PN-EN ISO 13788

Cieplno-wilgotnościowe właściwości komponentów budowlanych

i elementów budynku. Temperatura powierzchni wewnętrznej dla
uniknięcia krytycznej wilgotności powierzchni i kondensacji
międzywarstwowej – Metody obliczania

Część 1. Obliczanie temperatury powierzchni w celu uniknięcia krytycznej

wilgotności powierzchni

1
 Wilgotność powietrza

Obecność pary wodnej w powietrzu ?

Maksymalna zawartość pary wodnej w powietrzu ?
Od czego zależy ciśnienie stanu nasycenia powietrza parą wodną ?

2
 Wilgotność powietrza
Powietrze atmosferyczne jest mieszaniną zawierającą zawsze pewną ilość pary
wodnej.
Zawartość pary wodnej w powietrzu atmosferycznym zmienia się, a zachowanie
się jej jest odmienne od pozostałych gazów (możliwość zmiany stanu skupienia) -
można więc do celów praktycznych traktować powietrze atmosferyczne jako
mieszaninę powietrza suchego (składającego się wyłącznie z gazów) oraz pary
wodnej.
Ilość pary wodnej znajdującej się w jednostce objętości powietrza nie może
przekraczać pewnej wielkości maksymalnej, która jest zależna od temperatury.
Powietrze niedosycone (nienasycone) jest to powietrze, które może w danej
temperaturze wchłonąć pewną ilość pary wodnej, natomiast powietrze nasycone
zawiera już maksymalną ilość pary wodnej w danej temperaturze.
Ciśnienie powietrza wilgotnego (ciśnienie barometryczne) wg prawa Daltona jest
sumą ciśnień składnikowych powietrza suchego oraz pary wodnej

pb- ciśnienie barometryczne, pb  pg  p p

pg - ciśnienie cząstkowe suchego powietrza,
pp- ciśnienie cząstkowe pary wodnej 3
 Wilgotność powietrza
Wilgotność powietrza – zawartość pary wodnej w powietrzu.
Wilgotność charakteryzuje się na różne sposoby. Najpopularniejsze to:
wilgotność bezwzględna - masa pary wodnej wyrażona w gramach
zawarta w 1 m³ powietrza,

wilgotność właściwa - masa pary wodnej wyrażona w gramach

przypadająca na 1 kg powietrza (powietrza ważonego razem z parą wodną),

wilgotność względna - wyrażony w procentach stosunek ciśnienia

cząstkowego pary wodnej zawartej w powietrzu do prężności pary wodnej
nasyconej w tej samej temperaturze,
4
 Wilgotność powietrza
wilgotność objętościowa
60
Wilgotność objętościowa [g/m3]

50
wilgotność bezwzględna - masa pary wodnej
wyrażona w gramach
40 zawarta w 1 m³ powietrza,

30

20

10

0
-30 -20 -10 0 10 20 30 40 50
temperatura [oC]
νsat [g/m3]

maksymalna ilość pary wodnej jaka może być

W temperaturze zera stopni
Celsjusza i niższych w zawarta w powietrzu zależy od wartości
powietrzu jest para wodna temperatury
5
 Wilgotność powietrza
Ciśnienie pary nasyconej
8000

7000
wilgotność bezwzględna – może być wyrażona
ciśnienie pary nasyconej [Pa]

6000
także jako cząstkowe ciśnienie, jakie wywiera para
5000
wodna zawarta w powietrzu, mierzone w Pa
4000

3000

2000

1000

0
-30 -20 -10 0 10 20 30 40 50
temperatura [oC]

W temperaturze zera
stopni Celsjusza i niższych
w powietrzu jest para maksymalna wartość ciśnienia pary wodnej
wodna
zawartej w powietrzu zależy od wartości
temperatury
6
 Wilgotność powietrza
prężność pary wodnej - ciśnienie parcjalne (cząstkowe), wywierane przez parę
wodną w powietrzu.

temperatura punktu rosy - temperatura w której nastąpi skraplanie pary wodnej

zawartej w powietrzu.
Maksymalna wilgotność, odpowiadająca wilgotności względnej 100%, czyli
maksymalna ilość pary wodnej w określonej ilości powietrza silnie zależy od
temperatury powietrza. Im wyższa temperatura powietrza, tym więcej pary
wodnej może się w nim znajdować.
Przekroczenie maksymalnej wilgotności, np. w wyniku obniżenia temperatury
powietrza poniżej punktu rosy, powoduje skraplanie się pary wodnej.

Ciśnienie (prężność) pary nasyconej – ciśnienie, przy którym w określonej

temperaturze gaz jest w stanie równowagi z cieczą. Występuje wówczas
równowaga między parowaniem i skraplaniem.

7
 Sposób określania wilgotności względnej powietrza

Wilgotność względna powietrza

p
  100 %
ps

p – ciśnienie rzeczywiste pary wodnej w powietrzu [Pa]

Ps – ciśnienie stanu nasycenia [Pa]

8
 Przykład obliczeniowy
Temperatura powietrza: +23 oC
Wilgotność względna powietrza: 50 %
Jak obliczyć ciśnienie rzeczywiste pary wodnej zawartej w tym powietrzu?

Obliczenie wartości rzeczywistego ciśnienia cząstkowego

pary wodnej p w tych warunkach wymaga przekształcenia
wzoru dotyczącego wilgotności względnej

p
  100 % p  ( ps   ) / 100%
ps

Należy więc znaleźć wartość ciśnienia stanu nasycenia ps w temperaturze +23oC.

9
 Temperatura powietrza: +23 oC
Wilgotność względna powietrza: 50 %
Jak obliczyć ciśnienie rzeczywiste pary wodnej zawartej w powietrzu?

1. Na podstawie
wykresu, wg zależności 2810 Pa
ciśnienia pary wodnej
od temperatury.

10
Temperatura powietrza: 23 oC
Wilgotność względna powietrza: 50 %
Jak obliczyć ciśnienie rzeczywiste pary wodnej zawartej w tym powietrzu?

2. Przy użyciu tablic

psychrometrycznych.

11
Temperatura powietrza: 23 oC
Wilgotność względna powietrza: 50 %
Jak obliczyć ciśnienie rzeczywiste pary wodnej zawartej w powietrzu?

3. Na podstawie wzorów przybliżających krzywą zależności ciśnienia stanu

nasycenia od temperatury, podanych m.in. w normie PN-EN 13788

12
Temperatura powietrza: 23 oC
Wilgotność względna powietrza: 50 %
Jak obliczyć ciśnienie rzeczywiste pary wodnej zawartej w powietrzu?

Wartość ciśnienia pary wodnej nasyconej przy temperaturze powietrza 23 oC

wynosi: 2810 Pa (lub 28,10 hPa, gdzie przedrostek „h” oznacza „hekto”,
mnożnik równy 100)

Zgodnie ze : p  ( ps   ) / 100%

Przy wilgotności względnej wynoszącej 50% (φ = 50%)

Ciśnienie rzeczywiste: p = (ps∙ φ)/100 = (2810 ∙ 50)/100 = 1405 Pa (14,05 hPa)

13
 PN-EN ISO 13788

Cieplno-wilgotnościowe właściwości komponentów

budowlanych i elementów budynku. Temperatura
powierzchni wewnętrznej dla uniknięcia krytycznej
wilgotności powierzchni i kondensacji
międzywarstwowej – Metody obliczania

14
 PN EN ISO 13788

Transport wilgoci jest procesem bardzo złożonym a znajomość

mechanizmów transportu wilgoci, właściwości materiałów,
warunków początkowych i brzegowych jest zwykle
niewystarczająca, nieodpowiednia i podlega stale rozwojowi.
Dlatego w niniejszej normie podano uproszczone metody
obliczeń, oparte na doświadczeniu i ogólnie przyjętej
wiedzy.
Norma dotyczy krytycznej wilgotności powierzchni wewnętrznej
kondensacji, ale nie uwzględnia innych aspektów związanych
z wilgocią, np. wody gruntowej, opadów, wilgoci budowlanej i
konwekcji wilgoci, które można brać pod uwagę przy
projektowaniu komponentu budowlanego.
15
 PN EN ISO 13788
Zakres normy
W niniejszej normie podano metody obliczania:
a) Temperatury powierzchni wewnętrznej komponentu budowlanego lub
elementu budynku, poniżej której prawdopodobny jest rozwój pleśni, przy
zadanej temperaturze i wilgotności powietrza wewnętrznego.
b) Oszacowanie ryzyka kondensacji wewnętrznej wskutek dyfuzji pary
wodnej. Zastosowana metoda zakłada, że wilgoć budowlana wyschła i
nie jest brana pod uwagę w całym szeregu ważnych zjawisk fizycznych,
obejmujących:
- zależność przewodności cieplnej od zawartości wilgoci;
- uwalnianie i absorpcję ciepła utajonego;
- zmienność właściwości materiałów w zależności od wilgotności;
- podciąganie kapilarne i transport wilgoci w fazie ciekłej wewnątrz materiałów

16
 PN EN ISO 13788

Pojęcia i definicje
Czynnik temperaturowy na wewnętrznej powierzchni
Różnica temperatury powierzchni wewnętrznej i temperatury powietrza zewnętrznego,
podzielona przez różnicę temperatury powietrza wewnętrznego i zewnętrznego,
obliczona przy założeniu, że opór przejmowania ciepła na powierzchni wewnętrznej
wynosi Rsi:

( si   e )
f Rsi 
( i   e )
Obliczeniowy czynnik temperaturowy na wewnętrznej powierzchni
Minimalny dopuszczalny czynnik temperaturowy na powierzchni wewnętrznej:

( si ,min   e )
f Rsi ,min 
( i   e )
17
 PN EN ISO 13788

Θsi - temperatura powierzchni wewnętrznej [°C],

Θi - temperatury powietrza wewnętrznego [°C],
Θe- temperatury powietrza zewnętrznego [°C],

Θsi,min - minimalna dopuszczalna temperatura

powierzchni, poniżej której rozpoczyna się
pleśnienie

18
 PN EN ISO 13788
Do obliczenia wartości współczynnika fRsi w konkretnym obiekcie konieczna jest
temperatura na wewnętrznej powierzchni przegród Θsi:
— w przypadku elementów płaskich (jednowymiarowy przepływ ciepła), można ją
wyliczyć z równania: Θsi = Ti – Rsi /RT ·(Ti -Te ),
Wstawiając powyższe równanie do wzoru na fRsi f  ( si   e )
( i   e )
Rsi

otrzymujemy postać uproszczoną fRsi = 1 – Rsi ·U

—w przypadku węzłów konstrukcyjnych, połączeń, obrzeży okien, balkonów itp.,

czyli wszędzie tam, gdzie występuje wielowymiarowy przepływ ciepła, obliczenie
wymaga zastosowania rozwiązań numerycznych i programów komputerowych (wg
EN ISO 10211).
W przypadku współczesnych przegród zewnętrznych, na powierzchni płaskiej,
poprawnie wykonanej przegrody z zasady nie powinno pojawić się pleśnienie.
Natomiast w miejscach mostków termicznych, niepoprawnie zaprojektowanych lub
wykonanych jest to wciąż możliwe. Projektant ma obowiązek sprawdzić czy w
żadnym miejscu na powierzchni przegród nie dojdzie do powstania pleśni.
19
Przykład 2.
Policzyć wartość czynnika temperaturowego na wewnętrznej powierzchni przegród, przy następujących danych:
Θi=+20oC, średnia temperatura powietrza wewnętrznego dla wybranego miesiąca
Θe = -3oC, średnia temperatura powietrza zewnętrznego dla wybranego miesiąca
Wartości współczynnika przenikania ciepła przegród:
a) Ua = 1,16 W/(m2K) → RTa=0,86(m2K)/W

b) Ub = 0,20 W/(m2K) → RTb=5,0 (m2K)/W

Zgodnie z pkt. 4.4 omawianej normy PN-EN 13788, w przypadku kondensacji lub rozwoju pleśni
na nieprzeźroczystych powierzchniach, należy przyjąć, że opór cieplny na powierzchni
wewnętrznej wynosi 0,25 m2·K/W, aby zaprezentować wpływ narożników, mebli, zasłon lub
sufitów podwieszanych.

Uwzględniając zapis w normie, wartość temperatury na powierzchni wewnętrznej wyliczany jest

następująco:
a)

b)

20
Przykład 1 cd.
wartość czynnika temperaturowego

a)Dla przegrody Ua = 1,16 W/(m2K) → RTa=0,86(m2K)/W

b) Dla przegrody Ub = 0,20 W/(m2K) → RTb=5,0 (m2K)/W

Analizowany przykład to element płaski (powierzchnia ściany), dlatego wartość czynnika

temperaturowego można obliczyć
również z równania:

a) Ua = 1,16 W/(m2K)

b) Ub = 0,20 W/(m2K)

21
Przykład 3 Wielowymiarowy strumień ciepła)
Wyznaczyć wartość czynnika temperaturowego w zaznaczonych punktach powierzchni.
Ściana z bloczków z betonu komórkowego firmy H+H. Balkon żelbetowy ocieplony od zewnątrz
styropianem, od góry i od dołu, płyty o grubości 4cm każda.
Te = -2,6 oC, Ti=+20,0 oC

( si   e )
f Rsi 
( i   e )

Temperatury na powierzchni wewnętrznej przegrody ( ściana 1 : 18,4oC, balkon 2: 14,8 oC,

nadproże 3: 13,8 oC) odczytane z symulacji komputerowej przegrody w zadanych warunkach
klimatycznych (zastosowania metody elementów skończonych wg ISO 10211).

22
W normie PN-EN 13788 podano uproszczone metody
obliczania: PN EN ISO 13788
Temperatury powierzchni wewnętrznej komponentu
budowlanego lub elementu budynku, poniżej której
prawdopodobny jest rozwój pleśni, przy zadanej
temperaturze wewnętrznej i wilgotności względnej.

Obliczanie temperatury powierzchni w celu uniknięcia krytycznej wilgotności powierzchni

Norma zawiera metodę projektowania obudowy budynku, pozwalającą zapobiec

niekorzystnym efektom krytycznej wilgotności powierzchni, np. rozwojowi pleśni.

Ryzyko rozwoju pleśni występuje wtedy, gdy średnie miesięczne powierzchniowe

wilgotności względne są wyższe niż krytyczna wilgotność względna, φsi,cr którą zaleca się

przyjmować jako 0,8.

W celu uniknięcia korozji można stosować inne kryteria, np. φsi,cr ≤ 0,6, jeżeli jest to
uzasadnione.
23
W normie PN-EN 13788 podano uproszczone metody
obliczania: PN EN ISO 13788
Temperatury powierzchni wewnętrznej komponentu
budowlanego lub elementu budynku, poniżej której
prawdopodobny jest rozwój pleśni, przy zadanej
temperaturze wewnętrznej i wilgotności względnej.

Obliczanie temperatury powierzchni w celu uniknięcia krytycznej wilgotności powierzchni

Za kondensację powierzchniową odpowiedzialne są następujące parametry:

• klimat zewnętrzny ( z temperaturą powietrza i wilgotnością),

• „jakość cieplna” każdego elementu obudowy budynku, reprezentowana przez opór

cieplny, mostki cieplne, geometrię i opór przejmowania ciepła po powierzchni
wewnętrznej. Jakość cieplną można scharakteryzować, podając czynnik temperatury na
wewnętrznej powierzchni, fRsi;

• wewnętrzny dopływ wilgoci;

• temperatura powietrza wewnętrznego oraz system grzewczy i jego nastawa.

24
W normie PN-EN 13788 podano uproszczone metody
obliczania: PN EN ISO 13788
Temperatury powierzchni wewnętrznej komponentu
budowlanego lub elementu budynku, poniżej której
prawdopodobny jest rozwój pleśni, przy zadanej
temperaturze wewnętrznej i wilgotności względnej.

Projektowanie w celu uniknięcia rozwoju pleśni, korozji lub innego zniszczenia

spowodowanego wilgocią
Główne kroki procedury projektowej to:

1. określenie wilgotności powietrza wewnętrznego,

2. a następnie, na podstawie wymaganej wilgotności względnej na powierzchni,

obliczenie akceptowalnej wilgotności objętościowej w stanie nasycenia, νsat, lub
ciśnienia pary, psat, na powierzchni.

3. Na podstawie tej wartości ustalana jest minimalna temperatura powierzchni i

wymagana „jakość cieplna” obudowy budynku (określona dla danej temperatury
powietrza wewnętrznego i wyrażona za pomocą fRsi).

25
W przypadku obliczeń dotyczących podłóg na stałym
gruncie, ścian poniżej gruntu, podłóg podniesionych, PN EN ISO 13788
dachów stosuje się inne algorytmy podane w pkt. 4.2
normy PN EN 13788
Projektowanie w celu uniknięcia rozwoju pleśni, korozji lub innego zniszczenia
spowodowanego wilgocią
Określenie wilgotności
powietrza wewnętrznego
Dla każdego miesiąca w roku, należy przejść następujące etapy: (pkt.1 slajd 25)
a. zdefiniować temperaturę zewnętrzną (w przypadku obliczeń dotyczących
ścian wyeksponowanych na zewnątrz należy stosować średnie miesięczne
wartości) ;
b. zdefiniować wilgotność zewnętrzną (na podstawie średniej miesięcznej
wilgotności względnej powietrza zewnętrznego przeliczyć średnie miesięczne
ciśnienie pary);
c. zdefiniować temperaturę wewnętrzną zgodnie z praktyką krajową;
d. zastosować procedurę w celu uzyskania wilgotności względnej powietrza
wewnętrznego (wg pkt. 4.3.2 w PN EN ISO 13788) ;

Procedura opisana na slajdach nr 29-31 26

 PN EN ISO 13788

pi
psat  si  
 sicr

27
 PN EN ISO 13788
Projektowanie w celu uniknięcia rozwoju pleśni, korozji lub innego zniszczenia
spowodowanego wilgocią
minimalna temperatura
powierzchni i wymagana „jakość
cieplna”(pkt.3 slajd 25)

g. na podstawie minimalnej dopuszczalnej temperatury powierzchni, θsi,min, przyjmując

temperaturę powietrza wewnętrznego, i i temperaturę zewnętrzną e. Z Równania
poniżej, oblicza się minimalny czynnik temperatury, fRsi,min.

( si ,min   e )
f Rsi ,min 
( i   e )

• Krytycznym miesiącem jest ten, w którym wymagana wartość fRsi,min jest największa.
Czynnik temperatury dla tego miesiąca wynosi fRsi,max, a element budynku należy tak
zaprojektować, aby fRsi,max było zawsze przekraczane, tzn. fRsi > fRsi,max.

28
procedura uzyskania wilgotności względnej
powietrza wewnętrznego wg pkt. 4.3.2 PN EN ISO 13788

G
p   R v Ti  R v Ti
nV

29
 procedura uzyskania wilgotności względnej
powietrza wewnętrznego wg pkt. 4.3.2 PN EN ISO 13788

Wewnętrzne warunki wilgotnościowe

2) Drugi sposób obliczenia obciążenie wilgotnością wewnętrzną można opisać, stosując
pięć klas wilgotności.

Tablica A.1 — Klasy wilgotności wewnętrznej

Klasa wilgotności Budynek

1 Niezajęte budynki, magazyny suchych towarów

2 Biura, lokale mieszkalne o normalnym obłożeniu i z

wentylacją
3 Budynki o nieznanym obłożeniu

4 Hale sportowe, kuchnie, stołówki

5 Budynki specjalne, np. pralnia, browar, basen kąpielowy

30
 procedura uzyskania wilgotności względnej PN EN ISO 13788
powietrza wewnętrznego wg pkt. 4.3.2

Znając klasę wilgotnościową oraz średnią temperaturę powietrza zewnętrznego w

danym miesiącu na podstawie poniższego wykresu wyznacza się wartość p.

Rysunek A.2 –Zmienność klas

wilgotności wewnętrznej w
zależności od temperatury
zewnętrznej

Na Rysunku A.2 pokazano graniczne wartości v i p dla każdej klasy.

Zaleca się przyjmowanie do obliczeń górnej wartości granicznej w odniesieniu do
każdej klasy, jeśli projektant nie wykaże, że warunki są mniej ostre.
31
p  ( ps   ) / 100%

32
 p
  100 %
ps

33
 pi
psat  si  
 sicr

34
 ( si ,min   e )
f Rsi ,min 
( i   e )

35
 PN EN ISO 13788
Obliczanie czynnika temperaturowego na wewnętrznej powierzchni dla uniknięcia
krytycznej wilgotności powierzchni.
W warunkach podanych w Tablicy poniżej, styczeń jest miesiącem krytycznym, a fRsi,max = 0,622.

miesiąc Qe e Qi i pi Psat(Qi) Qsi,min Qi fRsi

Styczeń 2,4 0,92 20 0,52 1225 1531 13,3 20 0,622
Luty 2,8 0,88 20 0,53 1234 1542 13,5 20 0,620
Marzec 4,5 0,85 20 0,55 1274 1592 13,9 20 0,609
Kwiecień 6,7 0,80 20 0,57 1325 1656 14,6 20 0,591
Maj 9,8 0,78 20 0,60 1397 1747 15,4 20 0,547
Czerwiec 12,6 0,80 21,3 0,63 1585 1981 17,4 21,3 0,547
lipiec 14,0 0,82 22 0,64 1691 2114 18,4 22 0,549
Sierpień 13,7 0,84 21,9 0,64 1668 2085 18,2 21,9 0,548
wrzesień 11,5 0,87 20,8 0,62 1505 1882 16,5 20,8 0,546
Październik 9,0 0,89 20 0,59 1379 1724 15,2 20 0,561
Listopad 5,0 0,91 20 0,55 1285 1607 14,1 20 0,606
grudzień 3,5 0,92 20 0,54 1250 1563 13,7 20 0,616
36