David W.

Johnson

^ INSTYTUT
PSYCHOLOGII
■ ^ ZDROWIA
I TRZEŹWOŚCI
Polskie
Towarzystwo Psychologiczne
 Tytuł oryginału: Reaching out - interpersonal Effectiveness
and Self-actualisation
wyd. Prentice-Hall, Inc. Englewood Cliffs, New Jersey, 1972 i? *

; ;':;pis treści
Opracowanie graficzne: Agnieszka Garncarek
OD REDAKCJI WYDANIA POLSKIEGO 7
WSTĘP 12
Przekład: Barbara C zarnecka
część 1
Redakcja: M aria Król-Fijewska, Piofr Fijewski
Otwartość i zaufanie
Opracowanie redakcyjne i korekta: Lucyna Zbucka
1. ZNACZENIE UMIEJĘTNOŚCI INTERPERSONALNYCH 17
• Samorealizacja 18 • Umiejętności interpersonalne 19 • Zasto­
sowanie nauk behawioralnych 20 • Wspólnota orientacji 21
W ydanie II • Nowe umiejętności interpersonalne 22 • Poparcie grupy 23

Wydanie I ukazało się w 1985 r. pt. Um iejętności interpersonalne 2. OTWARTOŚĆ 24

I sam orealizacja (JPOtwartość 23 (gjWłaścjwe stosowanie otwartości 28 «^Otwartość
a samoświadomość 28 (•informacje zwrotne 30 • Sprawność
interpersonalna 33 • Ćwiczenie w nawiązywaniu kontaktów 33
• Ćwiczenie “Związki przyjacielskie" 35 • Test na badanie związ­
ków przyjacielskich 36 • Ćwiczenie “Otwartość a sympatia” 40
• Ćwiczenie w opisywaniu samego siebie 41 • Ćwiczenie z oce­
nianiem na skali swojego sposobu odnoszenia się do innych 42
• Ćwiczenie z łistą przymiotników 43 • Ćwiczenie z wykorzysta­
niem fantazji 45 • Ćwiczenie z torbą 46 • Ćwiczenie z informa­
cji zwrotnej 47 ® Ćwiczenie na odkrywanie wzorów zachowań
© Copyright by David,W. J^hnsèn^l 972
interpersonalnych 48 • Ćwiczenie w otwartości 50 • Konstruktyw­
© Copyright for t h e ^ o j^ ^ ^ ^ lS ^ IP Z iT , Warsaw, 1992 na otwartość 51 • Opis samego siebie 54 • Lista umiejętnoś­
ci 54 • Odpowiedzi 55

3. ROZWÓJ I UTRZYMANIE ZAUFANIA 56

Skład i łamanie • Klimat zaufania 56 • Definicja zaufania 57 • Budowanie
orzata Garncarek, IPZiT
interpersonalnego zaufania 57 • Odpowiadanie w sposób godny
zaufania na ryzyko podejmowane przez drugą osobę 59
• Obdarzanie zaufaniem jako samospełniająca się przepowied­
nia 60 • Gra w “Dylemat więźnia" 62 • Wrażenia z zachowania innej
osoby 65 • Odkrywanie poziomów zaufania 65 • Niewerbalne
ćwiczenie zaufania 68 Kółko zaufania. Spacer zaufania (tzw. spacer
ślepca). Kołyska zaufania. Upadek. Lot zaufania • Rozwijanie
IS B N 8 3 - 8 5 4 5 2 - 1 5 - X
zaufania 70 • Lista umiejętności 71 • Odpowiedzi 71
część 2
Wyrażanie uczuć i myśli

- 1. ZWIĘKSZANIE UMIEJĘTNOŚCI POROZUMIEWANIA SIĘ 75

• Co to jest komunikacja? 75 • Sprawne wysyłanie informacji 80
Druk. PUIP, Jerzy Wasilewski, Jachranka 94 • Ćwiczenie jedno- i dwustronnej komunikacji 81 • Ćwiczenie
umiejętności porozumiewania się 84 Etap pierwszy, niesłuchanie a

3
 uważne słuchanie; Błahe odpowiedzi a odpowiedzi na temat. Etap
drugi: częściowe słuchanie a słuchanie ze zrozumieniem; Odpowiedź
bez związku, a uwaga i szukanie sensownej odpowiedzi. Etap trzeci:
użycie skutecznych metod porozumiewania się - określanie swoich
silnych stron i charakteru kontaktów • Ćwiczenie w obserwowaniu
zachowań podczas porozumiewania się 96 • Ku poprawie
umiejętności porozumiewania się 96 • Lista umiejętności 96
• Odpowiedzi 97
' 2. WERBALNE WYRAŻANIE UCZUĆ 98
• Przyjaźń między ludźmi 98 • Wyrażanie ciepła 99 • Wyrażanie
innych uczuć 99 • Okazywanie uczuć 99 • Skutki tłumienia
uczuć 102 • Sposoby okazywania uczuć 103 • Werbalne'
okazywanie uczuć 103 • Opisywanie uczuć 106 • Odpowiedzi na
ćwiczenia w opisywaniu uczuć 108 • Ćwiczenie na temat
niejasności w wyrażaniu uczuć 110 • Sprawdzanie odbioru
cudzych uczuć 112 • Lista umiejętności 113 • Odpowiedzi 113
* 3. NIEWERBALNE WYRAŻANIE UCZUĆ 114
• Porozumienie niewerbalne 114 • Ćwiczenie w porozumiewaniu
się bez słów 115 • Tłumaczenie sobie sygnałów niewerbalnych
od innych osób 118 • Jak objawiasz swoje uczucia? 119 • Użycie
-sygnałów niewerbalnych do okazywania ciepła i chłodu 120 • Gra w
karty służąca ćwiczeniu niewerbalnego porozumiewania się 121
• Oznaki, po których można rozpoznać serdeczność i wrogość 122
• Znaczenie spójności sygnałów werbalnych, niewerbalnych i
zawartych w zachowaniu przy komunikowaniu uczuć 124 • Lista
umiejętności 125 • Odpowiedzi 125
część 3
Pomaganie i akceptacja
1. POMOCNE SPOSOBY SŁUCHANIA I ODPOWIADANIA 129
Ł • Odpowiadanie na kłopoty innego człowieka 129 • Ćwiczenie ze
sposobów słuchania i odpowiadania 130 • Kwestionariusz stylów
słuchania i odpowiadania 131 • Intencje, jakie kryją się za
odpowiedziami 136 • Ćwiczenie pięciu odpowiedzi 137 • Sposoby
słuchania i odpowiadania 139 • Sformułowanie trafnej odpowiedzi
rozumiejącej 141 • Ćwiczenie dokładnego rozumienia 143
• Słowne brzmienie odpowiedzi rozumiejącej 145 • Ćwiczenie w
wypowiadaniu odpowiedzi rozumiejącej 146 • Lista umiejętnoś­
ci 147 • Odpowiedzi 148
0 2. AKCEPTACJA SIEBIE SAMEGO I INNYCH 149
« Cztery układy akceptacji siebie i innych 149 # Samoakceptac­
ja 150 0 Cechy ludzi, którzy siebie akceptują 152 # Ćwiczenie
budowania swoich mocnych stron 153 * Ćwiczenie w zdobywaniu
akceptacji 155 • Ćwiczenie niewerbalnego wyrażania akceptacji 155
0 Akceptowanie innych 156 « Błędy akceptacji 158 * Okazywanie
innym akceptacji 159 * Poziom akceptacji w waszej grupie 159
0 Kwestionariusz klimatu w grupie 160 * Dopasowywanie 161
• Lista umiejętności 162 » Odpowiedzi 162
3. KONSTRUKTYWNA KONFRONTACJA 163
• Konfrontacja interpersonalna 163 • Rodzaje konfrontacji 166
• Konstruktywne okazywanie złości 167 • Umiejętności potrzebne
do konfrontacji 168 • Ćwiczenie konfrontacji 169 • Konfrontacja
z graniem ról 170 • Konfrontacja między ludźmi 171 • W kole 171
• Dopasowywanie 171 • Lista umiejętności 172 • Odpowiedzi 172
część 4
Rozwiązywanie problemów
1. SZTUKA WZMOCNIENIA 175
• Znaczenie teorii wzmocnienia 175 • Teoria wzmocnienia 176
• Określanie celów 176 • Kształtowanie zachowań 179 • Planowanie
skutków 180 • Obserwowanie zmiany w zachowaniu innej osoby 182
• Wzmacnianie czyichś przymiotów 183 • Ćwiczenie wzmacniania
przymiotów innego człowieka 184 • Ćwiczenie wzmacniania swoich
własnych przymiotów 186 • Kwestionariusz podsumowujący 188
• Lista umiejętności 188 • Odpowiedzi 189
2. MODELOWANIE UMIEJĘTNOŚCI INTERPERSONALNYCH 190
• Teoria modelowania 190 • Ćwiczenie w dawaniu dobrego
przykładu 193 © Odpowiedzi 194 »
3. ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW INTERPERSONALNYCH 195
• Rozwiązywanie problemów interpersonalnych 195
4. ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTÓW INTERPERSONALNYCH 200
• Traktowanie konfliktów 200 • Twój sposób prowadzenia
konfliktów 202 • Ćwiczenie z podziałem pieniędzy 202 • Ćwiczenie
w dawaniu i braniu 203 • Ćwiczenie niewerbalne na temat
konfliktów 204 « Podsumowanie 205 • Aspekty sytuacji konflikto­
wych 205 • Dokładne widzenie swojego i cudzego zachowania 205
• Ćwiczenie " Stara kobieta - młoda kobieta" 207 • Dokładne
komunikowanie się 207 • Ćwiczenie z odwracaniem ról 209
• Budowanie klimatu zaufania 210 • Tworzenie wspólnych rozwią­
zań 210 • Określanie konfliktu: ćwiczenie z licytacją pieniędzy 211
• Ćwiczenie konstruktywnego rozwiązywania konfliktów 214 • Lista
umiejętności 217 • Odpowiedzi 218
Zakończenie 219
• Badanie związków 220
BIBLIOGRAFIA 221
RYSUNKI, ARKUSZE strony A - T

Braciom ¡siostrom, FRANKOWI, HELEN, ROGEROWI,
EDYTHE, KEITHOWI, DALE'OW I, k tó rz y z n a c z n ie
p rz y c z y n ili się d o ro z w o ju m y c h u m ie ję tn o ś c i
interpersonalnych i d o m o je j sam orealizacji
redakcji wydanid
M IR "
polskiego
Większości ludzi — w naszym przekonaniu — można stworzyć
warunki, w których rozbłyśnie z wielką siłą ich dobroć i szlachetność
oraz takie, w których gwałtownie zwiększają się szanse na
ujawnienie zachowań wrogich i destruktywnych. Umiejętności i
zasady opisane w tej książce służyć mają stworzeniu warunków
sprzyjających sytuacji pierwszego rodzaju—budowie społeczności
ludzi, którzy czują i otwarcie okazują swoje uczucia, którzy
słuchają głosu innych i starają się ich zrozumieć, którzy zaistniałe
konflikty pragną rozwiązywać z uwzględnieniem obopólnego
dobra, ludzi gotowych do wzajemnej pomocy, pełnych wiary w
swoją siłę i możliwości.
Autor opisuje wiele “umiejętności interpersonalnych” — to jest
takich sposobów postępowania z innymi ludźmi, które sprzyjają
budowie znaczących wzajemnych związków, przyczyniając się
do osobistego szczęścia i rozwoju wszystkich zaangażowanych
osób. Mowa jest o poznaniu, zaufaniu, zrozumieniu, wpływie i
pomocy oraz rozwiązywaniu problemów i konfliktów w sposób
otwarty, a jednocześnie budujący, nie zaś niszczący.
Jest to książka zwarta i konkretna, traktująca poruszane tematy
gruntow nie i szczegółow o. Nie ma tu “w odolejstw a” ani
prezentowania błyszczących, abstrakcyjnych idei, które tak łatwo
wygłaszać, a tak trudno realizować. Nie ma również normatywów
i moralizowania. Nie jest to też wreszcie tania oświata dla mas;
7
 czytelnik nie jest traktowany jak profan, którego nie należy dopuścić
w regiony zastrzeżone dla wytrawnych profesjonalistów. Niezwykłą
zaletą prezentowanej książki jest fakt, że mimo szczegółowego,
wyczerpującego i poważnego podejmowania trudnych tematów,
jest ona książką łatwą i całkowicie zrozumiałą.
Budowa książki oparta jest na schemacie podręcznika — po
przedstawieniu teorii zam ieszczone są pytania, a następnie
ćwiczenia praktyczne. Można się więc spodziewać, że najważ­
niejsze zd a rz y s ię p o z a kartam i tej książki — w trakcie
samodzielnych prób czynionych w gronie kilku czy kilkunastu
chętnych osób. Do takich grup adresowana jest książka i do
tworzenia ich, w celu podjęcia głębokiego w treści samokształ­
cenia, pragnie nakłonić niniejsza przedmowa.
W k s ią żc e zaw arte są dokładne i czytelne instrukcje
postępowania, poszczególne ćwiczenia stwarzają okazję do
doświadczenia, bezpośredniego i osobistego, różnych form
interpersonalnego kontaktu, praktyki bycia z ludźmi. Część zadań
m a charakter autodiagnostyczny.- pozwała lepiej przyjrzeć się
sobie pod kątem opisywanych tu umiejętności i sposobów
postępowania w relacji z innymi. Jest to diagnoza na teraz,
odpowiedź na pytanie nie tyle “Jaki jestem ?”, ile “Jak działam?”.
Przedstawione tu propozycje dostarczają bardzo bogaty zestaw
kategorii do opisu postępowania jednostki, przez co zwiększają
wrażliwość czytelnika na siebie samego i inne osoby. Po wykonaniu
całego programu ćwiczeń staniemy bardzo daleko od punktu, w
którym obraz siebie i świata ma barwy czarno-białe, a wszystko
daje się ulokować w wymiarach dobry—zły. Dzięki opisywanym w
tej książce umiejętnościom kontakt z drugim człowiekiem może
stać się podróżą do "kolorowego" świata.
Inny rodzaj ćwiczeń to doświadczenie określonych prawidło­
wości psychologicznych. Każdy z nas dysponuje osobistą wiedzą
psychologiczną, dotyczącą nie tyle prawideł własnego działania,
ile pewnych ogólnych zasad — na przykład: “Gdy ludzie są
napięci, to łatwo o kłótnię” albo: “Gdy ludzie się nie znają,
najczęściej rozmawiają na powierzchowne tematy”. Bardziej pew­
ne i wyszukane prawa psychologiczne, dotyczące postępowania
ludzi w różnych sytuacjach, zawarte są w podręcznikach psy­
chologii, a ich sformułowanie zawdzięczamy głównie tysiącom
zorganizowanych, laboratoryjnych sytuacji eksperymentalnych.
Co innego jednak wiedzieć a widzieć, czytać a doświadczać.
W iedza “zim n a”, zdobyta intelektualną drogą w znacznie mniej­
szym stopniu wpływa na realne zachowanie jednostki niż tzw.
wiedza “gorąca”, zdobyta na podstawie osobistego doświad­
czenia. Niektóre z zawartych w książce ćwiczeń zmierzają do
tego, aby dostarczyć czytelnikom wiedzy “gorącej” w zakresach
Objętych zwykle wiedzą “zimną” - dotyczy to na przykład obszaru
komunikacji interpersonalnej, czyli praw rządzących różnymi
formami porozumiewania się ludzi.
I wreszcie główny trzon propozycji ćwiczeniowych dotyczy
wypróbowywania różnych sposobów postępowania w kontakcie
z drugim człowiekiem. Jest to próba uczenia nowych form
zach o w a ń , w ra z ze spraw dzaniem w ynikających z nich
konsekwencji i skuteczności. T a część może mieć charakter
specyficznej, osobistej przygody, przygody - ponieważ zawiera
elem ent ryzyka oraz prowadzi w nieznane.
Bardzo specyficzny charakter mają pytania umieszczone po
każdej porcji materiału teoretycznego. U polskiego czytelnika,
przyzwyczajonego do trudnych zadań i pytań “na myślenie”,
charakter części sprawdzającej może budzić zdziwienie —pytania
bow iem są niezwykle proste i w ym agają bezpośredniego
odwzorowania podanej treści. I w tym jednak, jak sądzę, tkwi
pewien zamysł — pytania stanowią formę powtórzenia ułatwiają­
cego zapamiętanie, nie mają motywować czytelnika do “wyka­
zywania się”, co pozwala uniknąć skojarzeń ze szkołą, skojarzeń,
które mogłyby wielu osobom utrudnić swobodne przyswajanie
zawartych treści. Jest to jeszcze jedna przyczyna, dla której
książka ta stanowi dowód, iż można bezkonfliktowo zorganizować
proces przyswajania wiedzy, jeśli tylko celem jest nauczenie, nie
zaś organizowanie wyścigu, kto będzie lepszy, mądrzejszy, kto
spełnia oczekiwania, a kto musi odpaść.
Prezentowane tutaj podejście do sfery wydarzeń międzyludzkich
ma charakter pozytywistyczny, behawioralny, umiejętnościowy.
Zakłada, że wszystkiego można się nauczyć, jeśli to “coś” będzie
skrupulatnie wytłumaczone i wystarczająco długo i chętnie
próbowane. Małymi krokami można przebyć wielką przestrzeń.
Dla czytelników, mających doświadczenia intensywnych czy
wzniosłych czasami walorów kontaktu z drugim człowiekiem,
takie podejście m oże wydać się zbyt techniczne i mało
romantyczne. Czy można bowiem prawdziwe spotkanie, w czasie
którego nagle wyzwala się ogrzewające obie strony ciepło i
serdeczność, poczucie więzi, braterstwa a czasem miłości czy
pełnej ufności i wiary - przełożyć na szereg “skutecznych
umiejętności”, rozpatrywać jako sekwencję konkretnych zachowań,
którym w dodatku przypisze się określoną efektywność? Stąd też
powtórzę: najważniejsze dzieje się poza kartami tej książki,
wówczas, gdy dwie czy trzy osoby siądą naprzeciw siebie i
 korzystając z technicznych, co prawda, wskazówek wyzwolą w Po drugie, osobom zajmującym się nieprofesjonalnie pomaga­
sobie nietechniczną i niealgorytmiczną dobrą wolę zrozumienia, niem - jako podręcznik metod pomocy i oddziaływania umoż­
poznania i pomocy. Stąd też biorą się przeplatające się w tekście liwiający także dokonanie diagnozy swoich umiejętności i prezen­
tujący program zdobycia pewnych osobistych kwalifikacji w tym
uwagi, warte podkreślenia: "Zabierz się do tego ćwiczenia, jeśli
naprawdę pragniesz zwiększyć swoje zaufanie, jeśli naprawdę zakresie.
Po trzecie wreszcie — profesjonalistom, nie tylko poprzez
chcesz być otwarty, jeśli naprawdę chcesz zbliżyć się do drugiego
bogate propozycje technik, ale również bardzo szczegółowo
człowieka”. Osoby pragnące jedynie zdobycia intelektualnej wiedzy przedstawione niektóre teorie. Cenne wydają się tu takie elementy,
o stosunkach interpersonalnych czy szukające metod bardziej
jak kategoryzacje sposobów reagowania na kłopoty innego czł­
w yszu kan eg o oddziaływ ania na sw oje otoczenie w celu
owieka, wraz z ćwiczeniami, czy rozważania dotyczące parafrazy,
osiągnięcia tylko własnych, niejawnych innych celów — mogą z
której zwykle poświęca się jedno treningow e ćw iczenie, a które
lekkim, sercem zrezygnować z tej lektury. Nie przyniesie im ona
w świetle przykładów, prezentowanych przez autora, okazuje się
pożytku.
istotnie wyrafinowaną sztuką. Pomocna dla przyszłych profes­
Podejście umiejętnościowe ma swoje walory —mgliste procesy
jonalistów może okazać się też część teoretyczna tłumacząca w
czyni jasnymi, niezrozumiałe zamienia w możliwe do opanowania
prosty sposób różne pojęcia oraz przekładająca ogólne pojęcia
— ma jednakże także wady. Sprzyjać m oże bowiem wytworzeniu
postawy obserwatora i eksperymentatora, dla którego wrażliwa na konkretne akty zachowań.
I wreszcie wszystkim tym, którzy w wyniku różnorodnych
przestrzeń między "ja” i “ty” stanie się poligonem ćwiczeń
doświadczeń osobistych znaleźli się w takim punkcie swojego
.._ “interpersonalnych umiejętności”, przenosząc punkt koncentracji
życia, że nabrali ochoty, aby “wyjść z ukrycia" i aby “wyciągnąć
z kontaktu z drugą osobą na realizację .określonego własnego
zachowania. Choć autor niniejszej książki rzadko wpada w tę rękę”. Maria Krót-Fijewska
pułapkę, niektóre jego zdania brzm ią-jednak alarmująco; na
przykład gdy pisze: “Ciepło oznajmia o sympatii, zainteresowaniu,
akceptacji dla innej osoby. Powinieneś ćwiczyć niewerbalne
wyrażanie ciepła, aż nabierzesz pewności, że m ożesz je sprawnie
zakom unikow ać, kiedy zech cesz”. Dodajm y w ięc “...kiedy
zechcesz i kiedy je naprawdę w jego kierunku czujesz”. Dla
budowy pełnych marzenia i głębokich więzi byłoby z pewnością
niedobrze, gdybyśmy racjonalnie decydowali się na “wyrażanie
ciepła” w momentach o “największej efektywności oddziaływania”
- jest to sposób, w jaki bodźcuje się szczury w eksperymentalnym
labiryncie, a nie zawiera przyjaźń i udziela ludzkiej pomocy. Jest
to też sposób, w jaki łatwo zam ienić się w “m aszynę do
pom agania”, czego kosztów doświadczyło już wiele osób udzie­
lających pomocy, płacąc za to własnym rozwojem i samopo­
czuciem.
I na zakończenie — komu może się przydać niniejsza publi­
kacja?
Po pierwsze, grupom osób pragnących na drodze głębokiego
samokształcenia zintensyfikować swój rozwój osobisty. Dla tych
osób książka stanowić może scenariusz kilkunastu spotkań, w
czasie których, nawet bez pomocy profesjonalnego organizatora
zwanego trenerem, można samodzielnie przebyć swoisty kurs
uczenia opartego na własnym doświadczeniu.

10 11

Książka ta jest próbą przedstawienia teorii i ćwiczeń potrzebnych
do rozwijania umiejętności interpersonalnych. Jest czymś więcej
niż zbiorem zadań; przedstawiona w niej teoria umieszcza te
zadania w kontekście, który nada znaczenie doświadczeniom
Czytelnika wynikającym z uczestnictwa w prezentowanych
ćwiczeniach.
p ro g ram "m łodzi lud zie"
Duża część materiału tej książki powstała dla programu Youth
Research Center w Minneapolis (Minnesota), powołanego przez
Narodowy Instytut Zdrowia Psychicznego, programu znanego
pod nazw ą “Młodzi ludzie pomagają sobie wzajem nie”. Niektórzy
czytelnicy będą używali tej książki do celów określonych przez
ten program; niniejszy wstęp jest dla nich.
Program “Młodzi ludzie...” powołano do poszukiwania odpo­
wiedzi na pytanie: czy część młodzieży naszego kraju potrafi
nauczyć się pomagać tym, którzy borykają się z życiem pełnym
zgryzoty, występku i wszelkiego nieszczęścia? Postawiono
hipotezę, że młodzież i dorośli młodzi ludzie mogą nauczyć się
rozpoznawania wśród swoich rówieśników tych, którzy są samotni
i wyobcowani oraz nawiązywania z nimi bliskich kontaktów. Było
to oparte na założeniach, że: 1) jest wielu samotnych młodych
ludzi, którzy nigdy nie zwrócą się ze swoimi osobistymi problemami
i zmartwieniami po pomoc do dorosłych, ale chętnie przyjmą
wsparcie i przyjaźń od osób w ich wieku i 2) takie ludzkie
właściwości jak ciepło, szczerość i porozumienie mogą zapełnić
w ażną, lecz zaniedbaną część życia wielu młodych ludzi, samot­
nych i wyobcowanych w naszym dzisiejszym społeczeństwie.
M ateriał tej książki był i może być wykorzystywany w
programach, mających na celu nauczenie młodych ludzi docierania
do rówieśników, którzy borykają się z osobistymi kłopotami,
pomagania im, powodowania zmian w ich postępowaniu i życiu
poprzez bliskie kontakty z nimi.
Czytelnikom, uczestniczącym w programach takich, jak “Młodzi
ludzie...”, książka ta ma pomóc w rozwijaniu umiejętności
nawiązywania bliskich kontaktów, zwłaszcza z osobami w danej
chwili samotnymi i opuszczonymi. Tym, którzy mają bliskich
przyjaciół, przyjaźń i dobre stosunki z ludźmi mogą się wydawać
nie tak istotne i ważne. Dopóki pozostajesz w znaczących
związkach, nie zdajesz sobie sprawy, jak wiele od nich zależy.
Ale dla kogoś, kto nie ma ani jednego przyjaciela, nawiązanie
bliskich kontaktów, koleżeństw o czy przyjaźń m oże być
zdarzeniem najważniejszym w życiu. Dla kogoś, kto czuje, ż e go
. nikt nie docenia, żę nikt mu nie pomoże, kiedy potrzebuje pomocy,
że nikt z nim nie porozmawia, kiedy ma chandrę, ani się z nim
nie pośmieje, kiedy jest szczęśliwy — życie jest bardzo smutnym
i samotnym przedsięwzięciem. Istnieje wiele dowodów na to, że
dla zachowania psychicznego zdrowia konieczne są stosunki z
innymi osobami. Zatem jedną z najważniejszych rzeczy, jakie
możesz, Czytelniku, zrobić jest otwarcie dla ludzi, którzy wydają
się samotni i nawiązanie z nimi bliskich kontaktów.
Poza nauką sposobów nawiązywania nowych kontaktów,
książka ta może pomóc ci rozwinąć sztukę utrzymywania dobryph
stosunków przez długi czas. Na przykład, jak najlepiej zareagować,
kiedy przyjaciel prosi o pomoc? Kiedy kolega przeżywa kryzys
osobisty albo rodzinny i potrzebuje od ciebie wsparcia, jak najlepiej
wyrazić swoją troskę? Czy często czujesz się bezradny, kiedy
ktoś prosi cię o pomoc lub wsparcie? Czy często nie znajdujesz
słów, kiedy chcesz wyrazić swoje uczucia i osobiste poruszenie
sprawami innej osoby? T a książka ma na celu wyposażyć cię w
lepsze sposoby pomagania twoim kolegom i przyjaciołom,
w yrażan ia zainteresow ania, wsparcia i serdeczności oraz
utrzymywania dobrych stosunków z innymi.
Rozejrzyj się wokół siebie w szkole, w pracy, na ulicy. Świat
jest pełen samotnych ludzi, dla których nawiązywanie głębszych
kontaktów może stanowić najważniejszy problem w życiu.
Czynności, w których będziesz uczestniczył podczas ćwiczeń z
tej książki, są często zabawne i wesołe, ale zastosowanie twoich
13
umiejętności w prawdziwych związkach będzie sprawą poważną.
Nauka sposobów służących do nawiązywania i podtrzymywania
głębszych kontaktów może zrobić z ciebie, Czytelniku, najważ­
niejszą i najbardziej pozytywną osobę w czyimś życiu.

W ielu ludziom winien jestem podziękowanie za pomoc przy

pisaniu tej książki. Moja młodsza siostra, Edythe Johnson, przy­
czyniła się do sformułowania większości zagadnień, które C zy­
telnik w niej znajdzie. W szędzie tam, gdzie to możliwe, starałem
się podać źródła zamieszczonych w książce ćwiczeń; niektóre są
tak powszechnie stosowane, że nie m ożna wskazać ich autora.
Przepraszam , jeśli nieumyślnie zaniedbałem podanie nazwiska.
Zespół Youth Research Center, zwłaszcza Marylin Graves i Mary
Kay O ’Brian, bardzo pomógł mi w pracy nad rękopisem. Pierwszy
zarys znacznej części książki został wykorzystany przez Elaine
Allen, Barbarę Holm, Dale’a Joel, Paulę MęCIung, Ann Mikkelson,
Rondiego Olsona, Marka Quesnela, Isabelle Robinson, Pam
Rossow, Dav’e Seversona, Bruce’a Stone’a, Thomasa Kretschera
i sta pięćdziesięciu nastolatków, którzy uczestniczyli w Programie
“Młodzi ludzie...”. Doceniam ich pomocne uwagi i poprawki.
W reszcie chciałbym podziękować wszystkim ludziom, którzy
uczestniczyli ze mną w różnego rodzaju ćwiczeniach i treningach
i wspomagali mój rozwój jako człowieka i fachowca.
D.W.J.

otw artość t zaufanie

14
pi

liaczen ie umiejętności
interpersonalnych
Jednym z najbardziej charakterystycznych przejawów życia
jest zdolność do radości, zabawy, wzruszenia, troski, serdeczności
i poczucia spełnienia w związkach z innymi. Zawieranie nowych
przyjaźni, pogłębianie istniejących związków, nawet przeżywanie
miłości zależne jest od umiejętności bycia z ludźmi. Uczucia,
jakie ludzie mają dla siebie, są jedną z głównych podstaw
ludzkiego stowarzyszania się i działania. Nazwy różnych rodzajów
uczuć do innych ludzi, jak “lubić”, “kochać”, “nie lubić”,
“nienawidzieć”, należą do słów najczęściej używanych w naszym
języku. Człowiek jest zwierzęciem społecznym, a więc jego
poczucie szczęścia i pełni zależy od umiejętności sprawnego
kontaktowania się z innymi ludźmi. Ponadto cała cywilizacja
opiera się na ludzkiej zdolności do współpracy z innymi i
prowadzenia wspólnych działań. Ludzie są nam niezbędni do
szczęścia i spełnienia, musimy też umieć z nimi współpracować,
jeśli chcemy stanąć na wysokości swoich zadań i swoich
upodobań. Żadne słowa o życiowym znaczeniu umiejętności
interpersonalnych nie będą przesadne.
To, co czyni z nas ludzi, to sposób, w jaki zachowujemy się
wobec innych ludzi. Czyj stosunek do innych ma w sobie
zainteresowanie, przyjaźń, miłość, troskę, życzliwość, uczynność
i odpowiedzialność, ten staje się bardziej człowiekiem; czyje
związki odzwięfipieicUśyą przeciwieństwa tych cech, ten jest mniej
człow iekierr^ ókri^^ rajw o wobec innego człowieka i niszczenie

17 -------------------------------------------------- Z naczenie u m ie ję tn o śc i in te rp e rs o n a ln y ch
 go nazywam y nieludzkim; pozytywne nastawienie do innych
nazyw am y ludzkim.
Dysponowanie umiejętnościami interpersonalnymi nie jest z
góry dane i nie pojawia się jakimś cudem; trzeba się tego
nauczyć. T a książka m a pomóc ci ulepszyć sposoby nawiązywania,
rozwijania i podtrzymywania zadowalających, dobrych stosunków
z ludźmi. Dla tych z nas, których praca wymaga stałego obcowania
z ludźmi (nauczycieli, doradców, kierowników, pracowników
socjalnych) umiejętność nawiązywania sensownych i owocnych
kontaktów z innymi jest koniecznością. Dla tych, którzy m ają
poczucie, że ich osobisty rozwój i dojrzewanie zależą od jakości
ich stosunków z ludźmi, umiejętność ta jest w ażną potrzebą. T a
książka służy do tego, żeby pomóc ci poprawić twoje umiejętności
interpersonalne, obojętne czy dla celów twojej sprawności
zawodowej, czy dla poszukiwania większej satysfakcji z bycia z
ludźmi. Ćwiczenie tej umiejętności daje także większe możliwości
bycia ludzkim.
sam orealizacja
Gwałtowne zmiany w technice, które zachodzą w ciągu kilku
ostatnich dziesięcioleci, spowodowały w. naszym społeczeństwie
także pow ażne zmiany kulturowe. Wydaje się, że w naszej
kulturze dążenie do sukcesu ustępuje miejsca dążeniu do
sam orealizacji, panow anie nad sobą — w yrażaniu siebie,
niezależność—współzależności, wytrzymałość na stres—zdolności
do zabawy, pełne zatrudnienie —pełni życia. Wartości uznawane
przez nasze społeczeństwo wydają się zmieniać—z purytańskiego
uznania dla sukcesu w stronę samorealizacji, rozwoju osobowości
człowieka, poszukiwania radości i poczucia pełni we własnym
życiu. Znakiem naszego społeczeństwa stała się ruchliwość;
ludzie, których dzisiaj znamy i kochamy mogą być jutro setki mil
stąd. Co najmniej kilkakrotnie w życiu wypada nam wchodzić w
nowe stosunki z nie znaną dotąd grupą ludzi. Zdolność rozwijania
takich związków, w których wyraża się nasza osobowość i w
których doświadczamy poczucia radości i pełni, staje się coraz
potrzebniejsza. Bez umiejętności nawiązywania i określania
stosunków z ludźmi coraz trudniej się obejść.
W ielu psychologów uważa, że organizm dąży do realizacji
swoich możliwości, to znaczy do samorealizacji. Czy takie dążenie
naprawdę istnieje, czy nie? W idać wyraźnie, że samorealizacja
jest coraz ważniejsza dla wielu ludzi. Polega ona przede wszystkim
na panowaniu nad czasem, tzn. na zdolności wiązania przeszłości
i przyszłości w sensowny ciąg i życia w pełni teraźniejszością.
Otwartość i zaufanie
--------
Osoby realizujące się są mniej obciążone poczuciem winy, żalem
i urazami z przeszłości niż inni, a ich życiowe aspiracje łączą się
w swoim znaczeniu z aktualnie osiąganymi celami.
Sam orealizacja jest również powiązana z zachowaniem
osobistej niezależności, żeby zrozumieć, co to znaczy, trzeba
odróżnić skierowanie wewnętrzne i zewnętrzne. Osoba skierowana
do wewnątrz przyjęła we wczesnym okresie życia niewielką sumę
wartości i zasad, których ściśle przestrzega niezależnie od sytuacji,
w jakiej się znajduje. Osoba skierowana na zewnątrz daje się
prowadzić i kierować ludziom, z którymi ma do czynienia;
zachowuje się dokładnie tak, jak trzeba, żeby zdobyć aprobatę
innych ludzi. Osoba niezależna natomiast nie podlega ani
podporządkowaniu systemowi wartości rodziców, ani społecznym
przejawom czy oczekiwaniom. Swoje wartości i zasady potrafi
plastycznie stosować w konkretnej sytuacji tak, żeby postępować
odpowiednio do warunków.
Panowanie nad czasem i niezależność samorealizującej się
osoby są ze sobą związane, ponieważ ktoś, kto żyje przede
wszystkim w teraźniejszości, bardziej polega na swojej sile i
swoich środkach wyrazu niż ktoś, kto żyje głównie przeszłością.
Żyć w pełni teraźniejszością oznacza być niezależnym i od
sztywnego wewnętrznego systemu wartości, i od zbytniej potrzeby
podporządkowania się normom społecznym dla uzyskania cudzej
aprobaty.
Osiąga się samorealizację poprzez bycie z ludźmi w prawdzi­
wym czasie i w niezależny sposób. Podstawą samorealizacji
człowieka są umiejętności interpersonalne. Czy mamy 6 ,1 6 czy
60 lat poziom tych umiejętności w dużym stopniu decyduje, jak
szczęśliwi jesteśmy i jak sprawnie działamy. W następnej części
omówimy poszczególne sposoby używane do stworzenia zw iąz­
ków opartych na samorealizacji.
um iejętności interpersonalne
Do zainicjowania, rozwinięcia i podtrzymania satysfakcjo­
nujących i pełnych związków potrzebne są pewne podstawowe
umiejętności. Umiejętności te dzielą się na cztery zakresy: i )
wzajem ne poznanie i zaufanie, 2) dokładne i jednoznaczne
wzajemne zrozumienie, 3) wpływanie na siebie nawzajem i pomoc,
4) konstruktywne rozw iązywanie wspólnych problem ów i
konfliktów.
Umiejętności z pierwszego zakresu obejmują otwartość, samo­
świadomość i samoakceptację oraz zaufanie. Wysoki poziom
zaufania między tobą i inną osobą jest konieczny do wzajemnego
Z naczenie u m ie ję tn o ści in te rp e rso n a ln y ch
18 19
 poznania. Wzajemne poznanie zakłada też wyjawienie, co czujesz
i jak reagujesz na to, co właściwie się dzieje. Taka otwartość jest
zależna od twojej samoświadomości i samoakceptacji; jeśli nie
jesteś świadom swoich uczuć i reakcji, nie możesz zakomunikować
ich innej osobie, a jeśli tych uczuć i reakcji nie akceptujesz —
będziesz starał się je ukryć.
Rozwój umiejętności z drugiego zakresu zasadza się na ścisłym
i jednoznacznym przekazywaniu myśli i uczuć. W ażne jest
zwłaszcza przekazywanie ciepła i sympatii. Zw iązek z drugim
człowiekiem nie może istnieć, jeśli obie strony nie m ają poczucia,
że nawzajem się lubią.
----- Jeśli przyjaciel prosi cię o pomoc, jaka odpowiedź będzie
najlepsza? Jeśli znajomy przeżywa kryzys osobisty albo rodzinny
i potrzebuje od ciebie wsparcia, jak najlepiej wyrazisz swoją
troskę? Umiejętności z trzeciego zakresu dotyczą wzajemnego
wpływu i wspierania się w stosunkach z ludźmi. Skuteczna
pomoc w problemach i zgryzotach drugiej osoby, komunikowanie
swojej akceptacji i wsparcia, konstruktywne podejście do kłopotów
przyjaciela, umiejętność pokrzepienia i wpływu na zachowanie
drugiej osoby - wszystko to są elementy sztuki bycia z ludźmi.
W końcu, wiedzieć jak wyjść z konfliktów i problemów w
sposób, który ciebie i tę drugą osobę zbliży i wzbogaci wasze
stosunki — tp podstawa utrzymania związków między ludźmi.
Dlatego dwa. rozdziały tej książki zajmują się twórczym ujmowa­
niem problemów między ludźmi i konstruktywnym prowadzeniem
konfliktów.
zastosow anie nauk behawioralnych
Z a d o w a la ją c e i ow ocne obcow anie z ludźm i jest w e
współczesnym społeczeństwie istotną potrzebą. Dysponujemy
znaczną liczbą behawioralnych badań dynamiki interpersonalnej;
ta wiedza jednak dotąd nie została ujęta w kształt, który służyłby
poszczególnym ludziom do podniesienia ich um iejętności
interpersonalnych. Niniejsza książka chce wypełnić lukę między
odkryciami badań w zakresie interpersonalnego wzajemnego
oddziaływania a użyciem tej wiedzy do rozwoju umiejętności
interpersonalnych.
Po to jednak, żeby korzystanie z książki było łatwiejsze,
umieszczono minimum odnośników do badań i teorii. Nie znaczy
to, że proponowane działania nie były sprawdzone empirycznie.
Umiejętności, które są podstawą sprawności interpersonalnej
człow ieka, określono na podstawie wyników badań autora
(Johnson, 1966, 1967, 1971 a, 1 9 7 lb , 1971c; Johnson i Dustin,
O tw a rto ś ć l z a u fa n ie
20
1970 ; Johnson i Lewicki, 1969) i wyników badań nad skutecznymi
związkami terapeutycznymi (na przykład Truaxa i Carkhuffa,
1967; Biermana, 1969; Struppa i Bergina, 1969) oraz wyników
socjopsychologicznych badań stosunków międzyludzkich (por.
Johnson, 1970, 1972; Watson i Johnson, 1972). Niezależnie od
badań empirycznych, na których oparto pomysły proponowane w
tej książce, znaczna część tej pracy posłużyła w programie
ćwiczeń, którego wartość aktualnie się sprawdza (patrz: Program
“Młodzi ludzie...” we Wstępie). Chociaż na analizę wszystkich
danych zebranych z tego programu potrzeba jeszcze dwóch lat,
■już wstępne wyniki wskazują, że materiał tu prezentowany
skutecznie pomaga czytelnikom polepszać ich umiejętności
interpersonalne.
Każdy człowiek, który chce te umiejętności rozwijać i każdy
praktyk, który pracuje z innymi ludźmi, znajdzie w tej książce coś
pożytecznego. Nie jest to przegląd teorii i badań dla naukowców.
T a książka przekłada naukowe odkrycia nad stosunkami
międzyludzkimi na program rozwijania umiejętności niezbędnych
do kształtowania konstruktywnych i pełnych zw iązkó w z innymi.
Każdy, czy w wieku podeszłym, czy nastolatek, łatwo zrozumie
materiał zawarty w prezentowanej pracy.
w spólnota orientacji
Dwie osoby, wchodzące w związek musi łączyć wspólnota
orientacji, to znaczy działanie według tych samych norm i
uznawanie tych samych wartości. Ta wspólnota nie musi być
całkowita; zdarzają się często bogate związki między ludźmi o
różnym pochodzeniu i różnej kulturze. Ale jeśli wasz zw iązek ma
się rozwijać, musicie się zgadzać w sprawie norm i wartości, które
będą określały wasze w nim zachowanie.
Pojęcie norm odnosi się do wspólnych oczekiwań co do tego,
jakie zachowania ty i druga osoba w waszym związku uznacie
za właściwe, czy prosicie siebie nawzajem o przysługi, jak osobiste
są wasze rozmowy, w jakich sprawach możecie na sobie polegać
— w tym wyrażają się normy waszego związku. Normy te zależą
w znacznym stopniu od wartości, które dwie osoby zgodnie
uznają. W tej książce przyjęto pewne normy zachowania w
związkach (tzn.: powinieneś być otwarty, tworzyć zaufanie, być
tolerancyjny i akceptujący, próbować pomagać innym, itd.) oparte
na zbiorze wartości humanistycznych (tzn.: powinieneś podejmo­
w ać odpowiedzialność za swoje myśli i uczucia, dążyć do samo­
realizacji, uczestniczyć z innym i w e wzajemnym oddziaływaniu
na siebie, być zdolnym do serdecznych i osobistych związków).
Z naczenie u m ie ję tn o ś ci in te rp e rs o n a ln yc h
21
 Przedstawione tu umiejętności, użyte w działaniu wobec innych
ludzi, będą sprzyjały rozwojowi takich norm, które ułatwiają z
kolei rozwój pełnych i satysfakcjonujących związków.
Ustalenie wzajemnie obowiązujących norm i wartości pomiędzy
tobą i drugą osobą jest często ważniejsze niż ta czy inna techniczna
umiejętność interpersonalna. N a przykład wzajemne zobowią­
zanie, żeby stawiać czoła trudnościom i konfliktom i konstruktywnie
je rozwiązywać, m oże być dla dobrego rozwoju waszego związku
ważniejsze niż któryś ze znanych wam technicznych sposobów
konstruktywnego rozwiązywania konfliktów. W zajem ne zobo­
wiązanie, że będziecie wobec siebie otwarci i szczerzy, może
być ważniejsze dla tworzenia więzi i braterstwa niż któryś ze
sposobów reagowania i objawiania uczuć. W tej książce położono
nacisk na rozwój umiejętności interpersonalnych. Trzeba jednak
pamiętać, że kiedykolwiek używacie przedstawionych tu narzędzi,
budujecie zarazem dla waszego związku system norm i wartości.
Obopólne przyjęcie ich może mieć dla łatwiejszego rozwoju
owocnego i pełnego związku większe znaczenie niż wprawa w
użyciu tych narzędzi.
now e um iejętności interpersonalne
Proces uczenia się nowej umiejętności ma pięć faz:
1) Zdanie sobie sprawy z jej użyteczności.
2) Ustalenie, jakich zachowań ona wymaga.
3) Ćwiczenie tych zachowań.
4) Otrzymanie informacji zwrotnych o tym, jak dobrze je
wykonujesz.
5) W prowadzenie tych zachowań do twojego stałego zasobu
sposobów bycia.
T a książka może wyposażyć cię w wiadomości o tym, do
czego są potrzebne omawiane umiejętności i jaki jest ich charakter.
Opisano tu zachowania, których wymaga użycie tych umiejętności.
D alej są pytania, na które odpowiadając spraw dzisz, jak
zrozumiałeś i przyswoiłeś sobie przedstawiony materiał. Następnie
zaw arte są instrukcje do ćwiczeń, w których będziesz miał okazję
wypróbować te zachowania i otrzymać informację zwrotną o tym,
jak dobrze je opanowałeś. Ćwiczenia te pozwolą ci często określić
aktualny stan twoich umiejętności. Po przystąpieniu do nich
m ożesz trenować zachowania tak długo, a ż poczujesz, że
przychodzą ci bez trudu. Na końcu każdego rozdziału będziesz
zaproszony do oceny stopnia, w jakim opanowałeś prezentowaną
umiejętność.
Podczas ćwiczeń, jakich w ym aga zdobycie omawianych
Otwartość /z a u f a n i e ---------- 00
umiejętności, możesz z początku czuć się skrępowany i zakło­
potany. Ten trening może czasami wyglądać bardziej jak granie
ról niż jak autentyczne zachowanie. Niech ci to nie przeszkodzi
w pracy. Większość nowych umiejętności rozwija się poprzez
granie ról. Jeśli będziesz wytrwale trenował zachowania, skrę­
powanie i zażenowanie ustąpią, a używanie nowych umiejętności
stanie się zupełnie łatwe.
Proces stosowany do określenia zachowań, które tworzą umie­
jętności i ćwiczenia ich, jest mechaniczny. Kiedy bierzesz udział
w ćwiczeniach, możesz mieć czasami poczucie, że ich przebieg
jest w jakiś sposób mechaniczny i nieprawdziwy. Ale to można
powiedzieć o nauce każdej nowej umiejętności. Na przykład w
nauce gry na fortepianie też posługujemy się mechanicznym
ćwiczeniem specyficznych zachowań, które wydają się nie mieć
nic wspólnego z wykonaniem pięknego koncertu fortepianowego.
Dopiero kiedy zastosujesz nowe umiejętności w prawdziwym
życiu, nabiorą rumieńców, których czasami brakuje podczas
ćwiczeń. - .......... -
T a książka jest poradnikiem ulepszania umiejętności inter­
personalnych. Od ciebie zależy, jak wykorzystasz“prezentowany ~
tu materiał i ćwiczenia i jaki będziesz miał z nich pożytek. Ile się
nauczysz i na ile rozwiniesz swoje umiejętności — to zależy
wyłącznie od tego, na ile zechcesz owocnie korzystać ;z tej
książki. '
poparcie grupy
Aprobata ze strony grupy jest potężnym źródłem zachęty i
podporą podczas nauki każdej nowej umiejętności. Czytelnicy tej
książki przekonają się, być może, że ćwiczenia prowadzone w
grupie dają więcej korzyści. Grupa świadomie powinna próbować
obdarzać aprobatą tych swoich członków, którzy poważnie zabrali
się do poprawy swych umiejętności interpersonalnych. Im bardziej
kto trenuje i rozwija te umiejętności, tym więcej powinien
otrzymywać pochwał od grupy. Zarazem, jeśli grupa popiera
swoich członków, kiedy próbują eksperymentować z nowymi
zachowaniami i podejmować ryzyko prób z nowymi umiejętnoś­
ciami, wszyscy jej członkowie będą szybciej robili postępy.
Niewiele jest czynników równie mocno wpływających na nasze
zachowanie, jak poparcie i aprobata grupy koleżeńskiej. Użycie
wpływu grupy dla łatwiejszej nauki jest jednym z najbardziej
konstruktywnych sposobów zapew nienia rozwoju naszych
umiejętności interpersonalnych.
Z naczenie u m ie ję tn o ś ci In te rp e rso n a ln ych
23

JJtwartość
Jak dobrze znam samego siebie? Jak dobrze inni mnie znają?
Czy łatwo daję się poznać? Czy pozwalam sobie na mówienie
innym, jak reaguję, co czuję i co myślę? To są ważne pytania.
Żeby lubić ciebie, związać się z tobą, być twoim przyjacielem —
muszę wiedzieć, kim jesteś. Do tego, żebym cię poznał, trzeba,
żebyś ty sam siebie znał. A jeśli masz pozwolić sobie na otwartość
wobec mnie, trzeba, żebyś siebie akceptował i doceniał. W tym
rozdziale skupimy się na samoświadomości i otwartości wobec
innych. Później zajmiemy się samoakceptacją.
otwartość
"Alienacja swojego prawdziwego ja nie tylko wstrzymuje rozwój
osobowości; przyczynia się także do zmiany na farsę związków
z innymi ludźmi... Osoba wyalienowana - taka, która nie wyraża
siebie w pełni i prawdziwie - nie może ani pokochać kogoś, ani
być przez kogoś kochana. Prawdziwa miłość wymaga wiedzy o
obiekcie kochania... Jak mogę kochać kogoś, kogo nie znam?
Jak ktoś może mnie kochać, skoro mnie nie zna?... Naprawdę
osobisty związek dwojga ludzi opiera się na ich otwartości wobec
siebie, na pełnej, spontanicznej uczciwości”. (S.Jourard, “The
Transparent Self”, Princeton 1964, s.25, 28).
Bez otwartości nie jesteś w stanie stworzyć z nikim bliskiego,
osobistego związku. Związek dwóch osób rozwija się w miarę
postępów ich wzajemnej szczerości i otwartości. Jeżeli nie potrafisz
się odsłonić, nie możesz być bliski dla nikogo i nie możesz być
ceniony za to, jaki jesteś. Po to, żebyś stał się dla innego
24
O tw artość I zaufanie
człowieka kimś blisKim, musisz go znać i on musi znać ciebie.
Ludzie, którzy znają swoje reakcje na to, co się dzieje i na siebie
nawzajem, dobrze się rozumieją; ludzie, którzy milczą o swoich
uczuciach i reakcjach, pozostają sobie obcy. Żeby lubić ciebie,
być z tobą, muszę wiedzieć, kim jesteś. Żeby mnie lubić i być ze
mną, ty musisz wiedzieć, kim ja jestem.
Otwartość może być zdefiniowana jako ujawnianie tego, jak
reagujesz na bieżącą sytuację i przekazanie takich informacji z
przeszłości, które są ważne dla zrozumienia twoich obecnych
reakcji. Reakcje na wydarzenia i ludzi nie należą do faktów, ale
do uczuć. Być otwartym - to znaczy dzielić się z inną osobą tym,
co czujesz wobec tego, co on zrobił albo powiedział, albo co
czujesz wobec zachodzących właśnie wydarzeń. Otwartość nie
oznacza ujawniania intymnych szczegółów z twojej przeszłości.
Czynienie bardzo osobistych zwierzeń może prowadzić do
czasowego poczucia zażyłości, ale związek budowany jest przez
odkrywanie waszych reakcji na te wydarzenia, których wspólnie
doświadczacie i na to, co ten drugi mówi czy robi. Człowiek
nabywa wiedzy o tobie i zrozumienia nie przez poznanie twojej
historii, ale przez poznanie, jak reagujesz. Przeszłość może
pomóc tylko o tyle, o ile wyjaśnia, dlaczego zachowujesz się w
ten, a nie inny sposób.
Istnieje znaczna liczba badań dotyczących efektów otwartości
dla stosunków interpersonalnych (Johnson, 1972). Wiele dowodów
wskazuje na przykład na to, że zdrowe związki to te, które
opierają się na otwartości. Jeśli ukrywasz, jak odbierasz drugą
osobę, to przemilczenie może wasz związek zepsuć. Energia,
którą wkładasz w takie ukrywanie, powiększa napięcie w waszym
związku i tłumi świadomość twojego własnego wewnętrznego
doświadczenia, tym samym zmniejsza u ciebie zdolność do
ujawniania reakcji nawet wtedy, gdy jest to całkowicie bezpieczne
i na miejscu. Ukrywanie reakcji przed innymi z powodu strachu
przed odrzuceniem i konfliktem albo z powodu wstydu I winy
prowadzi do samotności. Być milczącym nie znaczy być silnym
—siła to gotowość do ponoszenia ryzyka, do otwarcia, z zamiarem
budowania mocniejszego związku.
Otwartość wiąże się z jeszcze kilkoma sprawami. Im bardziej
szczery jesteś wobec drugiej osoby, tym większe są szanse, że
ten ktoś cię polubi. Masz większe szanse być otwartym wobec
osoby, którą znasz i lubisz niż wobec tej, której nie znasz albo
nie lubisz. Rozmiary twojej otwartości będą wpływały na rozmiary
otwartości tego drugiego - Im bardziej jesteś otwarty, tym bardziej
druga osoba będzie chciała się otworzyć.
25 O tw artość
 Gotowość do bycia otwartym wiąże się z kilkoma cechami. Robert Prost
Przeprowadzone badania wskazują, że skłonna do otwartości ODNALEZIENIE
osoba jest zwykle bardziej kompetentna, dostępna, społeczna, Poza słowa ranicjce, drażniące uciekamy,
poza zasięgiem bólu się chowamy,
czująca silną potrzebę interakcji. Jest bardziej ustępliwa, łatwiej
się przystosowuje i jest pojętniejsza od swoich bardziej skrytych n a uboczu robim y sobie miejsce.
rówieśników. Ma bezstronną świadomość tego, co się dzieje Czy ktoś naprawdę mnie odnajdzie...? .
między ludźmi w sytuacji, w której bierze udział i dostrzega Pyta Ciebie Twoje serce.
znaczną zgodność tego, jaka jest z tym, jaka chciałaby być. 1 / tak czekasz w skrytce banalnych stwierdzeń,
Wreszcie patrzy na ludzi w swoim otoczeniu jako na raczej obdarzasz nim i przyjaciela,
dobrych niż na złych. On Ciebie, znów, Ty Jego
Bliskie porozumienie z kimś innym, zwłaszcza w trudnych I więcej, więcej...
chwilach, wydaje się podstawową ludzką potrzebą. Otwąrtość 1 To gra się toczy w chowanego.
wobec drugiego człowieka buduje związek, w którym jest miejsce Jeśli schowałeś się za dokładnie,
na takie porozumienie dla ciebie i dla tego drugiego. Jeśli żadne nie czeka) dłużej, aż ktoś Clę znajdzie,
z was nie czuje, że może sobie pozwolić na otwartość, wcale albo ■ bo Nikt naw et Ciebie nie zgadnie
prawie wcale nie będziecie umieli pomóc sobie nawzajem w chyba, że wyjdziesz z ukrycia
kłopotach. i powiesz: “To Ja, Tu Jestem '
Być otwartym znaczy być “naprawdę”. Ważne jest, żeby twoja to znaczy przerwiesz grę
otwartość była tak szczera, uczciwa i autentyczna, jak tylko może tym niebanalnym gestem
być. TIumaczyhMfjteUtf/r/

W tym rozdziale zajmiemy się kilkoma umiejętnościami, które
służą faktycznej otwartości, jednak jednym z najważniejszych
aspektów w tworzeniu relacji jest szczerość, prawdziwość i
autentyczność twoich komunikatów.
Poza byciem otwartym wobec innych ludzi, dla budowania
znaczących związków musisz być otwarty na innych. Oznacza to
pokazanie, że interesuje cię, co ktoś drugi czuje wobec tego, co
ty mówisz i robisz. Oznacza przyjmowanie jego otwartości. Nie
chodzi o żerowanie na intymnych obszarach cudzego życia.
Chodzi o gotowość do słuchania o reakcjach innego człowieka
na sytuację i na to, co robisz i mówisz.
Kiedy odpowiadasz na otwartość kogoś innego, ważne jest,
żebyś akceptował go i wspierał, na ile jest to możliwe.. To
wsparcie i akceptacja podniesie skłonność drugiej osoby do
bycia otwartym. Umocni wasz związek i wpłynie na jego rozwój.
Nawet jeśli zachowanie tego kogoś poważnie cię gorszy, możesz
wyrazić akceptację dla człowieka, a niezgodę na jego
postępowanie. Być otwartym wobec kogoś oznacza ryzykować
odrzucenie; otwartość to prośbą o akceptację i pomoc w próbach
budowania mocniejszego związku. Dlatego musisz uważać na to,
żeby okazać niezbędne poparcie i akceptację.
• SPRAWDŹ, jak zrozumiałeś materiał tej części. Zakreśl właś-
wą odpowiedź na poniższe pytania: (Sprawdź wyniki na str. 65)
Tak Nie 1. Otwartość to ujawnianie, jak reagujesz na to, co
się teraz dzieje i przekazywanie związanych z tym
tematem informacji z przeszłości.
ta k Nie 2. Otwartość sprzyja rozwojowi związku.
Tak Nie 3. Otwartość oznacza ujawnianie intymnych
szczegółów z twojej przeszłości.
Tak
! Nie 4. Ukrywanie reakcji na zachowanie Innego czło­
wieka sprzyja rozwojowi twojego związku z tym
człowiekiem.
ta k Nie 5. Kiedy zachowanie jakiegoś człowieka poważnie
cię gorszy, powinieneś odrzucić go jako człowieka.
ta k Nie 6. Jaś spotyka Małgosię na przyjęciu. Małgosia
natychmiast zaczyna mu opowiadać o swoim
stosunku do ojca. To jest przykład otwartości.
Tak Nie 7. Bliskie porozumienie z inną osobą jest ludzką
potrzębą.
Tak Nie 8. Krzyś i Zdziś oglądają zachód słońca. Zdziś
opowiada Krzysiowi, jak odbiera ten widok i
wraca do wydarzenia z dzieciństwa, mającego
wpływ na jego reakcję. Oto przykład otwartości.
Tak Nie 9. Powinieneś być otwarty w każdym związku.

O tw artość ¡zaufanie 26 27
Otwartość
właściwe stosowanie otwartości t. Obszary własnego ja
Otwartość musi być adekwatna do charakteru relacji z drugą znane samemu sobie nieznane samemu sobie
osobą i stosowna do sytuacji, w której się znajdujecie. Zdarza się v\ '/> ">5 „ f;f „Kir
być zanadto otwartym. Ktoś, kto za szybko objawia zbyt wiele
swoich reakcji, może innych odstraszać; z nielicznymi, znane
- ; 'sr : ; ; - ; ]. C.v V , v - 2 l 4 y,
szczególnymi wyjątkami związki budowane są stopniowo. Jest Innym
jasne, że za wielka otwartość tworzy tyleż problemów, co za
mała. Zatem, chociaż powinieneś czasem podejmować ryzyko :S -Y i ' ''Wtóóczne;didbnyćb'; :
otwartości wobec innych, nie wolno ci nie zważać na stosowność nieznane , -* v . Y ' 4-4 ' > - " L ;
twojego zachowania do warunków. Otwartość jest na miejscu innym ŁY Y v {3.f ‘* 4 % '- Y i'' - i >
wtedy, gdy:
' własne
w i a s n ejamryte
p UKryre - w , x \ 'i
1. Nie jest czymś przypadkowym i odosobnionym, ale stałą ' .......................
f " ; 4—;
'•/r ;.......• ;...»^"T'
■ \ ,t . - . ...
...
.
częścią tego, co się dzieje między wami. ^ l i l i i
2. Ma charakter dwustronny. :
3. Dotyczy tego, co się dzieje z wami w danej chwili.
4. Daje sensowną możliwość umocnienia związku. 2. W początkowym okresie relacji
5. Uwzględnia to, jakie będzie miała skutki dla drugiej osoby.
6. Jest większa w chwilach kryzysu w waszym związku.
7. Stopniowo sięga coraz głębiej.
Chociaż otwartość stanowi podstawę związków, zdarzają się
chwile, kiedy chcesz ukryć przed druga osobą swoje reakcje.
Jeśli ktoś wyraźnie nie zasługuje na zaufanie, nie jest mądre być
wobec niego szczerym. Jeśli wiesz z przeszłych doświadczeń, że
ktoś źle sobie tłumaczy twoją otwartość albo przesadnie reaguje
na nią, będziesz pewnie wolał milczeć. 3. W rozwiniętym, bliskim z w itk u ________________ ___
otwartość a samoświadomość
Zdolność do otwierania się przed innymi zależy od samo­
świadomości i samoakceptacji. Musisz zdawać sobie sprawę ze f '---
swoich reakcji, jeśli masz je zakomunikować. A jeśli ich nie
akceptujesz, nie pozwolisz sobie na ich okazanie. W tej części
zajmiemy się samoświadomością. Później skupimy się na v y ;,:I
samoakceptacji. i'*'"; r"; /> -.. ’•..
Jeśli masz być zdolny do otwartości, powinieneś stale próbować
podnosić swoją samoświadomość. Do pokazania jak to się robi,
gię, i że im więcej informacji jest znanych, tym jaśniejsze będzie
mogą służyć pomocą schematy przedstawione na ilustracjach 1, porozumienie.
2 i 3 (Luft, 1969).
Zatem tworzenie związku pociąga za sobą pracę nad
Schematy te nazywane są Oknem Johariego, od imion ich
powiększeniem pola dostępnego i zmniejszeniem obszarów
twórców, Joe Lufta i Harry'ego Inghama. Przedstawiono na nich,
ukrytych i nie spostrzeganych. W miarę jak stajesz się otwarty,
że istnieją rzeczy, które wiesz o sobie i takie, których o sobie nie
pomniejszasz obszar ukryty. W miarę jak zachęęaąz innych, żeby
wiesz. Odpowiednio do tego istnieją rzeczy, które inni ludzie
wiedzą o tobie i takie, których nie wiedzą. Zakłada się, że byli z tobą otwarci, zmniejsza się twój obszar niewidoczny.
ukrywanie informacji przed samym sobą i innymi pochłania ener- Zmniejszając swój obszar ukryty dajesz innym informacje, a
reagując na to mogą oni pomóc ci zmniejszyć obszar niewidoczny.
O tw artość ¡zaufanie 28
29 4 j --------------------------------------- O tw artość
Jeśli ten się zmniejsza, zwiększa się twoja samoświadomość, to 2. Skup się na! swoich spostrzeżeniach, a nie wyciągaj
znów pomaga ci być bardziej otwartym. wniosków. Spostrzeżenia zawierają to, co możesz zobaczyć i
• SPRAWDŹ, jak zrozumiałeś Okno Johariego, odpowiadając usłyszeć w zachowaniu drugiej osoby, a wnioski - interpretacje
na następujące pytania (odpowiedzi na str. 55). i sądy na temat tego, co widzisz i słyszysz. W pewnym sensie
1. Napisz “dostępny”, “ukryty”, “niewidoczny” albo “nie­ wnioski i sądy zacjemniają twoje obserwacje i w ten sposób
znany” we właściwych miejscach. zniekształcają informacje zwrotne. Kiedy dzielisz się swoimi
______ a. Pewien człowiek nie chce wyrazić swoich uczuć sądami i wnioskami, a może to być cenne, zaznacz, że to są
wobec innego członka grupy. właśnie wnioski.
______ b. Pewna dziewczyna nie wie, że i ona sama, i inni 3. Dokonuj opisu, a nie ocen. Opisywanie to proces zdawania
uważają ją za osobę krytyczną. sprawy z tego, co się dzieje, a ocena odwołuje się do war­
______ c. Pewien chłopiec zwierza się przyjaciołom ze swoich tościowania w kategoriach dobra i zła, słuszności i niesłuszności,
wątpliwości religijnych. piękna i szpetoty. Oceny wydaje się poprzez swój własny system
______ d. Pewna dziewczyna nieoczekiwanie daje wyraz złości wartości i odniesień, podczas gdy opis jest neutralnym (na ile to
wobec grupy, do której należy i nie potrafi wytłumaczyć, możliwe) sprawozdaniem.
o co jest zła.
2. Okno Johariego pokazuje, że (wskaż właściwą odpowiedź): 4. Opisuj zachowanie w kategoriach “mniej lub bardziej", a nie
a. Tworzenie związku pociąga za sobą wzrost obszarów “tak lub nie”. Kiedy używasz terminologii “mniej” lub “bardziej”,
niewidocznych i ukrytych, a zmniejsza obszar, dostępny. zakładasz, że dane zachowanie mieści się w jakimś continuum.
b. Tworzenie związku pociąga za sobą powiększenie Oznacza to, że kładziesz nacisk na ilość, która jest obiektywna
obszaru dostępnego, podczas gdy niewidoczne i ukryte i da się mierzyć, bardziej niż na jakość, która jest subiektywna
obszary się zmniejszają. i zależy od sądu. I tak udzielanie się członka grupy może znaleźć
c. Tworzenie związku pociąga za sobą otwarcie okna, tak miejsce w ciągu od "niewielkiego udziału" do “dużego udziału”,
żeby inni ludzie ciebie widzieli. a nie “dobrego” albo “złego” uczestnictwa. Jeżeli nie myślisz w
3. Przyjrzyj się członkom twojej grupy. Jak wielki jest twój kategoriach “mniej” lub "bardziej” i nie używasz ciągłej skali
obszar dostępny dla każdego z nich? Jak wielki jest u pomiaru, popadniesz w myślenie schematami, które mogą nie
każdego z nich obszar dostępny dla ciebie? pasować do rzeczywistości.
5. Skup się na zachowaniu w odniesieniu do szczególnej
informacje zwrotne sytuacji, najlepiej doi “tu i teraz”, a nie na zachowaniach w ogóle,
Informacja o tym, jak reagujesz na zachowanie innego czło­ umieszczonych “gdzieś i kiedyś”. To, co robimy, zawsze ma jakiś
wieka, nazywana jest często informacją zwrotną. Jej celem jest związek z miejscem i czasem. Lepiej rozumiemy zachowania,
pomóc rzeczową informacją drugiej osobie w uzyskaniu wiedzy jeśli rozpatrujemy je na tle tego miejsca i czasu. Kiedy pojawiają
o tym, jak ty spostrzegasz i odczuwasz jej działanie. Dlatego ci się jakieś spostrzeżenia i reakcje, informacje o tym będą
trzeba przekazywać informacje zwrotne w sposób, który nie najwięcej warte, jeśli przekażesz je tak szybko, jak tylko znajdziesz
będzie zagrażający i nie spowoduje reakcji obronnych. Im kto odpowiedni moment.
bardziej jest w pozycji obronnej, tym trudniej mu poprawnie
6. Dziel się pomysłami i informacjami, a nie dawaj rad.
odbierać i rozumieć informacje zwrotne. Oto kilka charakte­
rystycznych cech bezpiecznej i pomocnej informacji zwrotnej: Pozwalasz w ten sposób tej drugiej osobie decydować, w świetle
jej własnych celów w danej sytuacji i danym czasie, jak użyje
1. Mów o zachowaniu danej osoby, nie o samej osobie. Ważne twoich pomysłów i informacji. Kiedy udzielasz rad, mówisz, co
jest, żebyś zajmował się tym, co ten ktoś robi, a nie tym, jakie zrobić z informacją. Ponieważ mówisz człowiekowi, co ma robić,
masz fantazje na jego temat. Mówiąc o zachowaniu opisujesz odbierasz mu wolność określania samemu dla siebie, Jaka droga
człowieka przysłówkami (które określają czynności), a nie postępowania jest dla niego najwłaściwsza.
przymiotnikami (które określają cechy). Powiedz raczej, że ktoś
7. Zajmij się badaniem możliwości, nie zostawaj przy gotowych
“dużo mówił na zebraniu”, niż że “jest gadułą”.

O tw artość / zaufanie --------------------------------------------- :----------------------------------- 30 31 Otwartość

odpowiedziach i rozwiązaniach. Im bardziej zajmujemy się roz­ 2, Oto zasady owocnej informacji zwrotnej:
maitymi drogami i środkami wiodącymi do danego celu, tym Tak
- Nie a. Trzeba się zająć raczej osobą niż jej zacho­
mniejszą mamy skłonność do pochopnego przyjmowania odpo­ waniem.
wiedzi i rozwiązań, które mogą nadawać się w danym razie albo Tak Nie b. Trzeba przekazywać wnioski, a nie obserwacje.
nie. Wielu z nas posiada całe zbiory rozwiązań i odpowiedzi, do Tak Nie c. Trzeba przekazać opis, a nie ocenę.
których nie ma pytań. Tak Nie d. Trzeba się skupić na “tu i teraz”, a nie na "gdzieś
i kiedyś".
8. Skup się na korzyści, jaką informacja zwrotna może dać Tak Nie e. Trzeba dzielić się radą, a nie informacjami.
odbiorcy, a nie na korzyści, jaką “wyrzucenie” jej z siebie da Tak Nie f. Trzeba myśleć o tym, co zostało powiedziane, a
osobie udzielającej. Informacja zwrotna powinna służyć potrzebom
nie o tym, dlaczego.
osoby, która ją otrzymuje, a nie tej, która Jej udziela. Pomoc i Tdk Nie g. Trzeba dawać tyle Informacji, ile tylko można
informacje powinny być dawane i słuchane jako coś, co ofia­
rowujesz, a nie jako coś, co narzucasz drugiej osobie. I pomyśleć, a nie tyle, ile odbierający może zużyć.
9. Ogranicz się do tej liczby informacji, którą odbierająca osoba sprawność interpersonalna
może spożytkować, a nie do tej, którą chciałbyś przekazać. Jeśli Skuteczność twojego zachowania w dużej mierze zależy od
przeciążysz drugą osobę informacjami, będzie miała mniejszą samoświadomości: ta znów zależy od informacji zwrotnych
możliwość efektywnego użycia tego, co dostaje. Kiedy dajesz otrzymywanych od innych osób; jakość tych informacji zależy od
więcej, niż może spożytkować, raczej zaspokajasz swoje potrzeby, tego, na ile jesteś otwarty. Jeżeli chcesz poprawić swoją sprawność
niż pomagasz drugiemu. interpersonalną, musisz być świadom skutków swego zachowania
10. Uważaj na miejsce i czas tak, żebyś dzielił się osobistymi i osądzić, czy te skutki odpowiadają zamierzeniom. Sprawność
uwagami w stosownym momencie. Odbieranie i korzystanie z interpersonalna może być zdefiniowana jako stopień, w jakim
osobistych informacji zwrotnych może wywoływać wiele emoc­ skutki zachowania odpowiadają zamiarom.
jonalnych reakcji i dlatego ważna jest wrażliwość na to, kiedy te Kiedy wchodzisz w interakcję z innymi osobami, chcesz czy
informacje są na miejscu. Znakomite informacje, przedstawione nie chcesz, musisz powodować jakieś wstrząsy, być przedmiotem
w niewłaściwym czasie, mogą przynieść więcej szkody niż pożytku. myśli, obiektem wrażeń i spostrzeżeń, budzić uczucia i reakcje.
Krótko mówiąc, dawanie (i odbieranie) informacji zwrotnych Czasem robisz takje wrażenie, jakie chcesz, ale kiedy indziej
wymaga odwagi, umiejętności, zrozumienia i szacunku dla siebie może się okazać, że' niektórzy ludzie reagują na twoje zachowanie
i dla innych. zupełnie inaczej, nijż chciałbyś. Na przykład okazywanie ciepła
może być uznane za protekcjonalność; objawy złości — za żart.
11. Myśl o tym, co zostało powiedziane, a nie o tym, dlaczego. Twjroja interpersonalna sprawność zależy od zdolności do jasnego
Kiedy odnosisz informacje zwrotne do tego, co, jak, kiedy i gdzie przekazania tego, co chcesz przekazać, tworzenia takich wrażeń,
zostało powiedziane, sytuujesz je wśród cech dostrzegalnych. jakich chcesz, wpływania na inne osoby tak, jak zamierzałeś.
Jeśli zastanawiasz się, dlaczego to zostało powiedziane, Możesz tę sprawność podnieść przez otwartość w kwestii twoich
przechodzisz od rzeczy dostrzegalnych do wyborów, wnosisz
intencji, otrzymywanie informacji zwrotnych o twoim zachowaniu
kwestie “powodów” i “zamysłu”. i korygowanie tego zachowania do momentu, aż inne osoby
postrzegają w nim tó, co miałeś na myśli, to jest aż konsekwencje
• SPRAWDŹ, jak rozumiesz informacje zwrotne, odpowiadając twojego zachowania odpowiadają twoim zamiarom.
na następujące pytania (odpowiedzi na $tr. 55). I
1. Udzielasz Informacji zwrotnych wtedy, kiedy
------------------a. Bijesz kogoś.
ćwiczenie w nawiązywaniu kontaktów
---------------- b. Mówisz szczerze, jak reagujesz na zachowanie Poniższe ćwiczenie jest mikrodoświadczeniem w nawiązywaniu
drugiej osoby. nowych kontaktów. Cele tego ćwiczenia są następujące:
---------------- c. Reagujesz na to, co kto inny robi. 1) Zainicjowanie ¡kontaktu z osobami, których nie znasz.
---------------- d. Mówisz komuś, co w nim jest złego. 2) Dzielenie się z nimi pierwszymi myślami i uczuciami.

33 O tw artość
O tw artość i zaufanie --------------------------------------------------------------------------------- 32
 3) Podjęcie ryzyka odsłonięcia się przed nimi.
4) Wypróbowanie różnych sposobów bycia wobec nich
otwartym.
5) Zachęcanie do otwartości, zaufania, podejmowania ryzyka
i przękazywania informacji zwrotnych.
Oto instrukcja ćwiczenia:
1. Wszyscy wstają i krążą swobodnie po pokoju tak, żeby
każdy miał okazję spotkać się z każdą osobą. Powitaj każdego
bez słów. Może to być uścisk ręki, uśmiech, mrugnięcie, klepnięcie
w ramię czy cokolwiek wymyślisz, żeby bez słów powiedzieć
“cześć”. Po pięciu minutach takiego chodzenia znajdź kogoś,
kogo dotąd nie znałeś. Jeśli nie ma nikogo takiego, poszukaj
tego, którego znasz najsłabiej.
2. Usiądźcie razem. Teraz każdy z was ma dwie i pół minuty,
żeby się drugiemu przedstawić. Zrób to odpowiadając na py­
tanie, jakim jesteś człowiekiem.
3. Rozejrzyj się i znajdź obok siebie kogoś innego, kogo nie
znasz albo znasz najsłabiej. Usiądź ze swoim nowym partne­
rem; każdy z was ma dwie i pół minuty na opowiadanie o
najważniejszej rzeczy, która zdarzyła mu się ostatnio.
4. Znajdź kogoś innego, kogo nie znasz. Usiądź z nim i przez
pięć minut (po dwie i pół dla każdego) wymieńcie poglądy na
temat tego, co macie nadzieję osiągnąć uczestnicząc w tym
programie.
5. Znajdź jeszcze kogoś, kogo nie znasz. Usiądź z nim i w
ciągu pięciu minut (po dwie i pół) opowiedzcie sobie marzenie
albo fantazję, która was często nawiedza. Może to być sukces,
tak jak: zostaję prezydentem Stanów Zjednoczonych albo coś o
miłości, na przykład: spotykam piękną blondynkę, która się
natychmiast we mnie zakochuje; albo to może być o tym, co
chcesz robić podczas wakacji.
6. Teraz stwórz grupę złożoną z nie więcej niż z dziesięciu lub
dwunastu osób. Powinieneś znaleźć się w jednej grupie z tymi
osobami, z którymi poprzednio rozmawiałeś. W grupie omówcie
tematy:
a. Jakie masz odczucia wobec poszczególnych członków
grupy na podstawie poprzedzających czynności, pierwszego
wrażenia albo - jeśli ich już znałeś - poprzednich doświadczeń.
b. Która czynność pozwoliła ci najlepiej poznać pracującą
z tobą osobę.
O tw artość ¡zaufanie 34
! c. Czego według ciebie nauczyłeś się z tego ćwiczenia.
i d. O czym ludzie z grupy musieliby opowiedzieć - jeśli
miałbyś ich poznać podczas tej sesji.
e. Wszystko inne, co może mieć znaczenie dla zawierania
związków. Może to, się toczyć tak długo, jak chcecie.
7. Inne tematy do rozmów w parach:
a. Jakim zwierzęciem chciałbym być i dlaczego.
b. Jaką piosenkę lubię najbardziej i dlaczego.
| c. Co najbardżiej mi się w sobie podoba.
| d. Jak chciałbypri się zmienić, gdybym miał całkowitą możność
to ¡zrobić. .
e. Moje najważniejsze doświadczenie z dzieciństwa.
■ f. Wrażenie, jakie robisz na mnie na pierwszy rzut oka.
g. W czym jesteśmy podobni, a czym się różnimy.
ćwiczenie "związki przyjacielskie"
'Kolejne ćwiczenie ma za podstawę Okno Johariego. Ma na
celu sprawdzenie zdolności, twojej i grupy, do odbierania informacji
zwrotnych, gotowości do bycia otwartym i podejmowania ryzyka
w stosunkach z ludźmi.
Tryb postępowania jest następujący: wypełnij :"Test na badanie
związków przyjacielskich” (Wyniki wpisuje się na “Arkuszu
Odpowiedzi”, str.A). Oblicz wyniki, przenosząc liczby do “Klucza"
str.B). Według instrukcji podanych przy “Kluczu” i na “Arkuszu
Wyników” (str.C), uzyskasz końcowy rezultat testu, dla ciebie i dla
grUpy. (Średnią oblicza się dodając wyniki wszystkich członków
i dzieląc przez liczbę osób). Omów wyniki z całą grupą. W dyskusji
mogą być pomocne następujące pomysły i pytania:
1. Podzielcie się odczuciami i uwagami na temat: kiedy otrzy­
manie informacji zwrotnych od innych ludzi i otwartość wobec nich
Jeąt na miejscu.
2. Powiedzcie sobie nawzajem, kiedy chcecie, żeby inni
członkowie grupy przekazywali wam informacje zwrotne i kiedy
będziecie chcieli otworzyć się przed nimi.
3. Czy wasza grupa jest zachowawcza, czy lubi ryzyko?
jł. Jaki wpływ na waszą zdolność do odbierania informacji
zwrotnych i na gotowość do udzielania ich ma zaufanie?
5. Czy chcielibyście zmienić swój dotychczasowy sposób bycia?
6. Jakie zmiany w waszym sposobie bycia byłyby pożyteczne
i korzystne dla rozwijania lepszych stosunków z kolegami?
O tw artość
test na badanie związków przyjacielskich
Ten test, oparty na teście sprawności zarządzania opracowa­
nym przez Jay Hall, ma za zadanie rozumienie relacji interper­
sonalnych i twoje w nich zachowania. Nie ma tu “dobrych” i
“złych” odpowiedzi. Najlepsza odpowiedź to po prostu ta, która
najdokładniej odzwierciedla twoje wysiłki w pogoni za dobrymi
relacjami interpersonalnymi.
Na każde z pytań odpowiadasz, wskazując, która z przed­
stawionych do wyboru reakcji będzie bardziej zbliżona do sposobu,
w jaki ty zachowałbyś się w opisywanej sytuacji. Czasami obie
możliwości będą równie zbliżone do twoich zachowań lub równie
odległe. Może tak być, ale jednak wybierz tę, która jest względnie
bardziej typowa dla ciebie. Za każdym razem masz pięć punktów
do podziału w jeden z podanych niżej sposobów:
1. Jeżeli A dokładnie odpowiada temu, co ty byś zrobił, a B —
zupełnie nie, wpisz "5” w arkuszu odpowiedzi pod A i “0” pod B:
A B
5 0
2. Jeżeli A w znacznym stopniu zgadza się z tym, co ty byś
zrobił, a B - w nieznacznym, wpisz “4” pod A i “1” pod B:
A B
4 1
3. Jeżeli A jest tylko trochę bardziej podobne do tego, co ty byś
zrobił, niż B, wpisz "3” pod A i “2” pod B:
A B
3 2
4. Każda z powyższych trzech możliwości może być odwrócona,
to znaczy, na przykład, jeżeli B jest trochę bardziej podobne do
tego, co ty byś zrobił, wpisz "2" pod A i “3” pod B:
A B
2 3
5. I podobnie może być A = 1 i B = 4 albo A = 0 i B = 5.
W ten sposób masz sześć możliwych kombinacji dla dwóch
możliwości przedstawionych po każdym pytaniu. Upewnij się, czy
za każdym razem suma punktów wynosi 5. Staraj się odnosić
opisywane w teście sytuacje do swojego osobistego doświad­
czenia. Masz tyle czasu, ile cl potrzeba do udzielenia dokładnych
i prawidłowych odpowiedzi. Nie ma złych i dobrych odpowiedzi.
Jeśli się będziesz starał udzielić odpowiedzi “właściwej”, tylko
sfałszujesz test, a wyniki będą nic nie warte. Bądź wobec siebie
uczciwy!
1. Jeśli mój kolega popadł w konflikt z naszym wspólnym
O tw artość I zaufanie 36
zrjiajomym, a zależy mu na dobrych stosunkach z nim, to ja:
i A. Mówię mu, że według mnie on teź ponosi część
odpowiedzialności za ich kłopoty i próbuję mu uświadomić, jaki
był wobec tamtego człowieka.
IB. Nie mieszam się w to, bo nie mógłbym dłużej być w dobrych
układach z nimi obydwoma, gdybym w jakikolwiek sposób w to
wkroczył.
2. Jeśli miałem z kimś gorący spór i widzę, że od tego czasu on
jest wobec mnie skrępowany, to ja:
|A. Nie chcę pogorszyć sytuacji dyskutując nad jego zacho­
waniem i czekam, aż sprawa "przyschnie".
B. Poruszam sprawę jego zachowania i stwierdzam, jak według
mpie tamten spór wpłynął na nasze stosunki.
3. Jeśli ktoś zaczyna mnie unikać i zachowuje się z dystansem
i rezerwą, to ja:
A. Mówię mu o tym i proszę, żeby mi powiedział, o co chodzi.
B. Za jego przykładem ograniczam nasze kontakty, myśląc, że
o to mu chodzi.
4. i Jeśli rozmawiam z dwoma kolegami i jeden nieopatrznie
wspomina o jakiejś mojej osobistej sprawie, która dotyczy również
drugiego z nich, ale ten jeszcze nic o niczym nie wie, to ja:
A. Zmieniam temat i daję tamtemu znak, żeby zrobił to samo.
,B. Wyjaśniam, o czym jest mowa i proponuję, żebyśmy zajęli
się tą sprawą później.
5. Gdyby ktoś powiedział mi, że w moim postępowaniu, według
niego, są rzeczy, które pogarszają moje funkcjonowanie w sytu­
acjach społecznych;, to:
A. Prosiłbym, żeby wyliczył albo opisał, co zauważył, i powiedział
mij co mogę zmienić.
B- Urażony tą krytyką wytłumaczyłbym mu, dlaczego zachowuję
się; tak, a nie inaczej.
6. Jeśli jeden z moich kolegów stara się w naszej organizacji o
stanowisko, do którego nie ma kwalifikacji i został przez szefa
wyżnaczony na to miejsce na próbę, to ja:
A. Nie wspominam o swoich wątpliwościach ani jemu, ani
szęfowi, niech załatwiają to, jak chcą.
B. Mówię jemu i szefowi o swoich wątpliwościach, a potem
zostawiam im ostateczną decyzję.
7. Jeśli myślę, że jeden z moich kolegów postąpił nie w porządku
wobec mnie i innych, ale nikt nic o tym nie wspomina, to ja:
A. Pytam kilku osób, jak widzą tę sytuację, żeby sprawdzić, czy
37 O tw artość

również według nich postąpił nie w porządku.
B. Nie pytam innych, jak na to patrzą, ale czekam, aż oni
zwrócą się z tym do mnie.
8. Jeśli jestem zaprzątnięty jakimiś osobistymi sprawami i ktoś
zwraca mi uwagę, że stałem się rozdrażniony wobec niego i
innych i że wybucham gniewem z powodu drobiazgów, to ja:
A. Mówię mu, że mam kłopoty, że jestem może w tej chwili
rozstrojony, i że wolałbym, żeby mnie zostawiono w spokoju.
B. Słucham wyrzutów, ale nie potrafię się tłumaczyć.
9. Jeśli słyszałem, jak ludzie opowiadali o moim znajomym
brzydką plotkę, która, jak sądzę, mogłaby go zranić, a on pyta
mnie, co wiem o tym, to ja:
A. Mówię, że nic nie wiem i że zresztą nikt nie uwierzyłby w
taką plotkę.
B. Mówię mu dokładnie, co słyszałem, kiedy i od kogo.
10. Jeśli mój kolega zwrócił uwagę na to, że popadłem w konflikt
z innym człowiekiem, na dobrych stosunkach z którym mi zależy,
to ja:
A. Uważam, że jego uwagi są nie na miejscu i mówię mu, że
nie chcę więcej rozmawiać na ten temat.
B. Mówię z nim o tym otwarcie, żeby dowiedzieć się, w jaki
sposób moje zachowanie wpłynęło na przebieg sytuacji.
11. Jeśli powtarzające się spory na ważny dla nas obu temat
popsuły moje stosunki z kolegą, to ja:
A. Uważam, żeby w rozmowach z nim ten temat się nie
pojawiał i nie pogarszał sprawy.
B. Proponuję, żebyśmy przedyskutowali i rozwiązali problemy,
jakie ten spór spowodował w naszym związku.
12. Jeśli w trakcie osobistej rozmowy z kimś o jego zachowaniu
i kłopotach, ten ktoś nagle proponuje, żebyśmy pomówili także
o moim postępowaniu i kłopotach, to ja:
A. Nie dopuszczam do rozmowy o moich sprawach, sugerując,
że często rozmawiam o tym z innym, bliższym przyjacielem.
B. Chętnie korzystam z okazji, żeby się dowiedzieć, jak on
mnie odbiera i proszę go, żeby wypowiedział swoje zdanie.
1 3. Jeśli mój kolega zaczyna opowiadać o swojej niechęci do
kogoś, kto jego zdaniem źle postępuje wobec innych (całkowicie
się z tym zgadzam), to ja:
A. Słucham i również daję wyraz swoim uczuciom, żeby poznał
moje stanowisko.
B. Słucham, ale nie mówię o swoich własnych negatywnych
O tw artość I zaufanie 38
i
opiniach i poglądach, bo mógłby powtórzyć to, co mu powiedziałem
w ¡zaufaniu.
I i,
14. Jeżeli słyszałerr), że puszczono o mnie brzydką plotkę i myślę,
że jeden z moich żnajomych powinien ją znać, to ja:
A. Nie poruszam tego tematu, pozostawiam to jemu — powie
mi o tym, jeśli będzie chciał.
B. Decyduję się to załatwić pytając go wprost, co wie o całej
sprawie.
15. Jeśli obserwuję czyjeś funkcjonowanie w sytuacjach społecz­
nych i widzę, że jego postępowanie często psuje mu stosunki z
ludźmi, to ja:
;A. Ryzykuję opinię wścibskiego i mówię mu, co zauważyłem
i jąk się do tego odnoszę.
B. Zachowuję swoje opinie dla siebie, bo nie chcę wydać się
kimś, kto miesza s|ę w nie swoje sprawy.
16. Jeśli rozmawiam z dwoma kolegami i jeden z nich nieopatrznie
wspomina o jakiejś sprawie, która dotyczy mnie osobiście, a ja
o niej nic nie wiem, to ja:
A. Naciskam ich, żeby mi opowiedzieli o tej sprawie i co o niej
sądzą.
B. Pozostawiam ich decyzji to, czy mi powiedzą, czy nie, a jeśli
chcą, pozwalam im zmienić temat.
17. Jeśli mój kolega zdaje się mieć kłopoty, robi awantury o
drgbiazgi i bez widocznego powodu jest rozdrażniony wobec
mnie i innych, to ja:
Ą. W tym czasie obchodzę się z nim jak z jajkiem, bo
przypuszczam, że ma w danej chwili osobiste kłopoty, które nie
są moją sprawą. !
B. Próbuję z nim o tym porozmawiać i pokazać mu, jak takie
zachowanie działa na ludzi.
18. Jeśli niektóre zwyczaje mojego kolegi zaczęły mi dokuczać
do tego stopnia, że mi to przeszkadza cieszyć się jego
towarzystwem, to ja:
A. Nic mu nie mówię wprost, ale daję poznać moje uczucia,
unjkając go, ilekroć; zachowuje się w ten przykry sposób.
B. Wyrażam jasno swoje uczucia i oczyszczam atmosferę tak,
że możemy przyjaźnić się dalej bez problemów i przykrości.
19^ Rozmawiając q zachowaniu się w grupie z kimś bardziej
wrażliwym, to ja:
A. Nie mówięojefao wadach i słabościach, żeby nle zranić jego
UCZUĆ. ;
i
39 O tw artość
 B. Skupiam uwagę na jego wadach i słabościach, żeby mógł i d. Co czułeś podczas każdego z doświadczeń z twoim
podnieść swoje umiejętności interpersonalne. partnerem ?
e. Czy twój partner był wobec ciebie szczery? Jeśli nie: czy
20. Jeśli wiem, że mogę otrzymać ważne stanowisko w naszej lubiłbyś go bardziej, gdyby był szczery?
grupie, a postawa moich kolegów wobec tego jest raczej nega­
tywna, to ja: Sympatia dla partnera
A. Rozmawiam z nimi o swoich słabych stronach, żeby wiedzieć, Skalaocen
co poprawić. 10. Lubię najbardziej ze wszystkich ludzi, których znam.
B. Próbuję sobie wyobrazić, jakie są moje słabe strony, żeby 9. Lubię bardzo.
je poprawić. 8. Lubię. i
i 7. Trochę lubię.
ćwiczenie "otwartość a sympatia" 6. Lubię trochę bardziej niż przeciętnie.
Celem tego ćwiczenia jest zbadanie związku między otwartością , 5. Lubię trochę mniej niż przeciętnie,
a sympatią dla innej osoby. Procedura postępowania jest i 4. Trochę nie lubię.
następująca: 3. Nie lubię.
1. Bez słów dobierz sobie do pary osobę, która jest ci całkowicie ! 2. Bardzo nie lubię.
albo prawie obca. Nie mówcie nic. Po dwóch minutach wspólnego 1. Nie znoszę i więcej nie chciałbym widzieć.
milczenia niech każdy z was osobno oceni swoją sympatię do Oceny Ocena od 1 do 10
tego drugiego na zamieszczonym niżej formularzu odpowiedzi. Pierwsza: Przed rozmową _______
2. W ciągu następnych pięciu minut każdy z was przedstawia Druga: Po wstępnej rozmowie _______
się drugiemu. Możesz mówić o sobie wszystko, co, twoim zdaniem, Trzecia: Po porozumieniu n i e w e r b a l n y m _______
pozwoli tamtemu lepiej cię poznać. Po tych pięciu minutach Czwarta: Po wymianie pierwszych wrażeń pozytywnych_______
dokonajcie oceny sympatii po raz drugi, każdy osobno. Piąta: Po wymianie pierwszych wrażeń negatywnych ------------
3. Porozumiewajcie się ze sobą niewerbalnie przez pięć minut. i Łącznie , _________ ___
Możecie dotykać nawzajem swoich twarzy, wymieniać uściski Twoja ocena Średnia grupy
dłoni, spacerować ramię w ramię, tańczyć - wszystko bez słów. Pierwsza __ ____ __ -___
Później, każdy osobno, dokonajcie oceny po raz trzeci. Druga i _______
4. W ciągu pięciu minut powiedzcie sobie o najkorzystniejszym T rzecia i _______
pierwszym wrażeniu, jakie wywarliście nawzajem na sobie. Czwarta ____!__ ______ _
Możecie zaczynać od słów: “Najbardziej mi się w tobie podoba Piąta ____!__ _______
to, że...”. Potem znów osobno dokonajcie oceny po raz czwarty.
5. W ciągu ostatnich pięciu minut opowiedz partnerowi o
ćwiczenie w opisywaniu samego siebie
niekorzystnym pierwszym wrażeniu, jakie odniosłeś. Możesz
Ćwiczenie to proponuje ciekawy i zabawny sposób opisywania
zacząć od: “Nie podoba mi się to, że...”. Potem dokonajcie oceny
siebie innym członkom grupy. Potrzeba do tego tyle kolorowego
po raz piąty.
6. Obliczcie średnią grupową dla wszystkich pięciu ocen, papieru, żeby każdy dostał trzy albo cztery arkusze. Potrzebny
jest papier w wielu różnych kolorach. Zróbcie, co następuje:
dodając poszczególne rezultaty i dzieląc przez liczbę osób.
1i. Każdy bierze kilka arkuszy kolorowego papieru. Kolor, jaki
7. Porozmawiajcie o wynikach.
kto sobie wybiera, pdwinien w jakiś sposób opisywać, jaki on jest
a. Jak zmieniała się twoja sympatia do drugiego?
albo mieć związek z! jego przeszłością.
b. Czy jest to podobne, czy inne od średniej grupowej?
c. Zwykłe im bardziej dwie osoby są wobec siebie otwarte, 2. Z tego papieru każdy buduje coś na swoje podobieństwo.
tym bardziej się lubią. Czy w naszej grupie to się sprawdziło? Rozmiary tej rzeczy, kolor papieru, rodzaj zbudowanego
przedmiotu - wszystko to odzwierciedla cechy danej osoby. Ktoś

O tw artość I zaufanie 40 41
Otwartość
może chcieć zrobić dla opisania siebie małego ptaszka z niebies­ 1. Czy oni tak samo widzą twój sposób odnoszenia się do innych,
kiego papieru; kto inny - czerwony kościół, trzeci —zielony most. jak ty?
3. Opowiedz grupie, w jaki sposób ten przedmiot wyraża cechy 2. Co mógłbyś zrobić, żeby zmienić swój styl odnoszenia się
twojej postaci; inni mogą odpowiadać, zadawać pytania albo do innych na bardziej odpowiadający twoim pragnieniom?
dostarczać informacji zwrotnych - jak widzą osobę objaśniającą ćwiczenie z listą, przymiotników
swój twór. Następujące ćwiczenie ma ci dać okazję do pokazania innym
członkom grupy tvyojego spojrzenia na samego siebie i do
ćwiczenie z ocenianiem na skali swojego sposobu otrzymania informacji zwrotnych, jak inni ciebie widzą. Oto, co
odnoszenia się do innych trzeba zrobić: ;
To ćwiczenie ma dać okazję spojrzenia na sposób, w jaki 1. Każdy czyta listę przymiotników i zakreśla sześć, które, jak
odnosicie się do innych. Jego formularz opracowali Edgar Schein, sądzi, najlepiej go opisują.
Bernard Bass i James Vaughan. Na podstawie tego formularza 2. Następnie każdy pokazuje pozostałym, Jakie przymiotniki
możesz zastanowić się, w jaki sposób mógłbyś się zmienić, jeśli zakreślił. Później inńi pokazują mu, jakie przymiotniki by wybrali,
chcesz rozwijać bardziej zadowalające związki z innymi ludźmi. gdyby mieli go opisać. Nie przeznaczajcie na jedną osobę więcej
W odniesieniu do każdego z poniższych haseł podkreśl cyfrę, niż pięć do dziesięciu minut.
która najlepiej określa twoje miejsce na skali. Następnie weź w agresywny chciwy doświadczony
kółko tę, która odpowiadałaby twoim pragnieniom. ambitny , chłodny dowcipny
apodyktyczny chytry drażliwy
(Na przykład: 1 - 2 - 3 - 4 - 5 -<6>- 7 - 8 - 9 ) arogancki chwiejny dumny
autorytatywny cichy dyskretny
1. Zdolność do słuchania innych ze zrozumieniem: bezmyślny ciekawy dziecinny
Zupełnie niezdolny 1- 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9 Całkowicie zdolny bezpośredni ciepły dzielny
2. Gotowość do rozmawiania z innymi o uczuciach: bezradny cierpliwy dziwny
Zupełnie niegotów 1- 2 -3 -4 - 5 - 6 - 7 - 8 —9 W pełni gotów beztroski cyniczny energiczny
3. Świadomość uczuć innych ludzi: bierny czuły fałszywy
Zupełnie nieświadom 1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 —9 Całkowicie świadom błyskotliwy dobry głupi
4. Rozumienie, dlaczego robię to, co robię: bojaźliwy dociekliwy gruboskórny
Nie rozumiejący 1-2—3 -4 -5 -6 -7 —8—9 Doskonale rozumiejący
buntowniczy dojrzały grzeszny
5. Tolerancja na konflikty i antagonizmy: butny dokładny hardy
Nie znoszący 1 -2 -3 -4 —5 -6 -7 -8 -9 Tolerujący bystry idominujący hojny
6. Zgoda na objawianie uczuć i ciepła między ludźmi: impulsywny 'nerwowy operatywny
Niechętny 1 -2 -3 -4 -5 -6 —7 -8 -9 Oczekujący
inteligentny nieobliczalny opiekuńczy
7. Przyjmowanie cudzych opinii o swoim zachowaniu:
irytujący nieodporny opryskliwy
Odrzucający 1-2 -3 -4 -5 -6 -7 -S -9 Przyjmujący
kapryśny nieodpowiedzialny oschły
8. Gotowość do ufania innym:
kłótliwy nieopanowany pedantyczny
Bardzo podejrzliwy 1-2 -3 -4 -S -6 —7-8—9 Całkowicie ufny konformistyczny nlepamiętliwy pobłażliwy
9. Zdolność do wpływania na innych:
konsekwentny :niepraktyczny pogodny
Kompletnie niezdolny 1—2 -3 -4 -5 —6—7—8—9 Całkowicie zdolny
krytyczny nieprzystępny pokorny
10. Stosunki z rówieśnikami:
krzykliwy nierozsądny pomysłowy
Współzawodniczący 1-2 -3 -4 - 5 —6 -7 -8 -9 Współdziałający
lekkomyślny ■niesamodzielny porywczy
Po wypełnieniu formularza usiądź z dwoma innymi osobami i leniwy niesolidny posłuszny
przedyskutuj: logiczny nieśmiały potulny

O tw artość I zaufanie 42 43 O tw artość

 powolny staroświecki wesoły zrezygnowany
lojalny nieufny subtelny wielkoduszny zrównoważony
łubiany nieuprzejmy poważny
powściągliwy sumienny wierny zwyczajny
łagodny nieustępliwy
praktyczny surowy wrażliwy życiowy
łatwowierny niezależny
pretensjonalny swobodny wspaniałomyślny życzliwy
macierzyński niezdecydowany
prostolinijny sympatyczny wstydliwy żywy.
małoduszny niezgrabny
niezrównoważony protekcjonalny
małomówny ćwiczenie z wykorzystaniem fantazji
małostkowy nowoczesny próżny
przedsiębiorczy Otwartość jest lepiej odbierana, kiedy mówisz innym wprost,
marzycielski nudny jak reagujesz na bieżącą sytuację. Jednakże bardzo często
obłudny przesadny
mądry wyrażamy siebie nie wprost, lecz na przykład przez opowiadane
obowiązkowy przewidujący
miły dowcipy, przez to, ęo nas śmieszy, książki, które nas interesują,
mocny obyty przystępny
fiłmy, które oglądapny. Wszystkie te wybory i działania mówią
mściwy odpowiedzialny psotny
innym coś o nas. Często możemy się dowiedzieć o sobie czegoś,
nadęty odważny pyszny
racjonalny czego nie jesteśmy; w pełni świadomi, analizując sny, marzenia,
naiwny ofiarny zainteresowania, system wartości czy usposobienie. Następujące
naturalny ojcowski radosny
ćwiczenie pozwoli nam użyć wyobraźni w sposób, który może
napięty okrutny refleksyjny
prowadzić do większej świadomość samego siebie i poznać
natrętny opanowany religijny
romantyczny siebie nawzajem w nowy i interesujący sposób.
rozrzutny szczery Poniżej mamy serię wymyślonych sytuacji. Dotyczą wchodzenia
rozsądny szlachetny wybuchowy
wykształcony w związki z samotnymi ludźmi albo udzielania pomocy osobom,
roztrzepany sztuczny które wydają się tego potrzebować. Procedura tego ćwiczenia
rozumny sztywny wymagający
jest następująca:
rzeczowy śmiały wyniosły 11. Podzielcie się na trzyosobowe grupy.
rzetelny tajemniczy wyrozumiały
|2. Prowadzący przedstawia nie zakończoną, wyimaginowaną
samoakceptujący taktowny wytrwały
zachłanny sytuację.
samolubny tchórzliwy ,3. Każdy członek trójki obmyśla swoje zakończenie tej sytuacji.
samorealizujący tolerancyjny zadufany
Jeśli chcecie, zapiszcie te zakończenia.
samoświadomy towarzyski zadziorny
14. Przedstawcie swoje zakończenia w swojej trójce.
sentymentalny troskliwy zapobiegliwy
15. Każdy opowiada pozostałym osobom z trójki, czego się
serdeczny twardy zaradny
nauczył z tych zakończeń o samym sobie i pozostałych dwóch
silny twórczy zarozumiały
osobach.
skąpy uczciwy zasadniczy
;6. Zamień partnerów i powtórzcie punkty 2, 3, 4 i 5. Następnie
skromny uczuciowy zawistny
reąlizuj tę procedurę dalej, zmieniając partnerów po każdej
skryty uczynny zawzięty opowiedzianej sytuacji.
słaby ufny zdecydowany
7. Porozmawiajcib w całej grupie o tym, czego dowiedzieliście
smutny uległy zdolny
zdyscyplinowany się o sobie samych i o innych ludziach.
solidny uparty Wymyślone sytuacje
spokojny upozowany zgodny
1. Idziesz ciemną ulicą. Przed sobą widzisz latarnię.
spontaniczny uprzejmy zgorzkniały
Pódchodzisz coraz bliżej. Pod latarnią stoi dziewczyna i płacze.
spostrzegawczy uroczy zgryźliwy
Co robisz? Co dalej?
sprawny ustępliwy złośliwy 2. Jesz obiad w stołówce szkolnej. Bierzesz tacę i wchodzisz
stanowczy utalentowany zmienny
do jadalni. Jest tu tłok, hałas, pełno ludzi, którzy śmieją się,
staranny uważający zmysłowy

45 Otwartość
O tw artość I zaufanie
wrzeszczą i dobrze się czują. W kącie siedzi przy stole samotny
chłopiec. Co robisz? Co dalej?
3. Idziesz na przyjęcie. Wchodzisz, zdejmujesz płaszcz,
dostajesz coś do picia i zaczynasz rozmawiać z przyjaciółmi.
Pośrodku pokoju stoi zupełnie samotnie ktoś, kogo nie znasz.
Dziesięć minut później ciągle tak stoi samotnie. Co robisz? Co
dalej?
4. Jesteś na meczu koszykówki. Jest przerwa. Rozmawiasz z
kilkoma znajomymi. Obok stoi ktoś, kogo przypadkowo poznałeś
tydzień wcześniej. Robi przykre i brzydkie uwagi do osób, które
są z nim. Wszyscy go opuszczają. Podchodzisz, a on ci ubliża.
Co robisz? Co dalej?
5. Siedzisz w klasie. Kilka osób natrząsa się z innego ucznia.
On na pewno czuje się dotknięty. Spotyka twój wzrok i patrzy na
ciebie. Co robisz? Co dalej?
6. Patrzysz na grupę znajomych, którzy rozmawiają przed
restauracją. Ktoś, kogo uważają za obcego i dziwnego podchodzi
do nich i próbuje włączyć się do rozmowy. Ignorują go. Wreszcie
jeden z twoich kolegów mówi:”Zostaw nas w spokoju”. Obcy
odchodzi. Co robisz? Co dalej?
7. Siedzisz w klasie. Od początku roku, od kilku miesięcy,
pewien uczeń, dla ciebie obcy, dokuczał stale nauczycielowi i
robił zamieszanie. Chociaż często bywa zabawny, wszyscy mają
go już dosyć. Wchodzi do klasy i siada w ławce z tobą. Co robisz?
Co dalej?
8. Przyszła nowa uczennica. Często od niej słyszysz, że wasza
szkoła w ogóle się nie umywa do tej, do której ona poprzednio
chodziła, a uczniowie są tutaj "nie z tej ziemi” i "do niczego”; w
tym samym czasie chwali uczniów ze swojej poprzedniej szkoły.
Spotykasz ją wychodzącą ze szkoły. Co robisz? Co dalej?
ćwiczenie z torbą
Używa się tego ćwiczenia w związku z prezentacją Okna
Johariego. Chodzi o to, żebyś przemyślał rzeczy, które zwykle
opowiadasz o sobie innym osobom ( tzn. obszar dostępny) i te,
o których zwykle nie mówisz (obszar ukryty). Poza tym ćwiczenie
to stwarza każdemu okazję otrzymania od innych informacji
zwrotnej, jak go widzą. Potrzebne będą następujące rzeczy.
1. Pięciokilowa papierowa torba dla każdego.
2. Po dwa albo trzy ilustrowane tygodniki.
3. Kolorowy papier w kilku różnych kolorach.
4. Włóczka, sznurek i jakieś małe zabawki albo inne przedmioty,
które mogą być potrzebne przy budowaniu toreb.
O tw artość I zaufanie 4ó
5. Ołówki, farby albo kredki do rysowania.
i6. Przylepiec albo klej.
Procedura postępowania jest następująca:
1. Wszyscy biorą po jednej papierowej torbie. Różne wyżej
wyliczone materiały są rozrzucone po pokoju.
2. Każdy spędza pół godziny na budowaniu swojej torby. Na
zewnątrz przyczepiasz przedmioty, wyobrażające te rzeczy, o
tobie, z których się zwykle zwierzasz innym ludziom. Do wewnątrz
wkładasz takie, które wyobrażają to, czego zwykle nie ujawniasz.
Możesz wycinać ilustracje, słowa, zdania czy tytuły z gazet,
rysować albo malować, robić przedmioty z papieru i używać
wszystkiego, co może pomóc w wyobrażeniu twojego obszaru
dostępnego i ukrytego.
;3. Kiedy wszysćy skończą, spotyka się cała grupa i każdy
może, jeśli chce, opowiedzieć o swojej torbie. Może zechcesz
mówić tylko o zewnętrznej stronie torby, a może będziesz gotów
wyjąć część albo wszystko to, co masz w środku. Każdemu wolno
powiedzieć tak dużo albo tak mało, jak tylko zechce. Możesz też
chcieć pracować dalej nad swoją torbą przez następne dni,
dcjdając rzeczy na zewnątrz i wewnątrz, a opowiedzieć o tym
grupie kiedyś później.
4. Kiedy ktoś pokazał już część albo wszystko ze swojej torby,
pdzostali członkowie grupy może będą chcieli powiedzieć, jak ich
patrzenie na daną osobę ma się do tego, co właśnie usłyszeli.
Może zauważycie, że dana osoba pominęła cechy, które w niej
widzicie albo nawet cenicie. Może znów zaskoczy was to, że
uważa za obecne w swoim obszarze dostępne rzeczy, których
nigdy nie zauważyliście w jej zachowaniu. Jakiekolwiek wrażenie
i róakcje obudzi w tobie dana postać i jej torba, nie zabraniaj sobie
powiedzieć o tym, 'stosując się do wymagań dobrej informacji
zwrotnej.
5. Możecie umówić się co do ograniczenia czasu, jaki grupa
poświęca jednej ośobie, tak, żeby każdy, kto zechce, mógł
przedstawić swoją tprbę. Każdemu, kto zechce pokazać torbę lub
je| część, zapewnijcie możliwość zrobienia tego w czasie
przeznaczonym na zajęcia.
ćwiczenie z informacji zwrotnej
Wiele z ćwiczeń, opisanych w tym rozdziale, ma związek z
dajwaniem i odbieraniem informacji zwrotnej, Otrzymywanie jej
jest Jednym z najważniejszych sposobów zwiększania samo­
47
O tw artość
świadomości. Istotne jest uzyskanie od innych osób jak największej analizuję , radzę
liczby informacji zwrotnych na temat wrażenia, jakie na nich asystuję rezygnuję
czynisz i reakcji, jakie budzą twoje zachowania wobec grupy, buntuję się rozpoczynam
ponieważ twoja zdolność do bycia otwartym zależy od twojej cofam się rządzę
wiedzy o tym, jaki jesteś. Jeżeli nie dość takich informacji kieruję unikam
przekazano i odebrano podczas innych ćwiczeń, grupa być może krytykuję akceptuję
zechce spędzić pewien czas dzieląc się swoimi wrażeniami i nie zgadzam się uzgadniam
reakcjami. Może to zrobić mówiąc po prostu: “Robisz na mnie odchodzę współdziałam
wrażenie...” albo “Twoje zachowanie powoduje, że ja...”, albo osądzam wymuszam
"Odczuwam ciebie jakó...”. Przestrzegajcie reguł konstruktywnej porozumiewam się zgadzam się
informacji zwrotnej.
Lista właściwości ułożona jest według dwóch cech czy
Zdarza się czasem, że nie masz pewności, jakie wrażenie robi czynników: ;
na tobie druga osoba albo jej zachowanie. Możesz to sobie
wyjaśnić, kojarząc tę osobę z jakimś zwierzęciem, ptakiem, (dominacji (władzy albo kontroli) i uspołecznienia (sociabfflty),
piosenką, barwą, pogodą, filmem, książką, pożywieniem lub życzliwości albo bliskości. Ludzie przeważnie albo mają skłonność
doj kontrolowania (wysoka dominacja), albo pozwalają innym
wyobrażeniem. Zadaj sobie pytanie: “Jakie zwierzę kojarzy mi się
kontrolować (niska dominacja). Podobnie, przeważnie są skłonni
z tym człowiekiem: piesek, lis, zając?”Albo: "Jaka książka kojarzy
mi się z tym człowiekiem, jaka piosenka?” Wreszcie zapytaj: do1osobistego ustosunkowania do ludzi i do dawania ciepła
“Jakie wyobrażenie mi się z nim kojarzy? Czy jest rycerzem w (wysokie uspołecżnienie) albo do okazywania chłodu i
lśniącej zbroi, oberżystą w średniowiecznej Anglii, francuskim bezosobowego traktowania (niskie uspołecznienie). Zakreśl w
kucharzem, zręcznym człowiekiem interesu, zawodowym poniższych działkach pięć właściwości, których użyłeś do opisania
piosenkarzem?” Mówiąc mu, jakie zwierzę, piosenka, barwa, swojego działania w grupie. Seria, w której zakreśliłeś 3 lub
pogoda, film, pożywienie, książka albo wyobrażenie ci się z nim więcej właściwości, reprezentuje schemat interpersonalny, do
kojarzy, możesz wyjaśnić swoje wrażenia i reakcje, a jemu dać którego w tej grupie masz skłonność.
ciekawe, zabawne i pożyteczne informacje zwrotne. Wysoka dominacja Niska dominacja

ćwiczenie na odkrywanie wzorów Radzę Zgadzam się

zachowań interpersonalnych Wysokie Uzgadniam Porozumiewam się
Tematem tego ćwiczenia są twoje interakcje z innymi osobami. uspołecznienie Rządzę Asystuję
Pomoże ci przemyśleć, jak zachowujesz się inicjując kontakt i jak Rozpoczynam Współdziałam
działasz w grupie. Oto procedura ćwiczenia: Kieruję Wymuszam
1. Podzielcie się na trzyosobowe grupy. Każda osoba wypełnia
załączoną poniżej listę właściwości. Analizuję Ustępuję
2. Zastanów się nad znaczeniem wybranych przez siebie Niskie Krytykuję Unikam
właściwości, według instrukcji umieszczonej poniżej listy. Uspołecznienie Nie zgadzam się Rezygnuję
3. Podziel się wynikami z twoją trójką i poproś o opinie na Osądzam Odchodzę
temat, czy oni widzą ciebie podobnie, czy inaczej niż ci to Buntuję się Cofam się
wypadło z ćwiczenia.
20 wyliczonych poniżej czasowników opisuje niektóre sposoby ćwiczenie w otwartości
ludzkiego działania i odczuwania. Pomyśl o swoim zachowaniu
■ ćwiczenie to opiera się na ćwiczeniu stworzonym przez
w interakcji z ludźmi. Co czujesz, co robisz? Wybierz- pięć
F.Fjl.Fosmire’a i J.L.Wallena. Chodzi w nim o dyskusję różnych
czasowników, które najlepiej opisują twoje zachowanie w interakcji
spraw związanych z otwartością wobec innych. Ćwiczenie to ma
z innymi, tak jak ty to widzisz.

O tw artość tzaufanie 48 O tw artość

pomóc ci w systematycznej analizie obszaru interpersonalnej
otwartości. Porozmawiajcie w grupie przez następne 20 minut na
takie tematy:
1. Co się ryzykuje będąc otwartym wobec kogoś innego? Kiedy
lepiej zachować swoje reakcje dla siebie? Daj przykłady.
2. Jakie pożytki przynosi otwartość wobec innej osoby? Kiedy
jest konieczna, a kiedy tylko użyteczna? Daj przykłady.
3. Czy otwartość wiąże się tylko z zachowaniem werbalnym?
Czy można być otwartym nie używając słów?
4. Jakie zachowania mogą ci dać poczucie, że jesteś otwarty,
podczas gdy inni wcale tej otwartości nie widzą?
5. Czy jest różnica między “objechaniem” kogoś, a otwartością
wobec niego? Czy jest różnica między wydawaniem osądu o
danej osobie, a otwartością wobec niej?
W następnej części tego ćwiczenia zajmiemy się zachowaniami,
które wskazują na gotowość do przyjmowania od innych informacji,
jak reagują na ciebie i jakie robisz na nich wrażenie.
Przedyskutujcie w grupie następujące pytania:
1. Na podstawie jakich zachowań członków grupy wnioskujesz,
że pragną oni lub nie pragną twojej otwartości wobec nich?
2. Opisz takie postępowanie któregoś z członków grupy, które:
a. sprawia, że otwartość wobec niego jest łatwiejsza albo
b. sprawia, że jest ci trudno być z nim otwartym.
3. Nie poświęcajcie na to więcej niż 20 minut. Sprawdźcie
potem, czy grupa może wyciągnąć jakieś ogólne wnioski na
temat tego, co pomaga, a co przeszkadza otwartości.
Następna część ćwiczenia poświęcona jest konstruktywnej
otwartości. Opiera się na założeniu, że możemy być otwarci w
sposób budujący związek albo w sposób, który mu zagraża.
1. Każdy powinien wskazać tych członków grupy, których
otwartość jest dla niego najłatwiejsza do przyjęcia. To znaczy
wskaż tych ludzi, od których byłoby ci najłatwiej odebrać ich
szczere reakcje na coś, co powiedziałeś lub zrobiłeś.
2. Co takiego te osoby robią, co sprawia, że dobrze odbierasz
ich otwartość? Dlaczego otwartość innych osób w grupie odbierasz
gorzej?
3. Poświęćcie na to najwyżej 30 minut. Spróbujcie potem
wyciągnąć wnioski, co zwiększa, a co zmniejsza w innych zdolność
odbierania.
4. Przeczytajcie i przedyskutujcie następną część zatytułowaną
“Konstruktywna otwartość".
O tw artość I zaufanie 50
konstruktywna otwartość1
i Ludzie rzadko mj3wią ze sobą otwarcie o wzajemnych reakcjach
na swoje zachowanie. Większość z nas ukrywa uczucia wobec
innych osób, nawet w takich związkach, które są dla nas bardzo
ważne albo cenne, ponieważ boimy się, że druga osoba będzie
zła, poczuje się skrzywdzona albo nas odtrąci. Nic nie mówimy,
bo nie wiemy, Jak być otwartymi konstruktywnie. Druga osoba jest
ciągle całkowicie nieświadoma naszych reakcji na jej postę­
powanie. Podobnie my ciągle nic nie wiemy o tym, jakie skutki
ma dla niej nasze postępowanie. Dlatego wiele związków, które
mogłyby przynieść pożytek i radość, psuje się pod rosnącym
ciężarem drobnych przykrości, zranionych uczuć i nieporozumień,
0 których nigdy nie mówiono otwarcie.
Poniższe wskazówki zwiększają szanse na to, że otwartość
poprawi wasz związek, a nie zepsuje go.
1. Otwartość musi brać początek z chęci poprawienia twojego
związku z inną osobą. Nie jest celem sama w sobie, ale środkiem
do celu. Nie jesteśmy otwarci wobec osób, na których nam nie
załeży. Kiedy próbujesz zbudować otwartą wymianę reakcji z
inną osobą, spróbuj przekazać jej, że to oznacza, iż cenisz sobie
wasz związek i chcesz go poprawić, ponieważ jest ważny.
2. Spróbuj stworzyć wspólne rozumienie waszego związku.
Chcesz wiedzieć, co druga osoba czuje i jak widzi twoje
postępowanie. Chcesz, żeby wiedziała, co ty czujesz i jak widzisz
jej postępowanie. Zatem każde z was będzie patrzyło na wzajemny
związek z bardzo podobnego punktu widzenia.
3. Zdaj sobie sprawę, że otwartość wiąże się z podejmowaniem
ryzyka. Gotowość do zaryzykowania, że zostaniesz przez drugą
osobę odtrącony lub zraniony zależy od ważności danego związku
dla ciebie. Nie możesz wiedzieć, czy drugi człowiek nie rozzłości
się albo nie poczuje się dotknięty przez to, co powiesz. Ważne,
że jesteś gotów podjąć ryzyko związane z byciem sobą, cokolwiek
czuje, starając się z nim spotkać w sytuacji pouczającej dla was
obu.
4. Chociaż rozmowa może być pełna napięcia, emocji, złości
czy łez, nie może przymuszać, nie może być próbą spowodowania
w cjrugiej osobie zmian. Niech każdy używa informacji tak, jak mu
to pasuje. Wasza póstawa nie powinna być “Któ ma rację, a kto
nie?”, ale “Czego kśżdy z nas może się dowiedzieć, co uczyni
nasz związek bardzipj owocnym i satysfakcjonującym?" W wyniku
tej rozmowy Jedno z :was, oboje albo żadne będzie zachowywać
1 Materiał tej części został pierwotnie rozwinięty przez J.L.Wallena
Otwartość
się odmiennie. Jednakże każde z was będzie postępować z
większą świadomością tego, jak jego postępowanie działa na
drugiego i z większym rozumieniem intencji tego drugiego. Wszelka
zmiana zatem musi być wynikiem własnego wyboru, a nie czymś
wymuszonym przez pragnienie podobania się lub podpo­
rządkowania drugiemu.
5. Ważny jest wybór czasu. Wasze reakcje powinny być
omawiane w tak krótkim czasie jak to możliwe, po zachowaniu,
które je wywołało, żeby obie osoby dobrze wiedziały, o czym jest
mowa. Na przykład możesz mówić o waszym zachowaniu w
trakcie samej rozmowy: "Powiedziałeś coś takiego, co zawsze
powoduje, że czuję się odepchnięty”.
6. Trudne sytuacje powinny być omawiane wtedy, gdy wydarzają
się; urazy i przykrości nie powinny się gromadzić i spadać na
drugą osobą wszystkie naraz.
7. Powtarzaj własnymi słowami opinie drugiej osoby o tobie,
żeby się upewnić, czy dobrze ją rozumiesz. Sprawdzaj, czy ten
drugi dobrze rozumie twoje opinie.
8. Komunikat jest bardziej pożyteczny, jeśli jest szczegółowy,
a nie ogólny; "Potrąciłeś mnie”, a nie: “Nigdy nie patrzysz, jak
chodzisz”; przypuszczalny, a nie kategoryczny: “Robisz wrażenie,
jakby Kubuś cię nie interesował", a nie: "Masz w nosie, co jest
z Kubusiem i nic cię to nie obchodzi”; oznajmujący, nie
rozkazujący: “Jeszcze nie skończyłem”, a nie: "Przestań mi
przeszkadzać”.
9. Sprawdzaj zrozumienie, żeby się upewnić, czy nie robisz
błędnych przypuszczeń na temat uczuć drugiej osoby. “Myślę, że
nie próbowałeś zrozumieć mnie. Mam rację?” “Czy to, co teraz
powiedziałem, sprawiło ci przykrość?"
10. Najmniej pożyteczne stwierdzenia to takie, które brzmią jak
informacja o drugiej osobie, ale naprawdę są wyrazem twoich
własnych uczuć. Unikaj następujących rzeczy:
— Osądzania innych: “Nigdy nie uważasz”.
— Dawania nazw, przylepiania etykietek: “Jesteś sztuczny”,
“Jesteś prymitywny".
— Oskarżeń, przypisywania drugiemu złych intencji: "Lubisz
trzymać ludzi krótko”, “Zawsze musisz być w centrum uwagi”.
— Poleceń i rozkazów: “Przestań się śmiać", “Nie gadaj tyle”.
—Ironii: “Zawsze widzisz jasną stronę każdej rzeczy, prawda?”
(kiedy masz na myśli coś przeciwnego).
11 .Najpotężniejsze rodzaje Informacji o tobie i twoich reakcjach
to: . . . {odpowiedzi na sfr. 55).
Opisy zachowania. Żeby umieć opisać zachowanie innej
O tw artość I zaufanie 52
osoby, musisz wyostrzyć swoją zdolność widzenia tego, co
dokładnie się stało. Niech inni wiedzą, o czym mówisz — opisz
dane zachowanie jasno i dość szczegółowo, żeby wiedzieli, co
ty widziałeś. W tym celu opisuj to, co widoczne i oczywiste,
zachowanie, które jest dostępne obserwacji wszystkich osób.
Ogranicz się do mówienia o tym, co druga osoba robi.
Przykłady: "Marku, wydaje mi się, że zaprzeczasz wszystkiemu,
coj Henryk dzisiaj mówi” (A nie: “Marku, po prostu próbujesz
Henryka poniżyć”. To nie jest opis, ale oskarżenie o niegodziwe
intencje).
“Kuba, powiedziałeś na ten temat więcej niż inni. Kilka razy
przerywałeś innym, zanim skończyli". (A nie: “Kuba, jesteś źle
wychowany]”, co daje nazwę, ale nic nie mówi. Nie: “Kuba,
zawsze się pchasz w centrum uwagi!”, co sugeruje niskie pobudki
albo intencje.).
“Staszku, jeszcze nie skończyłem, przerwałeś mi”. (A nie:
“Staszku, naumyślnie nie dajesz mi skończyć”. Słowo naumyślnie
sugeruje, że Staszek przerwał ci świadomie i celowo. Wszystko,
co* można było zauważyć, to to, że ci przerwał).
Opisy twoich własnych uczuć. Powinieneś spróbować opisać
swoje uczucia wobec postępowania drugiej osoby tak, żeby
Jawiły się jako czasowe i zdolne do zmiany, a nie stałe. Lepiej
powiedzieć "Tym razem sprawiłeś mi przykrość” niż “Nie lubię cię
i nigdy nie polubię”.
b SPRAWDŹ, na ile zrozumiałeś tę część, wybierając z
następujących twieiidzeń dobre wskazówki dla bycia otwartym z
zamiarem polepszenia związku {odpowiedzi na str. 55).
1. Otwartość powinna powodować zmianę zachowania innej
osoby.
ź. Otwartość powinna być dwukierunkową ulicą, obustronnym
zrozumieniem.
3. Otwartość wiąże się z ryzykiem.
4. Wypowiedzi śą bardziej pożyteczne, jeśli są przypusz­
czalne, szczegółowe i oznajmujące.
5. Należy czekać z rozmową o trudnych sytuacjach, aż się ich
kill<;a zbierze. '
6. Najpożyteczniejszym rodzajem informacji o twoich reakcjach
Jest opis zachowania, o którym mówisz, i twoich własnych uczuć.
7. Najpożyteczniejszy rodzaj informacji o tobie to szczegóły z
twojej przeszłości.
Z następujących, wskaż przykłady pożytecznej otwartości
1. Jaś mówi Małgosi, żeby zostawiła go w spokoju.
53 O tw artość
 2. Małgosia mówi Jasiowi, że czuje się w tej chwili dotknięta 5. Muszę więcej pracować nad:
i odepchnięta przez jego zachowanie. Otwartością.
3. Ola mówi, że Janka próbuje ją tyranizować. Udzielaniem konstruktywnych informacji zwrotnych.
4. Bolek mówi do Staszka: "Wyglądasz, jakbyś był zły. Czy tak
Gotowością do odbierania informacji zwrotnych.
jest w istocie?” , _____ Zwiększaniem swojej samoświadomości.
5. Dawid mówi Basi: "Czy chcesz powiedzieć, że przez ostatnie
dwa tygodnie w ogóle cię nie zauważyłem?” odpowiedzi
' Str.27: 1 —tak;i2 —tak; 3 — nie; 4 - nie; 5 — nie; 6 — nie; 7 —
opis samego siebie tak; 8-tak; 9 — nie.
Kim jestem? Jaki Jestem? Jak inni mnie widzą? Jakie są moje i Str.30: 1. a — ukryty; b - niewidoczny; c — dostępny; d —
silne strony? W jakich obszarach chciałbym rozwinąć swoje nieznany. <
umiejętności? Brałeś udział w serii ćwiczeń, mających na celu i 2.b.
zwiększenie twojej samoświadomości i umiejętności bycia Str.32-33: 1. b; 2. a - nie; b — nie; c - tak; d — tak; e — nie;
otwartym. Teraz usiądź i spróbuj podsumować to, czego się f i—tak; g - nie.
dowiedziałeś o sobie. Na tej kartce zapisz, jaki jesteś. Pięciu ' Str.53: 2, 3, 4, 6.
powyżej umieszczonych pytań użyj jako przewodnika. i Str.54—55: 2, 4, 5.

lista umiejętności
W tym rozdziale zajmowaliśmy się otwartością, zwiększeniem
samoświadomości, dawaniem i odbieraniem informacji zwrotnych.
Oceń swój poziom każdej z poniższych umiejętności:
1. Moja zdolność do bycia otwartym we właściwy sposób
jest:
Okropna 1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 -9 Znakomita
2 . M o ja z d o ln o ś ć u d z ie la n ia k o n s tru k ty w n y c h in fo rm a c ji
z w ro tn y c h je s t:
Okropna 1-2-3—4 -5 -6 -7 -8 -9 Znakomita
3. Moja gotowość odbierania informacji zwrotnych jest:
Okropna 1 -2 -3 —4 -5 -S -7 -8 -9 Znakomita i
4 . Mój stopień samoświadomości jest:
Bardzo niski 1 -2 -3 —4 -5 -6 -7 -8 -9 Bardzo wysoki

O tw artość i zaufanie 54 55
Otwartość
 2)zrozumieć, jak rozwija się zaufanie; 3)doświadczyć sytuacji, w
których zaufanie albo się rozwija, albo ulega zniszczeniu;
4)wyciągnąć wnioski dotyczące roli zaufania w związku.

definicja zaufania
Co to znaczy ufać komuś? Kiedy masz zaufanie, a kiedy go
nie masz? Kiedy zachowujesz się w sposób godny zaufania, a
kiedy zaufanie zawodzisz? Zaufanie to słowo, którego wszyscy
używają, chociaż jest pojęciem bardzo złożonym i trudnym do
zdefiniowania. Na podstawie pracy Deutscha (1962) i innych
zaufanie może być określone jako zawierające następujące
elementy:
1. Jesteś w sytuacji, w której obdarzenie kogoś zaufaniem
może spowodować dobre lub złe konsekwencje dla twoich potrzeb
i celów. Uświadamiasz sobie, że z zaufaniem wiąże się ryzyko.
2. Zdajesz sobie sprawę, że to, czy konsekwencje będą dobre
B M fr zwój i utrzymanie zaufania czy złe, zależy od przyszłego zachowania tej osoby.
3. Spodziewasz się, że jcierpienie (jeślLkonsekwencje będą
W rozdziale 2 stwierdziliśmy, że do rozwoju związku konieczna złe) będzie większe niż korzyści (gdyby konsekwencje te były
jest otwartość, która pozwala drugiej osobie poznać siebie. dobre).
Otwartość wymaga samoświadomości i samoakceptacji. Poza 4. Jesteś jednak względnie pewny tego, że z zachowania tej
tym często pociąga za sobą ryzyko odepchnięcia czy ośmieszenia. drugiej osoby wynikną dobre skutki.
Zeby być w znaczący sposób1otwartym, musisz ufać, że odpowiedź I tak, matka zostawiająca dziecko z opiekunką dokonuje wyboru
drugiej osoby nie zrani twoich uczuć i nie wprawi cię w poczucie zaufania, gdyż sytuacja zawiera następujące elementy: Matka
odrzucenia. Zatem trzecią sprawą łączącą się z otwartością jest przypuszczalnie 1) wie, że to może dać złe albo dobre skutki; 2)
gotowość do podejmowania, dla umocnienia związku, ryzyka zdaje sobie sprawę, że konsekwencje jej wyboru zależą od
odrzucenia. W tym momencie zaufanie między dwoma osobami zachowania opiekunki; 3) spodziewa się, że jej cierpienia będą
staje się bardzo ważne. o wiele większe, jeśli opiekunka zawiedzie zaufanie (i zrobi
krzywdę dziecku) niż korzyści, jeżeli opiekunka nie zawiedzie
klim at zaufania zaufania (co pozwoli matce zrobić zakupy) i 4) jest względnie
Niewiele może się wydarzyć między dwiema osobami zanim pewna tego, że opiekunka postąpi tak, że wszystko będzie w
nie n au czą się ufać sobie naw zajem . D latego jednym z porządku.
najważniejszych zadań jest tworzenie klimatu zaufania. Pierwszy
kryzys, przez jaki przechodzi większość związków, łączy się ze budow anie interpersonalnego zaufania
zdolnością obu osób do ufania sobie samym i sobie nawzajem. Zaufanie w związku tworzy się wtedy, kiedy oboje angażujecie
Zaufanie jest absolutnie niezbędne dla budowania i rozwoju się w odsłanianie siebie i swoich reakcji na to, co się dzieje i na
związku. Żeby ten rozwój umożliwić, musisz nauczyć się tworzyć siebie nawzajem. W poprzednim rozdziale stwierdzono, że związek
klimat zaufania, w którym zmniejsza się strach twój i tej drugiej powstaje w miarę, jak dwie osoby coraz lepiej się znają i rozumieją.
osoby przed zdradą i odrzuceniem, a rosną nadzieje na akceptację Wzajemne poznanie zależy od obustronnej otwartości. Potencjalna
i poparcie. Tworzenie klimatu zaufania wymaga otwartości ze korzyść z otwartości to budowanie mocniejszego związku;
strony wszystkich zainteresowanych. Kto ma odwagę powierzyć potencjalna strata to doznanie lekceważenia, wzgardy albo odrzu­
siebie innym, dużo robi dla tej sprawy. Czytając ten rozdział staraj cenia. Zaufanie się tworzy, a związek rozwija właśnie dzięki
się: 1)dojść do zrozumienia, czym jest a czym nie jest zaufanie; gotowości do zaryzykowania tego odepchnięcia, dzięki otwartości,

O tw a rto ś ć i z a u fa n ie — ■
------------------------------------------------------------------------------------ ---- 57 R ozwój i utrzym a nie z a u fa n ia
 która m a na celu umocnienie związku. Jesteś szczery wobec
innej osoby — zaufanie powstaje, jeśli w odpowiedzi znajdziesz
oparcie i akceptację. Skutkiem jest rosnąca pewność, że ten
drugi naumyślnie cię nie zrani. Zaufanie się niszczy, jeśli spotka
cię odepchnięcie lub wyśmianie. Bierze się stąd poczucie, że ten
drugi może zranić cię naumyślnie. Tak więc budowanie zaufania
w zw iązku opiera się na dwóch elem entach. Pierwszy to
podejmowanie ryzyka otwartości przez jedną osobę, drugi — to
akceptacja i wsparcie w odpowiedzi na to od drugiej osoby.
Według naszej definicji twoja otwartość jest wyrazem zaufania
wobec drugiej osoby, jeśli: ......._ ____ .
1. M asz świadomość, że ta otwartość może prowadzić do
dobrych (mocniejszy związek) lub złych (odepchnięcie, wyśmianie)
konsekwencji;
2. Z d a jes z sobie sprawę, że konsekw encje za le żą od
zachowania drugiej osoby;
3. Spodziewasz się, że jeśli spotka cię zawód (zostaniesz
odepchnięty),- twoje cierpienie będzie dużo większe, niż byłby
twój zysk, gdybyś się nie zawiódł (umocnienie związku).
4. Czujesz się względnie pewny, że zachowanie tego drugiego
przyniesie dobre skutki.
Nie przy każdej otwartości mamy do czynienia z zaufaniem, ale
tylko przy takiej, która naprawdę posuwa związek naprzód.
Rozdział drugi tej książki dotyczy otwartości. Tutaj więc nie
będziemy mówić o pierwszym elemencie tworzenia zaufania, to
jest o podejmowaniu ryzyka otwartości. Pamiętaj tylko, żeby nie
odsłaniać się zbyt szybko, bo to drugą osobę przytłacza i
dezorientuje. W tym rozdziale zajmiemy się sprawą twojej
odpowiedzi na podejmowane przez drugą osobę ryzyko otwartości.
• S P R A W D Ź , jak zrozumiałeś tę część, odpowiadając na
następujące pytania (odpowiedzi na str. 77):
1. K t ó r a z poniższych sytuacji w iąże się z zaufaniem ?
( a j Podejmujesz ryzyko, które może mieć dobre albo złe
skutki.
b. Kiedy dobre albo złe konsekwencje zależą od twojego
postępowania.
c. Kiedy z dobrych konsekwencji możesz mieć korzyści
przewyższające cierpienie, które cię spotka, gdyby konsekwencje
były złe.
d. Jesteś względnie pewny tego, że druga osoba ci pomoże.
2. Jakie są dw a podstaw ow e elem enty budow y zaufania w
zw iązk u ?
a. Jedno z was obgaduje swojego szefa.
O tw a rto ś ć i z a u fa n ie 58
b. Jedno z was podejmuje ryzyko otwarcia.
c. Drugie udziela odpowiedzi wymijającej i nie osądza.
d. Drugie wyraża akceptację i zachętę.
3. Które z następujących zdań jest przykładem zachow ania
o p a rteg o na zaufaniu?
a. Gra w pokera.
b. Ktoś nieśmiały umawia się z dziewczyną, której dobrze
nie zna, na spotkanie.
c. Powiedzieć przyjacielowi, że mu brzydko pachnie z ust.
d. Unikać ludzi.
e. Pogłębić poziom swojej otwartości wobec przyjaciela.
odpow iadanie w sposób godny zaufania
na ryzyko podejm owane przez drugą osobę
Prawdopodobnie pierwszą i najważniejszą sprawą, która po­
winna pojawić się w związku, jest akceptacja. Na jej temat trzeba
zrobić dwie uwagi. Po pierwsze, akceptacja innych zwykle pojawia
się wraz z akceptacją samego siebie i z niej wynika. Była o tym
mowa w rozdziale 2. Po drugie, akceptacja jest sposobem na
zmniejszenie niepokoju i obaw o swoje słabe punkty. Defensyw­
ne uczucia nieufności i strachu często blokują funkcjonowanie
danej osoby i rozwijanie owocnych związków. O znacza to, że
jedną z pierwszych rzeczy przy budowaniu nowego związku
powinno być wytworzenie takiego stosunku, który stale zmniejsza
strach i nieufność twoją i tej drugiej osoby. Zaufanie buduje się
poprzez akceptację drugiego i stałe porozumienie tak otwarte,
całkowite i użyteczne, jak tylko to możliwe. Jeżeli ktoś, kto
podejmie ryzyko otwartości nie spotka się z twoją akceptacją, nie
zaufa ci i w przyszłości nie będzie już starał się o otwartość wobec
ciebie.
Osoba, która obdarza drugą zaufaniem, liczy na to, że ta druga
nie wykorzysta jej słabości. Słabe miejsce odsłania się wtedy,
kiedy ktoś podjął ryzyko i naraża się na złe konsekwencje, takie
jak odrzucenie albo śmieszność. Ze względu na tę podatność na
zranienie, odbiorca ma czasowo władzę nad uczuciami tego,
który mu o ka zał zau fa n ie . M o że w praw ić go w dob re
samopoczucie, jeśli da mu oparcie i akceptację, albo w złe, jeśli
go odepchnie i wyśmieje. Odbiorca buduje zaufanie, jeśli nie
wykorzystuje tej słabości. Kiedy używa swej władzy na szkodę,
burzy zaufanie. Być godnym zaufania oznacza używać swej
władzy do budowania związku, nie wykorzystywać słabości innej
osoby. Dokładniej, kiedy w waszym związku druga osoba podjęła
ryzyko otwarcia, zasługujesz na zaufanie w takiej mierze, w jakiej:
59 Rozwój i u trzym an ie z a u fa n ia
 1. Dajesz oparcie i akceptację tej osobie (chociaż niekoniecznie
jej zachowaniu);
2. Odwzajemniasz się stosowną otwartością.
Kluczem do tworzenia zaufania w związku jest bycie godnym
zaufania. Później szerzej omówimy sposoby komunikowania
akceptacji i wsparcia. W tym miejscu jednak trzeba zrobić uwagę,
że wyrażenie ciepła wobec drugiej osoby podwyższa poziom
interpersonalnego zaufania, ponieważ zwiększa wiarę w to, że
odpowiesz na otwartość akceptacją i zachętą. Ponadto zgodność
twoich wypowiedzi z oznakami niewerbalnymi, takimi jak wyraz
twarzy i. ton głosu, i z twoim zachowaniem, ma wpływ na to, jak
dalece w oczach innej osoby zasługujesz na zaufanie. Jeśli
mówiąc, że kogoś lubisz, masz niezadowoloną minę, marszczysz
brwi i zaraz odchodzisz — wówczas to, co mówisz, nie będzie
wiarygodne.
Oto wnioski z tego, co zostało powiedziane o rozwijaniu
zaufania: są dwa zasadnicze typy zachowań, które zmniejszają
zaufanie. Pierwszy-wiąże się z nieodwzajemnieniem otwartości.
W zakresie, w jakim ty jesteś skryty, a ten drugi otwarty, nie
zostaniesz obdarzony zaufaniem. Ktoś, kto się otwiera i nie
spotyka wzajemności, często czuje się zanadto odsłonięty i
bardzo podatny na ciosy. Drugie zachowanie to odrzucenie,
ośm ieszenie lub lekceważenie w odpowiedzi na otwartość drugiej
osoby. Robienie żartów kosztem kogoś, wyśmiewanie jego
otwartości, moralizowanie czy osądzanie — wszystko to wyraża
odepchnięcie. To skłania do milczenia i niszczy jakąś część
zaufania w waszym związku.
obdarzanie zaufaniem
jako sam ospełniająca się przepowiednia
Zastanów się nad przypadkiem dwóch ludzi, którzy wchodzą
do nowej grupy. Jeden spodziewa się, że członkowie tej grupy
nie będą go lubili, odepchną go, zatem jest bardzo ostrożny i
podejrzliwy. Oni wobec tego wycofują się i gdzie indziej szukają
miłego towarzystwa. Mógłby więc powiedzieć: “Widzisz, miałem
rację, wiedziałem , że oni mnie odepchną”. Natomiast drugi
przychodzi z oczekiwaniem, że prawie wszyscy będą sympatyczni,
życzliwi i godni zaufania; okazuje im ciepło i przyjaźń i wskutek
tego znajduje kolegów, którzy są tacy, jak się spodziewał. Każda
z tych dwóch osób wywołała samospełniającą się przepowiednię.
Samospełniająca się przepowiednia zaczyna się od błędnego
określenia sytuacji, za tym idzie nowe zachowanie, które powoduje,
że początkowo błędne określenie może stać się prawdziwe.
Otwartość i zaufanie 60
Założenia, jakie robisz na temat innych ludzi i sposób, w jaki się
potem zachowujesz, często mają wpływ na to, jaka odpowiedź
cię spotyka; i tak w interpersonalnych związkach powstają
samospełniające się przepowiednie. Zwykle dostosowujemy się
do oczekiwań, jakie inni mają wobec nas. Jeśli czujemy, że nam
nie ufają i spodziewają się, że ich zaufanie zawiedlibyśmy, często
to właśnie robimy. Kiedy wiemy, że nam ufają i zakładają, że na
to zasługujemy, często tak właśnie postępujemy. Podczas
budowania zaufania w związku, oczekiwania, jakie masz wobec
innej osoby, mogą wpływać na to, jak się wobec niej zachowujesz,
i tu może mieć miejsce samospełniająca się przepowiednia. Dużo
przemawia za tym, żeby zakładać, że druga osoba zasługuje na
zaufanie.
• S P R A W D Ź, jak zrozumiałeś powyższą część, odpowiadając
na pytania (odpowiedzi na str. 71):
1. Jak ie dw ie najw ażniejsze spraw y w iążą się z akceptacją?
a. Jeśli akceptujesz innych, oni będą ciebie akceptowali.
b. Żeby akceptować kogoś, musisz być z nim w interakcji.
c. Akceptacja jest sposobem na zmniejszenie niepokoju i
obaw o swoje słabe strony.
d. Akceptacja innych zwykle zaczyna się wraz z akceptacją
sam ego siebie.
2. C o to jest sam ospełniająca się przepow iednia?
a. Właściwe określenie sytuacji, która pociąga za sobą
znane zachowanie, a to pozwala określeniu pierwotnie właści­
wemu stać się fałszywym.
b. Przepowiednia wypowiedziana przez starego tybetań­
skiego mnicha, kiedy odkrył, kim jest.
c. Błędne określenie sytuacji, z którego wynika nowe zacho­
wanie, co powoduje, że pierwotnie błędne określenie może stać
się prawdziwe.
3. K tóra z następujących odpow iedzi na podjęte przez drugą
o so b ę ryzyko ujawnienia uczuć w dotyczącej w as obu sytuacji
b u d u je zaufanie?
a. Dać mu odczuć ciepło.
b. Odejść, nic nie mówiąc.
c. Powiedzieć, jak się czujesz w tej sytuacji.
d. Wyrazić akceptację i wsparcie.
e. Wyśmiać jego uczucia.
f. Żartować z otwartości.
g. Zmienić temat.
h. Powiedzieć: “To bardzo ciekawe” ze znudzoną miną.
ól Rozwój i utrzymanie zaufania
 i. Powiedzieć mu, czy jego uczucia są dobre, czy złe.
j. Upewnić się, czy go dobrze zrozumiałeś, wyrażając zain­
teresowanie i ciepło.
gra w "Dylem at więźnia"
Oto gra, która nazywa się “Dylemat więźnia”. Gracz ma w niej
wybrać między korzyścią dla siebie a wspólną korzyścią dla obu
graczy. Nazwa gry pochodzi od następującej sytuacji (Luce i
Raiffa, 1957):
Zaaresztowano i odizolowano od siebie dwóch podejrzanych.
Prokurator jest przekonany, że popełnili zbrodnię, ale nie ma
dość dowodów, żeby im wytoczyć sprawę. Daje każdemu z
więźniów do wyboru: przyznać się do zbrodni, o której policja wie
na pewno, że ją popełnili, albo nie. Jeśli żaden się nie przyzna,
prokurator zamknie ich za jakąś małą, sfabrykowaną sprawę, jak
drobna kradzież czy nielegalne posiadanie broni, za co dostaną
obaj niewysoką karę; jeśli obaj się przyznają, będą ukarani, ale
obiecuje im wystąpić o łagodniejszy wymiar kary; jeśli tylko jeden
się przyzna, za dostarczenie- dowodów zostanie łagodniej
potraktowany, a drugi dostanie surowy wyrok. Żaden z więźniów
nie zna decyzji drugiego.
Na obie decyzje wielki wpływ będzie miało zgadywanie, co ten
drugi zrobi. Na decyzję każdego z nich wpłynie stopień, w jakim
będzie wierzył, że drugi się nie przyzna. W ażne własności tego
problemu widoczne są na Schemacie "Dylematu więźnia".
Schemat “Dylematu więźnia”
osoba I
A B
+10 +25
+ 10
o
A liczbę swoich punktów na Arkuszu Zapisów (str.D).
O
-25 10
+25
W idać na nim jasno, że liczba punktów do wygrania nie zależy
tylko od własnego wyboru, ale także od wyboru, jaki robi druga
O tw a rto ś ć Iz a u fa n ie
osoba. Jeżeli osoba I wybierze A, liczba uzyskanych przez nią
punktów zależy od tego, czy osoba II wybierze C czy D. Jeżeli
osoba I wybierze A, a osoba II - C, każda dostanie po 10
punktów. Jeżeli osoba I wybierze A, a osoba II — D, osoba I straci
25 punktów, a osoba II tyle samo wygra. Jeżeli osoba I wybierze
B, a osoba II — C, osoba I wygra 25 punktów, a osoba II tyleż
straci. Jeśli zaś osoba I wybierze B, a osoba II —D, obie przegrają
po 10 punktów.
• Pomyśl nad tym schematem tak długo, aż uznasz, że go
rozumiesz. Potem odpowiedz na następujące pytania (odpowiedzi
n a str: 71):....................
1. Jeżeli osoba II wybierze C, a osoba I — A, osoba I dostaje
punktów, a osoba I I punktów.
2. Jeżeli osoba II wybierze C, a osoba I —B, osoba I dostaje
punktów, a osoba I I punktów.
3. Jeżeli osoba II wybierze D, a osoba I —A, osoba I dostaje
punktów, a osoba I I punktów.
4 . Jeżeli osoba II wybierze D, a osoba l^- B, osoba T dostaje
punktów, a osoba I I punktów.
Jeżeli rozumiesz już schemat, jesteś gotów do podjęcia gry
“Dylemat więźnia”. Celem tej gry jest doświadczenie sytuacji, w
której zaufanie tworzy się i podtrzymuje albo zawodzi i niszczy.
Do gry każdemu potrzebny jest notesik i ołówek. Trzeba zrobić,
co następuje:
1. Dobierz się w parę z inną osobą. Usiądźcie do siebie
plecami, żebyście nie mogli się widzieć. Każdy powinien mieć
ołówek i notesik. Jedną oznacza się jako I, a drugą jako II osobę.
2. N a znak prowadzącego każdy dokonuje wyboru (osoba I
m iędzy A i B, osoba II między C i D). Następnie, na kolejny
sygnał, podajcie drugiej osobie przez ramię kartkę z
zapisanym wyborem. Nie wolno nic mówić. Porozumiewanie się
z drugim graczem poza tą kartką jest niedopuszczalne.
3. Powtarza się to 10 razy. Każdy gracz powinien zaznaczyć
4. Po zrobieniu 10. wymiany obaj gracze mogą porozmawiać
ze sobą, o czym chcą przez 10 minut.
5. Jeszcze dziesięciokrotnie powtarza się wymianę kartek
według procedury z punktu 2.
6. Po zakończenia dwudziestej wymiany podsumuj swoje
wygrane i przegrane punkty. Potem wypełnij kwestionariusz,
który znajdziesz pod tytułem “Wrażenia z zachowania innej osoby”
(str.65).
62 63 R ozw ój I utrzym anie za u fa n ia
 7. W całej grupie porozmawiajcie:
a. Jakie były wasze uczucia i reakcje na temat swój i
partnera podczas gry?
b. Ile punktów dostałeś? Ile dostał twój partner?
c. Jak opisałeś zachowanie partnera podczas gry? Jak on
opisał twoje zachowanie?
d. Czy ufacie sobie nawzajem? Czy jesteście obaj godni
zaufania?
e. Jakie jest uczucie zawiedzionego zaufania (jeśli to ci się
zdarzyło)? Jakie to uczucie zawodzić zaufanie partnera?.
f. W jaki sposób podczas gry było budowane zaufanie (jeśli
było)?
g. Jaki wpływ na waszą grę miała podjęta rozmowa? Czy
wpłynęła na to, jak odczuwałeś zachowanie partnera?
N ajisto tn iejszą psychologiczną w łaściw ością “Dylem atu
więźnila” jest ta, że nie ma tu możliwości “racjonalnego”
indywidualnego zachowania, jeśli nie jest spełniony warunek
wzajem nego zaufania. Jeśli każdy-wy bieraB łub D, żeby uzyskać
bądź maksymalną wygraną, bądź minimalną stratę dla siebie,
obaj przegrywają. Ale nie ma też sensu wybór drugiej możliwości,
A albo C, co może się skończyć najwyższą przegraną, jeżeli nie
ufasz partnerowi. Jeśli macie w to grać, albo rozwijacie wzajemne
zaufanie, albo decydujecie się na przegraną, współzawodnicząc
ze sobą (to jest wybierając B i D) dla zminimalizowania strat.
Przeprowadzono wiele badań nad zaufaniem na podstawie
“Dylematu więźnia”. Oto niektóre wnioski z tych badań:
1. Bardzo często zaufanie trudno jest zbudować, ale łatwo
zniszczyć. M oże graczom zabrać dużo czasu, zanim dojdą do
punktów, w którym obaj będą zgodnie wybierać A i C, a jedno
o dejście do B i D m oże zniszczyć w szelkie m ożliwości
współdziałania przy rozwiązywaniu problemu.
2. Zaufanie nieadekwatne może być tak samo niefunkcjonalne,
jak całkowity brak zaufania; kiedy ktoś cały czas wybiera z
zaufaniem (A lub C), a jego partner stale wybiera B albo D, gracz
wykorzystujący zaufanie będzie miał małe albo żadne wyrzuty
sumienia, zakładając, że każdy, kto wystawia się na ciosy,
zasługuje na zbieranie ich.
3. Określenie sytuacji może wpływać na łatwość tworzenia
zaufania. Jeśli sytuacja jest określona jako problemowa, w której
dwie osoby m ają znaleźć rozwiązanie, zaufanie buduje się
względnie łatwo. Jeśli jest określona jako konkurencyjna, w której
masz zdobyć więcej punktów niż drugi gracz, zaufanie buduje się
bardzo trudno.
Tak więc w sytuacji, w której próbujesz tworzyć zaufanie, nie
m ożesz zawodzić zaufania drugiej osoby, nie możesz ufać jej,
jeśli stale zawodzi twoje zaufanie i musisz zadbać o określenie
sytuacji jako problemowej, a nie konkurencyjnej.
w rażenia z zachowania innej osoby
Wskaż, zaznaczając odpowiednie miejsce w poniższej tabeli, jakie
były twoje wrażenia z zachowania partnera podczas gry. Być może już
go znasz; jeśli tak, pomiń to, co czułeś do niego w przeszłości i wpisz
tylko wrażenia z jego zachowania podczas gry.
ciepły _____ chłodny
godny zaufania nie wart zaufania
lojalny _____ nielojalny
hojny _____ samolubny
sympatyczny niesympatyczny
współpracujący współzawodniczący_____
miły _____ niemiły
______ufny ' nieufny
odkryw anie poziom ów zaufania
W tym ćwiczeniu członkowie grupy powiedzą sobie nawzajem*
jak widzą poziom zaufania we wzajemnych stosunkach. Kiedy to
się ujawni, będzie można porozmawiać, jak zwiększyć to zaufanie.
S zc zera rozmowa o sprawach związku jest chyba najsku­
teczniejszym sposobem na jego umocnienie. Przebieg ćwiczenia
jest następujący:
1. Wybierz tę osobę, której w całej grupie ufasz najmniej. To
będzie twoja para.
2. Przez 15 minut wymieńcie poglądy na temat: dlaczego
poziom zaufania pomiędzy wami jest niski. Spróbujcie unikać
postaw obronnych i wrogości. Spróbujcie możliwie dokładnie
zrozumieć uczucia drugiej strony.
3. Przez następne dziesięć minut porozmawiajcie o tym, jak
m ożna by podnieść poziom zaufania. Może się to wiązać z
pomysłami, jak powinieneś zmienić swoje zachowanie albo jak
chciałbyś, żeby ta druga osoba zmieniła swoje. Mówcie w miarę
możliwości jasno.
4. Odpowiedzcie wspólnie z partnerem na następujące pytania:
a. W jakim stopniu do względnie niskiego poziomu zaufania
między wami przyczynia się jednostronny albo obustronny brak
otwartości?

Otwartość izaufanie 64 65 Rozwój i utrzymanie zaufania

 b. W jakim stopniu przyczynia się do tego jednostronny lub
obustronny brak okazywania akceptacji i poparcia?
5. Teraz wybierz tę osobę, której w tej grupie ufasz najbardziej.
To będzie twoja para.
6. Przez 15 minut wymieńcie poglądy na temat przyczyn
wysokiego poziomu zaufania między wami. Postarajcie się
zrozumieć siebie nawzajem możliwie dokładnie.
7. Przez 10 minut porozmawiajcie o tym, jak poziom zaufania
między wami można jeszcze podnieść. Mogą to być pomysły, jak
powinieneś zmienić swoje zachowanie albo jak chciałbyś, żeby
druga osoba zmieniła swoje.
8. Odpowiedzcie wspólnie na następujące pytania:
a. W jakim stopniu do względnie wysokiego poziomu zaufania
między wami przyczynia się jednostronna lub dwustronna otwar­
tość?
b. W jakim stopniu przyczynia się do tego jednostronne lub
dwustronne okazywanie akceptacji i wsparcia?
- - Ćwiczenie to jest okazją do zastanowienia się nad dwiema
sprawami ważnymi dla tworzenia i utrzymania zaufania. Pierwsza
to ryzyko otwartości, jakie podejmujesz ty i twój partner. Druga
to odpowiedź, jaką macie dla ryzyka podejmowanego przez inną
osobę. To ryzyko i ta odpowiedź są zasadniczymi elementami
budowy zaufania w waszym związku.
Jaka otwartość w sprawach twoich uczuć i poglądów na wasz
zw iązek umacnia go? Na to pytanie odpowiemy szerzej w
następnym rozdziale, którego tematem jest porozumienie. Ale
jeśli twoja otwartość zawiera cztery następujące elementy, masz
szansę na stopniowe umacnianie waszego związku:
1. Oznajm ienie swoich zamiarów. Na przykład: “Martwię się o
nasz związek. Chciałbym coś zrobić, żebyśmy mogli zostać
lepszymi przyjaciółmi”.
2. Oznajmienie swoich oczekiwań co do odpowiedzi drugiej
osoby. Na przykład: “Sądzę, że może nie być łatwo ci tego
słuchać, ale mam nadzieję, że posłuchasz i postarasz się mnie
zrozum ieć”.
3. Oznajmienie, co zrobisz, jeśli twoje oczekiwania nie będą
spełnione. Na przykład: “Jeśli mnie zganisz, będę dotknięty i
przyjmę postawę obronną”.
4. Oznajmienie, jak po tym wszystkim można będzie odbudować
zaufanie. N a przykład: “Jeśli mi przerwiesz, a ja przyjmę postawę
Otwartość t zaufanie 66
obronną, będziemy wtedy musieli spędzić wieczór na rozmowie
o starych czasach, żeby znowu poczuć się razem”.
W takiej mierze, w jakiej te cztery sprawy w rozmowie są jasne,
możesz mieć pewność, że wasz związek nie poniesie szkody,
nawet jeśli podejmowane przez ciebie ryzyko da złe rezultaty.
Odpowiedź na ryzyko podejmowane przez innego ma dla
budowy zaufania zasadnicze znaczenie. Druga osoba będzie
miała poczucie, że może bezpiecznie podejmować ryzyko zw iąza­
ne z otwartością, jeśli wie, że otrzyma niezbędne oparcie i
akceptację zamiast odepchnięcia. Żeby zadbać o rozwój waszego
związku, powinieneś:
1. Upewnić drugą osobę o swoim poparciu dla podejmowanego
przez nią ryzyka.
2. Jeśli nie zgadzasz się z tym, co mówi, upewnij się, czy jest
jasne, że odrzucasz jej poglądy, a nie sam ą osobę.
3. Zważaj na to, żeby ujawniać swoje uczucia i poglądy na
tem at w aszego związku. Na otwartość-zawsze odpowiadaj ot­
wartością, kiedy masz do czynienia_z przyjaciółmi albo osobami,
z którymi chcesz mieć lepsze stosunki.
• O D P O W IE D Z na następujące pytania (odpowiedzi na str. 71):
1. Jakie cztery elem enty powinny się znaleźć w rozm ow ie,
k ied y podejm ujesz ryzyko otwartości?
a. Wstępne oznajmienie bezstronności.
b. Oznajmienie twoich zamiarów.
c. Oznajmienie oczekiwań co do odpowiedzi drugiej osoby.
d. Uwagi o pogodzie.
e. Oznajmienie, co zrobisz, jeśli druga osoba nie spełni twoich
oczekiwań.
f. Oznajmienie, w jaki sposób druga osoba robi ci przykrość.
g. Oznajmienie, jak można będzie odbudować zaufanie.
2. Kiedy inna osoba podejm uje ryzyko otw artości, jakie trzy
sp raw y pow inieneś zaw rzeć w rozm owie?
a. Upewnić drugą osobę, że podejmując to ryzyko znajdzie w
tobie oparcie.
b. Upewnić ją, że nie objawisz swoich uczuć w tej sytuacji.
c. Upewnić ją, że nigdy nie okażesz braku zainteresowania.
d. Zadbać o to, żeby, jeśli nie zgadzasz się z nią, druga osoba
wiedziała, że odrzucasz jej poglądy, a nie ją samą.
e. Na otwartość odpowiedzieć otwartością.
67 R ozw ój t u trzym a n ie z a u fa n ia
 niew erbalne ćwiczenie zaufania
Podejmowanie ryzyka, które odsłania innym twoje słabe strony
i otrzymywanie oparcia może się odbywać na rozmaite sposoby
werbalne i niewerbalne. Jedną z interesujących stron rozwoju
zaufania jest ta, że czasami fizyczne poczucie oparcia może
równie silnie rozwijać zaufanie, jak poczucie wsparcia emocjonal­
nego. Niech wasza grupa spróbuje któregoś z następujących
ćwiczeń niewerbalnych. Każde z nich wiąże się z rozwojem
zaufania. Jednak zanim do nich przystąpicie, starannie rozważcie
następujące sprawy:
1. Ktokolwiek ma chory kręgosłup lub jest w takim stanie
zdrowia, że może mu to zaszkodzić, nie powinien uczestniczyć
w ćwiczeniu, w którym będzie się go gwałtownie szarpać.
2. Chociaż te niewerbalne ćwiczenia bywają formą zabawy,
powinny być używane wyłącznie dla nauki. To znaczy powinny
być wykorzystywane tylko po to, żeby się czegoś dowiedzieć, na
przykład o rozwoju zaufania, i powinny być potem gruntownie
przedyskutowane.
- 3. Nie-zabieraj się do tych ćwiczeń, jeśli nie m asz-zam iaru
zachować się w sposób godny zaufania. Jeśli nie można wierzyć,
że druga osoba znajdzie w tobie oparcie, nie bierz się do ćwiczeń,
w któryęh odpowiadasz za to, żeby ją fizycznie podtrzymać. Nie
wolno dopuścić do czyjegoś upadku czy jakichkolwiek innych
obrażeń.
4. Grupa nie powinna na nikogo wywierać nacisku, żeby w tym
uczestniczył. Powinno to być ściśle dobrowolne. Jeżeli nie chcesz
jednak brać udziału w ćwiczeniach, to może to być także ciekawe
dlaczego. Możesz się z takiej analizy czegoś dowiedzieć o sobie
i o swoich stosunkach z innymi ludźmi. Brak zaufania do innych
osób albo do grupy może powodować, że odmawiasz; z drugiej
strony, chęć zabawy i przygody może spowodować, że się
zdecydujesz, chociaż nie masz zaufania.
kółko zaufania
Stańcie twarzami do siebie w ciasnym kółku. Ochotnik albo osoba,
która chce podnieść swoje zaufanie do grupy, jest przetaczana
dookoła wewnątrz kółka, za ramiona i górną część tułowia. Powinna
stanąć ze stopami pośrodku koła, zamknąć oczy i pozwolić grupie
poruszać sobą wokoło albo w poprzek kółka. Jej stopy nie powinny
się odrywać od środkowego punktu. Kiedy już wszyscy, którzy
chcieli, byli poruszani po kółku, porozmawiajcie na takie tematy:
1. Jakie ma się uczucie wewnątrz kółka? O czym myśleliście:
co wam przypomina to doświadczenie?
Otwartość i zaufanie 68
2. Jakie to jest uczucie stanowić część tego kółka, poruszać
innymi? O czym myśleliście, czego doświadczaliście? Czy
mieliście odmienne uczucia, kiedy różne osoby były wewnątrz?
C zy grupa zachowuje się różnie zależnie od tego, kto jest
wewnątrz?
3. Niektóre grupy bardzo pieczołowicie przem ieszczają
człowieka naokoło i robią to łagodnie; inne prowadzą agresywną
zabaw ę i rzucają nim tam i z powrotem. Co robi wasza grupa?
Jaki z tego wynika wniosek na temat grupy i jej członków?
spacer zaufania (tzw. spacer ślepca)
Każdy dobiera sobie kogoś do pary. Jedną osobę mianuje się
przewodnikiem, a drugą ślepcem. Ślepiec powinien zamknąć oczy,
a przewodnik będzie go prowadzić po pokoju. Przewodnik bierze
ślepca za rękę i idąc obok niego lub za nim oprowadza go po pokoju,
starając się dostarczyć mu tak bogatych doświadczeń, jak tylko jest
to możliwe w przypadku osoby, posługującej się wszystkimi zmysłami
prócz wzroku. Ciekawe są doświadczenia z dotykaniem różnych
rzeczy, jak ściana, obicia mebli, włosy lub twarz innej osoby. Jeżeli
możecie "wyjść "na dwór, przyjemnie jest stać w słońcu aibo na
wietrze. W dużym pokoju można sprawdzić zaufanie do przewodnika
przebiegając przez pokój, przy czym ślepiec ma oczy zamknięte. Po
15 minutach powtórzcie to ze zmianą ról. Kiedy już obie osoby były
i przewodnikiem, i ślepcem, porozmawiajcie w całej grupie na
następujące tematy:
1. Jakie uczucie wywoływało bycie ślepcem?
2. Opisz kilka najciekawszych doświadczeń, jakie uzyskałeś
dzięki twojemu przewodnikowi.
3. Czego się dowiedziałeś o przewodniku?
4. Czego się dowiedziałeś o ślepcu?
5. Jakie to uczucie być przewodnikiem?
6. Jakie w tym momencie nawzajem macie dla siebie uczucia?
kołyska zaufania
Ustawcie się w dwóch szeregach po obu stronach osoby chętnej
do wykonania tego ćwiczenia. Osoba ta przechyla się do tyłu, a grupa
unosi ją; ktoś musi podtrzymywać jej głowę. Ćwiczący powinien
zamknąć oczy i odprężyć się, na ile to możliwe. Grupa kołysze go
w tył i w przód. Powoli podnosi go, ciągle kołysząc, aż będzie tak
wysoko, jak tylko mogą go dźwignąć. Potem opuszczają go powoli
na podłogę, cały czas kołysząc w tył i w przód. Można to powtórzyć
z kilkoma albo ze wszystkimi członkami grupy, zależnie od tego, ile
mamy czasu. Później niech cała grupa porozmawia na temat:
69 Rozwój i utrzymanie zaufania
 1. Jakie to uczucie być kołysanym? O czym myślałeś, kiedy istotnych dla rozwoju zaufania, od najważniejszej, do najmniej
grupa cię kołysała? Czego doświadczyłeś? ważnej.
2. Jakie to uczucie kołysać różne osoby w grupie? Czy miałeś Czy wasza lista zawiera: stopniowe otwieranie się wobec
odmienne uczucia wobec różnych osób? drugiej osoby; dbanie o to, żeby twoje zachowanie wobec innego
3. Jak to ćwiczenie wpłynęło na zaufanie w grupie? było konsekwentne; wypełnianie zobowiązań; wyrażenie ciepła
i akceptacji; unikanie ocen i osądów drugiej osoby; bycie godnym
upadek zaufania; bycie uczciwym?
Dwie osoby stają, jedna obraca się do drugiej plecami. Z
ramionami wyciągniętymi na boki upada do tyłu, a partner ją
łapie. Zmieńcie role i powtórzcie to. Można spróbować tego
lista um iejętności
Na poniższych skalach zakreśl cyfrę, która wskazuje, jak
ćwiczenia z kilkoma osobami. Potem w całej grupie poroz­
mawiajcie: widzisz swoje aktualne umiejętności i znajomość rzeczy.
1. Jakie to uczucie upadać? Czy miałeś wątpliwości, że twój 1. R ozum iem , czym jest zaufanie, a czym nie jest.
Nie rozumiem 1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9 Rozumiem w pełni
partner naprawdę cię złapie?
2. Jakie to uczucie łapać kogoś? Czy miałeś wątpliwości, co 2. W iem , jak rozwija się zaufanie w zw iązku.
Nie wiem 1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 -9 Wiem wszystko
do tego, że dasz radę go złapać?
3. Jak doświadczenie to wpłynęło na zaufanie do osób, które 3. Kiedy ktoś mi ufa, w idzę to.
cię łapały? Nigdy 1- 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9 Zawsze
4. Potrafię zaufać innym w odpowiedniej sytuacji.
lot zaufania - ----- Nigdy 1—2^3—4 - 5 - 6 —7—8 - 9 Zaw sze -
Grupa ustawia się w szeregu tak, że każdy ma przed sobą 5. Dla bu d o w y zaufania potrafię podjąć ryzyko otw artości.
plecy przeciwnika. Osoba z początku szeregu jest wysoko Nigdy 1- 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - S - 9 Zawsze
podnoszona i przenoszona ponad głowarfii innych na koniec 6. Dla b u d o w y zaufania potrafię odpow iedzieć na podjęte
szeregu, gdzie się ją powoli opuszcza. Osoba, która teraz jest na przez d ru g ą osobę ryzyko, dając oparcie ¡"akceptację .
początku, jest podnoszona i przenoszona nad głowami innych na Nigdy 1- 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9 Zawsze
koniec. Jeżeli ktoś nie chce być noszony, idzie sam na koniec, 7. Dla bud ow y zaufania, potrafię odw zajem nić się sw oją
kiedy się znajdzie na początku szeregu. Ćwiczenie trwa tak otw artością.
długo, aż wszyscy będą przeniesieni. Nigdy 1- 2 - 3 - 4 - S - 6 - 7 - 8 - 9 Zawsze
1. Jakie to uczucie być przenoszonym? 8. Nad jakim i um iejętnościam i m uszę popracow ać?
2. Co myślałeś, czego doświadczyłeś? Podejmowanie ryzyka otwartości.
3. Jakie to uczucie przenosić innych członków grupy? Odpowiadanie akceptacją i wsparciem.
4. Jak to ćwiczenie wpłynęło na zaufanie w grupie? Odwzajemnianie otwartości.
Dawanie w odpowiedzi ciepła.
rozw ijanie zaufania Przekazywanie jednakowego komunikatu werbalnie
Celem tego ćwiczenia jest dokonanie podsumowania, doty­ przez oznaki niewerbalne i przez zachowanie.
czącego sposobów tworzenia zaufania w związku. Procedura Okazywanie zaufania do drugiej osoby.
postępowania jest następująca:
1. Podzielcie się na czteroosobowe grupy. odpow iedzi
2. Ustalcie dziesięć najważniejszych rzeczy, które dana osoba Str.58-59: 1 - a, 2 - b,d, 3 - b,c,e.
może zrobić dla rozwoju zaufania w związku. Przeznaczcie na Str.61-62: 1 - c,d, 2 - c, 3 - a,c,d,j.
to 20 minut. Str.63: 1 - +10, +10, 2 - +25, -2 5 , 3 -----25, +25, 4 - - 1 0 , -1 0 .
3. Podzielcie się waszymi wynikami z resztą grupy. Str.67: 1 - b,c,e,g, 2 - a,d,e.
4. W całej grupie, wybierzcie i uporządkujcie dziesięć spraw

Otwartość i zaufanie 70 71 Rozwój I utrzymanie zaufania

II^Âuu ! pnzon ©iudzdj Am

u
 ¡¡¡większanie umiejętności
i porożu miewa nia się

Człowieka często określamy jako zwierzę porozumiewające

się. Cały postęp ludzkości opiera się na współzawodniczeniu,
które zależy od sprawnego porozumiewania. Nasze codzienne
życie wypełnione jest doświadczeniami porozumiewania. Komu­
nikując się ze sobą, ludzie osiągają wzajemne zrozumienie, uczą
się lubić siebie, wpływać na siebie, budować zaufanie, kształtować
i zam ykać związki, dowiadują się czegoś o sobie samych i o tym,
jak inni ich widzą. Porozumiewając się, uczysz się rozumieć
innych jako ludzi i pomagasz im zrozumieć ciebie jako człowieka.
Żadna dyskusja na temat umiejętności interpersonalnych nie
m oże pominąć sprawnego komunikowania się.

co to jest komunikacja?
Z komunikacją mamy do czynienia, kiedy ktoś wysyła jakiś
przekaz ze świadomym zamiarem wywołania odpowiedzi. Ktoś
mówi “Dzień dobry”, ktoś inny odpowiada mu: “Cześć”. Ojciec
kręci głową i dziecko przestaje wyciągać rękę po zakazany
przedmiot. Omawiając zagadnienie komunikacji, tego, kto wysyła
informację będziemy nazywać nadawcą, a adresata przekazu —
o d b io rcą . Informacją może być sygnał werbalny, niewerbalny

75 Zwiększanie um iejętności p o ro zu m iew an ia się

 albo jakieś zachowanie, które nadawca kieruje do odbiorcy.
p o w s ta w a n ie myśli, u czu ć i z a m ia ró w i dc-bór z a c h o w a n ia
Kanał to środek przekazywania informacji; fale akustyczne, fale
świetlne, dzięki którym widzimy, słowa na zadrukowanej stronie
—to wszystko przykłady kanałów. W komunikacji interpersonalnej
każdy jest nadawcą i odbiorcą. Proces takiej komunikacji
przedstawiono na rys.1. Rysunek ten przedstawia model procesu
a y c
« li - ■O is g | porozumiewania się między dwiema osobami. Jest w tym modelu
« siedem podstawowych elementów, które powinny być osobno
gp §1 g > «: *Sli
omówione:
iii
ii:®!
S l l f e> ta
« W S iS i-ii v:^aro;S?;Cii-. 1. Zamiary, myśli i uczucia nadawcy oraz zachowanie, na które
i i l ' 0' g ; s : M ::a.
n: W & a fa f oe : on się decyduje prowadzą do wysłania informacji niosącej pewną
is k O treść.
_d 3 c3
o
Qo g 2. Kodowanie komunikatu przez nadawcę, który przekłada
<c
swoje myśli, uczucia i zamiary na informację w kształcie dogodnym
do przesłania.
3. Przesłanie informacji do odbiorcy.
4. Kanał, którym przekazywana jest informacja.
Q
5. Dekodowanie informacji przez odbiorcę, który interpretuje
Z
Q
3 z n a c z e n ie odebranych sygnałów .In terpretacja zn a c ze n ia
« I r komunikatu zależy od tego, jak odbiorca rozumie treść komunikatu
i intencje nadawcy.
6. W ewnętrzna odpowiedź odbiorcy na informację tak, jak ją
zrozumiał.
7. Ilość szumu w powyższych krokach. Szum to jest to wszystko,
co zakłóca proces komunikacji. U nadawcy szum może mieć
zw iązek z takimi rzeczami, jak postawy, uprzedzenia, jego układ
O w* :
odniesienia i nieprzystawalność jego języka i innych środków
x> r -
~D s wyrazu do informacji. U odbiorcy szumem mogą być na przykład
i? z o
8 ś * _ postawy, pochodzenie i doświadczenia, które wpływają na proces
m>ę 3g
£3 *SI < d
t: dekodowania. W kanale mogą być hałasy z otoczenia, jak
i W i. 5; 3.®; ■C: Q sp S zaburzenia atmosferyczne czy ruch uliczny, zaburzenia mowy,
ilSJii Q« 1:11 S:.....| f
o- a C :d i;:®
2a jak jąkanie, irytujące i rozpraszające maniery — np. skłonność do
s MS. mamrotania - i inne przeszkody. Powodzenie komunikacji w
3 ■
c gpftgr znacznej mierze zależy od tego, na ile kontroluje się czy opanuje
£> o 2
szum.
S k u te czn a kom unikacja zachodzi między dwiema osobami
wtedy, kiedy odbiorca rozumie sytuację tak, jak zamierzył na­
f i u w s i a w a n i ^ r n / s l i . ii f. z>i . i z.iiriinr i d n b n r r:i.'t.a w fir'i'i dawca. W skutecznej komunikacji informacja nadawcy dokładnie
oddaje jego intencję, a interpretacja odbiorcy zbiega się z za ­
miarami nadawcy. Można to osiągnąć starając się o możliwie
1.Proces interpersonalnej komunikacji
najwyższy stopień dokładności, z jakim odbiorca poprawnie inter­
pretuje zamiary nadawcy i znaczenie informacji.

Wyrażanie uczuć i myśli 77 Z w ię k sz a n ie u m ie ję tn o ś c i p o ro z u m ie w a n ia s ię

 Skąd się biorą trudności sprawnej komunikacji? Dlaczego tak
często dwie osoby nie rozumieją się nawzajem? Najczęstszym
i najważniejszym źródłem nieporozumień są zapewne potknięcia
wynikające stąd, że odbiorca rozumie informację inaczej, niż to
było zamierzone. Nie zawsze komunikujemy to, co mamy na
myśli. Ponieważ nasze intencje są tylko naszą sprawą i tylko my
je znamy, intencje nadawcy nie zawsze są jasne dla odbiorcy.
Znam swoje intencje, a o twoich mogę tylko wnioskować. Znasz
swoje intencje, ale tylko domyślasz się moich. Intencje są znane
wyłącznie właścicielowi i dlatego trudności w komunikacji wynikają
często z niepowodzenia, jakiego doznaje odbiorca w poprawnym
zrozumieniu intencji nadawcy.
Niepowodzenia komunikacji, które biorą się z rozbieżności
między tym, co nadawca miał na myśli a tym, co odbiorca myśli,
że nadawca miał na myśli, zwykle nie są spowodowane użyciem
słów, form gramatycznych, niesprawnością werbalną. Przyczyną
ich są raczej emocjonalne i społeczne źródła szumów. Ludzie są,
na przykład, tak zajęci, że po prostu nie słuchają, co inni mówią.
. Bywają też tak zainteresowani iym , co .sami mają.dopo wiedzenia,
że słuchają tylko po to, żeby znaleźć chwilę przerwy i to
powiedzieć. Czasami są tak pewni, że wiedzą, co druga osoba
powie, że przekręcają jej wypowiedzi, żeby zgodziły się z
oczekiwaniami — na przykład chłopiec, który ma bardzo marną
opinię o sobie, zaprasza dziewczynę na spotkanie i jej odpowiedź
“Niech chwilę pomyślę” bierze za odmowę.
Czasami ludzie słuchają po to, żeby osądzać i oceniać tego,
kto mówi, co z kolei sprawia, że on staje się ostrożny i przyjmuje
postawę obronną. Na przykład ktoś przedstawia swoje argumenty,
a odbiorca bez przerwy mówi: “To głupie; to nieprawda”. Mówiący
zaczyna się wtedy wypowiadać bardzo ostrożnie. Czasam i ludzie
rozumieją doskonale używane w komunikacie słowa, a nie
rozumieją tego, co naprawdę komunikat znaczy; na przykład ktoś
mówi: “Ładną mamy dzisiaj pogodę” w celu zmiany tematu, a
odbiorca myśli, że naprawdę interesuje go klimat. Wszystkie te
sprawy będą dokładniej omówione w dalszej części tego rozdziału.
Wreszcie brak zaufania wydaje się zasadniczą przyczyną
zniekształcania komunikacji. Nieufność może spowodować
ograniczenie wymiany informacji i podejrzliwość nawet co do tej
małej reszty. W pewnej mierze rozszerzenie komunikacji między
dwiema osobami przynosi lepsze wzajemne zrozumienie tylko
wtedy, kiedy zaufanie jest duże.
Jeśli pomyśleć, na ile sposobów mogą zachodzić nieporo­
zum ienia między ludźmi, wygląda czasam i na cud to, że
W yrażanie u czu ć i myśli 78
jakiekolwiek skuteczne porozumiewanie się w ogóle się zdarza.
W tym rozdziale zbadamy i przećwiczymy umiejętności, z których
wynika sprawne, dokładne wzajemne rozumienie komunikatów.
• S P R A W D Ź, jak zrozumiałeś materiał powyższej części,
odpowiadając na następujące pytania {odpowiedzi n a str.97):
1. Które z poniższych sytuacji są przykładam i kom unikacji
w edług podanej tu definicji?
a. Sala wykładowa, w której wszyscy studenci śpią.
b. Staruszka bijąca włamywacza parasolką w głowę.
c. Alpinista, który słucha echa swojego głosu.
d. Ty, czytając tę książkę i odpowiadając na pytania.
2. Jakie je s t siedem podstawow ych elem entów kom unikacji?
a. Tem at rozmowy, którego dotyczą wszystkie komunikaty.
b. Intencje wysyłającego komunikat.
c. Reakcje odbiorcy na nadawcę.
d. Kodowanie.
e. Przesyłanie informacji.
f. Zrozumienie treści informacji i intencji nadawcy przez
odbiorcę.
g. Proponowany styl myślenia nadawcy.
h. Kanał, którym przesyłana jest informacja.
i. Wewnętrzna odpowiedź odbiorcy,
j. Szum.
k. Typy odpowiedzi, jakie odbiorca ma w umyśle.
I. W yrażanie akceptacji i wsparcia.
3. K iedy zachodzi niepow odzenie w kom unikacji?
a. Kiedy człowiek nie wie, co powiedzieć.
b. Kiedy odbiorca rozumie informację inaczej, niż miała znaczyć.
c. Kiedy telefon jest zepsuty.
4. Jakie są niektóre pospolite błędy odbiorcy?
a. Nie poświęca nadawcy całej swojej uwagi.
b. W yłącza swój aparat słuchowy.
c. Odnosi rozmowę do czegoś, o czym nadawca nie wie.
d. Myśli o swojej odpowiedzi, zamiast uważać na to, co
nadawca mówi.
e. Słucha szczegółów, a nie zasadniczej treści informacji.
f. Słucha zasadniczej treści informacji, ale pomija detale.
79 Zwiększanie um iejętności p o ro zu m iew an ia się
spraw ne w ysyłanie informacji
Jak skutecznie komunikować swoje myśli i uczucia? W tym
rozdziale i w następnych będziemy się zastanawiać nad odpo­
wiedzią na to pytanie. Jest kilka rzeczy, które nadawca może
zrobić, żeby zwiększyć prawdopodobieństwo, że będzie dokładnie
rozumiany. Rozpatrzmy trzy związane z tym sprawy: wiarygodność
nadawcy, wysyłanie zrozumiałych informacji i zdobywanie in­
formacji zwrotnych o tym, jak odbiorca reaguje na twoje przesłanie.
W tej części pomówimy krótko o dwóch pierwszych sprawach. W
następnej zajmiemy się informacją zwrotną.
Nadaw ca może zrobić kilka rzeczy, żeby podnieść prawdo­
podobieństwo, że jego komunikat będzie zrozumiany dokładnie.
S ą to:
1 . Zwiększenie redundancji (nadwyżek znaczeniowych) komu­
nikatu i zmniejszenie szumu przez użycie więcej niż jednego
kanału (np. obrazów i pisma razem z mówionymi słowami) i
powtarzanie informacji więcej niż jeden raz.
2. Przekazywanie komunikatu całkówitegó i jasnego, razem ze
wszystkimi obocznymi informacjami, których odbiorca m oże
potrzebować, żeby zrozumieć twój układ odniesienia i punkt
widzenia.
3. Przedstawianie informacji jako swojej własnej przez użycie
zaimków osobowych "ja" i "mój"; jasne przyjęcie odpowiedzialności
za wyrażane myśli i uczucia.
4. Dbałość o to, żeby twoje wypowiedzi werbalne, oznaki
niewerbalne i zachowanie były ze sobą zgodne.
Najw ażniejszym pojedynczym elem entem w komunikacji
interpersonalnej jest prawdopodobnie wiarygodność nadawcy.
Wiarygodność nadawcy odnosi się do oceny odbiorcy, w jakim
stopniu stwierdzenia nadawcy zasługują na zaufanie. Na w ia­
rygodność nadawcy wpływają:
1. Znawstwo tematu, o którym jest mowa.
2. Jego rzetelność jako źródła informacji; wiąże się to z takimi
postrzeganymi cechami nadawcy, jak odpowiedzialność i kon­
sekwencja.
3. Intencje nadawcy. Dla odbiorcy zwykle ważne jest wiedzieć,
czy m otywy nadawcy są całkowicie egoistyczne czy nie.
Jakikolwiek wpływ chcemy wywrzeć na odbiorcę, powinniśmy
być w tej sprawie szczerzy.
4. W yrażanie ciepła i życzliwości.
5. Dynamizm nadawcy. Dynamiczny nadawca spostrzegany
jest jako agresywny, stanowczy i silny i zwykle jako bardziej
wiarygodny niż nadawca pasywny.
W yrażanie u czu ć i myśli 80
6. Opinia większości innych ludzi. Jeśli wszyscy przyjaciele
mówią nam, że nadawca jest godny zaufania, mamy skłonność
do uwierzenia w to.
Z badań nad wiarygodnością nadawcy nie wynikają takie
dane, żeby można wywnioskować, która z tych spraw jest
najważniejsza. Wydaje się jednak, że wiarygodny nadawca to
taki, który dał się poznać z dobrej strony pod wszystkimi
wymienionymi względami. Mało wiarygodny zaś to taki, który źle
wypada pod jakimkolwiek z tych względów. Należałoby zatem
radzić, żeby nadawca troszczył się o swoją wiarygodność we
wszystkich kierunkach. Jeżeli nie wydajemy się odbiorcy wia­
rygodni, to będzie nasze informacje lekceważył i nie uda nam się
sprawnie z nim porozmawiać. Wiarygodność nadawcy traktuje
się często jako ocenę, czy zasługuje on na zaufanie; zatem
wiarygodność odnosi się do tego, co mówiliśmy w rozdziale^
pierwszej części o zaufaniu.
ćw iczenie je d n o - i dwustronnej kom unikacji1
- Jed n ym -z -najlepszych sposobów, w -jaki nadawca m o ż e -
zapewnić sobie dokładne zrozumienie swojego komunikatu, jest
uzyskanie informacji zwrotnej o tym, jaki efekt wywołuje informacja
u odbiorcy. Nadawca widzi wtedy, jak jego informacja jest
dekodowana i odbierana. Odpowiedź odbiorcy na informację od
nadawcy pozwala mu następnie zmodyfikować swoje komunikaty
tak, aby porozumiewać się z odbiorcą dokładniej. Jeżeli nadawca
nie dostaje informacji o tym, jak jego komunikat jest dekodowany,
nieścisłości w porozumieniu mogą się zdarzać i nie będą wykryte.
Najlepszym środkiem do naprawienia pomyłek jest otrzymanie
informacji zwrotnej o tym, jak odbiorca interpretuje informację od
nadawcy. Takie otwarte, dwustronne komunikowanie zwiększa
dokładność wzajemnego zrozumienia, co z kolei ma dobry wpływ
na takie rzeczy, jak rozwijanie pełnego związku i zdolność do
sprawnego współdziałania.
Jednostronna komunikacja ma miejsce wtedy, kiedy nadawca
nie jest w stanie stwierdzić, jak odbiorca dekoduje informacje.
Dwustronna komunikacja zdarza się wtedy, kiedy nadawca dostaje
informacje zwrotne dotyczące dekodowania komunikatu przez
odbiorcę. W tym ćwiczeniu będziemy porównywać jedno— i
dwustronną komunikację. Celem ćwiczenia jest przedstawienie
różnicy między sytuacją, w której istnieje dwustronna komunikacja
1Ćwiczenia te zaczerpnięta z: Harold J.Leavitt "Managerial Psychology", University of Chicago Press,
1958, s. 113-128.
81 Zwiększanie um iejętności p o ro zu m iew an ia sip
 a taką, w której komunikacja zachodzi tylko w jedną stronę.
Każdy uczestnik tego ćwiczenia będzie potrzebował dwóch
kawałków papieru i ołówka. Prowadzącemu potrzebne są
egzemplarze Układu Kwadratów I (str.O) i Układu Kwadratów II
(str.P), powinien też przerysować tabele 1 A — C (str.84) na
tablicy albo na dużym arkuszu papieru.
Przebieg ćwiczenia jest następujący:
1. Prowadzący i dwóch obserwatorów (jeśli grupa liczy mniej
niż siedmiu członków, niech wybierze tylko jednego obserwatora).
Nadawcą powinien być ktoś, kto łatwo się porozumiewa i mówi
dostatecznie jasno i ■■głośna, żeby go słyszeć.
2. Nadawca siada albo plecami do grupy, albo za zasłoną.
Dostaje Układ Kwadratów I. Prowadzący powinien uważać, żeby
członkowie grupy nie widzieli diagramu, który nadawca będzie
opisywał. Nadawca ma przez dwie minuty starannie przestudiować
ten pierwszy układ, tak, żeby był gotów nauczyć pozostałych, jak
mają narysować podobny układ kwadratów na swoich kartkach.
3. Pierwszy obserwator jest proszony, że b y rejestrował
zachowanie i reakcje nadawcy podGzas ćwiczenia i żeby robił
notatki potrzebne do późniejszego komentarza. Drugi obserwator
ma zwracać uwagę na zachowanie i reakcje członków grupy,
wyraz twarzy, gesty, ruchy i inne zachowania niewerbalne.
4. Grupa-:dostaje następującą instrukcję: “Nadawca będzie
wam opisywał rysunek. Macie uważnie słuchać i narysować to,
co on opisuje, tak wiernie, jak potraficie. Czas będzie mierzony,
ale nie ma ograniczeń. Nie możecie zadawać nadawcy żadnych
pytań i dawać głośnych odpowiedzi. Powinniście pracować
samodzielnie”.
5. Tabele 1 A —C (str.84) umieszcza się na ścianie. Następnie
trzeba powiedzieć nadawcy, żeby przystąpił do instruktażu
rysowania pierwszego układu kwadratów; niech to zrobi szybko
i tak dokładnie, jak potrafi. Prowadzący powinien dbać o to, żeby
nie było pytań i głośnych reakcji ze strony członków grupy.
6. Kiedy nadawca skończy podawanie instrukcji do Układu
Kwadratów I, prowadzący zapisuje czas, jaki to zajęło, w
odpowiednim miejscu pierwszej tabeli. Prosi członków grupy,
żeby każdy zapisał sobie ile, jak sądzi, kwadratów narysował
poprawnie według pierwowzoru.
7. Prowadzący prosi nadawcę, żeby usiadł tw arzą do grupy.
Daje mu Układ Kwadratów II i prosi, żeby przez dwie minuty
przestudiował ułożenie kwadratów na tym nowym diagramie,
przygotowując się do nauczenia członków grupy, jak to narysować.
8. Grupa dostaje następującą instrukcję: “Nadawca opisze
W y ra ż a n ie u c z u ć i m y ś li 82
wam inny rysunek. Tym razem widzicie go i możecie zadać mu
tyle pytań, ile chcecie. Może odpowiadać na wasze pytania albo
rozwijać swoje wyjaśnienia aż stwierdzi, że wystarczy. Nie może
jednak dawać żadnych znaków ręką, kiedy opisuje rysunek. Czas
będzie mierzony, ale nie ma ograniczeń. Pracujcie tak szybko i
dokładnie, jak potraficie”.
9. Nadawca proszony jest o rozpoczęcie pracy.
10. Kiedy nadawca skończy podawanie instrukcji do drugiego
rysunku, znowu zapisuje się czas w odpowiednim miejscu Tabeli
1 A. Członków grupy prosi się, żeby ocenili, ile kwadratów
narysowali poprawnie i zapisali sobie ich liczbę.
11. Aby otrzymać medianę szacowanej dokładności dla
pierwszego rysunku, należy w odpowiednim miejscu Tabeli 1 B
nanieść liczbę osób, które oszacowały liczbę poprawnie naryso­
wanych kwadratów na zero, następnie liczbę osób szacujących
na jeden, itd. Medianę szacowanej dokładności znajduje się
licząc osoby, które stawiają na kolejne cyfry (poczynając od
kategorii z liczbą zero), aż uzyska się liczbę równą połowie liczby
członków grupy. Wartość kategorii, w której znajduje się określona
w ten sposób “środkowa osoba” jest właśnie wartością mediany.
Wpiszcie tę cyfrę do Tabeli 1 A. j
12. Tym samym sposobem obliczcie medianę szacowanej
dokładności dla drugiego rysunku.
13. Teraz pokazuje się członkom grupy wzór pierwszego
Układu Kwadratów i wskazuje na nim stosunek każdego kwadratu
do poprzedniego. Każdy kwadrat musi być w takim stosunku do
poprzedniego, jak na wzorze, żeby był uznany za poprawny. Po
sprawdzeniu tego, wszyscy liczą i zapisują prawdziwą liczbę
poprawnych kwadratów. Podobny rachunek robi się dla drugiego
wzoru.
14. Liczy się medianę dokładności dla pierwszego i drugiego
rysunku i wpisuje do Tabeli 1 A.
15. Następuje dyskusja na tematy:
a. Co wynika z rezultatów tego ćwiczenia, jeśli chodzi o
czas, dokładność, poziom pewności?
b. Co zauważyli obserwatorzy w czasie tego ćwiczenia? Jak
różniło się zachowanie nadawcy i członków grupy w pierwszej
i drugiej sytuacji? Nadawca i inni uczestnicy tych zajęć niech
powiedzą, co czuli w obu tych sytuacjach.
c. Jak się ma to ćwiczenie do sytuacji, w której znajdujesz
się w pracy, w szkole, w domu? Jak możesz zmienić swoje
zachowanie w wyniku tego, czego tutaj doświadczyłeś?
Typowy wynik tego doświadczenia wykazuje, że jednostronna
83 Z w ię ks za n ie u m ie ję tn o ś c i p o ro z u m ie w a n ia s ię
komunikacja jest szybsza, mniej dokładna, a poziom pewności 1. Lepiej uświadomić sobie sprawne i niesprawne sposoby
odbiorcy jest niższy. Dwustronna komunikacja zabiera więcej komunikowania,
czasu, ale może być dokładniejsza, a poziom pewności odbiorcy 2. Lepiej zdać sobie sprawę z własnego zachowania podczas
jest wyższy. Nadawca jednak jest zwykle mniej zadowolony i porozumiewania się z innymi,
spokojny w czasie dwustronnej komunikacji. 3. Przećwiczyć skuteczne sposoby komunikowania się dla
Nadawca może zwiększyć dokładność komunikacji, przeka­ nabrania w nich wprawy. Wszystko to zwiększy waszą zdolność
zując informację różnymi kanałami; pom aga również, jeśli do rozwijania i zachowania skutecznych umiejętności inter­
informację zwrotną otrzymuje się różnymi kanałami. Informacja personalnych.
zwrotna nie musi być tylko werbalna; oznaki niewerbalne, jak Proponowane tu postępowanie na pierwszy rzut oka może się
wyraz twarzy, ruch, gest, westchnienie, ton głosu zadającego wydać zupełnie proste. Kiedy się jednak do tego zabierzesz,
pytania; itd: często-wekazują,-jak odbiorca interpretuje komunikat. stwierdziszr że jest trudniejsze, niż.się. spodziewałeś. Zobaczysz
także, że polecane ci sposoby, umiejętnie użyte, są bardzo
Tabela 1 A. M ediana działalności dla I i II próby. skuteczne. Jeśli przystąpisz do tych ćwiczeń i świadomie po­
dejmiesz próbę nauczenia się tyle, ile możliwe przy dobrej zabawie,
Średnie I II uda ci się znacznie rozwinąć twoje umiejętności komunikacyjne.
Upływ czasu _____ ______ Jeśli spróbujesz robić to chętnie i z zapałem, możesz mieć przy
Szacowana dokładność _____ ______ tej nauce dużo radości.
-Rzeczywista dokładność _____ - ---- ----------- ------ Etapy poniższego ćwiczenia, które oparto na ćwiczeniu Alana
And_ęrsęnąŁ_są_tąk pomyślane, żeby prowadzić cię: od sytuacji,
Tabela 1 B. Pierw sza próba w której wiedziesz błahą i w pewnym sensie szkodliwą rozmowę
do takiej, w której narzędzi sprawnego komunikowania się
Liczba poprawnych kwadratów Szacowana Rzeczywista używasz do tworzenia bardziej osobistych kontaktów. Ćwiczenie
5_____________________________ ___________ __________ m a następujące cele:
4_____________________________ ___________ ___________ 1. Dać cj doświadczenie z dwóch typów konwersji, które
3_____________________________ ___________ ___________ zakłócają rozwój bliskich kontaktów, i dwóch typów rozmowy,
2 __________ które ten rozwój ułatwiają.
1 ___________ 2. Stworzyć okazję do praktykowania umiejętności uważnego
0 ' słuchania i odpowiadania na komunikat od innej osoby.
3. Dostarczyć okazji do ćwiczenia umiejętności sprawnego
Tabela 1 C. Druga próba wysyłania informacji, co pozwala na rozwój bliskich osobistych
kontaktów.
Liczba poprawnych kwadratów Szacowana Rzeczywista 4. Wprowadzić kilka podstawowych pojęć komunikacji, jak:
5_____________________________ ___________ ___________ a. Słuchanie ze zrozumieniem.
4_____________________________ ___________ ___________ b. Postrzeganie wybiórcze.
3_____________________________ ___________ ___________ c. Osobiste wypowiedzi.
2 __________ d. Wypowiedzi o związku.
1 ____________ Sesja składa się z trzech etapów. W pierwszych dwóch przeciw­
0 ___________ stawione będą skuteczne i nieskuteczne sposoby słuchania i
odpowiadania, ostatni pozwala wypróbować sprawne słuchanie
ćw iczenie um iejętności porozum iew ania się i odpowiadanie. Na każdym etapie spotkacie połączenie doświad­
Otrzymacie teraz instrukcje do serii doświadczeń, dotyczących czenia, teorii i dyskusji. Wreszcie, będzie podsumowanie i omó­
sprawnego i niesprawnego porozumiewania się. Dadzą wam one wienie dalszego doskonalenia umiejętności.
okazję do tego, aby: W szelka komunikacja wpływa na związek między nadawcą i

W yrażanie u czu ć i myśli 84 85 Zwiększanie um iejętności p o ro zu m iew an ia się

odbiorcą. Albo posuwa ten związek naprzód, albo go cofa, albo
pozostawia w tym samym miejscu. Może pogłębić związek albo
uczynić go bardziej dalekim i bezosobowym. Wiele problemów
bliskich związków bierze się z niepowodzeń w komunikacji.
Poniższe doświadczenia pokażą umiejętności, które służą do
pogłębienia związków poprzez porozumiewanie się.
Będzie ci do tego potrzebny partner i jeszcze dwie osoby, żeby
stworzyć grupy d w u - i czteroosobowe. Komunikacja nie jest
działalnością samotnika, poszukaj więc tych trzech osób i
zaczynajcie
Etap pierwszy:
N iesłuch anie a uw ażne słuchanie. B łahe o dp ow iedzi a
odp o w ied zi na tem at.
Część pierwsza: R ozm ow a o słu ch aniu. Jakie sprawy przeszka­
dzają dwuosobom rozumieć się nawzajem? Jakie pomyłki w
wysyłaniu komunikatu, słuchaniu i odpowiadaniu powodują luki
w komunikacji? Wpisz poniżej co najmniej cztery powody, dla
których dwie osoby doznają niepowodzeń w porozumiewaniu się.
1_______________________________________________________
2. ;______
3. ________________________________________:________________
4. _______________________________________ *________________
Czy twoje pomysły zawierają:
1. Niedokładne wyrażanie swoich myśli.
2. Niesłuchanie wszystkiego, co zostało powiedziane.
3. Usiłowanie, żeby powiedzieć za dużo na raz.
4. Mówienie przez dwie osoby o dwóch różnych rzeczach.
Część druga: N ie słu c h an ie i błahe o d p o w ied zi. Podzielcie się na
czteroosobowe grupy.
1. Podyskutujcie na temat nawiązywania przyjaźni i związków
z innymi. Macie na to 5 minut. W trakcie dyskusji masz mówić
na zadany temat, a to, co mówisz, nie może się odnosić do tego,
co mówią inni. Tak, jakbyś ich w ogóle nie słyszał.
2. Po tej dyskusji zapiszcie odpowiedzi na poniższe pytania;
będą potrzebne później.
a. Jakie to uczucie, mówić coś i nie dostawać od nikogo
odpowiedzi?
b. Jakie to uczucie ignorować wypowiedzi innych ludzi?
W y ra ż a n ie u c z u ć i m y ś li ------------------------------------------------------------------------------------------ 86
Część trzecia: Uważne słuchanie i odpowiedzi na temat. Podzielcie
czteroosobowe grupy na pary. Nazwijcie w każdej parze jednego
z was — A, a drugiego - B.
1. A mówi do B albo coś o sobie, albo o B, albo o stosunkach
między nimi. Nie róbcie zdawkowych uwag, ale mówcie o czymś,
co budzi w was uczucia i co naprawdę może mieć dla was
....... znaczenie.
2. B parafrazuje wypowiedź A, własnymi słowami stwierdzając,
jakie znaczenie miały według niego uwagi A. Nie chodzi o
dyskusję nad tamtą wypowiedzią. A po prostu mówi coś; B ujmuje
to po swojemu. Główne zasady parafrazy są takie:
a. Odtwórz myśli i uczucia, jakie wyraziła druga osoba,
swoimi własnymi słowami; nie naśladuj i nie powtarzaj dokładnych
sformułowań.
b. O d d aw an e tak w ypow iedzi pop rzedzaj słow am i:
“Czujesz...”, “Myślisz, że...”, “Wydaje ci się, że...”, “Czasami masz
wrażenie, że...” i tak dalej.
c. Parafrazując czyjąś wypowiedź, unikaj wszelkich oznak
pochwały lub nagany. Powstrzymaj się od zarzutów, tłumaczeń,
rad i perswazji.
3. A wypowiada się ponownie. B parafrazuje.
4. A wypowiada się po raz trzeci. B parafrazuje.
5. Odwróćcie to postępowanie. B trzykrotnie wypowiada się do
A; za każdym razem dokonuje parafrazy.
6. Zanotuj odpowiedzi na poniższe pytania — przydadzą się
później:
a. Jakie to uczucie, kiedy się wypowiadasz, a twój partner
powtarza to własnymi słowami?
b. Jakie to uczucie powtarzać po swojemu to, co powiedział
twój partner?
7. Przedyskutujcie swoje doświadczenia w czteroosobowych
grupach.
Pomocą w dyskusji mogą być następujące pytania:
87 -------------------------------------------- Z w ię k s z a n ie u m ie ję tn o ś c i p o ro z u m ie w a n ia się
 a. Czy miałeś trudności w słuchaniu innych podczas tego
ćwiczenia? Dlaczego?
b. Czy wydaje ci się, że to, co chciałeś powiedzieć, nie
znalazło zrozumienia?
c. Jak przyjąłeś parafrazy twojego partnera? Czy on odebrał
to, co chciałeś mu przekazać?
d. Czy sposób twojego mówienia miał wpływ na zdolność
słuchania? Jaki?
e. Jak różniły się twoje uczucia podczas tych dwóch rodzajów
doświadczeń?
Część czwarta: Teoria słuchania i odpowiadania. Precyzyjne
mówienie i uważne słuchanie jest niełatwe. Oto niektóre pospolite
błędy porozumiewania się: nadawca nie uporządkował swoich
myśli, zanim zaczął mówić; włącza do wypowiedzi za wiele myśli,
często nie powiązanych ze sobą, tym samym czyni ją nie­
zrozumiałą; pomija uwagi poprzedniego nadawcy i w ten sposób
właściwie nie odpowiada na to, co było powiedziane. Odbiorca
często nie poświęca swej całej uwagi; myśli ciągle o swoich
odpowiedziach zamiast u w ażać;'m a skłonność-do słuchania
szczegółów, a nie istotnej treści.
Sposób, w jaki słuchasz i odpowiadasz drugiej osobie ma
zasadnicze znaczenie dla tworzenia dobrego kontaktu. Możesz
słuchać i odpowiadać tak, że czyni to wasze stosunki bardziej
dalekimi i bezosobowymi; możesz też słuchać i odpowiadać tak,
że to cię do nadawcy zbliży, a wasz związek uczyni serdecz­
niejszym . W bliskim związku jest spraw ą zasadniczą ko­
munikować, że dokładnie usłyszałeś i zrozumiałeś nadawcę. Dla
bezosobowych stosunków charakterystyczny jest komunikat, że
odbiorca nie usłyszał i nie zrozumiał nadawcy. Kiedy słuchasz
uważnie i odpowiadasz do* rzeczy, komunikujesz: “Obchodzi
mnie to, co mówisz i chciałbym to zrozumieć”. Kiedy nie słuchasz
i odpowiadasz byle co, komunikujesz: “Nie obchodzi mnie to, co
mówisz, nie chcę tego rozumieć”. Poprzednie doświadczenie
pokazało te dwa różne sposoby słuchania i odpowiadania.
S ą jeszcze inne sposoby słuchania i odpowiadania, które
zrażają nadawcę (Rogers i Roethlisberger, 1952; Rogers, 1965).
Główną przeszkodą w budowaniu bliskich kontaktów jest nasza
naturalna skłonność do oceniania, osądzania, chwalenia lub
ganienia wypowiedzi nadawcy. Zdarza się to, kiedy nadawca
mówi coś, a ty wewnętrznie albo głośno odpowiadasz “Nie masz
racji”, “Nie podoba mi się to, co mówisz”, “Masz słuszność” albo
“Całkowicie się zgadzam ”.
Chociaż tendencja do odpowiedzi wartościujących występuje
W yrażanie u czu ć i myśli 88
nadal w każdej rozmowie, to jednak zaznacza się o wiele
bardziej w sytuacjach, w których mamy do czynienia z emocjami
i uczuciami. Im mocniejsze uczucia, tym bardziej prawdopodobne,
że obie osoby będą nawzajem oceniały swoje wypowiedzi
wyłącznie z własnego punktu widzenia.
Porozumienie jest sprawniejsze, a zarazem unika się tej
te n d e n c ji o ce n ia ją c e j, kiedy odbiorca d aje odpow iedzi
rozumiejące (parafrazy). Taka odpowiedź nie tylko komunikuje
pragnienie zrozumienia nadawcy bez oceniania jego wypowiedzi;
pom aga także odbiorcy zobaczyć wyrażane myśli i uczucia z
punktu widzenia nadawcy. W umiejętnie zrobionej parafrazie
odbiorca może dokazać tego, że spojrzy z układu odniesienia
nadawcy. Chociaż parafrazy brzmią bardzo prosto, często trudno
ich dokonać. M ają jednak znakomite skutki. Wielu doradców i
psychoterapeutów doszło do tego, że uważne słuchanie, co ktoś
mówi, zrozumienie, jak on to widzi, spostrzeżenie osobistego
zabarwienia, jakie ma ta sprawa dla niego — bardzo pomaga
nadawcy. Jeśli- parafrazujesz informację, przyczyniasz się do
zmniejszenia u nadawcy obaw przed odsłonięciem się wobec
ciebie i redukujesz jego postawy obronne związane z tym, co
mówi. Jest to dobre dla psychicznego zdrowia i rozwoju. Wszystko
w skazuje na to, że takie empatyczne rozumienie jest tak
skutecznym podejściem do budowania bliskiego interper­
sonalnego kontaktu, że może spowodować wybitnie dodatnie
zm iany w osobowości.
W jaki sposób ulepszyć umiejętność empatycznego słuchania
innych? Jeden sposób jest taki: następnym razem, kiedy będziesz
brał żywy udział w rozmowie lub dyskusji, postępuj według
zasady: Każdy może mówić o d siebie dopiero wtedy, kiedyjuż odtworzył
myśli i uczucia poprzedniego nadaw cy dokładnie i ku jego zadowoleniu.
To znaczy, że zanim przedstawisz swój punkt widzenia, musisz
koniecznie zrozumieć układ odniesienia poprzednika, zrozumieć
jego myśli i uczucia na tyle dobrze, żebyś mógł mu je powtórzyć
swoimi słowami. Brzmi to prosto? Spróbuj; zobaczysz, że jest to
jedna z najtrudniejszych rzeczy, jakich kiedykolwiek próbowałeś.
Zobaczysz też, że twoje dyskusje będą o wiele bardziej twórcze
i owocne, jeśli uda ci się postępować według powyższej reguły.
• SP R A W D Ź, na ile zrozumiałeś ten materiał, odpowiadając
na poniższe pytania (odpowiedzi na str. 97):
1. Jaki w pływ na porozum ienie m ają odpow iedzi w arto ś­
c iu jące i oceniające?
a. Zwiększają dokładność komunikacji.
89 Zwiększanie um iejętności p o ro zu m iew an ia się
 b. Zachęcają nadawcę, aby pracował nad swoimi wypowie­
dziami.
c. Zwiększają u nadawcy strach przed odkrywaniem swoich
myśli i uczuć wobec odbiorcy.
d. Dodają rozmowie pieprzu.
e. Zwiększają u nadawcy postawy obronne.
f. Zrażają nadawcę.
2. T rzy zasad y skutecznej parafrazy są takie:
a. Powtarzaj słowa nadawcy dokładnie i z tą sam ą intonacją.
b. Odtwarzaj komunikat nadawcy swoimi własnymi słowami.
c. Poprzedzaj parafrazę takimi słowami, jak “Sądzisz, że ...”
d. Zaznacz, czy się z tym komunikatem zgadzasz, czy nie.
e. Pomiń wszelkie oznaki aprobaty czy dezaprobaty wobec
tej wypowiedzi.
3. W jaki sposób daw anie rozum iejącej odpow iedzi, parafrazy,
ułatw ia porozum ienie?
a. Pomaga odbiorcy zobaczyć wyrażone uczucia i myśli w
układzie odniesienia nadawcy. " .......
b-. Komunikuje -nadawcy, że odbiorcę jego-kom unikat
obchodzi i że on chce go zrozumieć.
c. W ydłuża czas, w którym dwie osoby rozmawiają ze sobą.
Etap drugi:
C zęścio w e słuchanie a słuchanie ze zrozum ieniem ;
O d p o w ied ź bez zw iązku, a uw aga i szukanie sen sow nej
o d p ow iedzi.
Część pierwsza: częściowe słuchanie i odpowiedź bez związku.
Podzielcie się na czteroosobowe grupy.
1. Przeprowadźcie dyskusję na temat zawierania przyjaźni i
związków z innymi albo na jakiś zbliżony temat. Dyskutujcie
przez pięć minut.
2. Tym razem powinieneś słuchać tego, co inni mówią, ale
tylko po to, żeby małej cząstki tego, co mówią, użyć do zmiany
tematu na bardziej dla ciebie interesujący. Inaczej mówiąc,
przyjmujesz do wiadomości ich wypowiedzi, ale używasz ich
tylko jako grzecznego sposobu wprowadzenia do rozmowy
własnych poglądów. To właśnie jest odpowiedź bez związku.
3. Zapisz odpowiedzi na poniższe pytania — przydadzą się
później:
a. Jakie to uczucie, kiedy ktoś zmienia temat zaraz po twojej
wypowiedzi?
W y ra ż a n ie u c z u ć i myśH 90
b. Jakie to uczucie zmieniać temat zaraz po czyjejś wypo­
wiedzi?
Część druga: słuchanie ze zrozumieniem, uwaga i szukanie sen­
sownej odpowiedzi. Podzielcie się na pary. Jedną osobę nazwijcie
A, drugą B.
1. A mówi coś o sobie, o B albo o stosunkach między nimi.
2 ;-B odpowiada mówiąc:
“Jak rozumiem, myślisz, że...” (i mówi, co według niego A miał
na myśli). Nie próbuje rozważać, dlaczego on tak rozumie albo
dlaczego A może to mieć na myśli. Po prostu mówi A dokładnie
to, co według niego A chciał powiedzieć. Potem A i B rozmawiają
tak długo, aż dojdą do zgody na temat, co A miał naprawdę na
myśli i A może odpowiedzieć B: “Tak, dokładnie to chciałem
powiedzieć”. Nie dodawajcie nic do początkowej wypowiedzi, nie
wykracz-ajcie-poza-nią i rwe-anaiizujcie się. nawzajem. _Ro .prostu
spróbujcie dojść do dokładnego znaczenia tego, co było
powiedziane.
3. A wypowiada się ponownie. B odpowiada: “Jak rozumiem,
myślisz, że...” Potem obaj ustalają dokładne znaczenie wypo­
wiedzi.
4. A wypowiada się po raz trzeci. B odpowiada, jak powyżej.
5. Odwróćcie postępowanie, B wypowiada się trzykrotnie, A
odpowiada.
6. Odpowiedzcie na pytania:
a. Jakie to uczucie, kiedy mówisz coś, a twój partner
odpowiada, mówiąc, co, jak zrozumiał, ty myślisz, a potem
ustalacie dokładne znaczenie wypowiedzi?
b. Jakie to uczucie, słuchać wypowiedzi partnera i w
odpowiedzi powiedzieć mu co, jak zrozumiałeś, on miał na myśli,
a potem ustalić z nim dokładne znaczenie jego wypowiedzi?
7. Przedyskutujcie to doświadczenie w waszej czwórce.
Możecie sobie pomóc na przykład takimi pytaniami:
91 Z w ię ksz a n ie u m ie ję tn o ś c i p o ro z u m ie w a n ia się
 a. Czy zawsze komunikowałeś to, co chciałeś? świadomość prawdopodobieństwa selektywności tego, co spos­
b. Czy stwierdziłeś, że słuchacz odpowiada tylko na część trzegasz i gotowość zmiany sposobu spostrzegania, kiedy staje
tego, co powiedziałeś? się jasne, że błędnie odbierasz informację. Twoja interpretacja
c. Czy było kiedykolwiek niejasne, co mówca miał na myśli? znaczenia komunikatu nigdy nie będzie pewna, dopóki nie zostanie
Dlaczego to było niejasne? potwierdzona przez nadawcę. To jeden z powodów, dla których
tak w ażne jest ustalenie znaczenia informacji, zanim na nią
Część trzecia: Teoria wybiórczego postrzegania w słuchaniu i odpowiesz.
odpowiadaniu. Czy zauważyłeś, że z wypowiedzi twojego partnera • O D P O W IE D Z na pytania, żeby sprawdzić, jak zrozumiałeś
wybierałeś część jego komunikatu, na którą odpowiedziałeś z treść tej części (odpowiedzi na str.97):
pominięciem innych części? To jest bardzo pospolite. Podstawą 1 . Co to jest spostrzeganie w ybiórcze?
tego jest fakt, że nasze spostrzeżenia muszą być wybiórcze. a. Odpowiadanie na wszystkie elementy ińfórmaćjirwerbarhe
K om unikat zaw ie ra zbyt w iele elem entów , w erbalnych i i niewerbalne.
niewerbalnych, żeby odbiorca mógł odpowiedzieć na wszystkie. b. Odpowiadanie tylko na niektóre z werbalnych i niewer­
Nawet, kiedy ktoś mówi: “Jak się masz?”, odbiorca może pominąć balnych elementów informacji.
ton głosu, wyraz twarzy, gesty nadawcy i stosowność komunikatu c. Technika hodowli koni.
w danej sytuacji; można odpowiedzieć tylko na potoczne znaczenie 2. K tóre z poniższych czynników w pływ ają na w ybiórczość
słów. Porozumiewanie się jest zwykle tak złożone, że musimy spo strzeg an ia?
w ybierać, co dostrzegamy i na co odpowiadamy. Jednak a. Otwartość.
postrzeganie wybiórcze jest w przebiegu komunikacji jednym ze b. Oczekiwania. ~--------- —
źródeł “szumu”. Czynniki decydujące o tym, na co z danego c. Pogoda.
komunikatu odpowiadamy, to m.in. nasze oczekiwania, potrzeby, d. Potrzeby, braki, pragnienia.
pragnienia, opinie, postawy i przekonania. e. Opinie, postawy, przekonania.
Jeżeli spodziewacie się od kogoś nieżyczliwości, będziecie f. Zaufanie.
wrażliwi na wszystko, co może być widziane jako odepchnięcie 3. J ak m ożna uniknąć nieporozum ień przez w ybiórcze s p o s­
czy nieżyczliwość. Jeśli masz takie doświadczenia, że spodzie­ trze żen ia?
wasz się od pewnych ludzi wrogości, będziesz wrażliwy na a. Nie próbuj się porozumiewać.
wszystko, co da się uznać za wrogie. Takie uwrażliwienie może b. Uważaj wszystkie interpretacje komunikatów za niepew­
całkowicie przesłonić ci oznaki życzliwości. ne, dopóki nie potwierdzi ich nadawca.
Z drugiej strony, jeśli potrzebujesz oparcia i kogoś, kto ci je da, c. Nie miej oczekiwań, potrzeb ani poglądów.
będziesz wysoce wrażliwy na wszelkie objawy, w których można
się tego oparcia dopatrzeć. Jeśli jesteś głodny, będziesz wrażliwy Etap trzeci:
na wszystkie informacje o jedzeniu; jeśli chcesz iść do domu po U życie skutecznych metod porozum iew ania się — o kreś­
długim przyjęciu, będziesz wystarczająco wrażliwy na to, jak inni lan ie sw oich silnych stron i charakteru kontaktów .
są zmęczeni. Twoje braki i potrzeby stale wpływają na to, co
spostrzegasz w sytuacjach interpersonalnej komunikacji. Część pierwsza: Określanie swoich silnych stron. Podzielcie się
Wreszcie, są dowody, że bardziej wrażliwy jesteś na informacje na pary.
zgodne z twoimi postawami ¡ poglądami. Będziesz miał skłonność 1. A przez dwie minuty mówi B, co uważa za swoje silne strony,
nie dostrzegać albo błędnie postrzegać informacje, które są w tym: rzeczy, które dobrze robi, rzeczy, które w sobie lubi i
sprzeczne z twoimi opiniami, przekonaniami i postawami. Uczysz rzeczy, które, jak sądzi, inni w nim lubią.
się i zapamiętujesz materiał, który jest z nimi zgodny. Twoje 2. B “bombarduje” A wszystkimi uwagami, jakie ma na temat jego
postawy, przekonania i poglądy wielostronnie wpływają na to, co silnych stron i zalet. A, za każdym razem, kiedy otrzymuje informację
postrzegasz w interpersonalnej komunikacji. zwrotną, odpowiada (a) parafrazując ją i (b) stwierdzając, co według
Dla słuchania i właściwego odpowiadania innym ważna jest niego B miał na myśli i ustalając na drodze negocjacji właściwe

W y ra ż a n ie u c z u ć i m y ś li — :------------------------------------------------------------------------------------ 92 93 Z w ię ks za n ie u m ie ję tn o ś c i p o ro z u m ie w a n ia s ię
znaczenie. Nie poświęcajcie na to więcej niż 5 minut.
3. Odwróćcie role i powtórzcie to wszystko.
Część druga: Osobiste wypowiedzi. Osobiste wypowiedzi to
informacje, odnoszące się do ciebie - o tym, co czujesz, co
robisz, co myślisz, jak widzisz siebie i swoje zachowanie i tak
dalej. Kiedy mówisz o sobie, cel dyskusji nazywamy “osobistym”.
Znakiem wypowiedzi osobistych są zaimki “ja ”, “mnie”, “moje”.
Użycie określeń ogólnych, jak: “wszyscy” albo “niektórzy”, wtedy
kiedy mówisz o swoich myślach i uczuciach, gmatwa komunikat,
powoduje błędy w komunikacji i słabe zrozumienie. Osobiste
wypowiedzi ujawniają odbiorcy, kim ty jesteś. Zwiększają prywatny
obszar waszego związku. Osobiste wypowiedzi nadawcy są
jednym z podstawowych sposobów zapew niania jasności
komunikacji. Dają odbiorcy lepszy pogląd na intencje nadawcy
niż wypowiedzi bezosobowe; możliwość nieporozumień jest zatem
mniejsza.
Nowe wypowiedzi osobiste komunikują również zaangażowanie
w ^ d a n y m zw ią zk u i 'zaufanie: Użycie pojęć-ogólnych do opisu
swoich uczuć i myśli jest objawem nieufności; kiedy nie masz
zaufania i jesteś w pozycji obronnej, wtedy zwykle boisz się
“przyznać” do własnych uczuć i myśli. Szczerość i zaufanie,
komunikowane przez wypowiedzi osobiste, zwiększają szanse
rozwoju przyjaźni między nadawcą a odbiorcą.
• Wspólnie z twoim partnerem wybierzcie, które z następujących
są wypowiedziami osobistymi (odpowiedzi na str.97)
1. Kocham cię.
2. Nienawidzę cię.
3. Jesteś piękny.
4. M asz duże stopy.
5. Dobrze nam się rozmawia.
6. Denerwuję się, kiedy patrzysz tak na mnie.
7. Poprawiasz ludziom nastrój, kiedy tylko się uśmiechasz.
Potem przedyskutujcie następujące tematy:
1. Kiedy mówisz o swoich silnych stronach, w jakim stopniu
twoje wypowiedzi są wyraźnie osobiste?
2. Jak reagujesz, wypowiadając i odbierając osobiste wypo­
wiedzi?
3. W jaki sposób, według ciebie, osobiste wypowiedzi ułatwiają
rozwój związku i poprawiają porozumienie między nadawcą a
odbiorcą?
W y ra ż a n ie u c z u ć i m y ś ii 94
Część trzecia: O kreślan ie charakteru kontaktów . Podzielcie się
na pary.
1. Osoba A mówi: “Jedną z rzeczy, jakie mógłbyś zrobić dla
polepszenia naszych kontaktów, jest...”
2. Osoba B (a) parafrazuje i (b) mówi, co jej zdaniem A chciał
przez to powiedzieć; potem ustalają znaczenie. Kiedy uzyskają
zgodę co do znaczenia, B mówi: “Moja reakcja na to jest taka,
że ...”
3. Powtórzcie postępowanie.
4. Odwróćcie role i powtórzcie punkty 1 — 3.
Część czwarta: W ypow iedzi o kontakcie. Wypowiedzi o kontakcie
to informacje wyrażające, co czujesz i myślisz na temat drugiej
osoby. Kiedy dwie albo więcej osób mówią, co czują i myślą o
sobie nawzajem, cel dyskusji nazywamy “kontaktem”. Tematem
dyskusji są stosunki między tymi osobami. Wypowiedzi o kontakcie
zm ieniają go; jasno stawiają sprawę, jaki jest jego stan obecny
i co powinno nastąpić, żeby się rozwinął.
- W iele-osób spędza razem tyle czasu, że-automatycznie stają-
się przyjaciółmi lub wrogami. Ale związki nie “robią się” same;
związki się buduje. Można to robić świadomie albo nieświadomie.
Kiedy ktoś próbuje budować związek, im lepiej zdaje sobie
sprawę, w którym miejscu się znajduje i co powinno nastąpić,
żeby kontakt stał się bardziej osobisty —tym większe ma szanse
na stworzenie przyjaźni.
Jeśli próbujesz zbudować przyjaźń, wypowiedzi o kontakcie
mogą służyć do pogłębienia go. Możliwość nieporozumienia jest
mniejsza, kiedy jesteś szczery, odnosisz się do obecnego stanu
kontaktów i do tego, jak widzisz drugą osobę. Ucząc się
wypowiadać o kontakcie, możesz się też nauczyć, jak świadomie
pracować nad pogłębieniem go i usuwaniem nieporozumień.
• Wspólnie z twoim partnerem wybierzcie, które z następujących
są wypowiedziami o kontakcie (odpowiedzi na str.97)
1. Czuję się przez ciebie odepchnięty.
2. To miasto już nie jest takie, jak dawniej.
3. Sprawiasz, że czuję się łubiany i ceniony.
4. Ta grupa jest naprawdę nie do zniesienia.
5. W szyscy tu są tacy mili.
6. Gniewasz się na mnie?
7. Dlaczego wszyscy na mnie patrzą?
8. Chyba musimy porozmawiać o tym, co się wczoraj stało.
Przedyskutujcie następujące tematy:
95 Z w ię ksz a n ie u m ie ję tn o ś c i p o ro z u m ie w a n ia s ię
 1. Jakie są twoje odczucia w sprawie wypowiedzi o kontakcie? Wypowiedziami osobistymi.
2. Które wypowiedzi o waszych kontaktach były najpo­ ______ Wypowiedziami o kontakcie.
żyteczniejsze dla rozwoju tych kontaktów i na czym polegał ten Odpowiedziami potwierdzającymi mocne strony
pożytek? partnera.
Rozpoznawaniem, kiedy komunikacja jest niesku­
ćw iczenie w obserwowaniu zachowań teczna.
podczas porozum iew ania się Rozpoznawaniem, kiedy komunikacja jest skuteczna.
Skończyłeś właśnie serię krótkich doświadczeń ze skutecznymi ______ Udziałem w dwustronnym porozumiewaniu się.
i nieskutecznymi zachowaniami podczas komunikacji. Może teraz
zechcesz nabrać wprawy w rozpoznawaniu takich zachowań? odpowiedzi
Postępowanie w tym ćwiczeniu jest następujące: Str. 79: 1 - b,d; 2 - b,d,e,f,h,i,j; 3 - b, 4 - a,d,e.
1. Wybierz do obserwacji jakąś grupę albo usiądź w zatłoczonym Str. 89-90: 1 - c,e,f; 2 - b,c,e; 3 - a,b.
miejscu, gdzie prowadzi się wiele rozmów. Str. 93: 1 - b; 2 - b.d.e; 3 - b.
2. Używając arkuszy do obserwacji (str.E i F) oblicz, ile razy Str. 94: 1,2,6.
miał miejsce każdy typ skutecznych i nieskutecznych zachowań. Str. 95: 1,3,6,8.
3. Po tygodniu przedyskutuj w grupie wyniki swojej obserwacji.
Jakie ogólne wnioski można wyciągnąć z tego, co zauważyliście?

ku popraw ie um iejętności porozum iewania się

Trudności w budowaniu między dwiema osobami znaczącego
porozumienia są poważne. Co zatem możemy zrobić, żeby lepiej
się rozumieć? Jedną z takich rzeczy jest tworzenie atmosfery
wzajemnego zaufania i pewności poprzez stosowanie wypowiedzi
osobistych i wypowiedzi o kontakcie. Drugą, użycie technik
komunikacyjnych, jak parafraza, ustalenie znaczenia, dawanie
odpowiedzi na temat. Używając takich sposobów m ożesz
świadom ie zwiększyć możliwości rozwoju bliskich, pełnych
związków z innymi ludźmi.

lista um iejętności
1. O p an o w ałem poniższe um iejętności:
Odpowiedź rozumiejąca (parafraza).
Ustalenie znaczenia.
Wypowiedzi osobiste.
Wypowiedzi o kontakcie.
Odpowiedź potwierdzająca mocne strony partnera.
Rozpoznawanie, kiedy komunikacja jest nieskuteczna.
Rozpoznawanie, kiedy komunikacja jest skuteczna.
Udział w dwustronnym porozumiewaniu się.
2. M uszę w ięc ej pracow ać nad:
Odpowiedzią rozumiejącą (parafrazą).
Ustaleniem znaczenia.

W yrażanie u czu ć i myśli 96 Zwiększanie um iejętności p o ro zu m iew an ia się

97

gt:;, w erb aln e wyrażanie uczuć
-----------Zakochiw anie się, zaw ieranie przyjaźni; doznaw anie od
przyjaciela ciepła i serdeczności — to najbardziej pasjonujące
strony naszego życia. Ludzkie społeczności i działania często
m ają za podstawę sympatię, jaką ludzie obdarzają siebie
nawzajem. Słowa, nazywające różne rodzaje uczuć między ludźmi
— lubić, kochać,' nie lubić, nienawidzieć — należą do najczęściej
używanych w naszym języku. Sympatia dla kogoś może być
zdefiniowana po prostu jako twoja skłonność do życzliwego
reagowania na tę osobę.
przyjaźń m iędzy ludźmi
Żeby być przyjaciółmi, dwie osoby muszą się znać i lubić. Ty
musisz lubić tę drugą osobę, a ona —ciebie. Oznacza to wspólne
spędzanie czasu i poznawanie się nawzajem. Ponadto są
przynajm niej trzy sposoby rozwijania wzajem nej sympatii.
Pierwszy to udział we wspólnych planach, w których konieczna
jest współpraca. Lubimy ludzi, z którymi razem działamy. Drugi
to staranie, żeby postrzegać w sobie nawzajem podobieństwo w
kateg o riach postaw , w artości, p rzeko n ań , pochodzenia,
zainteresowań i osobowości. Mamy skłonność lubić ludzi, którzy
są do nas podobni. O tych sposobach nie będziemy tutaj mówić,
ponieważ nie w iążą się z nimi żadne umiejętności interpersonalne.
Trzeci sposób to wyrażanie sympatii do innej osoby; będzie ona
wtedy miała skłonność do odwzajemniania twoich uczuć.
Skłonni jesteśmy lubić ludzi, którzy nas lubią, a nie lubić tych,
W y ra ż a n ie u c z u ć / m y ś li 98
którzy nas nie lubią. Wyrażając sympatię do kogoś tworzysz
sytuację, w której on będzie prawdopodobnie czuł sympatię i
przywiązanie do ciebie. Żeby zbudować bliskie osobiste stosunki,
musisz lubić tę drugą osobę, ona musi lubić ciebie, a ta sympatia
musi być jasno komunikowana. Poniew aż bywa na ogół
odwzajemniona, wyraźne jej okazywanie zwiększy sympatię
drugiej osoby dla ciebie.
Ale po czym poznajemy, że ktoś nas lubi? W jaki sposób
komunikujemy innej osobie nasze uczucia do niej? Lubić kogoś
to czuć przywiązanie, troskę, ciepło dla tej osoby. W yrażanie
uczuć takich, jak ciepło, jest chyba najsilniejszym z dostępnych
objawów sympatii. W tym i następnym rozdziale zajmiemy się
jasnym i twórczym komunikowaniem innym osobom naszych
uczuć.
w yrażanie ciepła
Jest najzupełniej oczywiste, że odpowiedzią na okazywanie
ciepła są postawy pozytywne (Johnson, 1971 b). Okazywane
przez ciebie komuś ciepło kojarzy się z_sympątiąj_ząufąnjęm, z
postrzeganiem ciebie jako kogoś podobnego, akceptującego
in n ą osobę razem z jej przekonaniam i i postaw am i, z
dostrzeganiem w tobie wyrozumiałości. Tak więc wyrażanie ciepła
jest jednym z najpotężniejszych dostępnych narzędzi budowania
i utrzymywania przyjaźni. Ponadto jest decydujące dla tworzenia
w związku klimatu akceptacji i poparcia, a także wysokiego
poziomu interpersonalnego zaufania.
w yrażanie innych uczuć
W każdym związku powstaje wiele uczuć innych niż ciepło. W
każdym są okresy konfliktów; sposób radzenia sobie z nimi jest
bardzo ważny dla budowania i utrzymywania przyjaźni. W takich
chwilach wyrażenie złości i innych uczuć, dalekich od ciepła,
byw a niezbędne do oczyszczania atmosfery i osiągnięcia
porozumienia. Szczerość i autentyczność w związku wymaga
gotowości do otwartego okazywania wielu uczuć innych niż
ciepło i przywiązanie. W tym rozdziale i w następnym zajmiemy
się konstruktywnym wyrażaniem wszystkich uczuć, ze specjalnym
naciskiem na okazywanie ciepła.
okazyw anie uczuć
Emocje i uczucia są zdrowe. Doznawanie ich i okazywanie jest
pożąd an e, niezbędne dla twojego psychicznego dobrego
samopoczucia, jest jednym z najważniejszych źródeł radości i
9 9 ---------------------------------------------------------------------------------- W e rb a ln e w y ra ż a n ie u c z u ć
 szczęścia w życiu. Mieć uczucia to naturalne. Zdolność odczuwania mówić jest trudniej niż o uczuciach dotyczących kogoś innego?
należy do człowieczeństwa tak samo, jak zdolność myślenia i Czy poniższa skala oddaje z grubsza sposób, w jaki większość
rozumowania. Człowiek pozbawiony uczuć nie jest w ogóle znanych ci osób postępuje z uczuciami?
człowiekiem, tylko maszyną. Ludzie, którzy naprawdę cieszą się
życiem, szukają większej skali bardziej rozmaitych uczuć i Bardziej Łatwiejsze
związków, w których te uczucia powstają i mogą znaleźć odległe do dyskusji
prawdziwy wyraz. Czuć i okazywać miłość do innej osoby,
przywiązanie, a nawet złość - wszystko to mogą być cenne i Opowiadam, co Joasia czuła do Janka §
piękne doświadczenia. Uczucia mogą być bardzo twórcze, — żadne z nich nie jest obecne. I
ponieważ poprzez uczucia i wyrażanie ich buduje się i utrzymuje Opowiadam, co Joasia czuje do Janka I
przyjaźnie.......................... — żadne z nich nie jest obecne. I
Sposób, w jaki wyrażamy uczucia i emocje, jest jednak chyba Mówię, co czułem do Szymona, I
najczęstszym źródłem kłopotów w interpersonalnych stosunkach. który nie jest obecny. (
Każdy ciągle doświadcza uczuć do samego siebie i do innych, Mówię, co czuję do Szymona, lljf
ale nie każdy umie akceptować te uczucia i twórczo je stosować. który nie jest obecny. W
Pospolitym źródłem trudności w naszych związkach jest sposób Mówię, co czułem do ciebie. 1
postępowania z uczuciami. Chodzi zwłaszcza o to, że naszych Mówię, co czuję do ciebie. ?
uczuć nie używam y do tworzenia głębokich, serdecznych
związków. W stosunkach interpersonalnych problemy powstają Obecne Trudniejsze
nie dlatego, że są tam obecne uczucia, ale dlatego, że nie zostały tu i teraz do dyskusji
właściwie spożytkowane. Ludzie popadają w interpersonalne
kłopoty z powodu nieudanych prób stłumienia, zniekształcenia i Ogólnie mówiąc, im bliżej uczucia dotyczą mnie, ciebie i chwili
ukrycia swoich -prawdziwych uczuć, nie zaś dlatego, że mają te obecnej, tym trudniej szczerze o nich rozmawiać. Dlaczego tak
uczucia. się dzieje? Dlaczego ludziom jest trudno zajmować się żywymi
Twórcze wyrażanie uczuć niesie ze sobą kilka trudności. Jedno uczuciami swoimi i innych osób? Jeden z powodów jest taki, że
ze źródeł kłopotów to pospolity fakt, że ludzie wypierają się i podobna otwartość niesie ryzyko, narażasz się na odepchnięcie.
ignorują nie tylko swoje własne uczucia, ale również uczucia Drugi — że, skoro uczucia zostaną ujawnione i rozpoznane,
innych. Typowa odpowiedź dla kogoś, kto daje wyraz uczuciom możesz mieć poczucie utraty kontroli nad związkiem. Jeśli na
to jakaś odmiana “Nie odczuwaj tego”. Komuś, kto zdradza przykład ktoś okazuje miłość albo złość w stosunku do kogoś
objawy zniechęcenia, depresji, rozczarowania, mówimy coś w innego, nie jest w stanie sprawować kontroli nad tym, jakie mogą
rodzaju “Głowa do góry!”, “Nie daj się”, “Nie ma co płakać nad być jego reakcje. Trzeci powód może być taki, że wyrażanie
rozlanym mlekiem”, “Jakoś to będzie”. Wszystkie te wypowiedzi uczuć często zawiera żądanie. Jeśli ktoś mówi “Złościsz mnie”,
oznaczają “Nie odczuwaj tego”. Komuś, kto cierpi, mówimy “Nie być może w domyśle mówi “Nie rób dalej tego, co robisz”. Albo,
płacz. Pomyśl o czymś przyjemnym”. Komuś w złości - “Uspokój jeśli ktoś mówi “Jestem do ciebie przywiązany”, być może w
się. Nie ma o co się złościć. Bądź obiektywny”. Komuś, kto domyśle mówi “Polub mnie”. Takie żądania wyrażone w uczuciach
w yraża radość albo zadowolenie z sukcesu —“Lepiej uważaj; nie mogą spowodować wybuch walki o panowanie między dwiema
mów hop, zanim nie przeskoczysz”. Wszystko to oznacza: “Nie osobami.
odczuwaj tego”. Powinieneś oczywiście unikać namawiania innych Wreszcie trudność w twórczym wyrażaniu uczuć w sytuacjach
do wypierania, tłumienia czy ignorowania uczuć. interpersonalnych polega na tym, że wiele osób nie zna własnych
Innym symptomem trudności, jakich ludzie często doświadczają uczuć, a tym mniej je akceptuje. Bez świadomości swoich uczuć
w postępowaniu z uczuciami, jest fakt, że im odleglejsze i bardziej nie możesz ich okazywać konstruktywnie. Jeżeli nie zdajesz
obce są uczucia, tym łatwiej się o nich rozmawia. Czy zauważyłeś, sobie z nich sprawy, nie akceptujesz ich jako naturalnych i
na przykład, że o uczuciach do osób biorących udział w rozmowie potencjalnie twórczych, nie potrafisz konstruktywnie ich wyrażać

W yrażanie u czu ć /myśli 100 101 W e rb a ln e w y ra ż a n ie u c z u ć

—m ożesz doświadczyć bardzo wielu trudności przy postępowaniu
z uczuciami w interpersonalnym związkach. W tym i w następnym
rozdziale przyjrzymy się umiejętnościom, potrzebnym do konstruk­
tywnego okazywania uczuć.
• S P R A W D Ź , jak zrozumiałeś ten materiał, odpowiadając na
pytania {odpowiedzi na str. 113).
1. Jakie są trzy sposoby na rozwijanie sym patii?
a. Być miłym.
b. Wspólnie brać udział w jakimś przedsięwzięciu.
c. Zmniejszać obszary niezgodności.
d. Zwiększać poczucie wzajemnego podobieństwa.
e. W yrażać sympatię dla drugiej osoby.
f. Być całkowicie uczciwym.
2. E m ocje i uczu cia są:
a. Wstrętne.
b. Psychologicznie zdrowe.
c. Źródłem szczęścia i radości.
d. Znakiem trudności w stosunkach z innymi ludźmi.
3. W zw iązku pow stają problem y, bo:
a. Emocje i uczucia znajdują swój wyraz.
b. Nie udają się próby stłumienia, zniekształcenia i ukrycia
uczuć. : początek. Utrzymywanie związku wymaga szczerego okazywania
4. J a k ie są cztery pospolite kłopoty z tw órczym w yrażaniem
u czu ć?
a. Poprawne wymawianie słów.
b. Uczucia są trudne do wyrażenia.
c. W yrażanie uczuć zawiera żądanie.
d. Inni ludzie sobie tego nie życzą.
e. Rozpoznanie i akceptacja własnych uczuć.
f. Poczucie utraty kontroli przez narażenie się na ode­
pchnięcie.
g. Ryzyko otwartości, która naraża cię na odepchnięcie.
skutki tłum ienia uczuć
W naszym społeczeństwie normalne wydaje się prześ­
wiadczenie, że uczucia przeszkadzają w opanowaniu trudności
między ludźmi i w rozwiązywaniu interpersonalnych problemów.
Zakłada się, że sprawność interpersonalna danej osoby zwiększa
się w miarę tego, jak jej zachowanie staje się bardziej racjonalne,
logiczne i obiektywne. Jest przeciwnie — sprawność interper­
sonalna wzrasta w miarę, jak wszystkie ważne informacje (w tym
uczucia) stają się uświadomione, podległe dyskusji i kontroli.
Tłumienie uczuć prowadzi do nieskutecznych zachowań interper­
W yrażanie u czu ć i myśii
- 102
sonalnych. Wyrażanie uczuć jest potrzebne do sprawnego budo­
wania przyjaźni. Jeśli ktoś próbuje stłumić okazywanie uczuć,
m oże z tego wyniknąć kilka skutków niedobrych dla związku.
Po pierwsze, uczucia, które nie znajdują rozwiązania i z
którymi się nie uporasz skłaniają do tendencyjnych, nieobiek­
tywnych sądów i działań w interpersonalnej sytuacji. Zwykle
ludzie nie chcą przyjąć dobrego pomysłu, jeśli nie lubią osoby,
która ten pomysł zgłasza, a przyjmują byle jaki pomysł od kogoś,
kogo lubią. Człowiek może wycofać się ze związku, bo jest zły
na drugą osobę i stąd dochodzi do wniosku, że już jej wcale nie
lubi. Nie zdarzyłoby się to, jeśliby ludzie szczerze wyrażali swoje
uczucia i rozwiązywali je między sobą.
Po drugie, uczucia, które nie znajdują rozwiązania i z którymi
się nie uporasz wpływają na twoje postrzeganie wydarzeń i
informacji w sytuacji interpersonalnej. W rozdziale 1. mówiliśmy
o postrzeganiu wybiórczym. Takie postrzeganie może się zdarzyć
przy stłumionych uczuciach; fakty zagrażające i nieprzyjemne są
często negowane, ignorowane albo zniekształcone. Każdy ma
swoją ślepą plamkę, źle tłumaczy albo ignoruje informację, która
jest zagrażająca czy nieprzyjemna. Tłumione uczucia powiększają
tę ślepą plamkę.Wreszcie, każdy związek powinien być ciągle
utrzymywany w dobrym stanie. Zawarcie przyjaźni to tylko
uczuć, tak, żeby móc sobie konstruktywnie poradzić ze wszystkimi
trudnościami i konfliktami. Tłumienie uczuć tworzy bariery i
potęguje konflikty, a tak niszczy się związki.
sposoby okazywania uczuć
•Są trzy sposoby okazywania uczuć: werbalnie, niewerbalnie i
tylko poprzez zachowanie. Spójność czy zgodność objawów
werbalnych i zawartych w zachowaniu jest dla jasnej komunikacji
w ażna. W iele z doświadczanych w związkach trudności z-
porozumieniem ma za przyczynę dawanie sprzecznych sygnałów
— kiedy twoje działanie, słowa i oznaki niewerbalne wskazują
różne uczucia. Jeśli chcesz sprawnie komunikować uczucia —
zachowanie, słowa i niewerbalne oznaki muszą być spójne.
W tym rozdziale zajm ujem y się słownymi sposobam i
konstruktywnego komunikowania uczuć i emocji, ponieważ jest
to chyba najłatwiejsza do opanowania umiejętność.
w erbalne okazywanie uczuć
Jasne komunikowanie uczuć zależy od tego, czy zdajesz sobie
z tych uczuć sprawę, czy je akceptujesz i czy potrafisz okazywać
103 W erbalne w yrażanie uczuć
 je konstruktywnie. Kiedy ktoś nie ma świadomości, akceptacji oskarżenia albo sądy wprowadzasz bałagan, natomiast opis
albo wprawy w wyrażaniu swoich uczuć, okazuje je poprzez: uczuć powie jasno i dokładnie temu komuś, z kim budujesz
1. Przylepianie innym etykietek. Kiedy jest zły, nazwie innego zw iązek — co czujesz. Kiedy chcesz okazać swoje uczucia,
egocentrycznym albo wrogim; kiedy czuje się miło, nazwie go zdolność do opisywania ich jest podstawą konstruktywnego poro­
dobrym; kiedy czuje się zakłopotany, nazwie go surowym. zumienia.
2. Rozkazy, takie jak “Zamknij się”. Opisywanie komuś innemu twoich uczuć daje zwykle dwa
3. Pytania, takie jak “Czy bezpiecznie jest tak szybko jechać?”. rezultaty. Po pierwsze, często pomaga ci lepiej uświadomić
4. Oskarżenia, takie jak “W ogóle o mnie nie dbasz”. sobie, co naprawdę czujesz. Zdarza się, że nasze uczucia są dla
5. Przezwiska, takie jak “Jesteś gnojkiem”. nas niejasne i niejednoznaczne; próba opisania ich komuś innemu
6. Ironię, na przykład "Przy tobie każdy czuje się świetnie”. wyjaśnia je również nam samym. Po drugie, od takiego opisu
7. Wyrazy aprobaty; jałc “Jesteś cudowny”. " ................ m oże się zacząć się dialog, który umocni wasz związek. Ktoś, kto
8. Wyrazy niechęci, jak “Jesteś okropny”. m a odwzajemnić twoje uczucia, najpierw musi je znać. Nawet
jeśli uczucia są negatywne, wyrażenie ich często przynosi owoce.
Chociaż zwykle próbujemy określać nasze myśli jasno i do­ Negatywne uczucia są objawem, że w waszym związku coś źle
kładnie, rzadko próbujemy określić jasno i dokładnie nasze
idzie, a więc musicie sprawdzić, co to jest i jak to możecie
uczucia. Okazujem y je na wiele sposobów, ale nie próbujemy
naprawić. Jeśli chcecie rozumieć, co się między wami dzieje, i
opisać słowami. S ą co najmniej cztery sposoby werbalnego poprawiać, zdawanie sprawy z uczuć dostarcza niezbędnych do
okazywania uczuć.
tego informacji. W dyskusji o waszym związku opisywanie uczuć
1. Określenie albo nazwanie: “Czuję złość”, “Jestem zakłopo­ przynosi największą liczbę informacji w sposób, który jest bardziej
tany”, “Czuję, do ciebie ciepło”. twórczy niż rozkazy, pytania, oskarżenia i sądy.
2. Użycie porównań. Nie mamy dość słów do opisania
wszystkich naszych emocji, dlatego tworzymy metafory: “Czuję • Zanim się za to zabierzemy, SPRAW DŹ, jak zrozumiałeś ten
się przydeptany”, “Czuję się stłamszony”, “Czuję się jak różowa materiał, odpowiadając na pytania (odpowiedzi na str. 113).
chrriurka na niebie”. 1. W ym ień osiem sposobów objawiania uczuć, które nie
3; Wypowiedzenie, do jakich działań skłaniają te uczucia: o p is u ją ich naprawdę:
“Chciałbym cię przytulić”, “Mam ochotę cię uderzyć”, “Chciałbym a. Krzyk.
do ciebie podejść”. b. Przylepianie etykietek.
4. W iele zwrotów istniejących w mowie może służyć do c. Pytania.
opisywania uczuć: “Mam uczucie, jakby Bóg się do mnie d. Wymówki.
uśmiechał”, “Czuję się, jakby deszcz stale padał mi na głowę”. e. Aluzje.
Opis uczuć to próba wyjawienia, czego doświadczasz, przez f. Rozkazy.
określenie twoich uczuć. Musi to być wypowiedź osobista, to g- Oskarżenia.
znaczy musi odnosić się do “ja”, “mnie”, “mój” i musi zawierać h. Przezwiska.
nazwę jakiegoś uczucia, nazwę działania, do jakiego to uczucie i. Ironia.
popycha, porównanie albo inną konstrukcję wyrazową. Każde 1 Szept.
wypowiedziane zdanie może komunikować uczucia. Nawet uwaga k. Parafraza.
“Ładna dziś pogoda” może być powiedziane tak, że będzie I. Pochwała.
wyrażać urazę albo złość. Kiedy wyrażamy uczucia niejasno — ł. Nagany.
tak, że słowna zawartość komunikatu i tow arzyszące mu Jakie są cztery sposoby opisywania uczuć?
niewerbalne oznaki nie są ze sobą zgodne — dezorientujemy a. Użycie techniki informacji zwrotnej.
odbiorcę. Żeby wyrażać uczucia konstruktywnie i w ten sposób b. Określanie i nadawanie nazwy.
budować i utrzymywać przyjaźń, musisz zwracać uwagę na jasne c. Użycie sądów wartościujących.
i dokładne komunikowanie uczuć, zwłaszcza uczuć ciepła, przy­ d. Użycie porównań.
w iązania i troski. Objawiając uczucia poprzez rozkazy, pytania, e. Użycie innych konstrukcji wyrazowych.

W y ra ż a n ie u c z u ć i m y ś li 104 105 W erbalne w yrażanie uczuć

 f. Opisywanie działań, do jakich dane działanie popycha. Pkt 2. a. Co się dzieje z twoimi oczami? Nie
g. Namalowanie obrazu. widzisz, że pracuję?
3. Jakie są dw a elem enty opisu uczucia? b. Naprawdę mnie to gniewa, że mi tak
a. Wypowiedź osobista. często przeszkadzasz.
b. "Ja czuję” na początku. c. Nic cię nie obchodzi, co ktoś inny czuje.
c. Określenie nazwy jakiegoś uczucia. Jesteś strasznym egoistą.
d. Ujawnienie wszystkiego, co czujesz. Pkt. 3. a. Jestem przygnębiony czymś, co dzisiaj
4. W ym ień dw a zw ykłe zdarzające się rezultaty w yrażania się stało.
uczuć w zw iązku? b. To był okropny dzień.
a. Wybuch sporu na tematy osobiste. Pkt 4. a. Jesteś naprawdę cudowny.
b. Lepsze uświadomienie sobie samemu; co czujesz na­ ----- _____ b. Szanuję twoje poglądy - masz tak
prawdę. rozległe wiadomości.
c. Rozpoczęcie z drugą osobą dialogu. Pkt 5. a. Przy tobie czuję się spokojny i mogę
d. Lepsze zrozumienie innych łudzi. być sobą.
b. Wszyscy uważamy, że jesteś
opisyw anie uczuć wspaniały.
Celem tego ćwiczenia, które opiera się na ćwiczeniu pomysłu c. Wszyscy cię lubią.
Johna L.W allena, jest pómóżeńie ĆT w rozpoznaniu, kiedy Pkt 6. a. Jeśli tu się nie poprawi, poszukam sobie
okazujesz swoje uczucia, nie opisując ich. W każdym z dziesięciu _ ____ innej pracy.
punktów (zamieszczonych poniżej) są dwa albo trzy zdania. b. Widziałeś kiedyś takie dziadowskie
Jedno z nich jest opisem uczucia; inne to wyrażenia, które nie miejsce jak to?
opisują wchodzących w grę uczuć. Postępowanie w tym ćwiczeniu c. Boję się, że potrzebna mi pomoc w tym
jest następujące: zadaniu.
Pkt 7. a. To bardzo ciekawa książka.
1. Podzielcie się na trzyosobowe grupy. b. Czuję, że to nie jest dobre ćwiczenie.
2. W punkcie pierwszym wpisz “Tak” przed zdaniem, które c. Czytanie tej książki bardzo mnie
komunikuje uczucia poprzez opisanie ich. Wpisz “Nie” przed ekscytuje.
zdaniem, które komunikuje uczucie, ale nie mówi, co to za Pkt 8. a. Nie czuję się na siłach coś z siebie dać
uczucie. Zaznacz odpowiedzi tylko dla punktu pierwszego; nie tej grupie.
przechodź jeszcze do punktu drugiego. b. Nie mam nic do ofiarowania tej grupie.
3. Porównaj swoje odpowiedzi w punkcie pierwszym z P kt 9. a. Jestem urodzonym pechowcem i nie
odpowiedziami innych osób z twojej trójki. Przedyskutujcie wszelkie ma nikogo, kto by mnie lubił.
różnice. b. Ten nauczyciel jest okropny — niczego
4. Zobacz w odpowiedziach (które są umieszczone pod
mnie nie nauczył.
ćwiczeniem), jaka jest właściwa odpowiedź dla punktu pierwszego.
c. Jestem przybity, bo źle mi wyszedł ten
Przedyskutuj odpowiedzi w swojej trójce, aż wszyscy będziecie
test.
przekonani, żerozum iecie ten punkt.
P kt 10. a. Czuję się w swojej grupie dobrze i
5. Powtórz stopnie 2, 3 i 4 z punktem drugim. Postępuj dalej
ciepło.
w ten sposób z każdym punktem, aż do końca. b. Kiedy potrzebuję towarzystwa, ktoś z
Pkt 1. ______a. Zamknij się! Ani słowa więcej! mojej grupy zawsze się znajdzie obok
b. To, co powiedziałeś, sprawiło mi prawdziwą mnie.
przykrość. c. Mam poczucie, że wszystkim zależy,
» hum K u ł u/ ł o i n r i in io

W yrażanie u czu ć i myśii 106 107 W erbalne w yrażanie uczuć

odpowiedzi na ćwiczenia w opisywaniu uczuć
Pkt 1 . a: Nie. Takie rozkazy są objawem silnego poruszenia,
ale nie nazywają uczucia, które je wywołało.
b: Tak. Mówiący powiedział, że jest mu przykro.
Pkt 2. a: Nie. Pytania, wyrażające mocne uczucia, a nie
nazywające ich.
b: Tak. Mówiący oznajmił, że czuje gniew,
c: Nie. Oskarżenia, które wyrażają mocne uczucia.
Ponieważ te uczucia nie są nazwane, nie wiemy, czy oskarżenia
biorą się ze złości, rozczarowania, urazy czy jeszcze skądinąd.
Pkt 3. a: -Tak: Mówiący powiedział, że jest przygnębiony.
b: Nie. Zdanie wygląda jak opis dnia. W rzeczywistości
wyraża negatywne uczucia mówiącego, nie określając, czy czuje
się on przygnębiony, rozdrażniony, samotny, upokorzony, odep­
chnięty, itd.
Pkt 4. a: Nie. Takie sądy wartościujące ujawniają pozytywne
uczucia wobec innej osoby, ale nie mówią, co to za uczucia. Czy
mówca lubi tę osobę, szanuje, podziwia, kocha, dobrze się ż'nią
czuje, czy-coś innego? — •
b: Tak. Mówiący określił swoje pozytywne uczucia jako
szacunek.
Pkt 5. a: Tak. Jasny opis tego, co mówiący czuje, będąc z
drugą osobą;
b: -Nie. Po pierwsze, mówiący nie mówi od siebie, ale
zasłania się zaimkiem "My”. Po drugie, “Jesteś wspaniały” to sąd
oceniający, który nie nazywa uczucia.
c: Nie. Zdanie nazywa uczucie (“lubią”), ale mówca
przypisuje je wszystkim i nie jest jasne, czy znajduje je w sobie.
Opis uczuć musi zawierać “ja”, “mój”, "mnie”, “mną”, żeby było
jasne, że uczucie należy do mówiącego. Czy przywiązanie okazuje
się mówiąc “Lubię cię” czy “Wszyscy cię lubią”?
Pkt 6. a: Nie. Komunikuje negatywne uczucia, mówiąc o
warunkach pracy. Nie opisuje wewnętrznego stanu mówiącego.
b: Nie. Pytanie, które wyraża negatywny sąd oceniający
o miejscu. Nie opisuje uczuć mówiącego.
c: Tak. Jasny opis tego, co mówiący czuje, wykonując
ćwiczenie. M a obawy. Wyrażenia a i b to krytyka, która może
pochodzić z obaw takich, jak opisane w c.Negatywne oceny i
sądy mogą wyglądać jak objawy złości. W rzeczywistości biorą
się często ze strachu, zranionych uczuć, rozczarowania czy
samotności.
Pkt 7. a: Nie. Sąd oceniający, który komunikuje pozytywne
uczucia, ale nie mówi, co to za uczucia.
W yrażanie uczuć i myśli 108
b: Nie. Chociaż mówiący zaczyna od “Czuję...”, ale nie
mówi następnie, co czuje. Zamiast tego daje negatywną ocenę
ćwiczenia. Zwróćcie uwagę, że samo umieszczenie słowa “czuję”
na początku zdania nie robi z tego zdania opisu uczuć. Ludzie
często mówią “ja czuję”, kiedy chcą powiedzieć “ja myślę” albo
“jestem przekonany”, na przykład “Czuję, że nasi wygrają" albo
“Czuję, że mnie nie lubisz”.
c: Tak. Mówiący opisuje swoje uczucia podczas czytania
książki. Ludzie, którzy mówią, że nie wiedzą, co czują albo, że
nic wobec danej sprawy nie czują, często wypowiadają sądy
wartościujące nie zdając sobie .sprawy z tego, że w ten właśnie
sposób wyrażają swoje pozytywne albo negatywne uczucia.
Można by uniknąć wielu sporów, jeślibyśmy zwracali uwagę
na to, żeby opisywać swoje uczucia, zamiast wyrażać je poprzez
sądy wartościujące. Na przykład, jeśli Kuba mówi, że książka jest
interesująca, a Franek, że nudna, mogą się spierać o to, jaka ona
naprawdę jest. Tymczasem, jeśli Kuba powie, że był tą książką
podekscytowany, a Franek —że zawiedziony, nie wyniknie z tego
żąden spór- Uczucia każdej osoby są takie, jakie są. Oczywiście,
dyskusja, co te uczucia oznaczają dla każdego z nich może być
źródłem pożytecznych informacji o nich obu i o samej książce.
Pkt 8. a: Tak. Mówiący powiedział, że nie czuje się na siłach,
b: Nie. Uw aga! To brzmi bardzo podobnie do
poprzedniego zdania. Głosi jednak, że mówiący naprawdę nie
m a nic do dania, a nie, że w tej chwili tak czuje. Mówiący sam
siebie ocenił — dał negatywny sąd oceniający o sobie i przylepił
sobie etykietkę.
Wprowadzono tu to subtelne rozróżnienie, bo wiele osób myli
poczucie z rzeczywistością. Ktoś może się nie czuć na siłach dać
coś grupie, a dawać bardzo dużo. Podobnie, może czuć się na
siłach, a wywiązywać się słabo. Ktoś może czuć się rozpaczliwie
w sytuacji, która nie okazuje się rozpaczliwa.
O znaką emocjonalnej dojrzałości jest rozróżnianie między
uczuciami a rzeczywistością. Człowiek dojrzały wie, że może
dobrze wywiązać się z zadania, nawet jeśli nie czuje się na siłach
go podjąć. Nie pozwala na to, żeby jego uczucia przeszkadzały
mu dać z siebie wszystko, ponieważ zna różnicę pomiędzy
uczuciami a dokonaniami i wie, że te dwie rzeczy nie zaw sze się
zbiegają.
Pkt 9. a: Nie. Mówiący ocenił sam siebie - dał negatywny
osąd, przylepiając sobie etykietkę urodzonego pechowca.
b: Nie. Zamiast przypisywać sobie niepowodzenie,mó­
wiący wini nauczyciela. To również jest osąd, a nie opis uczucia.
109 W erbalne w yrażanie uczuć
 c: Tak. Mówiący powiedział, że jest przybity. Zdania a
i c są ilustracją ważnej różnicy między ocenianiem siebie a
opisywaniem uczuć.
Uczucia mogą się zmieniać i zmieniają się. Jeśli mówisz, że
jesteś przygnębiony, to nie znaczy, że w przyszłości albo zawsze
będziesz czuł to samo. Jednak jeśli dajesz sobie etykietkę
urodzonego pechowca, albo jeśli naprawdę myślisz o sobie jako
o pechowcu, większe jest prawdopodobieństwo, że będziesz
działał jak pechowiec. Pewna dziewczyna ujęła to dla siebie w
ten sposób: “Zawsze myślałam, że jestem nieśmiała. Rezygno­
wałam z wielu nowych rzeczy, które naprawdę lubiłabym robić
— mówiłam sobie, że jestem zbyt nieśmiała. Teraz odkryłam, że
nie jestem, chociaż czasami czuję się nieśmiała”.
Wielu z nas rezygnuje z nowych rzeczy, a zatem z własnego
rozwoju, bo nalepia sobie etykietki. “Nie mam zdolności
artystycznych”, “Nie jestem pomysłowy”, “Nie umiem się wypo­
wiadać”, “Nie potrafię mówić dó grupy ludzi”. Gdybyśmy sobie
zdali sprawę, że za takimi stwierdzeniami kryją się uczucia, może
chętniej ryzykowalibyśmy nowe rzeczy, Jktórych. się. z _jakiegoś
powodu boimy.
Pkt 10. a: Tak. Mówiący stwierdził, że czuje się dobrze i ciepło,
b: Nie. Wyraża pozytywne uczucia, ale nie mówi, czy
chodzi o poczucie ciepła, radości, oparcia, bycia pożytecznym
czy jakieś inne.
c: Nie. Zamiast “Mam poczucie”, mówca powinien
powiedzieć “Mam przekonanie”. Dalsza część wypowiedzi jest
naprawdę o tym, co mówca sądzi, że inni czują wobec niego, a
nie o tym, co on czuje. Wyrażenia c i a odnoszą się do siebie
tak: “Ponieważ jestem przekonany,że wszystkim zależy na tym,
bym był w tej grupie, czuję się w niej dobrze i ciepło”.
ćw iczenie na tem at niejasności w wyrażaniu uczuć
To ćwiczenie ma zwiększyć twoją świadomość niejasności i
niejednoznaczności, która zachodzi wtedy, kiedy wyraża się
uczucia nie opisując ich. Poniżej znajduje się seria zdań. Każde
z nich przedstawia jakąś interpersonalną sytuację. Postępowanie
jest następujące:
1. Podzielcie się na trójki.
2. Dla każdej z poniższych sytuacji opisz dwa różne uczucia,
które mogą być wyrażane takim zdaniem.
3. Porównaj swoje odpowiedzi z odpowiedziami innych człon­
ków trójki. Podyskutujcie, aż każde z was zrozumie odpowiedzi
pozostałych.
W yrażanie u czu ć i myśli 110
4. W całej grupie porozmawiajcie o skutkach niejasnego wyra­
żania uczuć w sytuacji interpersonalnej.
a. Co się dzieje, kiedy ktoś niejasno przedstawia swoje uczucia?
Jak na to odpowiadają inni? Co czują?
b. Dlaczego ty niejasno przedstawiasz uczucia? W jakich
okolicznościach wolisz posłużyć się dwuznacznością niż opisem?
Co z tego może wyniknąć?
1. Dziewczyna pyta swojego chłopaka: “Dlaczego nie możesz
nigdy przyjść nigdzie na czas?”. Co ta dziewczyna mogłaby
powiedzieć, co by jasno opisywało jej uczucia?
a. ...... .......... ......... : ............. ~ ~ .....
b_________ _____________________________________________
2. Zauważyłeś, że w twojej grupie ktoś, kto zwykle dużo mówił,
nagle ucichł. Co mógłby powiedzieć, co by jasno opisywało jego
uczucia?
a . ________________ ,____________________________________
b . - - ___ ________ ____ _______ _— __________________
3. Podczas spotkania grupy, słyszysz jak Janek mówł do Bolka
“Z a dużo gadasz”. Co Janek mógłby powiedzieć, co by jasnó
opisywało jego uczucia?
a . ___________________________________________;-----------------
b____________________________________________ i _________
4. Zosia nagle zmieniła temat po uwadze zrobionej przez Anię.
Co Zosia mogłaby powiedzieć, co by jasno opisywało jej uczucia?
a . ____:________________________________________________
b . ___________________________________________ — — ------
5. Chłopak mówi do swojej dziewczyny: “Nie powinnaś mi
dawać takich drogich prezentów”. Co mógłby powiedzieć, co by
jasno opisywało jego uczucia?
a . __________________________________ ,— —
b______________________________________________________
6. Słyszysz, jak pasażer mówi do taksówkarza: “Czy musimy
jechać tak szybko?” Co pasażer mógłby powiedzieć, co by jasno
opisywało jego uczucia?
a ____________________________________ __________________
b___________ ___________________________________________
7. Szymon mówi do Janki: “Jesteś naprawdę cudowna”. Go
Szymon mógłby powiedzieć, co by jasno opisywało jego uczucia?
a ____________________ ________ __________________________
b________________________________________________:-----------
W erbalne w yrażanie uczuć
spraw dzanie odbioru cudzych uczuć lista umiejętności
Poza komunikowaniem własnych uczuć tak jasno i dokładnie, 1. O panow ałem następujące um iejętności:
jak tylko można, ważne jest, żebyś sprawdzał swój odbiór cudzych Opisywanie innym wprost moich uczuć.
uczuć. Przemawia za tym fakt, że postrzeganie uczuć innej osoby Stosowanie, kiedy trzeba, sprawdzania odbioru.
bardziej zależy od tego, co ty czujesz, czego się boisz, czego Unikanie pośredniego objawiania uczuć poprzez rozka­
chcesz —niż od odbieranych sygnałów werbalnych, niewerbalnych zy, pytania, oskarżenia i tak dalej.
i z zachowania. Jeśli na przykład masz poczucie winy, możesz 2. M uszę popracow ać nad um iejętnością:
i często będziesz niedokładnie odbierał uczucia innej osoby. Opisywania innym wprost swoich uczuć.
Dlatego ważne jest, żeby to sprawdzać. Stosowania, kiedy trzeba, sprawdzania odbioru.
Sprawdzanie odbioru służy do upewniania się, czy rozumiesz Unikania pośredniego objawiania uczuć poprzez rozka­
uczucia kogoś innego. W ym aga tó opisania na próbę tego, co zy, pytania,- oskarżenia i tak dalej.— .....
spostrzegasz jako uczucia drugiej osoby. Jest to podobne do
parafrazy, z tym, że chodzi o interpretację uczuć, a nie słów i odpowiedzi
jawnego zachowania. Sprawdzanie swego odbioru m a charakter Str.102: 1 — b, d, e 2 - b, c, 3 - b, 4 — c, e, f, g.
próbny; jest nastawione na wyzwolenie w drugiej osobie chęci do
Str.105-106: 1 - b, c, f, g, h, j, i, ł, 2 - b, d, e, f, 3 — a,c, 4 - b,c.
określania swych uczuć w sposób bezpośredni. W sprawdzaniu
odbioru stwierdzasz, jakie są w twoich oczach uczucia innej Str.112: 1 - b, 2 - a, d.
osoby. Takie zdanie powinno zaw ierać informację: “Chćę
zrozumieć twoje uczucia; czy c z u j e s z . W ten sposób przekładasz
objawy jego uczuć na próbny opis tych uczuć. Oto przykłady:
1 . “Czy słusznie mi się zdaje, iż jesteś rozczarowany, że nikt
nie wypowiedział zdania o twojej propozycji?”
2. “Czy rozzłościło cię to, co Janek powiedział?”
3. “Mam wrażenie, że zrobiłem ci przykrość. Tak?”
4. “Nie jestem pewien, czy to, co powiedziałeś znaczy, że moja
uwaga zraniła cię, rozdrażniła czy speszyła?”
Zauważ, że sprawdzanie odbioru określa w jakiś sposób uczucia
innej osoby, a nie wyraża pochwały ani nagany dla tych uczuć.
Mówi tylko: “Oto jak widzę twoje uczucia. Czy mam rację?”
• O dpow ied z na te pytania (odpowiedzi obok).
1. C o to jest spraw dzanie odbioru?
a. Zdanie sprawdzające, co czujesz.
b. Zdanie sprawdzające twoje postrzeganie uczuć innej
osoby.
c. Zdanie sprawdzające postrzeganie twoich uczuć przez
inną osobę.
d. Specjalny kontrolny program telewizyjny.
2. Jak ie są dw ie cechy spraw dzania odbioru?
a. Określa uczucia innej osoby.
b. Określa twoje uczucia wobec innej osoby.
c. Odtwarza wypowiedzi innej osoby.
d. Nie wyraża pochwały ani nagany.

W yrażanie uczuć i myśli 112


Niewerbalne wyrażanie uczuć
Chociaż świadomość własnych uczuć, akceptowanie ich i
wyrażanie decyduje o psychicznym zdrowiu i jest podstawą
tworzenia i utrzymywania satysfakcjonujących związków, wjelu
ludzi ma znaczne trudności z jasnym i dokładnym komuniko­
waniem swoich uczuć. Wyrażanie uczuć pozytywnych, takich jak
ciepło, jest zasadniczą umiejętnością interpersonalną. W poprzed­
nim rozdziale zajmowaliśmy się twórczym wyrażaniem uczuć
werbalnie. Jednakże uczucia, jak każdy komunikat, mogą być
objawiane również niewerbalnie i poprzez zachowanie. W tym
rozdziale zajmiemy się umiejętnościami niezbędnymi do spraw­
nego niewerbalnego okazywania uczuć.
Celem tego rozdziału jest:
1. Zwiększenie świadomości tego, jak okazujesz innym swoje
uczucia.
2 .Przećwiczenie umiejętności niewerbalnego wyrażania uczuć.
3 .Przypomnienie ci, jak ważna dla jasnego i dokładnego
komunikowania uczuć jest zgodność znaków werbalnych, niewer­
balnych i zawartych w zachowaniu.
porozum ienie niewerbalne
Dla skutecznego porozumiewania się z ludźmi biegłość w
komunikacji niewerbalnej może być ważniejsza niż sprawność
wypowiedzi. W zwyczajnej rozmowie między dwiema osobami
W y ra ż a n ie u c z u ć I m y ś li 114
element werbalny niesie mniej niż 35% społecznych znaczeń
sytuacji, a komunikaty niewerbalne — ponad 65% (McCroskey,
Larson i Knapp, 1971). Może cię to zdziwi, ale przekazujemy
informacje nie tylko słowami, ale również przez wygląd, sposób
ubierania się, postawę, fizyczne napięcie, wyraz twarzy, częstość
kontaktu wzrokowego, ruchy rąk i ciała, ton głosu, rytm wypowiedzi
(tempo, czas trwania, zacięcia, pauzy), odległość w przestrzeni
i dotyk. Zatem, jeśli chcesz skutecznie porozumiewać się z kimś
innym, musisz zwracać uwagę na komunikaty niewerbalne, które
wysyłasz, tak samo, jak na werbalne albo i bardziej.
Jednak, w porównaniu z werbalnym, język zachowań-niewerT ~
balnych jest bardzo ubogi. Używa się go zwykle do komunikowania
uczuć, sympatii i skłonności. Na ogół podkreśla albo zaprzecza
uczuciom komunikowanym werbalnie. Głównym problemem
okazywania uczuć jest fakt, że dokonuje się to mniej przez słowa,
a bardziej przez oznaki niewerbalne. Szczególnie ważne są
twarz i głos; uśmiechy, na przykład, komunikują innym życzliwość,
gotowość do-współpracy i akceptację; wydaje się, że kontakt
wzrokowy jesLczęstszy między ludźmi, którzy się lubią; zabar­
wienie emocjonalne jest bardzo dokładnie przekazywane brzmie­
niem głosu.
Często trudno jest dowiedzieć się, co inny człowiek naprawdę
czuje. Mówi coś, a robi coś innego; wygląda na to, że lubi cię, *
ale nigdy tego nie powie; mówi, że jest do ciebie bardzo.;
przywiązany, ale jakoś nie wierzysz w jego szczerość. Uczucia
bywają źle rozumiane i mylnie tłumaczone z dwóch głównych
przyczyn: pierwsza to niejasność niewerbalnego komunikatu,
druga — częsta jego sprzeczność z werbalnym.
Komunikaty niewerbalne muszą być niejasne, odbiorca zatem
nie jest pewny uczuć nadawcy. To samo uczucie może być
wyrażone na kilka różnych sposobów; na przykład objawem
złości mogą być gwałtowne ruchy ciała albo kamienny spokój.
Ponadto każdy poszczególny znak może powstać z rozmaitych
uczuć; rumieniec może być oznaką zakłopotania, przyjemności
albo nawet wrogości. Znaczenie wielu sygnałów bywa zupełnie
inne w różnych grupach społecznych; stać blisko może być dla
kogoś oznaką ciepła, a dla kogoś o innym pochodzeniu kulturowym
— znakiem agresywności i wrogości. Odczytując niewerbalny
komunikat odbiorca musi interpretować działania nadawcy; im
bardziej te działania są niejasne, tym większa jest możliwość
nieporozumienia.
Właściwa ocena uczuć innej osoby jest często trudna dlatego,
że jednocześnie werbalnie i niewerbalnie okazywane są uczucia
115 N iew erb aln e w yrażanie u czu ć
 0 różnym nasileniu albo różnych rodzajów. Każdemu z nas
zdarzyło się odbierać albo wysyłać kanałem werbalnym i nie­
werbalnym sprzeczne komunikaty. Ojciec, który wrzeszczy “Chciał­
bym mieć w domu trochę ciszy!” albo nauczyciel, który mówi
“Zawsze mam czas na rozmowę z uczniami”, a zerka na zegarek
1 nerwowo pakuje teczkę — oto przykłady. Czasem ktoś mówi
“Lubię cię”, ale niewerbalnie, poprzez zimny ton głosu, niechętną
minę i zachowanie dystansu komunikuje “Nie podchodź blisko”.
Odbierając takie sprzeczne informacje dwoma różnymi kanałami,
skłonni jesteśmy wierzyć w komunikat, który wydaje nam się
trudniejszy do sfałszowania. Często wierzymy w niewerbalny.
Taki przekaz, zawierający sprzeczne komunikaty, znany jest pod
nazwą “podwójne wiązanie”. U odbiorcy może on powodować
niepokój i podejrzliwość.
W sumie komunikaty niewerbalne służą lepiej wyrażaniu uczuć,
niż komunikaty werbalne, ale są zarazem bardziej niejasne i
trudniejsze do dokładnego zrozumienia. Aby jasno i wyraźnie
komunikować drugiej osobie swoje uczucia, powinieneś posiadać
umiejętności zarówno werbalnego, jak i niewerbalnego wyrażania
ich. Powinieneś poza tym dbać o to, aby oba komunikaty były
zgodne. Poniższe ćwiczenia pomogą ci stać się świadomym
niejasności komunikatów niewerbalnych, bardziej świadomym
sposobu, w jaki aktualnie komunikujesz niewerbalnie swe uczucia
oraz pomógą ci w rozwoju umiejętności używania komunikatów
niewerbalnych do przekazywania swoich uczuć.
• SP R A W D Ź, jak zrozumiałeś tę część, odpowiadając na
poniższe pytania: (odpowiedzi na str. 125).
1. Który z kom unikatów niesie w ięcej społecznych znaczeń
sytuacji?
a. Werbalny.
b. Niewerbalny.
2. Który z kom unikatów jest zw ykle bardziej w ieloznaczny?
a. Werbalny.
b. Niewerbalny.
3. Który z kanałów m oże pom ieścić w iększą różnorodność
i bardziej złożone inform acje?
a. Werbalny.
b. Niewerbalny.
4. Źródłem niejasności kom unikatu niew erbalnego jest fakt,
że:
a. To samo uczucie może być wyrażone na kilka różnych
sposobów.
W yrażanie uczuć i myśli 116
b. Nadawca wypił za dużo.
c. Każdy poszczególny sygnał niewerbalny może powstać
z rozmaitych uczuć.
d. Nie zawiera słów.
e. Znaczenie sygnałów niewerbalnych bywa zupełnie inne
w różnych grupach społecznych.
5. Sytuacja, w której poprzez kanał w erbalny i niew erbalny
w ysyłane są sprzeczne informacje, nazywa się:
a. Podwójną informacją.
b. Podwójnym wiązaniem.
c. Zamieszaniem. .
d. Wypadkiem.
ćw iczenie w porozumiewaniu się bez słów
Celem tego ćwiczenia, które opracowano na podstawie ćwicze­
nia Johna Wallena, jest pokazanie, jak niejasne bywa wyrażanie
uczuć bez słów. Poniżej przedstawiono kilka sytuacji. W każdej
z nich ma miejsce wyrażanie uczuć poprzez jakieś niewerbalne
.zachowanie. Procedura ćwiczenia jest następująca:
1. Podzielcie się na trzyosobowe grupy.
2. Dla każdej sytuacji określ dwa różne uczucia danej osoby,
które mogłyby- spowodować takie, jak opisano, objawy.
3. Porównajśswoje odpowiedzi z odpowiedziami innych człon­
ków twojej trójki. Porozmawiajcie, aż będziecie rozumieli nawza­
jem swoje odpowiedzi.
4. W całej grupie podzielcie się swoimi odczuciami i reakcjami
na to ćwiczenie. Czego się nauczyliście? Jak byście postąpili,
gdyby ktoś z grupy zachował się tak, jak ludzie w opisywanych
sytuacjach? Czy zdarza się, że niewerbalne wyrażanie uczuć
jest skuteczniejsze niż werbalne opisywanie ich?
1. Monika, która w grupie dużo mówiła, nagle zrobiła się
milcząca. Opisz dwa uczucia, które mogłyby to spowodować.
a _________________________________________ _____________
b______________________________________________________
2. Lucyna bez wyjaśnienia nagle zmieniła temat dyskusji w
grupie. Jakie dwa różne uczucia mogą być przyczyną takiej
zmiany tematu?
a ______________________________________________________
b__________________________________ ___________________
3. Jurek za każdym razem, kiedy coś mówi w grupie, patrzy
na prowadzącego. Jakie mogą być dwa różne uczucia, które
sprawiają, że Jurek patrzy na niego tak uważnie?
117 N iew erb aln e w yrażanie u czu ć
 a .______________________________________________________
b .___________ __________________________________________
4. Podczas toczącej się w grupie dyskusji Małgosia staje się
coraz bardziej napięta i niespokojna. Wreszcie, nagle się zrywa
i bez słowa wychodzi z pokoju. Opisz dwa różne uczucia, które
mogły spowodować, że Małgosia wyszła.
a .______________________________________________________
b .______________________________________________________
5. Romek na serio opisywał bójkę, jaką stoczył z kolegą. W
_. trąkcię_tggo opowiadania Jaś zaczął się śmiać-.Opisz dwa różne
uczucia, które mogły spowodować śmiech Janka.
a .______________________________________________________
b .__________ _________________________________________ _
tłum aczenie sobie sygnałów niewerbalnych
od innych osób
Celem tego ćwiczenia jest: 1) przedstawienie niejasności
-komunikowania uczuć poprzez-sygnały niewerbalne, 2) pokazanie
jak wiele różnych reakcji uczuciowych może spowodować ten
sam sygnał. Potrzebne będzie pięć —dziesięć ilustracji wyciętych
z czasopism. Na każdej ilustracji powinna być co najmniej jedna
osoba wyrażająca jakieś uczucia. Postępowanie jest następujące:
1. Ponumeruj ilustracje. Pokaż je grupie.
2. Każda osoba odpowiada przy każdej ilustracji na następujące
pytania:
a. Co czują osoby na zdjęciu?
b. Co ty czujesz, patrząc na to?
3. Następnie podziel się z całą grupą swoimi odpowiedziami
do każdej ilustracji.
a. Jak dalece wasza interpretacja uczuć osób na zdjęciach
była podobna?
b. Jak dalece podobne były wasze uczucia przy oglądaniu
zdjęć?
c. Co sprawia, że te ilustracje są tak niejasne (jeśli okazało
się, że wasze odpowiedzi nie były podobne)?
d. Czy różni ludzie mogą rozumieć twoje sygnały niewerbalne
na tak wiele sposobów, jak grupa tłumaczyła sobie niewerbalne
oznaki u osób na ilustracjach?
W yrażanie u czu ć i myśli 118
ja k objawiasz sw oje uczucia?
To ćwiczenie, które powstało na podstawie ćwiczenia Johna
W allena, ma zwiększyć twoją świadomość dotyczącą sposobów,
w jakie objawiasz swoje uczucia. Poniżej podana jest lista uczuć,
zapew ne ci znanych. Przy każdym z nich masz wskazać dwa
różne sposoby, w jakie okazujesz podobne uczucia. Pierwsza
odpowiedź to coś, co powiedziałbyś. Druga to sposób, w jaki
wyraziłbyś te uczucia poprzez działanie i bez słów. Procedura
postępowania jest następująca.
1. Podzielcie się na trzyosobowe grupy.
— ~ 2; Napiszcie swoje odpowiedzi do danych sytuacji.
3 . Porównaj swoje odpowiedzi z odpowiedziami innych osób
z twojej trójki. Porozmawiajcie, aż zrozumiecie nawzajem swoje
odpowiedzi. Potem przedyskutujcie:
a. Czego nauczyłeś się o tym, jak objawiasz swoje uczucia?
b. Jaka zmiana twoich stałych sposobów wyrażania uczuć
byłaby korzystna?
Ci Jaka zmiana stałych sposobów wyrażania przez każdego
' r — z w as swoich uczuć-byłaby korzystna?
c. Jaka zmiana stałych sposobów wyrażania przez każdego
z was swoich uczuć byłaby korzystna?
4. W całej grupie podzielcie się swoimi odczuciami i reakcjami
na to ćwiczenie. Później wymieńcie tyle zasad konstruktywnego
w yrażania uczuć, ile wam przychodzi do głowy:
a ______________________________________________________
b ______________________________________________________
c . ______________________________
d ______________________________________________________
e --------------------------------------------------------------------------------------------
f______________________________ _________________________
1. Kiedy znudzi cię dyskusja, jak zwykle wyrażasz to uczucie?
Używając słó w :________________________________________
Bez słów: ________________________________________
2 . Kiedy ktoś, \L kim chcesz budować bliższy związek, rozgniewa
się, jak zwykle wyrażasz to uczucie?
Używając słó w :________________________________________
Bez słów:______ ________________________________________
3. Kiedy ktoś mówi albo robi coś, co bardzo rani twoje uczucia,
jak to zwykle okazujesz?
Używając s łó w :________________________________________
Bez słów: ______________ _________________________
4. Znajomy prosi cię, żebyś zrobił coś, czego jak się obawiasz,
119 N iew erb aln e w yrażanie u czu ć
 nie potrafisz zrobić dobrze. Chcesz jednak ukryć te obawy. Jak 1. Podzielcie się na pary. Oznaczcie jedną osobę jako A,
okazujesz swoje uczucia? drugą jako B.
Używając s łó w :________________________________________ 2. Osoba A opowiada trzy rzeczy o swoim dzieciństwie w
Bez stów: _ _ _____________________________________ ciepły sposób. Później mówi trzy rzeczy o swoim dzieciństwie
5. Czujesz przywiązanie i skłonność do kogoś, ale nie jesteś chłodno.
pewny, czy uczucia są odwzajemnione. Jak wyrażasz to, co 3. Osoba B daje jej informację zwrotną o tym, jak dobrze udało
czujesz? jej się odegrać niewerbalne wyrażanie ciepła i chłodu.
Używając słó w :________________________________________ 4. Odwróćcie role i powtórzcie punkty 2 i 3.
Bez słów: ______________ _________________________ 5. Znajdź nowego partnera. Powtórz z nim punkty 2 i 3. Tym
6 . Twój przyjaciel na długo wyjeżdża z miasta i czujesz się razem mówcie o cechach osoby, którą chcielibyście mieć za
-samotny i opuszczony. Jak wyraziłbyś te uczucia? przyjaciela.- - ........
Używając s łó w :__________________ ______________________ 6 . Znajdź nowego partnera. Powtórz z nim punkty 2 i 3.
Bez słów: ______ _________________________________ _ Mówcie o tym, co moglibyście zrobić, żeby poprawić wasze
stosunki.
7. Omówcie ćwiczenie w całej grupie.
użycie sygnałów niewerbalnych do okazywania ciepła a. Czy odgrywanie ciepła i chłodu jest łatwe? Dlaczego tak,
i chłodu albo, dlaczego nie?
T o ćwiczenie ma żwięksżyć twoje umiejętności używania b. W jakim stopniu każdy z was opanował sztukę-niewer^-
znaków niewerbalnych do okazywania ciepła.-Po to, żebyś słę halnego, wyrażania ciepła i chłodu? __________________ _______
zorientował, które z niewerbalnych sygnałów wyrażają ciepło, c. Czy są jeszcze inne sposoby niewerbalnego wyrażania
będziesz proszony również o odgrywanie okazywania chłodu. ciepła?
Oto niektóre sygnały, wskazujące ciepło i chłód: d. Jakie jest wasze poczucie i wasze reakcje na to ćwiczenie?
8 . Niech w grupie każdy każdemu da informację zwrotną o jego
Sygnał Ciepło Chłód typowych komunikatach -niewerbalnych. Jak byście opisali na­
wzajem swoje niewerbalne zachowania? Co jest najbardziej
Ton głosu łagodny twardy charakterystyczne dla każdej z osób? Gdybyś miał każdemu
zaproponować jedną zmianę w jego zachowaniu, co by to było?
Wyraz twarzy uśmiech, uwaga kamienny,surowy, Wyrażanie ciepła jest podstawową umiejętnością do budowy
obojętny i utrzymywania satysfakcjonujących związków. Jak nic innego —
ciepło oznajmia o sympatii, zainteresowaniu i akceptacji dla innej
Postawa zwrócona do drugiej osoby, odwrócona od drugiej osoby. Powinieneś ćwiczyć niewerbalne wyrażanie ciepła, aż
swobodna osoby, napięta nabierzesz pewności, że możesz je sprawnie zakomunikować,
Kontakt wzrokowy
kiedy zechcesz.
patrzenie w oczy unikanie spojrzenia w oczy

Dotykanie łagodpe dotykanie unikanie dotknięcia

gra w karty służąca ćwiczeniu niewerbalnego po­
rozum iew ania się
Gesty otwarte, zapraszające zamknięte, utrzymujące Jest to gra w niewerbalne okazywanie uczuć. Usiądźcie w
dystans, czujne kółku na podłodze (nie siadajcie przy stole). Rozdajcie talię
zwyczajnych kart do gry tak, żeby wszyscy mieli tyle samo kart
- Odległość w przestrzeni bliska daleka i żeby co najmniej trzy karty zostały na kupce. Kupka leży na
środku koszulką do góry. Wygrywa ten, kto pierwszy pozbędzie
się wszystkich swoich kart. Pozbywasz się kart, poprawnie nazy­
Postępowanie przy tym ćwiczeniu jest następujące: w ając emocje wyrażane przez innych graczy i wyraźnie komu-

W yrażanie u czu ć i m y ś li ,______________________________ >21 N iew erb aln e w yrażanie u czu ć

 nikując emocje. Gracze po kolei wyrażają jakieś uczucia. Jako jeśli twoim zdaniem wskazuje serdeczność, i W —jeśli wrogość.
pierwszy, gracz po lewej stronie rozdającego wybiera jedną ze Potem sprawdź swoje odpowiedzi na str. 125.
swoich kart i kładzie ją koszulką do góry przed sobą. Teraz Przemyśl każdą błędną odpowiedź, aż będziesz pewny, że
wyraża uczucia; pozostali gracze mają poprawnie określić, jakie zrozumiałeś błąd.
to uczucia. Przedstawia je dana karta {patrz niżej). Wszyscy ______ 1. Patrzy wprost na drugą osobę; obdarza ją swoją
sprawdzają, czy mają w ręku kartę, która odpowiada przed­ niepodzielną uwagą.
stawionym właśnie uczuciom. Jeśli tak, kładą tę kartę (lub karty) 2. Proponuje papierosa, kawę, przysługi.
koszulką do góry przed sobą. Jeśli nie, pasują. Kiedy już wyłożono 3. Jeśli w ogóle wita się z kimś, zrobi to w zimny
karty, wszystkie naraz się odwraca. Jeśli co najmniej jeden z formalny sposób (nie podaje ręki, nie zwraca się po imieniu,
odbiorców ma tę samą kartę, co “wyraziciel”, ten kładzie swoją itd.).
kartę na wszystkie wyłożone karty tej samej wartości koszulkami .... ____ 4. Dobrodusznie żartuje (na.przykład-z samego sie­
do góry na spód kupki. Ci z graczy, którzy położyli niewłaściwe bie albo w miły sposób żartuje z kogoś innego).
karty, zabierają je z powrotem i biorą dodatkową kartę z wierzchu 5. Przypatruje się komuś.
kupki. Bierze się z kupki tyle samo kart, ile się położyło przed 6. Mówi ostrym głosem.
sobą. Jednakże, jeśli żaden z graczy nie położył tej samej karty, 7. Zwraca się po imieniu.
co “wyraziciel”, znaczy to, że nie udało mu się okazać danego 8. Fizycznie znieważa inną osobę (potrąca, popy­
uczucia; zabiera swoją kartę z powrotem i bierze karną kartę z cha).
kupki.-W tym-wypadku odbiorcy zabierajcież swoje karty, ale nie _ _ _ _ _ 9. Ziewa i w inny sposób okazuje znudzenie.
bjorą„karnych.___________________ _ ... 10. Jęst spokojny, odprężony, nie okazuje napięcia,
Jeżeli masz dwie albo trzy karty tego samego uczucia, nie objawia nerwowych nawyków.
odgrywając to uczucie musisz zagrać wszystkimi tego typu kartami 1 1 . Krytykuje czyjeś wypowiedzi, osiągnięcia, pocho­
jednocześnie. I jako “wyraziciel”, i jako odbiorca możesz pozbyć dzenie, rodzinne miasto, szkołę, itd.
się dwóch czy trzech kart albo będziesz zmuszony wziąć dwie 12. Łapie inną osobę za słówka (np. “Przed chwilą
albo trzy karne. mówiłeś (w odpowiedzi na podchwytliwe pytanie)... A teraz sam
G ra c z w y ra ża ją c y uczucia m oże u żyw ać w szystkich sobie zaprzeczasz”).
niewerbalnych zachowań, jakich chce, aby wyraźnie okazać 13. Uśmiecha się uprzejmie.
odtwarzane przez siebie uczucia; nie może używać głosu. Nie 14. Siada blisko drugiej osoby.
wolno powiedzieć ani słowa. Możecie używać rąk, głowy, całego 15. Cały czas przerywa.
ciała, możecie w to wciągnąć innych graczy, dotykając ich czy _____ 16. Nachyla się do drugiej osoby, czym okazuje swoje
włączając w niewerbalny kontakt. zainteresowanie.
Każda karta przedstawia inne uczucie. Oto one: 17. W yraża swe ciepłe uczucia przez niezobo­
2 -zadowolenie 6 - rozczarowanie 10 - nadzieja
wiązujące dotknięcia (np. przyjaźnię klepie po plecach, szturcha
3 -wstyd 7 - samotność walet - szczęście w ramię).
4 -obojętność 8 - smutek dama -radość 18. Dba o wygodę innej osoby (np. odbiera od niej
5 -strach 9 - złość król - ciepło
płaszcz, ustępuje lepszego krzesła, zamyka okno, pyta o pozwo­
as - miiość. lenie nim zapali).
19. Siada dość daleko.
20. Sprowadza do absurdu czyjeś wypowiedzi.
oznaki, po których można rozpoznać 21. Zwierza innej osobie sprawy intymne.
serdeczność i wrogość _ _ _ _ _ 22. Próbuje otumanić, używając przesadnie intelek­
To ćwiczenie jest okazją do sprawdzenia, czy widzicie różnicę tualnych albo innych nieznanych wyrażeń.
pomiędzy komunikatami wskazującymi serdeczność i wrogość. 23. Robi kąśliwe, ironiczne uwagi.
Poniżej podano 38 komunikatów. Wpisz przy każdym z nich S, 24. Mówi rzeczy zachęcające, dodające otuchy.

W yrażanie u czu ć i m yśli 122 123 N iew erb aln e w yrażanie u czu ć
 25. Robi uwagi ad hominem (np. “Właśnie takiej głupiej
uwagi spodziewałem się po kimś takim, jak ty”).
26. Ignoruje drugą osobę (patrzy gdzie indziej,
wygląda przez okno, ciągle zerka na zegarek, przekłada papiery
na biurku).
27. Chwali i podziwia coś, co ktoś inny powiedział
albo zrobił.
28. Daje do zrozumienia, że chciałby znowu zobaczyć
się i pomówić z drugą osobą.
29. Używa żargonu rozmówcy.
30. Ma otwarty i przystępny wyraz twarzy.
31. Nabija się i dokucza komuś innemu.
32. Uprzejmie wita inną osobę.
33. Uśmiecha się, kiedy ktoś robi dowcipną uwagę.
34. M a chłodny, odpychający wyraz twarzy (na przy­
kład zaciśnięte szczęki, nieobecne, puste spojrzenie).
■ 35. Opowiada z zapałem o czyjchś zainteresowaniach
i zajęciach.
36. Oznajmia swoją sympatię.
37. Okazuje rezerwę i niechęć, kiedy mu się zadaje
osobiste pytanie; nie ryzykuje uwikłania w sprawy interper­
sonalne.
.______ 38. Wprost i otwarcie odpowiada osobie, która chce
poznać jego opinie, postawy, uczucia i system wartości.
znaczenie spójności sygnałów werbalnych,
niewerbalnych i zawartych w zachowaniu przy
kom unikowaniu uczuć
Nie sposób przesadzić z podkreślaniem, jak ważne jest dla
komunikowania uczuć, żeby werbalne, niewerbalne i zawarte w
zachowaniu informacje były spójne. Jeżeli chcesz okazać ciepło,
twoje słowa, wyraz twarzy, ton, brzmienie głosu, gest i tak dalej,
i twoje zachowanie —wszystko to musi wyrażać ciepło. Sprzeczne
informacje mówią innej osobie tylko tyle, że nie zasługujesz na
zaufanie, w prawiają ją w niepokój o jej stosunki z tobą.
Psychologowie stwierdzili, że otrzymywanie przez długi czas
sprzecznych komunikatów werbalnych i niewerbalnych od kogoś,
kogo kochasz, może spowodować chorobę umysłową. Jeśli
chcesz, żeby druga osoba wierzyła, że objawy twoich uczuć są
prawdziwe i szczere — werbalne, niewerbalne i zaw arte w
zachowaniu sygnały muszą być zgodne. Jest to równie prawdziwe
w odniesieniu do takich uczuć jak złość, jak i do uczuć takich,
jak ciepło.
W yrażanie u czuć i m yśli 124
lista umiejętności
1. W skaż, które z poniższych um iejętności opanowałeś:
Używanie sygnałów niewerbalnych do ujawniania
uczuć.
Świadomość tego, jak wyrażasz swoje uczucia bez
słów.
Utrzymywanie spójności w wyrażaniu uczuć komuni­
katami werbalnymi, niewerbalnymi i zawartymi w zachowaniu.
Używanie niewerbalnych sygnałów do okazywania
ciepła.
2. M usisz popracować" n ad :
Używaniem sygnałów niewerbalnych do objawiania
uczuć.
Świadomością tego, jak wyrażasz swoje uczucia bez
słów.
Utrzymaniem spójności w wyrażaniu uczuć komuni­
katami werbalnymi, niewerbalnymi i zawartymi w zachowaniu.
Używaniem niewerbalnych sygnałów do okazywania
ciepła. - ------ -
odpowiedzi
str. 116-117: 1 -b 2 -b 3 - a 4 -a ,c ,e 5-b.
•*fc
str. 123-124: Oznaki przywiązania ¡¿wrogości
1 -S , 2—S, 3—W, 4—S, 5—W, 6- W , 7 -S , 8-W , 9 -W , 1 0 -S , 1 1 -W ,
12—W, 13—S, 14—S, 15—W, 16—S, 17-S , 1 8 -S , 19-W , 2 0 -W ,
21- S , 22—W, 23—W, 24—S, 2 5 -W , 26-W , 2 7 -S , 2 8 -S , 2 9 -S ,
30—S, 31-W , 32—S, 33—S, 3 4 -W , 3 5 -S , 3 6 -S , 3 7 -W , 3 8 -S .
125 N iew erb aln e w yrażan ie u czu ć
DfODłd©D>|D ! OIUDßDUJOd
.«a r-o m o c n © sposoby słuchania
i odpow iadania

Jak reagujesz na troski i kłopoty innego człowieka? Kiedy ktoś

opowiada o czymś, co jest dla niego bardzo smutne albo niepo­
kojące, co powiedzieć, żeby mu pomóc? Jaka jest odpowiedź,
która pomogłaby temu komuś rozwiązać jego problemy albo
rozjaśnić uczucia i zarazem przyczyniłaby się dg umocnienia
związku między wami?

odpowiadanie na kłopoty innego człowieka

Może najważniejszą rzeczą, o której powinieneś pamiętać, jest
ta, że nie rozwiążesz problemów innego człowieka za niego.
Niezależnie od tego, jak dobrze wiesz, co trzeba zrobić i jak
dobrze rozumiesz jego problemy, ten drugi musi sam postanowić,
co zrobi i zdobyć własny wgląd w sytuację i w samego siebie. Jak
więc odpowiadać, żeby być pewnym, że człowiek sam dojdzie do
decyzji i uzyska taki wgląd w swoje sprawy, który będzie jego
własnego autorstwa?
Dwa czynniki wpływają na skuteczność odpowiedzi: 1) intencje,
z jakimi odbiorca jej udziela i 2) forma samej odpowiedzi. Poniższe
ćwiczenia zajmują się obiema sprawami. Z tych dwóch intencje
odbiorcy są tym szczególnym czynnikiem, który najmocniej wpływa
na zdolność rozwiązywania swoich problemów przez nadawcę.

1 2 9 ___________________________Pomocne sposoby s/ucban/a/ocfpomac/anfa

Pierwsze ćwiczenie ma na celu pokazać postawy, z jakimi można
odpowiadać komuś, kto prosi o pomoc w swoich kłopotach i
troskach.
• S P R A W D Ź, jak zrozumiałeś materiał tej części, odpowiadając
na pytania (odpowiedzi na str. 148):
1 . O czym m usisz przede w szystkim pam iętać, udzielając
kom uś p o m o cy w jego kłopotach?
a. Ż e możesz te problemy za niego rozwiązać.
b. Że nie możesz tych problemów za niego rozwiązać.
c: Ż e o n może pomóc tobie w rozwiązywaniu twoich problemów.
d. Ż e on nie może mieć żadnych problemów.
2. Jakie d w a czynniki najm ocniej w pływ ają na skuteczność
o d p o w ied zi?
a. Postawa, z jaką odbiorca udziela odpowiedzi.
b. Postawa odbiorcy, kiedy powtarza później kolegom całą
rozmowę.
c. Ubranie odpowiedzi w słowa!
d. Odpowiedzi, których odbiorca nie wybrał spośród wszystkich
możliwych .
ćw iczenie ze sposobów słuchania
i odpow iadania
Ćwiczenie to ma na celu 1 ) stworzenie ci okazji do identyfikacji
twego systemu odpowiadania; 2) zapoznanie się z różnymi moż­
liwymi rodzajami odpowiedzi stosowanych w sytuacji, gdy na­
dawca komunikuje potrzebę pomocy; 3) sprawdzenie, kiedy każdy
z podanych rodzajów odpowiedzi może być najefektywniejszy w
pomaganiu drugiej osobie w jej problemach i budowaniu bliższego
związku. Ogólne zasady postępowania będą takie:
1. Każdy wypełnia Kwestionariusz stylów słuchania i odpo­
wiadania. Szczegółowe instrukcje zawarte są w Arkuszu Od­
powiedzi I, (str.G).
2. Określ, jakie intencje kryją się za każdą z odpowiedzi w
kwestionariuszu. Szczegółowe instrukcje zawarte są w Arkuszu
Odpowiedzi II, (str.H).
3. Podlicz Arkusz Odpowiedzi I, używając Klucza (str.l). Wpisz,
ile razy użyłeś każdego rodzaju odpowiedzi we właściwym miejscu
Arkusza Odpowiedzi I.
4. Podzielcie się na trójki i sprawdźcie Arkusz Odpowiedzi II.
Przedyskutujcie każdą odpowiedź, aż wszyscy ją będą rozumieli.
Po/nagan/e /akceptacja
130
5. W Tabeli 1. (str.137) zaznacz, ile razy każdy członek grupy
użył każdego z typów odpowiedzi.
6 . Zastosuj pytania ze str.137 do dyskusji nad wynikami,
zestawionymi w Tabeli 1.
kwestionariusz stylów słuchania
i odpowiadania
W ćwiczeniu 1 tym zaprezentowano szereg wypowiedzi. W
każdej z nich jakaś osoba daje wyraz sytuacji, z którą się boryka.
Nie ma wcale ałbo prawie wcale informacji o charakterze mówiącej
osoby. Po każdej wypowiedzi następuje pięć możliwych odpowie­
dzi. Postępuj według instrukcji podanej w Arkuszu Odpowiedzi I.
1. Dziewczyna: ‘Słuchaj, ja nienawidzę m ojego ojca. Nienawidzęi
Nienawidzę! A zupełnie nie mam powodu. Jest psychologiem - dobrym
i sprawiedliwym człowiekiem. Nigdy mnie nie uderzył - a ja m am to
przerażajgce uczucie - i czuję się tak strasznie, bo - nie m am do tego
powodów. To grzech nienawidzieć ojca - ja k się nie m a do tego
żadnych prawdziwych powodów. Ja, mnie to dręczy'.
1. Nie potępiam cię za to, że nie możesz sobie wyobrazić, co
on takiego ci zrobił. I w związku z tym, chociaż ty widzisz tylko
swoją nienawiść, ja jestem pewien, że pod tym kryje się także
miłość, i to gra rolę w twoim poczuciu winy.
2. Niedawno temu czułem coś takiego, tylko że nienawidziłem
swojej matki. Myślę, że to się często zdarza. Przez jakiś czas po
prostu jej unikałem, aż wszystko wróciło do normy i teraz jest w
porządku.
3. To rzeczywiście dziwne, że tak czujesz. Musisz to jakoś
doprowadzić do porządku. Dobre stosunki z ojcem to ważna
sprawa.
4. Martwisz się tym, że nienawidzisz swojego ojca bez powodu
i zarazem masz poczucie grzechu z powodu swoich uczuć.
£> 5. A jaki jest twój ojciec? Mówisz, że nigdy cię nie uderzył, ale
m oże ci nie pozwalał na wiele rzeczy, na które miałaś ochotę. Co
0 tym myślisz?
2. Chłopak: “Mam bardzo dziwne uczucie. He razy zdarza m i się coś
dobrego - ja w to p o prostu nie wierzę. Zachowuję się tak, ja kb y nic się
nie stało. To mnie niepokoi. Chciałem się spotkać z M artą - przez całe
tygodnie zbierałem się na odwagę, żeby się z nią umówić, ona się
zgodziła - a ja nie mogłem w to uwierzyć. Nie m ogłem w to uwierzyć
do tego stopnia, że nie poszedłem na spotkanie".
1 ćwiczenie to zaadaptowano z publikacji E.H.Porter, jr. "Therapeutic Counseling", Boston 1950, s. 10 - 24.
131 Pomocne sposoby s/uctian/a/bc/pomac/an/a
 1. Musisz sobie z tym poradzić i nabrać bardziej realistycznego
pojęcia o kobietach. One przecież są też ludźmi i chcą chodzić
na randki, tak samo jak ty.
- 2. Po prostu nie wydaje ci się to rzeczywiste, kiedy ci się zdarza
coś dobrego?
3. Prawdopodobnie tak silnie sobie wmówiłeś, że nic dobrego
nie może ci się wydarzyć, że kiedy to się zdarza, wydaje ci się
nierealne.
4. Może to poczucie nierzeczywistości ma związek z jakąś
szczególną dziedziną twojego życia. Co masz na myśli mówiąc:
“Ile razy zdarza mi się coś dobrego”?
5. To nic poważnego. Wielu ludzi ma takie uczucia, przejdzie ci.
3. Chłopak: 'Postanowiłem zajść wysoko. Nie boję się ciężkiej pracy.
Nie boję się dostać w kość: jeśli widzę przed sobą swój cel. I nie przeraża
mnie, że może to stać się kosztem tych kilku osób, które m ogą m i stanąć
na drodze, ponieważ je st to dla mnie tak ważne. Nie wystarczy m i
przeciętność. Nie, ja chcę b yć kimś".
- 1. Widzisz siebie jako naprawdę ambitną osobę, prawda?
2rM usisz po prostu być “na samej-górzu,-niezależnie od tego,
co możesz przez to zrobić innym osobom.
3. Dlaczego wydaje ci się tak ważne, żeby zajść wysoko?
4. Poddaj się jakimś testom, żeby sprawdzić, w jakiej dziedzinie
byłbyś najlepszy. To by mogło być pożyteczne, chociaż założę
się, że z taką energią dasz sobie radę na wielu polach.
5. Zdecydowanie zawsze jest cenne. Ale czy jesteś pewny, że
mówiłeś to poważnie, że nie masz nic przeciwko temu, aby stało
się to kosztem tych, którzy staną ci na drodze? Czy nie kryje się
w tym jakiś problem?
4. Dziewczyna: 'Boję się być sama. Naprawdę. Boję się, że się zabiję
i nie chcę tego zrobić, ale jestem w tak złym stanie. Łapie mnie straszliwy
lęk - nierzeczywisty, ale prawdziwy. Boję się tak, że m ogłabym krzyczeć.
Chcę wyjść i boję się sama siebie - i boję się iść do lekarza. Boję się, że
m i pow ie, że mam raka. M oja m atka m iała raka. i m oja b a b cia też, i
m oja ciotka. Żyję z tym ca łe moje życie i to je st piekło. Kiedy pierwszy
raz to się zdarzyło, zobacz, spociłam się o d samego m ówienia o tym.
Nie m ogę iść z tym do ojca. Boże, czy je st dla mnie jakiś ratuneki"
1. A czy poza tym strachem masz jakieś objawy raka?
' 2. Ten straszliwy lęk po prostu nigdy cię nie opuszcza.
3. Jeżeli w ogóle jest jakiś powód, żeby myśleć, że masz raka,
powinnaś naprawdę spróbować opanować swój strach na tyle,
żeby iść do lekarza na badania. Nie ma sensu się martwić na
próżno, a jeśli masz raka nie można tracić czasu.
Pomaganie /akceptacya 132
4. Kiedy tylko cię napadnie taki strach, zadzwoń do mnie. Nie
twierdzę, że ci zdołam pomóc, ale może lepiej się poczujesz.
5. Boisz się, że masz raka, bo wiele osób z rodziny go miało,
i pozwalasz temu lękowi wkradać się we wszystkie twoje sprawy.
5. Dziewczyna: ' Całe życie mieszkam w tym mieście, a w tym samym
dom u przez siedem la t i nikogo tu nie znam. W szkole p o prostu nie
potrafię się z nikim zaprzyjaźnić. Próbuję być m iła dla innych, ale w
środku źle się z tym czuję. A potem mówię sobie, że m i nie zależy. Na
ludziach nie można polegać, każdy dba tylko o siebie, nie potrzebuję
żadnych przyjaciół, i czasem naprawdę w to wierzę
1. Posłuchaj, ćo możemy zrobić. Zapisz się dó mojego klubu.
Nasza grupa jest mała i potrzebujemy więcej osób. Jeździmy tam
konno i tak dalej, więc nawet jeśli będziesz się na początku bała
zawierać znajomości, to przynajmniej będziesz miała rozrywkę.
2 . Kiedy poznajesz kogoś, co robisz? Co mu mówisz?
- 3. To już trwa tak długo, że prawie w to uwierzyłaś, prawda?
4. Może to, że nie chcesz mieć przyjaciół, jest przykrywką dla
czegoś innego.
5. Trudno-jest żyć bez przyjaciół. Ja bym nad tym naprawdę~
popracował. Możesz wiele zrobić, żeby się nauczyć zawierać
przyjaźnie, a im szybciej zaczniesz, tym lepiej.
6 . Chłopak (weteran): "Jaki to wszystko m a sens? Nikt z człowiekiem
nie postępuje fair i uczciwie. Faceci, którzy zostają w domu, ła pią
wszystkie najlepsze okazje. Korzystają z tego, że my pocim y się na
froncie. Nie znoszę tych gnojków, każdego z osobna. Wszyscy są
oszustami. A m oja dziewczyna. ‘ (długie milczenie).
1 . Zacząłeś coś mówić o swojej dziewczynie?
- 2. Myślisz, że oni cię wykorzystali i to cię naprawdę złości.
3. Jesteś obrażony na ludzi, którzy zostali w domu, bo im
zazdrościsz. Też wolałbyś móc zostać w domu.
4. Rozumiem, co czujesz, ale nie ruszysz z miejsca, jeśli sobie
z tym nie poradzisz.
5. Wielu ludzi przeżywa złość, czasami całkiem słusznie, ale
z czasem ci to przejdzie i znowu wszystko będzie dobrze.
7. Chłopak: "Słuchaj, jestem w diabelnych kłopotach! Kocham
napraw dę wspaniałą dziewczynę i ona mnie kocha. Jestem tego
pewny. Ale ja nie jestem je j wart. Nie mogę się z nią ożenić. Mam za sobą
wyrok. Ona o tym nie wie, ale kiedyś się to wyda. Nie. Nie m ogę się
ożenić i m ieć dzieci. Miałem wyrok i dla świata jest to dowód, że jestem
d o niczego'.
1. Byłoby nie w porządku ożenić się z nią i dopiero później
ujawnić swoją przeszłość. Musisz jej powiedzieć teraz.
133 Po/nocne sposoby s/ucban/a/odpow/adan/a
' 2. Boisz się powiedzieć jej o tym, bo mogłaby z tobą zerwać,
a tego byś nie zniósł.
3. Dlaczego jesteś przekonany, że ona nie umiałaby zaak­
ceptować ciebie, gdyby dowiedziała się o twojej przeszłości?
4. M oże gdybyś sprawił, żeby porozmawiała z przyjaciółmi,
umieliby ją przekonać, że przeszłość to przeszłość i nie musi
koniecznie zamykać przed wami szczęśliwej przyszłości.
5. Czy masz pewność, że nie jesteś jej wart?
8 . Dziewczyna {upośledzona fizycznie): "Me m ogę ro b ić żadnej
z tych rzeczy, które ro b i m oja siostra. Nie m ogę tańczyć, jeździć
konno i sp o tyka ć się ż chłopakam i. Jestem. Patrzę n a Karolinę i
c h c ia ła b y m b y ć w je j skórze. Nie masz p o ję c ia o uczuciach, które
sq g łę b o k o we m nie. C hciałabym ła d n ie się ubierać, ta k ja k ona,
w ychodzić z dom u, b a w ić się. Jestem o d tego w środku chora.
O na n ic n ie m oże n a to porad zić, ta ka się urodziła. A ja n ic nie
m ogę n a to porad zić, b o urodziłam się in n a i m am takie uczucia.
Kocham m o ją siostrę, napraw dę. A le p o prostu p ła c z ę ¡p ła c z ę , aż
się czuję chora. C hcę m ieć to, co inne dziewczyny. N ic n a to nie
p o ra d zę ^ je s te m tylko człowiekiem . Wiem, Źe la k ie uczucia to
grzech - a le ona m a wszystko, a ja nie mam. n ic '.
1. Skoro zdajesz sobie sprawę, że nie będziesz mogła robić
wielu rzeczy, które robi twoja siostra — to może są jakieś inne .a
rzeczy, które lubiłabyś robić?
2. Mogę zrozumieć, dlaczego jej zazdrościsz, ale ponieważ nie
możesz jej dorównać, szkoda energii na zawiść. Powinnaś się z
tym pogodzić i zabrać się do budowania swojego własnego życia.
> 3. Inaczej mówiąc, zazdrościsz siostrze, bo nie możesz jej
dorównać, i masz poczucie winy, bo ją także kochasz.
4. Jak na nią reagujesz i jak ona odnosi się do ciebie w takich
sytuacjach?
5. Mówisz jednym tchem, że zazdrościsz siostrze i że ją
kochasz. Twoje poczucie winy może pochodzić z tych sprzecznych
uczuć.
9. Chłopak: "Miesiqc temu skończyłem szkołę i pomyślałem sobie: Co
teraz? Szukałem p racy i tu nadziałem się na haczyk. Nie m ogłem się
zdecydow ać, co mam robić. Myślałem, że powinienem pójść na studia
albo, że ie p ie j b y było, gdybym się zaciqgnqt do marynarki, a potem
szukałem p ra cy i nic nie wyglqdafo na szczęśliwy wybór. Nic m i nie
pasow ało i czułem, ja k i to m a sens? Czy ja zaczynam wariować? Czy
zawsze b ę d ę w środku taki pogm atwany, żeby nie m óc zrobić kroku w
żadnq stronę?"
o1. Zastanawiasz się, o co w tym wszystkim chodzi?
Pomagan/e /akceptacja
134
2. Dlaczego zarazem chcesz i nie chcesz - może to jest klucz
do rozwiązania.
3. To jest coś takiego, co wielu ludziom się zdarza. Z czasem
to minie. W eź się za cokolwiek, póki nie rozjaśni ci się w głowie.
4. Nie musisz się rozstawać z tym pogmatwaniem i nawet ci
nie wolno. Żyjesz w chaosie, to prawda, ale jeśli naprawdę
zechcesz, założę się, że się z tego wygrzebiesz i spokojnie
ruszysz dalej. H
5. Jesteś rozbity i to cię wytrąca z równowagi. Myślę, że to się
zdarza, kiedy nagle okazuje się, że mamy podejmować decyzje
po długim czasie spędzonym w szkole, gdzie nawet drobne
decyzje podejmowane były za nas. '
10. Dziewczyna: ‘Nie m ogę poradzić sobie z m oim problem em
b e z pom ocy. P ytaj m nie i pow iedz, b o ja nie p o trd fię , napraw dę.
N ie m am p o ję c ia , ja k do tego podejść. Nie chcę. To je s t ta k ja k
w szkole, nie p o tra fię b yć sam odzielna, p o prostu nie m ogę. C hcę
że b y ktoś m i m ów ił, co m am ro b ić - w tedy to nie m oja w ina, je śli
się nie uda. A nie u da się, b o ja nie wiem, ja k sobie d a ć ra d ę , czuję
-się ta k b e zra d n a '. ---------------------
1. Co masz na myśli, kiedy mówisz: ‘T o nie moja wina, kiedy
się nie uda, nawet jeśli powiedziano mi, co mam robić?”
- 2. Czujesz, że po prostu nie możesz nic zrobić bez pomocy?
3. To nie o to chodzi, że nie potrafisz być samodzielna —ty tylko
myślisz, że nie potrafisz. Powinnaś budować wiarę w siebie.
4. Możemy porozmawiać, a wtedy może przyjdą ci do głowy
jakieś pomysły, które pomogą ci w nauce.
5. Prawie we wszystkim, co robisz, potrzebujesz czyjejś pomocy,
prawda? I prawdopodobnie boisz się, kiedy ludzie zostawiają cię
samej sobie. Ale kiedy ktoś mówi ci, co robić, ty nie ponosisz
odpowiedzialności za skutki; kiedy się nie udaje, to nie jest twoja
wina - po prostu ktoś nie nauczył cię dość dobrze.
11. Chłopak: "Do naszej klasy przyszedł nowy. Zadziera nosa - na
wszystko m a odpowiedź. Myśli, że m a do przodu. Ale nie wie, kto je st
G eorge P.Quipenque! Przeskoczę g o '.
1. Uważasz, że musisz być najlepszy. Że naprawdę w ażne dla
ciebie jest, aby być tym lepszym.
2. Nieźle jest walczyć o pierwszeństwo, ale jeśli od początku
przyjąłeś wobec niego taką postawę, wszystko zepsujesz.
3. Stary, ty wiesz ile to cię będzie kosztować pracy i wkuwania?
Musisz uważać.
f 4. Ten chłopak tak na ciebie działa, że naprawdę chciałbyś go
zwyciężyć, prawda?
135 Pomocne sposoby s/uchan/a/ocfpomadan/a
 5. Poczekaj. Dlaczego to jest dla ciebie takie ważne, żeby go
prześcignąć?
12. Chłopak: "Kochałem się cztery razy łza każdym razem myślałem
«Stary to je st właśnie to!» Ale żadna z nich nie b yła taka, ja k ta
dziewczyna. Jest to najpiękniejsza dziewczyna,ja kq kiedykolwiek widziałeś
- a ja k tańczy! A ubiera się, ja kby m iała majątek. Jest nie z tego św iata!"
- 1. Jesteś naprawdę nią zachwycony, prawda?
2. Jaka ona jest w porównaniu z innymi twoimi dziewczynami?
Co czułeś do nich, zanim zacząłeś z nimi chodzić?
3. Jeśli jest choć trochę taka, jak ci się wydaje, to naprawdę
ci się udało. Może tym razem to coś poważnego.
4. Wydaje mi się dziwne, że za każdym razem czułeś to samo.
5. Zastanów się, co mówisz. Powody, dla których tak bardzo
przejmujesz się tą dziewczyną, są naprawdę powierzchowne.
intencje, jakie kryją się za odpowiedziam i
Zobaczysz teraz,jakie intencje kryją się u podstaw odpowiedzi
w powyższym kwestionariuszu. Osobę, która opowiada ó swoich
kłopotach, nazwiemy “nadawcą”; tego, kto odpowiada—“odbiorcą”.
Takich ukrytych intencji może być pięć:
O cena (O) - odpowiedź wskazuje, że odbiorca osądził, czy
kłopoty nadawcy są słuszne, właściwe, poważne i prawdziwe.
Odbiorca w jakiś sposób daje do zrozumienia, co nadawca może
lub powinien zrobić.
Interpretacja (I) — odpowiedź wskazuje, źe odbiorca chce
nauczyć nadawcę, powiedzieć mu, co ten problem znaczy, co
nadawca naprawdę czuje w tej sytuacji. Odbiorca daje poznać,
wyraźnie albo subtelnie, co nadawca może lub powinien myśleć.
W sp arcie (W) — odpowiedź wskazuje, że zamiarem odbiorcy
jest uspokoić, uśmierzyć, stłumić intensywność uczuć nadawcy.
Odbiorca daje do zrozumienia, że nadawca nie powinien czuć
tego, co czuje.
B adanie (B) - odpowiedź wskazuje, że odbiorca poszukuje
dalszych iriformacji, chce wywołać dyskusję według pewnego
planu, zadawać pytania. Daje do zrozumienia, żę nadawca
powinien albo może mieć korzyść z rozwijania tematu i dalszej
rozmowy.
R ozum ienie (R )—odpowiedź wskazuje, że odbiorca ma zamiar
jedynie zapytać, czy dokładnie zrozumiał: co nadawca powiedział,
co czuje wobec swoich problemów i jak je widzi.Jest tym samym,
co parafraza omawiana w rozdziale 1 . części drugiej.
Pomagan/e /akceptacja 136
Rodzaj odpowiedzi
Częstość
0 I w B R
0-2
3-5
6-8
9-12
Tabela 1. Częstość użycia każdego typu odpowiedzi przez członków grupy
Kiedy skończyliście sprawdzać oba Arkusze Odpowiedzi,
zaznaczcie, ile razy każdy z członków grupy użył każdego rodzaju
odpowiedzi. Przedyskutujcie w całej grupie wyniki zestawione w
Tabeli 1. i skutki płynące z użycia każdego stylu odpowiedzi.
Pomocą mogą być następujące pytania:
1. Jakie odpowiedzi były najczęściej używane przez członków
waszej grupy? .... . . .... ____ _____
2. Ile razy ty użyłeś każdego z poszczególnych stylów od­
powiedzi?
3. W jakich sytuacjach pragnąłbyś, aby przyjaciel, z którym
rozmawiasz o swoich kłopotach i problemach, używał poszcze­
gólnych stylów odpowiedzi?
4. W jakich sytuacjach każdy z poszczególnych stylów odpo­
wiedzi najlepiej pomaga drugiej osobie w jej problemach i kłopotach
oraz najbardziej sprzyja budowie waszego związku?
5. Jakie odpowiedzi najwięcej mówią o odbiorcy?
ćw iczenie pięciu odpowiedzi
W tym ćwiczeniu będziemy mieli możliwość wypróbowania
każdego z pięciu rodzajów odpowiedzi. Ćwiczenie składa się z
dwóch części: w pierwszej przedstawiony wam zostanie dany
problem - napisz, co byś odpowiedział, zakładając po kolei każdą
z pięciu intencji. W drugiej części ty i twój partner przedstawiacie
problemy i ćwiczycie udzielanie różnych odpowiedzi. Procedura
tego ćwiczenia jest następująca:
1. Przeczytaj poniższe urywki i napisz do nich odpowiedzi
pięciu rodzajów. Zrób to sam.
“Czasam i wpadam w taką depresję, że nie mogę tego
wytrzymać. Proszę, oto ja, mam 25 lat i ciągle jestem samotna.
Nie to, żebym nie miała okazji, ale nigdy naprawdę nie chciałam
wyjść za żadnego z chłopaków, z którym chodziłam. Wszystkie
137 ---------------------------- Pomocne sposoby s/uchan/a /odpomadan
 moje przyjaciółki powychodziły za mąż, a ja nie — nie mogę
zrozumieć, dlaczego. Czy coś jest ze mną nie w porządku?”
Odpowiedź oceniająca:____ _______________________________
Odpowiedź interpretująca: __________________________________
Odpowiedź wspierająca: _______________________ !_________
Odpowiedź badająca: ______________________________ __
Odpowiedź rozumiejąca: _________________________________
“Martwię się naprawdę o swoją przyjaciółkę Jankę. Zdaje mi
się, że ona nie bierze życia poważnie. Rzuciła szkołę, zaczęła
pracę i opuściła ją po tygodniu, pali trawę i zamierza wstąpić do
komuny. Naprawdę boję się, że wreszcie zmarnuje sobie życie.
Nie wiem, co powinnam zrobić”.
Odpowiedź o c e n i a j ą c a : ________________________________ _
Odpowiedź in te rp re tu ją c a :_________________________________
Odpowiedź w s p i e r a ją c a : ________________________________ _
Odpowiedź b a d a j ą c a : ________________________________ _
Odpowiedź ro z u m ie ją c a :_______________ __________________
“Chcę żebyś mLcoś. poradził co do .moich slasunków-.z Jolą.
O na traktuje to bardzo poważnie. Ale ja nawet nie wiem, czy ją
lubię. Spędzam y razem dużo czasu, cieszę -się, kiedy jestem z
nią, ale ona cały czas zmusza mnie, żebym nie spotykał się z
innymi dziewczynami i widywał się z nią częściej niż teraz. Nie
lubię być zmuszany; ale nie chcę jej robić przykrości i zrywać z
nią. Co byś zrobił?”
Odpowiedź oceniająca:_________________________________
Odpowiedź Interpretująca:_________________________________
Odpowiedź wspierająca:___________________________ .______
Odpowiedź badająca:______________________________'
Odpowiedź rozumiejąca:_________________________________
2. Podzielcie się na pary. Przedyskutujcie nawzajem swoje
odpowiedzi i zaproponujcie poprawki.
3. Pomyśl o czymś, co ci sprawia kłopot w pracy albo w szkole.
M oże to być problem poważny albo błahy. Każda z osób w parze
opowiada drugiej o swoim kłopocie. Odbiorca udziela następnie
odpowiedzi: oceniającej, interpretującej, wspierającej, badającej
i rozumiejącej.
4. Pomyśl o czymś, co ci sprawia kłopot w życiu rodzinnym.
M oże chodzić o coś drobnego albo ważnego. Każdy opowiada
o tym partnerowi. Odbiorca udziela pięciu odpowiedzi.
5. Pomyśl o czymś, co ci sprawia duży albo mały kłopot w
Pomagan/e /akceptacja
138
stosunkach z przyjacielem. Każdy opowiada o tym partnerowi.
Odbiorca udziela pięciu odpowiedzi.
6. Udzielcie sobie nawzajem w parach informacji zwrotnych o
tym, jak sobie radzicie z pięcioma sposobami odpowiadania,
omawianymi w tym rozdziale. Możecie dalej ćwiczyć odpowiedzi,
aż je opanujecie. Można to robić świadomie, używając ich w
codziennych rozmowach albo w parze z kimś z grupy, specjalnie
poświęcając czas na ćwiczenia, aż obaj opanujecie tę sztukę.
sposoby słuchania i odpowiadania
Ćwiczenie to oparte jest na pracy znanego psychologa Carla
Rogersa. Kilka lat temu prowadził on badania nad tym, jak ludzie
porozumiewają się ze sobą w sytuacji bezpośredniego kontaktu.
Odkrył, że kategorie wypowiedzi oceniającej, interpretującej,
wspierającej, badającej i rozumiejącej obejmują 80% wszystkich
wysyłanych przez ludzi komunikatów. Pozostałe 20% to wypo­
wiedzi przypadkowe i pozbawione większego znaczenia. Obser­
wując ludzi we wszystkich możliwych układach, ludzi interesu,
gospedynie-domowe, ludzi w towarzystwie, na zebraniach i tak.
dalej, odkrył, że ludzie używają odpowiedzi z następującą
częstotliwością: 1 ) oceniającej - najczęściej, 2) interpretującej —
na drugim miejscu, 3) wspierającej - jako trzeciej najpopu­
larniejszej z odpowiedzi, 4) badającej — jako czwartej i 5)
rozumiejącej — najrzadziej. Odkrył wreszcie, że jeśli ktoś używa
jakiegoś rodzaju odpowiedzi w 40% wypadków, innym wydaje
się, że on zawsze odpowiada w ten sposób. Jest to proces
nadmiernego upraszczania, podobny do tworzenia stereotypów.
Rodzaje odpowiedzi nie są same w sobie dobre ani złe.
Natomiast zbyt częste lub nie dość częste użycie którejś z
kategorii może być niefunkcjonalne, a błąd w rozpoznaniu, kiedy
dany typ odpowiedzi byłby stosowny, staje na przeszkodzie
udzielania pomocy w budowaniu prźyjaźni. Jeśli, odpowiadając
na powyższy kwestionariusz, używałeś tylko jednej albo dwu
rodzajów odpowiedzi, być może używasz ich za często, a innych
— nie dość często. Możesz temu zaradzić, jeśli poprawisz rozez­
nanie w swoich odpowiedziach i popracujesz nad biegłością w
Używaniu wszystkich pięciu rodzajów odpowiedzi.
Kiedy która z odpowiedzi będzie właściwa? Możesz sobie
wyrobić pogląd na to na podstawie własnego doświadczenia i
dyskusji w grupie. Jeśli chodzi o to, co jest właściwe we wczesnym
okresie budowania związku, największą uwagę należy zwracać
na odpowiedzi rozumiejące i oceniające. W odpowiedzi oceniającej
chodzi w gruncie rzeczy o to, że kiedy ktoś wysyła komunikat i
139 ___________ Pomocne sposobys/uchan/a /odpow/aefan/a
 ten komunikat jest parafrazowany w innych słowach, bez zmiany kiedy twoim zdaniem nadawca nie widzi całego znaczenia którejś
zasadniczego znaczenia — nadawca będzie dalej rozwijał swoje ze swoich wypowiedzi.
myśli albo głębiej badał uczucia i postawy zawarte w komunikacie, Odpowiedz] wspierające są pożyteczne, kiedy nadawca
rozpozna takie znaczenie swoich uczuć, których się poprzednio potrzebuje akceptacji albo dostatecznego poparcia, żeby
wypierał albo wyśle następny komunikat, bardziej dla niego spróbował zachowania, które rozwiązałoby jego kłopoty.
znaczący. Nawet jeśli odbiorca źle go zrozumiał i przedstawił Wreszcie odpowiedź interpretująca może się przydać do
błędną wersję jego myśli i uczuć, odpowiedź nadawcy wyjaśni przedstawienia drugiej osobie, jak jej zachowanie działa na
pomyłki, powodując zwiększenie dokładności i jasności komuni­ ciebie; będzie o tym mowa w rozdziale następnym. Umiejętnie,
kacji. uczciwie i z empatią zastosowana interpretacja może być
Poprzez odpowiedź rozumiejącą najłatwiej oznajmić nadawcy, potężnym źródłem rozwoju. Interpretacja prowadzi do wglądu,
że-słuGhacz interesuje się nim jakoczłowiekienvdokładnie rozumie wgląd zaś stanowi klucz do poprawy psychologicznego aspektu
to, co on mówi. Ta odpowiedź najsilniej też zachęca nadawcę do życia. Interpretacja jest formą konfrontacji.
dalszego i bardziej szczegółowego badania jego problemu.
Odpowiedź rozumiejąca jest także najkorzystniejsza, jeśli chodzi • SPRA W D Ź, jak zrozumiałeś ten materiał, odpowiadając na
0 to, żeby odbiorca zobaczył problemy nadawcy z jego punktu pytania (odpowiedzi na sfr. 148).
widzenia. Wiele kontaktów i rozmów toczy się o wiele lepiej, jeśli 1. Jakie pięć rodzajów w ypow iedzi stanow i 80% w ysyłanych
zaczynamy od odpowiedzi rozumiejących, zanim ustali się pewien m iędzy ludźm i kom unikatów?
— poziom zaufania; -potem można swobodniej używać innych ----------------- a — Oceniająca.
.rodzajów odpowiedzi. Sposób. postępowania z odpowiedzią ______ b. - Problematyczna. — i ------ --------
rozumiejącą jest bardzo prosty (patrz rozdział 1 . części drugiej) c. Interpretująca
1 każdy, kto włoży w to czas i wysiłek, może dobrze opanować d. Obojętna.
tę sztukę. e. Wspierająca.
Jak wspomniano w rozdziale 1. części drugiej, poważną f. Badająca. e
przeszkodą we wzajemnym rozumieniu jest naturalna skłonność g. Halucynogenna.
do wzajemnego osądzania, wartościowania, chwalenia i ganienia. h. Nudna.
Z tego powodu we wczesnej fazie rozwoju związku i w rozmowach i. Rozumiejąca,
o problemach nadawcy powinieneś zwykle unikać odpowiedzi j. Dowcipna.
wartościujących. Podstawową reakcją na sąd wartościujący jest 2. Jaka odpow iedź jest najlepsza w początkowych fazach
— inny'sąa'wartościujący (na przykład: “Mówisz, że nie mam racji, zw iązku?
ale ja myślę, że to ty nie masz, a ja mam”), przy czym obie strony a. Rozumiejąca.
patrzą na sprawę wyłącznie z własnego punktu widzenia. W b. Oceniająca.
sytuacjach, w których w grę wchodzą uczucia i emocje, na c. Nierealna.
przykład kiedy dyskutujecie o osobistym problemie, ta skłonność d. Nieoceniona.
\ do oceniania znacznie się zwiększa. Postaw obronnych i poczucia 3. Jaka odpow iedź jest najgorsza w początkow ych fazach
v zagrożenia można uniknąć, jeśli słuchacz udziela odpowiedzi zw iązku?
rozumiejącej, a nie oceniającej. Jednakże odpowiedzi oceniające a. Rozumiejąca.
mogą być pożyteczne, kiedy jesteś wyraźnie proszony o wyrażanie b. Oceniająca.
osądu albo kiedy chcesz dać poznać swój system wartości i c. Życiowa.
poglądy, d. Uszczypliwa.
Zdarza się, że ktoś chce porozmawiać o sprawie, której ty nie
rozumiesz. W takim wypadku pożyteczne mogą być odpowiedzi sform ułowanie trafnej' odpowiedzi rozumiejącej
n badające, żeby wyjaśnić, na czym polega problem, zanim udzielisz Drugim ważnym elementem słuchania ze zrozumieniem jest
v ^ odpdfóiedzi. Odpowiedzi badające mogą być pożyteczne wtedy, forma, jakiej używasz parafrazując komunikat nadawcy. T a forma

Pomagan/e /akceptac/a — _________________________ 140 141 Pomocne sposoby s/uchan/a /oc/pow/ac/anfa

 może być różna pod następującymi względami:
1. Zaw artość. Chodzi o konkretne użycie słów. Ciekawe, że
odpowiedzi, które są samym powtórzeniem wypowiedzi nadawcy,
nie komunikują, że nadawca został zrozumiany. Wydaje się, że
dokładne powtarzanie słów przeszkadza w komunikowaniu zro­
zumienia istotnego sensu wypowiedzi. Bardziej jest skuteczne,
jeśli odbiorca parafrazuje komunikat nadawcy własnymi słowami
i wyrażeniami.
2. G łębia. Chodzi o to, na ile odbiorca trafia swoją odpowiedzią
w ton komunikatu nadawcy. Nie należy odpowiadać lekko na
wypowiedź-poważfłą i n a odwrót, bardzo serio-ma błahą uwagę.
Ogólnie biorąc, najlepsze są odpowiedzi, które dokładnie trafiają
w głębię uczuć nadawcy albo prowadzą go na troszeczkę głębszy
poziom.
3. Znaczenie. Odbiorcy, który dokonuje parafrazy, może się
zdarzyć, że doda jakieś znaczenie, albo że jakieś opuści. Jest
kilka wyraźnych przyczyn dodawania znaczeń: 1 ) uzupełnienie
zdania-albo-m yśK' za nadawcę, -2) odpowiadanie - na te wątki,
.których nadawca użył tylko jako przykładu i 3) interpretowanie
znaczenia' komunikatu. Najpospolitszą przyczyną pominięcia
jakiegoś znaczenia jest odpowiadanie tylko na ostatnią kwestię,
jaką nadawca wypowiedział.
4. Język. Stylistyka odpowiedzi odbiorcy powinna służyć
wyłącznie precyzyjnemu porozumieniu.
W poniższym ćwiczeniu sklasyfikujemy odpowiedzi ze względu
na ich słowne brzmienie. Trzeba zrobić, co następuje:
1. Każdy wypełnia kwestionariusz formułowania odpowiedzi
rozumiejącej. Szczegółowe instrukcje są na Arkuszu Odpowiedzi
III (str.J).
2 . Przeczytaj opis rodzajów odpowiedzi rozumiejącej ze str.145-
146. Potem sklasyfikuj odpowiedzi po każdym punkcie kwes­
tionariusza wskazując, do jakiego typu należą. Szczegółowe
instrukcje są na Arkuszu Odpowiedzi IV (str.K).
3. Z a pomocą klucza (str.L), podlicz Arkusz Odpowiedzi III.
Wpisz we właściwym miejscu arkusza, ile razy użyłeś każdego
typu sformułowania.
4. Podzielcie się na trójki i sprawdźcie Arkusz Odpowiedzi IV,
dyskutując o każdym typie formułowania tak długo, aż wszyscy
go będą rozumieli.
5. W Tabeli 2 (str.146) zaznacz, ile razy każdy członek grupy
użył każdego z typów formułowania.
Pomaganie /akceptacja 142
6. Z a pomocą pytań, które znajdziecie na str.146, przedys­
kutujcie wyniki, zestawione w Tabeli 2->
ćw iczenie dokładnego rozumienia
W tym ćwiczeniu (opracowanym na podstawie E.H.Porter, jr.
"Therapeutic Counseling', Boston1950, s.37—40) znajdziesz dzie­
więć wypowiedzi młodego człowieka, który zwrócił się do przy­
jaciela po pomoc, bo nie udaje mu się utrzymać przy sobie żadnej
dziewczyny. Po każdej wypowiedzi są cztery możliwe odpowiedzi.
Rozważaj je wszystkie jako odpowiedzi niewiążące, jako pytanie
“Czy dokładnię cię zrożumiałemTCzy to miałeś na myśli ?” Poszukaj
szczegółowych instrukcji w Arkuszu Odpowiedzi (str.J i K).
13. “Zastanawiam się, czynie mógłbyś m i pom óc umówić sięzZośkg.
(Pauza). Jeślija się z nią umówię, po prostu wszystko spaprzę. Coś się nie
uda. W każdym razie znów będę sam siedział w dom u w sobotę".
1. Chcesz się umówić, ale boisz się, że coś ci nie wyjdzie.
2. Czujesz, że brakuje ci wiary we własne siły i że nie potrafisz
zatrzymać dziewczyny^ nawet jeśli uda j:i się z nią umówić.
37 Martwisz’ śię7 ze ”riie’ możesz zdobyć sobie dziewczyny i
szukasz u mnie pomocy?
4. Czujesz, że nie warto próbować znowu.
14^ “No tak, ja wiem, że to jest całkiem beznadziejne. Dni lecq; każdy
kogos ma, tylko ja nie. (Pauza). Mój ojciec mówi, że kiedy b ył w moim
wieku, m iał randkę co wieczór. (Pauza). Może ze m nq je st tak kiepsko,
b o nie jestem podobny do swojego starego?"
1. Czujesz, że to przekracza twoje możliwości, tak?
2. Czujesz, że nie masz dziewczyny przez swoją niezaradność,
tak?
3. Więc czujesz, że ta beznadziejność jest w tobie?
4. Inaczej mówiąc, czujesz się do niczego.
15. "Czy ty wiesz, co to za uczucie siedzieć co wieczór w dom u i nie
m ieć pojęcia, co robi twoja dziewczyna? Czy kiedyś zamiast iść na
studniówkę czytałeś bajki swojej m ałej siostrzyczce?"
1. To twoja urażona duma napełnia cię goryczą, tak?
2. Pytasz się, czy ja potrafię ocenić, jakie to jest upokarzające
doświadczenie?
3. Pytasz, czy kiedyś znalazłem się w takiej sytuacji?
4. Kiepsko jest tak opuszczać okazje do bycia z ludźmi.
16. ‘Co według ciebie powinienem zrobić - skoczyć z mostu czy
poszukać sobie innej dziewczyny, żeby jq też stracić?"
143 Pomocne sposobys/ucban/a/odpow/adan/a
 1. Nie ma z tego wyjścia.
2. Czy to znaczy, że już dałeś za wygraną?
3. Czujesz się zniechęcony, czy tak?
4. Chcesz wiedzieć, czy mogę coś na to poradzić?
17. "Wiesz, w zeszłym roku naprawdę myślałem, że je st w porządku.
Chodziłem z Hanią przez cztery miesiące, aż mnie rzuciła. Nawaliłem je j
- ale przecież ciebie to nie interesuje'. (Pauza).
1. Myślisz, że opowiadanie o tym może mnie tylko znudzić?
2. Przez jakiś czas sprawy wyglądały dobrze, a potem klapa
— czy tak? ,___________________ ______ _____________
3. Chciałbyś mi to opowiedzieć, ale nie wiesz, czy masz mówić
dalej?
4. Rozumiem, że doznałeś wielkiego zawodu.
18. "No więc, raz je j nawaliłem, b o m iałem o biad rodzinny. Nie
m ogłem je j złapać wcześniej I odw ołałem spotkanie w ostatniej chwili,
w ięc b y ła wściekła. Wkrótce potem znów byłem do wzięcia. (Pauza).
" Może b yły jeszcze in n e p o w o d yte g a zerwania, aie tcrje d n o a tkw iło m i
w pam ięci". ---------- --------
1. Inaczej mówiąc, chociaż mogło chodzić o inne rzeczy, ty
uważasz, że najważniejsze było to odwołanie ostatniej randki.
2 . Inaczej mówiąc, uważasz, że był bezpośredni związek
między tą odwołaną randką a zerwaniem.
3. Uważasz, że postąpiła z tobą nie w porządku i nie możesz
się pozbyć myśli o tym.
4. To jest ten powód, który ci utkwił w głowie, ale myślisz, że
mogły być też inne powody.
19. 'M oże ja p o prostu jestem do niczego. Chodzę z fajnym i
dziewczynami - aie zaraz pojaw ia się ten sam lęk, że ją stracę'.
1. Myślisz, że ten lęk przed stratą dziewczyny przyczynia się
do tego, że ją tracisz, tak?
2. Jak rozumiem, ten łęk przed stratą każe ci się zastanawiać,
czy z tobą nie jest aby coś nie w porządku.
3. Chodzisz z fajnymi dziewczynami, ale boisz się, że je
stracisz, tak?
4. Zastanawiasz się, czy coś tu jest nie w porządku.
20. (Ze złością). “Byłeś kiedyś zaplątany w coś takiego, z czego nie
m ogłeś się wygrzebać? Ja, łaskawco, coś takiego m am ! Nawyk, i jeśli
z tym nie skończę, zmarnuję siebie i swój dom - i wszystko“.
1. Stracisz kontrolę nad sobą, jeśli się z tego nie wygrzebiesz.
2. To nawyk, z którego nie możesz się wygrzebać i który może
mieć złe skutki.
Pom aganie iakceptacja
3. Ciężko ci to znieść.
4. Czujesz, że nie masz dość pary, żeby się z tym zmierzyć.
21. "Wiesz, to się zaczęło w zeszłym roku. Wnaszym klubie nabraliśmy
zwyczaju chodzić na piwo. Robiliśmy to co tydzień, naw et przez wakacje.
(Pauza). Przyzwyczaiłem się do p iw a Moja rodzina je s t<z Niemiec i
zawsze było tego pełno w domu, więc się nie przejmowali. To było
jeszcze dobrze, ale kiedy zacząłem się spotykać z dziewczyną i
zrozumiałem, że nie zatrzymam je j przy sobie, zacząłem p ić coraz
więcej. N aw et m oi kumple uważają, że schodzę na psy i powiedzieli mi,
żebym z tym skończył. (Pauza). Ję& potrafisz wyciągną ć rw ie ? picia , .
wszystko będzie w porządku’.
1. Zacząłeś tracić dziewczyny i w związku z tym zacząłeś za
dużo pić.
2. Chcesz się pozbyć tego picia.
3. Myślisz, że piłeś, żeby utopić swoje rozczarowania samym
sobą?
4^ To sję .mogło zacząć, dość niewinnie, -a le -te ra z _ je s t..
prawdziwym problemem. ^
słow ne brzmienie odpowiedzi rozumiejącej
Skoro już wypełniłeś Arkusz Odpowiedzi III, przestudiuj i
przedyskutuj omówione poniżej kategorió odpowiedzi rozu­
miejącej. Nie posuwaj się dalej, nim nie zyskasz pewności, że
zrozumiałeś każdą z kategorii.
N a początku tej części była mowa o czterech elementach
odpowiedzi rozumiejącej: zawartości, głębi, znaczeniu i języku.
Powyższy kwestionariusz skupia się na dwóch z tych spraw —
zawartości (identycznej albo parafrazowanej) i znaczeniu
(częściow ym lub dodatkowym). W szystkie odpowiedzi w
kwestionariuszu są tak sformułowane, że wydają się próbą
zakomunikowania intencji rozumiejącej. Jednak różnią się.
Id e n ty c z n a za w a rto ś ć (I): odpowiedź, w której próba
zrozumienia jest podejmowana w dużym stopniu za pomocą
prostego powtarzania tych samych słów, których użył nadawca.
P arafrazow ana zaw artość (P): odpowiedź, w której próba
zrozumienia podejmowana jest za pomocą ujęcia w innych słowach
sensu wypowiedzi nadawcy, bez zmiany znaczenia i zabarwienia
uczuciowego.
C zęściow e albo pow ierzchow ne znaczenie (C): odpowiedź,
w której próba zrozumienia podejmowana jest w ograniczony
sposób, ponieważ dotyczy tylko części tego, co nadaw ca
144 145 Pomocne sposoby słuchania i odpowiadania
 powiedział, czy to przez “obcinanie” czy też przez “rozmydlanie”
zabarwienia uczuciowego jego wypowiedzi.
D o d a tk o w e zn a c z e n ie (D ): odpowiedź, w której próba
rozumienia faktycznie przekracza to, co nadawca miał na myśli
i dodaje znaczenia nie wyrażone przez nadawcę.
Częstość Rodzaj odpowiedzi
1 P C D
0 -1
2 -3
. . . ----------------
• 4 - 5 --------- ■ -
6 -7
8 -9
Tabela 2. Częstość, z jaką członkowie grupy używali każdego z typów
odpowiedzi
Skoro już podliczyłeś oba arkusze odpowiedzi, zaznacz, ile
razy każdy członek grupy użył każdego z typów formułowania:
- Przedyskutujcie- w grupie wyniki zestawione w Tabeli-2. i skutki
używania każdego typu odpowiedzi rozumiejącej.
Pomóc w tym mogą poniższe pytania:
1. Który z typów formułowania był w waszej grupie najczęściej
używany?
2. Co byś czuł przy każdym z tych typów, gdyby ktoś ich używał
rozmawiając z tobą o twoich problemach i kłopotach?
3. Jak możesz poprawić swoją umiejętność parafrazowania po
to, żeby sprawniej formułować swoją odpowiedź?
ćw iczenie w wypowiadaniu odpowiedzi rozum iejącej
Poniższe ćwiczenie jest wprawką w wypowiadaniu odpowiedzi
rozumiejącej. W jego pierwszej części masz daną wypowiedź —
napisz, co byś odpowiedział; w drugiej części ty i twój partner
wypowiadacie zdania i ćwiczycie ze sobą właściwe sformułowanie
wypowiedzi. Trzeba zrobić, co następuje:
1. Przeczytaj poniższe urywki i do każdego napisz odpowiedź
rozumiejącą. Zrób to sam. Staraj się, żeby ta wypowiedź zgadzała
się z danym tekstem co do zawartości, głębi, znaczenia i języka.
a. “Zdenerwowałem się! Ten głupi nauczyciel postawił mi trójkę
za moją pracę! Pisałem ją sześć tygodni i napisałem dwa razy tyle,
co Józek, a on dostał piątkę. Wykazałem się dużą wiedzą. A on
bezczelnie postawił mi trzy! Czego on chce? Czy ja jestem taki
tępy?”
Pom aganie iakceptacja
Odpowiedź:
b. “Zrób coś dla mnie. W twoim sąsiedztwie wprowadziła się
dziewczyna, którą ją chyba znam. To jest chyba dziewczyna, z
którą chodziłem kilka lat temu, ale nie jestem pewny, bo nie
mogłem przyjrzeć się jej z bliska. Jeśli to ona, chciałbym się z
nią spotkać. Jeśli nie — nie chcę. Możesz sprawdzić, jak ona się
nazywa, skąd jest i jaki ma numer telefonu?”
O dpow iedź:___________________________________________
2 Podzielcie się na pary. Przedyskutujcie nawzajem swoje
odpowiedzi i zróbcie poprawki.
3. Pomyśl o czymś, co ci sprawia kłopot w stosunkach z
przyjacielem albo z kimś z rodziny. Może to być coś ważnego
albo błahego. Każdy opowiada partnerowi o swoim kłopocie —
odbiorca udziela odpowiedzi o właściwej zawartości, głębi, języku
J_znaczeniLL._ ?______ .......____ . . ______ _______ _____
4 . -Dajcie sobie-nawzajem w parach informacje zwrotne o tym,
jak sobie radzicie z zawartością, głębią, językiem i znaczeniem
odpowiedzi rozumiejących. Być może będziecie pragnęli je dalej
ćwiczyć, aż będziecie z siebie zadowoleni. Możecie to robić w
codziennych rozmowach albo ćwicząc w parze z kimś z grupy,
aż opanujecie tę sztukę.
lista umiejętności
1. O panow ałem używanie następujących typów w ypow iedzi:
Oceniającej.
Interpretującej.
Wspierającej.
Badającej.
Rozumiejącej.
2. M uszę jeszcze popracować nad odpowiedzią:
_ Oceniającą.
Interpretującą.
Wspierającą.
Badającą.
_____ Rozumiejącą.
3. O panow ałem odpowiedź rozum iejącą pod w zględem jej:
Zawartości (parafraza a nie powtarzanie).
146 147 Pomocne sposoby s/uc/ian/a/odpowiadania
 Znaczenia (ani dodawane, ani wybierane z praw­
dziwego znaczenia).
Głębi.
Języka.
4. M uszę popracow ać nad odpow iedzią rozum iejącą pod
w zględem jej:
Zawartości.
Znaczenia.
Głębi.
Języka.

odpow iedzi

Str.130: 1 - b, 2 - a, c
Str.141: 1 - a, c, e, f, i, 2 - a, 3 - b

Jikceptacja samego siebie i innych

Celem tego rozdziału jest podniesienie twojej samoakceptacji

i zwiększenie twojej umiejętności wyrażania akceptacji innym
osobom.

cztery układy akceptacji siebie i innych

Harris (1967) stwierdził, że możliwe są cztery układy odnoszenia
się do siebie i innych ludzi. Oto one:
1. Ja nie jestem “w porządku”, ty jesteś “w porząd ku”.
Człowiek w tym układzie czuje się na łasce innych. Bardzo
potrzebuje wsparcia, akceptacji i uznania. M a nadzieję, że inni,
którzy “są w porządku”, dadzą mu to wsparcie i akceptację i
martwi się, co ma robić, żeby to uzyskać. Okazuje innym, że nie
uznaje swojej wartości i potrzebuje od nich akceptacji i wsparcia.
2. Ja nie jestem “w porządku”, ty nie jesteś “w porządku”.
W tym układzie nie ma źródła akceptacji i wsparcia ani w sobie
samym, ani w innych. Osoby w tym układzie porzucają nadzieję
na szczęście i mogą się wycofać ze wszystkich związków. Nawet
jeśli inni próbują im udzielić wsparcia i akceptacji, osoba w tej
pozycji odpycha ich, bo “nie są w porządku”. Okazuje innym, że
nie uznaje ani swojej, ani ich wartości.
3. Ja jestem “w porządku”, ty nie jesteś “w porząd ku”.

Po/nagan/e/akceptacja 149 Akceptacja s/ebfe samego //nnycti

148
 Człowiek w tym układzie odrzuca wsparcie i akceptację innych,
ale znajduje je w sobie. Czuje, że najlepiej by mu było, gdyby
inni zostawili go w spokoju. Jest bardzo niezależny i nie chce
mieć do czynienia z innymi. Odrzuca poparcie i akceptację
innych, bo oni “nie są w porządku”. Okazuje innym, że sam jest
wspaniały, ale oni nie.
4. Ja jestem “w porządku”, ty jesteś “w porządku”. W tym
układzie człowiek uznaje swoją wartość, a także wartość innych
ludzi. Akceptuje sam siebie i przyjmuje akceptację innych. Potrafi
dawać i odbierać akceptację. Pozwala sobie na zawieranie
znaczących związków'. Okazuje innym, że docenia swoje i ich
silne strony. Do takiego układu każdy powinien dążyć, ten układ
umożliwia rozwój bliskich, znaczących związków z ludźmi.
Za każdym razem, kiedy się do kogoś zwracasz, dajesz mu
poznać, że jesteście w jednym z powyższych układów. Większość
ludzi przemawia do wszystkich z tej samej pozycji; to znaczy, ich
uczucia wobec siebie i innych nie bardzo się zmieniają w różnych
związkach i to rządzi ich postępowaniem. W ażne je s t/że b y ś
podjął świadomą-decyzję bycia-z-innymi ludźmi w czwartym
układzie i dążył do tego. Tylko wtedy, kiedy akceptujesz siebie
i innych, potrafisz zbudować i utrzymać dojrzałe i znaczące
związki.
W tym rozdziale zajmiemy się najpierw osiąganiem poczucia
i przekonania, że “jestem w porządku”. Potem przejdziemy do
sposobów komunikowania “jesteś w porządku" komuś innemu.
sam oakceptacja
Samoakceptacja to szacunek dla siebie albo, odwrotnie,
nielekceważenie siebie. Na ogół wysoka samoakceptacja idzie
w parze z dużą zdolnością przystosowania się (zob. Hamachek,
1971). Zdrowie psychiczne zależy w dużej mierze od tego, co
człowiek myśli o sobie. Tak jak człowiek musi mieć zdrowy
pogląd na świat, tak też musi umieć widzieć siebie w dodatni
sposób. Ludzie zdrowi psychicznie wydają się sobie łubiani,
potrzebni, mile widziani przez innych, zdolni i wartościowi. Osoby
samokrytyczne są bardziej niespokojne, niepewne, prawdopo­
dobnie też bardziej cyniczne i depresyjne niż te, które siebie
akceptują. Ktoś, kto akceptuje siebie, w większej m ierze
spostrzega świat jako odpowiednie i pokrewne sobie miejsce niż
ktoś, kto nie uznaje swojej wartości i dlatego wobec innych
rzadziej przyjmuje postawę obronną. Carl Rogerś (1951) uważa,
że samoakceptacja ma decydujące znaczenie dla psychicznego
zdrowia i rozwoju. Osób, które uważają Się za łubiane, potrzebne,
Pomagan/e /akceptacja ___________________________________________
mile widziane, zdolne i wartościowe nie ma w więzieniach i
szpitalach psychiatrycznych; są tam ci, którzy mają się za nie­
dopasowanych, nielubianych, niepotrzebnych, źle widzianych i
niezdolnych.
Zatem, jeśli masz się psychicznie rozwijać, musisz sam siebie
akceptować. Jeśli masz pomóc innym w ich psychologicznym
rozwoju, musisz im pomóc bardziej akceptować samych siebie.
Ż e by móc bvć szczęśliwym i mieć dobre stosunki z innymi,
mpsisźosiągnąć i utrzymać wysoki poziom samoakceptacji. Ktoś,
kto zaprzecza swojej wartości, jest zwykle nieszczęśliwy Tnie jest
w stanie stworzyć i utrzymać z nikim dobrych stosunków.
Istnieją poważne dowody na to, że sam oakceptacja i
akceptowanie innych są ze sobą połączone (zob. Hamachek,
1971). Ci, którzy akceptują samych siebie, zwykle łatwiej akceptują
innych. Tb znaczy, że jeśli'do&rze o sobie myślisz, będziesz
pewnie myślał dobrze o innych, a jeśli źle widzisz sam siebie,
będziesz pewnie źle patrzył i na innych. Poza tym, te rzeczy, do
których się sam przed sobą nie przyznajesz, krytykujesz u innych.
Ktoś, kto tłumi wrogość,-będzie krytykował łudzi, którzy okazują
wrogość. Ktoś, kto tłumi uczucia związane z seksem, będzie
krytykował ludzi bardziej w tym otwartych. Jeżeli znasz i
akceptujesz swoje własne uczucia, zwykle łatwiej akceptujesz
objawy uczuć u innych, a rzadziej przyjmujesz postawę obronną.
Będziemy zatem się zajmować zwiększaniem samoakceptacji i,
co za tym idzie, akceptacji innych ludzi.
Samoakceptacja powstaje z wiedzy o tym, że inni cię akceptują.
Akceptacja ciebie przez innych odgrywa szczególną rolę dla
wzrostu twojej samoakceptacji; zwłaszcza jeśli chodzi o ludzi, na
których ci zależy i których szanujesz. Jednym ze sposobów na
podniesienie samoakceptacji jest poczucie, że inni ludzie, których
lubisz i szanujesz, akceptują ciebie. Będziemy się więc zajmować
okazywaniem innym naszej akceptacji, żeby pomóc im podnieść
ich samoakceptację.
Z samoakceptacji mogą powstawać samospełniające się
przepowiednie, w których oczekiwania co do tego, jak inni ludzie
będą na ciebie patrzyli, potwierdzają się w wyniku twojego
zachowania. Na przykład osoba, która nie uznaje swojej wartości,
spodziewa się, że inni jej też nie będą uznawać i ma skłonność
nie uznawać innych; skutek będzie taki, że kontaktujące się z nią
osoby odwzajemnią to odepchnięcie i tak potwierdzi się począt­
kowe oczekiwanie. Z drugiej strony, osoba, która siebie akceptuje,
będzie się spodziewała, że i inni ją zaakceptują i będzie miała
skłonność do akceptowania ich — oni z kolei odwzajemnią się
150 1&l ------------------------------------------------ !-------------- Akceptacja siebie samego i innych

swoją akceptacją i początkowe oczekiwanie się potwierdzi. Dzięki
samospełniającym się przepowiedniom można budować dobre
związki albo doświadczać poważnych trudności w zawieraniu
przyjaźni.
Jeśli chcesz podnieść poziom samoakceptacji, musisz być
otwarty, tak aby inni mogli cię poznać i abyś mógł doświadczyć
od nich akceptacji. Ludzie nie akceptują tych, których nie znają
— najczęściej są obojętni lub niezainteresowani. Istnieje ważny
zw iązek między samoakceptacją, otwartością i akceptowaniem
innych. Jeśli nie jesteś otwarty, nie będziesz akceptowany i.twoja
samoakceptacja nie podniesie się. Paradoksalnie, poza tym, że
otwartość zwiększa samoakceptację (i co za tym idzie akcep­
towanie innych ludzi), to łatwość z jaką ci przychodzi otwartość,
ma związek z poziomem twojej samoakceptacji. Im bardziej
siebie akceptujesz, tym łatwiejsza jest otwartość. Wiara w swoją
wartość zmniejsza ryzyko związane z otwartością, niepokój i lęk
0 swoje słabe punkty. Jeżeli boisz się dać się innym poznać albo
boisz się, jakie reakcje może wywołać twoja otwartość — nie
będziesz otwarty, a więc nie zdołaszstworzyódobrych związków
z innymi ludźmi. Jeżeli sam nie uznajesz swojej wartości, będziesz
uważał otwartość za bardzo ryzykowną.
Ktoś, kto nie uznaje swojej wartości jest najgłębiej przekonany,
że jeśli się go pozna, odepchnie się go i porzuci. Żeby zwalczać
to przekonanie i doświadczyć większej akceptacji od siebie samego
1 od innych, musi podjąć ryzyko otwartości. Dla samoakceptacji
w ażne jest, żeby twoja otwartość była uczciwa, szczera i
autentyczna. Jeżeli ukrywasz informacje o sobie albo wybiórczo
próbujesz tworzyć swój obraz dla innych, akceptacja, którą ci oni
dadzą może faktycznie obniżyć poziom twojej samoakceptacji;
będziesz wiedział, że polubili i zaakceptowali twoją “maskę”, a nie
“prawdziwe”ja. Być akceptowanym dla swoich “kłamstw" prowadzi
tylko do odrzucenia siebie samego. Dopiero wtedy, kiedy
odkryjesz, że jesteś kochany za to, jaki jesteś, a nie za to, co
udajesz ani za maski, za którymi się chowasz — zaczniesz się
czuć kimś naprawdę wartym szacunku i miłości.
cechy ludzi, którzy siebie akceptują
Człowiek o silnej samoakceptującej postawie prezentuje
następujący obraz zachowań (Hamachek, 1971):
1. Mocno wierzy w pewne wartości i zasady i gotów jest ich
bronić nawet wbrew stanowczej opinii grupy. Czuje się jednak na
tyle pewnie, że potrafi je zmienić, jeśli nowe doświadczenia i
dowody wykażą, że był w błędzie.
Pomagan/e /akceptacja _________________________ :_152
2. Jest zdolny postępować według własnego rozeznania, bez
przesadnego poczucia winy, jeśli inni to zganią, i nie żałując tego,
co zrobił.
3. Nie traci czasu na gryzienie się tym, co będzie, co się
zdarzyło albo co się właśnie dzieje.
4. Wierzy, że potrafi dać sobie radę nawet w obliczu błędów
i niepowodzeń.
5. Czuje się równy innym jako człowiek, ani lepszy ani gorszy,
niezależnie od różnic w poszczególnych zdolnościach, od
pochodzenia społecznego i postawy innych wobec niego.-
6 . Przyjmuje za naturalne, że dla innych jest interesujący i
wartościowy, przynajmniej dla tych, których towarzystwo sobie
wybiera.
7. Potrafi przyjąć pochwały bez pozorów fałszywej skromności
i komplementy bez poczucia winy.
Opiera się próbom zdominowania go.
-9. Jest otwarty na pomysły i nie ukrywa* ż e poruszagcszeroki-
krąg impulsów i pragnień, od złości do kochania, od smutku do
szczęścia, od głębokiej urazy do pełnej akceptacji.
10. Potrafi się szczerze cieszyć bardzo rozmaitymi zajęciami,
pracą, zabawą, twórczym wyrażaniem siebie, ludzkim towarzyst­
wem i próżnowaniem.
11. Jest wrażliwy na potrzeby innych ludzi, na panujące
zwyczaje, a zwłaszcza wie, że nie może być szczęśliwy kosztem
innych.
ćwiczenie budowania swoich mocnych stron
Jednym ze sposobów tworzenia samoakceptacji jest zwięk­
szanie świadomości naszych przymiotów._Każdy z nas ma ich
wiele i na nich buduje swoje kontakty z innymi. Wszyscy mają
też rzetelnie mocne punkty, z których aktualnie nie zdają sobie
sprawy i których nie używają. Określenie tych punktów może
podnieść naszą zdolność do bycia z innymi ludźmi. JPojęcie
„przymiot” oznacza każdą umiejętność, talent, zdolność czy cechę
osobowości, która pomaga ci sprawnie funkcjonować. Określenie
swoich mocnych punktów może zwiększyć szacunek dla samego
siebie, a przez to i samoakceptację. Ponadto możesz badać
swoje potencjalnie mocne strony i rozwijać je w stałe, możesz
poprzez ćwiczenie wzmocnić te przymioty, o których już wiesz,
i możesz słabości zmienić w siłę.
153 Akceptacja s/eb/esamego f/nnycb
 W tym ćwiczeniu zajmiesz się określeniem swoich mocnych
stron i sposobami owocnego używania ich do tworzenia bliskich,
serdecznych związków. Celem ćwiczenia jest zwiększenie sa­
moakceptacji poprzez_ podniesienie świadomości swoich przy-
Tnlptów oraz zdobycie wiedzy o tym, jak twoje mocne strony mogą
służyć do rozwijania zadowalających związków z innymi ludźmi.
Masz szczerze omówić z innymi członkami grupy swoje mocne
strony. Nie ma tu miejsca na skromność; kompleks niższości czy
niechęć do ujawnienia swoich pozytywnych cech nie świadczą o
sile. Nie chodzi o przechwałki, tylko rzeczowe i szczere omówienie
swoich przymiotów. Trzeba zrobić, co następuje:
1. Pomyśl o wszystkim, co dobrze robisz, o wszystkim, co
zrobiłeś i z czego jesteś dumny, z czego maez poczucie sukcesu.
Wymień wszystkie swoje dokonania i osiągnięcia z przeszłości.
Pisz szczegółowo. Moje osiągnięcia to:
2. Podzielcie się na pary i opowiedzcie sobie nawzajem o
swoich dokonaniach. Potem, z pomocą twojego partnera, zastanów
się, jakie twoje mocne strony posłużyły ci do osiągnięcia takich
sukcesó|v. Moje mocne strony to:
3. Niech każdy pokaże całej grupie listę swoich mocnych stron.
Potem zapytaj ludzi: “Jakie jeszcze mocne punkty widzicie w
moim życiu?” Niech grupa doda do twojej listy inne zalety,
umiejętności, cechy, które przeoczyłeś albo nie doceniłeś.
Informacja zwrotna powinna być szczegółowa, to znaczy, jeśli
ktoś mówi, że masz jakiś przymiot, musi to poprzeć wykazując,
w jakich zachowaniach przejawia się dana cecha.
4. Kiedy już każdy członek grupy przedstawił listę swoich
przymiotów i dostał informację zwrotną o tym, jakie dalsze przymioty
inni w nim widzą, zapytaj grupy: “Co może mnie powstrzymać od
posługiwania się wszystkimi moimi silnymi stronami?” Niech grupa
zastanowi się, w jaki sposób możesz uwolnić się od czynników,
które ograniczają używanie twoich silnych stron.
Przeszkody w używaniu moich mocnych stron to:
Pomagan/e /akceptacja 154
5. Pomyśl o swoich dokonaniach i o swoich mocnych stronach.
Pomyśl, jak twoje przymioty mogłyby posłużyć do powiększenia
liczby albo wartości twoich związków z innymi. Potem wyznacz
sobie na najbliższy tydzień cel związany z powiększeniem ich
liczby albo wartości. Zrób plan spożytkowania swoich przymiotów
dla osiągnięcia tego celu,
Mój cel: __________________________ ______________________
Mające z nim związek przymioty: ____________________________
Sposoby użycia tych przymiotów do osiągnięcia celu:
Oznaką osiągnięcia celu będzie: . =_
ćw iczenie w zdobywaniu akceptacji
Zdarza się, że czyjejś akceptacji nie dostajesz po prostu, ale
musisz o nią walczyć. Poświęcamy wiele czasu i energii na próby
zdobycia akceptacji osób, które lubimy albo podziwiamy. To
ćwiczenie będzie doświadczeniem z niewerbalnego zdobywania
akceptacji grupy. Postępowanie jest takie:
_ 1. Ktoś na ochotnika zostaje obcym. Inni zbijają się w ciasne
kółko, splatają ramionami i przyciskają się do siebie.
2. Obcy ma włamać się do grupy, torując sobie drogę do
środka kółka. Jest to dość dynamiczne ćwiczenie. Uważaj jednak,
żeby nikomu ńie zrobić krzywdy przez zbytnią brutalność. Ludzie
fizycznie ułomni nie powinni brać w tym udziału.
3. Kiedy już każdy, kto chciał, był obcym, podyskutujcie o tym
doświadczeniu. Dyskusja może dotyczyć tematów:
a. Jakie były twoje reakcje, kiedy byłeś obcym? Czego do­
wiedziałeś się o sobie z tego doświadczenia?
b. Jakie były twoje reakcje, kiedy usiłowałeś nie dopuścić
obcych do grupy? Czego dowiedziałeś się o sobie?
ćw iczenie niewerbalnego wyrażania akceptacji
Podczas tego ćwiczenia każdy będzie miał okazję w pełni
doświadczyć akceptacji, jaką mają dla niego pozostali. Dla
członków grupy będzie to jednocześnie okazja do niewerbalnego
wyrażania akceptacji. Trzeba zrobić, co następuje:
1. Ktoś na ochotnika staje w środku kółka utworzonego przez
pozostałych. M a zamknąć oczy i stać w milczeniu.
2. Inni członkowie grupy zbliżają się do niego i niewerbalnie,
w jaki tylko chcą sposób, okazują swoje pozytywne uczucia.
M oże to przybrać formę przytulania, głaskania, masowania,
podnoszenia czy cokolwiek, kto chce.
155 Akceptacja s/eb/esamego //nnycb
 3. Kiedy już każdy, kto chciał, był w środku, przedyskutujcie
w grupie to doświadczenie. Dyskusja może się skupiać na dwóch
następujących sprawach:
a. Jakie to uczucie otrzymać tyle akceptacji i serdeczności?
Jakie były reakcje każdej z osób w środku? Czy byłeś w tej
sytuacji napięty, czy się nią cieszyłeś? Dlaczego właśnie tak
reagujesz? Czego dowiedziałeś się o sobie?
b. Jakie to uczucie dawać tyle akceptacji i serdeczności innym
ludziom z grupy? Jak na to reagowałeś? Dlaczego właśnie tak?
Czego dowiedziałeś się o sobie z tego doświadczenia?
akceptow anie innych
O kazyw anie sobie wzajemnej akceptacji jest niezbędne do
, rozwoju i utrzymania bliskich, serdecznych związków. Daje
| poczucie psychicznego bezpieczeństwa; tzn. poczucie, że cokol-
wiek zrobisz i cokolwiek o sobie ujawnisz, twój partner odpowie
; z akceptacją i bez oceniania. Zatem, jeśli chcesz budować bliskie
związki, musisz umieć okazywać innym swoją akceptację. Muszą
mieć poczucie, że~ komunikujesz ir r r “Jesteśćie“ w porządku”.
Czasam i okazywanie takiej akceptacji daje drugiej osobie ogólne
poczucie wsparcia. Kiedy indziej, kiedy ten ktoś podjął ryzyko
powiedzenia o sobie czegoś ważnego, twoją akceptacja zade­
cyduje o rozwoju zaufania i o dalszej otwartości w waszym
związku. Teraz może wygląda na to, że komunikowanie akceptacji
jest trudne; jeśli jednak zrozumiesz, jakie umiejętności są do tego
potrzebne i nabędziesz trochę praktyki — będziesz umiał
komunikować akceptację zupełnie bez trudu.
Chodzi tu o dwie podstawowe umiejętności. Pierwsza to
słu ch an ie ze zrozum ieniem . Kiedy słuchasz ze zrozumieniem
zwierzeń albo myśli drugiej osoby, pojmujesz:sprawę z jej punktu
widzenia. Jeśli nie rozumiesz, co drugi człowiek mówi, nie możesz
mu odpowiedzieć akceptacją. Nie możesz akceptować tego,
czego nie znasz albo nie rozumiesz. A zatem słuchając ze
zrozumieniem dowiesz się, co druga osoba próbuje ci zakomu­
nikować i będziesz mógł odpowiedzieć jej akceptująco. Poza tym
słuchanie ze zrozumieniem jest okazywaniem temu komuś, że
szczerze chcesz go zrozumieć. To pragnienie zrozumienia jest
przeważnie postrzegane jako oznaka przywiązania i gotowość do
przyjęcia na serio myśli i uczuć drugiej osoby. Dlatego ten ktoś
porozumiewa się wtedy z tobą mniej z pozycji obronnej, a bardziej
z gotowością do podejmowania ryzyka otwartości, która buduje
wzajem ne zaufanie.
Druga umiejętność to okazywanie ciepła i sym patii. Pow­
Pomagan/e /akceptacja 156
szechnie przyjmuje się, że ilość ciepła w interpersonalnych
kontaktach ma zasadnicze znaczenie dla psychicznego rozwoju.
Okazywanie ciepła i sympatii jest niezbędne do budowania w
związku klimatu psychicznego bezpieczeństwa, a u drugiej osoby
— poczucia, że akceptujesz ją jako człowieka. Jeśli nie okazujesz
komuś, że dobrze się do niego odnosisz, nie możesz mu komu­
nikować swojej akceptacji.
S ą dwa rodzaje akceptacji: uprzedzająca i następująca.
Uprzedzająca akceptacja zachęca drugą osobę do podjęcia ryzyka
otwartości; następująca akceptacja — to okazywanie akceptacji
komuś, kto podjął to ryzyko. " ............
Podstawowym sensem uprzedzającej akceptacji jest dać poz­
nać, że masz dla danej osoby bezinteresowne ciepło i sympatię.
Bezinteresowne ciepło oznacza dla tego kogoś, że żywisz dla
niego głęboki i szczery szacunek jako dla człowieka, co pozostawia
mu całkowitą swobodę w okazywaniu, czym się różni od innych
ludzi, inaczej mówiąc pozwala mu być tym, kim jest. Nie oznacza
to, że będziesz pochwalał wszystko, co ten człowiek robi. Pochwała
to całkiem coś innego niż akceptowanie kogoś jako człowieka,
na którym ci zależy. Zwykle nie chcemy, aby nasi przyjaciele
patrzyli przez palce, pomijali albo chwalili w naszym zachowaniu
wszystko, obojętne, co robimy. Często objawem- prawdziwej
przyjaźni jest gotowość drugiego człowieka do powiedzenia nam,
kiedy nie pochwala naszego zachowania, z jednoczesnym
potwierdzeniem, że akceptuje nas jako człowieka. Wszyscy robimy
rzeczy, których potem nie pochwalamy i nie chcemy też, żeby
nasi przyjaciele godzili się na takie zachowania. Jednak krytyka
naszych zachowań nie oznacza odrzucenia nas jako człowieka.
Innym sensem uprzedzającej akceptacji jest budowanie w
związku wysokiego poziomu zaufania. Jak stwierdzono w rozdziale
3. części pierwszej, wzajemne zaufanie ma zasadnicze znaczenie
dla wzrastania i rozwoju przyjaźni. Troska o to, żeby druga osoba
wierzyła, że odpowiesz z akceptacją i wsparciem na podejmowane
przez nią ryzyko otwartości, niezależnie od faktu, że możesz nie
pochwalić całości jej zachowania, jest drugim podstawowym
sensem uprzedzającej akceptacji.
Jeśli uprzedzająca akceptacja ośmiela ludzi do podejmowania
ryzyka niezbędnego do budowy bliskiego związku - to następująca
akceptacja utrzymuje rozwój związku. Dodaje drugiej osobie sił
i skłania ją do częstszego zachowywania się w taki sposób, żeby
polepszyć wasz związek.
Następująca akceptacja jest wzmocnieniem zachowań pozytyw­
1 5 7 --------------- Akceptacja siebie samego i innych
 nych, takich jak otwartość i okazywanie uczuć; będzie zatem
omawiana szerzej w rozdziale o użyciu wzmocnienia. Tym­
czasem powiemy tylko tyle, że im prędzej ona następuje po
ryzykownym zachowaniu drugiej osoby, tym bardziej zachęci ją
do podejmowania ryzyka w przyszłości. Słuchanie ze zrozu­
mieniem i okazywanie ciepła i sympatii jest taką reakcją na czyjeś
zachowanie, która natychmiast wzmacnia jego siły.
Poza umiejętnością słuchania ze zrozumieniem i okazywania
ciepła i sympatii ważne dla wyrażania następującej i uprzedzającej
akceptacji są jeszcze drogi, na których twoje zachowanie milcząco,
bez słów, demonstruje akceptację dla innej osoby. Poświęcenie
swojego czasu i zajęć, kiedy ktoś potrzebuje pomocy, prośba o
pomoc, kiedy ty jej potrzebujesz, spędzenie z kimś czasu —w taki
sposób twoje zachowanie bez słów komunikuje akceptację. To
milczące porozumienie^ jest ważnym elementem budowania
bliskich, satysfakcjonujących związków.
błędy akceptacji---------------------
Okazywanie komuś swojej akceptacji może ci się nie-udać z
trzech powodów. Pierwszy to mówienie komunałów, czyli
akceptacja rytualna. Nasz język jest pełen społecznie uznanych
zwrotów oznajmiających akceptację, jak na przykład “Doskonale
cię rozumiem”, "Czy mogę ci w czymś pomóc?”, “Serdecznie ci
współczuję”, “Jesteś naprawdę cudowny”. Różnica pomiędzy
wyrażaniem szczerej akceptacji a komunałem polega na poziomie
i autentyczności wyrażonych uczuć i na tym czy to, co zostało
powiedziane, otwiera rozmowę o uczuciach drugiej osoby czy ją
zamyka.
Drugi powód wiąże się z pytaniem, czy okazujesz komuś
akceptację dlatego, że masz z nim wartościowy związek, czy
robisz to dla każdego. Tania akceptacja, którą obdarzasz
wszystkich i każdego, nie komunikuje prawdziwej akceptacji dla
drugiego człowieka. Jest podobna do działania pracownika
Czerwonego Krzyża, który spieszy z pomocą każdemu, kto się
nawinie. Znacząca akceptacja opiera się na twoich związkach z
drugą osobą i odbija bądź obecną wartość związku, bądź
pragnienie budowania lepszego.
Wreszcie, największym błędem w komunikowaniu akceptacji
jest milczenie. W kontakcie z kimś drugim milczenie może być
wzięte za oznakę obojętności i niechęci do angażowania się w
zw iązek. M ilczenie z całą pewnością nie komunikuje ani
poprzedzającej, ani następującej akceptacji, a może komunikować
następujące odrzucenie.
Pomagaa/e /akceptacja ______________________________________________ 158
okazyw anie innym akceptacji
Będziecie teraz mieli okazję przećwiczyć okazywanie komuś
innemu swojej akceptacji. Umiejętności, które wchodzą tu w grę
to i słuchanie ze zrozumieniem i okazywanie ciepła. W tym
ćwiczeniu będziesz prowadzić rozmowę, praktykując słuchanie
ze zrozumieniem i okazywanie ciepła. Postępowanie jest takie:
1 . Podzielcie się na trójki. Dwie osoby będą brały udział w
dyskusji; trzecia będzie obserwować. Zadaniem dyskutantów jest
okazać sobie nawzajem akceptację. Zadaniem obserwatora jest
udzielić im informacji zwrotnej o tym, na ile im się to udało. Do
użytku obserwatora jest Arkusz Obserwacji (str.Ł).
2. Dwaj rozmówcy poświęcają 10 minut na rozmowę o tym, jak
zostały zawarte i rozwinięte ich obecne przyjaźnie. Mogą też
porozmawiać na inny temat, który ich obu naprawdę interesuje;
nie powinni jednak przeznaczać więcej niż minutę na wybór
tematu. Podczas rozmowy obaj uczestnicy powinni stosować
słuchanie ze zrozumieniem i okazywanie ciepła. Słuchać ze
zrozum ieniem -ta parafrazować wyrażane przez drugą osobę
myśli i uczucia własnymi słowami, bez żadnych oznak wskazują­
cych pochwałę czy naganę; chodzi o słuchanie sensu wypowiedzi
oprócz słuchania słów. Okazywać ciepło to opisywać swoje
upzucia i używać podczas dyskusji niewerbalnych oznak, takich
jak wyraz twarzy, ton głosu, postawa i tak dalej.
3 . Po zakończeniu tej rozmowy obserwator i obaj dyskutanci
udzielają informacji zwrotnych o tym, na ile dyskutanci okazali
sobie nawzajem akceptację. Mówcie szczegółowo.
4 . Następnie zmieńcie się w trójce rolami, tak, żeby jeden z
poprzednich rozmówców był teraz obserwatorem. Pozostali dwaj
prowadzą rozmowę. Postępujcie według instrukcji z punktu 2 .
Tym razem mówcie o tym, jakie są wasze największe obawy i
nadzieje, dotyczące zawierania przyjaźni.
5. Przeprowadźcie wymianę informacji zwrotnych według
instrukcji z punktu 3.
6 . Jeszcze raz zmieńcie role i porozmawiajcie o tym, dlaczego
potrzebujecie przyjaciół. Postępujcie według instrukcji z punktu
2 i 3.
poziom akceptacji w waszej grupie
Jaki jest poziom akceptacji w waszej grupie? Jeśli chcecie
poznać opinię każdej osoby na ten temat, wypełnijcie poniższy
kwestionariusz i zbierzcie wyniki. Celem tego ćwiczenia jest
159 Akceptacja s/eb/e samego //nnycb
oszacowanie i przedyskutowanie poziomu akceptacji w grupie. 14 .----------/ ------- /----------------------łatwo poznają, gdy się czymś
Trzeba zrobić, co następuje: martwię.
1. Wszyscy wypełnijcie kwestionariusze. 15 .-------------------- / /------------szanują mnie jako człowieka,
2. Zestawcie wyniki w Tabeli 3. na stronie 161. niezależnie od mojej sytuacji i
3. Porozmawiajcie o tym, jakie wnioski można wyciągnąć z moich umiejętności.
tych wyników. 16. *----------------- / /— śmieją się ze mnie i okazują
4. Co się przyczynia do takiego — wysokiego albo niskiego — niechęć, kiedy objawiam
poziomu akceptacji w grupie? jakieś swoje dziwactwa.
5. Jak można ten poziom podnieść?
_/ Szczerość wobec mnie.
kw estionariusz klimatu w grupie / Zrozumienie mnie.
Pomyśl o tym, jak członkowie grupy odnoszą się do siebie. /____ / Szacunek dla mnie.
U m ieść w naw iasach przed poniższym i punktam i liczby / / Akceptowanie mnie.
odpowiadające temu, jak postrzegasz grupę jako całość, według Dodaj sumy cyfr w każdej kolumnie. W punktach oznaczonych
następującej skali: * należy przy obliczaniu cyfrę odwrócić; odejmij ją od 5 i weź
5 = Zaw sze można liczyć, że się tak zachowają. różnicę. Zbierzcie wyniki na nie podpisanych kartkach papieru,
4 = Przew ażnie się tak zachowują. tak żeby nie można było poznać, która jest czyja. Potem zestawcie
3 = Z w ykle się tak zachowują. wyniki w ”tabeli i przedyskutujcie pytania ze str.160.
2- = R zadko się tak zachowują. ------------ Tabela 9: foziom-akceptacji --------- —
1 = W yjątkow o się tak zachowują.
0 = N igdy się tak nie zachowują. Liczba punktów Szczerość Zrozumienie Szacunek Akceptowanie
C złonkow ie m ojej grupy: i
0 -4
1 . / _ _ / ------------------------------- traktują mnie jak równego sobie. 5 -8
2 .---------- / / -------------------- łapią sens tego, co ja mówię.
9 -1 2
3 . *-------------------- / -------- /---------- przerywają mi i ignorują moje
13 - 16
uwagi.
4 .-------------------------------- /___ / - akceptują mnie takiego, jakim 17 - 20
jestem.
5./ ------- /------------------------------- nie wzbraniają się powiedzieć mi, dopasowywanie
kiedy jestem nieznośny." Jak dobrze pamiętasz materiał omawiany w tym rozdziale?
6 .*--------- / /-------------------- źle sobie tłumaczą to, co ja mówię Dopasuj do siebie elem enty tych dwóch kolumn dla
i robię. przypomnienia tego, co tu powiedziano o samoakceptowaniu i
7 .--------------------/_____/----------- interesują się mną. akceptowaniu innych (odpowiedzi na str. następnej)
8 .-------------------------------- /___ / - tworzą atmosferę, w której mogę
być sobą. .1. Samoakceptacja. a. Każda umiejętność, talent,
9. * / _ _ _ / ------------------------------- zachowują swoje uwagi dla siebie, zdolność czy cecha osobowości,
żeby oszczędzić moje uczucia. która pomaga ci sprawnie fun­
10 .----------/ / -------------------- widzą, jakim człowiekiem napraw­ kcjonować.
dę jestem.
1 1 .---------------------/ _ _ _ / ----------włączają mnie do wszystkiego, co J2. Samospełniająca się b. Komunały, Czerwony Krzyż i
się dzieje. przepowiednia. milczenie.
1 2 .*-------------------- -— -------- / _ _ _ / - oceniają mnie surowo. _3. Psychiczne bezpie­ c. Ośmielanie do otwartości.
13./ / ------------------------ -— są ze mną całkowicie szczerzy. czeństwo.

Po/nagan/e /akceptacja 160 161 Akceptacja s/eb/e samego //nńyc/?

 4. Uprzedzająca akcep- d. Szacunek dla siebie.
tacja.
— 5. Bezinteresowne e. Głęboki i szczery szacunek
ciepło. dla drugiego człowieka, co
pozwala mu być sobą.
------------ 6. Błędy w akceptowaniu f. Okazywanie akceptacji w
innej osoby. następstwie otwartości.
----------- 7. Następująca akceptacja. g. Oczekiwanie, które się po­
twierdza, bo zmieniło sytuację.
-------------8. Okazywanie akceptacji. h. Próba zobaczenia myśli i
- uczuć innej osoby z jej punktu
widzenia.
------------- 9. Przymioty. i. Poczucie, że ludzie odpo­
wiedzą ci z akceptacją i bez
oceniania.
----------- 10.Słuchanie ze zrozu- j. Słuchanie ze zrozumieniem
mieniem. i okazywanie ciepła i sympatii. onstruktywna konfrontacja
lista um iejętności -----
W bliskim związku z kimś drugim najważniejszą sprawą jest
1 .O panow ałem następujące um iejętności:
uczciwość.
;---------- Świadomość swoich przymiotów. Budowanie przyjaźni to tworzenie zaufania, okazywanie ciepła,
£--------- Rozpoznawanie i okazywanie swoich uczuć. poparcia i akceptacji, ale nie da się uniknąć momentów, w których
4 _____ Okazywanie innym akceptacji. jesteś na tęgo drugiego zły albo masz poczucie, że jego zacho­
Świadomość akceptowania mnie przez wanie szkodzi jemu samemu, tobie czy innym ludziom. Musimy
___________ innych. się teraz zastanowić nad tym, co to jest przyjaźń i co to znaczy,
że ktoś inny cię obchodzi. Kto jest prawdziwym przyjacielem: czy
Komunikowanie “Ja jestem w porządku, ty
ten, kto ignoruje szkodliwe zachowanie drugiej osoby, czy ten, kto
•---------- -------- jesteś w porządku”. ryzykuje, że zostanie odepchnięty, ale pokazuje drugiemu
2.M u szę popracow ać nad: człowiekowi skutki jego zachowania, żeby nie robił dalej tego
:-------— Świadomością swoich przymiotów. samego błędu? Jeśli jesteś czyimś przyjacielem, czy zamykasz
Rozpoznawaniem i okazywaniem swoich oczy na jego błędy w postępowaniu z ludźmi, czy też pokazujesz
mu je tak, by mógł się nauczyć nie popełniać ich w przyszłości?
___________ uczuć.
W tym rozdziale zajmiemy się umiejętnościami potrzebnymi do
------------------- Okazywaniem innym akceptacji. konstruktywnej konfrontacji innych ludzi ze skutkami ich zachowań.
Świadomością akceptowania mnie przez
___________ innych. konfrontacja interpersonalna
Komunikowaniem “Ja jestem w porządku, ty Konstruktywna konfrontacja ^może mieć wielkie znaczenie,
------------------- jesteś w porządku”. może podnieść wasze umiejętności interpersonalne i wartość
waszego związku. Sytuacja, która wymaga podniesienia interper­
odpowiedzi sonalnej sprawności, często przynosi znaczące zmiany. Ludzie,
Str. 161-162: 1 - d, 2 - g, 3 - i, 4 - c, 5 - e, 6 - b, 7 - f, 8 - j, 9 którym zależy na ich umiejętnościach interpersonalnych, uczą się
- a, 10 - h. sami sobie stawiać wymagania, żeby ciągle podnosić swoją

Pomagan/e fakceptacja 162 163 Konstruktywna konfrontacja

 sprawność; niezależnie od tego jednak chętnie widzą konfrontację
z kolegami, która prowokuje do korzystnych zmian w zachowaniu.
Odpowiedzialna i umiejętnie przeprowadzona konfrontacja jest
siłą skutecznie zwiększającą sprawność interpersonalną.
K o nfron tacja może być określona jako rozmyślna próba
przyjścia komuś z pomocą w badaniu skutków któregoś z jego
zachowań. Jest zaproszeniem do przyjrzenia się sobie. Bierze
się z pragnienia bliższego związania z drugą osobą. Jest spo­
sobem wyrażenia zainteresowania i chęci mocniejszego w za­
jemnego zaangażowania. Pierwsza zasada konfrontacji brzmi:
-‘Nie przystępuj do konfrontacji z kimś, jeśli nie masz-zamiaru
bliżej się z nim związać”.
Konfrontacja ma pomóc danej osobie zmienić jej zachowanie
na bardziej owocne albo mniej szkodliwe. Znaczyło, że powinieneś
działać tak, żeby twoje informacje zwrotne zostały potraktowane
serio, ale też tak, żeby drugi człowiek nie przyjął postawy obronnej,
w wyniku której nie zechce ani zaakceptować, ani wyciągnąć
korzyści z informacji zwrotnych. --------- — stanie zmodyfikować go w kierunku uzyskania większej sku­
D ecyzję przeprowadzenia konfrontacji^ podejmuje się ze
względu na dwie ważne sprawy:
1. Jakość waszego związku; ogólnie biorąc, im mocniejszy jest
związek, tym skuteczniejsza może być konfrontacja.
2 . Spostrzegane przez ciebie możliwości osiągnięcia przez
drugą osobę korzyści. Jeśli w danym momencie osoba będąca
partnerem konfrontacji jest niespokojna, jeśli nie ma motywacji
ani gotowości do zmiany — konfrontacja nie posłuży jako
zaproszenie do przyjrzenia się sobie, a zatem nie powinna mieć
miejsca. Stanowczość używanych przy konfrontacji sformułowań
stanowić będzie ważny czynnik określający wpływ konfrontacji na
osobę, z którą się konfrontujesz. W najprostszej swej postaci
konfrontacja jest propozycją albo prośbą, żeby dana osoba w
jakiś sposób zmieniła swoje zachowanie. Zwykle błędem jest
żądać, aby dana osoba zmieniła swoje zachowanie. Nawet jeśli
nie chcesz grać roli Pana Boga czy wszechmocnego ojca, może
powstać wrażenie, że ją grasz, a to podważy wartość, jaką ta
konfrontacja mogłaby przynieść w innym wypadku.
Ponieważ nikt nie może z absolutną pewnością przewidzieć,
czy zm iana w czyimś zachowaniu będzie dla niego dobra, w
każdej konfrontacji zawarty jest element hipotezy. To, na ile
czujesz się pewny swego, powinno decydować o stanowczości
twoich sformułowań. Jeżeli na przykład ktoś prowadzi działalność
zdecydowanie niszczącą jego samego albo innych, możesz prosić
Pomaganie /akceptacja 164
albo stanowczo sugerować zmianę takiego zachowania. W przy­
padku zachowań bardziej umiarkowanych konfrontacja może być
niewiążąca i łagodnie sformułowana.
Jak była mowa w rozdziale 2. części pierwszej, sprawność
naszego zachowania w dużej mierze zależy od informacji
' zwrotnych, jakie dostajemy od innych ludzi. Dają nam one nie
tylko okazję do poszerzenia samoświadomości, ale także' poma­
gają w determinowaniu skutków naszego postępowania. Zdolność
do odbierania informacji zwrotnych jest składnikiem funkcjono­
wania każdej zdrowej, skutecznie działającej osoby. Przyjmowanie
informacji zwrotnych daje możliwość stałego poprawiania za­
chowań i reakcji tak, aby osiągnąć możliwie największą satysfakcję
w związkach z innymi ludźmi. Konfrontując innych z konsek­
wencjami ich zachowań pomagasz im rozwijać się i kwitnąć;
kiedy oni pokażą ci konsekwencje twoich zachowań, możesz
powiększyć swoją sprawność interpersonalną. Jeżeli nie możesz
uzyskać informacji o skutkach swojego zachowania, nie jesteś w
teczności. ..... __________ _______
• SPRAW DŹ, jak zrozumiałeś powyższy materiał, odpowiadając
na pytania (odpowiedzi na str. 172).
1. Pierw sza zasada konfrontacji brzm i: %
a. Nie przystępuj do konfrontacji z kimś, jeśli nią masz zamiaru
bliżej się z nim związać.
b. Nie przystępuj do konfrontacji z kimś, kto nie jest do tego
gotów.
c. Konfrontacja nie powinna dotyczyć zachowań z przeszłości.
d. Nie przystępuj do konfrontacji, zanim ta druga osoba nie
przystąpi do konfrontacji z tobą.
2. Celem konfrontacji jest:
a. Wyzwolić twoje skryte uczucia.
b. Pomóc danej osobie zmienić zachowanie na lepsze.
c. Pozwolić sobie na prowokacyjne zachowanie.
d. Pokazać, jak potrafisz być przykry.
3. Jakie dw ie spraw y w pływają na podjęcie decyzji o kon­
frontacji?
a. Poziom zaufania.
b. Rodzaj zaufania, o jaki by w tej konfrontacji chodziło.
c. Jakość twoich umiejętności prowadzenia konfrontacji.
d. Możliwość osiągnięcia przez drugą osobę korzyści.
e. Jakość waszego związku.
Konstruktywna konfrontacja
165
 4. C o pow inno decydow ać o stanow czości sform ułow ań?
a. Na ile czujesz się pewny swego.
b. Na ile druga osoba jest zamknięta w sobie.
c. Na ile chcesz podejmować w związku ryzyko.
rodzaje konfrontacji
Są dwa różne typy konfrontacji: informacyjny i interpretacyjny.
Podstawową formą konfrontacji jest przekazanie drugiej osobie
informacji o tym, jak postrzegasz jej zachowanie i jego skutki i
jak reagujesz na to zachowanie. W idealnym przypadku ten typ
konfrontacji polega na komunikowaniu bezbłędnej i znaczącej
informacji przez zaangażowanego obserwatora chętnemu słucha­
czowi po to, żeby słuchacz mógł przystąpić do obserwowania
samego siebie, w następstwie —zmienić swoje zachowanie i żeby
się przez to rozwinął. Konfrontacja informacyjna jest w wielu
przypadkach tym samym, co owocna informacja zwrotna i powinno
się do niej stosować te same zasady. Przedstawiono je w rozdziale
""2: części pierwśżej: Skutkiem 'Tć<^dńtac^~,ińformaic^jnej jest
- zwiększenie sprawności interpersonalnej.
W uzupełnieniu do informacji, mocnym bodźcem rozwoju może
być in te rp re ta c ja za c h o w a n ia drugiej ‘ osoby, jeśli je s t
komunikowana umiejętnie, uczciwie’ i z empatią. Interpretacja
może spowodować, że dana osoba wejrzy w siebie, a taki wgląd
jest kluczem do lepszego psychicznego zdrowia. Interpretacje są
wartościowe o tyle, o ile stanowią punkt wyjścia do działań
mających na celu rozwój danej osoby. Ich wartość mierzy się
stopniem, w jakim pomagają zobaczyć swoje zachowania i zmienić
je tak, aby uzyskać większą zdolność do bycia z ludźmi. Oto
cechy konfrontacji interpersonalnej:
1. Empatia - ktoś, kto podejmuje konfrontację, musi mieć
zrozumienie dla spraw najważniejszych w zachowaniu i stylu
życia innej osoby.
2. Czas —trzeba wybrać taki moment, w którym dana osoba
będzie otwarta na słuchanie i nie przyjmie postawy obronnej.
3. O dniesienie — konfrontacja musi się odnosić do sytuacji, w
której obie osoby biorą udział; nie może się pojawiać nieo­
czekiwanie.
4. Zw ięzłość - musi być wypowiadana zwięźle i na temat;
długie i niejasne wypowiedzi robią wrażenie ostatecznych i
zniechęcają słuchacza.
5. A utentyczność - ktoś, kto podejmuje konfrontację, musi
umieć okazać szczere i prawdziwe zainteresowanie dobrem
drugiej osoby.
Pom agan/e /akceptacja _______ l6ó
6. O strożność - interpretacja jest hipotezą na temat zacho­
wania drugiej osoby, a nie oczywistym faktem.
Jeśli podejmujesz interpretacyjną konfrontację, ważne jest
żebyś pamiętał, że interpretacja jest hipotezą na temat zachowania
drugiej osoby. Jest wnioskiem z faktów (obserwowanych
za ch o w a ń , które mogą być potwierdzone p rzez innych
obserwatorów), twoich uczuć, powstałych pod wpływem tych
zachowań, oraz teorii i pojęć, których używasz do ich analizy.
Dlatego nie powinieneś przedstawiać swojej interpretacji jako
czegoś, co się samo przez się rozumie, ale jako wniosek, który
może.być poprawny albo nie. Możesz jednakże okazać, w jakim
stopniu jesteś pewien poprawności twojej interpretacji. W ażne
jest to, żeby w kontaktach z ludźmi fakty przedstawiać jako fakty,
uczucia jako uczucia, a wnioski jako wnioski. Nie powinieneś
mieszać uczuć i wniosków z faktami.
Z a pomocą informacyjnej i interpretacyjnej konfrontacji możesz
pokazać komuś jego mocne strony i twórcze możliwości albo
-słabości-4-wady-. Postępuj według ogólnej zasady, że pomagając
kom uś w dokonywaniu zmian na lepsze, budujesz na jego
przymiotach i możliwościach. Skupienie się na wadach i niedo­
ciągnięciach może prowadzić do zniechęcenia, negatywnej pos­
tawy wobec samego siebie i poczucia klęski, zamiast ufania w
swoje możliwości rozboju. Nawet jeśli czyjeś postępowanie ma
zgubne skutki, możną mu postawić przed oczami to, że nie
wykorzystał w pełni swoich mocnych stron.
M ożesz również przystąpić do konfrontacji, kiedy zachodzi
rozbieżność pomiędzy tym, co dany człowiek myśli o sobie i
swoim zachowaniu a tym, jak ty widzisz to zachowanie i jego
skutki. Bardzo często ludzie mylą się co do tego, jaki wpływ ma
ich zachowanie na innych albo nie doceniają swojej wartości i
możliwości. Jeśli zobaczysz, że coś takiego się dzieje, być może
będziesz chciał podjąć konfrontację z tą osobą.
konstruktywne okazywanie złości
W stosunkach z ludźmi zdarza się, że musisz okazać złość,
jeśli masz uczciwie reagować na czyjeś zachowanie. Zdarza się,
że skuteczniej możesz się z kimś spotkać, okazując mu złość
zamiast nieodmiennego ciepła. Często doświadczenie jawnej
konfrontacji zawierającej złość, która kończy się mocniejszym
zbliżeniem i przywiązaniem, pogłębia związek. Kiedy budujesz i
utrzymujesz przyjaźń trzeba, żeby uczucia takie jak złość, można
było okazywać w sposób, którego następstwem będzie pod­
niesienie wartości związku. Rozwiązywanie problemów, jakie
167 Konstruktywna konfrontacja
 pojawiają się między ludźmi, buduje zaufanie, że będą umieli
poradzić sobie z następnymi napięciami. Dlatego pewien znany
psychiatra w dyskusji o udanych małżeństwach powiedział:
“Codziennie jedno starcie załatwia całą terapię rodzinną”.
Kiedy okazywanie złości bywa owocne? Z badań Johnsona
(1971b) wynika, że jeśli czyjeś zachowanie budzi w tobie złość,
okazanie tej złości, za którym idzie potwierdzenie twoich ciepłych
uczuć dla tego człowieka jako człowieka, może najskuteczniej
skłonić go do przyjrzenia się swojemu zachowaniu i następnie,
być może, do zmiany. Niezmienne okazywanie ciepła wywołuje
dużą sympatię, ale nie powoduje u drugiego człowieka zachowań,
które byłyby twoim zdaniem bardziej twórcze. Trzeba jednak
pamiętać, że okazywanie takich uczuć, jak złość, dla wielu ludzi
jest straszne, a człowiek dający wyraz złości ma, według badań
Johnsona, skłonność nie doceniać odstręczających skutków,
jakie wywiera na słuchaczu. Poza tym, jeśli okazujesz złość
wobec jakiegoś człowieka, pilnie uważaj na otoczenie; może ci
się udać okazanie złości tak, że skutecznie pokażesz temu
człowiekowi jego niszczycielskie zachowanie i w-końcurzwiększysz
w asze wzajemne przywiązanie, ale inne patrzące na to osoby
m oże to wystraszyć i będą w przyszłości strzec się ciebie.
um iejętności potrzebne do konfrontacji
Określiliśmy konfrontację jako rozmyślną próbę przyjścia komuś
z pomocą w badaniu skutków któregoś z jego zachowań; jej
powodem jest chęć bliższego związania się z tą osobą. Taka
konfrontacja może polegać na zakomunikowaniu drugiej osobie,
jakie są twoje obserwacje jej zachowania i jaki wpływ ma to
zachowanie na ciebie (konfrontacja informacyjna) albo może
poza tym zawierać twoją interpretację tego zachowania (konfron­
tacja interpretacyjna). Konfrontacja musi mieć taką postać, żeby
umożliwiała danej osobie obejrzenie skutków swojego zachowania,
a nie skłaniała do obrony tego zachowania. Potrzebne tu
umiejętności to:
1. Użycie wypowiedzi osobistych. Były one omawiane w
rozdziale 1. części drugiej. Ich znakiem są zaimki “ja”, “mnie” i
“mój”.
2. Użycie wypowiedzi o kontakcie. Były omawiane w rozdziale
wyżej wymienionym. S ą to wypowiedzi zawierające to, co czujesz
na tem at osoby, z którą masz do czynienia.
3. Użycie opisów zachowania. Były omawiane w rozdziale 2.
Po/nagan/e /akceptacja 168
części pierwszej. S ą to wypowiedzi opisujące jawne zachowania
drugiej osoby.
4. Bezpośredni opis twoich uczuć. Omawialiśmy go w rozdziale
2. części drugiej. Musi to być wypowiedź osobista, określająca
dane uczucie poprzez nazwę, poprzez działanie, do którego ono
popycha, przez porównanie albo inną konstrukcję wyrazową.
5. Odpowiedź rozumiejąca. Była omawiana w rozdziałach 1.
części drugiej i 1. części trzeciej. Chodzi o parafrazowanie
wypowiedzi drugiej osoby.
6 . Odpowiedź interpretująca. Omawialiśmy ją w rozdziale 1.
części trzeciej i w tym rozdziale. Pożyteczna odpowiedź
interpretująca musi mieć cechy opisane na str. 136.
7. Sprawdzanie odbioru uczuć drugiego człowieka. Było oma­
wiane w rozdziale 2. części drugiej. Chodzi o nazwanie uczuć,
jakie dostrzegasz u drugiej osoby, w celu sprawdzenia, czy twoje
-postrzeganie jest poprawne. -- - -----
8 . Owocna informacja zwrotna. Była omawiana w-rozdziałe-2:--
części pierwszej.
ćw iczenie konfrontacji |
To ćwiczenie jest okazją do praktykowania twórczej konfrontacji.
Powinieneś w nim świadomie zastosować sześć powyższych
umiejętności. Postępowanie jest takie:
1. Dobierzcie się w trójki. Wyznaczcie jedną osobę do
prowadzenia konfrontacji, drugą jako jej przedmiot i trzecią do roli
obserwatora. Prowadzący konfrontację powinien przemyśleć swo­
je stosunki z drugą osobą i przypomnieć sobie z jej postępowania
coś, co w jego poczuciu było szkodliwe dla niego, dla tej drugiej
osoby czy dla kogoś innego. Im świeższe to będzie wydarzenie,
tym lepiej. Potem użyj umiejętności związanych z twórczą kon­
frontacją, konfrontując drugą osobę z twoim widzeniem jej
postępowania, twoimi reakcjami i interpretacją jej zachowania.
Druga osoba powinna odpowiedzieć szczerze i prawdziwie. O b ­
serwator ma użyć pierwszej kolumny z Arkusza Obserwacji (str.
M) do oceny sprawności konfrontacji.
2. Po zakończeniu konfrontacji, a najdalej po 15 minutach,
obserwator udziela prowadzącemu konfrontację informacji
zwrotnych o tym, jak sprawnie posłużył się techniką konfrontacji.
Druga osoba ma powiedzieć o swoich reakcjach na zachowanie
prowadzącego konfrontację. Dbajcie o to, żeby starając się znaleźć
169 Konstruktywna konfrontacja
 sposoby polepszenia sprawności umiejętności konfrontacyjnych
wspomniał również o dobrych momentach.
3. Zamieńcie się rolami. Powtórzcie punkty 1 i 2.
4. Zamieńcie się rolami. Powtórzcie punkty 1 i 2 .
5. W całej grupie opowiedzcie o swoich reakcjach na to
ćwiczenie i o tym, czego każdy z was nauczył się o swoim
zachowaniu, kiedy próbował skonfrontować się z drugim czło­
wiekiem.
konfrontacja z graniem ról
W tym ćwiczeniu będziecie nabierać wprawy w używaniu
techniki twórczej konfrontacji podczas serii odgrywanych sytuacji.
Trzeba zrobić, co następuje:
1. Podzielcie się na trójki. Wyznaczcie jedną osobę do pro­
wadzenia konfrontacji, drugą jako jej przedmiot i trzecią do roli
obserwatora. ....................
2. Odegrajcie pierwszą sytuację. Osobą będącą przedmiotem
konfrontacji gra rolę opisaną w danej sytuacji. Prowadzący kon­
frontację stara się skonfrontować z nią tak prawdziwie i z takim
zaangażowaniem, jak to tylko możliwe. Obserwator za pomocą
drugiej kolumny Arkusza Obserwacji (str. M) określa sprawność
użycia techniki twórczej konfrontacji.
3. Po zakończeniu konfrontacji dajcie prow adzącem u
konfrontację informacje zwrotne o tym, jak posłużył się techniką
twórczej konfrontacji.
4. Zamieńcie się rolami. Powtórzcie punkty 2 i 3.
5. Zamieńcie się rolami. Powtórzcie punkty 2 i 3.
6 . Przedyskutujcie w całej grupie, czego nauczyliście się o
skutecznym prowadzeniu konfrontacji. Podzielcie^ się swoimi
reakcjami na to ćwiczenie.
A oto sytuacje do odegrania:
1. Zagraj kogoś, kto często krytykuje zachowanie innych osób.
2 . Zagraj kogoś, kto w grupie jest bardzo nieśmiały.
3. Zagraj kogoś, kto często wprawia innych w zakłopotanie przez
swoje niewybredne uwagi i złe maniery przy stole.
4. Zagraj kogoś, kto wyśmiewa się z kłopotów innych ludzi.
5. Zagraj kogoś, kto stale okazuje innym ogromną serdeczność.
6 . Zagraj kogoś tak subtelnego, że aż "nie z tego świata".
Pomagan/e /akceptacja
170
konfrontacja między ludźmi
To ćwiczenie jest okazją użycia konfrontacji do podniesienia
wartości twoich związków z ludźmi. Postępowanie jest takie:
1 . Wybierz kogoś, z kim masz dobre stosunki. Przedyskutujcie
ze sobą następujące tematy, używając techniki twórczej
konfrontacji:
a. Z tego, co robisz, najbardziej przeszkadza w naszych
stosunkach ...
b. Dla poprawienia naszych stosunków mógłbyś zrobić ■...
2. Po piętnastu minutaeh skończcie i wybierz inną-osobę, z
którą też masz dobre stosunki. Porozmawiajcie na tematy z
punktu 1 .
3. Po piętnastu minutach powtórz punkt 1 .
4. Przedyskutujcie w całej grupie swoje reakcje na to ćwiczenie.
w kole
~ T o ćwiczenie będzie' okazją do użycia właściwej techniki
konfrontacji z każdym w grupie. Postępowanie jest takie:
1. Wszyscy, którzy chcą wziąć udział w ćwiczeniu, powinni
stanąć w. kole.
2. Jede;n po drugim przejdźcie wszyscy dookoła, zatrzymując
się przed każdym człowiekiem. Masz 1) spojrzeć prosto na niego,
2) dotknąć go i 3) powiedzieć mu, jakie są twoje uczucia co do
niego i waszych kontaktów.
3. Kiedy już wszyscy obeszli kółko, podyskutujcie o waszych
reakcjach na ćwiczenie, o tym, czego się nauczyliście o sobie
samych i, o innych i co możecie poprawić w swoich stosunkach
z innymi członkami grupy.
dopasowywanie
0 SP R A W D Ź jak zrozumiałeś główne definicje z tego rozdziału,
dopasowując do siebie poniższe określenia (odpow iedzina stronie
172).
1. Konfrontacja
_
______________ 2 . Informacyjna konfrontacja
______________ 3. Interpretacyjna konfrontacja
a. Okazywanie, co czujesz i myślisz o drugiej osobie.
b. Twoje postrzeganie postępowania drugiej osoby, jego
skutków i wpływu, jaki wywiera na ciebie.
171 Konstruktywna konfrontacja
 c. Rozmyślna próba przyjścia komuś z pomocą w badaniu
skutków któregoś z jego zachowań.
d. Wypowiedź opisująca jawne zachowania drugiej osoby.
e. Twoje postrzeganie postępowania drugiej osoby, jego
skutków i wpływu, jaki wywiera naciebie oraz twoje,
wnioski o motywach i znaczeniu tego postępowania.

lista um iejętności
O panow ałem tw órczą konfrontację z Innym i ludźm i.

— M u szę jeszcze popracow ać nad tw órczą konfrontacją

z innym i ludźm i.

odpow iedzi
Str. 165-166: 1 -a , 2 -b , 3 -d ,e , 4 -a
Str. 171: 1—c, 2—b, 3—e.

rozwiązywanie problemów:
Po/nagan/e /akceptacja 172
■MMI
Iztuka wzmocnienia
T a książka ma pomóc ci podnieść twoje umiejętności inter­
personalne. Takie umiejętności nie spadają z nieba; trzeba się
ich uczyć w zgodzie z zasadami teorii wzmocnienia. Teoria
wzmocnienia składa się z kilku prostych przepisów, których
używanie przynosi bardzo duże efekty. Ten rozdział nauczy cię
systematycznego stosowania teorii wzmocnienia do budowy lep­
szych związków, pomagania innym w podnoszeniu ich umie­
jętności interpersonalnych i podnoszenia także swoich.

znaczenie teorii wzmocnienia

Wchodzimy w związki, bo są oparciem dla obu partnerów.
W iele osób, z którymi masz do czynienia, jest samotnych, bo nie
posiadały umiejętności potrzebnych do rozwijania satysfak­
cjonujących związków; stosując teorię wzmocnienia możesz im
pomóc zdobyć te umiejętności. Znajdziesz się także w sytuacji,
kiedy sam będziesz próbował nowych zachowań, które powinny
zostać wzmocnione, jeśli mają być właściwie rozwinięte; sto­
sowanie teorii wzmocnienia jest ważnym narzędziem podnosze­
nia twoich umiejętności bycia z ludźmi.
Dokładnie biorąc, tematem tego rozdziału będą:
1. Podstawowe zasady teorii wzmocnienia.
2. Sposób, w jaki użycie tej teorii może podnieść wartość

175 Sztuka wzmocnfenfa

twoich związków i poziom umiejętności interpersonalnych twoich
i innych ludzi.
3. Ćwiczenie we wzmacnianiu pozytywnych zachowań u ciebie
i u innych ludzi.
Bardzo w ażna jest postawa, jaką przyjmujesz wobec innych
posługując się teorią wzmocnienia. Jej zasady mogą być użyteczne
do kierowania i manipulowania ludźmi; mogą także służyć do
tego, aby im pomóc w podnoszeniu ich umiejętności interper­
sonalnych i, co za tym idzie, zwiększyć ich poczucie szczęścia
i spełnienia w życiu. Chodzi nam tutaj o takie użycie teorii
wzmocnienia, jakie pomaga innym osiągnąć ich cele i wartości;
posługiwanie się tą teorią do manipulowania i kontroli nie rozwija
i trzeba się go wystrzegać.
Zajmiemy się najpierw używaniem teorii wzmocnienia do
podnoszenia wartości naszych związków, potem —do pomagania
innym w rozwijaniu ich umiejętności interpersonalnych, wreszcie
— do rozwoju naszych własnych umiejętności.
teoria w zm ocnienia ____ __ ________
Teoria wzmocnienia opiera się na prostej zasadzie: wpływ na
zachowanie mają jego skutki. Jeśli mówisz “C ześć” komuś, kogo
właśnie poznałeś, a w odpowiedzi odbierasz ciepły uśmiech i
“Cześć”, będziesz prawdopodobnie powtarzał to zachowanie w
przyszłości; ale jeśli odbierasz pusty wzrok i milczenie, powtarzanie
tego zachowania przez ciebie będzie mniej prawdopodobne.
Podejmujemy działanie dla osiągnięcia zamierzonych skutków;
jeśli te skutki nie następują, jesteśmy skłonni zmienić zachowanie
na nowe, które może okazać się bardziej skuteczne. O znacza to,
że poprzez panowanie nad skutkami m ożesz zw iększać,
zmniejszać lub utrzymywać częstość jakiegoś zachowania u
innej osoby. Posługiwanie się teorią wzmocnienia do wpływania
na zachowania innej osoby polega na:
1. Określaniu przedmiotu (sprecyzowaniu zachowania),
2 . Zaplanowaniu skutków.
3. Obserwowaniu zmiany w częstości zachowania.
określanie celów
Kiedy wchodzisz z kimś w związek albo chcesz pomóc mu w
podniesieniu jego umiejętności interpersonalnych, powinieneś
mieć jasność co do celów twojego postępowania. Bez jasnego
rozeznania celów nie będziesz wiedział: 1 ) co chcesz osiągnąć,
2) jak masz zamiar to zrobić i 3) czy ci się to udało, czy nie.
Oto bajka, która mówi o tym, jak niezbędny jest jasny cel:
ftozwązywan/eprob/emów 176
Dawno, dawno temu m aty dziki konik postanowił wyruszyć na p o ­
szukiwanie szczęścia. Wziqł 12złotych m onet i pogalopow ał. Nie ubiegł
daleko, gdy spotkał lisa, który go spytał, dokąd biegnie. 'Szukam
swojego szczęścia’ odpowiedział dumnie m ały dziki konik. 'Jo dobrze
trafiłeś" - odpowiedział lis - 'Za cztery złote m onety sprzedam c i
czarodziejskie podkowy, na których dobiegniesz na miejsce dw a razy
szybciej". M ałemu dzikiemu konikowi bardzo spodobał się pomysł, żeby
znaleźć swoje szczęście dw a razy prędzej, więc kupił czarodziejskie
podkow y i pob ieg ł dw a razy szybciej. Wkrótce spotkał wilka, który go
spytał, dokąd biegnie. A kiedy się dowiedział, że m ały dziki konik szuka
swojego szczęścia, powiedział: 'To dobrze trafiłeś! M ogę c i sprzedać
niedrogo ten odrzutowy motocykl, na którym dojedziesz na miejsce o
wiele szybciej'. M ały dzikikonik zapłacił cztery złote m onety za m otocykl
i o djecha ł p ię ć razy prędzej. Niedługo spotkał gospodarza, który go
spytał, dokądjedzie. "Szukam swojego szczęścia" - odpowiedział m ały
dziki konik. 'Dobrze trafiłeś"-pow iedział gospodarz- 'Jeśli wejdziesz do
m ojejzagrody, oszczędziszsobie dużo czasu". 'Dziękuję" - odpowiedział
m a ły dziki konik i w biegł do zagrody, gdzie go schwytano.
Morał: jeśli nie wiesz, dokąd zmierzasz, nie będziesz wiedział,
jak tam dojść i nawet nie poznasz, kiedy już będziesz na miejscu.
Cel to skutek, jaki chcesz osiągnąć przez swoje postępowanie.
Określając go stosuj się do trzech zasad:
Pierw sza zasada: niech przedmiotem twojego działania będą
zachowania, które możesz zobaczyć i policzyć. Określaj przedmiot
tak, żeby ktoś inny mógł policzyć, ile razy nastąpiło zachowanie,
które wskazuje na osiągnięcie twojego celu. Nie możesz mierzyć
skuteczności tego, co robisz, jeśli przedm iotem twojego
zachowania nie są zachowania policzalne.Takie określenie
przedmiotu opisuje się jako “precyzowanie zachowań”. Ustanawiać
cele w postaci policzalnych zachowań nie jest trudno, ale wymaga
to pewnej wprawy. Szczególnie ważne jest nauczyć się odróżniać
zachowania policzalne od innych. Które z poniższych zdań opisuje
policzalne zachowanie? (Odpowiedzi na str. 189)
1. Zosia mnie lubi.
2. Basia się uśmiecha.
3. Szymon ma dobre mniemanie o sobie.
4. Kuba zatrzymuje mnie na ulicy, żeby porozmawiać.
5. Jerzy jest w depresji.
6 . Janka mruży oczy.
7. Bronka mnie obejmuje.
8 . Dawid jest szczęśliwy.
177 ----------------------------------------------------------------------------- Sztuka wzmocn/en/a
 D ru g a za sa d a : określ kierunek pożądanych zmian w zacho­
waniu. Musisz mieć jasność czy chcesz zwiększyć, zmniejszyć
czy utrzymać częstość sprecyzowanego zachowania. Zawierając
z kimś znajomość możesz na przykład chcieć, żeby dana osoba
częściej zatrzymywała się na rozmowę z tobą, rzadziej unikała
cię, tak często jak dotąd robiła coś razem z tobą.
Trzecia zasada: to na co stać byłoby nieboszczyka nie jest
zachowaniem. Być cicho, siedzieć bez ruchu — to zachowanie
nieboszczyka. Często ludzie biorą za przedmiot swojego oddzia­
ływania, zajchowąnie nieboszczyka _i chcą zmniejszyć częstość
ich występowania. Koncentrując się na zwiększaniu częstości
zachowań pożądanych, z reguły unikniesz zachowań niebosz­
czyka.
Poniżej masz szereg przykładowych celów. Które z nich stosują
się do wymienionych zasad? (odpowiedz1na str. 189)
1. Spowodować, żeby Janka częściej mówiła do Joasi: “Lubię
cię”. ' c. Powinieneś określić kierunek pożądanych zmian w zacho-
—2r. -Spowodować, żeby Janek częściej parafrazował uwagi Jerze­
go, kiedy rozmawiają o swoich kontaktach.
3. Spowodować, żeby Kubuś, równie często jak dotąd pozos­
tawał bez ruchu, kiedy Kasia wchodzi do pokoju.
4. Spowodować, żeby Zosia uśmiechała się do Janki.
5. Spowodować, żeb^ Krystyna bardziej łubiła Jankę.
• SP R A W D Ź, jak zrozumiałeś powyższy materiał, odpowiada­
jąc na pytania (odpowiedzi na str. 189)
1. N a jakiej zasadzie opiera się teoria w zm ocnienia?
a. Zachowanie ma swoje skutki.
b. Wpływ na zachowanie mają jego skutki.
c. Zachowanie jest działaniem indywidualnym.
d. Na zachowanie wpływamy swoim działaniem.
2. C o oznacza pow yższa zasada?
a. Działanie mówi głośniej niż słowa.
b. Ludzie powtarzają zachowania, które przynoszą pożądane
skutki.
c. Ludzie powtarzają zachowania, które dają wyniki.
d. Ludźmi można łatwo manipulować.
e. Zachowanie innych ludzi ma wpływ na nasze działanie.
3. Na jakich trzech kolejnych czynnościach polega posłu­
giw anie się teorią wzm ocnienia?
a. Określić przedmiot, obserwować zmiany w częstości
zachowania, zaplanować skutki.
Rozw/ązywan/epmb/emów 178
b. Obserwować zmiany w częstości zachowania, zaplanować
skutki, określić przedmiot.
c. Zaplanować skutki, określić przedmiot, obserwować
zmiany w częstości zachowania.
d. Określić przedmiot, zaplanować skutki, obserwować
zmiany w częśtości zachowania.
4 . Co to jest cel?
a. Skutek działania czy zachowania.
b. Działanie dające efekty.
c. Skutek, jaki chcesz osiągnąć przez swoje postępowanie.
d. Coś do czego strzelaszr-
5 . Jakich trzech reguł należy przestrzegać przy określaniu
celów ?
a. Przedmiotem działania powinny być zachowania, które
można zobaczyć i policzyć.
b. Przedmiotem działania powinny być powszechnie spoty­
kane zachowania.
waniu; — • —■
d. Powinieneś określić, w jakich okolicznościach nastąpiła
zmiana w zachowaniu.
e. To, na co stać byłoby nieboszczyka, nie jest zachowaniem.
f. Każdy, z wyjątkiem nieboszczyka, może się zmienić.
kształtowanie zachowań
Nauka skomplikowanych zachowań przebiega stopniowo. A
zatem, jeśli chcesz wzmocnić wzór skomplikowanego zachowania
u innej osoby, dobrze jest zanalizować to zachowanie i podzielić
na małe, łatwe do rozróżnienia stopnie, które można sprawnie
wzmocnić. Wzmocnienie traci na skuteczności, jeśli podlegające
mu zachowanie nie jest jasne; zbyt obszerny wzór zachowania
powoduje mętność co do tego, na co właściwie chcemy wpłynąć.
Poza tym, jeśli na przykład chcesz wzmocnić czyjąś zdolność
do zaprzyjaźniania się, możesz czekać w nieskończoność, zanim
ta osoba z kimś się zaprzyjaźni i odbierze od ciebie wzmocnienie.
Dzieląc na drobne zachowania to, co ma związek z zawieraniem
przyjaźni, możesz udzielać poparcia i kształtować w zachowaniu
drugiej osoby umiejętności niezbędne do osiągnięcia bardziej
złożonego celu. Możesz na przykład nagradzać za zaczynanie
rozmowy, wypowiedzi osobiste, otwartość, bywanie wśród ludzi
i inne zachowania, które prowadzą do zaprzyjaźnienia się.
1. Podzielcie się na pary. Pomyśl o kimś, z kim chciałbyś
nawiązać bliższe stosunki. Sprecyzuj zachowania, które wskazy­
179 Sztuka wzmocn/en/a
wałyby, że to zbliżenie nastąpiło. Potem przedyskutuj te sprecy­
zowane zachowania ze swoim partnerem. Pomóżcie sobie na­
wzajem w oznaczeniu takich celów, które by się stosowały do
trzech omówionych powyżej zasad i które wiązałyby się z kształ­
towaniem zachowania twojego i drugiej osoby. Cele, które chciał­
byś osiągnąć to:
• O D P O W IE D Z na poniższe pytanie (odpowiedź n a str. 189).
'D laczeg o należy w zm acniać raczej kilka drobnych zachow ań
niż jed en obszerny w zór zachowania? (Podaj dwie przyczyny)
a. Obszerne wzory zachowania mogą wprowadzić zam ęt co
do tego, czego właściwie dotyczy wzmocnienie.
b. Drobne zachowania są bardziej znaczące.
c. Drobne zachowania łatwiej wzmocnić.
d. Obszerne wzory zachowań mogą-nie-wydarzać--się 1dość
często, żeby je . móc. wzmocnić..... . _____ ____ ____
planow anie skutków
S ą dwa podstawowe typy skutków, jakich możesz używać;do
zmieniania częstości sprecyzowanego zachowania: 1 ) pokrze­
piające, takie jak ciepło i akceptacja, 2 ) osłabiające, takie ja k
chłód i obojętność. Te dwa rodzaje skutków mogą służyć do
zmniejszania, zwiększania i utrzymywania częstości zachowań
innego człowieka.
Jeśli chcesz zwiększyć częstość czyichś zachowań, powinieneś
1 ) zapewnić pokrzepiające skutki, 2) robić to natychmiast i 3)
konsekwentnie. Im szybciej pokrzepiające skutki następują po
zachowaniu, które ma być wzmocnione, tym lepiej działają; zbyt
duża zwłoka między danym zachowaniem i skutkiem może
spowodować nieporozumienie, wzmocnisz więc jakieś inne
zachowanie. Jeśli na przykład ktoś rozpoczyna rozmowę, spotyka
się z obojętnością i odchodzi, a potem otrzymuje pochwałę za
próbę zainicjowania kontaktu - wzmocniona może zostać jego
skłonność do odejścia przy pierwszym niepowodzeniu w
kontaktach z inną osobą.
I podobnie, dana osoba powinna odbierać pokrzepiające skutki
konsekwentnie za każdym razem, kiedy zachowuje się w pożądany
sposób.
S ą dwa sposoby zmniejszania częstości jakiegoś zachowania
u drugiego człowieka. Pierwszy sposób to 1) zapewnić osłabiający
ftozw/ązywan/eprob/emów 180
skutek, 2) robić to natychmiast i 3) konsekwentnie. Drugi to
zwiększać częstość przeciwnego zachowania. Ten drugi sposób
jest z reguły lepszy. Jeśli na przykład ktoś mówi za dużo, kiedy
poznaje nową osobę, możesz zacząć wzmacniać go za wypo­
wiedzi badające, wyciąganie czegoś z drugiego człowieka i
uważne słuchanie tego, co ktoś inny ma do powiedzenia. Albo
jeśli ktoś poznając nową osobę mówi za mało, możesz go
wzmacniać za mówienie o sobie.
Jeśli chcesz utrzymać częstość jakiegoś zachowania u innego
człowieka, powinieneś 1 ) zapewnić pokrzepiające skutki, 2) zrobić
to natychmiast, ale 3) nie zawsze. O ile konsekwencja jest
potrzebna do zwiększania częstości zachowań, o tyle do utrzy­
mania ich na pewnym poziomie lepiej udzielić wzmocnień mniej
konsekwentnie. Kiedy chcesz przejść ze stałego dawania wzmoc­
nień na mniej konsekwentne, rób to stopniowo; zmiana nie
powinna być nagła.
Skąd możesz wiedzieć, co dla innej osoby jest pokrzepiające?
Powszechnie odbiera się tak okazywanie akceptacji i ciepła;
- p o za -ty m - czasam i rozmaite odpowiedzi,—jak n a przykład
rozumiejąca, są pokrzepieniem, ponieważ komunikują zaintere­
sowanie i troskę. Obojętność wobec zachowania innej osoby jest
na ogół przyjmowana jako odpowiedź osłabiająca. Obserwując
drugiego człowieka i pytając go, co sobie ceni, można dowiedzieć
się, jakie skutki były dla niego pokrzepiające, a jakie —osłabiające.
Trzeba pamiętać, że zachodzą tu znaczne różnice indywidualne;
to co ciebie krzepi, może nie krzepić kogoś innego.
2. W tym momencie podzielcie się znowu na pary. Pomyśl o
zachowaniach, które mógłbyś podjąć, a które byłyby pokrzepia­
jącymi albo osłabiającymi skutkami dla kogoś, z kim chciałbyś
mieć lepsze stosunki. Co możesz zrobić, aby wzmocnić zacho­
wanie drugiej osoby? Przedyskutuj to ze swoim partnerem. Po­
móżcie sobie nawzajem w określeniu tak dokładnie, jak tylko
można skutków, które wzmocniłyby sprecyzowane zachowanie
osoby, na której ci zależy. Zachowanie, które mógłbyś podjąć, a
które służyłoby jako pokrzepiający skutek sprecyzowanego
zachowania innej osoby to:
• O DPO W IEDZ na poniższe pytania (odpowiedzi n a str. 189)
1. Jakie są trzy czynniki zwiększające częstości zachowania?
a: Zapewnić pokrzepiające skutki.
181 Sztuka wzmocn/en/a
 b. Zapewnić osłabiające skutki. zachowań ucznia. Jasne określenie przedmiotu naszego oddzia­
c. Zapewnić brak wszelkich skutków. ływania na kogoś jest tak ważne właśnie dlatego, żeby móc
d. Natychmiast. policzyć, ile razy ten ktoś zachował się w dany sposób po to, żeby
e. Później. stwierdzić, czy to, co ty robisz, ma zamierzony wpływ na jego
f. Konsekwentnie. zachowanie.
g. Nie zawsze. Podzielcie się na pary. Pomóżcie sobie nawzajem zaplanować,
2. Jakie są trzy czynniki zmniejszania częstości zachowania? w jaki sposób liczyć, ile razy ktoś, z kim chcesz wejść w bliski
a. Zapewnić pokrzepiające skutki. związek, podjął określone zachowanie. W ciągu następnego
b. Zapewnić osłabiające skutki. tygodnia prowadź staranną obserwację i przedstaw grupie wyniki.
c. Zapewnić brak wszelkich skutków.
d. Natychmiast. ...... w zm acnianie czyjchś przym iotów —
e. Później. Wielu ludzi nie ma przyjaciół jedynie dlatego, że nigdy nie
f. Konsekwentnie. rozwinęli w sobie odpowiednich umiejętności. Sporo samotnych
g. Nie zawsze. ludzi to ofiary okoliczności, które nie dały im wielu okazji do
3. Jakie są trzy czynniki utrzymywania częstości zachowania? rozwijania umiejętności skutecznego wchodzenia w kontakt z
a. Zapewnić pokrzepiające skutki. kimś. Wielu ludzi nie nauczyło się tworzyć i utrzymywać war­
b. Zapewnić osłabiające skutki. tościowych związków z innymi. Wśród swoich znajomych możesz
c. Zapewnić brak wszelkich skutków. trafić na kogoś takiego. W tym wypadku teoria wzmocnienia
-d. Natychmiast. - ---------- ■—posłuży ci do przyjścia mu z pomocą w nabyciu większej-wprawy
e. Później. w stosunkach z ludźmi.
f. Konsekwentnie. Poza ludźmi, którzy nigdy nie mieli okazji rozwinąć skutecznych
g. Nie zawsze. umiejętności interpersonalnych, wszyscy znamy takich, którzy
4. Jakie dwa zachowania są zwykle pokrzepiające? m ają wiele przymiótów i mogliby bardzo umiejętnie postępować
a. Okazywanie akceptacji i ciepła. z innymi, ale stoją im na drodze przeszkody, takie jak brak
b. Okazywanie chłodu. poczucia bezpieczeństwa czy wiary w siebie, a to nie pozwala
c. Odpowiedź rozumiejąca. im na zbliżenie się z wieloma osobami, z którymi w innym
d. Obojętność. przypadku mogliby zawrzeć przyjaźń. Wyciąganie ręki do innego
5. Jakie dwa zachowania są zwykie osłabiające? człowieka jest ryzykowne dla poczucia własnej wartości; odep­
a. Okazywanie akceptacji i ciepła. chnięcie takiej próby zwykle powoduje zranienie uczuć. Czy ktoś
b. Okazywanie chłodu. potrafi podjąć to ryzyko czy nie, może zależeć od poziomu jego
c. Odpowiedź rozumiejąca. wiary w siebie i samoakceptacji oraz od tego, jakie oparcie
d. Obojętność. znajduje w swoim aktualnym otoczeniu. Jeśli u kogoś z twoich
znajomych brak wiary w siebie albo strach przed odrzuceniem
obserwow anie zm iany w zachowaniu innej osoby blokuje podnoszenie umiejętności interpersonalnych i budowanie
Człowiek skrupulatny będzie miał wielką korzyść w notowaniu, bardziej zadowalających związków — możesz posłużyć się za ­
ile razy osoba, z którą buduje związek, podjęła sprecyzowane sadami teorii wzmocnienia, by dać mu oparcie i wzbudzić w nim
zachowanie. Powszechnie się zdarza, że ludzie całkowicie błędnie wiarę w siebie.
określają częstość zachowań. Powszechnie również mylą się co Być przyjacielem oznacza —stanowić oparcie. Bycie oparciem
do efektu, jaki przynoszą ich reakcje na czyjeś zachowanie. m ożna określić jako komunikowanie drugiej osobie, że znasz jej
Typowym przykładem jest nauczyciel, który zwraca uwagę na mocne strony i wierzysz, że zdoła skutecznie poradzić sobie' z
nieznośnego ucznia po to, żeby przywołać go do porządku. Stałe każdą sytuacją. Jeśli obchodzi cię ktoś, kto według ciebie nie
upominanie często zwiększa częstość niewłaściwych zachowań. posiada umiejętności interpersonalnych, jesteś odpowiedzialny
Nauczyciel może to jednak odkryć tylko poprzez notowanie za to, żeby mu pomóc podnieść jego interpersonalną sprawność.

ftozmązywan/eprob/emów ------------------------------------------------------------------- 182 183 Sztuka wzmocn/en/a

Jeśli ktoś z twoich znajomych nie ma dość wiary w siebie, żeby
podjąć ryzyko zawierania z innymi bliskich związków, może ci się
uda dać mu takie oparcie, które podniesie jego wiarę w siebie i
samoakceptację tak, żeby pozwolił sobie na to ryzyko w przy­
szłości. Jak to wszystko zrobić? Jak postępować, żeby być
oparciem i pomocą dla innych ludzi? Teoria wzmocnienia pomoże
ci odpowiedzieć na te pytania.
Każdy buduje na swoich mocnych stronach. Poczucie wiary w
swoje przymioty jest niezbędne do samoakceptacji, która pozwala
podejmować ryzyko nowych zachowań. W miarę jak człowiek
uzyskuje świadomość swoich mocnych stron i poczucie, że mógłby
się nimi posłużyć, zyskuje wiarę w siebie, wiarę, która pozwala
mu rozwijać umiejętności interpersonalne i budować lepsze związ­
ki. Poznanie teorii wzmocnienia pomaga zatem dawać oparcie i
popierać twórcze zachowania, bo zapewnia pokrzepiające skutki
natychmiast po zachowaniu, okazującym którąś z mocnych stron.
• O D P O W IE D Z na następujące pytanie {odpow iedź na str 189).
Co to zn ac zy być oparciem dla innego człow ieka?
a. Komunikować, że znasz jego mocne strony i wierzysz, że
zdoła skutecznie poradzić sobie z każdą sytuacją.
b. Komunikować mu, że znasz jego mocne strony i pomożesz
mu uporać się ze słabościami.
c. Komunikować, że znasz jego mocne strony i pomożesz mu
wyrównać czymś jego wady.
d. Komunikować, że znasz jego mocne strony i nie widzisz
jego wad.
ćw iczenie wzm acniania przym iotów
innego człowieka
To ćwiczenie jest wprawką w dodawaniu drugiej osobie sił do
zachowań, okazujących któryś z jej głównych przymiotów i do
prób pokonyw ania przeszkód w okazywaniu przymiotów.
Postępowanie jest takie:
1. Pomyśl o kimś, kogo znasz i komu 1) mógłbyś pomóc
podnieść jego interpersonalne umiejętności, 2 ) brakuje wiary w
siebie i nie używa umiejętności bycia z ludźmi albo 3) chciałbyś
okazać więcej oparcia.
Opisz tu główne przymioty tego człowieka:
fłozmązywan/eprob/emdty
2. Jakie przeszkody nie pozwalają mu okazywać jego mocnych
stron w sytuacjach interpersonalnych? Przykładami możliwych
przeszkód są: brak wiary w siebie, strach przed odrzuceniem,
obawa, że znajomi w ezm ą go za głupca, pragnienie bycia
sympatycznym albo brak samoakceptacji.
Te przeszkody to:
3. Jakie mógłbyś dać temu człowiekowi pokrzepiające reakcje?
Przykłady to: okazywanie ciepła, akceptacji, zachęty, zro­
zumienia, otwartości w sprawie twoich pozytywnych reakcji na
jego postępowanie i wiele innych zachowań, które omawialiśmy
w tej książce.
Zachowania, jakie mógłbyś podjąć, a które byłyby wzmoc­
nieniami to:
4. Przejrzyj, co wyliczyłeś w punktach 1, 2 i 3 i wypisz szereg
celów swojego zachowania wobec tej osoby na najbliższy ty­
dzień. Lista powinna zawierać: określenie policzalnego zacho­
wania tego człowieka, kierunek zamian w tym zachowaniu i opis
twojego policzalnego zachowania, które będzie udzieleniem
wzmocnienia. Oto przykład takiego celu: “Zwiększyć liczbę wy­
padków, kiedy Jan rozpoczyna rozmowę, poprzez okazywanie
mu ciepła natychmiast, jak tylko to zrobi w mojej obecności”.
Moje cele to:
5. Przejrzyj swoje cele. Ważne jest, żeby nie były to próby
manipulowania drugim człowiekiem, ale wyraz poparcia dla
zachowań, które twoim zdaniem pozwalają mu okazać swoje
mocne strony albo usunąć przeszkody w posługiwaniu się nimi.
Twoje cele powinny odzwierciedlać szczerą chęć przyjścia z
pomocą, a nie próbę przerobienia człowieka. Teraz popraw ,te
cele, które wyglądają bardziej na manipulację niż na wsparcie.
6 . Przedyskutujcie w całej grupie wypisane przez was cele.
184 185 Sztuka wzmocn/en/a
Przejrzyjcie punkty 1,2 i 3, żeby pokazać, skąd się te cele wzięły. podniesienia liczby albo jakości twoich mocnych stron w
Pomóżcie sobie nawzajem poprawić wasze cele tak, żeby były stosunkach z ludźmi. Postępowanie jest takie:
bardziej szczegółowe i konkretne. Zaproponujcie nowe pomysły
na udzielanie wzmocnienia i jakieś inne cele, które byłyby 1. Obierz sobie zadanie, przy którym używałbyś umiejętności,
skuteczniejszą pomocą dla kogoś. przedstawionych w poprzednich rozdziałach tej książki, do
podnoszenia wartości twoich związków z jedną lub kilkoma
7. W ciągu następnego tygodnia wypełniajcie Arkusz Notowań osobami. Ten cel to:
(str. N). Przynieście je potem na spotkanie grupy i porozma­
wiajcie o wynikach. Czy jest jakiś związek między liczbą
udzielanych przez ciebie wzmocnień a liczbą wypadków, w których
tamten człowjek okazał swoje mocne strony albo próbował prze­
zwyciężyć przeszkody w okazywaniu ich? 2. Jakie zachowania musisz podjąć, żeby wypełnić to zadanie?
Jakie zachowania będą wskazywały, że zostało wypełnione?
ćw iczenie wzm acniania
sw oich własnych przym iotów
Poza wzmacnianiem przymiotów innych ludzi możesz tworzyć
takie sytuacje, w których wzmocnienie uzyskują twoje własne
3. Które z twoich mocnych stron posłużą ci do wypełnienia
zachowania. Dzięki takim układom wzmocnienia będziesz dosko­
tego zadania?
nalił swoje przymioty i umiejętności interpersonalne. Procedura
jest taka sama, jak przy wzmacnianiu zachowań innej osoby.
Kiedy po twoim zachowaniu następuje wżmocnienie, będziesz
miał skłonność do powtarzania tego zachowania. Im prędzej ten
skutek następuje, tym bardziej prawdopodobne będzie powta­ 4. Co ci przeszkadza w posługiwaniu się twoimi przymiotami
rzanie zachowania. Jeśli stale odbierasz pokrzepiające śkutki do wykonania zadania?
natychmiast po podjęciu jakiegoś zachowania, szybko będziesz
zwiększał jego częstość; dla podtrzymania stałej częstości twojego
zachowania lepiej odbierać pokrzepiające skutki natychmiast, ale
nie za każdym razem. Kiedy próbujesz osiągnąć jakiś cel,
korzystnie jest znaleźć sposób na otrzymywanie wzmocnień za 5. Przejrzyj to, co napisałeś w punktach 1, 2 , 3 i 4. Wyznacz
podejmowanie zachowań, które służą jego osiągnięciu. sobie kilka celów do osiągnięcia w swoim zachowaniu. Sprawdź,
Omawialiśmy w tej książce rozmaite umiejętności interper­ czy wszystkie są policzalne i mają kierunek.
sonalne, których użycie podnosi wartość stosunków z ludźmi. Ale
żeby używać tego, czego się nauczyłeś, musisz mieć jakieś
osobiste cele, dotyczące tworzenia związków, stosować te
umiejętności systematycznie i budować układy, w których za
posługiwanie się nimi odbierałbyś wzmocnienie. Takie postę­ 6. Przejrzyjcie w całej grupie cele postawione sobie przez
powanie wiąże się ze świadomością posiadanych przez ciebie każdego z was. W ciągu kilku następnych spotkań grupy
umiejętności i przymiotów i budowania na nich. Nie znaczy to, że przeznaczcie pewien czas na sprawdzenie, jak wam idzie. Ci,
nie możesz rozwijać nowych przymiotów; ta książka ma przecież którzy czynią postępy, powinni odbierać największe możliwe
ci pomóc w odkrywaniu twoich mocnych stron. wsparcie. Wsparcie i pochwała ze strony grupy posłużą jako
Ale rozwijanie nowych przymiotów jest możliwe poprzez poważny pokrzepiający skutek podejmowania zachowań, które
świadomość i używanie już posiadanych. prowadzą do osiągnięcia waszych celów.
To ćwiczenie da ci okazję użycia teorii wzmocnienia do

flozwfązywan/eprob/emów 186 187 Sztuka wzmoc/j/ema

kwestionariusz podsumowujący odpowiedzi
1. Moje długoterminowe cele, służące budowaniu lepszych
związków to: Str.177: 2, 4, 6, 7.
Str.178: 1 , 2 .
Str.178-179: 1 - b, 2 - b, 3 - d, 4 - c, 5 - a, c, e.
Str.180: a, d.
2. Moje doraźne cele, służące budowaniu lepszych związków to: Str.181-182: 1 - a, d, f, 2 - b, d, f, 3 - a, d, g, 4 - a, c, 5 - b, d.
Str.184: a.

3. Moje umiejętności i mocne strony, których użyję do osiągnięcia

tych celów to:

4. Poznam, że moje cele zostały osiągnięte po tym, że:

5. System wzmacniania zachowań, które ppdejmę dla osiągnięcia

swoich celów to:

lista um iejętności
1. P otrafię w zm ocnić zachow anie innych ludzi w ceiu:
Zwiększenia częstości tego zachowania.
Zmniejszenia częstości tego zachowania.
Utrzymania częstości tego zachowania.
2. Potrafię zorganizow ać w zm ocnienie m ojego zachow ania
w celu:
Podniesienia liczby lub jakości moich silnych stron.
■ Zmniejszenia liczby zachowań obronnych.
Utrzymania częstości skutecznych zachowań.
3. M u szę jeszcze popracow ać nad:
Wzmacnianiem zachowania innych ludzi.
Organizowaniem wzmacniania dla moich zachowań.

Hozw/ązywan/eprojb/emów 188 189 Sztuka wzmocnienia


n o d e lo w an ie umiejętności
interpersonalnych
Jeśli masz do czynienia z kimś, kto nie dysponuje skutecznymi
umiejętnościami interpersonalnymi, możesz mu pomóc się ich
nauczyć. W poprzednim rozdziale mówiliśmy, że wpływ na za­
chowanie mają jego skutki, i że poprzez panowanie nad tymi
skutkami możesz zwiększyć częstość korzystnych zachowań u
jakiegoś człowieka. Innym podstawowym sposobem podnoszenia
czyichś umiejętności interpersonalnych jest dostarczanie wzoru
zachowań do naśladowania. Modelowanie umiejętności interper­
sonalnych stanowi podstawowy sposób pomagania innym w
opanowywaniu efektywniejszych zachowań. Dlatego w tym roz­
dziale będziemy mówić o modelowaniu. Cele tego rozdziału są
następujące:
1 . Wytłumaczenie teorii modelowania.
2 . Ćwiczenie modelowania skutecznych umiejętności inter­
personalnych.
teoria modelowania
Słowo m odelow anie oznacza proces, w którym jedna osoba
podejmuje wzorcowe zachowanie, służące jako przykład do
naśladowania przez drugą osobę. Jeśli na przykład ty jesteś
otwarty, a ktoś drugi bierze z ciebie wzór i też się otwiera, to miał
ftozw/ązywan/eprob/emów 190
miejsce proces modelowania. Znany wiersz “Małpa w kąpieli”
opowiada o tym, że czasem nasze zachowanie jest naśladowane
bardziej wiernie, niż byśmy tego chcieli. Uczenie się zachowania
poprzez branie przykładu z innych ludzi to główny sposób uzys­
kiwania nowych umiejętności. Ludzie, którzy nie umieją zawierać,
rozwijać i utrzymywać interpersonalnych związków, mogą się
nauczyć wielu związanych z tym zachowań tylko poprzez naśla­
dowanie kogoś, kto je demonstruje.
Obserwacja wzorów skutecznych umiejętności interperso­
nalnych daje trzy główne korzyści. Pierwsza to zdobyw anie
now ych um iejętności przez naśladowanie. Jeśli ktoś nie wie,
jak zawierać związek, przyglądanie się, jak ktoś inny to robi,
może być dla niego nauką.
Druga to spostrzeganie, jak po czyim ś zachow aniu nas­
tępują pokrzepiające skutki. Zobaczywszy to, człowiek jest
bardziej skłonny do podejmowania podobnego zachowania. Takie
branie przykładu wywiera chyba największy wpływ. Jeśli ktoś
widzi, że odbierasz pokrzepiające skutki natychmiast po podjęciu
jakiegoś zachowania, będzie skłonny brać je za wzór. Jeśli widzi,
że jesteś szanowany, masz autorytet i siłę, będzie skłonny
naśladować twoje zachowanie. Wreszcie jego obawy, niepokój
i opory przed podjęciem jakiegoś zachowania zmniejszają się,
kiedy patrzy, jak ty to robisz; jeśli na przykład boi się odepchnięcia,
obserwowanie jak zaczynasz z kimś rozmowę i nie doznajesz
odepchnięcia, zmniejsza jego lęk.
Trzecia korzyść to w yzwalanie w sobie podobnych zach o ­
w ań. Zdarza się, że ktoś dysponuje stosownymi umiejętnościami,
ale nie ma pewności, kiedy i gdzie powinny być użyte; skoro
zobaczy, jak ty podejmujesz jakieś zachowanie, będzie wiedział,
że w takiej właśnie sytuacji to zachowanie jest na miejscu.
Proces modelowania składa się z dwóch części: najpierw ty
podejmujesz wzorcowe zachowanie, potem druga osoba idzie w
twoje ślady. To pierwsze całkowicie zależy od ciebie, to drugie
—głównie od tamtej osoby. Jak możesz wpłynąć na to, żeby ktoś
skopiował twoje wzorcowe zachowanie? W jakich warunkach on
to zrobi?
Po pierwsze, człowiek ten musi zwracać uwagę na to, co ty
robisz. Jeśli nie jest świadom twojego zachowania, nie może go
naśladować. Po drugie, jego skłonność do naśladowania będzie
większa, jeśli uzna, że przez to łatwiej osiągnie swoje cele,
zwłaszcza jeśli w danym momencie ma poczucie, że daleko mu
do tych celów. Na przykład, jeśli ma na celu zwiększyć liczbę
swoich znajomych, a czuje się samotny, będzie naśladował
191 ------------------------------------------- Mode/owan/e umfę/ętnośc/inte/persona/nycb
twoje zachowanie, kiedy spostrzeże, że ono pozwala zawierać
znajomości. Po trzecie, jeśli kopiowanie twoich zachowań w
przeszłości już okazało się korzystne, druga osoba będzie miała
większą skłonność do kopiowania ich nadal. Po czwarte, im
bardziej ten człowiek ceni sobie znajomość z tobą, lubi cię,
szanuje albo zależy mu na twoim zdaniu, tym chętniej będzie brał
z ciebie przykład. Po piąte, w stanie pobudzenia emocjonalnego,
kiedy jest na przykład samotny albo odczuwa wiele ciepła, człowiek
naśladuje czyjeś zachowanie chętniej niż w innych warunkach.
W reszcie, jeśli nie wie, jakie zachowanie będzie w danej sytuacji
stosowne, a ty wiesz, będzie skłonny wzorować się na tobie
(typowym przykładem jest osoba, która znalazła się na wytwornej
kolacji, a nie wie, w jakiej kolejności używa się sztućców —będzie
patrzyła, co inni biorą do ręki i robiła to samo).
Jeśli chcesz pomóc komuś osiągnąć umiejętności potrzebne
do zawierania, rozwijania i utrzymywania stosunków z ludźmi,
musisz sam demonstrować te umiejętności. Musisz zachowywać
się tak, jak chcesz, żeby się inni zachowywali. Jeśli więc masz
pom óc kom uś osiągnąć w ięk szą w praw ę w budow aniu
zadowalających związków, dawaj mu dobry przykład.
• SP R A W D Ź, jak zrozumiałeś ten materiał, odpowiadając na
pytania (odpowiedzi na str. 194)
1. C o to znaczy “daw ać w zó r”?
a. Popisywać się swoimi interpersonalnymi umiejętnościami.
b. Podejmować wzorcowe zachowanie, żeby inni brali z
niego przykład.
c. Stosować teorię wzmocnienia.
d. Popisywać się nowymi ubraniami.
2. W jaki sposób m ożna odnieść korzyści z obserw ow ania
w zo ró w skutecznych zachowań interpersonalnych? W ybierz
3 punkty.
a. Zobaczyć, że dane zachowanie jest wzmocnione.
b. Odbierając wzmocnienie po swoim zachowaniu.
c. Naśladując te wzory.
d. Otrzymując pomoc w demonstrowaniu swoich umiejętności
interpersonalnych.
e. Wyzwalając w sobie takie zachowania.
3. W jakich okolicznościach inny człow iek będzie naśladow ał
tw o je zachow anie? W ybierz 3 punkty.
a. Jeśli takie naśladowanie w przeszłości już okazało się
korzystne.
b. Jeśli to dobrze robi.
fJozw/ązywan/eprob/emów 192
c. Jeśli to pomoże mu w osiągnięciu celów.
d. Jeśli nic innego nie pomogło.
e. Jeśli jest świadom twojego zachowania.
f. Jeśli powiesz mu, żeby to zrobił.
ćw iczenie w dawaniu dobrego przykładu
To ćwiczenie będzie okazją do praktykowania umiejętności,
omawianych w poprzednich rozdziałach, po to, abyś potrafił je
efektywnie modelować. Oto lista tych umiejętności:
1. Otwartość. ___
2 . Opis zachowania.
3. Wypowiedzi osobiste.
4. Wypowiedzi o kontakcie.
5. Bezpośredni opis uczuć.
6 . Niewerbalne okazywanie ciepła i sympatii.
7. Udzielanie owocnej informacji zwrotnej.
. 8. Sprawdzenie odbioru cudzych uczuć.
9. Potwierdzenie czyichś mocnych stron.
10. Wzmacnianie czyichś przymiotów.
11. Okazywanie akceptacji dla innej osoby i jej zachowania.
12. Odpowiedź rozumiejąca.
13. Uzgadnianie znaczenia.
14. Odpowiedź oceniająca.
15. Odpowiedź interpretująca.
16. Odpowiedź wspierająca.
17. Odpowiedź badająca.
18. Konfrontacja.
19. Tworzenie zaufania.
Postępowanie w tym ćwiczeniu jest takie:
1. Przejrzyj powyższą listę umiejętności; zastanów się, czy
dobrze znasz je wszystkie.
2. Podzielcie się na czteroosobowe grupy. Porozmawiajcie o
tym, jakie kłopoty sprawia wam posługiwanie się omawianymi w
tej książce umiejętnościami w stosunkach z ludźmi. Podczas tej
dyskusji próbuj świadomie dawać przykład tylu z powyższych
umiejętności, ile się da.
3. Podzielcie się na inne czwórki. Porozmawiajcie o tym, w jaki
sposób omówione w tej książce umiejętności pomogły wam w
stosunkach z ludźmi.Podczas tej dyskusji próbuj świadomie dawać
przykład tylu z powyższych umiejętności, ile się da.
4. W całej grupie przedyskutujcie:
193 Mode/owan/0 u/T7/ę/ętnośc//nte/pers0na/nycf}
 a. Jakie masz kłopoty w dawaniu przykładu omówionych w
tej książce umiejętności?
b. Jak możesz sprawniej dawać wzór omówionych w tej
książce umiejętności w obecności osób, z którymi budujesz
związek?
5. Pomyśl o którymś z twoich związków. Zaplanuj w nim
dawanie przykładu co najmniej trzech powyższych umiejętności
w ciągu najbliższego tygodnia.

odpowiedzi
Str.192-193 : 1 — b; 2 - a, c, e; 3 - a, c, e.

rozwiązywanie problem ów
interpersonalnych ______
. W każdym związku powstają niekiedy problemy. Mogą to być
konflikty, okresy rozdrażnienia, okresy, w których wasz związek
przechodzi zmiany i nie jesteście pewni, dokąd zmierza. Będziemy
teraz mówić o tym, jak analizować problemy interpersonalne,
żeby ułatwić sobie ich Rozwiązywanie. Celem tego rozdziału,
który w znacznej mierze opiera się na ćwiczeniu Saula Eisena,
jest zaprezentowanie przemyślanego podejścia do zdefiniowania
problemu interpersonalnego i zaplanowania rozwiązań.

rozwiązywanie problemów interpersonalnych

Osoby, którym udaje się rozwiązywać ich osobiste problemy,
zwykle w myśleniu o nich przechodzą przez różne etapy. Na
każdym z tych etapów znajdują nowe, bardziej użyteczne spoj­
rzenie na problem, co pozwala im lepiej go zrozumieć i pomaga
odkryć nowe podejście do rozwiązania go. Przedstawimy w tym
rozdziale stopniowy proces myślenia o twoim aktualnym problemie
w stosunkach z jakimś człowiekiem po to, żeby ci pomóc zrozumieć
ten problem i zaplanować rozwiązanie.
Wybierz coś, co stanowi dla ciebie problem w stosunkach z
inną osobą. Ważne jest, żeby to:
1. Było ważne dla ciebie.
2. Dotyczyło ciebie osobiście.
3. Żebyś naprawdę chciał to rozwiązać.
4. Żeby było możliwe do rozwiązania.
Odpowiesz teraz na serię pytań na temat twojego myślenia o

Rozwiązywanieprobiemów 194 195 ------------------------------------------ Rozwiązywanieprobie/nów inte/personainycb

 tym problemie. W ten sposób przebędziesz proces, którego łeś, w jaki sposób problem ciebie dotyczy, ale nie napisałeś, co
wynikiem będzie bardziej owocne patrzenie na twój problem. W czujesz i jak reagujesz na sytuację, w której się pojawia, twoje
poniższych punktach napiszesz proste wypowiedzi o swoim myślenie jest na Etapie Drugim. Jeśli napisałeś również o swoich
kłopocie. Pierwsza prawdopodobnie nie będzie jasna ani treściwa. uczuciach i reakcjach, jesteś na Etapie Trzecim (popatrz na
Część trudności z rozwiązywaniem problemów polega w gruncie tabelę).
rzeczy na tym, że często trudno dokładnie powiedzieć, o co E tap Drugi Etap Trzeci
chodzi. Ten rozdział pomoże ci jaśniej ująć twój problem. M ó j p rz y ja c ie l ła tw o się n a m nie M ójprzyjacie l ła tw o się n a m nie z ło ś c i
Poświęć trochę czasu na pierwszy opis twojego kłopotu, tak, z ło ś c i To zwykle w yprow adza m nie z rów ­
jak go teraz widzisz. Nie martw się, czy to będzie jasne i dobrze n o w a g i I nie m og ę skupić s/ę n a tym ,
napisane, natomiast spróbuj pisać bez zastanowienia, co ci c o rob ię a n i się b a w ić 1Irytuje m nie to,
płynie z pióra. że on ta k ła tw o w ychodzi z siebie.
Tak, jak widzę swój problem, chodzi w nim o to, że:
Moja wypowiedź należy w przeważającej części do Etapu
Jeśli jesteś na Etapie Drugim, przejdź do następnego punktu.
Jeśli na Trzecim - przeczytaj następny punkt, odpowiedz na
Skoro już napisałeś, jak w tym momencie wygląda twój prob­ pytanie, jeśli chcesz, i idź dalej.
lem, Zobacz, jaki etap rozwiązywania go wskazuje twoja wypo­ Sformułuj teraz swoj problem na Etapie Trzecim. Opisz go
wiedź. Jeśli myślisz ó nim jako o czymś ogólnie biorąc złym, ale jeszcze raz, zwracając tym razem uwagę na twoje uczucia i
—nie przeszkadzającym osobiście tobie, twoje myślenie jest na reakcje w sytuacji, kiedy pojawia się ten problem.
Etapie Pierwszym; jeśli myślisz o tym, na ile rzecz ciebie dotyczy, Skupiając się tym razem na swoich uczuciach i reakcjach
twoje myślenie jest na Etapie Drugim (popatrz na tabelę poniżej). powiedziałbym, że:
Etap P ierw szy Etap Drugi
M ójp rzyja cie l ła tw o się denerwuje. M ó j p rz y ja c ie l ła tw o się n a m nie
denerw uje.
Popatrz na to, co napisałeś dla określenia swojego problemu Etap Czwarty, który jest decydujący dla zrozum ienia i
i sprawdź, czy twoje myślenie jest na Etapie Pierwszym czy rozw iązania problemu, to rozpoznanie twojego “udziału” -
Drugim. rozpoznanie, w jaki sposób twoje zachowanie pogarsza sytuację.
Moja wypowiedź należy w przeważającej części do Etapu_____ Jeśli napisałeś, jak przyczyniasz się do powstania albo do trwania
Jeśli jest to Etap Pierwszy, odpowiedz na poniższe pytanie. problemu, jesteś na Etapie Czwartym (patrz na tabelę).
Jeśli Drugi, przeczytaj to pytanie, odpowiedz, jeśli chcesz, i E tap Trzeci Etap Czw arty
przejdź do następnego punktu. M ó j p rzyja cie l ła tw o się n a m nie zło ś c i M ó j przyjacie l ła tw o się n a m nie z ło ś c i
Jeśli twoja wypowiedź jest na Etapie Pierwszym, nie opisuje To zw ykle w yprow adza m nie z rów no­ To zwykle w yprow adza m nie z rów no ­
tego problemu jako twojego problemu. Posuniesz się do Etapu w a g ! / n ie m o g ę skupić się n a tym , co w a g i I n ie m og ę się skupić n a tym , c o
Drugiego ponownie opisując swój kłopot, tym razem w kategoriach ro b ię a n i się b a w ić I Irytuje m nie to, że ro b ię a n i się b a w ić / Irytuje m nie to , że
twojego w nim zaangażowania. Możesz to zrobić, odpowiadając on ta k ła tw o w ychodzi z siebie. on ta k ła tw o w ychodzi z siebie. Przez
na pytanie: “Czym ten problem jest dla mnie?” albo “W jaki tę Jego złość jestem rozdrażniony, w ięc
sposób mnie to dotyczy?” p o p e łn ia m w ię ce j b łę d ó w , któ re g o
Gdybym miał ponownie opisać ten problem, tym razem zwracając złoszczą. Poza tym on n ie w ie. Jakie
uwagę, w jaki sposób mnie dotyczy, powiedziałbym, że: skutki w yw iera Jego hum or, b o n ig d y
m u te g o w prost n ie pow ied zia łem .
Spójrz na swoje ostatnie sformułowanie i zastanów się, czy
Teraz znowu przyjrzyj się swojemu sformułowaniu.Jeśli napisa- powiedziałeś wszystko o swoim udziale w kłopotach —wszystko,

fio z w /ą z y w a n /e p ro b /e m ó w ------------------------------------------------------------------------------ 196 197 Rozw/ązywan/eprob/e/nówinterpersonalnych

co robisz i co zaniedbujesz. Jeśli tak, przeczytaj następny punkt, 15. Odpowiedź interpretująca.
odpowiedz, jeśli chcesz, na pytanie i przejdź dalej. Jeśli nie, 16. Odpowiedź wspierająca.
zabierz się do tego punktu. 17. Odpowiedź badająca.
Opisz swój problem na Etapie Czwartym: Mój problem, tak jak 18. Konfrontacja.
go teraz widzę, łącznie z moim udziałem (poprzez to, co robię 19. Tworzenie zaufania.
20. Dawanie przykładu.
i to, co zaniedbuję) polega na tym, że:
Wymień swoje przymioty, którymi mógłbyś się posłużyć do
rozwiązania tego problemu.
1 _____________________________________________________________
2. . ________
3 __________________________________ ___________________
Kiedy przejdziesz w myśleniu o swoim problemie etapy od 4 _______________________________________________ ______
Pierwszego do Czwartego, być może okaże się, że widzisz go
5 ____________________________ _________________________
teraz jaśniej i bardziej poręcznie. Może się teraz okazać, że
6 _____
któreś z twoich uczuć wobec tej sytuacji zmieniło się albo zaczęło
się zmieniać. Być może negatywne, dręczące cię uczucia stają Zastanów się przez chwilę, jakie zmiany w twoim zachowaniu
się śłabsze i mniej niepokojące. mogłyby pomóc w rozwiązaniu problemu. Potem uzupełnij
'Zastanów się przez kilka minut, jak zmieniła się twoja znajomość poniższe udanie: .............
problem u+uczucia wobec niego.—- ------------ — — - W związku z problemem, który opisałem i zm ian am iw m o im
Nastąpiły lub następują takie zmiany w moim rozumieniu rozumieniu tego problemu i w moich uczuciach wobec niego —
problemu i uczuciach wobec niego na skutek zanalizowania go: pożyteczne będą następujące zmiany w moim zachowaniu:

Przygotowując się do wypróbowywania zmian w zachowaniu,

Przyjrzyj się teraz liście umiejętności omawianych w tej książce. które wyżej opisałeś, przedstaw je sobie w wyobraźni. Jaka jest
Zaznacz, które mogłyby ci pomóc w rozwiązywaniu twojego twoja gotowość do tych zmian? Jak oznaczyłbyś ją na poniższej
problemu: skali?
1. Otwartość. Wcale nie gotów 1 —2 — 3 —4 — 5 — 6 — 7 — 8 — 9 Całkowicie gotów
2 . Opis zachowania.
3. Wypowiedzi osobiste. Pam iętaj, rozw iązanie problemu przynajm niej w części
4. Wypowiedzi o kontakcie. za le ż y od tw o je g o zachow ania, tw o ich uczuć, tw o je j pos­
5. Bezpośredni opis uczuć. taw y i tw o je j gotowości do zm iany.
6. Niewerbalne okazywanie ciepła i sympatii. Na tym zamyka się planowanie rozwiązania twojego problemu.
7. Udzielanie owocnej informacji zwrotnej. Jeśli po przystąpieniu do wymienionych wyżej zachowań nie uda
8. Sprawdzenie odbioru cudzych uczuć. ci się go rozwiązać, albo jeśli staniesz przed innymi problemami,
9. Potwierdzenie czyichś mocnych stron. możesz przebyć proces planowania jeszcze raz, czyniąc próbę
10 . Wzmacnianie czyichś przymiotów. pełniejszego opisania twoich kłopotów i takich zachowań, które
11. Okazywanie akceptacji dla innej osoby i jej zachowania. pomogą ci z nich wybrnąć.
12 . Odpowiedź rozumiejąca.
13. Uzgadnianie znaczenia.
14. Odpowiedź oceniająca.

Rozwiązywanieprobiemów 198 199 Rozwiązywaniepróbiemów interpersonainycb


Rozwiązyw anie konfliktów
interpersonalnych
Każdy związek zawiera w sobie konflikty, nieporozumienia i
sprzeczności interesów. Konflikt interpersonalny zdarza się
wtedy, kiedy działanie jednej osoby utrudnia czy uniemożliwia
działanie drugiej. Konflikty mogą dotyczyć celów, dróg do
osiągnięcia celu, potrzeb i oczekiwań co do zachowania obu
osób. Kiedy wchodzisz w kontakty z kimś innym, konflikty z tą
osobą są nieuniknione. Związek bez konfliktu oznacza, że wcale
nie macie ze sobą kontaktu, a nie, że jest to dobry związek. W
twoich stosunkach z innymi ludźmi liczba konfliktów będzie różna,
ale w najserdeczniejszym nawet związku konflikty czasami się
zdarzają.
traktow anie konfliktów
Chociaż konfliktów nie da się uniknąć, w naszym społe­
czeństwie panuje przekonanie, że są czymś złym i że należy się
ich wystrzegać, a dobre stosunki z ludźmi powinny być bez­
konfliktowe. O konfliktach często mówi się jako o przyczynie
rozwodów, separacji, zaburzeń psychicznych i społecznych, a
nawet przemocy. Coraz powszechniejsze jest jednak przekonanie,
że to nie sam a obecność konfliktu, ale niepowodzenia w kon­
struktywnym potraktowaniu go prowadzą do rozbicia związku.
Śmiałe podejście do konfliktów daje w wyniku twórcze rozwiązania
problemów; konstruktywnie potraktowany konflikt może się skoń­
ffozmązywan/eprob/emów 200
czyć większym zbliżeniem i podniesieniem wartości waszego
związku. Wielu ludzi szuka konfliktu w zawodach sportowych, w
kinie, w książkach, w zabawie czy dokuczając innym. Konflikty
często mają dla człowieka wartość, ponieważ prowadzą do zmian,
rozwoju, budzą ciekawość i możliwości twórcze. Nauka konstruk­
tywnego radzenia sobie z nimi może podnieść wiarę w siebie,
gotowość do podejmowania ryzyka przy ulepszaniu jakości twoich
związków, umiejętności radzenia sobie z trudnościami i stresem.
Skoro konflikty są stałą i nieuniknioną częścią kontaktów z
innymi ludźmi, a mogą dać w wyniku rozwój osobowości —ważne
jest, żebyś opanował umiejętności konstruktywnego traktowania
konfliktów . Jeśli starasz się ich unikać, rozładow yw ać
przedwcześnie i tłumić wszelkie dyskusje o różnicach, może to
spowodować poważne trudności w twoich stosunkach z ludźmi.
Jeżeli związek nie jest w stanie wytrzymać napięć związanych z
konfliktem, nie ma szans na długie trwanie. Zatem celem tego
rozdziału będzie:
1. Pokazać, jak można konstruktywnie radzić sobie z konfliktami.
2. Dostarczyć ćwiczeń i doświadczeń w zakresie takiego
postępowania.
• SP R A W D Ź, jak zrozumiałeś ten materiał, odpowiadając na
pytania {odpowiedzi na sir. 218):
1. Konflikt interpersonalny ma miejsce w tedy, gdy:
a. Jeden człowiek spotyka się z drugim.
b. Kilka osób próbuje się porozumieć.
c. Działanie jakiegoś człowieka utrudnia działanie innego.
d. Człowiek działa wbrew swym własnym interesom.
2. Dobry zw iązek to taki, w którym:
a. Nie ma konfliktów.
b. Jest wiele konfliktów.
c. Z konfliktami postępuje się konstruktywnie.
d. Konflikty obraca się w inną aktywność.
3. Nauka kierow ania konfliktam i prowadzi do trzech skutków :
a. Zwiększenia liczby kolegów.
b. Zwiększenia wiary w siebie.
c. Lepszego radzenia sobie z trudnościami i stresem.
d. Zwiększenia tolerancji wobec innych osób.
e. Zwiększenia gotowości do ryzyka przy ulepszaniu jakości
twoich związków.
f. Dłuższego życia.
g. Przewodnictwa w zabawach w szkole.
201 Rozmązywan/e Aonff/Atów/nte/persona/nycb
twój sposób prowadzenia konfliktów
Pierwszym etapem nauki konstruktywnego traktowania kon­
fliktów jest uświadomienie sobie swojego i dawniejszych sposobów
obchodzenia się z nimi. Pomyśl o konfliktach interpersonalnych,
w które byłeś uwikłany w ciągu ostatnich kilku lat. Mogą to być
konflikty z kolegami, rodzicami, rodzeństwem, twoim chłopakiem
albo dziewczyną, mężem albo żoną, nauczycielem czy uczniem,
szefem czy podwładnymi. W poniższych kratkach wpisz pięć
najpoważniejszych konfliktów, jakie pamiętasz i opisz, jak je
rozwiązałeś. Ponieważ miejsce jest ograniczone, możesz dokonać
skrótu, wpisując tylko hasła na oznaczenie sytuacji konfliktowej
i twojego sposobu prowadzenia konfliktu.
Moje konflikty Jak je rozwiązałem
ćw iczenie z podziałem pieniędzy
To ćwiczenie ustawia cię w sytuacji konfliktowej, możesz więc
zobaczyć swój obecny sposób traktowania konfliktów.
Trzeba zrobić, co następuje:
1. Podzielcie się na trójki. Złóżcie się po 750 złotych. Połóżcie
750 złotych na środku.
2. Macie 15 minut na decyzję, jak podzielić te pieniądze między
dwie osoby. Tylko dwie z trzech osób mają je dostać. Żadne
zdawanie się na los, jak ciągnięcie zapałek czy rzucanie monety,
nie może decydować, które dwie osoby biorą ile pieniędzy.
Musicie uzgodnić to w waszej trójce. Celem tego ćwiczenia jest
zagarnąć dla siebie tyle pieniędzy, ile się tylko da.
3. Skoro tylko podejmiecie decyzję, napiszcie odpowiedzi na
następujące pytania:
a. Co czułeś w czasie tego ćwiczenia? Opisz to tak dokładnie
i szczegółowo, jak potrafisz.
Rozwiązywanieproóiemów 202
b. Jak się zachowywałeś podczas ćwiczenia? Opisz to
równie dokładnie i szczegółowo.
c. Jak określiłbyś swój sposób rozwiązania tego konfliktu?
Opisz to dokładnie ł szczegółowo.
4. Udzielcie sobie nawzajem informacji zwrotnych dotyczących
uczuć, zachowań i prowadzenia konfliktów.
5. W całej grupie opiszcie, czego dowiedzieliście się o sobie
i swoim sposobie prowadzenia konfliktu.
ćw iczenie w dawaniu i braniu
Wielu ludziom łatwiej jest dać coś komuś niż wziąć i łatwiej
pozwalają sobie coś zabrać niż zabierają innym. Podczas
prowadzenia konfliktu zdolność do brania i przyjmowania od
innych w celu osiągnięcia jak największych korzyści jest tak samo
ważna, jak gotowość dawania i udzielania się. To ćwiczenie ma
zwiększyć świadomość twoich uczuć i zachowań w sytuacji
zw iązanej z: 1) daw aniem i braniem i 2) zab ieran iem i
oddaw aniem . Postępowanie jest takie:
1. Usiądźcie w kole. Każdy wyjmuje ze swojej kieszeni czy
portmonetki wszystkie posiadane pieniądze i kładzie je przed
sobą.
2. Przez pięć minut każdy oddaje tyle banknotów, ile chce, tylu
osobom, ile wybierze. To, co oddajesz, oddajesz już na zawsze.
Nie śpiesz się z decyzją, co chcesz zrobić. Możesz zacząć
rozdawać pieniądze, kiedy nabierzesz na to ochoty.
3. Opisz:
a. Tak szczegółowo, jak to możliwe, swoje zachowanie w
tej części ćwiczenia.
b. Tak szczegółowo, jak to możliwe, swoje uczucia przy
oddawaniu innym ludziom pieniędzy i przy ich dostawaniu.
203 Rozwiązywanie konfliktów inte/personainyct?
 4. Przedyskutujcie w grupie wasze reakcje na dawanie i
dostawanie pieniędzy. Opisz swoje wrażenia na temat innych
członków grupy podczas tej części ćwiczenia. Wszystkie pieniądze,
które teraz masz, trzymaj stale przed sobą.
5. Przez pięć minut zabierz tyle pieniędzy, ile chcesz, od tylu
osób, ile wybierzesz. Możesz wziąć na zawsze tyle pieniędzy, ile
chcesz, od kogo tylko chcesz w grupie.
6. Opisz:
a. Tak szczegółowo jak to możliwe, swoje zachowanie w tej
części ćwiczenia.
b. Tak szczegółowo, jak to możliwe, swoje uczucia przy
zabieraniu pieniędzy i kiedy inni zabierają je tobie.
7. Przedyskutujcie w grupie wasze reakcje. Opiszcie swoje
wrażenia na temat innych ludzi podczas tej części ćwiczenia.
Pieniądze, które teraz masz, są twoje na zawsze.
ćw iczenia niewerbalne na tem at konfliktów
Przejrzyjcie najpierw to, co powiedziano^w rozdziale 3. części
pierwszej o ćwiczeniach niewerbalnych. Niewerbalne ćwiczenia
na temat różnych postaci konfliktów mogą posłużyć do sprecy­
zowania twoich uczuć i sposobu prowadzenia konfliktów. Oto te
ćwiczenia:
1. Przepychanka. Dwie osoby chwytają się za ręce wyciągnięte
nad głowami. Usiłują pchnąć jeden drugiego na ścianę. .
2. W alka na kciuki. Podajcie sobie dłonie tak, żeby kciuki
sterczały do góry. Trzykrotnie zetknijcie kciuki i spróbujcie tak
przycisnąć kciuk partnera, żeby nim nie mógł poruszać.
3. Gra w łapki. Osoba A wyciąga przed siebie dłonie wierzchem
do góry. Osoba B umieszcza swoje dłonie, spodem do góry, tak,
żeby znalazły się pod dłońmi A. M a teraz uderzyć z wierzchu w
dłonie A, wykonując szybki ruch z dołu na wierzch. Kiedy tylko
B się poruszy, A stara się zabrać ręce tak, żeby B go nie trafił.
4. Przew racanie i pom oc przy w stawaniu. W parach jedna
osoba usiłuje przewrócić drugą na podłogę. Nie bijcie się, ale
osoba przewracana ma prawo stawiać opór, jeśli chce. Kiedy już
leży, ten, który ją przewrócił, ma jej pomóc wstać. Przewrócony
i tu jednak może się opierać, jeśli chce.
5. Rozwijanie. Ktoś, kto ma jakieś konflikty wewnętrzne zwija
się w ciasny kłębek. Wybiera sobie kogoś, żeby go “rozwinął" lub
całkowicie wyprostował. Może walczyć z tym rozwijaniem albo
Rozwiązywanieprobfemów. 204
mu się poddać. Inni ludzie mogą się w to włączyć próbując
utrzymać kłębek zwinięty albo pomagając go rozwinąć. Albo
dobierzcie się parami i bądźcie po kolei zwiniętym i rozwiniętym.
podsum owanie
Napisz w tym miejscu, czego dowiedziałeś się z tych ćwiczeń
o swoim sposobie prowadzenia konfliktu:
aspekty sytuacji konfliktowych
Mówiąc o konstruktywnym prowadzeniu konfliktów będziemy
się zajmować kilkoma wymiarami sytuacji konfliktowych: dokład­
nym widzeniem konfliktu, dbałością o ścisłe porozumiewanie się,
budowaniem klimatu zaufania, tworzeniem wspólnych rozwiązań
i określeniem konfliktu.
dokładne widzenie swojego i cudzego zachowania
W sytuacjach konfliktowych często ma miejsce zniekształcone
postrzeganie zachowań, motywacji i stanowisk obu osób. Niektóre
z tych zniekształceń są tak pospolite, że można je znaleźć w
prawie każdej sytuacji konfliktowej między dwojgiem ludzi, dwoma
grupami ludzi czy państwami. Oto one:
1. Lustrzane odbicie. I ty, i druga osoba macie poczucie, że
jesteście niewinną ofiarą, która broni prawdy i sprawiedliwości i
która została złośliwie napadnięta przez nieprzyjaciela. W więk­
szości konfliktów obie strony są święcie przekonane, że mają
rację, a przeciwnik — nie, że chcą “sprawiedliwego” rozwiąza­
nia, ale drugi się na to nie zgadza.
2. M echanizm źdźbła i belki. Często w sytuacjach konflik­
towych każda ze stron dokładnie widzi wszystkie podstępne i
fałszywe czyny tej drugiej strony, a jest całkowicie ślepa na takie
sam e czyny dokonywane przez siebie. Najczęściej obie strony
tłumią wszelką świadomość nikczemności, jakich się same dopuś­
ciły wobec drugiego człowieka, ale bardzo się oburzają na nik­
czemności, które wobec nich popełniono.
3. Podw ójne normy. Nawet jeśli obie strony mają świadomość
podejmowanych przez siebie identycznych działań, są skłonne
205 Rozwiązywanie konfliktów interpersona/nycii
sądzić, że mają prawo tak robić, a druga osoba nie ma tego ćwiczenie "stara kobieta - młoda kobieta"
prawa.
To ćwiczenie ma pokazać, jak dwie osoby o różnych układach
4. Biegunowe myślenie. W sytuacjach konfliktowych pow­ odniesienia mogą zupełnie inaczej patrzeć na tę samą rzecz.
szechnie się zdarza, że obie strony mają uproszczony obraz Procedura tego ćwiczenia jest następująca:
konfliktu, uznając wszystko, co robią za dobre, a wszystko, co
robi drugi — za złe. 1. Podzielcie grupę na połowę.
Takie nieporozumienia pogłębiają konflikt i utrudniają kon­ 2. Każda z obu podgrup dostaje rysunek. Jedna - “Rysunek
struktywne rozwiązanie. Dopóki każdy z was jest przekonany, że A” (str.R), druga — “Rysunek B” (str.S). Każda ma opisać osobę
ma rację, a ten drugi —nie: dostrzega wszystkie podstępy drugiego, na rysunku, uwzględniając takie rzeczy jak jej płeć, ubranie,
ale nie widzi swoich; stosuje inne normy do zachowania swojego, uczesanie i wiek.
a inne — dla drugiego oraz myśli o konflikcie w uproszczony,
czarno-biały sposób — konflikt musi być niszczący dla waszego 3. Członkowie jednej połowy dobierają się w pary z członkami
związku. drugiej. Każda para dostaje egzemplarz “Rysunku C” (str.T) i ma
W sytuacji konfliktowej ty i ten drugi macie zwykle dla siebie teraz uzgodnić wspólny opis osoby na rysunku, w tym jej płci,
nawzajem mieszane uczucia. Z jednej strony jesteś wrogo uspo­ ubrania, uczesania i wieku.
sobiony i chcesz, żeby ten drugi zgodził się z twoim stanowiskiem; 4. Przeprowadźcie w całej grupie dyskusję o wynikach tych
z drugiej strony jesteś jednak do niego przywiązany i chcesz mu negocjacji. Czy na “Rysunku C” widzieliście to samo? Czy skoro
ustąpić. Kiedy działają zakłócenia i zaćhódżi postrzeganie wybiór­ raz zobaczyliście na tym rysunku jedno, trudnO"było zobaczyć co
czej- łatwo wpaść -w-pułapkę^-skąd widzisz-już tylko wrogie innego? Jaki wpływ ma w sytuacjach-konfliktowyGh-wasze pod­
uczucia drugiego człowieka, a nie widzisz dobrych. Może z tego chodzenie, poprzednie doświadczenia, oczekiwania i układ odnie­
wyniknąć samospełniająca się przepowiedrtia, w której: 1) zakła­ sienia na postrzeganie zachowania własnego i drugiej osoby?
dasz, że uczucia drugiego są wyłącznie wrogie, 2) podejmujesz
działania obronę: albp atakując go, zanim zaatakuje ciebie, albo 5. Przejrzyj w rozdziale 1i części drugiej fragment o postrzeganiu
zrywając z nim kontakty, 3) to zwiększa wrogość tamtego człowieka wybiórczym. Jak się to stosuje do twej sytuacji? Jak się to stosuje
i zm niejsza jego pozytywne uczucia dla ciebie i 4) twoje do większości sytuacji konfliktowych?
początkowe fałszywe założenie potwierdza się. Samospełniające
się przepowiednie są w sytuacjach konfliktowych bardzo pospolite
i zawsze, kiedy ci się taka sytuacja zdarza, powinieneś uważać, dokładne komunikowanie się
żeby nie wpaść w pułapkę. Stałe i sprawne komunikowanie się jest niezbędne do twórczego
rozładowywania konfliktów. Najczęściej jednak się zdarza, że
• SP R A W D Ź, jak zrozumiałeś tę część, dobierając poniższe strony w konflikcie nie chcą porozumieć się ze sobą, kiedy mają
punkty parami (odpowiedzi na str. 218): po temu okazję, a kiedy już muszą—często wypowiadają kłamstwa
1. Lustrzane odbicie. a. Wszystko, co robię, jest dobre; i pogróżki razem z obietnicami i szczerą prawdą. Tylko taka
2. Mechanizm źdźbła I belki. wszystko, co ty robisz,jest złe. komunikacja, której celem jest dojście do zgody, zadowalającej
3. Podwójne normy. b. Nie masz prawa do tego, do czego ja dla obu stron, wspomaga konstruktywne rozwiązanie konfliktu.
4. Biegunowe myślenie. mam prawo. To znaczy, że komunikując się z kimś, z kim pozostajesz w
5. Samospełniająca się c. Widzę twoje podłe, podstępne czyny konflikcie, powinieneś kanały komunikacyjne utrzymywać otwarte
przepowiednia. wobec mnie, ale nie widzę swoich pod­
łych, podstępnych czynów wobec ciebie. i wysyłać informacje, zmierzające do stworzenia porozumienia
d. Myślę, że mam rację, a ty nie; ty równie dobrego dla was obu. Czasami się okazuje, że ten drugi
myślisz, że ty masz rację, a ja nie. nie jest w danym momencie zainteresowany rozładowaniem
e. Widzę w tobie tylko wrogie uczucia konfliktu. Jeśli tak, to trzeba w swoich komunikatach do niego
jakich się spodziewałem, nie widzę zawrzeć następujące elementy:
dobrych. Podejmuję działania obronne,
które u ciebie wywołują większą wrogość. 1. Jak zamierzasz się zachowywać, żeby rozwiązać konflikt?

F/ozw/ązywan/eprot/emów 206 207 fJozw/ązywan/ekonff/Mów /nterpersona/nych

 2. Jakiej spodziewasz się odpowiedzi?
3. Co zrobisz, jeśli druga osoba nie zachowa się w oczekiwany
sposób?
4. W jaki sposób będzie można odbudować przyjazne stosunki
po tej twojej reakcji?
Przy komunikowaniu się z drugim człowiekiem w sytuacji
konfliktowej pożyteczne są niektóre umiejętności omówione w tej
książce. Oto one:
1. Odpowiedź rozumiejąca.
2. Użycie wypowiedzi osobistych i wypowiedzi o kontakcie na
tem at twojego stanowiska, motywacji i uczuć.
3. Udzielanie pożytecznej, nieoceniającej informacji zwrotnej
poprzez konstruktywną konfrontację.
4. Okazywanie akceptacji drugiego człowieka jako człowieka,
nawet jeśli potępiasz jego zachowanie.
Ponadto należy unikać odpowiedzi oceniających, pogróżek,
kłamstw, wszystkiego, co wskazuje, że chcesz “zwyciężyć” i prób
manipulowania drugim człowiekiem; wszystko to wzmacnia u
niego postawy obronne, przyczynia się do błędnej oceny sytuacji
i ucina porozumienie.
• O D P O W IE D Z na pytania (odpowiedzi na str.218):
1. K ied y kom unikow anie się w sytuacji konfliktow ej jest naj­
b ard ziej konstruktyw ne?
a. Kiedy obie strony ścierają się ze sobą.
b. Kiedy znajdzie się ktoś, kto by w konflikcie pośredniczył.
c. Kiedy jest dobrze przemyślane.
d. Kiedy ma na celu stworzenie sprawiedliwej zgody.
2. K tóre z poniższych elem entów pow inny znaleźć się w
ko m un ikatach w sytuacji konfliktowej?
a. Jak zamierzasz się zachowywać, żeby rozwiązać konflikt?
b. Jakiej spodziewasz się odpowiedzi?
c. Co zrobisz, jeśli druga osoba nie odpowie ci w oczekiwany
sposób?
d. W jaki sposób odbudować przyjazne stosunki, jeśli druga
osoba pogwałci twoje oczekiwania?
e. Wszystkie powyższe punkty.
fłozw/ązywan/eproó/emów 208
ćw iczenie z odwróceniem ról
Podstawowym środkiem zapewniającym właściwe spostrze­
ganie sytuacji konfliktowej oraz efektywną komunikację z drugim
człowiekiem jest uzyskanie jak najgłębszego wglądu w sposób,
w jaki spostrzega on sytuację konfliktową. Można to zrobić za
pomocą procedury zwanej odwróceniem ról. O dwrócenie ról
polega na tym, że jedna albo obie strony w konflikcie przedstawiają
punkt widzenia strony przeciwnej. To znaczy, jeśli między A i B
jest konflikt, A przedstawia punkt widzenia osoby B albo B
przedstawia punkt widzenia A, albo jedno i drugie. Potrzebne do
tego żachowania to: 1) odpowiedź rozumiejąca z jednoczesnym
2) okazywaniem ciepła. Z wielu różnych badań wynikło, że użycie
odwrócenia ról może eliminować nieporozumienia i zniekształ­
cenia w odbiorze stanowiska drugiej osoby (Johnson, 1966;
Johnson i Dustin, 1970).
Kiedy masz z kimś konflikt, warto przeprowadzić odwrócenie
ról po to, żeby wyjaśnić sobie nawzajem swoje stanowisko i
uczucia. To ćwiczenie da ci okazję do wypróbowania zmiany ról.
- Postępowanie-jest następujące: - —- -
1. Wybierzcie taki aktualnie interesujący członków grupy temat,
co do którego istnieją różnice zdań. Potem podzielcie grupę na
połowę tak, żeby obie połówki reprezentowały dwa różne poglądy^
na sprawę. ]
2. Obie połówki przez 15 minut przygotowują się, każda osobno,
do przedstawienia sprawy ze swej strony podczas negocjacji z
przedstawicielami drugiej połówki.
3. Teraz dobierzcie sobie do pary osobę z przeciwnej połówki;
w ten sposób w każdej parze znajdą się ludzie o sprzecznych
poglądach na sprawę.
4. Jedną osobę w parze nazwijcie A, drugą,— B. Teraz A ma
pięć minut na przedstawienie sprawy ze swojej strony. Nas­
tępnie B odwraca swoją rolę i przedstawia stanowisko osoby A,
tak jakby był na miejscu osoby A.
5. Teraz osoba B ma pięć minut na przedstawienie sprawy ze
swojej strony. Potem A odwraca swoją rolę.
6. Teraz macie 15 minut na dojście do porozumienia w
omawianej sprawie. W ciągu tych 15 minut musicie dostoso­
wać się do zasady: Nie wolno odpowiadać na wypowiedzi drugiej
osoby, nim się tej wypowiedzi dokładnie i z ciepłem nie sparafrazuje
ku zadowoleniu nadawcy.
7. Cała grupa ma teraz przedyskutować wpływ odwrócenia ról
209 fiozmązywan/e konf/Mów /nte/persona/nyc/7
na zdolność do zrozumienia i uznania drugiej strony sprawy.
Czy to pomaga w osiągnięciu porozumienia? Czy wpływa na
wasze uczucia wobec siebie podczas negocjacji?
budow anie klimatu zaufania
Konstruktywne prowadzenie konfliktów wymaga zaufania.
Można je budować dwiema drogami. Pierwsza —okazać zaufanie,
odsłaniając swoje słabe punkty w trakcie prób rozładowywania
konfliktu. Druga — nigdy nie wykorzystywać słabych punktów
przeciwnika. Poszukaj w rozdziale 3. części pierwszej opisu, jak
buduje się zaufanie.
tw orzenie wspólnych rozwiązań
Najpewniejszym sposobem na konstruktywne rozładowanie
konfliktu jest zaangażowanie obu osób w sytuację, w której
m uszą ze sobą współpracować dla osiągnięcia czegoś, czego
obie pragną. Współpraca oznacza, że ty i ten drugi podejmujecie
zgodne działanie dla wspólnych celów. Dwie osoby, które chcą
zbudować zam ek z piasku i pomagają w tym sobie nawzajem —
współpracują. Członkowie drużyny piłkarskiej współpracują dla
wygrania meczu. Nauczyciel i uczeń uzgadniając program
optymalnego rozwoju wiedzy ucznia-współpracują. Dwie osoby,
które chcą pogłębić ich związek i dlatego poświęcają czas na
wspólne działanie —współpracują. Za każdym razem, kiedy masz
z kimś innym wspólny cel i pomagacie sobie w osiągnięciu go —
współpracujecie.
Współpraca ma bardzo duże i pożyteczne znaczenie dla związ­
ku dwóch osób. Wynika z niej wzajemna sympatia, zaufanie i
gotowość do słuchania i poddawania się wpływom. Przyjaźń w
dużej mierze opiera się na współpracy. Rozwój związku zależy
od zdolności obu osób do określania wspólnego celu (nawet jeśli
tym celem jest zakochać się w sobie) i do współpracy przy
osiąganiu go. W sytuacji konfliktowej podstawowym sposobem
konstruktywnego wybrnięcia z niej jest praca nad wspólnym
rozwiązaniem. Z całą pewnością każde rozwiązanie konfliktu, na
jakie się zdecydujesz, powinno brać pod uwagę konieczność
współpracy z tym drugim człowiekiem. Nie sposób przesadzić
mówiąc, jak wielkie ma to znaczenie, żeby z konfliktu wynikały
zgodne działania dla osiągnięcia wspólnych celów.
• O D P O W IE D Z na następujące pytania (odpow iedzina str.218).
1. Jak ie są dw a sposoby budow ania zaufania?
a. Odsłaniać przed drugim człowiekiem swoje słabe punkty.
Rozwiązywanieprobiemów -------------------------------------------------------------------
b. Okazywać, że lubisz tego człowieka.
c. Nie wykorzystywać nigdy jego słabych punktów.
d. Pokazywać mu, że dasz się lubić.
e. Walić pałką w łeb.
2. W jaki sposób współpraca przyczynia się do rozw iązywania
konfliktów ?
a. Zajmuje czym innym twoje myśli.
b. Podporządkowuje was obu.
c. Zwiększa sympatię, zaufanie i gotowość do słuchania i
poddawania się wpływom.
d. Przyczynia się do waszego wzajemnego oddziaływania
na siebie, a zatem usuwa przeszkody poznawcze.
określanie konfliktu: ćwiczenie z licytacją pieniędzy
W tym ćwiczeniu będziemy badać, kiedy i jakie sytuacje określa
się jako współpracę, a kiedy — jako współzawodnictwo.
Postępowanie jest takie:
1. Osoba, wyznaczona przez grupę na licytatora, ma nieo­
graniczony zapas banknotów. Powinni się na to złożyć wszyscy
członkowie grupy. Licytator zamierza sprzedać je czterem osobom.
Cztery osoby na ochotnika zgłaszają swój udział w aukcji.
2. Czterej ochotnicy siadają w rzędzie. Licytator wystawia
pierwszy banknot na licytację, ochotnicy licytują po kolei. C eną
wywoławczą jest 100 złotych. Banknot uznaje się za sprzedany,
kiedy trzej z czterech ochotników odpadają (nie podbijają ceny).
Przy każdym nowym banknocie pierwszą cenę podaje inna z
kolei osoba; na przykład, jeśli A pierwszy licytuje pierwszy ban­
knot, ochotnik B pierwszy licytuje drugi. Jeśli obserwujący tę
licytację chcą coś powiedzieć ochotnikom, mogą to zapisać na
kartce i podać.
3. Po sprzedaniu 20 banknotów prowadzi się w grupie dyskusję.
Nazwijcie zachowanie każdego z ochotników albo głównie z a ­
chowaniem współpracującym, albo głównie — współzawodni­
czącym. Porozmawiajcie o tym, dlaczego zachowywali się właśnie
tak. Jakie założenie robili na temat sytuacji?
4. Teraz ochotnicy mogą określić sytuację jako współza­
wodnictwo — wzajemne przelicytowywanie się albo współpracę
—jeśli pozwolili każdemu kupić równą liczbę monet za najniższą
cenę. Sytuacja współpracy zachodzi, jeśli pierwszy licytant daje
100 złotych, a pozostali trzej nie wchodzą; w następnej kolejce
kolejny pierwszy licytant daje 100 żłotych, a pozostali nie wchodzą,
i tak dalej.
210 211 .----------------------------------------- Rozwiązywanie konfliktów interpersonainycb
 5. Podyskutujcie w grupie, dlaczego współpracujemy ze sobą
i dlaczego współzawodniczymy. Dlaczego często współzawod­
niczymy, chociaż lepiej by było współpracować? Dlaczego często
działamy tak, jak gdyby była ograniczona ilość czegoś do podziału
(na przykład miłości), podczas gdy w rzeczywistości starczy tego
dla wszystkich?
Sposób określania konfliktu stanowi jeden z najważniejszych
aspektów sytuacji konfliktowej. Opis przyczyn, ujawnienie roz­
miaru, nazwanie konfliktu - wszystko to ma wpływ na jego
prowadzenie. Unikaj opisywania przyczyn zachowania drugiego
człowieka w sposób dla niego obraźliwy, na przykład mówiąc, że
jego motywem jest “nikczemność”, “psychopatia” czy “rasizm”.
Takie oskarżenia powodują złość i postawę obronną i powiększają
trudności w konstruktywnym rozładowaniu konfliktu. Przyczyniają
się też do nieporozumień, nieufności, poczucia zagrożenia i
pogarszają konflikt. W ażne jest jednak opisanie wydarzeń, które
doprowadziły do konfliktu, zwłaszcza tych, które go wywołały.
Unikanie takich wydarzeń w przyszłości może zmniejszyć prawdo­
podobieństwo następnych konfliktów.
Im w ęższe jest ujmowanie konfliktów, tym łatwiej je rozwiązać
konstruktywnie. W konfliktach wielu ludzi wikła się w szerokie
kwestie i mgliste zasady; to pogarsza konflikt. Na przykład
nauczyciel może potraktować poszczególny wypadek nieposłu­
szeństwa ucznia jako pojedyncze zdarzenie dotyczące jednej
osoby albo jako oznakę braku szacunku dla starszych u wszystkich
uczniów. To pierwsze zwykle daje się łatwo rozwiązać, to drugie
jest bez wyjścia. Albo, kiedy dwie osoby nie zgadzają się ze sobą,
można to traktować bądź jako różnicę zdań, bądź —wyzwanie dla
tych dwu osobowości i ich podstawowych przekonań. Kon­
struktywne rozwiązywanie konfliktu jest łatwiejsze, kiedy uzna się
go za tak mały, jak tylko można. Nawet jeśli konflikt zaczyna się
w dużych rozmiarach, można go “pokawałkować” i zredukować
jego rozmiary do możliwego minimum.
Nazwanie konfliktu: czy rozgrywką, w której jedna osoba
wygrywa, a druga traci, czy też wspólną sprawą do zgodnego
rozwikłania —ma zasadnicze znaczenie. Sytuacja rozgrywki może
być rozwiązana na dwa sposoby: wygrasz ty albo ten drugi. W
obu przypadkach przegrany będzie prawdopodobnie urażony i
nie będzie chciał wykonać żadnej z czynności, których się w
wyniku tego konfliktu po nim oczekuje. Przegrany czuje zwykle
dużą wrogość wobec zwycięzcy i przerywa z nim komunikację,
widzi go w złym świetle i próbuje "odegrać” się w przyszłości.
ffozmązywan/eprob/emów 212
Nawet jeszcze w czasie trwania konfliktu komunikowanie się
bywa używane do oszukiwania i manipulowania drugim czło­
wiekiem, panuje nieufność, a obie zainteresowane osoby zmierzają
w stronę wzajemnej antypatii.
Jeśli konflikt jest wspólną sprawą do rozwiązania, ani ty, ani
ten drugi nie będzie próbował “wygrać”. W gruncie rzeczy, jeśli
jeden człowiek “wygrywa” a drugi “przegrywa”, był gdzieś błąd'w
sposobie określania sytuacji. W sytuacji problemu do rozwiązania
ty i ten drugi możecie znaleźć wyjście, z którego będziecie obaj
zadowoleni. W takiej sytuacji komunikacja jest otwarta, rozwija
się zaufanie, uczestnicy odnoszą się do siebie przyjaźnie.
Motywacja do wykonania tego, co zostało postanowione, jest po
obu stronach wysoka i nie ma żadnej urazy do nikogo. Oto etapy
rozwiązywania problemów:
1. Zdefiniuj problem. Pełna definicja powinna brać pod uwagę
zachowanie twoje i drugiej osoby oraz sytuację, w jakiej zdarzają
się te zachowania. Definicja musi być uzgodniona. Dla was obu
ważne jest zrozumienie, na czym polegają różnice między wami,
a co macie ze sobą wspólnego. W wielu sytuacjach konfliktowych
różnice pozostają mgliste, a punkty wspólne - nieznane i oba te
elementy przyczyniają się do eskalacji konfliktu.
a. Jak ty definiujesz wasz problem? Jakie zachowania,
twoje i tego drugiego człowieka, przyczyniają się do zaistnienia
konfliktu albo są jego wyrazem?
b. Jak ten drugi definiuje wasz problem? Jakie zachowania,
jego i twoje, przyczyniają się, jego zdaniem, do zaistnienia kon­
fliktu albo są jego wyrazem?
c. Na ile właściwe jest twoje i jego zachowanie w sytuacji,
w której pojawia się problem?
d. Jaka jest możliwie najwęższa definicja problemu?
e. Jakie są obszary różnic i braku zgody między wami?
f. Jakie są między wami obszary wspólne?
2. Rozpoznaj przyczyny. Dopóki ty i druga osoba nie zrozu­
miecie, jakie zachowania są dla was nawzajem możliwe do
przyjęcia, a jakie nie, konflikty będą się powtarzały. A jeśli
dowiecie się, jakie zachowania wywołują konflikty, będziecie
mogli unikać ich w przyszłości.
a. Tak jasno, jak potrafisz, powiedz, które z zachowań
drugiej osoby są dla ciebie nie do przyjęcia w sytuacji kon­
fliktowej.
b. Tak jasno, jak potrafisz, powiedz, które z twoich zachowań
są nie do przyjęcia dla drugiej osoby w sytuacji konfliktowej.
213 ffozw/ązywan/e konff/ktefw/nte/persona/nycb
 c. Jakie wydarzenia wywołały konflikt? odpowiedz na pytania jak najlepiej potrafisz.
3. Przedstawcie sobie możliwe rozwiązania.
a. Co musisz zrobić dla rozwiązania konfliktu?
b. Co ten drugi musi zrobić? 1. Jak określiłbyś problem między tobą i tym drugim człowiekiem?
c. Jakie mogą być obustronnie pożądane cele, które rozwią­
zywałyby konflikt?
4. Zdecydujcie się na rozwiązanie dobre dla was obu. T a
decyzja powinna zawierać ocenę skutków zastosowania każ­ 2. Jak tamten człowiek by go określił?
dego z możliwych rozwiązań i zrozumienie dla konieczności
przyjęcia takiego rozwiązania, z którego wynikałaby współpraca.
a. Co wyniknie z zastosowania każdego z możliwych
rozwiązań?
b. Jakie wspólne działanie będzie wynikiem każdego z tych 3. Które z twoich zachowań przyczynia się do konfliktu albo daje
rozwiązań? mu wyraz?
c. Które z rozwiązań będzie w waszym odczuciu najbardziej
konstruktywne?
5. Wprowadźcie w życie to rozwiązanie.
6 . Zastanówcie-się, czy to zlikwidowało wasz problem. Jeśli 4. Które z jego zachowań przyczynia się do- konfliktu albo daje
nie, powtórzcie wszystkie powyższe etapy. Po czym poznasz, czy mu wyraz?
zastosowane rozwiązanie dało skutek, czy nie?
• O D P O W IE D Z na pytania (odp ow iedńn a str.218).
Tak Nie 1. Przylepianie etykietek do zachow ania drugiej
osoby pom aga w rozw iązyw aniu konfliktu. 5. W jakiej sytuacji pojawiają się takie zachowania?
Tak Nie 2. O kreślenie konfliktu jest jedną znajw ażniej-
szych rzeczy przy rozw iązyw aniu go.
Tak Nie 3. O pisyw anie w ydarzeń, które w yw o łały kon­
flikt, pozw ala unikać konfliktów w przyszłości. 6 . Jakie jest najwęższe możliwe ujęcie problemu?
Tak Nie 4. Im szerzej konflikt jest zdefiniow any, tym
łatw iej rozwiązać go konstruktyw nie.
Tak Nie 5. Podczas konfliktu korzystnie jest w skazać
zw ycięzcę i przegranego. 7. Jakie są obszary niezgodności i różnic między wami?

ćw iczenie konstruktywnego rozwiązywania konfliktów

To ćwiczenie będzie okazją do wypróbowania konstruktywnego
rozwiązywania konfliktu. Pomyśl o jakimś swoim konflikcie z
innym człowiekiem. Jeżeli to możliwe, poproś go, żeby ci pomógł 8 . Jakie są między wami obszary wspólne?
odpowiedzieć na poniższe pytania; jeśli zechce w tym uczest­
niczyć, każda odpowiedź musi być między wami uzgodniona.
Jeśli nie zechce, czy nie będzie mógł brać w tym udziału, sam

Rozwiązywanieprobiemów 214 215 Rozwiązywanie konfliktów interpersonainycb

9. Tak jasno, jak potrafisz, określ, które z zachowań tamtego 16. Jakie mogą być wasze wspólne cele, przy których osiąganiu
człowieka w sytuacji konfliktowejsą dla ciebie nie do przyjęcia. moglibyście współpracować dla rozwiązania konfliktu?

10. Tak jasno, jak potrafisz, określ, które z twoich zachowań w 17. Jakich swoich mocnych stron mógłbyś użyć do rozwiązania
sytuacji konfliktowej są dla niego nie do przyjęcia. konfliktu?

11. Jakie wydarzenia wywołały konflikt? 18. Jakich swoich mocnych stron mógłby użyć ten drugi do
rozwiązania konfliktu?

12. W powyższych odpowiedziach unikałem:

-..........-■ a. Lustrzanego odbicia: ~ " 19. Po czym poznacie obaj, że konflikt został rozwiązany?
-------------- b. Mechanizmu źdźbła i belki.
c. Podwójnych norm.
d. Biegunowego myślenia.
e. Negatywnych samospełniających się przepowiedni.
f. Ucięcia rozmowy albo odmowy porozumiewania się.
g. Użycia komunikowania się do oszukiwania, manipu­ lista umiejętności
lacji, gróźb albo wymuszenia. 1. Mając do czynienia z konfliktem interpersonalnym potrafię:
Zdać sobie sprawę ze swojego sposobu prowa­
13. Odpowiadając na powyższe pytania używałem (używaliśmy): dzenia konfliktu.
a. Wypowiedzi osobistych. Uniknąć pospolitych błędów w postrzeganiu, które
b. Wypowiedzi o kontakcie. pogarszają konflikt.
c. Odpowiedzi rozumiejącej. Dbać o dokładne komunikowanie się, które ma na
d. Odwrócenia ról. celu zawarcie porozumienia dobrego i dla mnie,
e. Konstruktywnej konfrontacji. i dla drugiej osoby.
f. Okazywania akceptacji. Budować klimat zaufania.
g. Tworzenia zaufania. Tworzyć wspólne rozwiązania.
14. Co musicie zrobić dla rozwiązania tego konfliktu? Zapewnić konstruktywne określenie konfliktu.
2. M uszę jeszcze popracować nad:
Zdawaniem sobie sprawy ze swojego sposobu
prowadzenia konfliktu.
Unikaniem pospolitych błędów w postrzeganiu,
15. Co ten drugi człowiek musi zrobić, aby rozwiązać konflikt? które pogarszają konflikt.
Dbałością o dokładne komunikowanie się, które
ma na celu zawarcie porozumienia dobrego i
dla mnie, i dla drugiej osoby.

Rozwiązywanieproóiemów 216 217 Rozwiązywanie konfliktów inte/personainycii

 Budowaniem klimatu zaufania.
Tworzeniem wspólnych rozwiązań.
Zapewnieniem konstruktywnego określenia
konfliktu.

odpowiedzi

S tr.201: 1 - c,2 - c, 3 - b, c, e
Str.206: 1 - d,2 - c, 3 - b, 4 - a, 5 - e
Str.208: 1 - d,2 - e
Str.210-211: 1 - a, c, 2 - c
Str.214: 1 - Nie, 2 - Tak, 3 - Tak, 4 - Nie, 5 - Nie

U Skończenie

Umiejętności interpersonalne są warunkiem sprawności

interpersonalnej i samorealizacji. Jak powiedziano w rozdziale 1.
części pierwszej, nie sposób przesadzić, kiedy się mówi o
znaczeniu umiejętności interpersonalnych w naszym codziennym
życiu. Nie "radzimy sobie *z tymi umiejętnościami, musimy je
rozwijać. Przeszedłeś rozmaite ćwiczenia, które miały na celu
podniesienie twoich umiejętności. Masz teraz może większą
samoświadomość, samoakceptację i otwartość. Miałeś wiele doś­
wiadczeń z budowaniem zaufania, udzielaniem i odbieraniem
owocnej informacji zwrotnej, dokładnym i jednoznacznym komuni­
kowaniem myśli i uczuć. Ćwiczyłeś dawanie wsparcia i akceptacji
innym ludziom, konfrontację z nimi, dawanie im przykładu
stosowanych zachowań. Miałeś okazję wzmacniać zachowania
innych ludzi i swoje własne. Wprawiłeś się w konstruktywnym
prowadzeniu konfliktów. Może się okazać, że zechcesz powtórzyć
wiele z tych ćwiczeń i ponownie przeczytać wiele fragmentów tej
książki, żeby nauczyć się w pełni wykorzystywać zawarty tu
materiał w swoich stosunkach z ludźmi. Teraz jednak zostanie
przedstawione ćwiczenie końcowe, które może ci pomóc w
zastosowaniu materiału tej książki w twoich związkach.

ffozw/ązywan/eproó/emów 218 219

badanie związków
To ćwiczenie ma podnieść twoją świadomość co do jakości
znaczących związków z ludźmi w twoim życiu i zachęcić cię do
używania zdobytej wiedzy i umiejętności w celu pogłębiania
znaczenia twoich aktualnych związków. Będziesz potrzebował
dużego arkusza papieru i pisaka. Postępowanie jest takie:
1. Napisz swoje imię u góry arkusza i podziel go na dwie
kolumny. Po jednej stronie wpisz nazwy czterech swoich zw iąz­
ków z ludźmi, które sobie cenisz wysoko, a po drugiej stronie, co
cenisz w tych związkach. Mogą to być sprawy aktualne lub z
przeszłości.
2. W całej grupie wymieńcie informacje. Będzie to okazja do
ćwiczenia otwartości i umiejętności słuchania. Kiedy każda z
osób przedstawi swój arkusz, niech grupa powie jej, co widzi jako
zasadniczą jakość znaczących związków tej osoby. Zapisz sugestie
grupy w e właściwej kolumnie arkusza.
37 Podzielcie się na trójki. W trójkach' ńłećh każdy przejrzy
swoje przymioty, swoje umiejętności i wiedzę na własny temat,
jakie nabył z tej książki. Potem niech wybierze kilka ze swoich
aktualnych związków i oznaczy sobie kilka celów, zmierzających
do podniesienia ich wartości. Pomówcie o swoich celach w trój­
ce. Dbajcie o to, żeby spełniały one kryteria celów omawiane w
rozdziale 1. części czwartej.
4. Zaadresuj do siebie kopertę. Zaplanuj, co zrobisz w ciągu
najbliższych sześciu miesięcy dla osiągnięcia tych celów. Napisz
do siebie list. Opisz w nim swoje cele i planowane postępowanie
w wybranych związkach przez najbliższe pół roku. Zapieczętuj
list. Otwórz go za sześć miesięcy.
220
BIBLIOGRAFIA
BIERMAN, R. Dimension for interpersonal facilitation in psychotherapy in child develop­
ment. Psychological Bulletin, 1969, pp. 72, 338-352.
DEUTCH, M. Cooperation and trust: Some theoretical notes. In M. R. Jones (Ed.)'
Nebraska Symposium on Motivation. Lincoln: University of Nebraska Press, 1962, pp.
275-319.
FROST, R. Revelation. Complete Poems of Robert Frost. New York: Holt Rinehart,
and Winston, 1964, p.27.
HAMACHEK, D.E. Encounters with The Self. New York: Holt, Rinehart and Winston, 1971.
HARRIS, T.A. I'm OK - You're OK. New York: Harper Row, Publishers, 1967.
JOHNSON, D.W. The use o f role reversal in infergroup competition. Journal of Personality
and Social Psychology, 1967, 7, 135-141.
JOHNSON, D.W. The Social Psychology o f Education. New York: Holt, Rinehart
and Winston 1970.
JOHNSON, D.W. The effects o f warmth o f interaction, accuracy o f understanding,
and the proposal o f compromises on the listener's behavior. Journal of Counseling
Psychology, 1971, 18, 207-216.
JOHNSON, D.W. The effects of expressing warmth and anger upon the actor an d the
listener. Journal of Counseling Psychology, 1971, 18, 571-578.
JOHNSON, D.W. The effectiveness Of role reversal: the a c to r or the listener.
Psychological Reports, 1971, 28, 275-282.
JOHNSON, D.W. Readings in Humanistic Social Psychology. Philadelphia, Pa.:
Lippincott, 1972.
JOHNSON, D.W., Dustin, R. The initiation o f cooperation through role reversal.
Journal of Social Psychology, 1970, 82, 193-203.
JOHNSON, D.W., Lewicki, R.J. The initiation o f superodinate goals. Journal
of Applied Behavioral Science, 1969, 5, 9-24.
JOURNARD, S. The Transparent Self. New York: Van Nostrand Reinhold Co., 1964.
LUCE, R.D., Raiffa, H. Games and Decisions. New York: John Viley Sons, 1957.
LUFT, J. O f Human Interaction. Palo Alto, Cal.: National Press, 1969.
McCROSKEY, J.C., Larson, C.E., Knapp, M.L. Introduction to Interpersonal Communication.
Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall, Inc., 1971.
PORTER, E.H., Jr. Therapeutic Counseling. Boston: Houghton Mifflin Company, 1950.
ROGERS, C.R. Client-centered Therapy. Boston: Houghton Mifflin Company, 1951.
ROGERS, C.R., Roethlisberger, F.J. Barriers and gateways tocommunication.
Harvard Business Review, July - August, 1952, 28-35.
ROGERS, C.R. Dealing with psychological tensions. Journal of Applied Behavioral
Science, 1965, I, (1), 6-25.
STRUPP, H.H., Bergin, A.E. Some empirical and conceptual bases for coordinated
research in psychoteraphy: A critical review o f issues, trends, and evidence.
International Journal of Psychiatry, 1969, 7, 18-90.
TRUAX, C.B., Carkhuff, R.R. Toward Effective Counseling an d Psychoteraphy:
Training and Practice. Chicago: Aldine Publishing Co., 1967.
WATSON, G., Johnson, D.W. Social Psychology: Issues and Insights (2d ed.). Philadelphia,
Pa.: Lippincott, 1972.
ysunki, arkusze
 Klucz do testu na badanie związków przyjacielskich
Arkusz odpowiedzi testu na badanie związków przyjacielskich

A B W teście na badanie związków przyjacielskich jest dziesięć pytań, dotyczących

1. twojej zdolności odbierania informacji zwrotnych i dziesięć, które mają związek z twoją
2. gotowością do bycia otwartym, szczerym, dawania informacji zwrotnych. Przenieś
3. liczby z arkusza odpowiedzi do poniższego klucza. Dodaj liczby w kolumnie
4. “Zdolność odbierania informacji zwrotnych” i w kolumnie "Gotowość do bycia otwartym”.
5. Innych punktów, które nie wskazują ani gotowości do bycia otwartym, ani zdolności
6. odbierania informacji zwrotnych, nie licz wcale.
7.
8. Zdolność odbierania informacji zwrotnych Gotowość do bycia otwartym
9.
10. 2. B 1. A ----------------------
11 . 3. A ---------------------- 4. B ----------------------
12. 5. A 6. B ----------------------
13. 7. A 9. B ----------------------
14. 8. B ---------------------- 11. B ----------------------
15. 10. B -------------------- 13. A r —
16. 12. B ---------------------- 15. A ----------------------
17. 14. B -------------------- 17. B ----------------------
18. 16. A -------------------- 18. B ----------------------
19. 20. A -------------------- 19. B ----------------------
20 . Razem: --------------------- Razem:----------------------

Na arkuszu wyników, str.C, dodaj obie uzyskane sumy, żeby obliczyć współczynnik
interpersonalnego ryzyka, co będzie potrzebne w rozdziale 3. części pierwszej.

Rysunki, arkusze
 Arkusz zapisów do gry w “Dylemat więźnia”
Arkusz wyników testu na badanie związków przyjacielskich

Twój wynik Średnia grupy

twój wybór twoje suma punkty suma
Zdolność odbierania informacji zwrotnej _____ _____
wybór partnera punkty partnera

Gotowość do bycia otwartym

1i
Współczynnik ryzyka interpersonalnego

2
Zdolność odbierania informacji zwrotnej
. 3 '
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

6
73
_o
7

10
(a) twoje wyniki

Zdolność odbierania informacji zwrotnej 11

12

5 — 13
1 10 ü 14
0 15
1o ¡1
o 20 15
•o
-Q 25 •iiS
O
TJ ęm 16
KJ 30
'o
O 35
17
^ a JiiŚj
CD 1 1 40
f 45 S 18
(b) średnia grupy ? 50
19

Narysuj pionowe i poziome linie według twoich wyników (rys. a) i według średniej 20
grupy (rys. b). Rezultat będzie wyglądał jak Okno Johariego.

C ffysunk/, arkusze
 Arkusz do obserwacji nieskutecznego porozumiewania się Arkusz do obserwacji skutecznego porozumiewania się

1. Odbiorca nie słucha komunikatu: 1. Odbiorca parafrazuje uwagi nadawcy:

2. Odbiorca słucha tylko części komunikatu, żeby powiedzieć, co ma dopowiedzenia, 2. Odbiorca sprawdza znaczenie uwag nadawcy:
a nie odpowiedzieć na komunikat:

3. Odbiorca powstrzymuje się od ocen i wartościowania uwag nadawcy:

3. Odbiorca zniekształca informację tak, żeby pasowała do tego, co spodziewa się
usłyszeć od nadawcy:

4. Odbiorca uważa swoje rozumienie uwag nadawcy za niepewne, zanim nie sprawdzi
go z nadawcą:
4. Odbiorca słucha po to, żeby osądzać i oceniać nadawcę, w ten sposób ustawia -
go w pozycji obronnej i sprawia, że nadawca wypowiada się ostrożnie:

5. Odbiorca skupia uwagę na znaczeniu komunikatu, a nie poszczególnych słów:

"
5. Odbiorca rozumie słowa, ale nie rozumie kryjącego się za nimi znaczenia:

6. Nadawca stosuje wypowiedzi osobiste:

6. Nadawca używa podmiotów ogólnych, kiedy mówi o swoich własnych uczuciach

i myślach:
7. Nadawca stosuje wypowiedzi o kontakcie:

7. Inne nieskuteczne zachowania:

8. Inne skuteczne zachowania:

E F fiysunk/, arkusze
 A rkusz O dpow iedzi II: określenie intencji zawartych w odpowiedzi
A rkusz Odpowiedzi i: określenie sw o ich odpow iedzi

Przeczytaj opis pięciu zasadniczych postaw, jakie mogą się kryć za odpowiedziami
na przedstawione w kwestionariuszu problemy (opis na str. 4. rozdziału 1. części
Przeczytaj 12 wypowiedzi i zaznacz na tym arkuszu, która z odpowiedzi jest
trzeciej). Potem wróć do kwestionariusza i zobacz, która z odpowiedzi należy do której
najbliższa temu, co ty sam byś powiedział, gdybyś chciał danej osobie pomóc w
kategorii. Przeczytaj dwanaście wypowiedzi o kłopotach i określ intencje, leżące
rozwiązaniu jej problemów i tworzyć między wami bliższy związek.
u podstaw każdej z odpowiedzi, zaznaczając B dla badania, I dla interpretacji, O dla
oceny, W dla wsparcia i R dla rozumienia.
1. 1 -2 - 3 - 4 - 5
2. 1 -2 - 3 - 4 - 5
3. 1 -2 - 3 - 4 - 5
4. 1 -2 - 3 - 4 - 5
5. 1 -2 - 3 - 4 - 5
FLnkt 1 2 3 4 5
6. 1 -2 - 3 - 4 - 5
7. 1 -2 - 3 - 4 - 5
1
8. 1 -2 - 3 - 4 - 5
9. 1 -2 - 3 - 4 - 5 2
10. 1 -2 - 3 - 4 - 5
1 1 . 1 - 2 - 3 - 4 - 5 3
12. 1 - 2 - 3 - 4 - 5
4
5 '
O dpow iedź Częstość -
6
O
7
I
8
W 9
B 10

R
11
12

G H ffysunk/, arkusze
 Klucz do podliczania Arkuszy Odpowiedzi Arkusz Odpowiedzi iii: twoje odpowiedzi

Kiedy już wypełniłeś Arkusz Odpowiedzi II, za pomocą tego klucza sprawdź,
jakiego rodzaju odpowiedzi udzieliłeś w każdym punkcie kwestionariusza (Arkusz
Odpowiedzi I). Potem podzielcie się na trójki i sprawdźcie, na ile poprawnie
sklasyfikow aliście odpowiedzi po każdym punkcie (Arkusz Odpowiedzi II).
Przedyskutujcie w waszej trójce każdą odpowiedź, aż ją wszyscy będą rozumieli.
przeczytaj dziewięć odpowiedzi i zaznacz na tym arkuszu, która odpowiedz najbliższa
jest temu, co ty byś powiedział, gdybyś chciał budować z mówcą przyjaźń i pomóc
mu w jego kłopotach.

13 . 1 - 2 - 3 - 4
14 . 1 - 2 - 3 - 4
15 . 1 - 2 - 3-4
Punkt 1 2 3 4 5
16 . 1 - 2 - 3-4
17 . 1 - 2 - 3-4
i 1 W 0 R B 18 . 1 - 2 - 3-4
2 0 R 1 B W 19 . 1 --2 - 3-4
20. 1 - 2 - 3 - 4
3 - R 1 B W 0 21. 1 - 2 - 3 - 4
4 B R 0 W 1
W B R 1 0
Odpowiedź Częstość
5
I ____
6 B R 1 0 ;w P______________ _____
7 0 1 B w R C ____
D
8 W 0 R B 1
9 R B 0 W 1
10 B R 0 W 1
11 1 0 W R B
12 R B W 0 1

I J ffysunk/, arkusze
 Arkusz Odpowiedzi IV: określenie sposobu sformułowania odpowiedzi Klucz do ćwiczenia z wypowiadania odpowiedzi rozumiejącej
rozumiejącej

Przestudiuj opis czterech różnych sposobów formułowania odpowiedzi rozumiejącej.
Potem przeczytaj każdą z dziewięciu wypowiedzi i określ, do jakiej kategorii należy
każda z odpowiedzi, wpisując: I - dla identycznej zawartości, P - parafrazowanej
zawartości, C - częściowego albo powierzchownego znaczenia, D - dodatkowego
znaczenia.
Skoro już wypełniłeś Arkusz Odpowiedzi IV, określ za pomocą tego klucza, jakiego
typu sformułowania użyłeś w każdym punkcie (Arkusz Odpowiedzi III). Potem
podzielcie się na trójki i sprawdźcie, na ile poprawnie określiliście przynależność
wszystkich odpowiedzi do różnych typów (Arkusz Odpowiedzi IV) i przedyskutujcie
każdą z odpowiedzi, aż ją wszyscy będą rozumieli.

4 P u n kt 1 2 3 4
P u n kt 1 2 3

13 13 1 D P C

14 14 C 1 P D

15
15 .D C L P

16 16 P D C 1

17 17 1 P D C

18 18 P C D 1

19 19 D P 1 c
20 20 P 1 C D

21 21 1 C D P

L flysunk/, arkusze
 Arkusz Obserwacji
Arkusz Obserwacji

Zaznacz w odpowiednich miejscach, ile razy prowadzący konfrontację posłużył się

Słuchanie ze zrozumieniem Osoba I Osoba II
stosownymi umiejętnościami:
Parafrazowanie własnymi słowami myśli i uczuć drugiego _____
Nie dawał odczuć pochwały i nagany____________________ _____
Ćwiczenie konfrontacji Konfrontacja z graniem ról
Głębia odpowiedzi była właściwa________________________ ______
Nie dodawał ani ujmował znaczenia_____________________ _____
Wypowiedzi osobiste__________ _________ _________
Nie zmieniał zabarwienia uczuciowego _____
Wypowiedzi o kontakcie _________ _________
Uzgadniał znaczenie________________________________________
Opisy zachowań _________ __________
Język był właściwy i zrozumiały _____
Opis własnych uczuć _________ _________
Sprawdzał odbiór uczuć drugiego _____
Odpowiedź rozumiejąca _________ __________
Sprawdzanie odbioru
Okazywanie ciepła Osoba I Osoba II
uczuć innego człowieka _________ __________
Bezpośredni opis własnych uczuć_______________________ _____
Odpowiedź interpretująca _________ __________
Ton głosu _____
Owocna informacja zwrotna _________ __________
Wyraz twarzy ___ _
Postawa_____________________________________________ _____
Kontakt wzrokowy_____________________________________ _____
Dotykanie ._____
Gesty _____
Odległość w przestrzeni _____
Zgodność werbalnych, niewerbalnych i zawartych
w zachowaniu objawów uczuć _____

Ł M ffyst/nk/, arkusze
 Układ Kwadratów I
Arkusz Notowań

Ile razy wystqpiłem Ile razy druga osoba Instrukcja: Przyjrzyj się poniższym figurom. Stojąc tyłem do grupy
z pokrzepiającymi podjęła zachowanie, powinieneś podać uczestnikom instrukcję, jak je rysować. Zacznij od
skutkami które jest popierane górnego kwadratu i opisuj stopniowo kolejne kwadraty, kładąc szczególny
nacisk na stosunek każdego z nich do poprzedzającego. Nie wolno
Pierwszy dzień
zadaw ać pytań.
Drugi dzień
Trzeci dzień
Czw arty dzień
Piąty dzień
Szósty dzień
Siódmy dzień

N O ffysuak/, arkusze
 Układ Kwadratów I!

Przyjrzyj się poniższym figurom. Stojąc twarzą do grupy powinieneś

podać uczestnikom instrukcję, jak je rysować. Zacznij od górnego
kwadratu i opisuj każdy kolejno, zwracając szczególną uwagę na stosunek
każdego z nich do poprzedzającego. M ożesz odpowiadać na wszystkie
pytania i powtarzać je, jeśli to konieczne.

P Rysunki arkusze