Psikiyatride Yaşam Kalitesi

Mehmet Şerif TOP *, Salih Yaşar ÖZDEN *, Meltem EFE SEVIM *

ÖZET

Sosyal bilimlerde geli ştirilen "Yaşam Kalitesi" kavram ı pratik tıpta ilk olarak onkolojide ele alınmıştı r. Psiki-
yat•ide yaşam kalitesi kavram!~ gelişmesi bir miktar gecikmiştir. Psikiyatı•ik hastalıkların tibbi olmayan yön-
leri uzun y ı llardır bilinmesine ra ğmen, Yaşam Kalitesi adı altında toplanmam ışn.

Dünya Sağlık Örgütü'nün Hedefleri, beklentileri, standartlar ı , ilgileri ile bağlantılı olarak, kişilerin yaşadıkları
kültür ve değer ya•g ı la•mı n bütünü içinde durumlar ın ı alg ılama biçimi" olarak tan ımladığı yaşam kalitesini
iilfıneye yönelik günümüzde pek çok ölçek geli ştirilmi ştir. Bu makalede yaşam kalitesinin değerlendirilmesi ile,
hastalığı n kişinin hayatında yaptığı sm ı •lamala• bilineceği, en az ilaçla tedavi kadar hastalara yard ımc ı oluna-
bilineceği

Anahtar kelimeler: Yaşam kalitesi, psikiyatri

a
Düşünen Adam; 2003, 16(1): 18-23
cy
SUMMARY

Life quality concept, developed by social sciences, was first handled in practical medicine in terms of oncology.
The nonmedical aspects of psychiatric disorders, though known fo• many yea ı•s, had never been entitled under
the term "Life Quality". Nowadays many c•ite•ion have been improved to scale life quality which has been
described by woı•ld health organization as "the means by which a person in a whole of his spesific cultural envi-
pe

ronment and standard of judgement, pe ı-ceives his condition, related to his aims, expectations, standards and
interests". In this article the c ı•iterion improved to meas ııı•e and evaluate life quality have been examined. It has
been told in ou• article that limitations of pe•sons can be found out by evaluating their l ıfe qualities and thus
they can be helped at least as effective as medical therapy.

Key words: Life quality, psychiatry

YAŞAM KALİTESİ Birinci derecede Biyolojik ihtiyaçlar; yeme-içme,

Dünya Sağlık Örgütü, sağlığı "sadece hastal ığın bu-
lunmay ışı değil, bedensel, zihinsel ve sosyal tam
iyilik hali" olarak tan ımlamıştır. Bu tan ıma göre
sağlıklı olmak için, kişinin sağlık sorununun olma-
mas ı yeterli değildir ve tam iyilik halinin olması
gerekmektedir. Bu durumda çok az insan sa ğlıklıdır,
çünkü "tam iyilik hali" ihtiyaçlarını n tam olarak
karşı lanmas ı demektir. İnsanın temel ihtiyaçlar ını
gözden geçirirsek:
cinsellik, dinlenme, güvenlik, ısınma gibi ihtiyaçlar-
dır. İkinci derecede Psikososyal ihtiyaçlar; isteklerin
tümünü kapsamaktad ır. Yeni deneyimlere ihtiyaç
duyma, üretIcenli ğin dışavurumu, çevresel uyar ı ile
kendilik gelişimi (self-development), oyunlar, spor,
sosyal ve bedensel yakınlaşmalardan ho şlanma, ile-
tişim kurma, ilgi-yakınlık duyma ve deneyimlerin
paylaşımı gibi faaliyetlerdir. Benlik sayg ısı, kimliği
ve amaçları olma; yeteneklerini tam olarak kullana-
bilme, başarı, yeterlilik duygusu, toplumsal kabul

Bak ı rköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi, Uz. Dr.*, Doç. Dr.**

18
Psikitatride Yaşam Kalitesi,
görme, takdir edilme iste ği; başkalanyla yardımlaş-
ma ve bunları yapacak zamana sahip olmak, ya şamı
hoş ve anlamlı hale getirmektedir ( 8).
Dünya Sağ lık Örgütü "Yaşam Kalitesi"ni: "Hedef-
leri, beklentileri, standartlar ı , ilgileri ile bağlantılı
olarak, kişilerin yaşadıkları kültür ve değer yargıla-
rı m!' bütünü içinde durumlar ını nasıl algıladıkları "
şeklinde tammlamaktadır (2). Yaşam kalitesi; "ya-
ş am ş artları içerisinde elde edilebilecek ki şisel do-
yumun seviyesini etkileyen, hastalıklara ve günlük
yaşamı n fiziksel, ruhsal ve toplumsal etkilerine ve-
rilen ki ş isel tepkileri gösteren bir kavram" şeklinde
de tan ımlanabilmektedir (3 ).
Patrick ve Erikkson'a göre ya şam; kalite ve kantite
olarak ayr ı labilen iki boyuta sahiptir. Ya şam kan-
titesi; mortalite oranlar ı veya yaşam beklentisi gibi
zor biomedikal bilgiyle ilgili olarak ifade edilmi ştir.
Yaş am kalitesi; sadece ölçülebilir indikatörlerin kul-
a
lan ım ıyla ifade edilemeyen, yaşamın kompleks yön-
lerini ifade eden, en önemlisi, genelde subjektif bir
değerlendirmeyi tan ımlamaktadır. Sadece subjektif
cy
iyilik duygusu de ğil, sağlık durumu ve eksternal
yaş am durumu gibi objektif indikatörleri de içer-
mektedir (4).
Her zaman ve her yerde kabul edilmi ş tek bir yaşam
kalitesi tan ımlamas ı yoktur (5 ). Yaşam kalitesi, bir
pe
yandan ki ş inin beden sağlığı , ruhsal durumu, sosyal
ili şkileri, bağı msızlık düzeyi ve ki şisel inançlann-
dan, diğer yandan, kendi çevresiyle olan ili şkilerin-
den karma şık bir şekilde etkilenmektedir. Bu kavra-
m ın oldukça geni ş kapsamlı olması , anlam karışık-
l ı klanna sebep olmaktad ır (6). Bununla beraber, sağ-
lı k durumunda de ğerlendirme ve ara ştırmalarda kul-
lan ı lmak üzere ya şam kalitesinin operasyonel bir ta-
ım ı na dair, asgari ihtiyaçlar hakkında bir dereceye
kadar fikir birli ğ i vard ır ( 4). Çoğu uzman ya ş am
kalitesi kavram ın ın araştırılmasının, kişinin kendi
ya ş am kalitesinin subjektif alg ı sı na odaklanmas ı
konusunda hemfikirdirler. Bu fikir birli ği; çe şitli
sosyolojik çal ışmalarda, e ğitim ve gelir gibi objektif
yaşam koş ulların ı n, kişini yaşam kalitesini subjektif
olarak daha yüksek alg ılama deneyimiyle, önemsiz
düzeyde ili şkili olduğunu gösteren bulgulardan kay-
naklanmaktadır (4).
Lehman' ın Yaşam Kalitesi modeli; ki şisel özellikler
Top, Özden, Ek SeWm
ile bazı yaşam kalitesi başlıklarında subjektif yaşam
kalitesi göstergelerini, baz ı yaşam kalitesi başlıkla-
rında ise, objektif ya şam kalitesi göstergelerinin ka-
rışımını içermektedir. Objektif göstergeler, fonksi-
yonel normları ve yaşam tarzını yansıtırken, subjek-
tif göstergeler, ki şinin yaşamı hakkındaki duyguları-
nı , beklentilerinden etkilenmesini, önceki tecrübe-
lerini ve mevcut şartların algısım göstermektedir (7) .
Yaşam Kalitesi, bir i ş sahibi olmak, hobilerle uğraş-
mak, sosyal bir hayata sahip olmak veya bu alanlar-
da girişimlerde bulunmaktan daha çok, "ki şisel do-
yum"a (tatmin olmaya) ba ğlıdır. Ki şinin hayat görü-
şü ve değer yargılan önemlidir. iyilik hali kalite ve
kantite olarak ki şiden kişiye değişir ve hatta ayn ı ki-
şi için bile her an değişebilmektedir. Ş ahsi iyilik ha-
lini belirleyen, kişi için önemli olan yaşam alanıdır;
bu bir kişide işinden aldığı doyum iken, bir di ğer
kişide yakınlarıyla olan ilişkileri olabilmektedir. Ani
hastalanmalar, aşık olmak veya haksızlığa uğramak
gibi durumlar, iyilik halini birdenbire ve tamam ıyla
değiştirebilmektedir (8).
Scantze ve arkada şları çal ışmaları nda, hastalar ın
subjektif yaşam değerlendirmelerinin, dış dünyadan
çok, iç dünyalarma ba ğlı olduğunu gözlemlemi şler-
dir. Yaş am standard ı , yaş am kalitesi hedeflerine
ulaşmak için bir araçt ır.
Skantze'nin ya şam kalitesi modeli ise Tablo 1 'de
şema olarak gösterilmi ştir (7 ).
Yaşam standart ı
(Objektif)
Ki ş isel Özellikler Refah
Subjektif Yaşam Kalitesi
Tablo 1. Skante'nin yaşam kalitesi modeli.
19
 Psikiyatride Yaşam Kalitesi Top, Özden, Ele Sevim

Farkl ı kavramlar olmalar ı na rağmen, mutluluk, ya-
şamdan memnun olma, iyilik hali duygusu birbiri-
ni') yerine kullan ılabilmektedir. Mutlulu ğun ve ba-
şarı n ı n artması , her zaman ya şam kalitesinde düzel-
meye neden olmamaktad ır. Kişinin iyilik halini algı-
laı nas4, günlük yaşamdaki."genel i şlevsellik düzeyi"
ile ba ğlantı lı d ı r. "Kişinin iş levselliği" ile, günlük
görevlerini ve aktivitelerini yap ıp yapmamas ı kaste-
dilınektedir. Ya şamdan memnuniyet ve yeterli i şlev-
sellik düzeyi ile subjektif iyi olma hali ortaya ç ık-
maktadı r (6 ).
H Kendine Yeterlik Benlik sayg ı s ı
Ki ş isel özellik- Kendilikle İ lgili
ler Yapı lar
ve 1970'li yıllarda, yaşam kalitesi ve ya şam stan-
dartları kavramlarıyla ilgilenmeye ba şladılar. Daha
önceleri yaş am kalitesi geri kalm ış , gelir dağılım ı
eşit olmayan ülkelerin sorunu olarak görülüyordu.
Sosyal Devlet kavram ının gelişmesi, sosyal ve iyi
oluş hakkındaki belirleyicileri harekete geçirmi ştir.
Bu konudaki çal ışmalar, özellikle i ş kalitesi, aile ya-
şamı ve i şsizlik üzerinde toplanm ıştır (6).
Teknolojik ilerlemelerin adeta insan ın temel ihtiyaç-
larının önüne geçmi ş olduğu bir dönemde, 1964'te,
JR Elkinton, transplantasyon t ıbbı nı n tart ışı ldığı ,
"Tıp ve Ya ş am Kalitesi" adl ı bir makale yay ınla-
Kontrol Alg ı s ı mıştı r ve tıpta "Ya ş am Kalitesi" terimini ilk defa
kullanan kişi olmuştur (6) . Tıpta yaşam kalitesi kav-
ramının ortaya ç ıkışı , teknik ilerlemelerden çok, in-
sani yaklaşımlarla bağlantılıdır. Çünkü ya şam kali-
tesi, teknolojinin geli şmesiyle bir tarafa itilen, bütün
insani isteklerin hepsini birden kapsayan geni ş bir
Klinik Özellikler kavramdır ( 1 °).
a

Tıbbi tedavilerin olu şturduğu memnuniyetsizlikler,

her ne pahas ına olursa olsun yaşam ı uzatma çal ış-
cy
maları , sadece tedavinin gerekli oldu ğu şeylere
odaklanma yüzünden t ıp, kendini iyi hissetme, oto-
Ortalama Bağ l ı Di ğer
nomi ve ait olma duygusu gibi en temel insan ihti-
Değ i ş kenler Değ i şkenler yaçları nı unutmu ştu. Bu konu ilk olarak onkolojide
ele al ınmıştır. Kanser tedavisinin ilerlemesiyle bu
hastaların yaş am kalitelerinin daha iyi olabilmesi
pe

için neler yap ılabileceği düşünülmüştür. Kişinin, da-

ha uzun yaşam ı , daha kısa ama daha kaliteli bir ya-
Subjektif Yaş am Değer Biçme Algı lanan Ya şam
şama de ğişip değişmeyeceği konusu gündeme gel-
Ş artlar ı Süreci Kalitesi mi ş tir. Çünkü hastalar kemoterapiyi reddederek,
"kendi saçlarımla ölmeyi tercih ederim" diyebiliyor-
lardı . Tedavi hastal ıktan daha mı kötü? sorusu orta-
Tablo 2. Ya şam kalitesinin "ortama ba ğ l ı model'i şematize
edilmi ş tir. ya ç ıkmıştır (6). Daha sonraları , yaşam kalitesi kav-
ram ı , çeş itli antihipertansiflerin, i şlevsellik, iyilik
Yaşam kalitesi tanımları nı n çoğu, kısaca aşağıdaki hali ve yaşam tatmini bakım ından karşılaştırmaları
- alanlar ı
içermektedir. Bunlar: için kullanılmıştı r (4) .

1. Fiziksel sa ğl ı k durumu, Yaşam kalitesi hakkındaki yayınlar süratli bir geli ş -

' 2. iş levselli ğin yeterliliği, me göstermektedir. 1990'larda giderek artm ış tı r.
3. Psikolojik durum, iyilik hali, 1992'de sadece sa ğlıkla ilişkili yaşam kalitesi ara ş-
4. Sosyal ili şkiler, tırmaları yayı nlayan bilimsel bir dergi yayına başla-
5. Ekonomik durum, olarak s ıralanabilir (9) . m ıştır. Bu derginin ad ı ; "International Society of
Qualty of life"t ır.
YAŞ AM KALİTESİ KAVRAMININ GELİŞİMİ
Albrecht ve Fitzpatrick, 1994'te, Ya şam Kalitesi
Sosyal bilimciler, felsefeciler ve Politikac ılar, 1960 kavram ı için 4 kullan ım alan ı tan ı mlam ışlardı r.

20
Psikiyatride Yaşam Kalitesi
Bunlar:
. Hastalar ı n klinik bakımları nın planlanması ,
2. Sağlı k hizmeti araştı rmalarında ve klinik
çal ışmalarda sonuç ölçütü olarak kullan ım ı,
3. Toplumların sağlık ihtiyaçlarını temin edilmesi,
4. Kaynak tahsis etmede kullan ılması , alanlarıdır.
Yaş am kalitesi kavram ının en ümit verici kullanımı,
sağl ık bakı mı araştırmalarında ve klinik çalışmalar-
da sonuç ölçütü olarak kullan ılması olmuştur (4)
Psikiyatri, ya şam kalitesi kavram ının gelişmesinde
bir miktar geride kalm ıştır. Psikiyatristlerin bu ko-
nuya tereddütlü yakla ştığı söylenebilmektedir. Ya-
şam kalitesi kavram ı , subjektif iyi olma duygusunu
ve hastan ı n memnuniyetini ana tema olarak sorgula-
maktad ı r. Zaten mental hastal ıkların psilciyatrik kav-
ramlar ı , somatik hastal ıkların medikal (tıbbi) kav-
a
ramları ndan, bu temalarla çok daha fazla ili şkili ol-
mu ştur (6 Psikiyatri, hastaların hastalık dışı yönle-
).
rini değerlendirmeye daha fazla önem vermektedir.
Bunlar ı de ğerlendirirken de, bozukluk, yeti yitimi,
cy
sakatl ık, sosyal işlevsellik, sosyal destek gibi kav-
ramları kullanmaktadır. Psikiyatrik hastal ıkların tıb-
bi olmayan yönleri, uzun yı llardır belirlenmekteydi,
ancak şimdiki anlamıyla kullan ılmamaktaydı. Yani
yaşam kalitesi adı altında toplanmamıştı ( 6).
pe
Sağlıkla ilişkili Yaşam Kalitesi
Yaş amı n sağlık olarak bakılmayan, geni ş çapta de-
ğer verilen yönleri vard ır. Bunların aras ında; özgür-
lük, gelir, sosyal destek say ılabilmektedir. Dü şük
gelir, özgürlü ğün olmamas ı ve zayıf sosyal destek
sağlıkla ilişkili olabilmektedir. Sağlık problemleri
ve yaşam kalitesiyle u ğraşırken, bu tür genel yönleri
atlama e ğ ilimi vardır. Direkt olarak fonksiyonel ka-
pasiteye odaklan ılmaktadır. Bundan dolayı sağlıkla
ilişkili yaşam kalitesi terimi ortaya ç ıkmıştır ( 6 ).
Tıp alanında çal ışan hekimler ve ara ştırmacılar, son
zamanlarda, ilgilerini sa ğlığın sonuçlarını ölçmeye
yönlendirmi şlerdir. Toplumun sağlığının ölçümünde
bu güne kadar kullan ı lan geleneksel "morbidite"
"mortalite" yakla şı mı ve "beklenen ya ş am süre-
si"nin, artik "sa ğ lıklı olama"nın değerlendirilme-
sinde yeterli olmadığı görülmüştür. Sağlık hizmeti
ile ilgili giri şimlerin değerlendirilmesinde sağlıkla
Top, Özden. Efe Sevim
ilgili yaş am kalitesi ölçümünün zorunlu oldu ğu gö-
rüşü gündeme gelmi ştir. Var olan göstergelerin ço-
ğunun "hastalık" modeline uygun olması , tıbbın sa-
dece patolojik bozukluklar ı hastal ık olarak tan ımla-
ması nedeniyle, sorunun ki şisel düzeyde tammlan-
masını kısıtlamaktadı r. Tıbbın hasta olarak tan ımla-
madığı bir kişi kendisini rahatsı z hissedebilmekte-
dir. Sağlı k durumunun ölçümü, her iki kavram ı da
hesaba katmal ıdır. Son yirmi yıldı r üzerinde dü şü-
nülen konulardan birisi de, sa ğlık konusunda dokto-
. run inceledi ği kişi hakkı ndaki kanaati kadar, ki şinin
kendisini nasıl hissettiği üzerinedir. Bu şekilde ba-
kıldığında; bir uçta hastal ık davranışının, diğer bir
uçta iyilik halinin veya daha geni ş bir yaklaşımla
yaş am kalitesinin de ğerlendirilmesi gerekmektedir
(11) .
İnsan ızdırabını n maliyetinin ölçülemeyece ğ'i sıklık-
la söylenmiştir. Bu gerçe ğin artık doğru olmayabile-
ceği düşünülmektedir. İnsan ızdırabının yönleri (ve-
ya varlığı ) güvenilir olarak ölçülmü ştür. Bu zor gö-
reve yaklaşı mlardan biri de "yaş am kalitesi" kavra-
mını kullanmaktır. Yaşam kalitesine, belli say ıda ta-
nımlanm ış alanı kapsayan çok boyutlu bir yap ıyla
yaklaşmak daha doğ rudur. Soyut ve filozofik kav-
ramlardan kaç ınılmas ı , sağlık ve sağlık bakımıyla
ilişkili olan kiş isel tecrübe yönüne, yani "sa ğlıkla
ilişkili yaş am kalitesine" yönenilmesi tavsiye edil-
miştir
( 4).
Sağlıkla ilişkili yaş am kalitesinin çok yönlü, subjek-.
tif bir tanımlama örne ği Patrick ve Erickson tarafın-
dan; "Sosyal fırsatların, algıları n ve fonksiyonel du-
rumların ve ayrıca hastal ıklar, yaralanmalar ve teda-
vilerle etkilenen bozulmalarm şekillendirerek
uğrattığı yaşam süresine verilen önem" şek-
linde ifade edilmi ştir Yaşam kalitesi, ki şinin
( 12 ).
deneyimlerinin tüm yönlerinin kendisi taraf ı ndan
değerlendirilmesini kapsamaktad ır.
Yaşam kalitesi kavram ının giderek artan kullan ımı
yanı nda, bu konuda rahat olmayan profesyonellerin
itirazları vardır. Bu itirazlar şu şekilde özetlenebilir:
1) Sağlıkla ilgili yaş am kalitesi subjektiftir, yani ki-
şiye özgüdür, yorumlanamaz ve kar şılaştırılamaz.
2) Fizyolojik fonksiyonlar ile ya şam kalitesinin etki-
lerini ayırt etmek çok zordur.
3) Yaş am kalitesinin verilen biyolojik testlerin veri-
21
Psikiyatride Yaşam Kalitesi
lerine göre çok daha esnektir. Tüm bu itirazlara ra ğ-
men, bilimsel olarak geli ştirilmiş psikometrik tek-
niklerle elde edilen veriler, profesyonellerin sa ğlık
kavram ına hastaları açısından bakabilmelerine im-
kan vermektedir ( 13).
1981'de Canıpbell, yaşam kalitesiyle ilgili 12 alan
belirlemiştir. Bunlar; toplumsall ık, eğitim, aile ya-
şant ısı , komşuluk, arkadaşlık, evlilik, milliyet, ba-
rınma durumu, sağlık kendilik duygusu, yaşam stan-
dard ı ve iş durumudur. Yaşam kalitesi terimi; ya şam
standardı, barınma kalitesi, i şten tatmin olma dere-
cesi ve diğer değişkenleri içerirken, sa ğlık ile ilgili
ya ş am kalitesi; ya ş am kalitesinin sağlığa özgü
kısımlarmı içermektedir (9).
Yaşam Kalitesinin Ölçülmesi:
Yaşam kalitesi tek bir de ğişkenden ziyade, bir ilgi
sahas ın ı tan ımlamakta kullanılmaktadı r. Hastal ığı
a
belirlemenin ve seviyesini ölçmenin basit bir yolu
olmadığı gibi, yaş am kalitesini ölçmenin de basit bir
yolu olmadığı anlaşılmaktadır (6).
cy
Son 20-25 yıldır sağlık hizmeti verenler ve ara ştır-
mac ılar, tedavi yöntemlerinin hastalar ının yaşam
kalitesi üzerindeki etkilerini de ğerlendirme ve onla-
rın iyilik düzeylerini tan ımlama konusunda giderek
artan çabalar göstermektedirler. Bunun sonucu ola-
pe
rak iyilik hali ve ya şam kalitesini ölçülebilir kılma
teş ebbüsleri sonuç vermekte, giderek sa ğlığın eko-
nomik, sosyal ve benzer yönleri bu araçlar ın kapsa-
mında yer almaktadır ( 11 ).
Yaşam kalitesinin sağlıkla ilgili de ğerlendirmeleri,
biyolojik, genel ve hastal ığa özgü olmak üzere üç
ana bölümde ele al ınmıştır.
1) Biyolojik Sağlı k Durumu: Organ sistemleri
üzerine odaklanm ıştır. Hangi laboratuar testi veya
değerlendirmelerin gerekti ğine tanı süreci karar ver-
mektedir.
2) Genel Sağlık Durumu: Tüm yaş, cins ve sosyo-
ekonomik duruma uygun sa ğlık durumunu değer-
lendirmektedir. Bu konudaki sorular hastal ık veya
bozukluğa özgü olmay ıp, yaşam ı tehdit eden bir
durumdan tümüyle iyi olma haline kadar uzanan bir
hastalı k yelpazesini içermektedir. En az dört kavra-
mı değerlendimı ektedir.
22
Top, Özden, EP. Serim
Fiziksel işlevsellik: Fiziksel sinirlilik, fiziksel kabi-
liyetler, yatakta geçirilen gün say ısı, ağrı ve fiziksel
iyi olma hali sorgulanmaktadır.
Ruh Sağlığı: Bu alandaki ölçümler, anksiyete ve
depresyon gibi psikolojik zorlukların sıklığını ve
şiddetini; kişinin psikolojik olarak iyi olma hali ve
yaşamdan tatmin olma kavramlar ını nasıl algıladığı-
nı ve kognitif işlevsellik düzeyini araştırmaktadır.
Sosyal ve Rol İşlevselliği: Kişiler aras ı işlevsellik
ile rol işlevselli ği ayrı ayrı de ğerlendirilmelidir.
Sosyal işlevsellik olgun sosyal ilişkiler geliştirme ve
devam ettirme olarak tan ımlanmaktadır. Sosyal ola-
rak iyi olma hali iki alanda incelenir; birincisi, ki şi-
nin sosyal ilişkisi var mıdır? Var ise hangi sıklıkta-
dır? ve ikincisi, kişinin sosyal ilişkilerinin yapısı na-
sıldır? Rol işlevselliği: Kişinin kendi yaşamındaki
normal rolünün ihtiyaçlarını (iş durumu, okul duru-
mu ve ev durumu) yerine getirip getiremedi ğini ta-
nımlamaktadır.
Genel Sağlık Alg ıları: Özellikle ruhsal ve fiziksel
açıdan bakmadan, ki şinin tüm sağlığı ile ilgili inanç
ve değerlendirmeleridir. Bu alandaki sorular her ki-
şinin kişisel sağlık değerleri, ihtiyaçlar ı ve tutumla-
rını yansıtmaktadır.
3) Hastalığa Özgü Sağlık Durumu: Sağlık ile ilgili
genel dü şünce çoğunlukla hastal ık ve i şlevsellik
üzerine odaklanm ıştır ( 1 3).
Tablo 3. Sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi boyutlar ı .
Boyut Tan ım
Fiziksel fonksiyon Günlük ya ş am aktiviteleri, a ğı r
aktiviteler
Mental Sağl ık Anksiyete, depresyon, iyi olma hali,
davran ışsal ve emosyonel kontrol
Sosyal fonksiyon Sosyal ili şkilerin miktarı ve kalitesi
Rol fonksiyonu Günlük aktiviteleri ve i ş yapabilme
kabiliyeti
Rognitif fonksiyon Dikkat, hafıza, konsantrasyon
Enerji Enerji ve halsizlik
Genel sağlık algı laması Sağl ığı n global olarak ki ş i tarafı ndan
değerlendirilmesi
Ağrı Ağrının şiddeti ve sıkl ığı
Semptomlar Mide bulant ıs ı , baş- ağrı sı , baş dönmesi
gibi
Seksüel fonksiyon Performans ı ve doy ıım
Uyku Miktar ve kalitesi
Psikiyatride Yaşam Kalitesi
Sağl ıkla ilgili Yaşam Kalitesi Boyutlar ı
Yaşam kalitesini de ğerlendirmek için iki ana yakla-
şım kullan ılmaktadı r: Genel olanlar ve hastal ığa öz-
gü yaş am kalitesi ölçekleri olarak ayr ılmaktadır.
Genel ölçekler; farkl ı hastalıklar, tedaviler, durum-
lar ve hasta gruplannda kullan ılabilmektedir. Deği-
şik sağlı k girişimlerinin etkilerinin kıyaslanmas ına
imkan vermektedir. Hastal ığa spesifik ölçekler; belli
bir hastal ığa, populasyona, semptom ve problemle
ilişkili sağlık boyutlarına odaklanmıştır. Hastanın
durumundaki değiş meyi genel ölçeklerden daha net
beli demektedirler (4) .
Yaşam Kalitesini ölçme giri şimleri, kavram ın çok
yönlü ve kültüre ba ğlı olduğu bilgisini güçiendir-
miştir. Y ıllar süren çal ışmalardan ve uzman panelle-
rinden gelen verilerle, WHO Ya şam kalitesini alt ı
geniş alan (kros-kültürel olarak incelenebilen) şek-
linde düzenlemi ştir.
a
Bu alanlar;
cy
I. Fiziksel, 2. Psikolojik, 3. Bağımsızl ık düzeyi, 4.
Sosyal ilişkiler, 5. Çevre ve 6. Maneviyat, din ve ki-
ş isel inançlar yaşam alanlarıdır.
Bu gün dünyada kullan ılan en popüler yaşam kalite-
si ölçeklerindeıı bazıları isimleri şunlardır:
pe
1. Hastal ık Etki Profili (Sickness Impact Profile)
(HIP) (Bergner ve ark. 1976, 1981),
2. Nottingham Sa ğlık Profili (Nottingham Health
Profile) (NSP) (Hunt ve ark. 1981),
3. McMaster Sağl ık İndeksi Anketi (McMaster
Health Index Questionnaire),
4. Duke Sağlık Profili (Duke Health Profile),
5. Tı bbi Sonuç Alişmasmın 36-maddelik Araştırma
Kısa Formu (MOS SF-36),
6. The Qualty of Life Enjojmend and Satisfaction
Quest ionnoire,
7. Avrupa Ya ş am Kalitesi Ölçe ği (EuroQol)
(EurogoL Group 1990),
Top, Özden, Efe Sevint
8. Dortmouuth CCOP i şlev Kartları (COOP Charts),
9. Dünya Sağlık Örgütü Ya ş am Kalitesi Ölçe ği
(WHO-QoL) (4,11,13,14).
KAYNAKLAR
L Uçarer N: Panik bozukluk ve sekonder depresyonda klinik bul-
gular ve deksametazon supresyon testi. Uzmanl ı k Tezi;
Bakırköy, İstanbul; 1997.
2. Fidaner H, Elbi H, Fidaner C, ve ark: Ya şam kalitesinin
ölçülmesi, WHOQ0L-100 ve WHOQOL-BREF. 3P Dergisi (Ek
2):3-66, 1999.
3. Akdeniz C, Aydemir Ö (eds): Sa ğ l ı k düzeyi tilçe ğ inin
Türkçe'ye uyarlamas ı ve güvenirlili ği. Klinik Psikofarmakoloji
Bülteni 9(2):104-108, 1999.
4. Michelson D, Lydiard RB, Pollack MH, et al: Outcome asses-
ment an clinical improement in panic disorder: evidence frorn a
randomized controlled trial of fluoxetine and placebo. An ı J
Psychiatry 155:1570-1577, 1998,
5. Grabe HJ, Meyer C, Hapke U, et al: Pravalence, quality of life
and psychosocial ruction in obsessive-compulsive disorder and
subclinical obsessive-compulsive disorder in northern Germany.
Eıı r Arch Psychiatry Clin Neurosci 250:262-268, 2000.
6. Kessler RC, McGonagle KA, Zhao S, Nelson CB, Hughes M,
Eshleman S, Wittchen HU, Kendler KS: Lifetime and 12-month
prevalence of DSM-III-R psyciatric disorders in the United
States: results from tl ıe National Comorbidity S ıırvey. Arch Gen
Psychiatry 52:8-19, 1994.
7. Bobes J, Gonzales MP: Q ııalty of Life in schizophrenia. In:
Katsching H, Freeman H, Sartorius N (eds). Qualty of Life in
Mental Disorders. West Sussex, Willey 165-178, I 997.
8. Ware JE Jr, Sherbourne CD: The MOS 36-Item Short-Form
Health Survey (SF-36), 1:conceptual ramework and item selec-
tion. Med Care 30:473-483, 1992.
9. Becker N, Dianı ond R: New developments in qualty of life in
schizophrenia. In: Katsching H, Freeman H, Sartorius N (eds),
Qualty of Life in Mental Disorders. West Sussex, Willey, I 19-
133, 1997.
10. Barry MM: Well-Being and life satisfaction as components of
qualty of life. Katsching H, Freeman H, Sartorius N (eds). Qualty
of Life in Mental Disorders. West Sussex, Willey 31-42, 1997.
11. Fyer AJ: Anxiety Disorder: Genetics. In: Comprehensive.
Textbook of Pschyiatry, Sadock BJ, Sadock VA (Eds). 7.
Edition, Lippincott Williams&Vilkins, USA, 2000.
12. Rasmussen SA, Eisen JL: The epidemiology and clinical fea-
tures of obsessive compulsive disorder. In: Jenike MA, Bear L,
Miıı ichielo WE, eds. Obsessive Compulsive Disorders, Theory
and Management. Chicago: Medical Pub 23-41, 1986.
13. Doğ an O, gülmez H, Keterıoğ lu C, ve ark: Ruhsal bozukluk-
ları n epidemiyolojisi. Dilek Matbas ı , Sivas 33-37, 1995.
14. Moreau D, Weissman MM: Panic desorder in children and
adolescents: A review. Am i Psyciatry 149:1306-1317.
15. LEON ac, Portera L, Weissman MM: The social costs of anx-
iety disorders. Br J Psychiatry 166:19-23, 1995.
16. Sherbourne CD, Wels KB, J ıı dd LL: Functioning and well-
being of patients with panic disorder. An ı J Psychatry 153:213-
218, 1996.
23