BÖLÜM 1

2
Yaşam
YaşamBoyu
BoyuBakış
BakışAçısı
Açısı
A)A)Yaşam
YaşamBoyu
BoyuBakış
BakışAçısı
Açısı

B)B)Gelişimin
GelişiminDoğası
Doğası

C)C)Gelişim Kuramları
Gelişim Kuramları

D) Yaşam-Boyu Gelişimde
D) Yaşam-Boyu Gelişimde
Araştırma
Araştırma
3
 Ön Bilgi
Bir bireyi yönlendiren nedir, gelecek vaat eden özellikleri
olması, şiddet içerikli hareketlerde bulunması ya da
yoksulluk veya travmayı zengin edebi bir ürüne
dönüştürmesi mi? Eğer insanların niçin oldukları durumda
bulunduklarını merak ettiyseniz bu kitapta keşfedeceğimiz
asıl soruyu kendinize sormuş olmalısınız. Bu kitap insan
gelişiminin, sizin kendinizin ve insan türünün herhangi bir
üyesinin gelişiminin yolculuğuna açılan bir penceredir. Bu ilk
bölümde gelişime yaşam boyu yaklaşımla bakmanın ne
olduğunu keşfedeceğiz, gelişimin doğasını inceleyeceğiz ve
gelişimi anlamada bilimin bize nasıl yardımcı olduğunu
göreceğiz.
4
A)
A)Yaşam
YaşamBoyu
BoyuBakış
BakışAçısı
Açısı

Yaşam Boyu
Yaşam Boyu
Gelişimi
Gelişimi
İncelemenin
İncelemenin
Önemi
Önemi

Yaşam Boyu
Bazı Çağdaş Yaşam Boyu
Bazı Çağdaş Bakış Açısının
Konular Bakış Açısının
Konular Özellikleri
Özellikleri

5
a) Yaşam Boyu Gelişimi İncelemenin Önemi

Yaşam boyu gelişimi incelemek insanlara nasıl

bir fayda sağlayabilir?

Bundan insanlar nasıl yararlanabilirler?

6
Gelişim: Döllenme ile başlayan ve yaşam boyu
devam eden değişme örüntüsü. Çoğu gelişim
büyümeyi, fakat aynı zamanda yaşlanma ve
ölüm süreciyle birlikte ortaya çıkan gerilemeyi
de içerir.

7
Yaşam Boyu Bakış Açısı: “Gelişim yaşam boyu,
çok boyutlu, çok yönlü, esnek, çok disiplinli ve
bağlamsaldır; büyüme, sürdürme ve
düzenlemeyi içerir ve biyolojik, sosyokültürel ve
bireysel faktörlerin birlikte işlev görmesiyle
yapılanır” görüşünü savunan bakış açısı.

8
b) Yaşam Boyu Bakış Açısının Özellikleri
Baltes’ın bakış açısına göre gelişimin birlikte
çalışan (işleyen) biyolojik, sosyokültürel ve
kişisel faktörler yoluyla oluştuğunu anlamak
önemlidir. Şimdi teker teker bu özelliklere
bakalım.

9
1) Gelişim Yaşam Boyudur: Yaşam-boyu bakış
açısında ilk yetişkinlik, gelişimin son noktası
değildir; dahası hiçbir yaş dönemi gelişim
açısından baskın değildir. Araştırmacılar artan
bir ilgiyle, yaşamın farklı noktalarında
yetişkinlerin deneyimlerini ve psikolojik
yönelimlerini incelemektedirler. Bu bölümde
daha sonra gelişimin yaş dönemlerini ve
özelliklerini tanımlayacağız.

10
11
Genel yaşam
beklentisi
74,4
Erkek yaşam
beklentisi
72,4
Bayan yaşam
beklentisi
76,4
2013 verileri
WHO

12
2) Gelişim Çok Boyutludur: Yaşınız ne olursa
olsun, bedeniniz, zihniniz, duygularınız ve
ilişkileriniz değişmekte ve birbirini etkilemektedir.

3) Gelişim Çok Yönlüdür: Yaşam boyunca bazı

boyutlar veya bir boyutun bileşenleri genişler ve
diğerleri küçülür.

13
 4) Gelişim Esnektir

Gelişimciler, gelişimin farklı

noktalarında insanların çeşitli
açılardan ne kadar esnek
olduklarını tartışmaktadır.
Esneklik, değişme kapasitesi
anlamına gelir. 14
 7) Gelişim
7) Gelişim
Büyüme,
5)5)Gelişim
Gelişim Büyüme,
BilimiÇok
Çok 6)6)Gelişim
Gelişim Sürdürmeveve
Sürdürme
Bilimi Bağlamsaldır
Bağlamsaldır
Kaybın
Kaybın
Disiplinlidir
Disiplinlidir Düzenlenmesini
Düzenlenmesini
İçerir
İçerir

15
 Normatif Yaşa Bağlı Etkiler: Belirli bir yaş grubundaki
Normatif Yaşa Bağlı Etkiler: Belirli bir yaş grubundaki
bireyleriçin
bireyler içinbenzer
benzerolan
olanetkilerdir.
etkilerdir.

Normatif Kuşağa Bağlı Etkiler: Belirli bir kuşaktaki

insanlarda tarihsel koşullardan ötürü ortak olan etkilerdir.

Normatif Olmayan Yaşam Olayları: Bireyin yaşamı

üzerinde büyük etkisi olan olağandışı olaylardır.

16
17
8) Gelişim Biyoloji, Kültür ve Bireyin Ortak
Ürünüdür: Gelişim, birlikte işleyen biyolojik,
kültürel ve bireysel faktörlerin ortak yapımıdır.

18
19
Gelişimde yaşam boyu bakış
açısını tanımlayan
özellikler nelerdir?
20
21
c) Bazı Çağdaş Konular
Sağlık ve iyilik, ebeveynlik, eğitim, sosyokültürel
bağlamlar ve çeşitlilik ile sosyal politikalar,
yaşam boyu gelişimle yakından bağlantılı çağdaş
konulardır. Sosyokültürel bağlamın önemli
boyutları kültür, etnik köken, sosyoekonomik
düzey ve toplumsal cinsiyettir. Çocuklar ve
yaşlılara ilişkin konularda sosyal politikalara olan
ilgi artmaktadır.

22
Sosyoekonomik Düzey: Benzer mesleki, eğitimsel ve
ekonomik özelliklere sahip insanlar grubuna işaret eder.

Toplumsal Cinsiyet: İnsanların erkek ya da kadın olarak

özellikleri.

Sosyal Politika: Ulusal hükümetin vatandaşlarının

refahını iyileştirmek için oluşturduğu eylem planıdır.

Kültür: Davranış örüntüleri, inançlar ve bir grubun

nesilden nesile geçen diğer bütün ürünleri.

23
24
25
Yoksul ve Orta Gelir
Düzeyinden Çocuklar
Arasında Altı Stres
Faktörüne Maruz Kalma:
Yakın zamanda yapılan bir
çalışma orta gelir
düzeyinden ve yoksul
çocukların altı farklı stres
faktörüne maruz
kalmalarını inceledi (Evans
& English, 2002). Yoksul
çocuklar bu stresörlerin
her birine daha fazla
maruz kalmaktadır.

26
27
28
 B) Gelişimin Doğası

Biyolojik, Bilişsel
ve Sosyo-
Duygusal Süreçler

Gelişimsel Gelişim
Konuları Dönemleri

Yaşın Önemi

29
a) Biyolojik, Bilişsel ve Sosyo-Duygusal Süreçler

Üç temel gelişimsel süreç biyolojik, bilişsel ve

sosyoduygusal süreçlerdir. Gelişim boyunca bu
süreçler arasındaki yoğun bağlantılar sürer.

30
Bilişsel Süreçler: Bireyin düşünce, zekâ ve
dilindeki değişimler.

Biyolojik Süreçler: Bireyin fiziksel doğasındaki

değişimler.

Sosyoduygusal Süreçler: Bireyin diğer insanlarla

ilişkilerindeki, duygularındaki ve kişiliğindeki
değişimler.

31
32
33
34
 b) Gelişim Dönemleri
Yaşam uzamı genel olarak şu periyotlarda ele
alınır: Doğum öncesi, bebeklik, ilk çocukluk, orta
ve ileri çocukluk, ergenlik, ilk yetişkinlik, orta
yetişkinlik ve ileri yetişkinlik. Son zamanlarda
yaşam boyu gelişimcileri, insanın yaşam uzamını
dört çağ halinde, özellikle de üçüncü ve dördüncü
çağlara ve genç-yaşlı ile en yaşlı-yaşlı arasındaki
ayırıma vurgu yaparak tanımlamaktadır. Yaşam
boyu gelişimin önemli bir yönü, gelişim
dönemleri arasında bağlantılar içermesidir.
35
36
Doğum öncesi dönem, döllenmeden doğuma
kadar olan zamandır.

Bebeklik, doğumdan 18 veya 24. aya kadar olan

dönemdir.

İlk çocukluk, bebeklik döneminin bitiminden 5

veya 6 yaşına kadar olan gelişimsel dönemdir ve
bazen “okul öncesi yılları” da denir.

37
Orta ve ileri çocukluk, yaklaşık olarak 6-11 yaşları
arasındaki döneme, hemen hemen ilkokul
yıllarına denk gelir.

Ergenlik, gelişimin çocukluktan ilk yetişkinliğe

geçiş dönemidir ve yaklaşık 10-12 yaşlarında
başlayıp 18-21 yaşlarında biter.

38
İlk yetişkinlik, 20’li yaşların başında başlar ve
30’lu yaşlar boyunca devam eder.

Orta yetişkinlik, yaklaşık 40 yaşından 60 yaşına

kadar olan gelişim dönemidir.

İleri yetişkinlik, 60’lı veya 70’li yıllarda başlayan

ve ölüme kadar süren dönemdir.

39
Dört Çağ: Yetişkin gelişimine ve yaşlanma
konusuna odaklanmış olan yaşamboyu
gelişimcileri, yaşam boyu gelişimi, genellikle dört
“çağ” ile tanımlamaktadır (Baltes, 2006; Willis ve
Schaie, 2006):

1) İlk çağ: Çocukluk ve ergenlik

2) İkinci çağ: İlk yetişkinlik (20-50 yaş arası)
3) Üçüncü çağ: Yaklaşık olarak 60-79 yaşlar arası
4) Dördüncü çağ: Yaklaşık 80 yaş ve yukarısı
40
41
 c) Yaşın Önemi

Gelişim dönemlerini betimlerken her bir dönem

için yaklaşık yaş sınırını da belirttik. Fakat bunun
yanı sıra aynı yaştaki bireylerin yetilerinde
farlılıklar olduğunu da vurguladık ve yaşla ortaya
çıkan değişmelerin nasıl abartılabileceğini de
gördük. Bir bireyi anlamaya çalışırken yaş ne
kadar önemlidir?

42
 d) Gelişimsel Konular

Kalıtım-çevre Tartışması: Gelişimin öncelikli

olarak kalıtımdan mı çevreden mi etkilendiği
tartışmasıdır. Kalıtım organizmanın biyolojik
mirasını ifade ederken, çevre çevresel
deneyimleri ifade eder. “Kalıtım destekçileri”
biyolojik mirasın, “çevre destekçileri” ise çevresel
deneyimlerin gelişim üzerinde en önemli etkiye
sahip olduğunu iddia etmektedir.

43
Durağanlık-değişme Konusu: Ne ölçüde, önceki
deneyimlerimizle uyumlu biri olarak geliştiğimizle
(durağanlık) ya da ne ölçüde önceki gelişim
dönemlerinde olduğumuzdan farklı biri olarak
(değişim) geliştiğimizle ilgilidir.

44
Süreklilik-süreksizlik Konusu: Gelişimin ne
ölçüde tedrici ve birikimli (süreklilik) veya
birbirinden farklı dönemler (süreksizlik) halinde
ortaya çıkan bir değişim olduğuna odaklanır.

45
46
47
48
C) Gelişim Kuramları

Psikanalitik Kuramlar
Bilişsel Kuramlar
Davranışsal ve Sosyal Bilişsel Kuramlar

Etolojik Kuram

Ekolojik Kuramlar
Eklektik Kuramsal Yönelim

49
50
Bilimsel Yöntem: Doğru bilgiye ulaşmak için
kullanılan bir yaklaşım. Şu adımları içerir: (1)
Problemi kavramsallaştırma, (2) veri toplama, (3)
sonuç çıkarma ve (4) araştırma sonuçlarını ve
kuramı gözden geçirme.

Kuram: Olayları açıklamaya ve yordamalar

yapmaya yardımcı olan, birbirleriyle bağlantılı ve
uyumlu düşünceler seti.

51
Hipotezler: Doğruluğu sınanabilen belirli
varsayım ve yordamalar.

Psikanalitik Kuramlar: Gelişimi temel olarak

bilinçdışıyla ve duygularla açıklar. Davranış
yalnızca yüzeysel bir özelliktir ve davranışı
anlamak için zihnin sembolik işleyişi analiz
edilmelidir. Ebeveynlerle yaşanan erken dönem
deneyimler vurgulanmaktadır.

52
 Freud’un
Freud’un
Psikanalitik Kuramı
Kuramı
Kuramlar
Erikson’ın
Erikson’ın
Psikososyal
Psikososyal
Kuramı:
Kuramı:

53
54
Erik Erikson bir sanatçı
olan eşi Joan ile. Erikson,
20. yüzyılın en önemli
gelişim kuramlarından
birinin sahibidir. Erikson’ın
kuramına göre hangi
dönemdesiniz?
Erikson’ın bu döneme ait
tanımlaması size uyuyor
mu? 55
56
Erikson’ın Kuramı: İnsan gelişimini sekiz dönem
içinde ele alır. Her dönem, bireyleri, çözmeleri
gereken bir kriz ile yüz yüze getiren özgün bir
gelişimsel görev içerir..

57