገቴ ምጸት የበሊይነት ተራ 117 በትንታኔ ው
ውስጥ
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ መሌስ
ታሪክ” …. በሌ እሇፌ እግዛር ይስጥህ ስሇሸኙ ወይሮ
዗ሮ የተገሇጸበት ዴግግሞሽ ቀርቧሌ

ስብሃት 2-እግረ “ውርስ” ጽፍ ከሸኖ የሚያስነብበን ወጣት ዯራሲ (ዯራሲት) ይሰጠን በአነጋገር ሌዩ ስሌት ሂዩመር ሾርኒያዊና ምፀት የበሊይነት ማጋሇጥ 86
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ
ይሆናሌ፡፡ ካሌሰጠንም መቼስ ምን እናዯርጋን? ተመስገን የተፇጠረበት
ብሇን ዜም ነው እንጂ

VII
 ስብሃት 2-እግረ “ሳጥናኤሌ ከዙያ ጦርነት በፉት የሚመግብ ዗ግብነገር ዯርሶ የሚያውቅ ስሇ ሰይጣን እና ቅደስ ሚካኤሌ ጠብ የቀረበበት ሾርኒያዊና ሾርኔ አሇመጣጣ ም ማነጻጸር 89
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ
” በመሆኑ መዋጋት እንጂ መመዜገብ መሞነጫጨር
የሇም፡፡
ስብሃት 2-እግረ “ተረትና “የሀዋዩ ሴቶች ክርስቲያን ሆኑ፡፡ … እንዯ ላሊው አግባብ ያሌሆነ ክርስትና የተተቸበት ሾርኒያዊና ምፀት አሇመጣጣ ም አያዎ 113- በትንታኔ ው
ውስጥ
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ 114
ታሪክ” ዒሇም ክርስቲያን ሴቶች በምጥ በጣር መውሇደን ቻለበት፡፡ ቀርቧሌ

እዴሜና ጽዴቅ ሇሚሲዮናውያን

ስብሃት 2-እግረ ሾርኒያዊና 163
“አዲኝና ሴቲቱ በስርያ ጊዛ ዗ወር ብሊ የመብሊት ጠባይ አሇባት፡፡ ነፌሳት በወሲብ ጊዛ የሚያዯርጉትን ምፀት ማስመሰሌ የተዚባ »
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ
ታዲኝ” ክፈ ጠባይ! አቤት ስንቱ ጀግና ነው ዗ር ሇመተው ሲሌ ሁኔታ የተገሇጸበት ተምሳላት
ተበሌቶ የቀረ
ስብሃት 2-እግረ ጋዛጠኞች “የስጋጃ ቤት የባህሌ አዲራሽ ሰዒሉ መስፌን…. ሰዒሉዎች የተተቹበት ሾርኒያዊና ሽርዯዲ አሇመጣጣ ም ማኮሰስ 127 »
ገ/እግዙአብሔር መንገዴ ምጸታዊ
/የቡና ቤት ስዕልች የሚሌ አሌወጣኝም
አብርሀም ረታ አከራይ አከራይ የፇሇገኝ ዗መዴ … አፌንጫውን ተይዝ ሻይ ቡና ሲሌ ጥሩ አከራዮች እንዲለ የተገሇጸበት ሾርኒያዊና ምጸት ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 41
ተከራይ ተከራይ ምጸታዊ እውነት
አካከራይ
እዯርሳሇሁ
አካከራይ
አብርሀም ረታ አከራይ አንብብ ኢቅራ ሾርኒያዊና 69
ጋዛጣው፣ መጽሄቱ፣…ዴንቅ ችልታ ነው በዯራሲነት ስም ሴት ስሇሚያማግጡ ምጸት የበሊይነት ማጋሇጥ
ተከራይ አስነብብ ምጸታዊ
አካከራይ ትነበብ ዗ንዴ» የተገሇጸበት
አብርሀም ረታ አከራይ አንብብ ኢቅራ ሾርኒያዊና 73
በአንዴ ጉዲይ ሇመነጋገር… ከሊይብረሪ ተሇምኖ ሲወጣ አንባቢነታቸው እንዱታወቅ ስሇሚጥሩ ምጸት ማስመሰሌ መምሰሌ
ተከራይ አስነብብ ምጸታዊ
አካከራይ
ትነበብ ዗ንዴ» ታዩታሊችሁ ሰዎች የተገሇጸበት
አብርሀም ረታ አከራይ አንብብ ኢቅራ ሇመዴም፣
዗መ ዴም ፣ ሇጎረቤትም፣…በስጋት ገሊቸውን የቋንቋ ተማሪዎች ከጥቂት መጻሕፌት ሾርኒያዊና ሽርዯዲ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 81
ተከራይ አስነብብ ምጸታዊ
ትነበብ ዗ንዴ» የሚጨርሱ ናቸው ውጪ እንዯማያነቡ የተገሇጸበት እውነት
አካከራይ
አብርሀም ረታ አከራይ አንብብ ኢቅራ
በሇውጡ ቢያንስ… የታወቀ ጀግንነቱ ነው መጽሏፌ መንታፉ ሰዎችን በተመሇከተ ሾርኒያዊና ምጸት የበሊይነት ማጋሇጥ 82
ተከራይ አስነብብ ምጸታዊ
አካከራይ ትነበብ ዗ንዴ» የተገሇጸ
አብርሀም ረታ አከራይ አከራይ u›iS<` Úc¥M TKƒU ›ÃÅM$ ከአከራዩ ጋር ባዯረገው ንግግር አርጅተሃሌ በቃሊት የበሊይነት ማጋሇጥ 14
ተከራይ ተከራይ
አካከራይ ሇማሇት የተጠቀሙበት ንግግር የተዋቀረ
አካከራይ
አብርሀም ረታ አከራይ አከራይ “መሌካቸውን በአጭሩ ሇመግሇጽ … ጠይም ናቸው የሴትየዋን መሌክ ከብዘ ሰው ጋ ሾርኒያዊና ሽርዯዲ ማስመሰሌ መምሰሌ 42 በትንታኔ ው
ተከራይ ውስጥ
ተከራይ ምጸታዊ
አካከራይ አካከራይ እንጂ እንግዲርን
዗የ … ዒሇ ምፀሏይ ወዲጆን ይመስሊሌ የተነጻጸረበት ቀርቧሌ

አብርሀም ረታ አከራይ አከራይ “እዙህ ግቢ አዯገኛ ውሾች ስሊለ በቅዴሚያ አንካካ የተሳሳተ ፉዯሌ አጻጻፌን የሚያሳይ በቃሊት የበሊይነት መንተባተብ 2
»
ተከራይ ተከራይ
አካከራይ ይሊሌ፡፡… በላሊ ሳያንካኩ መግባት ክሌክሌ ነው የተዋቀረ
አካከራይ
አብርሀም ረታ አከራይ አከራይ በቃሊት 5-8
ተከራይ
“ያ ጥሌማሞትዱያቢልስ … ባፊንኩል!! ጋዳም በንዳት የሚሳዯቡትን የባሻዬ ንግግር የያ዗ የበሊይነት ስዴብ »
ተከራይ የተዋቀረ
አካከራይ አካከራይ ሽት!በርኬ መዛርያ … ይኸ ወሇወሌዲ ባርያ …
ነአሊቡኸ ቴስታዳጋሉና … ቦርኯዱዮ!! አልር!
መስፌን አውዲመት አይጥ - ባሌታሰበ ቦታና ሰዒት ከች የማሇት በቃሊት 33
ሀብተማርያም የሰይጣን
አይጥ የተገሇጸችበት ሁኔታ የበሊይነት ማጋሇጥ
ግሌገሌ" ሁኔታ የተዋቀረ
መስፌን አውዲመት "አይጥ ሾርኒያዊና አሇመጣጣ ም 35
ሀብተማርያም - የሰይጣን
ጣሌያን ትቶት በሄዯ ያረጀ ቤት አይጥ ከብዘ ነገሮችጋ ሽርዯዲ ማነጻጸር
ምጸታዊ
ግሌገሌ" የተንጠሇጠሇ ኮርኒስ የሚመስሇው ጆሮዋ ተነጻጽራ የተገሇጸችበት ሁኔታ
መስፌን አውዲመት “ዕዴሌ ወይስ ሾርኒያዊና 31
ሀብተማርያም አጋጣሚ?
የሕዜብ ቴላፍንን አጠቃቀም ሳያውቁ … ሳያውቁ እያጠፈ ሇመማርም ፇቃዯኛ ሽርዯዲ የበሊይነት ማጋሇጥ
ምጸታዊ
ስሌኩን ሲያሰቃዩ ካያችሁ … ስሊሌሆኑ ሰዎች
መስፌን አውዲመት “ጩኸት” ምን አይነት ፌቃዴ…ግዘን እያሇ በጩኸት እየረበሹ መዜሙር ስሇሚሸጡ ሾርኒያዊና ሽሙጥ የበሊይነት ማጋሇጥ 97
ሀብተማርያም ምጸታዊ
በጩኸት ሲጫረት ተመሌክተናሌ የሀይማኖት ዴርጅቶች
መስፌን አውዲመት 49 በትንታኔ ው
“ክርክር” ክርክር ያሇሽ በቡና በነባር አባባሌ ሊይ ተመስርቶ የቀረበ በቃሊት ማስመሰሌ ነባርን ውስጥ
ሀብተማርያም
የተዋቀረ ማሻሻሌ ቀርቧሌ

VII
መስፌን አውዲመት ኳሷታውራ በቃሊት ቁሌም ማስመሰሌ ነባርን 110
ሀብተማርያም
ፔሉዩ ሇየት ባሇ ቁሌምጫ የተዋቀረ
ሊችሁ የተዋቀረ ጫ ማሻሻሌ
መስፌን የቡና ቤት “እግረኞች” አንዴ ጊዛ የማርያም ዕሇት … ጥዋውን መንገዴ ሊይ እያወሩ ጉዴ ስሇሆኑ ሴቶች ቀጥተኛ አጋጣ ማስዯነቅ ኩምታ 71
ሀብተማርያም ስዕልች ከነጠሊው ላባ ይዝባቸው ሄዶሌ የሚገሌጽ ተረክ ሚ
መስፌን የቡና ቤት ቀጥተኛ አጋጣ 73
ሀብተማርያም
“እግረኞች” የፍርደ ክሊክስ ኮንታክት… የተሊከ ይመስሌ መንገዴ ሊይስሇሚገጥም ያሌታሰበ ሁኔታ ማስዯነቅ ኩምታ
ስዕልች ተረክ ሚ
ኃይሇኛ ዜናብ መጣሌ ጀመረ የሚያሳይ
መስፌን የቡና ቤት “የፇተና የምኮርጅ … በእስክርቢቶው ጫር ጫር ስሇ ኮራጅ ተማሪ ሁኔታ የሚያሳይ ሾርኒያዊና ሽሙጥ የበሊይነት ማጋሇጥ 27-28
ሀብተማርያም ስዕልች ምጸታዊ
ሰሞን” ያዯርጋሌ
መስፌን የቡና ቤት በዒሌና ንግዴ እቴጌ ጣይቱ… "ፉንፉኔ" ብሇው…ሇመሆን ፉን ሇየት ባሇ የቃሊት ማናጠሌ የተዋቀረ በቃሊት ማስመሰሌ ነባርን 102
ሀብተማርያም ስዕልች በአዱስ አበባ"
ፉን የምትሌ ትመስሊሇች የተዋቀረ ማሻሻሌ
መስፌን የቡና ቤት የቡና ቤት ቀጥተኛ አጋጣ ተራ 14-15
ሀብተማርያም
ስሇ ሥዕሌ ምን … ላሊ ምን ስም አሇው” የሰዎችን አነጋገር የሚተች የበሊይነት
ስዕልች ስዕልች» ተረክ ሚ ዴግግሞሽ
አለኝ
መስፌን የቡና ቤት አንዴ ቀን ኧረ እባክዎን … ያኛውንም ያጣኸው በላብነት ነው” ሰርቀሃሌ የተባሇ ዗በኛን አሰሪው ተረብ የበሊይነት ገዯቢስነት 179 በትንታኔ ው
ሀብተማርያም ውስጥ
ስዕልች እንዯ ዗በኛ የተናገሩት ንግግር ቀርቧሌ

መስፌን የሇሉት "ቤሳ ቤሌ ሆር፣ ቂያሜር፣ ጃጃ ሞርሞ ኪያቤር፣ ዚቆር፣ የቤሳ ሌቦሇድችገጸ-ባህርያት ስም ዜርዜር በቃሊት ማስመሰሌ የተዚባ 89
ሀብተማርያም ዴምጾች ሌቦሇድች" ጋጁማ፣ ሞራዴ፣ ቆሮኖ፣ ሉዎስ፣ ጴዚፋ ድን፣ የተዋቀረ ተምሳላት
መስፌን የሇሉት "ቤሳ በቃሊት ማስመሰሌ ነባርን 98
ሀብተማርያም
ነገር ቢበዚ በአህያ አይጫንም በነባር አባባሌ ሊይ ተመስርቶ የቀረበ
ዴምጾች ሌቦሇድች" የተዋቀረ ማሻሻሌ
መስፌን የቡና ቤት 143-
«የታክሲ አዚውንቶችን “ጠጋ በይ፥ … ጥቅስ ፌጥጥ ብል በታክሲ ውስጥ አዚውንቶች ቀጥተኛ አጋጣ አሇመጣጣ ም አያዎ
ሀብተማርያም ስዕልች 144
አገሌግት አሇመከበራቸውን የሚያሳይ ተረክ ሚ
ግዴግዲው ሊይ እየታየ
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወ “ሥራና እንበሌ ሥራ ሇቀዋሌ … ይሄ ከወጥ ቤት ሰራተኛ ስራ ሇመቀጠር ዯሊሊ ጋ የሄዯ ባሇሙያ ቀጥተኛ አጋጣ የበሊይነት ገዯቢስነት 36
ት ቅጽ-1 ሠራተኛን ተረክ ሚ
ጋር መንጏዲጏዴ የሇም የገጠመውን የሚተርክ
እናገኛሇን
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወ በስህተት በቃሊት ማስመሰሌ ነባርን 124
የሰውሌጃገረዴ
ሃምሳ ጡብ ሇአንዴ ሰው ሸክሙ ሇሃምሳ ሰው ግን በነባር አባባሌ ሊይ ተመስርቶ የቀረበ
ት ቅጽ-1 የተዋቀረ ማሻሻሌ
ዯፌሬ” መቀመጫው ነውና
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወ ምስጢረና "ምክኑስ አትለኝም? ምክኑማ …" ሇየት ባሇ ቁሌምጫ የተዋቀረ በቃሊት ቁሌም ማስመሰሌ ነባርን 45
ት ቅጽ-1 ግዴርዴር" የተዋቀረ ጫ ማሻሻሌ
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወ "ብርዴና በሚሇው ወጉ ውስጥ "በቃ ሹፋርም ወያሊም ጫቱን ሇየት ባሇ ቁሌምጫ የተዋቀረ በቃሊት ቁሌም ማስመሰሌ ነባርን
ት ቅጽ-1 ቡና" የተዋቀረ ጫ ማሻሻሌ
አየፇረሸ (ተሳስቼ እየፍረሽ እንዲሌሌ
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወ ብዴር ጩቤ እስቲ ሁሇት መቶ ብር ያበዯረዎትን… የሄደ ጓዯኞቹን ብዴር የተበዯረ ሰው ያዯርገዋሌ ተብል የቀረበ ሾርኒያዊና ሽሙጥ የበሊይነት ማጋሇጥ 7 በትንታኔ ው
ውስጥ
ት ቅጽ-1 አይዯሇም» ምጸታዊ
ሉሰበስብ ምንም አይቀረው አባባሌ ቀርቧሌ

ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወ «ብዴር ጩቤ ሰራተኞቹን በብዴር ስጋ የሚያበሊ ዴርጅት … የብዴርን መስፊፊት የሚሄስ አባባሌ ሾርኒያዊና ሽሙጥ የበሊይነት ማጋሇጥ 7
ት ቅጽ-1 አይዯሇም» ምጸታዊ
የቁንድ በርበሬ ብዴር ይሰጠኝ
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወ «ብዴር ጩቤ የዱክልሮፉሌ ኪኒን የምታክሌ ኬክ…ኪስ ይቀመጥ የኑሮ ውዴነት የሚያሳይ ሽሙጣዊ ሾርኒያዊና ሽሙጥ የበሊይነት ማጋሇጥ 8
ት ቅጽ-1 አይዯሇም» ምጸታዊ
አነጋገር
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወ «ቁምጣ ሇምሳ የቀረበች ሽሮ እየተገመሰች … በኮላስትሮሌ የኑሮ ውዴነት የሚያሳይ ሽሙጣዊ ሾርኒያዊና ሽሙጥ የበሊይነት ማጋሇጥ 47
ት ቅጽ-1 በአራዲ» ምጸታዊ
ምናምን የምንታማው አነጋገር
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወ “የአባይ ሇገና አንዴ ጀዜባ ... አውቀው የሇ የጫማ የጓዯኛቸው ቦይ ፌሬንዴ ሲሸረዴደ ቦይ ሾርኒያዊና ሽርዯዲ የበሊይነት ስዴብ 20
ት ቅጽ-1 ውሃ” ምጸታዊ
ሚስማር የሚያህሌ ጉዴ! ፌሬንዴ ሲሸረዴደ የሚያሳይ
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወ “ቀሊሌ ሰማህ ወይ?” ሲሇኝ … ፌቅር እኮ ሇወሬ የቸኮሇ ሰው በመጨረሻ ኩም ዴንገቴ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 5
ት ቅጽ-1 ተገጠመ” መሌስ ውጤት
ተሰዯዯ አለ” አሇኝ ማሇቱን የሚያሳይ
ኤፌሬም እንዲሇ እንጨዋወ “ሳንቲም ‘ኧረ እመብርሃን ታንድክደክህ’ ድኬ ሊሇ ሰው የቀረበ ሇየት ያሇ እርግማን ዴንገቴ የበሊይነት ስዴብ 10
ት ቅጽ-1 በኋሊ ኪስ” መሌስ
የሻው ተሰማ የጥቁር “ዏሌጋ ሲለት ተዋሻው ስዯርስ የሆንኩትን … የጠሇፇ ገጸባህርይ መጨረሻ ሊይ ቀጥተኛ አጋጣ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 57-58
ዏመዴ”

IX
 አፇር በማንጉርጡ ዏይነ ስቤን ባወጣውያሌኩት የገጠመውን ችግር የሚያሳይ ተረክ ሚ ውጤት
ትሩፊት
የሻው ተሰማ የጥቁር አፇር
ትሩፊት
“ፌቅረ ውቢቱ በጨረፌታ ስታየኝ… ተ ጢሻ ውስጥ ገባሁ እርቃኑን በሚወዲት የታየ ወጣት ቀጥተኛ አጋጣ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 70
አምሳሌ” የሚናገረው ንግግር ተረክ ሚ እውነት
የሻው ተሰማ የጥቁር “የቀበጡ’ሇ ቀብርህ በዜተት ይሁንና! አንተ ወጭማዲ … ዜተታም የተባሇ ገበሬ የተናገረው ንግግር ዴንገቴ የበሊይነት ስዴብ 137
አፇር ት ሞት መሌስ
ትሩፊት
እየቆጋሁ የማርስበት!
አይገኝም”
የሻው ተሰማ የጥቁር “ዏሌጋ ቀ ሌቧ ቢሳብ ብዬ እያንቋረርኩ… የአፇቀራትን ጉብሌ ቀሌብ ሇመሳብ ያዯረገው ዴንገቴ የበሊይነት ማጋሇጥ 49
አፇር ሲለት መሌስ
ትሩፊት
የቆጠረችኝ አይመስሌ ጥረት ያሌተሳካሇትን ወጣት ታሪክ የሚያወሳ
ዏመዴ”
የሻው ተሰማ የጥቁር “ዏሌጋ የሚመስሌ ጠሊ ስንከሇብሰው … አንፇራጦ ይንጠን ጀመር ሇመጥሇፌ ያሰቡ ጎረምሶች በጠሊ ሞቅታ ቀጥተኛ አጋጣ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 49
አፇር ሲለት ተረክ ሚ እውነት
ትሩፊት
የዯረሰባቸውን የሚተርክ
ዏመዴ”
የሻው ተሰማ የጥቁር “ዏሌጋ በያን ጊዛ ግን ዴህነት ያ ዯፇረሰው ጠዲሎ … ሇመጥሇፌ ያሰቡ ጎረምሶች በጠሊ ሞቅታ ቀጥተኛ አጋጣ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 50
አፇር ሲለት ተረክ ሚ እውነት
ትሩፊት
ተ ሰቅ ሇው አሌወርዴ አለ የዯረሰባቸውን የሚተርክ
ዏመዴ”
ሽመሌስ ስዩም ሙዴ 46 በትንታኔ ው
"ፃፃ "መቼም እሺ ዯብይዬ ነው የምትሇው" ሇየት ባሇ ቁሌምጫ የተዋቀረ በቃሊት ቁሌም የበሊይነት ማጋሇጥ ውስጥ
የሇኝም" የተዋቀረ ጫ ቀርቧሌ
ሽመሌስ ስዩም ሙዴ "ፃፃ ገፀሬ፡፡ ፅፊ ከዙህ ፅንታዊ!" … ተ ሞ ፃሞ ፀች ብ ኝ ሇየት ባሇ አነጋገር የተዋቀረ ስዴብ በቃሊት ቁሌም የበሊይነት ስዴብ 52
»
የሇኝም" አይዯሌ እንዳ፡፡ ይቺ ሞፅሟፃ የተዋቀረ ጫ
ሽመሌስ ስዩም ሙዴ "ፃፃ ቀጥተኛ አጋጣ ያሌተጠበቀ 47
ጨነቀኝ፡፡ በየት ሌው ፃ? … ብፀብቃት ሇየት ባሇ አነጋገር የተዋቀረ የመጃጃሌ ታሪክ ማስዯነቅ »
የሇኝም" የሇችም ተረክ ሚ እውነት
ሽመሌስ ስዩም ሙዴ "ፃፃ ቀጥተኛ አጋጣ ማስዯነቅ ያሌተጠበቀ 47-48
“የት ነው ሙዙቃው? ስሇው ገሇፇፀ … ገሇፇፀና ሇየት ባሇ አነጋገር የተዋቀረ የመጃጃሌ ታሪክ »
የሇኝም" “አፕሪሌ ዗ ፈሌ” አሇኝ፡ … ፀብቄ አጃጃለኝ ተረክ ሚ እውነት
ሽመሌስ ስዩም ሙዴ “ፇሇጣ” ኤዴስና የስርዒተ-ፆታ … ተ ከራ ክሮ የሴትነትን ጉ ዲ ይ ሳያምኑበት ገንብ዗ብ ሾርኒያዊና ሽርዯዲ የበሊይነት ስዴብ
ምጸታዊ 16
ይፇሌ ጣሌ መሰብሰቢያ ስሊዯረጉ ወንድች የሚያወሳ
ሙሴ ያዕቆብ ሇረጃትሽ #uìKAƒ ›”Ç”Æ uŸ?õ-Ÿ?ፋ Vp ታ• እየታገዘ... ›”}” በአራዲ ቋንቋ የተዋቀረ ሇየት ያሇ በቃሊት የአራዲ የበሊይነት ማጋሇጥ 1 በትንታኔ ው
ቀንዱሌ ሌበሌ ውስጥ
እ”ËU`$ የተዋቀረ ቃሊት
ሀላለያ ÁL ይኛ¨<” ጌታ eUI” •¾Ö^...$ አነጋገር ቀርቧሌ

ሙሴ ያዕቆብ ሇረጃትሽ #uìKAƒ Ý\“ •እ’@Ò ’< u=K”e; በአራዲ ቋንቋ የተዋቀረ ሇየት ያሇ አነጋገር በቃሊት የአራዲ የበሊይነት ስዴብ 3
ቀንዱሌ ሌበሌ እ”ËU`$
»
ሀላለያ የተዋቀረ ቃሊት
ሙሴ ያዕቆብ ሇረጃትሽ 33
"ካታንጋ" "ዚሬ ‹የቡዳና› ነገር ሆኖብኝ ካታንጋን ከተሇየሁት በርካታ ከላሊ ቋንቋ የተዋቀረ ሇየት ያሇ አነጋገር በቃሊት ከላሊ የበሊይነት ማጋሇጥ
ቀንዱሌ ሌበሌ
ሀላለያ ዒመታት ሆነውኛሌ" የተዋቀረ ቋንቋ »
ሶስና አሸናፉ ከራስ ሽሽት “አያቴ” በስመአብ! ይህን ሁለ ምን ሉያዯርገው ነው … ከምሮ ምግብ ከምረው ስሇሚያነሱ ቡፋ ሾርኒያዊና ሽርዯዲ የበሊይነት ማጋሇጥ 46
ምጸታዊ
እስከራቱ ያነሳሌ? ዯርማሾች የቀረበ አነጋገር
ሶስና አሸናፉ ከራስ ሽሽት «አውዲመ ሾርኒያዊና ሽርዯዲ አሇመጣጣ ም ማኮሰስ 3
አጎታቸውን «ጋሽ እገላ » … ጆሮዎቼ አክብሮት መቅረቱን የሚያሳይ ሽሙጣዊ
ት» ምጸታዊ
ተሸማቀዋሌ አነጋገር
ሶስና አሸናፉ ከራስ ሽሽት «ጊዛ» ጊዛ አግኝታችሁ ፌርዴ ቤት ብቅ ብሊችሁ ታማኝነት ጠፌቶ ፌቺ መበርከቱን ሾርኒያዊና ምጸት አሇመጣጣ ም ማኮሰስ 36
ምጸታዊ
ብታውቁ የቀሇበት ጣታችሁን ትቆርጡ ነበር የሚያሳይ ስሊቃዊ ንግግር

X
 አባሪ ሶስት-ቃሇ ምሌሌስ ከወግ ዯራሲያን ጋር
ይህ የሂዩመር አጠቃቀም እና ፊይዲ ከ 1976 ዒ.ም ወዱህ በታተሙ ወጏች ውስጥ በሚሌ ርዕስ ሇሚሰራው የማስተርስ ዱግሪ
ማሟያ ጥናት ከተሇያዩ የወግ ዯራሲያን ጋር የተዯረገ ቃሇ ምሌሌስ ነው፡፡

የመጀመሪያው ቃሇ ምሌሌስ ከዯራሲና መምህር የሻው ተሰማ ጋር የተዯረገ ነው፡፡

ጠያቂ - የሻው ሇዙህ ቃሇ ምሌሌስ ፇቃዯኛ ሆነህ በመገኘትህ በጣም አመሰግናሇሁ፡፡ በመቅረፀ ዴምፅ ዴምፅህን ባስቀረው ቅር አይሌህም
ብዬ አስባሇሁ?!
የሻው - መቅረፅ አይዯሇም ብትወስዯኝም ችግር የሇብኝም፡፡
ጠያቂ - በጣም አመሰግናሇሁ፡፡ ከወግ እንነሳ፣ ወግ ምንዴነው ሊንተ?
የሻው - እኔ ምን አሌባት አሻሚ ፅንሰ ሀሳብ እንዲይሆን እፇራሇሁ-በአማርኛ እና በእንግሉዜኛ፡፡ አንዲንዴ ጊዛ የእንግሉዜኛውን
terminology ወስዯን ወዯ እኛ ሀገር ስናመጣ ምንአሌባት አሻሚ ይሆናሌ- የሚሌ ፌርሃት ግን አሇኝ፡፡ አሁን essay
የሚለት ነገር ሉሆን ነው ወግ ማሇት፡፡ በዚ መሌክ ትረደት ይሆን እናንተ? I do not know, essay የሚለት ነገር
አሇ፤ creative writing ዯግሞ የሚለት አሇ፡፡ እና በኛ ሌማዴ ዯግሞ “ወግ አወጋሃሇሁ፤ እማወጋህ አሇኝ” ሲሌ -
የሚጠቀመው ነገር አሇ - essay ሇማሇት አይዯሇም፡፡ ምክንያቱም ቃሊዊ የሚሆነው፣ at the same time፣ “እማወጋህ ነገር
አሇኝ” ሲሌ፣ as such series የሆነ ነገር፣ ሚስጥር አይዯሇም፡፡ ግን - ወኛየ
዗ ሆነ ነገር ጣዕም ያሇው ስታዲምጠው፣
ስታሊምጠው፣ ስታጣጥመው የሆነ የተሇየ ጣዕም የሚሰጥህ - ቁም ነገሩ ዜም ብል ዯርቆ ሳይሆን እያዋዚ እያዋዚ፣ ክችች
ብልብህ ሳይሆን፣ ዴርቅ ብልብህ ሳይሆን፣ ግን አንዱያውም እያሊብህ፣ ዗዗ብ ህ፣ ስሜትክን እያባበሇሌህ፣ ስሜትክን እየቃኘሌህ፣
በጣም relaxed ሆነህ፣ የምታዲምጠው፣ ያዜ ሇቀቅ እያዯረግህ፡፡ አንዲንዳ ከላሊም ጉዲይ ቦጨቅ እያዯረግህ ትዯባሌቃሇህ፡፡
እሱን እንግዱህ ወግ እንሇዋሇን፡፡

የሆነ አንዴ ክር ይኖረናሌ፤ የቁም ነገር ክር ይኖረናሌ፤ አውጊው የሚመው፡፡ ዗ው ፡፡ ያቺን ክር ነው አውጊዎች
የሚያጠነጥኑት፡፡ ሇምሳላ የሚያወጉት ነገር ስሇ ቡና ስርዒት ቢሆን፣ ወይም ስሇ ቡና ceremony ቢሆን፣ ያንን ወግ ሲያወጉ
ዴርቅ ብሇው፣ በቃ ምንዴነው? ሳይንሳዊ በሆነ አተናተንና አኳኋን አይዯሇም፡፡ ላሊ ጊዛ ከሻይም ceremony ሉያመጡም ይችሊለ፤
ከሠርግ ceremony ሉያመጡ ይችሊለ፤ ከውቃቢ ceremony ሉያመጡ ይችሊለ፡፡ እንዯዙህ እያዯረጉ ግን በጣም ወኛ ዗ኛ
በሆነ፣ ሇዚ ባሇው፣ እርግት ባሇ እና በዙህ መስመር ሊይ የምታስገባው አይነት ተራክቦ ነው፡፡ ወግን የምታስበው፣ አንደ
ይሄ ሲሆን፣ ሁሇተኛውና ላሊው የሚሇየው ነገር አሳታፉነቱ ጭምር ይመስሇኛሌ፡፡ ወግ የአንዴ አቅጣጫ ፌሰት አይዯሇም፡፡
ከአንዴ አቅጣጫ ፇሶ ላሊው ውስጥ ሄድ የሚገባ ብቻ አይዯሇም፡፡ ከአንደ ወጥቶ ላሊው ሊይ ብቻ የምትዯነቁረው ብቻ
አይዯሇም፡፡ ግን የሆነ አሳቤን እረዜራ
዗ሁሇ እ ኔ በእርዕሰ ጉዲዩ ሊይ (በዚች በተሰጠኝ ርዕሰ ጉዲይ) የሆነ ጭብጥ ይኖራሌ፣
መሀሌ ሊይ በሱ ሊይ ሀሳቤን እኔ አቀርብሌሃሇሁ አንተ አፀፊ ትሰጣሇህ፡፡ አንተ ምሊሽ ትሰጣሇህ፤ አንተ ግብር መሌስ
ትሰጣሇህ፤ ሊንተ ግብር መሌስ እንዯገና እኔ ግብር መሌስ እሰጣሇሁ፡፡ አንተም እንዯገና ከዚ ጉዲይ አንፃር ሀሳብ ሌታፇሌቅ
ትችሊሇህ፡፡ እና እንዱህ አሳታፉነት ባሇው መሌኩ ምናሌባትም almost እኩሌ በሆነ /mutual interaction, mutual
share/ ባሇበት መንፇስ የምታስኬዯው ነው፡፡ ፅሁፈም ሊይ ሲሆን ይሄን ትጋብዚሇህ፡፡ አዴማጭም ከሆነ አዴማጭህን አንባቢም ከሆነ
ተዯራሲህን፣ ትጋብዋህ፡፡
዗ ህ፡፡ሇmeaning እሱም እንዱሳተፌ ሇማዴረግ ነው፡፡ ውይይቱ informal እንዱሆን more ኢ-
መዯበኛዊ መሌክ እንዱይዜ እና እኔና አንተ የሚሌ አይነት ስሜት እንዱፇጥር፣ እንዱህ ገሇሌተኛ ሆነህ ወዯሱ የምትሌከው ብቻ
ሳይሆን፣ እኔና አንተ፣ አንተና እኔ፣ ምናምን እያሌክ የምታስገባው ነገር ነው፡፡ ስሇሆነም አሳታፉነቱ ላሊው መገሇጫው
ይመስሇኛሌ፡፡

ላሊው ምንዴነው ስነ-ፅሁፊዊ ገፅታ አሇው፡፡ ስነ-ፅሁፊዊ ገፅታ ስንሌ ማዋዚቱ፣ ምናአሌባት አንደ ሁነኛ ጉዲዩ ሆኖ፣ ግን
ማዋዚት፣ በራሱ ብቻ አይዯሇም ወግን ወግ የሚያዯርገው፣ ግን አገሊ ሇፆቹ፣ ምንአሌባት ዗ይቤ ሉኖረው ይችሊሌ፣ ቅኔ
ሉኖረው ይችሊሌ፣ (ትርክቶች) ነገር ሉያመጣ ይችሊሌ፣ ወይ ከላሊ ጉዲይ በጭቆ እዙህ ጋር እያስማማ ሉሄዴ ይችሊሌ፡፡
እነዙህ literariness የምትሊቸው ነገር፣ ስነፅሁፊዊ የምትሊቸው ወይም poetic የሆነ nature (ስነ ግጥማዊነት ያሇው
ጠባይ) እንዯዙያ ያሇ ጠባይ ነው ተሊብሶ፣ እንዯዙያ ያሇ ባህሪ ወርሶ፣ ነው የሚቀርበው፡፡ እንጂ

XI
 ዯረቅ በዯረቅ የሚቀርብ አይዯሇም፡፡ ውስጡ የምታመጣቸው ማዋዣዎች አለ፡፡ እና እነሱ ስነፅሁፊዊ መሌኮች ናቸው፤
ስነፅሁፊዊ ገፅታዎች ናቸው ስነፅሁፊዊ አሊባዎች አለ፡፡ እና more attractive ይሆኑ ይሆናሌ፡፡ ማሇትም more
participatory እና more informal ነው፡፡ አንዴ ብጣሽ ጉዲይ ግን ትኖራሇች - ነገሮችን የሚያጠነጥኑባት፡፡ ነገሮች
ሁለ ዝረው ዝረው ወዯ እሷ የሚመጡባት፣ አንዱት የቁም ነገር ክር ኖራሇች፡፡ እና እንዯዙያ ሆኖ የሚሄዴ ነው፡፡
ሆኖም ግን እሱን ዴርቅ ባሇ ሁኔታ እሱ ሊይ ብቻ ነጥብ እንዲትርቅ እያዯረገ፣ ቃሇ ጉባኤ እንዯሚያዜበት አይነት ነገር
አዴርገህ ብቻ አታቀርብም፡፡ ሇቀቅ ባሇ፣ ዗ና ባሇ፣ ፇታ ያሇ ስሜት ይህየ ዗ ምታቀርበው ነገር ይመስሇኛሌ - ወግ፡፡ ምን
አሌባት I don’t know ገሌጨው እንዯሆነ፡፡
ጠያቂ - አይ በጣም ጥሩ፡፡ ሳነበው የማገኘውንም ነገር ነው ጠቅሊሊ የገሇፅክሌኝ፡፡ የሻው
- essay ከሆነ አሁን ሉከፊፇሌብን ይችሊሌ፡፡
ጠያቂ- አዎ! ግን ምን ይሇየዋሌ
የሻው - እኛ ወግ የምንሇው (በሌማዴ አበውም እመውም ወግ የሚለት) ነገር essay ከሚሇው ይሇያሌ፡፡ አንዯኛ essay by
its nature written ነው:: Secondly, essay ከሆነ ሁሇት form አሇው፡፡ literary form አሇው non literary form
አሇው፡፡ እና formal ከሆነ አንዴ ርዕሰ ጉዲይ ሊይ ያተኩራሌ፡፡ ማሇት በጣም ሳይንሳዊ በሆነ አቀራረቡ የሚፃፈበት ነገር
ነው፡፡ ግን በጣም የተቀነበበ ነገር ሊይ የሚመሰረት አይነት ነገር ነው፡፡ literariness ካሇው ግን ሌክ እኛ ወግ ብሇን
በሌማዴ
዗ሌ ማ ዴከምንጠራው ነገር ጋር የሚመሳሰሌ ይመስሇኛሌ፡፡ written ከመሆኑ በቀር essay የሚባሇው ነገር፡፡
ጠያቂ፡ አዎ! ምን አሌባት informal essay የሚሇውስ? ሇመጀመሪያ ጊዛ የኔ 76 ሊይ መስፌን ሀብተማርያም “የቡና ቤት ስዕልች”
ሲያወጣ፣ ዯበበ ሰይፈ መግቢያ ፅፍሇት ነበር፡፡
የሻው - አዎ ጽፍሇታሌ፡፡
ጠያቂ - እዚ ሊይ informal essay ን ሇምን ወግ አንሇውም? ይሄን ያነሳናቸውን ባህሪዎች ሁለ ይይዚሌ፡፡ ኢ-መዯበኛውን፣ ወግ
ብሇን ብንጠራውስ ብል ነበር። - ጨዋታውን ሁለ፣… በአጠቃሊይ የወግን ባህሪ ስሇሚይዜ በቃ በዙህ ውስጥ ሉካተት
አይችሌም ወይ?
የሻው - I fell so
ጠያቂ - እኔም ወግ ስሌ Informal essay ኡን ሇማሇት ነው፡፡ ግን አንዲንዴ ጊዛ በተሇይ አንዲንዴ የጋዛጣና የመጽሔት
ጽሁፍች ሊይ ስትመጣ ይሄኛው ወግ ነው ወይ? ይሄኛው ወግ አይዯሇም ወይ? ስትሌ የሚያስቸግሩ ነገሮች አለ፡፡ አሁን
ሇምሳላ መጣጥፍች አለ፡፡ just essay ብሇህ የምትጠራቸው፡፡ እና አንዲንዴ ጊዛ ትንሽ ሇዚ ሇመስጠት ይሞክራለና ወግ
ሌንሊቸው እንችሊሇን? አሁን በጋዛጣው በምኑ የሚፃፈ article ኦችን እና መሰሌ ፅሁፍችንስ? ሇዚ ስሊሇው ነው ወግ
የምንሇው?
የሻው - ወግ ሇማሇት ግን፣ ወግ necessarily story ሉኖረው ይገባሌ፡፡ ትረካ ነገር (ትረታ) መኖር ያሇበት ይመስሇኛሌ፡፡
story የምትሇው ነገር መኖር አሇበት፡፡ የሆነ የሚተረክ ነገር፣ አንዴ የገጠመኝ ቁራጭ ሉሆን ይችሊሌ፣ አንዴ የሁነት
዗ሇሊ ሉሆን ይችሊሌ፣ እና ይቺን የሁነት ዗ሇሊ አስመሌክተህ የምትተርታት (ወይም ምንዴነው narrate የምታዯርገው)
አይነት ነገር አሇ በኛ ወግ ውስጥ፡፡ የሆኑ ባሇጉዲዮች ይኖሩናሌ - ባሊቸው ገፀባህሪያት፡፡ እነሱ እነሱን ጠቅሰህ በእነሱ ጉዲይ ዘሪያ
ነው የምታወጋው፡፡ እና አውጊው አንዴ የማወጋህ ነገር አሇኝ ምናምን ብል ሲሌ፣ ወግ ብል ሲሌ፣ the implication is
that, there is something narrated or there is some sort of story telling
ጠያቂ - አጭር ሌቦሇዴ ጋር ያሇውስ ነገር? የሻው -
I don’t think
ጠያቂ - በእርግጥ አጭር ሌቦሇዴ ሴራው ጠጣር ነው። ሲሄዴ በአንዴ መስመር ሆኖ ይሄዲሌ - ያው plot ኡ ስሊሇ፡፡ ግን
አንዲንዴ ጊዛ ወጣ የሚለ አጭር ሌቦሇድች አለ፡፡ እንበሌ ሇምሳላ የበዕውቀቱ ጽሁፌ፣ በተሇይ አሁን በ CD ያወጣቸው፣
እነሱ እነሱን ስታይ more informal ነው፡፡ እሱም እራሱ “ሽርፌራፉ ታሪኮች” ብል ነው የሚያወጣቸው፣ ወግም
አይሌም፣ አጭር ሌቦሇዴም አይሌም፤ እንዱህ እንዱህ አይነት ነገሮችስ?
የሻው - በዕውቀቱ በስያሜ ሊይ ጥሩ ጥንቃቄ ነው ያዯረገው፡፡ I don’t think, short story ከሆነ purely creative ነው፡፡
ማሇት ዯራሲው እራሱ ፇጥሮ ነው፡፡ ማሇት ባሇጉዲዮቹ የራሱ ፌጡራን ናቸው፡፡ ታሪኩ የራሱ ፇጠራ ነው፡፡ ከነባራዊ አሇም
ጋር ትይዩነት ይኑረው እንጂ፣ ወዯረኛነት ይኑረው እንጅ፣ ወዯረኛነቱን እንዯጠበቀ ሆኖ ግን፣ purely የዯራሲው ፇጠራ
ነው የሚሆነው፡፡ ወግ የሚሇውን ነገር፣ ምን አሌባት “ወግ የሚሇው ቃሌ ሁለንም ያጠቃሌሊሌ፤

XII
 የማውጋት ነገር ከሆነ ረጅም ሌቦሇዴንም አጭር ሌቦሇዴንም፣ ኖቤሊውንም ያጠቃሌሊሌ” እስካሊሌን ዴረስ ግን፣ አሁን ባሇን
ቅንጭብ understanding, short story ወግ ነው የሚሇው፣ አሁን ያሇንን አረዲዴ አይዜም - የሚሌ ፌራቻ አሇኝ፡፡ እሱማ
እረጅም ሌቦሇዴን ወግ ነው ብሇው የሚተቹ አለ፡፡ አንዴ ቴዎዴሮስ ማን ነው የሚባሌ ሰው እንዯዚ ብል ጽፎሌ፡፡ ቆይቷሌ፤
ረጅም ሌቦሇዴን define ሲያዯርግ “… ምናምን ምናምን … ወግ ነው” ይሇዋሌ፡፡ ይሄ ምን ሇማሇት ነው? ወግ ነው ሲሌ፣ የሚተረክ
ነገር አሇ፤ ሇማሇት፣ ከዚም አንፃር ሉያስኬዴ ይችሊሌ፡፡ ቴዎዴሮስ ሙሊቱ እንዯዙህ የሚባሌ ሰው …
ጠያቂ - ቴዎዴሮስ ሙሊቱ ይሆናሌ ያኔ ብላን ሊይ የተፃፇ ከሆነ፡፡ ወይስ ቴዎዴሮስ ገብሬ ይሆን?
የሻው - እንዯሱ ነገር ሉሆን ይችሊሌ፡፡ ስሇዙህ ቴዎዴሮስ ገብሬ አይዯሇም፤ ቴዎዴሮስ ሙሊቱ ነው፡፡ እንዯዙያ ብሎሌ፡፡ ከዙያ
አንፃር ካየኸው ወግ የሚሇው እዚም ሉገባ ይችሊሌ፡፡ I have no problem ግን አሁን ወግን እንዯ ዴምር መጠሪያነቱ ሳይሆን፣
እንዯ ዗ውግ ወስዯ ህ ካየህ፣ በኛ understanding፣ ከነባሩ ማህበረሰብ ተቀብሇን ያቆየነው ወግ የሚሇው ነገር፣ አንዴ የቁም
ነገር ዗ሇሊ አሇ - ያ ነገር እውነት ነው፡፡ በእርግጥ ያሇ ነው፡፡ አንዴ ሰው ሇምሳላ ሇሌጁ ሚስት ሉሇምን ሲሄዴ አስቀዴሞ
ምንዴነው? ቅኝት ያዯርጋሌ፡፡ “እስቲ አንዴ የማወጋህ ነገር አሇ” ምናምን ብል አባቷን እራሱን ሉሆን ይችሊሌ፣ አጏቷን
ሉሆን ይችሊሌ፣ “እንዯው የማወጋህ ነገር አሇኝ እንትናን ሇሌጄ አስቤ ምናምን” ሉሇው ይችሊሌ፡፡ ወግ መሆኑ ነው
እንግዱህ፣ ይሄ እውነት ነው- ነገሩ፡፡ እና ይሄ ከ reality, realistic ምናምን ከሚባለት አንፃር የምታየው ነው፡፡
ወግ መነሻው reality ነው realistic አይዯሇም reality አሇው ግን reality ው ሊይ ዯራሲው modification ይወስዲሌ፡፡
modification አወሳሰደም የአጭር ሌቦሇዴ አወሳሰዴ አይዯሇም፡፡ አጭር ሌቦሇዴ በጣም strict ነው፡፡ በአካሄደ ዗ና አይሌም፤
ወዱያ ወዱህ አይናሌሌህም፤
዗ ም ፇክንያቱም የተቀነበበች መንገዴ ነች ያ ሇችው፣ በዚች ውስጥ ተንዯርዴሮ ማሇፌ ነው
የሚፇሌገው፡፡ ወግ ግን ወዱያ ወዱህ ያዯርጋሌ፤ ዗ርጋ ይሊሌ፤ ወዯዚም - ወዯዚም -ወዯዚም እያዯረገ ያቆያሌ፡፡ ነገሯ ትንሽ
ሆና፣ ዗ሇግ ያሇ ነገር ሁለ ሉያዯርገው ይችሊሌ፡፡ ይሄ ማሇት የመናፇሌ ዗ባ ህሪ፣ ግራ ቀኝ የማየት ባህሪ ያሇው ነው - ወግ፡፡
አንዲንዳ ይህንን ርዕሰ ጉዲዩን ትቶ ላሊውን ሁለ ያነሳሌ which is not actually the nature of short story, I
feel.
ጠያቂ - በተዯጋጋሚ፣ ጣዕመ ሇዚውን ብሇሃሌ፡፡ አዎ አንደ ሌዩ ነገሩ ጣዕም ሇዚው ነው፡፡ ሇወግ፣ ያንን ጣዕመ ሇዚውን የሚሰጠው
ምንዴነው?
የሻው - ቅዴም ያሌኳቸው ነገሮች - ሁሇት ናቸው፡፡ አንዯኛው እራሱ Informal መሆኑ ነው፡፡ informality by nature,
source of beauty ነው፡፡ ሁሇተኛው፣ literature source of beauty ነው፡፡ ገፀባህሪያትን እኮ ስንስሊቸው - ሲሳዯቡ፣
ምናምን ሲለ፣ ምናምን ሲለ፣ አረፌተ ነገሮቻቸው ሲቆራረጡ፣ የአዲምን ስራዎች የምንወዲቸው ሇምንዴን ነው? more
informal ስሇሆኑ ነው፤ ሰዋሰዋዊ አይዯለም፡፡ ሌክ ሰው ሁለ እንዯዙያ ነው የሚግባባው፡፡ nature እራሱ የሰውን ባህሪ ይዝ
ነው የሚመጣው፡፡ ሌክ ማህላትን ስታስብ፣ በአዲም ስራ ውስጥ መዜገቡ ሲያስብ፣ በአዲም ሰራ ውስጥ informal ሆነው
ነው፤ እና very much attractive ነው፡፡ it attracts u; really! እና ሇእንትን አትጨነቅም እና
ጠያቂ - ይህ ራሱ ዯግሞ የህይወት ባህሪ ነው፡፡
የሻው - ህይወት እራሱ ያ ነው፡፡ ከባህሩ ቀዴቶ እርሷሌ፡፡ በእውነተኛው ህይወት፣ real በምትሇው ህይወት እርሷሌ፡፡ ያ ስሇራሰ፣ በቃ
ጠፇጠፈ ይታየናሌ፡፡ የእውነቱ አሇም ጠፇጠፌ እራሱ ሊይ አሇ፡፡ it gives a different flavor – in which I feel
informality by nature is a source a beauty ብሇን ሌናስብ እንችሊሇን፡፡
Something like that, secondly literariness አሇ፡፡ necessarily expression ኑ literariness አሇው፡፡ ዜም ብል
ወግ አይባሌም፡፡ ምክንያቱም in the normal communication even ሰዎች፣ ዴርቅ ባሇ አማርኛ አይግባቡም፡፡ ሁላ አበበ
በሶ በሊ አይለም፤ ይሇውጣለ፡፡ ያንን አገሊሇፅ “አበበ በሶ ቀመሰ” ሉለ ይችሊለ፡፡ “አበበ በሶ ወጠቀ” ሉለ ይችሊለ፡፡ “አበበ
ምናምን …” ሉለ ይችሊለ፡፡ ወይ “አበበ በሶ ነፊ” ሉለህ ይችሊለ፡፡ you know, because literariness ውስጣችን eco
ያዯርጋሌ፤ ይጮሃሌ፡፡ ሁሌጊዛ ስናወራ literary መሆን ትፇሌጋሇህ፡፡ this is a nature of human beings
Linguists ብቻ ናቸው - መከራ የሚያሳዩን፡፡ ምክንያቱም “እንዱህ ነው የሚባሇው - አበበ በሶ በሊ ነው የሚባሇው”
እያለ፡፡ shape አርገው “እንዯዙያ አይባሌም፤ አበበ በሶ ነው” የሚባሇው ይሊለ፡፡ ህዜቡ ግን “አበበ በሶ ምናምን” ብል
ሉተወው ይችሊሌ፡፡ Literariness in some way or another produced ይሆናሌ፡፡

XIII
 creative የሆነ expression አሇ፡፡ እሱ ነው የወዘ ምንጭ የሚሆነው የሚመስሇኝ፤ እሱ ነው የሇዚው ምንጭ የሚመስሇኝ፡፡
ጠያቂ - ሂዩመርስ ምንዴነው? በእርግጥ ሂዩመር የምንሇው ነገር በጣም ሰፉ ጽንሰ ሀሳብ የያ዗ ነው፡፡ እንዯውም አሁን ሳነብ፣
ወይም review literature ስሰራ፣ satire (ሽሙጡም፣ ሽርዯዲውም) ቀሌደም፣ ምፀቱም፣… እነዙህን ሁለ አጠቃሊይ ሂዩመር
ያካትታቸዋሌ፡፡ አንዲንድቹ “አይነት” ብሇው የረሯቸው ዗አ዗ለ ፡፡ አንዲንድቹ “ form” ይሎቸዋሌ፡፡ በአጠቃሊይ ይሄ ሇዚ፣ ሇዚ
ብቻ ሳይሆን፣ ሇቁምነገርም፣ ግርምትም ጭንቅሊትህን ነካ የሚያዯርግ አይነት ነገር፣ “ወይ ጉዴ!” የምትሇውም ነገር፣ እሱስ?
የሻው - ምንም አሌን፣ ምንም አሌን፣ ሂዩመር የሚሇውን ነገር በአማርኛ ጠቅሌል መግሇፅ ያስቸግራሌ ነው እንጂ፣ ሂዩመር
የሚሇውን ነገር፣ ምንም አሌን፣ ምንም አሌን፣ የዴምፀት ጣጣ ነው፡፡ የሚፇጥረው ዴምፀት ነው፡፡ ዴምፀቱ different types
ሉሆን ይችሊሌ፡፡ እንዲሌነው አቃቂር ሉሆን ይችሊሌ፡፡ meaning የዴምፀት ጣጣ ነው፡፡ ማሇት አንዴን ነገር ስትሇው፣
በምን መንገዴ ነው ያወጣኸው? እዚ ሊይ የምትፇጥረው ሂዩመር ነው፡፡ አቃቂር ስትፇጥር ሂዩመሩ ይመጣሌ- necessarily
ማሇት ነው፡፡ ሽሙጡም ቢሆን፣ ሉያንስ ሉያዴግ ይችሊሌ እንጂ፣ ሂዩመር ይኖረዋሌ፡፡ ሉያንስ ሉያዴግ ይችሊሌ -
ምክንያቱም ሽሙጥ በባህሪው መረር ያሇ ነገር ስሇሆነ ሉያንስ ሉያዴግ ይችሊሌ፡፡ ግን ሂዩመር ይኖረዋሌ፡፡ አነሰም አዯገም፡፡
ላልች ዴምፆች የዴምፀቱ አይነት neutral tone ካሌሆነ በስተቀር any tone ሂዩመር አሇው፡፡
ጠያቂ - ዗ይቤውስ በሂዩመር ስራዎች ውስጥ
የሻው - ዝሮ ዝሮ ዴምፀት ነው የሚያቅፊቸው፡፡ የሆነ የምት ሇው ነገር፣ የሚሰጠው tone ነው፣ ሂዩመርን የሚያመጣው፡፡ ምክንያቱም
አንዴ ሰው በኃይሌ ተቆጥቶ እኮ ሂዩመር ይፇጥራሌ፡፡ በኃይሌ ተቆጥቶ የሚናገረው ነገር ሉያስቀን ይችሊሌ፡፡ ውስጣችን የሆነ
ነገር ሉፇጥር ይችሊሌ፡፡ meaning የሱን ምሬት ሳይሆን አገሊሇፁ እኛ ውስጥ የሚፇጥረው ሂዩመር አሇ፡፡ እና ሇዙህ
ነው “ፉታውራሪ መሸሻ ስዴባቸው ያምራሌ” የሚባሇው፣ እሳቸው ተናዯው ነው የሚሳዯቡት፣ ግን ሂዩመርስ ነው
ስዴባቸው፡፡ ዜም ብሇው ተራ ስዴብ ስሇማይሳዯቡ ነው፡፡ ሽሙጣቸው ሂዩመርስ ነው፡፡ ሲያሽሟጥጡ ሂዩመርስ ነው፡፡
ስሇሆነም ዴምፀቱ ነው፡፡ ሲናገረው “አፇር ብሊ !” ቢሌ “የአፇር ብሊ” ዴምፀት sometimes positive ይሆናሌ፡፡ እና የሆነ
ሂዩመር ይፇጥራሌ፡፡ ላሊ ጊዛ bitter ይሆናሌ፡፡ ላሊ ዴምፀት ይሆናሌ - ተቃራኒ ዴምፀት ይፇጥራሌ፡፡ በዯራሲውና
በተዯራሲው መካከሌ በአፌሊቂው እና በተቀባዩ መካከሌ ባሇው ተራክቦ ውስጥ የሚወረወረው መንፇስ ያሇው ዴምፀት ነው
ሂዩመርን የሚያመጣው፡፡ እኔ ሊንተ የሆነ ነገር ስናገርህ በሽሙጥ አቅጣጫ ይሁን ወይም በላሊ አቅጣጫ ይሁን የሆነ ነገር
ስናገርህ፣ በኛ መካከሌ የተፇጠረው መንፇስ የሚፇጥረው ዴምፀት አሇ፡፡ ሂዩመርን የሚይው ዗ው ነገር tone መሆን አሇበት ብዬ
አስባሇሁ፡፡ ሄድ ሄድ ግን ዴምፀቱ በተዯራሲው ዗ንዴ የሚፇጥረው/የሚያጭረው ፇገግታ መኖር አሇበት፡፡ ከፇገግታ አንፃር ነው
የምናየው፣ ከቁጣ አንፃር ከእሌህ አንፃር፣ ካየነው ሇተዯራሲው ሂዩመር አይዯሇም፡፡ ላሊ ስሜት ነው የሚፇጥረው - negative
ነው፡፡ ግን ሂዩመር ከሆነ negative ም ቢሆን የሚፇጥረው፣ ተዯምሮ የሚፇጥረው ግርምት፣ ብቻ በውስጥህ የሆነ ዗ና
የሚያዯርግ ነገር፣ ዗ና የሚያዯርግ መንፇስ ይፇጥራሌ፡፡ I think that is Humor
ጠያቂ - ምን ፊይዲ አሇው? በወግ ውስጥ
የሻው - አንዴ የ literature አቅጣጫ ነው ዴምፀት፡፡ በዴምፀት እኮ ነው የምትጫወተው፡፡ በስነ ግጥም ውስጥ ዴምፀቱ ካሊማረሌህ፣
ስነግጥም እንዳት ስነግጥም ሉሆን ይችሊሌ? ምክንያቱም ስነ ግጥም neutral tone ካሇው ስነግጥም አይሆንም፡፡ after all
neutral tone ያሇው ስነ ግጥም አታገኝም፡፡ neutral tone ያሇው ስዴብ አታገኝም፡፡ neutral tone ያሇው ምርቃት
አታገኝም፡፡ neutral tone ያሇው እርግማን አታገኝም፡፡ any literary form literariness አሇው ካሌን neutral tone
የሇውም ማሇታችን ነው፡፡ ሁለም ግን ሂዩመር አይዯሇም - በእርግጥ፡፡ እና literariness ነዋ የሚፇጥረው፡፡ የሚያስገርም -
የሚያስዯምም፣ የሚያስቅ የሚሇውን ነገር በዚ ነው የምንፇጥረው፡፡ ሂዩመሩን የሚፇጥርበት መንገዴ፣ ብቸኛው የስነ-ጽሁፌ
ምንጭ ሉሆን ይችሊሌ፡፡
ሁሇት ላቦች የሽማግላውን በግ ሰርቀው በለባቸው፡፡ ሽማግላው ማን እንዯበሊው አውቀዋሌ፡፡ ዜም ተባባለ፡፡ ተዲፇጡ፡፡ አንዴ
ቀን ሰርግ ቤት ተገናኙ፡፡ ስሇሆነም ሰርግ ቤት ተገናኝተው፣ ላቦቹ ዗ፇን ይጀምራለ፡፡
“እርስዎም ሳይነግሩን እኛም ሳንፇሌግ

XIV
 የሚያሳዜን የሇም እንዯርስዎ በግ” አሎቸው፡፡ ሂዩመር ፇጥረዋሌ፡፡ አሁን የዙች ግጥም መነሻ ሂዩመር
ነው፡፡ “የሚያሳዜን የሇም እንዯርስዎ በግ” ብሇው ሲብቱባቸው ዗ብ ቱባቸ ው ሇተረዲ ሰው በጣም ትሌቅ ሂዩመር ነው፡፡ ግን ስዴብ ነው፡፡ as
the same time እሳቸው ዯግሞ መሌስ ሰጡ፡፡ እዙያው ተራቸውን ሰፊ ሰፊ አዴርገው፣ አለና መሌስ ሰጡ “ዋሇ ሰነበተ
ከጠፊብኝ በጉ
እስኪ እየጋጣችሁ እናንተም ፇሌጉ” አለ፡፡
ስሇዙህ ይሄ እራሱ ዯግሞ የገነነውን የዚኛውን አፀፊ ስሇመሇሰ፣ የዚኛውን አፀፊ ሰሊጣፊው፣ ሂዩመሩ በጣም ሌቆ ተገኘ፡፡
enjoy ያዯረግነው አሁን በሂዩመር ምክንያት ነው፡፡ ሂዩመር ባይኖር ኖሮ enjoy አናዯርገውም፡፡ ስሇሆነም ሂዩመር የስነጽሁፌ
ብቸኛ ምንጩ ሉሆን ይችሊሌ፡፡ Especially እንዯ ቅኔ ባሇ ነገር ሊይ ስትመሇከት፣ ቅኔዎች (የአማርኛ ቅኔዎች ብዘዎቹ)
የሂዩመር መሌክ ነው ያሊቸው፤ ሂዩመርስ ናቸው፡፡ ሲሳዯቡ ሂዩመርስ ናቸው፤ ሲጠይቁ (የወሲብ ጥያቄ ሲጠይቁ)
ሂዩመርስ ናቸው፡፡ ሲፍትቱ ሂዩመርስ ናቸው፤ ሲተቹ /criticize/ ሲያዯርጉ ሂዩመርስ ናቸው፤ ብዘ የተሇያዩ ናቸው፡፡
ስሇዙህ ያ ሂዩመር ነው በተሇይ ቅኔዎች ሊይ የምታየው፡፡ ብዘዎቹ ቅኔዎች ሂዩመር ነው የሚፇጥራቸው - literary
ውበታቸውን፡፡ there for source of beauty ነው ሂዩመር፡፡
ጠያቂ - በዚ ሊይ ዯግሞ ቀሊሌ ማስተማሪያ ነው፡፡ እየሳቁ ማስተማር፣ ወይም ፉት ሇፉት እየሰበከ አያሰሇችህም -
የሻው - exactly! ምንም ጥርጥር የሇውም፡፡ “ስነጽሁፌ ማስተማሪያ ነው” ባንሌም እንኳን ግን፣ የሚያሰርፀውን ጭብጥ
የሚያስተሊሌፇውን መንገዴ፣ በመድሻ ሰብሮ ሳይሆን አስርጏ ነው፡፡ በቃ ስሌህ፣ ምንም አካሌ ሳይሰብር፣ ማሇት፣ ተዯራሲውን
ሌቡን እንዯ ዴንጋይ ብናዯርግ፣ የተዯራሲውን ሌብ መስበር አያስፇሌገውም ውስጥ ሇመግባት፡፡ ዜም ብል በዴንጋዩ ውስጥ
ሰርጏ ይገባሌ እንዯ መንፇስ፡፡ እሱ ነው literariness የምንሇው፤ ማስረጽ የምንሇው እሱ ነው፡፡ የዚን መሌክ ሉኖረው
የሚችሇው፣ ከሁለም ክሂሌ ይሌቅ፣ የሂዩመር ክህልት በጣም የሊቀ ነው፤ እጅጉን የሊቀ ነው፡፡ ያ ችልታ አሇው፡፡ ያ
ብቃት አሇው - ሂዩመር፡፡ ምንም ሳይከፊህ ሰዴቦህ ይሄዲሌ፡፡ ምንም ሳይከፊህ፡፡ አንተም ገብቶህ ተተችተህ ስቀህ ትሄዲሇህ፡፡
እና ላሊም ጊዛ ስታገኘው ሊታቄምበት ትችሊሇህ፡፡ እና ሂዩመር በጣም ቆንጆ አይነት መንገዴ ነው፡፡ criticism ሊይ
(በተሇይ social criticism ሊይ)፣ አሇቃ ገብረሃና የሚፇጥሯቸውን ነገሮች ተመሌከት፡፡ ማንንም ሳያስከፈ ማንንም ደሊ ሳያነሱ
ተሳዴበው ይሄዲለ፡፡
ጠያቂ - እራሱ ተሳዲቢውም “እንዯዙህ አለኝ እኮ አይገርምም?” ይሊሌ
የሻው - ሌክ ነህ “አይገርምም?” ብል እንዱያውም እሳቸውን appreciate ያዯረጋሌ፡፡ “አህያ ረገጠኝ” ሲለ እሳቸው ላሊ ጊዛ
እኮ “እንዱህ መትቻቸው አህያ ረገጠኝ አለ” ይሊሌ እሱ፡፡ እንጂ “አህያ ነህ!” ቢለት ግን የሚያመጣውን ጠንቅ (ቀውስ)
ተመሌከት፡፡ ስሇዙህ interesting ነው፡፡
ጠያቂ - ሆነ ብሇህ የምትጠቀምባቸው ቴክኒኮች አለ? አንተ ስትጽፌ እንዯዙህ፣ “አሁን እዙህ ጋር ማሇሳሇሻ ወይም እዙህ ጋ
ሇዚ ሌስጠው” በሚሌ የምትጠቀመው ነገር አሇ? ወይስ እራሱ በጽሁፌ ውስጥ ይሄዲሌ?
የሻው - አይ! እኔ በእውነት ትዜ ብልኝ አያውቅም፡፡ ዜም ብዬ ስጽፌ እንዯ አጋጣሚ ጽፋያሇሁ እንጂ ምንም ትዜ ብልኝ፣ ይሄን
እዙህ ጋር ባስገባው ወይ ይሄን ቴክኒክ እዙህ ጋር ሊስገባው፣ ብዬ አሊውቅም፡፡ ምን አሌባት ያንን ዜም ብሇህ አውጋ
ብትሇኝ እንዯዙያው የማወጋ ይመስሇኛሌ፡፡ እንጂ ቴክኒክ ወስጄ በዙህ ምናምን ብዬ አስቤ አሊውቅም
ጠያቂ - አስተዲዯግ፣ ንባብ፣ ላልች ነገሮች፣ … ግን፣ ያው መቼም ተጽዕኖ ይኖራቸዋሌ?
የሻው - አይ እኔ ንባብ አይዯሇም፡፡ እኔ የጻፌኳቸው ነገሮች ምን ያህሌ ብቃት እንዲሊቸው ባሊውቅም፣ እኔ የምጽፊቸው
ነገሮች በፌጹም ከንባብ ጋር ግንኙነት የሊቸውም ብዬ አስባሇሁ፡፡ purely ግን ከ culture ጋር ነው ግንኙነት ያሊቸው
ብዬ አስባሇሁ፡፡
ጠያቂ - እኔም ሳየው ራሱ፣ ያንተን፣ ትክክሌ ኢትዮጵያዊ ኢትዮጵያዊ የሚሸት እንዯሆነ ነው መመስከር የምችሇው
የሻው - እንዯሱ ነገር ነው፡፡ እኔ culture ነው መነሻ የማዯርገው፡፡ እና እኔ ካነበብኩት ከየትኛውም ጋር ምንም ቴክኒክ
አሌተጠቀምኩም፡፡ ከውጭም ከሀገር ውስጥም አንብቤ በዙህ ቴክኒክ ብሄዴ ያሌኩት ነገር አሊስታውስም፡፡ የተወሰኑትን
ብቻ ሳይሆን ዋናዋናዎ ቹን ግን ሥራዎች አንብቤያሇሁ በዚ ዯረጃ ምንም አሊስታውስም፡፡
ጠያቂ - ምጋቤ ምሊሹስ? ከሰው ያሇው feedback ስ ስታገኝ? በኢትዮጵያ ሬዱዮ የሚነበቡ ነበሩ፡፡ ሌጅ ሆኜ አስታውሳሇሁ
የኮተቤው የሻው ተሰማ ሲባሌ፡፡
የሻው - አንዲንድቹ በኢትዮጵያ ሬዱዮ የተሰራጩ ነበሩ፡፡ ያኔ ጥሩ feedback ነበር፤ ያኔ ጥሩ feedback ያሇ ይመስሇኛሌ፡፡ ብቻ
አሊውቅም፡፡ 1 ኛ ሰው እንዯዙህ እያየ እንዱሇኝ አሌፇሌግም፡፡ የዚ አይነት ዜንባላ ስሇላሇኝ ሰውን ጥሩ ነው ወይ? ብዬ
ጠይቄ አሊውቅም ሰዎች ግን ዜም ብሇው አስተያየት ይሰጣለ፡፡

XV
ጠያቂ - በተሇይ እኔ የምሇው፣ መሇየቱ፣ normally መጣጥፍች (ወጏች) ይቀርባለ - በተሇያየ አኳኋን፡፡ ግን ኋሊችንን እንዴናስታውስ፣
በዯንብ መነሻችንን እንዴናየው፣ ሌጅነታችንን፣ ባህሊችንን፣ ያን ያንን፣ … ያንተ ወግ በጣም ያሳያሌ፡፡ ሳትወዴ በግዴ!
በተሇይ የገጠሩ መነሻ ሊሇው ሰው፣ ትክክሌ! በዯንብ ትዜ ይሌሃሌ፡፡
የሻው - አስተዲዯጌ ነው ብዬ አስባሇሁ፡፡ ይህ ያሌከው፣ ሇሁለ ሰው ሊይሆን ይችሊሌ፤ ሉሆንም ይችሊሌ፡፡ እኔ ግን ተወሌጄም
ያዯግኩት ገጠር ስሇሆነ፣ የዚ አስተዲዯጌ ተፅዕኖ ያረገብኝ ይመስሇኛሌ፡፡ የገጠር ባህሌ፣ የገጠር ተሞክሮ፣ ሊሇው ሰው ሉጥም
ይችሊሌ፡፡ እርግጠኛ አይዯሇሁም፡፡ ግን አንዲንድቹ አሁንም፣ አሌፍ አሌፍ ሳነባቸው፣ ጥሩ ስሜት ይሰጡኛሌ፡፡ meaning የኔ ስሇአይዯለ
ነው ጥሩ ስሜት የሰጡኝ፡፡ እኔ ጻፌኳቸው እንጂ ተሞክሮ ናቸው፡፡ የህበረተሰቡ ተሞክሮዎች ናቸው፤ purely የኔ
አይዯለም፡፡
ጠያቂ - በዚ ውስጥ ግን አንተ ላልቹን ሰዎች ታያሇህ
የሻው - አዎ በዚ ውስጥ ሳይ “ጓዯኛዬ እንትና …” ትዜታህን ይቀሰቅሰዋሌ፡፡ አንዲንድቹ ታሪኮች ከጓዯኞቼ ታሪኮች ጋር፣ ከራሴ
ታሪኮች ጋር፣ ከእናቴ ታሪኮች ጋር፣ ከመዴ ዗መ ዴ ከአካባቢ ሰዎች ጋር፣ በጣም ይቀራረባሌ፡፡ እና የነሱን ታሪክ ነው እንጂ
ምንም አዱስ ነገር ያመጣሁት የሇም፡፡ ስሇዙህ የኔ ዴርሻ አይዯሇም፡፡ እውነት ሇመናገር የማህበረሰቡ ዴርሻ ነው፡፡ ያ
የማህበረሰቡ ዴርሻ ይጥማሌ ወይ? አይጥምም ወይ ብዬ ያን investigate ማዴረግ አሌፇሇኩም፡፡ በባህሪዬም ሰው እንዯዚ እንዱሇኝ
አሌፇሌግም፡፡ ዯስ አይሇኝም፤ ጥሩ ስሜት አይሰማኝም፡፡ “ጥሩ እኮ ስራ ሠርተሃሌ” ሲሇኝ እራሱ አንዲንዴ ቦታ ጥሩ አይሰማኝም፡፡
መገሇሌ እፇሌጋሁ፡፡
ጠያቂ - እሺ የሻው ጊዛህን ሰውተህ፣ ሇሰጠኸኝ ቃሇ ምሌሌስ፣ በዴጋሚ በጣም አመሰግናሇሁ፡፡

ከዯራሲ መስፌን ሀብተማርያም ጋር ህዲር -17/ 2002 ዒ.ም የተዯረገ ቃሇ ምሌሌስ

ጠያቂ - ሇዙህ ቃሇ ምሌሌስ፣ ፌቃዯኛ ስሇሆንክ በጣም አመሰግናሇሁ፡፡ ከወግ ብንጀምር፣ ወግ ሊንተ ምንዴነው? በብያኔ ብቻ ሳይሆን ሊንተ
የሚሰጥህን አጠቃሊይ ስሜት? እንዳትስ ጀመርከው?
መስፌን - ወግን የጀመርኩት፣ እኔ አንዯኛ ነገር፣ ሇማስተርስ ዱግሪዬ British Colombia University የነበርኩ ጊዛ essay
እስቲ ፃፈ የሚባሌ ነገር አሇ creative writing ነው ያኔ የተማርኩት፡፡ እንዱህ አይነቱ ነገር ከዴሮም በውስጤ በተፇጥሮ
የማስተዋለ ነገር ነበረኝ፡፡ በእንግሉዜኛ እጽፌ ነበር፡፡ ከዚ እዙህ ጀመርኩት “ፍቶግራፌ” የሚ ሇው ወግ ነው፡፡ ከዙያ
ቀጠሌኩበት፡፡ ወግ ምንዴነው? የመጀመሪያው first and for most ማወቅ ያሇብን ነገር art form መሆኑን ነው እንዯነ
እነ novel, short story, drama, poetry …እራሱን የቻሇ form ነው-የስነጽሁፌ አካሌ ነው፡፡
ወግ ማሇት እንዯው አጠር ባሇ መንገዴ ሌገሌጸው ብሌ እራስህን የምታይበት፣ ላልችን የምታይበት፣ ከማህበራዊ ኑሮ ጋር
በጣም ቅርርቦሽ ያሇው፣ እና ነገሮችን realistic በሆነ መንገዴ እያየህ፣ ማሇትም ከምታየው፣ ከምትሰማው፣
ከምትታበው፣
዗በው ፣ እና ማህበረሰባዊ ግንኙነቶችን ስታይ ሊንተ ካጋጠመህ፣ ላልች ያጋጠማቸው (ማሇትም ይሄ ገጠመኝ
የሚባሇው- experience ይለታሌ) ይሄ anecdote የሚባሌ ነገር አሇ አይዯሌ? አሁን አንዴ ቀን እንዱህ ሲሆን አየሁ፡፡ አንዴ
ቀን እንዯዙህ እንዯዙህ ሲባሌ ሰማሁ፡፡ እያሌክ የምትሇው፣ ከራስህም ከላሊም፣ ከምታውቀውም እና ጥበባዊ የሆኑትን ነገሮች
በዚው እያንተራስክ የምትጽፇው ነገር ነው፡፡ እውነቱን ነው የምትጽፇው - ያየኸውን የሰማኸውን፡፡
እንዲሌኩህ ግን ዯግሞ ያየኸውን ብቻ አይዯሇም፡፡ ሇምን? እንዯዚ ከሆነ፣ ዜም ብል የምታየው የምትሰማው ብቻ ከሆነ፣
዗ገባ ሉሆን ነው፡፡ which means reportaz የሚለት ነገር አይነት ወይም የጋዛጣ አይነት አፃፃፌ ይሆናሌ፡፡ የጋዛጣ አፃፃፌ
ተራ ነው ማሇቴ አይዯሇም፣ የራሱ ሂ ዯቶች አለት፣ የራሱ ህግጋት አለት፡፡ አሊማዎች፣ አካሄዴ፣ ግብ፣ … ሁለ አሇው፡፡
አጠር ባሇ መሌኩ information supply ሇማዴረግ ነው፡፡
Essay የራሱ ባህሪ አሇው፡፡ ከዚኛው ይሰፊሌ፡፡ ማሇትም ጥሌቀት ባሇው መንገዴ ሰዎችን ትመሇከታህ፡፡ እንዯሌቦሇዴ ማሇት ነው፡፡
ማንነታችንን ትመረምርበታሇህ፡፡ ያሇፇውን ዗መን፣ አሁን ያሇኸበትን ትቃኝበታሇህ፡፡ ይሄን ይሄን ሇማዴረግ ዯግሞ፣ ከ journal ሰፊ
የሚሌ መዴረክ ያስፇሌግሃሌ፡፡ ያ form የሚኖረውም በዙህ ምክንያት ነው፡፡ ነፃነት ያሇው አካሄዴ ነው የሚሆነው - ማሇት ግን
informal essay ን እያሰብኩ ነው የምነግርህ፡፡
ጠያቂ - አዎ ግን በዋናነት formal essay እና informal essay በምንዴነው የሚሇያየው?

XVI
መስፌን -formal essay የራሱ የሆኑ ነገሮች አለት፡፡ ላሊ ጊዛ ሌናወራው እንችሊሇን፡፡ more of scientific የሚሆን ነገር
ይኖረዋሌ፡፡ tendency ው እንዯዚ ነው የሚሆነው፡፡ ይሄ ግን በነፃነት፣ ከአርዕስቱ እስካሌወጣህ ዴረስ፣ ላሊ የተሇየ ነገር
እስካሌዲሰስክ ዴረስ፣ በነፃነት የምትቃኝበት ነው የሚሆነው - informal essay፡፡ ይሄ ሲሆን፣ አጠር አዴርጌ የሌቦሇዴ ቅመማ
ቅመሞች እንዯሚያስፇሌጉት እግረ መንገዳን ሌነግርህ እፇሌጋሇሁ፡፡ እንዯ ሌቦሇዴ እንዱጥም ያስፇሌጋሌ፡፡ ጆሮ
እንዱቆነጥጥ፣ አንብቡኝ አንብቡኝ እንዱሌ፣ እንዱያጓጓ፣ ዯግሞም እንዲይረሳ፣ አዴርገህ ትፅፇዋሇህ ሇምሳላ የቡና ቤት
ስዕልችን የፃፌኩት 73 ዒ.ም ነው - የዚሬ 29 ዒመተ አካባቢ፡፡ 74 እና 75 እንዱህ ሲሌ በ 76 ታተመ፡፡ ነገር ግን “እስከ
አሁን ‘የቡና ቤት ስዕልች’ ሇምን ይነሳሌ?” ካሌክ አይረሴነት እንዱኖረው ያስፇሌጋሌ፡፡ “የሌቦሇዴ Characteristic አሇው”
የሚሇውን ይሄን ሁኔታ ስናስተምር የሌቦሇዴ ባህርያትም ይጨማመሩበታሌ፡፡ እንዯ ሌቦሇዴ፣ በእርግጥ Characters
አትፇጥርም - የታወቀ ነው፡፡ setting, background የምንሇው ነገር፣ እሱን እሱን፣ እንዯ ሌቦሇዴ as such
አትጨነቅም፡፡ ግን የሌቦሇዴን ያክሌ መጣም አሇበት፡፡ ይሄ informal essay, ኢ- መዯበኛ እንሇዋሇን፡፡
ጠያቂ - ሂዩመርስ ምንዴ ነው? ከወግ ጋር ያሊቸውስ ግንኙነት
መስፌን፣ አዎ ከሊይ ያሌኩትን ሇማዴረግ ዯግሞ ሂዩመር በጣም በጣም አስፇሊጊ pertinent ነው፡፡ ሂዩመር ቃለ እራሱ
በአማርኛ እንኳን እምብዚም አሌተሇመዯም፡፡ አሁን ሇምሳላ joke, himuor አሇ በእንግሉዜኛ፡፡ ሌዩነቱን ታውቃሇህ፡፡
በአማርኛ የሇውም፡፡ ምን አሌባት ቀሌዴ ቢለት - እንዯ context ነው፡፡
ጠያቂ - ሇዚ ቀሌዴ የሚለት አለ፡፡ ነገር ግን አማርኛው ሊይ አያመችም፡፡
መስፌን - ሌክ ነህ አያመችም፡፡ ወዯፉት እየፇጠርንሇት እንሄዲሇን እንጂ፣ እንዱህ አይነቱ ነገር ይጏዴሊሌ፡፡ አሁን ቀሌዴን እንዯ
context ኡ ነው የምትወስዯው፡፡ ቀሌዯኛ ካለ ዋኛ፣ ዗ዋ ጋ የላሇው አይነት ነገር፣ አሽሙረኛ ምናምን ይባሊሌ፡፡ ጨዋተኛ
የሚባሇው ይሻሊሌ፡፡ እገላ ጨዋታ ይችሊሌ፡፡ ጨዋታም ቢሆን፣ መሳቅ ሊይ ብዘ የተንተራሰም ቢሆን፣ ህብረተሰቡ ደሮውኑ
የፇረጀበት ነገር ነው - ጥበቡ እንግዲ ስሇሆነ ኢትዮጵያ ውስጥ፡፡
እና ሂዩመር በተሇያዩ መሌኮች፣ ጣዕሙን እያዋዚ፣ እያስገረመ፣ ግን ቁምነገሩን “ሇካ እንዱህ ነው” እንዴትሌ እያሰኘህ የሚሄዴ
ነው፡፡ እኔ ብዘዎች አጋጥመውኛሌ፡፡ ሇምሳላ - አንተ እኮ እንዱህ እንዱህ ብሇህ የፃፌከው አንዴ ጊዛ “እኔ ይገርምሀሌ አንዴ ቀን
…” ብል ይጀምርሌሃሌ፡፡ አሁን ያ እንዳት ዯስ ይሊሌ መሰሇህ፡፡ አሊማህን መታህ ማሇት ነው፡፡ ሇ እንዯኔ አይነቱ ሰው፣
እኔም እኮ አንዴ ቀን እንዯዙህ ሆኜ ነበር፡፡ ሞኝነትህን ሁለ ታወጣዋሇህ - ከራስህ ጀምረህ፡፡ ridiculed በሆነ መንገዴ የምትሇው
ነገር አይሰራም እዙህ፡፡ የሚያሳፌር ነገር ሲሆን - አሇ አይዯሇም embrace የሚያዯርግህ ነገር፣ እንዱያው humiliation
አይነት ነገር፣ ዯረጃ አይዯርስም፡፡ ዜም ብሇን የሰው ሌጅ human fally ይለታሌ፡፡ ዴክመትም ጭምር አሇ፡፡ ብዘ ነገር -
ፌቅር ሊይ ቅናት እንዲሇው ሁለ አይነት - ስንት ነገር እንዲሇው አይነት …፡፡ ምን ሇማሇት ነው? ሂዩመር ትሌቁ
ምርኩዜ ነው ማሇት ነው በ informal essay ውስጥ፡፡ ያንን ዯግሞ ከራስህ ጀምረህ በምታውቃቸው በሰማኻቸው
ነገሮችን መሇቃቀም፣ ከዙያም ከዙህም፤ ግዳታው ነው አንዴ ወግ ጸሏፉ፡፡ በሚጥም መሌኩ፣ በሚያዋዚ መሌኩ፣ ማሇት ነው፡፡
ዜም ብሇህ ክርር ካዯረከው፣ እንዲሌኩህ ወዯ ጋዛጣዊ ጽሁፌ ይሄዲሌ፡፡ ወይም ወዯ ሳይንሳዊ አይነት ሁኔታዎች ሉሄዴ
ይችሊሌ፡፡ ግን እንዲሌኩህ፣ በሌቦሇዴ መካሄጃዎች (vehicles) የምንሊቸው፣ የለም? በእነሱ መጠቀም ይቻሊሌ፡፡ አሁን
ሇምሳላ dialog ታመጣሇህ - ፇጥረህ በምናብህ፡፡ የግዴ የሰማኸው መሆን የሇበትም፡፡ imagination plays an equal
part for a good essay just like the other genres፡፡
ጠያቂ - በአጠቃሊይ ሇአንተ፣ ሂዩመር ምንዴ ነው?
መስፌን - ባጠቃሊይ ሂዩመርን በአማርኛ “ጨዋታ ማወቅ”፣ ወይም የጨዋተኛ አነጋገር፣ ወይም ሇዚ ያሇው ጨዋታ፣ ነው እሇዋሇሁ፡፡
በኛ culture ማሳቅም መቀሇዴም የተቀሊቀሇበት ነው፡፡ ነገር ግን በዙያ አይወሰንም፡፡ በፇረንጆቹ ከሄዴን ሇታሊሊቅ
ሰዎች፣ ማሇትም ፖሇቲከኞች፣ ነጋዳዎች፣ የሀይማኖት አቀንቀኞች፣… ሁለ ሊይ ይውሊሌ፡ ሇግሇሰብም
ይውሊሌ፡፡ ዯራሲያን፣ ፇሊስፍች እና ሳይንቲስቶችም ሲጠቀሙበት ይታያሌ፡፡
ሂዩመር ሇኔ ተራ ቀሌዴ አይዯሇም፡፡ ዗ሊቂነት ያሇ ሇ ው ነው፡፡ ከህይወት ኑሮ፣ ማህበራዊ ግንኙነት ጋር የሚያያዜ ነው እያሳቀ
ቁምነገር አሇው፡፡ የተናጋሪውን ማንነት በተፇጥሮው፣ በሥራው በእምነቱ እና በአስተሳሰቡ ያሳያሌ፡፡
ጠያቂ - በሀገራችን፣ ባለ ወጏች ውስጥ ያለትን ሂዩመሮች እንዳት ታያቸዋሇህ? ሇአንተስ ወጏች የሂዩመር ምንጮችህ ምንዴን ናቸው?

XVII
መስፌን - በጣም ጥሩ ጥያቄ ነው - እኔ የምሌህ ግሌፅ ባሇ ይሄ ይሄ የምሌህ ሳይሆን፣ በአጠቃሊይ - (ጠቅሇሌ ባሇ መሌኩ) ይሄን ነገር
ሌነግርህ እችሊሇሁ፡፡ የትኛው ነው አሁን እንዯ ሂዩመር እኔ የማየው? ሂዩመር አይዯሇም የምሇው ምን አይነቱን ነው? አለ
ተራ የመርካቶ ቀሌዴ የሚመስለ፣ ሇ essay የማይሆኑ፣ ፇፅሞ! rubbish የሆነ ቀሌዴም አሇ፡፡ አፌ ያስከፌታሌ - but
it is not humour፡፡ እንዱህ አይነት ነገሮች፣ በመጽሔት ዘሪያ ተራ የምሊቸው ቀሌድች አለ
- እንዱሁ በ sex ዘሪያ ብቻ የሚያጠነጥኑ የኛ አገር ቀሌድች ከባህሌና አስተሳሰብ እየራቁ መምጣታቸው ተራ መሆናቸው
ከመኑ
዗መ ኑ ጋር ቢሄደም ከተረብ አሽሙር በነገር ከመውጋት አሇማሇፊቸው ራስን ላሊን መመሌከቻ አሇመሆናቸውንም ማየት
እንችሊሇን፡፡
እነሱኑ ሂዩመርነታቸውን ስንመሇከት ዯግሞ interpretation ይጏዴሊቸዋሌ፡፡ ዗ሊቂነት የሊቸውም፡፡ በቀሊለ ይረሳለ፡፡
ማህበረሰቡ concerned የሚሆንባቸው አይዯለም፡፡ originality አይታይባቸውም፡፡ የተፇጠረውን ሂዩመርንም እንዯና አስውቦ
መፌጠር ይጏዴሊቸዋሌ፡፡
ስሇ ምንጭ ስናነሳ ዯግም የተሇያዩ አይነት ምንጮች ይኖራለ፡፡ የእኔ ምንጮች ሰዎች፣ ቦታዎች፣ መፃህፌት፣ ከሬዱዮና ቴላቭዥን
ሊይ የማገኘው መረጃ ነው፡፡ ሇምሳላ ከሰዎች ሂዩመርን ታገኛሇህ፡፡ አላክሳንዯር ስሚዜ እንዯሚሇው “ወግ ጸሀፉ ክብር
የሇውም” ከሸርሙጣዋ ጋር ታወራሇህ፤ አነጋገሯን ትወስዲሇህ፡፡ ነገር ግን ሂዩመሩን ስትፇጥር እንዲሌ አነጋገሯን አትጽፇውም
ያንን አነጋገሯን፣ ያንን ቀሌዴ ቢሆን አምጥተህ፣ ከምትጽፇው ነገር ጋር አጋጭተህ፣ echo እንዱያዯርግ አዴርገህ
አሰማምረህ፣ interpretation ሰጥተህ ስታቀርበው ነው ሂዩመር የሚሆነው፣ ተራውም ቀሌዴ አሰማምረህ ስታቀርበው it
becomes a humour ላሊው የሂዩመር ምንጩ የምኖርበት አካባቢ ነው፡፡ የምኖረሙ እንዲየኸው መርካቶ ውስጥ ነው፡፡
መርካቶ ዯግሞ ብዘ ነገርን ትታባ ዗ህ፡፡ እ ሇን ዯ ውም ያኔ ዩኒቨርሲቲ አብረን የምናስተምር ሰዎች “መስፌን አንተን እኮ
መርካቶ ነው ወግ ጸሀፉ ያዯረገህ፤ ብዘ ነገሮችን ታያሇህ ውጣ ውረደን ሁለ” የለኛሌ፡፡ ፀጋዬ ገብረመዴህንም አንዳ
“እኔ እኮ በጣም ነው የማዜነው፣ መርካቶ ወይም ላሊ ቦታ፣ በየጠጅ ቤቱ ቁጭ ብዬ ወይም ካፋ ገብቼ ሌታብ ዗ብ አሌትሌም
- ብዘ ሰዎች ያውቁኛሌ” ይሊሌ፡፡ ስሇዙህ በየቦታው ስትገባ ሂዩመር ታገኛሇህ፡፡ ተራውን ነገር አንተ ራስህ ሊህይ
ስተሰጠው ሂዩመር ይሆናሌ፡፡
ጠያቂ - ሰው እንዳት ያይሃሌ? ሇሰው ወግ ጸሀፉ ምንዴ ነው?
መስፌን - ሰው’ማ በጣም አስቸጋሪ ነው፡፡ ሉተርበን ነው፤ ጉዲችንን ለያወጣ፣ ሉፅፇን ነው ይሊለ፡፡ ይሄ ሰው መሰ ሇህ ? በኋሊ ቀስ
ብል ይፅፇዋሌ፤ አትመነው ይሊለ፡፡ እንዯውም አንዴ ጊዛ፣ ዴሬዯዋ ነው አንዴ ጓዯኛዬ እህቱ ጽሁፋን ስታዯንቅ ሰምቷት
“አውቀዋሇሁ፤ ጉዯኛዬ ነው፡፡ ከፇሇግሽ አስተዋውክሻሇሁ” ሲሊት “ኧረ እንዲይመጣ፡፡ ይሄ ሇአይጡም ሇምኑም የማይመሇስ፣
ዯግመ አይቶኝ አቃቂር ያወጣሌኝ እንዳ?” ብሇው ስቆ ነገረኝ፡፡ ያኔ ብቻ ሳይሆን አሁንም ruminant ኡ አሇ፡፡ በእርግጥ አሁን
ይሻሊሌ ሰው ስሇወግ እያወቀ ነው፡፡ ግን አሁንም ቢሆን “ኧረ
እሱ- ዴምፅ እንኳ አይቀረውም ሲፅፌ” ሲለኝ አውቃሇሁ፡፡ ይህ መባለ ራሱ ባንዴ በኩሌ ዯስታ አሇኝ interesting ነው፡፡
ሰዎች እያወቁት ሲሄዴ ይረደታሌ ትሊሇህ፡፡ ዲኛቸው ከሞተ በኋሊ ነው ሁለ ነገር የታወቀሇት - እያሇ ማን እንትን
ይሇው ነበር? ዚሬ ዲኛቸው legend ነው፡፡
ጠያቂ - የሂዩመር ተግባርስ
መስፌን - እሱማ ምን የማይገባበት አሇ? አሁን ሇምሳሇ አንዴ ቀን ፀሀይ ስጠሇሌ (ዯሞ የዚሬ ፀሀይ ያሰጠሌሌሃሌ! በግዴ) ቆም ብዬ
ስሰማ -ስብከት ነው፡፡ እና ሰባኪው ሂዩመር እያካተተ ነው የሚሰብከው፡፡ እዴሜ ሇኢሕአዳግ ነፃነት አምጥቷሌ፣ ጴንጤው
ባንዴ በኩሌ፣ ኦርቶድክሱ በላሊ በኩሌ ሁለመ ይዯበሊሇቃሌ፤ ፈክክሩም አሇ፡፡ እና አሁን እንዯ ደሮው ዯረቅ ስብከት
አይሰራም - እና ሂዩመሩ የማይገባበት ቦታ የሇም፡፡ ዯሞም ሌክ ነው፡፡ እያረሰረስክ ካሌሆነ አይሰማህም፡፡
ጠያቂ - የቃሊት ስያሜ ጉዲይ አሁን ወግን essay ብንሇው ይሻሇሌ የሚለ አለ፤መጣጥፌ ይሁን የሚለ አለ satire, irony,
ወተ዗ተ የሚለትስ?
መስፌን - የስያሜ ጉዲይ ትንሽ አስቸጋሪ ነው፡፡ በእንግሉዜኛው አሁን Humour እና Joke ራሱ ሌዩነት አሊቸው፡፡ እዙህ ግን …
ያው፣ definition ኡን አስቀምጠህ ማሇፌ ነው፡፡ ይሇመዲሌ አህን ወግ እየተሇመ ዯ ነው፡፡ በእርግጥ እኔም ሇ essay ወግን
ነው ብዘ ጊዛ የምገሌፀው፣ ግን ያኔ ሇ informal ኡ ብቻ ስሊዯረገው ነው እንጂ - ኢመዯበኛ
ወግ፣ መዯበኛ ብንሌ ይሻሊሌ፡፡ መጣጥፌ የሚለት እንኳ Article ን ነው እኔ ሇ Article መጣጥፌ የሚስማማው
ይመስሇኛሌ፡፡ አስፊው ዲምጤ ትንሽ ያስቸግረናሌ - አሁን አጭር ሌቦሇዴን “እንጏቻ ወግ” ይሇዋሌ - በግዴ! አጭር

XVIII
 ሌቦሇዴ የሚሇው ስያሜ ራሱ እያለ፡፡ ወዯ Irony ስንመጣ ምፀት ነው - ተቃራኒ - ይሄ የታወቀ ነው፡፡ ሇምሳላ Ethiopia is the
breade basket of Africa ስንሌ ተቃራኒው ነው hunger እያለ እንዱህ ስንሌ፡፡ satire ግነ እኔም የምቸገርበት ነው
- ስሊቅ ነው የሇመዯው ግን ያስቸግራሌ፡፡ ምናሌባት ቃለን አታውቀው እንዯሆነ እንጂ ሾርኔ የሚሻሌ ይመስሇኛሌ፡፡
ሇሾርኔ ተናገረው ምና ምን ስንሌ … እንዯዙያ ማሇት ይቻሊሌ፡፡
ጠያቂ - መስፌን ጊዛህን ሰውተህ ይህን ቃሇ ምሌሌስ ሇማዴረግ ፌቃዯኛ ስሇሆንክ በጣም አመሰግናሇሁ፡፡

ከዯራሲ ሶስና አሸናፉ ጋር የተዯገ ቃሇ ምሌሌስ - ህዲር 18/2002 ዒ.ም.

ጠያቂ - ሶስና ሇዙህ ቃሇ ምሌሌስ ፌቃዯኛ ሆነሽ በመምጣትሽ አመሰግናሇሁ! የወግ መዴብሌ ጽፇሻሌ፡፡ ከራስ ሽሽት በሚሌ ርዕስ፡፡ ላልችም
የወግ ሥራዎችም ማንበብሽ አይቀርም፡፡ ሇመሆኑ ሊንቺ ወግ ምንዴነው? ሇምን ወግ አሌሻቸው እነዙያን ጽሁፍች?
ሶስና - ወግ ምንዴነው?፣ የሚሇውን ባሇሙያ ሉመሌሰው ይችሊሌ፡፡ እንዯኔ ግን ወግ ምንዴነው? ከባህሊችንም፣ በፉት
የሚያወሩ ሰዎች፣ ወግን ሲያወጉህ፡፡ አሁን አያቴ፣ እናቴ ወግን ሲያወጉኝ ስሇኖርኩኝ፣ ስሇአዯኩኝ ያንን ነገር ነው ሌጽፌ
የቻሌኩት፡፡ ማሇት ህብረተሰቡ ውስጥ የማየውን ነገር ጥሩ ነገር ሉሆን ይችሊሌ፣ መጥፍ ነገር ሉሆን ይችሊሌ፣ ያንን
ነገር በወግ መሌክ አርጌ የጻፌኩት በቃ፡፡ እውነታውን ነገር ሆኖ ግን ሰዎችን ሉያዜናና በሚችሌ መሌኩ እንዯ ንግግር
አዴርጌ ጻፌኩት፡፡
ጠያቂ - ሇማጣፇጥ እንዱያዜናና ብሇሻሌ፡፡ እውነታ ነው ቀጥታ ከማህበረሰቡ ነው የምታገኘው ከየሰው የምትሰሚያቸው
ነገሮች ናቸው? እንዳ ምኑ ነው የሚያዜናናው?
ሶስና - ምን መሰሇህ የሚያዜናናው? የኔ ጽሁፍች እንዯ ንግግር ነው፡፡ እንዯማወራሌህ አዴርጌ ነው የምጽፇው፡፡ ከዚ በተረፇ
ዯግሞ ገፀ ባህሪያት እፇጥርሇታሁ፡፡ እነዙያን ገፀ ባህሪያት ሰዎች አይረሷቸውም፡፡ ሰዎች ከሚናገሩት ነገር ሰምቼ ሇዚ
እውነታ አንዴ ገፀ ባህርይ እፇጥርሇታሇሁ፡፡ እነዚ ገፀባህሪያቶች እንዯ እራሳቸው ሆነው እንዱናገሩ ታዯርገዋሇህ፡፡ ያንን ነው እኔ
የምጠቀምበት መንገዴ፡፡ ሰዎችም ሲያነቡት “እከላ እንዱህ አሇ” ብሇው አይረሷቸውም፡፡
ጠያቂ - ሂዩመር የሚባለ ነገሮችስ? በእርግጥ ቃለ አማርኛ አይዯሇም ቀጥተኛ ፌቺም የሇውም - ቀሌዴ፣ አባባሌ፣ ሽሙጥ፣
አሽሙር … ነገሮችስ እንዳት ነው የምታይው?
ሶስና - እነሱን እዙያው ከሰማሁት ከማህበረሰቡ ውስጥ ነው የማወጣው፡፡ ምንዴነው? ቀሌዴ ከሚባሌ ይሌቅ ሇዚ፣ የአነጋገር ሇዚ
ቢባሌ ይሻሊሌ፡፡ ገፀ ባህሪያቶቹ የራሳቸውን የአነጋገር ሇዚ ይው
዗እ ንዱሄደ ነው የማዯርገው፡፡ ማሇት ወያሊ ሉሆን ይችሊሌ
ወይ አንዴ አሮጊት ሉሆኑ ይችሊለ፣ የምፅፇው እኒያ አሮጊት እዙያው በአካባቢያቸው በእዴሜያቸው የሚናገሩትን ነገር፣
ወያሊውም ከሆነ፣ ሥራውን፣ ቋንቋውን የሚናገርበትን (የሚገሌጽበትን) ነገር ያንኑ ነው የምጽፇው፡፡ ከነሱ የሰማሁትን
ነው ጨማምሬ የምጽፇው፡፡ ያ ሲሆን “አሃ ትክክሌ ነው - አሃ እንዯዙህ ብል ነበር” ብል ሰው ከሰማው ጋር እያያ዗
ሉስቅ ይችሊሌ፡፡ ሊይረሳው ይችሊሌ፡፡
ጠያቂ - ከንባብ የምታገኝውን እስቲ ይሄንን ሌጨምረው ብሇሽ የምትጽፇው ነገር አሇ?
ሶስና - አዎ ከንባብ አንዲንዴ ጊዛ ትጨምርበታሇህ፡፡ የሰዎቹን ታገኝና ንባቡን ታገኝና እንዯዙህ ህብረተሰቡ ውስጥ ያሇውን ነገር
አዴርገህ ትጨምርበታሇህ፡፡
ጠያቂ - ምንዴነው የሰው ምሊሽ? ስሇ ወግ?
ሶስና - ሰው ዯስ ይሇዋሌ - ስሇ ወግ፡፡ ወግ ምን መሰሇህ? ተጨንቆ አይዯሇም ሰው የሚያነበው፤ ተዜናንቶ ነው የሚያነበው፤
እያሳቀ ነው የሚያነበው፡፡ እራሱ ጋር ያሇውን ንግግር ነው እዙያ ጋ የሚያገኘው፡፡ ስሇዙህ ዯስ ይ ሇዋሌ እንዯውም አንዴ ሴትዮ
ነበሩ፣ እማማ ዗ነቡ ብዬ የምጽፊቸው፣ እሳቸውን አይረሳቸውም - ሰው፡፡ “እማማ ዗ነቡ ምን ሆነው ነው የጠፈት? የት
ነው የቀሩት?” ይለኛሌ፡፡ ጋዛጣ ሊይ ስጽፊቸው ማሇት ነው፡፡ ሰው አይረሳውም፡፡
ጠያቂ - ወግ ነፃነት አሇው፡፡ ግን ውስጥ ዴረስ የሰውን ማንነት ይሄሳሌ እና ከሰዎች ጋር ያሇሽ ግንኙነት ሊይ ያሇው ተፅዕኖ አሇ?

XIX
ሶስና - ሰዎች አያምኑህም - ያወሩ ያወሩ እና ሌትጽፉኝ ነው? ይሊለ መሀሌ ሊይ፡፡ “የኔንም ታሪክ ሌትወስጂ ነው ማሇት?” ነው
ይሊለ፡፡ እና አንዲንዴ ሰው ያወራ ያወራና አያምንህም፡፡ “ሌትጽፌሌኝ ነው” በማሇት እንዯዙህ አይነት ነገር ያነሱብሃሌ፡፡
ጠየቂ - ምን አነሳሳሽ ወግን ሇመፃፌ/በዙህ አይነት አፃፃፌ ሇመሄዴ ከምን ተነሳሽ? የሂዩመረ ምንጭሽስ ምንዴነው?
ሶስና - ቀዯም ሲሌ እንዯነገርኩህ፣ ቤት ውስጥ እናቴ ተረት ታወራሌኛሇች፡፡ አያቴ ታሪክ ትነግረኛሇች፡፡ እና ከጏረቤት የምሰማቸው
ነገሮች አለ፡፡ ዯግሞ ላሊው ምንዴነው? ንግግርን መፃፌ ዯስ ይሇኛሌ፡፡ ገባህ? የምትሰማውን እንዯ ንግግር ስትፅፇው ዯስ
ይሊሌ፡፡ ከዚ የተነሳ ነው የፃፌኩት፡፡ ትኩረት ከሰጠኸው ሁለ ነገር ምንጭ ነው፡፡ በቤት ውስጥ፣ እናትህ፣ አባትህ፣
ባሇቤትህ ከሚናገሩት፡፡ ትገረማሇህ “ሇካ እንዯዙህ አይነት ነገር አሇ?” ትሊሇህ ያንን ያስገረመህን ነገር፣ ታቀርባሇህ፡፡ እንዱህ
የሰማኝን ነገር ነው መሌሼ የምፅፇው፡፡ ብዘውን ሰዎች “አሀ ! እውነትህ ይሄም አሇ እንዳ?” እንዱለ ያዯርጋሌ፡፡
ከራሳቸው ወጏች ሇራሳቸው ማሇት ነው፡፡
ጠያቂ - ተግባሩስ ምንዴነው?
ሶስና - ጥቅሙ ቀሊሌ አይዯሇም፡፡ ሰው ተራ ስብከት አይፇሌግም፡፡ ያሇውን እውነታ አዋዜተህ ስታቀርብሇት ማን ይወዲሌ፡፡ ይሄ ግን
ቀሊሌ አይዯሇም - ይከብዲሌ፡፡ የምር ሰውን አስዯስቼ ሌፃፌ ስትሌ በጣም ያስቸግራሌ፡፡ ግን ጥሩ ውጤት አሇው፡፡ ሰው
ይወዯዋሌ፡፡
ጠያቂ - ሶስና ጊዛሽን ሰውተሽ ሇዙህ ቃሇ ምሌሌስ ፇቃዯኛ ስሇሆንሽ በዴጋሚ በጣም አመሰግናሇሁ፡፡

ከድ/ር ሙሴ ያዕቆብ ጋር የተዯረገ ቃሇ ምሌሌስ- ታህሳስ 13 ቀን 2002 ዒ.ም

ጠያቂ፡- ድ/ር ሙሴ ጊዛዎትን ሰውተው ሇዙህ ቃሇ ምሌሌስ ፇቃዯኛ ስሇሆኑ በጣም አመሰግናሇሁ፡፡ ሇርስዎ ወግ ምንዴ ነው?
ድ/ር ሙሴ፡- ወግ በዋነኛነት፣ እኔ እንዯሚመስሇኝ ማሇት ነው፣ በስነፅሁፌ ስንመጣ ሳይሆን፣ ወግ በአብዚኛው ጓዯኛ፣ሇጓዯኛ ቤተሰብ
ሇቤተሰብ፣ አንዴ ቡዴን (አንዴ group) ሇአንዴም informal በሆነ መሌክ የሚነጋገሩት፣ የሚጨዋወቱት፣ ጭውውት ነው
የሚመስሇኝ፡፡ እና ይህ ጭውውት ዯግሞ ወግ ብዘ ጊዛ አንዴ ወጥ የሆነ ዯርዜ ይዝ ሳይሆን በአንዴ አርዕስተ ጉዲይ ሊይ
ተነስቶ፣ ወዯ ላልች ሉዚመት የሚችሌ ወይም ዯግሞ ተመሌሶ ያንን ፇር ሳይሇቅ ወዯ ዋናው ወጉ ወይም ጭብጡ
የሚመሇስ፣ ነፃ የሆነ፣ አካሄዴ ያሇው ነው መስል የሚታየኝ ይህም ነው አዜናኝ የሚያዯርገው፡፡ እና ወግ ጨዋታ ነው፤
ወግ ውይይት ነው፤ ወግ ንግግር ነው፤ ወግ ዯግሞ በዋናነት አንዴ ሰው ተሞክሮውን የሚያስተሊሌፌበት፣ ተሞክሮውን
የሚያሳውቅበት፣ መረጃዎችን የሚሇዋወጥበት፣ ዗ይቤ ነው አዴርጌ የምቆጠረው፡፡
ጠያቂ፡ ጥሩ ወግ እንዯሚታወቀው ያው ነፃነት አ ሇው፡ - የስነፅሁፌ ዗ርፌ ስሇዯ ሆነ፡፡ ግን እንሇ አጭር ሌቦዴወ
ሇ ይም ላልች የስነፅሁፌ
዗ርፍች ፇጠራዊ ነወይ?
ድ/ር ሙሴ፡- ወግ፣ በኔ እምነት፣ አንዴ ሰው ካሇው (ካሣሇፇው) የህይወት ተሞክሮ፣ በህይወቱ ከገጠሙት ወይም ካገኛቸው ገጠመኞች
ተነስቶ፣ ሉያወጋቸው፣ ሉጫወታቸው፣ ሉፅፊቸው የሚችሌ ነው የሚመስሇኝ፡፡ በዙህ አይን ነው መቼም literary የሆነው፡፡
በወጥ ስነፅሁፌ ውስጥ ሲታይ ሇአንዴ አውጊ ዋናው ርዕሰ ጉዲይ፣ ጭብጡን ይዝ መነቃነቁ ብቻ ሳይሆን በዋነኛነት
መሠረታዊ የሚያዯርገው የራሱን ሌምዴ ቢሆንም ከዙያ ውጪ ግን ጥሩ የቋንቋ ችልታን የሚጠይቅ ይመስሇኛሌ -
በስነፅሁፌ መሌክ ሇማስቀመጥ፡፡ ይሄ ዯግሞ (ጥሩ የቋንቋ ችልታ ማሇት) የስነፅሁፌ መንፇስ ይዝ የሚተርክ አይነት ነው
መሆን ያሇበት፡፡ እና ከላሊው ጋር ስንመሇከተው፣ አሁን ሇምሳላ አጭር ሌቦሇዴ፣ ረጅም ሌቦሇዴ፣ … ብንሌ በጣም
compiled የሆኑ ናቸው፡፡ ወግ እንዯነኛ ፇጠራ የሇውም፡፡ በእርግጥ በወግ ውስጥ የፇጠራ ችልታ አያስፇሌግም ማሇት
አይዯሇም፡፡ አንዲንዴ ሁኔታዎችን በተሻሇ መሌክ ማቅረብ ያስፇሌገዋሌ፡፡ ሇምሳላ ሁሇት ተመሳሳይ ሰዎች ቁጭ ብሇው፣ አንዴ
ገጠመኝ ቢኖራቸው፣ እና ይህን ነገር አንዴ ቀን አውጉት ተብሇው ቢቀመጡ፣ ወዯ ስነፅሁፌ ዜንባላ ያሇው፣ ስነፅሁፌ በነፌሱ
ውስጥ ያሇችና ላሊው ሰው እኩሌ አዴርገው አያስቀምጡትም፡፡ ሁሇቱም አንዴ ነገር በአንዴ ወቅት፣ በአንዴ ሰዒት ቢያዩ፣
ከአንዴ ከተወሰነ ጊዛ በኋሊ፣ በዙያ ሊይ ፃፈ ወይም ያንን ነገር ተርኩት ቢባሌ፡፡ ስሇዙህ አሁንም ቢሆን፣ ወግ በተሇይ
በስነፅሁፌ ውስጥ ጥሩ የማስታወስ ችልታን ይጠይቃሌ፡፡ በዙህ ሊይ ዯግሞ ጥሩ የስነፅሁፌ ችልታ፣ በቋንቋ የመዲበር፣ ጥሩ
vocabulary ም የሚጠይቅ ነው የሚመስሇኝ ሇእኔ፡፡

XX
ጠያቂ፡- ምንዴነው መነሻዎ? ማሇት፣ በምን ተነሳስተው ነው ወግ መፃፌ የጀመሩት?
ድ/ር ሙሴ፡- የኔ ጉዲይ odd ነው፡፡ ምንዴነው? እኔ በዋነኝነት ዴሮ ውጪ እያሇሁ፣ በኢትዮጵያ ተማሪዎች ስብሰባ ሊይ ወይ
በግሌ … በግብዣ በምናምን ሊይ፣ ከኢትዮጵያውያን ጋር በምንገናኝበት ሊይ፣ እኔ ግጥም ነበር እያጋጀሁ ዗ጋጀሁ የማቀርበው፡፡
በሌጅነቴ ጀምሮ የግጥም ዜንባላ አሇኝ፡፡ ከዚ ውጪ እኔ የግጥም መጽሀፌ ሇማውጣት አስቤ፣ አንዴ “ሞትን በመሊምት” የሚሌ
አርዕስት የያ፣዗፣ ግጥም ፃፇኩ፡፡ ያን ግጥም ፅፋ፣ ላልች ግጥሞችንም አብሬ በመፅሀፌ ሇማውጣት አስቤ፣ አንዴ ሰባ አምስት አካባቢ
ነበሩ - የተጠራቀሙ ግጥሞች፡፡ ከእነሱ ውስጥ የታወሱትን መርጨ፣ በግጥም መዴበሌ መሌክ ሇማቅረብ ነበር ያሰብኩት፡፡ “ሞትን
በመሊምት”ን እየሰራሁ ባሇሁበት ጊዛ፣ just like experiment ስታዯርግ፣ ሊብራቶሪ ውስጥ፣ ሇአንዴ ነገር ሄዯህ ላሊ ነገር
እንዯሚወጣው ማሇትም ነው፡፡ አሁን LCD ከ Latric acid እንዯምታወጣው ማሇት ነው፡፡ ሇየት ያሇ ነገሩ ምንዴነው? ላሊ
ነገር ሲፇሌጉ የተፇጠረ ኬሚካሌ ነው፡፡ እንዯዙያው ሁለ accidental ነው የኔ አጀማመር፡፡ አስቤው ሳይሆን፣ ሞትን
በመሊምት የሚባሇውን ፅፋ፣ ግጥሙ ጠጣር ነው፤ እንዳት አርገህ ሰው ሉገባው ይችሊሌ? እስቲ መነሻውን ሀሳብ ሌፃፌ
ብዬ፣ ፃፇኩ፡፡ መነሻውን ሀሳብ ስፅፇው በጣም ጠጠር፡፡ ይሄ ነገር ጭራሽ ሉያነጋግር ነው ላሊ literature ሆነ ብዬ ያን ነገር
ስሇው ስሇው ወዯ አምስት ስዴስት ገፅ ሄዯ፡፡ ቁጭ ብዬ ያንን አነበብኩና፣ ሇምን ይሄን ነገር እንዯውም፣ እንዱህ አይነት ዯረቅ
information ሳይሆን በወግ መሌክ ሇምን አሊቀርበውም? ሇምን informal እና formal essay combine አዴርጌ ሇምን
አሊቀርበውም? ብዬ አሰብኩ፤ ፃፌኩት፡፡ ስፅፇው ሇግጥሙ የቀረበ ማብራሪያነት ይሌቅ፣ ራሱን የቻሇ ወግ ሆኖ ወጣ፡፡ እና በአንዴ
ጭብጥ ሁሇት ነገሮች ተፇጠሩ፡፡ በሁሇቱም ዗ውጏች ሊይ ተፃፈ፡፡ ስነ ግጥምን ሇማብራራት ተነስቼ ሞትን በመሊምት የሚሌ
ላሊ ወግ ውስጥ ገባሁ፡፡ በትንሽ ጅማሬ፣ ያንን ሊብራራ ሊብራራ ስሌ ራሱን የቻሇ ወግ ሆኖ ወጣ፡፡ ይሄንን ይዤ፣ ላልች
ግጥሞቼን ስመሇከት፣ ላልቹም ግጥሞች በአጋጣሚ፣ በቂ ወግ ሉፃፌባቸው የሚችሌ፣ በቂ ተሞክሮ እንዲሇኝ አሰብኩ፡፡
ሇምሳላ “ካታንጋን”፣ ካታንጋ ዴሮ በወጣትነት ስታዴዬም ገብቼ፣ ካታንጋ ነው መዋያዬ የነበረው፣ አሌፍ አሌፍ መጨረሻ ሊይ
ነው “ክቡር ትሪቩን” የሚባሌ ነገር እንዯሁ ሇቅምሻ እገባ የነበረው እንጂ፣ ካታንጋ ሊይ ራሱን የቻሇ ብዘ ነገር ሉፃፌ
እንዯሚቻሌ ገባኝ፡፡ የካታንጋ ግጥም ቀዴሞ ነው የተፃፇው፡፡ ካታንጋ ግጥም ገና ከኢትዮጵያ ከመውጣቴ በፉት ከ 25 ዒመት
በፉት የተፃፇ ነው፡፡ ያን ይዤ ወግ ፃፌኩበት፡፡ እንዯዚ አይነት ነገር ነው፡፡ እንዱሁ ዯግሞ ሇምሳላ፣ መጨረሻ ሊይ “ፀልት”
ብዬ የፃፇኩት አሇ፡፡ በመጀመሪያ እንዯውም፣ “በፀልት እንጀምር” በሚሌ ነው መፅሀፎም የምትጀምረው፡፡ “ፀልት”
መጀመሪያም ስፅፊት፣ ወጏቼ ግጥሞቼ እንዱያው ተስፊ ቢኖራቸው ብዬ፣ አምሊኬን የተሇማመንኩባት ግጥም ናት፡፡ ግጥሙ
ነው የሚቀዴመው፡፡ ከዙያ “ሇምን በወግ መሌክስ አሌፅፇውም?” ብዬ እንዯዙያ አዯረግሁት፡፡ እና መነሻዬ ያ ነው፡፡ ግን በጣም
የሚገርመው ነገር ያኔ፣ ግጥሞቹ ብዘ ዒመታት፣ ወዯ አንዴ ሀምሳ ስሌሳ ዒመት መሀሌ የተጠራቀሙ ግጥሞች ናቸው፡፡
ወጉ ግን የሶስት ወር ብቻ ነው፡፡ አስራ አንዴ አስራ ሁሇት ግጥሞች ናቸው ወጉ ሲጋጅ ዗ጋጅ የተጋጁት፡፡
዗ጋጁ ት፡፡ ወጉ ግን በሶስት ወር
ጊዛ ውስጥ ነው ያሇቀው፡፡
አሁን ታዱያ መጨረሻ ሊይ ሰሞኑን (በዙህ ዒመት ከመጋቢት በኋሊ) እስከ 2003 ዒ.ም ወዯ አንዴ ከስምንት እስከ አስራ
ስዴስት ወግ የያዘ መፅሀፍችን ሊቀርብ ነው ያሰብኩት፡፡ ከዚ በኋሊ ሇካ በግጥሙም በሊይ ሇካ ወግም መፃፌ እችሊሇሁ? የሚሌ
(ምናሌባት ወዯ ፉት ተዯራሲው ነው የሚወሰነው)፣ በኔ በኩሌ አሁን ከግጥሙም በሊይ ጠንካራ ወጏች እየወጡ ነው ያለት -
በስራዎቼ፣ ብዬ ነው የምገምተው፡፡ በዋነኝነት አስቤ የጀመርኩት ሳይሆን እንዲሌኩህ፣ አንዴ ጠጣር ግጥም ተፅፍ፣ ያን ግጥም
ሇማብራራት ሲባሌ፣ በዙያው አጋጣሚ፣ ተዲፌኖ ወይም ተቀብሮ የነበረ ችልታ የወጣበት ሁኔታ ያሇበት ታሪክ ነው አዴርጌ
ያየሁት፡፡ ይሄ ምናሌባት የተሇመዯም ሳይሆን ይችሊሌ odd ነው፡፡
ጠያቂ፡- ውስጥ የተቀበረን ጉዲይ ካነሳን፣ ማን ቀበረው? ማሇት የወሊጅ የአካባቢ ተፅዕኖ ነበረብዎት?
ድ/ር ሙሴ፡- የወሊጅ ተፅዕኖ አሇ፡፡ ምንዴነው? እዴሇኝነትም ይመስሇኛሌ፡፡ በአጋጣሚ እኔ፣ ያው፣ አባቶቼ ኦሮሞዎች ናቸው፡፡
ያባቴ እናት፣ አባቴ በእናቱ ዯግሞ ጏንዯሬ ነው፡፡ ያሳዯገችኝም እሷ ናት፡፡ እሷ በሌጅነቴ ወሇጋ ወስዲ፣ አሳዯገችኝ፡፡ አብረን
ከሷ ጋር እንነጋገራሇን፡፡ ቋንቋዋ (አፌ መፌቻዬ) ኦሮምኛ ነበረ፡፡ ከሱ በተጨማሪ ግን በጣም ብሩህ ጭንቅሊት አሊት፡፡
አንዲንዴ ጊዛ ቁጭ ብዬ ሳስበው አሁን የምናወራውን፣ የምንጫወተውን የነበረውን፣ ብዘ ነገር ታጫውተኝ ነበር፡፡ በተሇይ
ከሁሇተኛው የዒሇም ጦርነት፣ ከዚም በፉት የነበሩትን ታሪኮችን፣ ከራስ አበበ አረጋይ ጋር፣ ምናምን፣ … ከነዙህ ጋርም
ጭምር … በተሇይ የመከራውን ጊዛ (የደሮው ሰው) “የአምስቱ ዗መን መከራ”

XXI
 ይሇዋሌ - የአምስት ዒመቱን የጠሊት ወረራ ጊዛ፡፡ ያንን ያንን ታጫውተኝ ነበር፡፡ ላልች ነገሮችን፣ የሄዯችውን ታጫውተኝ
ነበር፡፡ የምታጫውትበት ሌዩ አካሄዴና ጣዕም አሇው፡፡ ቡና ተፇሌቶ፣ ጠሊ ተቀዴቶ፣ … ጏረቤት ተጠርቶ፣ ከሰራተኞችዋ ጋር
ሆና ስትጫወት፣ … እነዙያ እነዙያ ነገሮች ሁለ ከባዴ part አሊቸው፡፡
ከሷ በተጨማሪ አሁን በቅርብ ጊዛ የሚወጣ መፅሀፌ አሇ፡፡ ከእሱ አንደ “አዯም” የሚባሌ ታሪክ አሇ፡፡ “አዴሞ” አ ዯን ማሇት
ነው በኦሮምኛ፡፡ ያንን የአዯን ስርዒት እና ላልችንም አካቶ የተፃፇ ወግ ነው፡፡ እዚ ሊይ ያሇች ያሳዯገችኝ ዯግሞ ዲድ
የምትባሌ ሴት ነበረች፡፡ እሷም እዚ ሊይ ቀርባሇች፡፡ ከእሷ ጋር አሁን ብዘ ጊዛ ማዴቤት ቁጭ ብ ሇን ነው የምንጫወተው፡፡
በጣም ጥሩ ወግ አዋቂ፣ ጥሩ ጨዋታ አዋቂ ናት፡፡ ግን እኔ እዙህ አንዴ ነገር አዴርጌ ወይ ሰርቼ ስመጣ እሷ የተሻሇ ነው
የምታመጣው፡፡ እና አሸናፉ ነበረች፡፡ ብዘ ጊዛ ከእሷ ጋር ሆኜ እያወራሁ ከእዙያው ከአመዴ ሊይ ነው ታፌሼ ወዯ
መኝታ የምወሰዯው፡፡ እንዱህ አይነት combine የሆኑ ነገሮች ናቸው እሷ ከህፃንነቴ እስከ 12 ዒመቴ እንዯኖረች ነው
የማስታውሰው፡፡ እነዙህ እነዙህ ነገሮች ሇዙህ አጋጣሚ፣ ሇዙህ ቦታ ያመቻቹኝ ነው የሚመስሇኝ፡፡

ሁሇተኛ ዯግሞ የስራዬም ባህሪ በአብዚኛው ወዯ እርሻ ነው ያሇሁት፡፡ ከአርሶ አዯሩ ጋር ብዘ በአሊት ይኖራለ፡፡ ጠሊ አሇ፤ ምሳ
ሰዒት ሊይ ከእርሻ በኋሊ ቁጭ ብሇን ቡና እየተጠጣ፣ የምንጫወተው ጨዋታ አሇ፡፡ የእነሱ አተራረት የእነሱ የአገሊሇፅ
ሁኔታ በራሱ የሚሰጠኝ ነገር አሇ ብዬ ነው የማስበው፡፡ እና እነዙህ ሶስት combine የሆኑ ነገሮች ናቸው በዋነኛነት
መሠረቱ፡፡
ጠያቂ፡- ወግን አዜናኝ እንዱሆን የሚያዯርገው ምንዴ ነው? ሂዩመር የምንሇውስ ምንዴ ነው?
ድ/ር ሙሴ፡- ሂዩመር ማሇት አንዴን ቃሌ ወዯ አዜናኝነት፣ ፇገግ ወዯሚያሰኝ ወዯ ሚያስቅ ዯረጃ የሚወስዴ ቃሌ ወይም የአነጋገር ሇዚ
ይመስሇኛሌ፡፡ ከወግ ጋር በመሠረቱ እየፃፌከው ስትሄዴ የሚፇጠር ነገር ነው፡፡ ወግ በአግቦ ሽንቁጥ ያዯርግሀሌ፡፡ አስተምሮህ
ያሌፊሌ፡፡ በአብዚኛው እንዯየሁኔታው ነው፡፡ በአብዚኛው እኔ የምፅፊቸውን ነገሮች አሁንም እየፃፌኳቸው ያሇሁትን ወጏቼን
ሳይ ብዘዎቹን በሁሇት እመዴባቸዋሇሁ፡፡ አንዯንድቹ ቀጥታ ከተፇጥሮ ጋር የሚያያዘ (ሇምሳላ “ሞትን በመሊ ምት”) እንዯሚሇው
ያለትን፣ ሳይንሳዊ የሆኑትን፣ ላሊው ግን በአብዚኛው አሁን እንዯማየው በአንዴ event ሊይ ያተኮረ ሳይሆን (ሇምሳላ
“ሁመራ”) በስራ ሄጄ ያየኋቸውን አካባቢ፣ ያገርን ህዜብ ባህሌ፣ … የሚያሳዩበት፣ አንዲንዴ ነገሮችን የምታሳይበት አይነት
ነገር ነው ያሇው፡፡ በአብዚኛው በእኔ ስራዎች ውስጥ ሂዩመሩ በአፅንኦት የሚያሳየው አካሄዴ ጠጠር ሉሌ (ሊይታወቅ)
ይችሊሌ፡፡ ትንሽ በሰሌ የሚሌ አይነት አንባቢ ካሌሆነ ሊይረዲው ይችሊሌ፡፡ ላሊ ህብረተሰቡ በሚገሌፅበት አቅጣጫ ሊይ እነዙህ ነገሮች
ይፇጠራለ፡፡ ሲፇጠሩ፣ ወግ ምንዴነው በዋነኝነት አካባቢውን እያሳየ፣ በአካባቢው ውስጥ የማይመቸውን ነገር ካሇ ሸንቆጥ
አዴርጏ፣ በአግቦ እየተናገረ የሚሄዴባቸው ብሌቶችና አካሄዯች አለ - እነኚህ ሊይ ነው፡፡ አንዴ ወግ፣ አንዴን ነጥብ ይዝ
conclude እያዯረገ በሚሄዴበት ሰዒት፣ በተሇይ ማስተማር ሲፇሇግ፣ በተሇይ የማይመቹ የሆኑ ነገሮች ናቸው የሚሊቸውን፣
መወገዴ አሇባቸው የሚሊቸውን ነገሮች፣ ህብረተሰቡ እንዯ ባህሌም እንዯ አስተሳሰብም መጣሌ ያሊባቸው ነገሮች
ሲኖሩ፣ ሸንቆጥ አዴርጏ የሚሄዯው አካሄዴ አሇ፡፡ በአግቦ፣ በውስጠ ታዋቂ፣ በምፀት፣ … የሚቀርብ አይነት ነገር ነው -
ሂዩመር፡፡
ይሄ አሁን በተሇይ በእኔ ምን ያክሌ ጠንካራ እንዯሆነ አሊውቅም፡፡ በተሇይ ግን በመስፌን ሀብተማርያም አፃፃፍች ሊይ (እሱ
በአብዚኛው የሚያተኩረው አንዴን ባህሪ ይዝ ነው የሚሰራው) ስሇሆነ ሇየት ያሇ አካሄዴ አሇው፤ እሱ በተሇይ ሰፉ ሂዩመር
ያሇው ይመስሇኛሌ፡፡ የኔ በምን አይነት እንዯሚታዩ አሊውቅም፤ ግን በዋነኝነት እየተፃፇ እያሇ ባሇበት ሰዒት ሊይ
የሚተች ነገር ሲኖር በምፀት፣ በአገቦ፣ … የሚመታበት (የሚወጣበት) ሁኔታ አሇ፡፡ አስቦ ግን አንዴ ወግ ፀሀፉ ሊያቀርብ
ይችሊሌ፡፡ በእርግጥ አንዲንደ ርዕሰ ነገሩ ራሱ ወዯ ሂዩመር የሚወስዴህ ነው፡፡ ላሊው ዯግሞ ከመጀመሪያ እስከ መጨረሻ
መራራ ይሆናሌ፡፡ ስሇዙህ እንዯአርዕስትህ ነው የሚወሰነው፡፡ በዋነኝነት ወጏቼ informal እና formal essay ነው
combine እያረጉ የሚሄደት፣ ጭብጣቸው እና ባህሪያቸውን እያየን ነው የምንመዴባቸው
ጠያቂ፡- የተሇየ የሚጠቀሙበትስ ስሌት አሇ? ሇምሳላ በቃሊት ዯረጃ እንዯመጫወት የመሣሰለት ነገር … ሇምንዴነው ይህን የምሇው
የእርስዎ ወጏች ሊይ እንዯዙህ አየነት ነገር ስሇማስተውሌ ነው፡፡ ስሌትዎ ነው ማሇት ይቻሊሌ?
ድ/ር ሙሴ፡- ሆን ብዬ የማዯርገው አይዯሇም፡፡ ኋሊ ሊይ ነው analyze ሲዯረግ አንዴ ጊዛ የሆነ ሰው 102 ሊይ ነው መሠሇኝ፣
ሲቀርብ ሇካ እንዱህ ነው እንዳ አሌኩኝ፡፡ አንተ ስተጽፇው እና ሰው ሲተነትነው ይሇያያሌ፡፡ እኔ ስሜቴ

XXII
 ያመጣሌኝን ነው ሇመፃፌ የሞከርኩት - ምንም የማውቀው ነገር የሇም በመሠረቱ፡፡ በእነኚህ ነገሮች ውስጥ፣ አንዯኛ አሁን
እንዲየሁት የምጠቀምባቸው ቋንቋ ትንሽ ሰፊ ያሇ የቋንቋ vocabulary እንዲሇኝ ነው የምሰማው፡፡ ግን የማቀርባቸው
በተቻሇ መጠን ሇወዯፉት በምን ሁኔታ እንዯሆነ አሊውቅም፡፡ አንደ እንዱያውም ምን አሇኝ? ሇተወኑ ነፌሶች የተፃፇች
መፅሏፌ ናት አሇኝ፡፡ ያ እንዱባሌ አሌፇሌግም፡፡ ሁለም ህብረተሰብ ቢያነብሌኝ እና ሉረዲው የሚችሇው ቢሆን ዯስ
ይሇኛሌ፡፡ “ሐመራ” ምናምን ካሌሆነ ሇላልች ሰው ሁለ ሊይገባ ይችሊሌ፡፡ አሁን ግን ወዯ ፉት በማወጣቸው down to the
ground ሰው ሉረዲው በሚችሇው መሌክ በጣም እያወረዴኩ ነው የምፅፇው፡፡ ይህ ከፉተኛው ሇመማር የሞከርኩት ነው፡፡
ግን in general የምፅፊቸው ነገሮች እራሱ እንዲሌኩህ ከአካሄዳ ውስጥ ወጥቶ የሚወጣ ነው፡፡ ሇምሳላ ስሇ “ካታንጋ”
በምፅፌበት ሰዒት ያኔ የነበረው መንፇሴን በሙለ እወስዯዋሇሁ፡፡ ማሇት ያንን መቼት፣ ያንን ሁኔታ የሚገሌፅ፣ በወቅቱ
የሚነገሩ ቋንቋዎች መውጣት አሇባቸው፡፡ አሁን የነሽምብር በጨው ሁኔታ አሇ “ካታንጋ” ሊይ፣ የካታንጋው ቃሊቶች አለ፤ ሐመራ
ሊይ ስትመጣ የራሱ የሁመራ ጉዲይ አሇ፤ የራሱ ቋንቋ አሇ፡፡ የሰዉ ቋንቋ አሇ - ሻይ ይቀቀሊሌ ምናምን የሚሌ፡፡ እነዙህ
ነገሮች ብዘ ጊዛ ምንዴነው? በህይወት ያሳሇፌኩት የሰማሁት ነገር በውስጠ ስሊሇ፣ ያኔ የነበረውን ነገር፣ በተቻሇኝ ቋንቋውንም
ውስጥ ነው ገብቼ እየዋኘሁ እዚው ከመቼቱ ጋር ሉስማማ የሚችሌበትን ነገር የማወጣው፡፡ በኔ እምነት አንዴን ርዕሰ ጉዲይ
ይዤ ስሄዴ ራሱኑ መምሰሌ አሇበት፡፡ ሇምሳላ አንዴን አስተናጋጅ ብትፅፌ፣ አስተናጋጅ ምን ብል እንዯሚናገር ታውቃሇህ፡፡
ስሇዙህ የሚሇውን ትፅፊሇህ፡፡ ግን በአብዚኛው observation ነው፡፡ ስሇዙህ የስራዎቼ መነሻ የኖርኩባቸው ናቸው observation
as a ground of art ሐመራን፣ ወይም፣ ከሚሴን (በአሁኑ ወጌ) በውስጣቸው ኖሬ፣ ካታንጋ ስፅፌ ካታንጋ ገብቼ ካታንጋ
ውስጥ ጮኬ ነው የፃፇኩት፡፡ በዙህ አጋጣሚ፣ በሰዒቱ የነበረውን ትክክሇኛ ቋንቋ፣ አመቺ የሆነውን ቋንቋ (በዚ ዗መን
crucial ናቸው ብሇን የምናስባቸውን ቋንቋ) አመጣቸዋሇሁ፡፡ ውስጡ ስሊሇፌኩም ይመስሇኛሌ ቋንቋው ጥሩ የሆነው፡፡
ጠያቂ፡- አዎ ይህን እኔም ታዜቤያሇሁ፡፡ ካታንጋን ሳነብ ወጣት መስሇውኝ ነበር፡፡ ሞትን በመሊምት ሳነብ ዯግሞ በጠንካራ ንባብ
የታጀበ ጏሌማሳ መሰለ፡፡
ድ/ር ሙሴ፡- አዎ፡፡ እንዯ ሁኔታው ስሇምፅፌ ነው፡፡
ጠያቂ፡- እንግዱህ ድ/ር የተጣበበ ጊዛዎትን ሰውተው ይህን ቃሇ ምሌሌስ ሇማዴረግ ስሇተባበሩኝ በጣም አመሰግናሇሁ።

XXIII
 ማረጋገጫ

እኔ ከዙህ በታች ስሜንና ፉርማዬን ያስቀመጥኩት የዴህረ ምረቃ ተማሪ፣ ይህ ጥናት የራሴ ስራ እንዯሆነ፣
በጥናቱ ውስጥ የተጠቀምኩባቸውንም መረጃዎች በትክክሌ የጠቀስኩ መሆኑን አረጋግጣሇሁ፡፡

ስም - እንግዲወርቅ እንዴርያስ
ፉርማ

XXIV