F~L~BE SERG~S~~

MAHIR AYDIN
Bulgarlar, 1877/78 Osmanl~~Rus Harbi'nin sonunda imzalanan Ayaste-
fanos Anda~mas~~ile "Büyük Bulgaristan" idealine kavu~ tular. Fakat bu ideal,
di~er Balkan milletlerinin sahip olduklar~~co~rafyaya nazaran büyük bir sa-
hay~~ihtiva etti~i için uzun sürmedi ve Bulgaristan Prensli~i, Berlin Anda~-
mas~'na göre, Makedonya ve ~arld Rumeli Vilayeti'ni d~~ar~da b~rakarak,
Balkan Da~lan ile Tuna Nehri aras~na s~k~~t~. Her ~eye ra~men, Berlin'de si-
yasi hüviyetleri tescil olunan Bulgarlar, "Ayastefanos Bulgaristan~"mn s~n~ rla-
nna yeniden ula~abilmek için, yo~un bir çaba içerisine girdiler ve Avrupa
devletlerinin aras~ ndaki siyasi rekabetten de istifade etmek suretiyle, 1885
senesinde ~ark~~Rumeli V~layeti'ni kendi topraklar~na katmay~~ ba~ard~lar'.
Bu geli~meden sonra, bir taraftan dikkatlerini Makedonya üzerinde yo~un-
la~t~nrken, di~er taraftan, gittikçe artan bir ~ekilde, siyasi ve iktisadi faaliyet-
lerde bulundular. Bu çal~~mada, Bulgarlar~n, iktisadi bak~mdan giri~tikleri
bu türlü te~ebbüslere bir misal olmak üzere, 1892 senesinde Filibe'de tertip-
ledikleri "Ziraat ve Sanayi Sergisi" hakk~ nda bilgi vermek istiyoruz2.
3 A~ustos 1887 tarihinde kurulan Stefan Nikolof Stanbulof hükümeti ile
birlikte Bulgaristan'da, ticaret ve sanayii yayg~ nla~t~rmak, ahalinin iktisadi
hayata i~tirakini sa~lamak, genellikle zengin toprak sahiplerinin kontro-
lünde bulunan ekonomiyi canland~ rmak ve böylece, maddi refah seviyesini
yükseltmek bak~m~ndan, yeni bir dönem ba~lam~~t~ r. Bu dönemde, Bulgaris-
tan'~n sahip oldu~u tar~m, sanayi ve yerli mallar~ n durumunu tespit etmek ve
memleket sath~nda yaygmla~mas~n~~sa~layabilmek için, I.E. Ge~of un fikri ve
M. Görgiyef in te~viki ile 1892 A~ustosu'nda Filibe'de bir sergi düzenlenmesi
kararla~unlm~~t~rs.

I Bu konuda teferruath malumat için bk. Mahir Ayd~n, ~arki Rumeli Vilayeti, Ankara 1992.
2 Osmanl~~topraklar~nda aç~lan ilk sergi, 1863 ~stanbul Sergisi'dir. Milletleraras~~yabanc~~
sergiler olarak da, I. Londra (1851), New York (1853), I. Paris (1855), II. Londra (1862), II. Pa-
ris (1867) sergilerini görüyoruz. Bu konuda daha tefem~ ath malumat için bk. Rifat önsoy,
"Osmanh ~mparatorlu~u'nun Kat~ld~~~~~lk Uluslararas~~Sergiler ve Sergi-i Umümi-i Osmani"
(1863 ~stanbul Sergisi), Belleten (1984), XLVIII/198, s. 195-235.
3 Dobrin D. Miçev; "Birinci Bulgar Tanm ve Sanayi Sergisi ve Tar~ m-Sanayi Panay~n, F~libe
1892", Istoriceski Pregled 11 (1955), c. V.s. 62.
660 MAFIIR AYD~N

Bu maksatla, önce Maliye Müdürü' G. Naçoviç'in ba~kanl~~~nda olan ve

M. Görgiyef, V. Atanasof, H. Fetvaciyef gibi, Bulgaristan'~n iktisadi hayat~nda
söz sahibi ~ah~slardan meydana gelen, dokuz ki~ilik bir komisyon kurulmu~-
tur. Gerekli haz~rl~ klar~~tespit etmek dü~üncesiyle Sofya'da bir toplant~~yapan
bu komisyon, azalar~ndan bir k~sm~n~, sergi binas~n~n in~aat~~için, di~er k~s-
m~n~~da, sergiye konulacak malzemeyi tespit ve teda~ik için, Bulgaristan'~n
köy ve kasabalar~n~~ dola~makla vazifelendirmi~tir. Özellikle, serginin idare
heyetinde bulunan V. Atanasov, Güney Bulgaristan'~~dola~arak, halk~, sergiye
kat~lmalan için te~vik etmi~tir'. Sofya'da ise, ~ehrin bütün fabrika sahipleri,
sanatkârlan ve tüccarlan, bir toplant~ya davet edilerek, kendilerinden, bu
sergiye kat~lmalar~~istenmi~tir6. Böyle geni~~muhteval~~bir tertibin zorlu~unu
hafifletmek ve idare heyetine yard~mc~~olmak için, her sancak ve kazada, bi-
rer özel komisyon te~kil edilmi~tir. Bu komisyonlar, bölgenin mutasarnf ve
kaymakamlan ba~kanl~~~nda, idare meclisi azalan ile ziraat muallimlerinden
meydana gelmi~tir. Ayr~ca, bir mimar, bir ba~mühendis ve bir bal~ç~van ile
çe~idi memurlar~n yer ald~~~~bir çal~~ma heyeti de, haz~rl~k faaliyederine i~ti-
rak etrni~tir7.

1892 senesinin Ocak ay~nda ba~lanan hafriyat çal~~malar~~ile metrük bir

kabristan, kullan~m alan~~86.000 metrekare olan bir sergi sahas~~haline ged-
rilmi~tir. Bu saha= 16.000 metrekaresi binalardan, 70.000 metrekaresi de
bahçe, havuz ve yollardan meydana gelmi~tir. in~a olunan binalar içerisinde,
Bulgaristan mallar~n~n te~hirine ayr~lanlar ba~ta olmak üzere, iki adet idare-
hane, birer adet polis ve yang~n dairesi, be~~adet ah~r, makine te~hiri için
dört adet sundurma, lokantalar ve hariçten i~tirak eden tüccarm emdas~na
tahsis olunan mahaller ile birlikte, toplam 52 bina yer alm~~t~r. Ah~aptan ya-
p~lan ve herhangi bir mimari özelli~i bulunmayan bu binalar, 50 metrekare-
den 2.100 metrekareye kadar de~i~en geni~likte olup, masraflar~, Bulgaristan
Emared taraf~ndan kar~~lanm~~ur. Di~er bir ifade ile, Avrupa'da aç~lmakta
olan sergilerin bir türlü taklidinden ibaret bulunan ve masraflar~~Bulgar
hükümeti tarafindan kar~~lanan bu binalar~n en muntazamlann~~ise, Viyana

4 Bulgar hükümetinin âzâlar~n~, ba~~ms~z bir devlet idaresinde oldu~u gibi, "nânr" ~ek-
linde de~il de, Osmanl~~Devleti'ne ba~l~~bir prenslik olmas~ndan dolay~, ar~iv vesikalar~mn de-
~erlendirmesi ile, "müdür" olarak adlandir~yoruz.
5 Osmanl~~Ar~ivi, Y~ld~z Sadaret Husus! (YSH), nr. 264/212, lef 3; Dobrin Miçev, Ayn~~
makale, s. 58.
6 Dobrin Miçev, Ayn~~makale, s. 58.
7 1SH, nr. 264/212, lef 3.
 FIL1BE SERGISI 661

ve Paris'ten getirtilen bir kaç numûne te~kil etmi~tir. Ayr~ca, önemli

sancaklardan Sofya, Rusçuk ve Varna gibi mahallerin e~yas~~için müstakil bi-
nalar in~a olunurken, masraflar~, her bir sanca~~n kendi bütçesinden kar~~-
lanm~~t~ r. Yine, Avusturya -Macaristan ve Çek tüccanna ait binalar bizzat
kendileri ta.rafindan in~a edilmekle birlikte, Bulgar hükümeti, bu konuda
45.000 frankl~k yard~mda bulunmu~tur. Fakat, sergiye kat~lan di~er yabanc~~
ticaret mallan için ayr~~daireler haz~rlanmay~p, bunlar~n, yerli mallar gibi,
Bulgaristan taraf~ndan yap~lan binalarda ve ücretsiz olarak te~ hir edilmeleri
kararla~t~nlm~~t~r°.
Sergide, haz~rlan~~~itibariyle kolay ve sade, fiyat bak~m~ ndan ucuz ve
mahalli ihtiyaçlara en elveri~li olmak gibi, tercihe ~âyân özellikler ta~~yan e~-
yalar~n sahiplerine, te~vik mükâfat~~olarak verilmek üzere, birer diploma ile
alt~n, gümü~~ve bronz madalyalar haz~ rlanm~~t~r9. Hatta, bu konuda tespit-
lerde bulunabilmek için, bir takdir heyeti kurulmu~~ve bu heyet kendi ara-
s~nda, 4 kalem ve 15 ~ubeye ayr~lm~~t~r. Heyetin âzâlan ise, önemli mali tesis-
lerin müdürleri, muteber tüccar, ziraat ve sanayi erbab~~ olan, 85 ki~iden
meydana gelmi~tir'°.
Di~er taraftan, sergiye konulan e~yalar~n ta~~ma ve di~er ücretleri sahip-
leri taraf~ndan ödenmi~~ise de, nakliyafinda belirli bir kolayl~k sa~lamak
maksad~yla, Viyana Demiryolu ~daresi'nden müsaade al~ nm~~~ve Rumeli
Demiryollar~~Kumpanyas~ , bu konuda % 50 nispetinde tenzilat yapm~~~1111.11.
Ayr~ca, yabanc~~tüccarm e~yas~ndan gümrük resmi al~nmamalda beraber, sa-
t~lanlarmdan, makul nispette vergi al~nmas~~kararla~unlm~~t~r".
Serginin aç~l~~~na bir kaç gün kala, Prens Ferdinand'~n Rila Manast~r~'m
ziyaret etti~i ve Ba~müdür Stanbulof un e~ini almak üzere Varna'ya gitti~i
esnada, serginin aç~l~~~merasimine kat~lmalar~~istenen ki~ilere davetiyeler
gönderilmeye ba~lanm~~t~r'3. Maliye Müdürü Naçoviç'in imzas~n~~ta~~yan ve
Filibe Sergisi'nin "Son Altesse le Prince" emriyle tertiplendi~ini belirten bu
davetiyelerden bir k~sm~~da, 23 A~ustos 1892 tarihinde, Sadrazam Cevat Pa~a

8 YSH, nr. 264/212, lef 3.

9 Bronz madalyalar, biri 5, di~eri 2 frank ve üçüncüsü de 50 santimlik madeni para eba-
d~nda olmak üzere, üç ~ekilde haz~rlanm~~t~r (Bk. Sabah Gazetesi, 10 Ramazan 1309, say~~943).
10 YSH, nr. 264/212, lef 3.
11 Sabah Gazetesi, 9 Ramazan 1309, say~~942.
12 YSH, nr. 264/212, lef 3.
18 Sabah Gazeesi, 2 Safer 1310, say~~1070.
662 MAI-IIR AYDIN

ve baz~~devlet ricali ad~na gönderilmi~tir". Davetiyede, aç~l~~a icabet konu-

sunda bir cevap istendi~i halde Bab~ali, cevap verilmemesini daha uygun
bulmu~~ve bunun sebeplerini de, 26 A~ustos 1892 tarihinde Bulgaristan Ka-
p~kethüdas~'na" bildirmi~tir".
Osmanl~~Devleti'nin bu sergide nas~ l ve kimin tarafindan temsil edile-
ce~i, 1869 senesinde Süvey~~Kanal~' n~n aç~l~~~merasiminde oldu~u gibi, has-
sas bir protokol meselesi haline gelmi~ tir. Zira, Bulgaristan'~ n hukuki ba-
k~mdan kendisine ba~l~~olmas~~ve Osmanl~~tüccarm~n i~tiraki münasebetiyle,
Bab~ali'nin temsil edilmesi gerekmektedir. Fakat serginin aç~l~~~ nda, Bulga-
ristan prensinin müstakil bir hükümdar gibi hareket etmesi veya merasim s~-
ras~nda Osmanl~~Devleti'nin aleyhinde sözler sarfetmesinden endi~e edil-
mi~tir. Bu yüzden mesele, Bab~ali'de hassasiyetle görü~ülmü~~ve Sultan II.
Abdülhamid, bir Osmanl~~memurunun, güya geçici bir vazife ile Avrupa'ya
giderken, Filibe'ye de u~ruyormu~~intiba~~ile serginin aç~l~~~na kat~lmas~n~,
11 A~ustos 1892 tarihinde kararla~t~rm~~ ur". Fakat bu karardan, her halde
Bulgarlar~~gücendirmemek maksad~yla vazgeçilmi~~ve ertesi günü, Ziraat
Bankas~~ve Ziraat idaresi Umumi Müdürü Cemaleddin Beyefendi ile Ziraat-i
Fenniyye Heyeti Müdürü Aram Efendi'nin do~rudan do~ruya Filibe'ye gön-
derilmesi uygun bulunmu~ tur. Daha sonra, iki memurun birden gitmesine
gerek olmad~~~ , bu konuda Cemaleddin Beyefendi'nin gönderilmesinin kafi
gelece~i ve Bulgaristan Komiserli~i ikinci katibi Fethi Bey'in de, Filibe'de
kendisine tercümanl~k yapmas~na karar verilmi~tir".
Fakat bu defa da, serginin aç~l~~~~esnas~nda Cemaleddin Beyefendi'nin
Prens Ferdinand ile "ne yolda mülakat" edebilece~i ve ayr~ca, aç~l~~~konu~-
malar~~yap~l~rken orada bulunmamas~mn daha do~ru olaca~~~hususu ortaya
ç~km~~t~ r. Bu konuda Bulgaristan Komiserli~i Ba~kâtibi Re~id Bey, gerek

14
Kli~esi Ek 5'de yer alan bn davetiye için bk. Bulgaristan irade (Bi), nr. 998, lef 1.
15 Prenslik idaresine kavu~mas~ nda I sonra, Culsaristn~~~ile Ba•b~ali aras~ndaki ili~kilerde
vas~ta olmas~~için iki te~kilat kurulmu~tu'. Bunlardan biri, Sofya'da bulunan ve Osmanl~~memur-
lar~n~n görev ald~klar~~"Bulgaristan Komiserli~i", di~eri de, Istanbul'da bulunan ve bir Bulgar
memurun görevlendirildi~i "Bulgaristan Kap~kethüdal~~~"d~r.
16 B~, nr. 998; YSH, nr. 263/119.
17 B~, nr. 991. Bâb~âli'nin bu husustaki hassasiyeti, sadece bir "gurur ve istiskal mese-
lesi"nden ibaret de~ildir. Zira bir taraftan Bulgaristan'~ n, sergiye tekaddüm eden günlerde, 2.
Filibe ve 5. Ruscuk firkalar~ na ait 28.000 ihtiyat askerini, 21 günlük süre için silah alt~na almas~~
ve di~er taraftan S~rbistan'~n Bulgaristan s~n~r~na askeri y~~~nak yapmas~~söz konusudur (Bk. B~,
nr. 989; YSH, nr. 263/76, lef 2).
18 B~, nr. 996; YSH, nr. 263/71.
 FILIBE SERGISI 663

Stanbulof ve gerekse Grakof ile ayr~~ayr~~görü~mü~~ve bu görü~meler s~ra-

s~ nda Bulgarlar, Cemaleddin Beyefendi'nin geli~inden dolay~~duyduklar~~
memnuniyeti belirttikleri gibi, Bâblâli'nin bu konudaki endi~elerini de gi-
dermeye çal~~m~~ lard~ r. Mesela Stanbulof, Prens taraf~ndan yap~lacak ko-
nu~man~ n, Bulgaristan'dald zirai ve smai geli~melere ait olaca~~ n~~ve her
hangi bir siyasi yönünün bulunmad~~~n~~bildirirken, Grakof da, daha inan-
d~r~c~~olmas~~için, konu~ma metninin bir sûretini, Re~id Bey'e göstermi~tir'9.
Buna ra~men, hem Bâb~ âli'nin de sergide temsil edilmesi, hem de Bul-
garlann giicendirilmemesi maksad~ yla, Cemaleddin Beyefendi'nin, "bir mü-
nasip özür" ile aç~l~~~ n ertesi günü Filibe'ye gitmesine karar verilmi~tir. Me-
muriyeti gere~i Sofya'da bulundu~u halde, Re~id Bey'in de, Cemaleddin Be-
yefendi ile ayn~~günde sergiye kat~lmas~~tespit edilmi~ tir". Bu meyanda
Osmanl~~Bankas~~da, idare memuru Edward Richard taraf~ndan aç~l~~~mera-
siminde temsil edilmi~tir".
Filibe Sergisi'nin aç~l~~~tarihi, daha önce 14 A~ustos 1892 olarak karar-
la~t~r~ld~~~~halde, haz~rl~klann tamamlanamamas~~yüzünden, bir süre erte-
lenmi~tir22 . Bu arada Bulgarlar, bir müdürler heyetini, serginin resmini ih-
tiva eden bir mahfaza ile Bulgaristan mamulaundan meydana gelen baz~~ e~-
yay~, padi~aha takdim etmek üzere, Istanbul'a göndereceklerini komiserlik
ba~ kitabetine bildirmi~ lerdir. Bunun üzerine Bâb~âli, Bulgarlar~n bu
"cemile"sine bir mukabele olmak maksad~yla, gelecek olan heyetin, "ni~an-~~
âli" ile taltif edilmesini kararla~urm~~sa da, Sultan II. Abdülhamid, öncelikle
böyle bir hareketin di~er devletler ve özellikle Rusya taraf~ndan nas~l kar~~-
lanaca~~n~ n bilinmesini istemi~ tir". Neticede, Bulgar mebuslanndan
meydana gelen bir heyet, Istanbul'a gelmi~~ve ziyaret süresince çe~idi ihsan
ve iltifadara mazhar olmu~ tur. Bu teveccüh, Bulgarlan ziyadesiyle memnun
etti~i içindir ki, Sofya'ya döndüklerinde, komiserhaneye gelerek, memnuni-
yet ve te~ekkürlerini bildirmi~lerdir".

19 Bi, nr. 999, lef 1.

nr. 999; 1SH, nr. 263/112; YSH, nr. 264/9.
21 Sabah Gazetesi, 3 Safer 1310, say~~1071.
22 1SH. nr. 263/76. lef 2.
23 YSH, nr. 306/78.
24 1SH, nr. 310/89, lef 1.
664 MAHIR AYDIN

Haz~rl~klar~~tamamlanan Filibe Sergisi, Prens Ferdinand tarafindan, 28

A~ustos 1892 tarihinde ve saat dokuz buçuk sular~nda aç~lm~~t~r". Aç~l~~~
merasiminde, önce Maliye Müdürü Naçoviç ve daha sonra Prens Ferdinad,
birer konu~ma yapm~~lard~ r. Bu konu~mas~ nda Naçoviç, Bulga~istan'~, s~k~n-
t~l~~bir döneminde idaresini eline alan, gerekli ~slahatlar~~yaparak memleke-
tin geli~mesine çal~~an ve bu serginin düzenlenmesinde büyük gayreder sar-
feden Prens Ferdinand'a, Bulgar milleti ad~na te~ekkür etmi~tir. Ferdinand
da, Bulgaristan'~n kan~~ve can~~pahas~na elde etti~i serbest idareyi iyi kul-
lanmak istedi~ini, kendisinin de elinden geldi~i kadar bu maksat için çal~~a-
ca~~n~, 15 sene gibi k~ sa bir zaman sonra böyle bir sergi düzenlemenin bü-
yük bir ba~ar~~say~lmas~ m, Bulgaristan için yeni ve parlak bir devrin yak~n ol-
du~unu belirterek, sergiye kat~ lan milletlere te~ekkür etmi~ tir. Daha sonra,
aç~li~a kat~ lan davedilerle birlikte, sergide te~hir olunan yerli ve yabanc~~mal-
lar~n sergilendi~i reyonlar gezilmi~tir. Bu s~ rada Bulgaristan Hariciye Mü-
dürü, Cemaleddin Beyefendi'nin ne zaman gelece~ini, Fethi Bey'den sor-
mu~~ve muhtemelen bir gün sonra Filibe'de olaca~~n~~ö~renmesi üzerine,
infial ve teessürünü belirtmi~tir26.

Serginin gezilmesinden sonra, davetlilere ö~le yeme~i verilmi~~ve yeme-

~in sonunda, Maliye ve Dahiliye müdürleri ile Prens taraf~ndan birer ko-
nu~ma daha yap~lm~~t~ r. Konu~mac~ lar, bu sergiyi tertiplemenin, Bulgaristan
için arzu olunan geli~ melere vesile olaca~~n~ , hükümetçe takip edilen si-
yasetin do~rulu~una bir delil te~kil etti~ini ve bunun, Bulgarlar için bir ifti-
har vesilesi olarak de~erlendirilmesinin gerekti~i üzerinde durmu~lard~r.
Aç~l~~~merasimini takip eden gazete muhabirleri de böyle bir organizasyo-
nun, "küçük bir millet" için büyük bir ba~ar~~oldu~unu ve Bulgaristan'~n pek
çok ~eylere lay~k bulundu~unu ifade ettikten sonra, as~ l maksad~n, Avrupa'-

25 R~lmi takvim ile M~lâdi takvim aras~nda, bu dönem için geçerli olan 12 günlük fark
dikkate ahnmad~~~~takdirde, yap~lan tarih tespitleri ba~tan yanh~t~r. Ayr~ca, Sadrazam Cevat Pa-
~a'ya gönderilen davetiyede, serginin aç~h~~tarihi 27 A~ustos 1892 olarak verilmekte ise de (bk.
Bi, nr. 998, lef 1 veya Ek 5), agl~~a bizzat kat~lan Bulgaristan Komiserli~i ~kinci Kâtibi Fethi Be-
y'in, "Filibe'de tertib edilen Ziriat ve S~nâat Sergisi'nin bu gün zevki saat dokuz buçuk raddele-
rinde Prens Ferdinand taraf~ndan resm-i kil~âdunn icra edildi~i..." ifadesi ile ba~layan tahriri,
Rümi 16 A~ustos 1308 tarihli yâni, Milâdi 28 A~ustos 1892 tarihini ta~~maktad~r (bk. SRI-1, nr.
264/42, lef 2). Fethi Bey'in tahriri bir sûret ~eklinde olmay~p, kendi mührünü ta~~d~~~~için, bu
konudaki ki tereddüderimizi izale ederek, davetiyede yer alan tarihin, önceden tespit edilmi~~
bir "protokol tarihi" oldu~unu ve serginin, 28 A~ustos 1892 tarihinde aç~ld~~~n~~ortaya koymak-
tad~r.
26 151-L nr. 264/42, lef 2.
 FILIBE SERGISI 665

n~n siyasi çevreleri taraf~ ndan daha iyi anla~~lmak oldu~unu ve bunun da, bu
sergi münasebetiyle gerçekle~ebilece~ini dile getirmi~lerdir".

Ertesi gün Filibe'ye gelen Cemaleddin Beyefendi, bu konuda duyulan

endi~elerin hilaf~na, sergi komisyonu taraf~ ndan fevkalade bir ~ekilde kar~~-
lanm~~~ve kendisine ziyadesiyle sayg~~ve iltifat gösterilmi~tir28. Bu sebepledir
ki, Cemaleddin Beyefendi, kendisine gösterilen ilgiyi, sergiye ait birer plan,
resim ve layiha ile birlikte Bab~ ali'ye arzetti~inde, bu konuda duyulan mem-
nuniyet, 28 Eylül 1892 tarihinde, komiserlik vas~ tas~yla Bulgaristan hüküme-
tine bildirilecektir2g.

Sergi için, Bulgaristan'~ n di~er ~ehirlerinden 26.000 ve yabanc~~devlet-

lerden de 7.000 ki~i gelmi~~ve böylece 34.000 olan Filibe'nin nüfusu,
67.000'e yükselmi~ tir". Sergiye giri~~ücreti olarak, ki~i ba~~na, ilk iki gün 1
frank al~nm~~~ve bu ücret, üçüncü günden itibaren 50 ve daha sonra da 20
santime tenzil edilmi~ tir. Haftada bir gün için, ziyaretçilerden giri~~ücreti
al~ nmayarak, herkesin sergiyi görebilmesine imkan sa~lanm~~t~r31. Serginin
aç~lmas~ ndan 15 gün sonra dahi, ziyaretçi miktar~n~n, günde 150 ila 200 ki~i
aras~nda de~i~ti~ini görebiliriyoruz".

~dare heyetinin ald~~~~bir karara göre, sergide görev alan erkek ve kad~ n
Bulgarlar, milli elbiselerini giyerek, her ne kadar baz~~yabanc~~tüccar~n i~ti-
raki söz konusu ise de, serginin "milli" olma karakterini vurgulamaya çal~~-
m~~lard~r".

Sergide te~hir olunan e~yalar; ziraat, sanayi, hayvanc~l~ k ve güzel sanatlar

olmak üzere ba~l~ ca dört gruba ayr~lm~~t~r. Çe~itli alt ~ubelerden meydana
gelen bu gruplar~ n, Bulgaristan'a ait olanlar~n~~yerli, di~erlerini de yabanc~~
olarak adland~ rmak mümkündür. Bulgaristan'~ n toplam 23 sanca~~ na ait ta-
r~m ürünleri ve fabrika mamulat~ , 13 ayr~~~ubede te~hir olunmu~tur34.

27 YSH, nr. 264/42; Sabah Gazetesi, 5 Safer 1310, say~~1073.

28 Sabah Gazetesi, 8 Safer 1310, say~~1086.
28 YSH, nr. 264/212, lef 1, 2; YSH, nr. 264/195.
3° Sabah Gazetesi, 8 Safer 1310, say~~1086.
31 YSH, nr. 264/212, lef 3; Sabah Gazetesi, 20 Safer 1310, say~~ 1098.
32 Sabah Gazetesi, 8 Safer 1310, say~~1098.
33 Tercüman-~~Hakikat Gazetesi, 10 Ramazan 1309, say~~4116.
34 YSH, nr. 264/212, lef 3; Dobrin Miçev, Ayn~~makale, s. 60-61. Bu ~ubeler hakk~ nda daha
teferruath bilgi için bk. Ek 1.
666 MAHIR AYDIN

Sergiye davet edilen ve Avusturya-Macaristan, ~talya, Almanya, Belçika,

Hollanda ve Osmanl~~Devleti tebas~ndan olan tûccardan bir k~sm~, e~yalann~~
karma olarak sergilerken", baz~lar~~da, Avusturya ve Çek ~ubeleri", Macar
~ubesi, Rumeli ~imendöfer Kumpanyas~~ ~ubesi ve Vakaro ~ubesi gibi, ayr~~
bölümler halinde te~hir etmi~lerdir".
Yukar~da belirtilen ~ubeler haricinde, baz~~ ~irketler de sergiye i~tirak
etmi~lerdir. Say~lan fazla olmamakla birlikte, bu grubun en önemlilerini,
her türlü ziraat makineleri ile Almanya'n~n Frankfurt ~ehrindeki Mayfart,
Magdeburg'daki Wolf ve Kolonya'daki Mayer firmalar~; diki~~makineleri ile
Amerika'n~n Singer firmas~; triko ürünlerini sergileyen Manchester'in ~ngi-
liz fabrikatörleri ve ya~~makinelerini te~hire sunan Belçika'n~n Veroye'deki
Fetvayis fabrikas~~meydana getirmi~tir".
Bulgarlann, daha sergi haz~rl~klar~na ba~lad~~~~günlerde, Bulgaristan
Komiserli~i Kâtibi Nebil Bey, serginin bir plân~n~~ve Osmanh Devleti'nin bu
sergiye kat~lmas~n~n ticari bak~mdan büyük faydalar sa~layaca~~~konusundaki
mütalaas~n~, 27 Ocak 1892 tarihinde Bâblâli'ye göndermi~tir39. Bb~ li
taraf~ndan müspet kar~~lanan bu teklif üzerine, sergiye kat~lmalan için ba~-
lang~çta, sadece Bulgaristan Emareti'ne s~n~n bulunan Edirne ve Selanik vi-
layetlerinin ahalisine müsaade edilmi~, fakat daha sonra, bu konudaki tah-
did kald~nlm~~t~ r. Bununla birlikte, gerek Filibe'ye gidecek tilccann, gerekse
bunlar~n beraberlerinde götûrecekleri e~yan~n, defterler halinde tespit olu-
narak sadarete bildirilmesini istemi~ tir. Bu maksatla mesele, Bulgaristan
Komiserli~i ~kinci Kâtibi Fethi Bey ile göril~ülmü~~ve Osmanl~~tüccann~n,
kendi vilayetlerinin vali, mutasarr~f ya da kaimmakamlanndan alacaklar~~bir
tezkireyi, Filibe'ye vard~klar~nda, "isbât-~~vild~d" için komiserhanede ibraz ve
kaydettirmeleri kararla~t~nlm~~t~r40.

35 Dobrin Miçev, Ayn~~makale s 60

36 YSH, nr. 264/212, lef 3.
37 YSH, nr. 264/42, lef 2; YSH, nr. 264/212, lef 3; Vakaro ~ubesi, ismini, Italyan tet~a-
as~ndan bir tüccar olan Vakaro'dan almaktad~r. Bu ~ubelerde te~hir olunan e~yalar hakk~nda
daha teferruad~~bilgi için bk. Ek 2.
" YSH, nr. 264/212, lef 3.
" Bi, t~r. 957, lef 1.
4° Bi, nr. 989; YSII, nr. 263/76, lef 2. Bu uygulamay~, ba~ka misallerini de gördü~ümüz, II.
Abdülhamid döneminde yurt d~~~na ç~kman~n, pek ho~~kar~~lanmay~~ma ve bu konudaki ta-
leplerin çok s~k~~kontrol edili~ine küçük bir delil olarak da sayabiliriz.
 FILIBE SERGISI 667

Osmanl~~tüccarma ait e~ya, nakliyat s~ras~nda mü~ tereken hareket etmek

ve devletin imkânlar~ ndan faydalanmak için, Numunehane-i Osmani vas~ta-
s~yla Filibe'ye gönderilmi~ tir. Bu maksatla, herhangi bir suistimale meydan
vermemek için Rüsumat Emaneti'nce görevlendirilen iki memur taraf~ndan,
sergiye gidecek e~ya hususi bir deftere yaz~lm~~~ve bu defter, delil olmak
üzere Bâb~âli'de muhafaza edilmi~ tir. Neticede Osmanl~~tüccar~ , Rumeli
Demiryolu Kumpanyas~'n~ n nakliyat tarifelerinde yapt~~~~geçici tenzilattan
faydaland~~-'1 gibi, Nafia Nezareti'nden Bâb~ âli'ye yap~ lan ve kabul gören bir
teklif ile, e~yan~ n gümrükten ç~k~~~~ve geri dönü~ü s~ras~ nda, ihracat ve itha-
lat vergisinin al~nmamas~ na dair muafiyetten de istifade etmi~tir'".

Filibe Sergisi'ne i~ tirak eden Osmanl~~tüccar~n~n, az say~da olduklar~ n~~

ve ~stanbul, Bursa, K~ rklareli, Dedea~aç, Üsküp, Ohri, Midilli, Razl~ k ve Ahi-
çelebi vilayetleri ahalisinden meydana geldiklerini görüyoruz. Tamam~~gay-
rimüslim olan bu tüccar~n te~hir ettikleri e~yalar, daha ziyade hal~ , kilim ve
kuma~lar; kundura, pabuç ve fotinler; ~arap ve rak~ lar; lokum, muhtelif ~e-
kerleme ve tatl~ lar; koza, ipek böce~i, zeytin ya~~~ve salamura bal~k; çe~itli
masa ve iskemleler; çalar saat, debba~~ve do~ramac~l~ k aletlerinden meydana
gelmi~ tir42.

Numunehane-i Osmarri' den gönderilen e~yalar içerisinde, serginin

"ziraat ve sanayi" karakteri ile pek telif kabul etmeyecek e~yalar yer alm~~t~r.
Bu e~yalar içerisinde, daha ziyade, kürk, alt~n çalar saat, alt~ n sigara kutusu,
elmas yelpaze, mineli el aynas~ , gümü~~ka~~ k, kristal ~erbet kadehi, mineli
gümü~~yaz~~masas~, çe~itli porselen e~yalar, ipekli pe~temal ve ku~aklar, sec-
cade, hah ve havlular görüyoruz". Bu arada, Osmanl~~vilayetlerinden gelen
e~yan~n bulundu~u k~sm~~süslemek için, sergi idaresinin talebi üzerine, 17
adet Osmanl~~sanca~~~da Filibe'ye gönderilmi~ tir44.

41 Sabah Gazetesi, 4 Rebiülevvel 1310, say~~1112. Sergiye gönderilen ya da sat~lamay

~p geri
gelen e~ya, dikkatli bir ~ekilde defterlere kaydedilmi~~ve her defas~nda Bâblüli'ye sunulmu~tur.
Bu konuda bk. YSH, nr. 264/17, lef 1, 3; 264/27, lef 1, 3; 264/37, lef 1; 264/102, lef 1, 3;
264/119; 264/204, lef 1, 3; 265/31; 265/86; 265/121, lef 1, 2; 266/94, lef 1, 3; 266/158, lef 1, 2;
304/19, lef 1.
42 YSH, nr. 264/17, lef 2; 264/39, lef 2; 264/102, lef 2; 264/204, lef 2; 265/121, lef 3;
266/94, lef 2. Osmanl~~taccarm~n e~yas~~için bk. Ek 3.
43 YSH, nr. 264/42, lef 2; 304/19, lef 2. Numünehane-i Osmani'den gönderilen e~yalar~
n
teferruath bir listesi için bk. Ek 4, 6.
" YSH, nr. 264/87; 265/126; 304/19, lef 2.
 668 MAHIR AYDIN

Sergi esnas~ nda Bulgarlar, bileti bir franktan sat~ lan ve 1 adet 20.000, 5
adet 1.000, 100 adet 50 ve 1.000 adet 10 frank ikramiye veren, bir piyango
tertipleyerek, gelir elde etmeye çal~~m~~lard~r45. Bu piyangonun en büyük
ikramiyesi olan 20.000 frank, Istanimaka'da Gül Fabrikas~~sahibi Istaviridis
Steris'e ç~kacakt~r46.

Ayr~ ca, serginin ilk günlerinde, gösteri mahiyetinde olmak üzere, bir
kaç defa balon uçurtulmu~tur. Bunlar~ n birinde, baloncu Godar ile mühen-
dis Mayer, sergi bahçesinden havalanarak bir süre yükselmi~ler ve daha
sonra a~a~~~inerlerken, balonu ba~layan ip kopmu~ tur. Serbest kalan balon
tekrar yükselmi~~ve seyircilerin heyecan ve tela~h bak~~lar~~aras~ nda, bir kaç
dakika içinde gözden kaybolmu~ tur. 9 Eylül 1892 tarihinde bulunan balo-
nun, Filibe'ye üç kilometre mesafede ve Tatarpazarc~~~'mn kuzey-bat~s~ ndaki
bir mahalle dü~tü~ü görülmü~tür47.

Bulgarlar bu sergiyi, kendi ziraat ve sanayilerinin geli~mesi için iyi bir

f~rsat olarak de~erlendirmi~ lerdir. Mesela Tselina Gazetesi'nde, bu konuda
kaleme al~ nan bir yaz~ da: Her üreticinin sergiyi dikkatlice gezmesi, kendi
konusuna uygun olan yararl~~ ve ucuz e~yay~~iyice incelemesi, özellikle ya-
banc~~meslekta~lar~~ile fikir teâtisinde bulunmas~~ ve evine döndü~ünde,
kendi mahsulünü ayn~~seviyeye ç~ karmas~~tavsiye edilmi~tir48. Ziyaretçi ba-
k~m~ ndan, sergiye gösterilen ilginin bir hayli fazla oldu~unu, ilk 20 gün içe-
risinde 31.266 ki~inin gezdi~ini49, ayn~~ilginin, serginin kapanmas~na kadar
devam etti~ini50 ve sergiyi ziyaret edenler içerisinde Yunanistan'~n Sofya
Konsolosu Arkidopulos'un bulundu~unu da tespit edebiliyoruz51.
Nihayet, 28 A~ustos 1892 tarihinde ba~layan Filibe Sergisi, 79 gün aç~k
kald~ ktan sonra, 14 Kas~ m 1892 tarihinde kapanm~~ur. Kapan~~~merasimi,
500 ki~ilik bir ziyafetle, Prens Ferdinand ba~ta olmak üzere, umumi müdür-
ler, Sobranya mebuslar~ , Sofya'da bulunan ~ngiltere, Avusturya ve Roman-
ya'n~ n siyasi temsilcileri ve Filibe'deki konsoloslar~n i~tiraki ile yap~ lm~~t~r.
Merasim münasebetiyle, önce Maliye Müdürü Naçoviç taraf~ndan yap~ lan bir

45 YSII, ur. 264/212, lef 3; Sabah Gazetesi, 8 Safer 1310, say~~

1086.
46 Sabah Gazetesi, 4 Cinnadelülâ 1310, say~~1172.
47 Sabah Gazetesi, 17 Safer 1310, say~~1095.
" Dobrin Miçev, Ayn~~makale, s. 56.
49 Sabah Gazetesi, 27 Safer 1310, say~~1095.
5° Sabah Gazetesi, 6 Rebiiilahir 1310, say~~1144.
51 Sabah Gazetesi, 25 Rebiülewel 1310, say~~1133.
 FILIBE SERGISI 669

konu~mada, Bulgaristan'daki refah seviyesinin, Prens Ferdinand sayesinde

yükseldi~i, ziraat ve ticaretin geli~ti~i ve dolay~s~ yla, sergi tertip edebilecek
derecelere gelindi~i, sitayi~le dile getirilmi~ tir. Daha sonra söze ba~layan
Prens Ferdinand ise, bu icraat~ n gerçekle~mesinde kendisine yard~mc~~olan
müdürler heyetine ve Bulgar milletine te~ekkür borçlu oldu~unu, ~ahs~na
duyulan güvene kar~~l~ k, kendisinin de, memleket ve ahalinin mutlulu~unu
temine çal~~t~~~n~~ifade etmi~~ve bu sergi münasebetiyle, Bulgarlarm Avrupa
devletleri taraf~ndan tamamen tan~nm~~~olaca~~n~~belirtmi~tir. Ayr~ca, küçük
bir millet için büyük bir ba~ar~~olan bu sergi sayesinde, Bulgarlarm manen
pek çok menfaatler elde edeceklerini dile getirerek, serginin kapan~~~m ilan
etmi~tir".
Bu konu~malardan sonra, sergi bahçesinde tertiplenen ziyafette de, ge-
rek Prens Ferdinand ve gerekse Istanbulof taraf~ndan, siyasi konulardan
uzak, istikbalde Bulgaristan için tatbiki dü~ünülen planlar hakk~ndaki te-
menniler dile getirilmi~ tir. Prensin ayr~lmas~ ndan sonra, ~srarla söz isteyen
ve bu talebi kabul olunmad~~~~halde, kendili~inden söze ba~layan Sofya
Temyiz Mahkemesi Ba~kan~~H~risto Ostoyanoviç, sarho~~olmas~n~n da tesi-
riyle, siyasi bir konu~ma yapm~~t~r. Bu konu~mas~ nda, Balkanlarm eskiden
Bulgar, S~ rp ve Yunan milletlerine ait oldu~unu, bu topraklara yeniden sahip
olabilmek için, bu üç milletin aralar~nda ittifak yapmalar~~gerekti~ini be-
lirten Ostoyanoviç, bu dü~üncesi ile, 1912 Balkan Harbi'ne esas te~kil edecek
olan siyaseti, 20 sene öncesinde dile getirmi~tir. Fakat, gerek sergi münase-
betiyle meydana gelen "müspet imaj"a gölge dü~ürmemek ve gerekse Bab~-
ali'yi gücendirmemek maksad~yla olacak ki, bu konu~maya kimse itibar et-
memi~~ve hatta, Stanbulof ve Garafof, ceviz k~rmak bahanesiyle, yemek ma-
sas~n~n üzerine ~iddetle vurarak, H~ risto Ostoyanoviç'in sesini bashrmaya ça-
l~~m~~lard~r53.
Filibe Sergisi'ni tertip etmek, Bulgarlara, takriben 900.000 franka mal
olmu~tur. Bu beyanda, binalar~n in~as~~için 245.000 frank; bahçenin tanzimi
için 100.000 frank; gece ayd~ nlatmas~nda kullan~ lan 22 adet büyük ve 60
adet küçük elektrik lambas~~için 20.000 frank; sergi süresince birkaç defa
uçurtulan balon için 33.000 frank ve sergi görevlilerinin maa~lar~~ile di~er
masraflar için toplam 500.000 frank, Bulgaristan taraf~ndan harcanm~~hr.
Geriye kalan 400.000 frankm 250.000'i, ayr~~daireleri bulunan sancak ve ka-

52 YSH, nr. 266/161, lef 2.

55 YSH, nr. 266/161, lef 2.
670 MAHIR AYDIN

zalarm bütçesi ve 150.000'i de, sergi süresince zaruri olarak yap~lan masraf-
lara ait olmak üzere, yine Bulgar hükümeti taraf~ndan ödenmi~tir. Ayr~ca,
yerli ve yabanc~~tüccarm, e~ya te~hiri konusunda yapt~~~~masraflar ile lokan-
talar için harcanan para, bu yektina dahil de~ildirTM.
Bu masraflara mukabil, düzenlenen piyango ve giri~~ücretinden, yakla-
~~k 200.000 frankl~k bir gelir elde edilmi~tir". Ayr~ca, sergi süresince sat~lan
e~yadan makul nispette vergi al~nd~~~ ndan, bir miktar gelir de, bu ~ekilde
elde edilmi~ tir. Fakat, Bulgar hükümetinin maksad~ , maddi menfaatten zi-
yade, siyasi avantajlar elde etmek oldu~u için, Filibe Sergisi'nin nas~ l bir mali
bilanço ile kapand~~~~fazla önemli de~ildir. Bu dü~ünce ile ki Bulgaristan,
sergi için büyük miktarda d~~~borçlanmaya gitti~i halde, i~tirakçi yabanc~~
devletlerin tüccarma, hem baz~~muafiyetler tan~m~~ , hem de bir k~s~m mas-
raflar~n~~kar~~lam~~t~rTM.
Filibe Sergisi hakk~ nda bir de~erlendirme yapmak gerekirse, ~u nokta-
lara i~aret etmek gerekecektir: Ziraat, sanayi, hayvanat ve güzel sanatlar ola-
rak dört lus~ mdan meydana gelen serginin en muntazam k~sm~n~, smai em-
da ile güzel sanatlar meydana getirmi~tir. Müspet taraflar~n~n yan~~s~ra, tek-
nik geli~melerin tam manas~ yla aksettirilememesi, ziraat makinelerinin fazla
yer almamas~, ya~, peynir ve di~er tar~m ürünlerinin da~~n~ k bir ~ekilde te~-
hir edilmesi ile sebze ve meyveler ~ubesinin içerisine hiçbir ~ey konulma-
mas~ , dikkati çeken hususlar olmu~ tur. Bu sergide yer alan mallara göre,
Bulgaristan mamulaun~ n; çuka, ~ayak, aba, iplik, gaytan, sabun, tu~la, kire-
mit, çimentodan mamul mermer taklitleri, me~in, ~arap, konyak, ispirto,
ipek, m~s~ r, patates, m~s~r bu~day~, arpa ve di~er hububat çe~iderinden iba-
ret oldu~unu söyleyebiliriz57.
Bu sergi sayesinde, Bulgarlarm milli servederi aç~~a ç~km~~~ve daha önce
mahalli bir çerçeve içerisinde kalan baz~~ürün ve mamulatm, bütün memle-
ket çap~nda yayg~nla~mas~na imkan haz~rlanm~~t~r. Te~hire konulan e~yan~n
kontrolü esnas~nda, haz~ r bulunan davetliler taraf~ ndan yap~ lan takdir, her
s~n~f erbab~n~, mesle~inde ilerlemek bak~m~ ndan te~vik etmi~tir. Ayr~ca, ge-
rek sergiyi gezen yabanc~~ziyaretçiler, gerekse siyasi temsilciler, Bulgaris-
tan'~n bu konuda gösterdi~i gayretten, sitayi~le söz etmi~lerdir. Filibe'de bu-

54 YSH, 'ir. 264/212, lef 3.

55 Sabah Gazetesi, 20 Safer 1310, say~~1098.
56 Sabah Gazetesi, 2 Ramazan 1309, say~~935.
57 YSH, 'ir. 264/212, lef 3; Dobrin Miçev, Ayn~~makale, s. 61.
 FILIBE SERGISI 671

lunan Avrupa gazetelerinin muhabirleri de, bu ba~ar~ dan bahisle, Bulgaris-

tan'~, Balkan Yar~madas~ 'nda yer alan hükümetlerin en kuvvetlisi olarak de-
~erlendirmi~lerdir58. Yine bu türlü de~erlendirmelerden olmak üzere, Prens
Ferdinand'~n, sergiye kat~ld~klar~~için Avusturya ~mparatoru'na bir te~ekkür
telgraf~~ göndermesi üzerine, imparator, Filibe Sergisi'nin Bulgaristan'a
büyük menfaatler sa~lad~~~ n~, istikbaldeki yeni geli~melerden ümitli bu-
lundu~unu ve Avusturya ile Bulgaristan aras~ndaki ticari münasebetlerin
daha iyi olmas~n~~istedi~ini, belirtmi~tir59.

Bulgarlar, Filibe Sergisi'nin kapanmas~ndan iki hafta sonra, meydana

gelen müspet kamuoyundan da istifade ile sanayilerinin geli~mesine yar-
d~mc~~olacak konular~~Sobranya'da görü~mü~ler ve neticesini, bir layiha ha-
linde tespit etmi~lerdir. Buna göre80:

Yerli sanayi için yat~r~m yapacak müte~ebbislerin, on sene süresince

bütün vergilerden muaf tutulmas~,

Hammadde ile makinelerin hiçbir vergiye tabi tutulmadan, serbestçe

ülkeye ithal edilmesi,

Yerli imalaun naldi için ta~~ma ücretinin tenzil edilmesi,

Fabrika in~as~~için laz~m olan arazinin, zorla da olsa istimlak edile-

bilmesi,

Bulgaristan'da imal edilen e~yaya, d~~ar~dan gelen e~yan~n fiyat~ na

nispetle % 10 fazla verilerek sat~n al~ nmas~~konusunda, ülkedeki fabrika sa-
hipleriyle kontrato yap~lmas~,

Bu imtiyazlardan istifade etmek isteyen fabrika sahiplerinin, en az

20.000 frank sermaye koymas~~ve hiç olmazsa 20 i~çi çal~~urmas~~kararla~u-
r~lm~~ur.

Netice olarak Bulgarlar, Filibe Sergisi ile, hem iktisadi geli~mesini ta-
mamlamak, hem de siyasi itibar kazanmak ve böylece, di~er Balkan milletleri
gibi, ba~~ms~zl~~a lay~ k olduklar~ n~, Avrupa kamuoyuna anlatmak gibi, iki
önemli maksad~~temine çal~~m~~lard~r. Bu konuda beklenen neticenin, bü-
yük ölçüde elde edildi~ini söyleyebilmek mümkündür. Zira Avrupa kamu-

58 YSH, nr. 264/42, lef 2.

YSH, nr. 264/172.
60 Sabah Gazetesi, 9 Ci~madelülâ 1310, say~~1177.
672 MAHIR AYDIN

oyunda, Bulgaristan'~n bir çok bak~ mdan geli~mesini tamamlad~~~~ve s~ ran~n

art~ k siyasi ba~ar~lara geldi~i ifade edilerek, "siyasetin s~rlar~na vak~f oldukça"
bunun da mümkün olaca~~~~eklinde, de~erlendirmeler yap~lmaya ba~lanm~~-
ur. Nitekim Bulgaristan, k~ sa bir zaman sonra, 5 Ekim 1908 tarihinde ba~~m-
s~zl~~~ na kavu~acak ve Balkan devletleri aras~ ndaki yerini alacakur61.

61
Serginin kapanmas~ ndan önce Istanbul'a dönen Cemaleddin Beyefendi, bu konudaki
teferruath bir de~erlendirmesini, 21 Eylül 1892 tarihinde Bâb~ âli'ye takdim etmi~tir (YSH, nr.
264/212, lef 3). Ayr~ca Bulgarlar~n ziraat konusunda giri~tikleri te~ebbüsleri de, bir rapor ha-
linde kaleme alm~~t~ r (YSH, nr. 264/212, lef 2). özellikle, biri Ruscuk'ta ve di~eri Filibe civa-
r~ ndaki Sadova'da bulunan Ziraat Mektebi hakk~ nda verdi~i malumat, Bulgaristan'dald mektep-
ler üzerinde çal~~acak ara~nr~c~lar~n dikkate almalar~n~~gerektirecek derecededir.
 FILIBE SERGISI 673

Ek 1

F~L~BE SERG~S~'NDE TE~H~R OLUNAN YERL~~MALLAR

~UBESI SAHASI E~YASI
Bulgaristan Umumi 2.000 metrekare Hah ve kilimler, yerli kuma~lardan
Dairesi mamul oda tak~ mlar~ , ate~e dayan~ kl~~
demir kasalar, kokulu ve adi sabunlar,
ipek kuma~lar, çuka ve abalar, me~in
sahtiyan, çimentodan mamul mermer
taklidi tu~lalar, tabak ve çömlek
tak~ mlar~ , gümü~~ve bak~ rdan mamul
evani, hububat çe~itleri, gülya~~, konyak,
ipek kozas~, ya~, peynir, Sofya Sanayi
Mektebi'nde yap~ lm~~~marangoz i~leri ve
resimler ile di~er mamulat.
Orman 1.400 metrekare Bulgaristan'da yeti~en her türlü a~aç
numunesi, ormanlar~ nda ya~ayan hayvan
kürklerinden meydana gelen bir
koleksiyon, ~ hlamur çiçe~i, kestane
meyvesi, kömür misali ormanlara ait
mahsulat, baston, yaba, t~ rm~ k, çamçak,
çotra, Bulgaristan nehirlerinde ve
sahillerinde bulunan bal~ klar, bal~ k
avlamak için kullan~ lan çe~itli a~lar ve
di~er aletler, Bulgaristan ormanlar~ n~ n
büyüklük ve taksimat~ n~~ gösteren
haritalar.
Madenler 95 metrekare Maden örnekleri, maden sular~, maden
kömürü, jeoloji haritalar~ , bina
in~aat~ nda kullan~ lan ta~lardan ibaret bir
kollokyum ve petrograf~yye, litografya
ta~lar~~ve maden ocaklar~ nda kullan~lan
alet ve edevat.
Milli K~yafetler 200 metrekare Bulgar erkek ve kad~ nlar~ n~ n, gerek
eskiden ve gerekse bu dönemde
giymekte olduklar~~ ve Bulgar simas~ m
tasvir eden heykeller üzerinde sergilenen
elbiseler, birçok milli resim ve
Bulgaristan'da kullan~ lan çalg~~ tak~ mlar~.
Müskirat 250 metrekare Alt kat~~ mahzenli olan bu binada,
Bulgaristan'da yap~lan müskirat~ n her
türü te~hir edilmi~~ ve haz~ rlanan
büfelerde arzu eden ziyaretçilere, ücreti
mukabilinde verilmi~tir.

Belleten C. LVIII, 43
674 MAHIR AYDIN

F~L~BE SERG~S~ 'NDE TE~H~R OLUNAN YERLI MALLAR

~UBESI SAHASI E~YASI
Sofya 200 metrekare Sabun, alç~~ heykeller, ipekli i~ lemeler,
kürkler, yün, hububat numuneleri, ~arap
ve müskirat, çuka, ~ayak ve aba,
çimentodan mamul mermer taklidi tu~la,
Samakov demiri, demir oca~~~ile Sofya
~ehrinin haritas~ .
Varna 180 metrekare Bu~day, arpa, dar~, m~s~ r bu~day~~ ve
keten tohumu gibi, hububat~ n çe~itli
türleri ile afyon, peynir, tereya~~, kokulu
sabunlar, me~in, ipekli i~lemeler,
sayaklar. sarac i~leri ve mesrubat cesitleri.
Ruscuk 150 metrekare En iyi kalite yün ve me~ inler, beyaz ve
siyah sabunlar, Bulgaristan süvarisi için
mamul at kaltaklar~ , sigara ka~~ tlar~ ,
k~ rm~z~~topraktan mamul yald~ zl~~lale ve
çömlek, mahalli tersanede yap~ lan küçük
~imendöfer lokomotifi, dokumalar, ince
bez, tülbend ve eli~lemeleri, ya~l~~boya ile
yap~ lm~~~resimler, çe~itli me~rubat, ~arap,
hububat ve un numuneleri. Ayr~ ca sergi
süresince, 12 Bulgar k~ z~ , Ruscuk
dokuma fabrikas~ na ait makinelerde,
dokuma faaliyetini serginin
ziyaretcilerine tatbiki olarak göstermi~tir.
Tatarpazarc~~~~ 120 metrekare Pirinç, keten ve keten tohumu, bu~day ve
arpa, ka~kaval peyniri, past~ rma, sucuk,
afyon, gül, ceviz ya~lar~ , tütün, ~arap,
konyak, çe~itli likörler, kokulu sabunlar,
k~ ldan mamul çullar, abalar, saraç
tak~mlar~~ve Bellova kömürü.
Istanimaka 90 metrekare Her türlü ~arap ve likör, ipek ve ipekli
kuma~ lar, havlular, i ~ lemeler,
~ekerlemeler, me~inler, her türlü
hububat ve keten.
Islimye 120 metrekare Islimye Sanca~~ 'n~ n me~hur çuka ve
~ayaklar~ , fasonalar, fanilalar, kilimler,
gümü~ ten mamul evani, ceviz dolaplar,
me~in sahtiyan, keçi derisi, kokulu
sabunlar, kaba has~ rlar, tüfek, çak~ ,
m~ krazlar, ~arap, konyak ve her türlü
zirai mahsulat.
Karlova 100 metrekare Çuka, ~ayak, gaytan, ipek, gülya~~ , kürk,
kundura çivisi ve di~er mainulat.
Gabrova 50 metrekare Bulgaristan'~ n en k~ymetli ~ayak, çuka,
gaytan, iplik ve perdelik kuma~lar~.
 FILIBE SERGISI 675

Ek 2

F~L~BE SERG~S~'NDE TE~H~R OLUNAN YERL~~MALLAR

~UBES~~ SAHASI E~YASI

Avusturya ve Çek 2.100 metrekare Mefru~at ve kuma~~tak~ mlar~ , hendese

alet ve edevat~, hurdebinler, baz~~ ziraat
makineleri, mutfak tak~mlar~, buhar ve el
ile i~leyen un de~irmenleri, billur ve
porselen tak~ mlar~ , ~arap ve bakkaliye
e~yas~.

Macar 1.550 metrekare Her türlü tohum, ziraat makineleri,

de~irmenler, yang~ n tulumbalar~, ah~ r
modelleri ve çe~itli smai mahsulat ile
fabrika makineleri.

Rumeli ~imendöfer 65 metrekare Baz~~ haritalar, elektrik vas~ tas~ yla

Kumpanyas~~ ~imendöfer çanlar~ n~~ i~letmek için
kullan~ lan çe~itli makineler.

Vakaro 350 metrekare Amerikan Wooden Fabrikas~ 'nda imal

olunan orak makineleri ve sabanlar~ ,
Bohemya'da imal olunan torpitler,
~ talya'dan getirtilen ve ipek teli
ç~ karmaya mahsus makine, çe~itli zirai
tohumlar ile ziraate dair baz~~ istatistik
cetvelleri.
676 MAHIR AVDIN

Ek 3

F~L~BE SERG~S~'NDE TE~HIR OLUNAN OSMANLI MALLARI

TÜCCARI MAHALL~~ E~YASI

Melik Pepey-an ~stanbul 10 adet sedef kapl~~masa, 4 adet etajer.
Georgi Nomikosi ~stanbul 100 adet lüle, 39 sand~ k lokum ve
~ekerleme.
Paskalidi Karde~ler ~stanbul Koza ve ipekböce~i tohumu.
Roçiya Vakarof ~stanbul 39 sand~ k ziraat makinesi.
Noroz ~stanbul 1 sand~ k ipek mensucat.
~sak ~stanbul 1 denk hah.
Çubukçiyan Kumpanyas~~ ~stanbul 12 adet gümü~~i~lemeli baston.
Hac~~ Polov ~stanbul Bir taraf~ nda "Ya~ a Prens Ferdinand"
di~er taraf~ nda "Ya~a Bulgar Milleti"
ibaresi bulunan 80 cm. ebatlar~ nda
süslü resim çerçevesi.
Basil Balit ~stanbul 7 çe~it Bursa ve ~am kuma~~.
~stamatof Karde~ler ~stanbul 3 parça 18 metre ~ayak.
Mardiros Karagözyan Bursa Çe~ itli Anadolu ve Acem hah ve
kilimleri, Bursa seccadeleri, el i~lemesi
antikalar, mendil, çevre ve uçkurlar,
dö~emelik-perdelik ipek kuma~, küçük
sedef masalar, i~lemeli yast~ klar, çe~itli
ko~um tak~ mlar~.
Dimitri Velasidi Edirne 200 ~i~e Edirne ~arab~.
Dimitri o~lu Yovanço Edirne 59 ~i~e ve 200 kiloluk 1 f~ç~~ ~arap.
Melislos H~ ristodoni K~rklareli 100 ~i~e ~arap ve rak~.
Hac~~ H~ risto-Bob Görgiyef K~ rklareli 100 parça çe~itli ~ayak.
Stoyof Stoyanof K~rklareli 4'il tlâ 6 parça hah.
Stefan Mi~kof K~rklareli 3 yast~ k yüzü, 1 pe~ kir, 3 ekmek örtüsü,
2 makrame, 7 mendil
Giryan Dançof K~ rklareli 1 kad~ n elbisesi.
Ivan Dimitri Çoçoliyan Razl~ k Debba~~ve kundurac~ l~ k aletleri.
Dodiyonov To~in Razl~ k Do~ramac~ l~k aletleri.
Suhar Dedea~aç 1 sand~ k çe~itli e~ya, 2 sand~ k a~aç
heykel.
Dimitrof Üsküp 2 sand~ k s~rmal~~elbise.
Dimitri Heyona Midilli Zeytin a~ac~ ndan 1 adet sand~ k ve
yaz~ hane.
Tudor Yovan-Hac~~ Radenof Siroz 2 metre boyunda çalar saat makine ve
rakkas~.
Dimitri Toçkof Ohri 50 parça çe~itli kürk.
A.G. Kotroni Ortaköy 4 sand~ k konyak, 1 sand~ k zeytinya~~, 1
sand~ k salamura bal~k.
 FILIBE SERGISI 677

Ek 4
NUMUNEHANE-~~OSMAN~'DEN GÖNDER~LEN
Parça K~ymeti Sat~lan
E~yan~n Cinsi Adedi Kuru~~ Frank E~ya Adedi
Teneke içerisinde barita 9 42 - 42
~am kutnu 5 250 - -
Hur~idiye 3 126 - -
Mahliha 4 216 - -
Lisanülaskur 4 200 - -
Sevali 1 170 - -
Çar~eb ~~ 60 - -
Bursalcâri krep 12 48 - -
Çuka i~leme seccade 4 240 - -
Siyah ~ayak - - 47,50 -
Siyah ~ayak - - 94,00 -
Laciverd ~ayak - - 57,50 -
Beyaz ~ayak - - 94,95 -
i~leme atlas seccade 1 240 - -
i~leme çuka seccade ~~ 120 - -
Divarl~ k kanade 1 48 - -
Tel i~lemeli yast~ k ~~ 96 - -
~tmasyon i~lemeli yast~ k 1 24 - -
i~leme muhacir havlusu 2 58 -
i~leme muhacir havlusu 1 36 - -
i~leme muhacir havlusu ~~ 36 - -
i~leme muhacir havlusu 1 18 -
i~leme yast~k yüzü ~~ 72 - -
678 MAHIR AYDIN

NÜMUNEHANE-I OSMANi'DEN GÖNDER~LEN

Parça K~ymeti Sat~ lan
E~yan~ n Cinsi Adedi Kuru~~ Frank E~ya Adedi
Mahreme 2 60 - -
Hadi 2 60 - -
Mahreme 2 60 -
Ba~örtüsü 3 63 - -
i~leme yast~ k yüzü 1 72 -
i~leme yast~ k yüzü 3 72 - -
Canfes yast~ k 2 96 - 2
Kanade yast~k 2 72 - -
Kanade yast~k 4 192 - -
Boyun sarg~s~~ 3 60 - 2
Tiftik çorap 2 60 - -
K~labdanl~~ bohça ~~ 35 ~~
K~ labdanl~~yast~ k 4 - 20 4
K~ labdanl~~ perde 1 350 ~~
K~ labdanl~~ perde 2 - 500 -
~pekli pe~temal 3 - 30 -
~pekli pe~temal 3 - 18 -
~ pekli pe~temal 3 - 15
~pekli pe~temal 1 - 20 -
~pek ku~ak 1 - - -
Va~ak nafesi ~~ 1.800 - -
Bo~az nafesi 1 600 - -
Bo~az elmas~~ 1 500 -
Faç~ k nafesi 1 250 -
 Fl LI BE SERGISI 679

NUMUNEHANE-~~OSMAN~'DEN GÖNDERILEN
Parça K~ymeti Sat~lan
E~yan~n Cinsi Adedi Kuru~~ Frank E~ya Adedi
Samur nafesi 1 1.200 - -
Siyah porsuk ~~ 800 - -
Beyaz porsuk ~~ 450 - -
Tilki behlesi 1 1.200 - -
Siyah cil nafesi ~~ 800 - -
Beyaz tilki bo~az~~ 1 100 - ~~
Kafrula ~~ - 150 -
Kafrula ~~ - 135 -
Gecelik elbise 1 - 180 -
Gecelik elbise 1 - 180 -
Gömlek ~~ - ~ oo -
Gömlek ~~ - 100 -
Zenne donu ~~ - 23 -
Zenne donu 1 - 23 -
Frenk gömle~i 5 - 100 -
Karyola yasu~~~ 1 - 50 -
Lübnankâri karyola örtüsü ~~ - 120 -
Lübnankâri perde ba~~~ 4 - 10 4
Lübnankâri yast~k yüzü 6 30 -
Bornoz 2 - 200 -
Ma~lah ~~ - 300 -
~bri~im ku~ak 10 - 80 -
~amkâri kemer 2 - 6 -
~amkâri kemer 5 - 30 -
Kürdistankâri kebir hah ~~ - 1.000 -
Yaz~~ tak~m~~ - 100
Seccade ~~ - 70 ~~
Yaz~~ çelunecesi ~~ - 40 -
Kavanoz ~~ - 10 -
üçlü çekmece 5 - 30 -
Tabaka 2 - 8 -
Beyaz ipekli boyunba~~~ 2 - 4 2
Ganet potin ~~ - 20 -
~i~e içinde kremruj 2 - 100 2
680 MAHIR AYDIN

NUMUNEHANE-~~OSMAN~'DEN GÖNDER~LEN
Parça K~ymeti Sat~lan
E~yan~n Cinsi Adedi Kuru~~ Frank E~ya Adedi
~i~e içinde ham yodan jotal 2 - 110
Kristal bosfor 2 - 120 -
Ayaktozu dolu vazo 2 - 50 -
Vazo tozu flamos? 2 30 - -
Flakon ~ampuan solyoliyor? 6 60 - -
Flakon ~ampuan bini 6 30 - -
Kristal kremruj 6 60 - -
Flakon kremruj ron? 6 30 - -
Flakon krobe~~tuvalet? 10 50 - -
Flakon inkoz 12 60 - -
Küçük firça 18 9 - -
Ta~? 18 90 - -
T~rnald~k 4 20 - -
Sertlik verici yaprak 12 12 - 12
Cam mahfaza 2 300 - -
Ayak imali için model ~~ -- -
Sakal için hikaye 1 -- -
Masa örtüsü 3 - 45 -
K~labdan yandufla? 8 - 40 -
Küçük masa örtüsü 1 - 9 -
Dantelal~~yast~k yüzü 4 - 12 -
Dantelal~~hindi 2 - 4 -
Dantelal~~hindi 6 - 3 -
Küçük oyuncak mamak? 3 _ 9 -
Küçük oyuncak kedi 1 - 4 -
Gümü~~i~leme kristal ve 10 - 300 1
porselen fincan ile tabak
Vazo 2 - 600 -
Su barda~~~ile tabak 2 - 320 -
Su kadehi 2 - 100 -
Alt~n üzerine i~leme p~rlanta ve ~~ - 1.400 -
zümrüt yüzük
Alt~n üzerine i~leme yakutlu ve 1 - 1.450 -
p~rlantah yüzük
 FILIBE SERGISI 681

NUMUNEHANE-~~OSMAN~'DEN GÖNDER~LEN
Parça K~ymeti Sat~lan
E~yan~n Cinsi Adedi Kuru~~ Frank E~ya Adedi
Alt~n üzerine i~lemdi zümrüdü 1 - 5.800
bilezik
Alt~n üzerine i~leme p~rlanta 1 - 1.000 -
tu~ral~~bro~~
Elmasl~~sigara kutusu 1 - 3.800 -
~ncili p~rlantal~~küpe 1 - 1.200 1
Brozeli p~rlantal~~küpe ~~ - 1.000 -
P~rlantal~~yüzük ~~ - 900 -
P~rlantal~~bilezik 1 - 200 ~~
Yakutlu gül ? yüzük 1 - 700 -
~ncili p~rlanta bilezik ~~ - 3.000 -
P~rlantal~~bilezik 1 - 4.500 -
Alt~n çalar koyun saati 1 - 1.000 -
Alt~n ve elmasl~~kese 1 - 950 -
Ortas~~brozeli p~rlanta bilezik 1 - 1.200 -
Ortas~~brozeli p~rlanta bro~~ 1 - 1.600 -
Ortas~~brozeli p~rlanta küpe 1 - 1.000 -
Yakut ve p~rlantal~~bilezik 1 - 700 -
Ortas~~brozeli p~rlanta bilezik 1 - 1.900 -
P~rlanta ve yakutlu bro~~ 1 - 950 -
Kurdeleli bro~~p~rlanta ve ~~ - 3.500 -
zümrüt?
P~rlanta ve yakutlu bro~~ 1 - 1.000 1
Elmasl~~üzüm ~~ - 230 -
Elmasl~~üzüm ~~ - ~oo -
Gümü~~sigara kutusu 1 - 230 -
Gümü~~sigara kutusu ~~ - 220 -
Elmasl~~alt~n sigara kutusu 1 - 1.000 -
Elmasl~~alt~n sigara kutusu 1 - 720 -
Mineli gümü~~yaz~~hokkas~~ 1 - 300 -
Mineli gümü~~~amdan 2 - 300 -
Mineli gümü~~elmasl~~dürbün ~~ - 7.000 -
Elmasl~~ve saatli yelpaze 1 - 2.500 -
Elmasl~~yelpaze ~~ - 1.000 -
Mineli kahve fincan~~ 12 - 750 -
~nci ve p~rlantal~~yüzük ~~ - 650 -
~nci ve p~rlantal~~yüzük ~~ - 600 -
Broze ve p~rlantal~~yüzük 1 - 500 -
682 MAHIR AYDIN

NUMUNEHANE-~~OSMANi'DEN GÖNDER~LEN
Parça K~ymeti Sat~lan
E~yan~ n Cinsi Adedi Kuru~~ Frank E~ya Adedi
Sim kahve tepsisi 1 - 700 -
Sim kahve fincan' 12 - 400 -
Mineli el aynas~~ 1 - 600 -
Porselen tabak ile kahve fincan~~ ~~ - 120 1
Mineli porselen kahve fincan~~ 2 - 100 -
gümü~~
Foto~raf çerçevesi ~~ - 200 -
Kristal ~erbet kadehi ile tabak 1 - 150 -
Porselen kahve fincan' ile tabak 11 - 330 -
Porselen kahve fincan' ile tabak 10 - 300 -
Gümü~~billur kadeh 6 - 315 -
Kristal su kadehi 1 - 50 1
Gümü~~Galata Kulesi 1 - 800 ~~
Mahfazah gümü~~mineli kahve 2 - 140 -
Encan'
Mineli gümü~~ka~~ k 15 - 4.500 -
Mineli gümü~~ka~~ k 18 - 3.600 -
Mineli gümü~~ka~~ k 5 - 160 -
Mineli gümü~~ka~~ k 3 - 99 -
Mineli gümü~~ka~~ k 2 - 80 -
Mineli gümü~~ka~~ k 1 - 45 -
Mineli gümü~~ka~~ k 3 - 225 -
Mineli gümü~~ka~~ k 8 140
Mineli gümü~~ka~~ k 5 - 135
Mineli gümü~~ka~~ k 3 - 84 -
~eker ma~as~~ 3 - 105 -
~eker ma~as~~ 3 - 120 -
Gümü~~mineli kol dü~mesi 4 - 50 -
Kravat i~nesi 24 - 360 -
Gümü~~kristal ya~? 2 - 50 -
Mineli bilezik ~~ - 45 -
Mineli bilezik 3 - 120 -
Mineli bilezik 2 - 100 -
Mineli bilezik ~~ - 40 -
Mineli kordon 1 - 35 -
 FILIBE SERGISI 683

NUMUNEHANE-~~OSMAN~'DEN GÖNDER~LEN
Parça K~ymeti Sat~lan
E~yamn Cinsi Adedi Kuru~~ Frank E~ya Adedi
Mineli kordon ~~ - 90 -
Gümü~~mineli bro~~ 29 - 290 -
Gümü~~porselen kahve fincan' 5 - 150 -
ile tabak
Porselen gümü~~tepsi ~~ - 130 -
Porselen kahve fincan' ile tabak 2 - 60 -
Bardak ile tabak 2 - 320 -
Kahve fincan~~ 6 - 90 -
Gümü~~porselen tepsi ~~ - 120 -
Kahve fincan~~ile tabak ~~ - 30
Porselen tepsi 1 - 200 -
Mineli yuvarlak saks~~ ~~ - 170 -
Maden üzerine mineli sigara 2 - 180
taba~~~
Maden üzerine mineli sigara 2 140 -
taba~~~
Gümü~lü çay tak~m~~ 2 - 460 -
Bir kutu içerisinde 14 metre?? - - 84 14
~ekerleme kutusu 5 - 5 -
Yekün 638 42.423,95 11.527 53
 Mahir Ayd~n

... > ' CQ... ( ‘)

- .
1,.....-' 1
,,, - (1..• -C‘ .ril
.4,r2 ,..: '' t~?-
0 ,
7:P., 4.4)
;.
1‘".." :ÇJ'13
'121 • (C
.).k..M. 0 (,•./.,...
5? Z) r '' ,<
Z ...,. --,
, ,,,..k
, rrS ::
.74 t @--- 20
.),13; .9 .

.....-
Q-." 4
,
YCK CZCSZO CSO Q5 a. R. lo el)~r~~/n
. c, , ,--
.... r,.....
, le eili~~i4t~e &,/ eTit~aT~ce, a ific~~~~emz Si~~.~~ity~~ +-kr.
i ..._.
~~~
Ç-- -,....,..,
----
A.
,.
P
,. . ~~C

~~~l ~al ~sl ~zahcm (..Se, la eTze~niazz .

a:»1/..>tu~~ -r-4--,:
, . ..
itic~,t etatic~~ale , 1a~~~~ altta &ft a' el'fr ~lipixple, le, .=.,(.:)' '
5?d[t.
‹ 15/Q7 ec,i'~t /S9.2. -4.',--:
..
. .-: G. D. a\Catchov~ts. ....,
..,~ P.
G"..
1 ..
T ,

9,-' re:-44.. 45-Y-1:Y.-.;.,,, g• .,, •,,,,L).-..

- '• .'
4. ..Q
':"v-,,.,. ~"-.5,,, Y...,,-
,,.4.-- ,-_...i' -- •A'r• -J,
-...,.._ ,-:_'•D'
:::y I -. ....ss`dr()`'k-,4) .:7;;> ,
-..L',.:. - .....û.:., ,.AfA,<-,.., ',,-1,.....3b,.._4.;,-,
...,, •+•..1V.s- .zak.. _1 '' ' '''' ''''.- .k'~,.-_.--• % ''''' '_..
.•kNzo'~'5,. 1_-- < e
7f~r.:
Mahir Ayd~n

.I. m,
~•J"."'
••••• l~~
.... ..,

t 0.0,/
I•
•
gy~lM•01~40‘•••••~rcr,....40£1
, 1...' i rf?
•• i..' ..,..05. ,, •
• ~r4,40 f.'"h 4r.•..k , ~~.... .. n.. t.

, • •• ,
-_••',„ h 14-- t• G-i,.... rt: . c• • . • i.c.
'L- • 41/4
<,,, <<-• . ‹. ,.. . o, • . c, ~~~ • ••
,. .
~~..•••,, j~ii,
. O < • 1 /414. ••
. •
. %~...4" . V t •••..1. ••
...~.!... 1-.) 1. t . <,.. • •
• . • . .•
--ip- • • % • • , •V. •.
....-, i.~. • C. • ,
. . . . 1. • ••
e

1. • • ~t. • 1..4. ••
. • , . (4‘. • ••
^ . k . • • 1../, 0, ••
.•‘.:-.•01..4 1
l •. • C~~ . .. .
••• L.......,•6y~~ , • • D • • • 3 V,,, O • ••
"11.:
~~
...e. .
... •
1, • 1. • .
. c . •• •• c.N. • ••
- .
. • . . •• •• % c. • •
• •

J • .3.---$ ~~--...... ......—Li. ".--...1.4. ...1.1.

c.k4,ko • vk't
=4e.)
. • SA-i• t,~.- - x. .
% •. • • G 41. •
~• G DA
k . .1.1. •
. . \ • • ‹.‘
• • A.
‘r..; ...0...e) 4.A.;., i C. % .. .. ./ ••
O:, . • \ %L. C. 1. •
~l' .• L6 . . ‘,. . C. • . 1, •
••••~l • %. 6, G .• • %.
. . .,• 1.. .4 • •
0.....01,..4,e) ..A....
't • ,I, V k 4 • • •
. • • ,. ,,

0..0 C•4+, .A••• % . xA C •. • • V t

.• .
APL.e.> . C. c • . ••
. • ••-••'ub
... k't
......e, 0..%..› . ‹.. ‘. •• ••
,.-._.:•,....;., -....____,.. _ __ :1,. ..........u. • • ___.‘66. ,•••-,
_

. vo•
 Mahir Ayd~n

. •

1•4**
•

.. , .. . .
.—.....••••<.•••••••••••
.... •?••
...?›.; `: -.o,
...id.... ...../:____ -.4",-1., ...wod...
•••• ~~
.1.› • , ;
...-..-..~~~ . • A l•

(,..J. w c~ir.• • %., • • 4 . < • • • • t•

«t •
k k • C.. • s . ..
~«....4•':?. »
4.
• •
„ ~t, <, ,. . t* • • ••
. .•
• c.,~~ . i. ç.• .•
.›t
,:.-• e:1-4.›
• . •.. . •
.~. • • . ~4,0• •• ••
~;.„ et,..~.• - . • ‘
• •
• • C O . C~~ . 0•• ~~~~ • •
or..•>•1 •
. • . l~. .~~ 44. • • ~~ • ••
• ,
~~ • • O • ell• • i•••• • • ••
C•nr•<i44::4 .
.. • N. • ii. ••• , ••

• V % • C. • • • ••
.. .
<
cr-,...44 o • ‘t• „ • . • . . ... '‘ As:: •
or•.0.1~. ,:t) •:. . ‹. . k • •
~rth Ç~.o. ; 4. . • . • o•• ••
• ••
•• c o. •.
Gr>1 .:,0 l.• . . I. . • • .
.
...... ....,
..
....ku..
~~~
4'..9 l'....k..0 ___ _ lk......—it 0...........N.
1/4 't •~~.v• 4.0 vt•-"t ••
•
A • . • ~~ ok • • ••

k • k . . . %. 0. •.
..."
..r...›J.'34: • •
. • • • • . . •<•• ••
(r.ti
fI. ;G'. T
. ., • •• .. • • • • ~~ • ~~
c~•i~V,ri! o 17., .
. . %. L~~ . • . • • ••• ••
V.°il •••••e••• •
•T
• •. . •• 110 • . . ••
.*...A; . •0 • •

. • C. • • .01.0 • . ••
~~
•
• • A • • . •.
. • • • . ••
a •
e4...;b'
•
• .• • • • • • •
a • • l~~ • •

• •
•i • • < 4. . • ••
• • . 1/4 . c.g. . . ••
4.
fr~~
~~>
. , -.. o . •• • • ••
0.5h JI..." • • ,1/4 .
. ., • • . • . o• • , ••
• '.4) ...0'.4'
~~•
..sa.
.. j'J.0..v
~r..!. .' I..? ,—..1...1 ...---% --.1. .—...U.I~~
... cr.; -0
,,,,,t. t ~q, c go ....m.n.
• •
Mahir Ayd~n

/ • /
••••••-«°».
...f"'".rb'"
" •
• ~~
a••••••"".".15..
q~?..› .4..• . •
,~lm•• • • Not..

N. ..• • •
J..i+...,..0..e..)• ~.r...)., . V • '.
L . 4.. •.. .
;..;-,...1....i
.• 4. • • C • C• • •• ••

. • 11> O '''• 111. • • • ••

.• • ,r—
4.1tc,,,.. • • ••• .. . .. • •. •.
.i 41-- Ct; . . • 4.• 0 C. 't ~~ • ••

t>•'.0 • • • "t• • O • t~• • • •, • •

.„---4 .;,...3,...~• :-.),.; - ...., • k„, • • • •••• • • • •

. 1,4» ,r••• •A • V I, . • 11 • • • ••
. V '‘, . A . V• • • •
~•

. . V ~.. , • , k. • . •.
....• ,,,,, • • , ~• • • k~~ • • • • • ••
f• C~ • 1:1 . 48 • ••
../k)
'‘‘•°, i
. . ...,,..‘, . . • A.4, <, , . ,.. . ..
. .• • •
. •k 4A C . £ • ••

...--La. •—.5-1a. .....—..S. __

____ ..—...—.—.. ......
. ~~ . v~n iiv• k*
• ••
. .• • 4.0.
5a e..--*...-..-. c.. . . c. • .. • . .
....A o. O .....0 ..J.$ <td" 0".•••.~~ . • • ‹. . r.. . • ., . •.
.
.4. . ~r. . •••1. • • • •t
•••~ (N••••) .• •
. • 4. • c • ~, • •• • ••
or,,>4.,d....; ."...!., • • • O • C • • 4 .• .•
...,•/,, >••••••••.: 1, "4.•),Y4, • • .‘ • ~. • • N. • ..
. . .
e.~-~0"..9 ) - . . V „ "I. . •.. •.
-
4./.•••9 41•••••>
," • • • A •• .%.• • • t • ••

. A•k•id ;41".•;4•1.P; 14.; • • • A . N, . . . . ••

, , .. • • 1. • • • • 41' • • •

••• •4•• 6.14,-1 •• • • ••• 6. . • • .‘• •

. . ~• a.
• •• C. , • N . • • ‘‘ •.
"•*".?e,)

j i,...5 .1,•
••••
• .60 • • •

• %.
41.

O
•

•
A A

I.
.

•
,

.
A..

C •
• •

• •
"Pk) 5> •

1 ,•
/ 3 C.;,... . ‹. A . A 1. • • 1 r. . • • L ••
".›
.~~(C.O. ,~ •=• ••••.~...~... ..........4 ......-•.«..... ~r...-1•11.11. ~ill.

• 4 • • C•VN .A0.,dt..!‘kOcv •
 Mahir Ayd~n

•
4
.~4> 0'. 0110.P'S ./•••••~4
.0••••• p•O•ji
•
I
, "'" 4 •,,,,. 4>e, L:— ' .. ...0:.; ••
„...-..r,......ü.,...:,...",...<„, !--,. ..,,... _£......
„. ....4 •• ....,
J .,..•-y...i, 1 ,,
•
` 1., ~~
,,, • . . % • • • •

4 1. • % • • • 4

D.. . . . ‹. . 1.0 . • ••
. ,•4 L.
••••»% .9 1
CS • •• C. 4t •

• . . . O 4. 440 • 4.. • • ••
.
• '‘ NI. . •• 4. • • ••
, Gr...40,,,e.) 1,rw.
« • .s~~ .,• .ck, 4. ••• C. • • •.
• • ‹O . C 4. . 8• •
0..t.? co~,•;.>.• -1. • gt• •
. • • "‘ • ••
~•~f..,..,.."1:+,,!....0 . . • 1/4‹.., , .1. , ,i • • ••
. 1/4W k, , 4, • • • 4

•• • .C• , «i• •
•
• • •

ei• • ‘&, 4, fl~. • •

‘ . • •
•• ' • • •

41. 41„. C.
,‘1"
,••4•4‘4\•'.?1)~ ‘• • •
• . •
, • • • ..•
C /II
4. .O % • /L~~ . • • •

4. • iL• ..
.
k• :1. B •

.o.. I.~~ .--..t. .---‘, „____1„•• •_, -....

• • ~~ ~~ , ~4, • A, ONN..‘ 40 \SOC ~l
,s, ‘•> t. •F.kI• J J.' • • ~~ V. • <,• . ,,4 <• • .
. •

4> • • 4.1••> ."4.

• • O • C ., •••• • • •

8 •••AA .
,

... . ••••.• .
.0.0 • / •

, ..., 4.4.. . • , ~.s<~. .

C 4...4....14,„' .....--4...1:1 • . k\ . • . ~~..‘" .
. ...: 4.1.›.›....k~~........."..,.;_~~ .
-1.4.I . 4.• A A.••• • ~, ,,•••• • •

li. ~• •••4•• N~~ • </~• • • .•

. ....~.o k. ..~..•
. . ••••••( • . • k....• • ••
•4•••/ • A...
. A ., Le.. . • ••
. •••• ••1‘ %. N~f • • , • ••
N, A« N„ ,t. •• • • e. •.
%. \ IL • . \ S. o.. . .
c. • • . AM. ik. N. • .. . •••
......1.-ig• ....---....N~~ ....—.U.?•-• -
• . N1.4.7‘, «<- O 15A,,,.. e «...,
Mahir Ayd~n

.96 • •

>4 04.
, •3 ,15•‘..b
•

i -0.5 . .
,--...rt..--•i.r.offi: ,,,.,4,,, .--',...‹, ,-.°-1-.
.........., ,...... ..... .. .... ,...

C-4. +00.-~Nl \ \ ‘.. . • ••

. ;~l..
.• 41.3•14'.-..t~~~~•,......1 ,
"4.94- .------.0";.;, %••••, a . +• ,~‘• • . . .•
':.. •••...<4. .
....0 ....._.--.r...» N •• • • • •

C..; ...e1/4•• i.,...1„ •;)‘• •• • .. 0 1/.

4 V• • • • ••
. ••
A„ • 1/4 'A.... .. ••
• 1/4 .1.•L't . 1/4
~•‘• C•I I ctA, 4.4.frk,
4.4!.; ›.;!..:•§4,.. Qt: ,1/4.,,S; •%,••-~. . N. 'ta .. . .. ••
A0 •• •• ••••• • ••
~ll./.
.." e" %.e.; '9 l ';'''''.•
. • '
• tvli, . • C‹..
Ç .*i4-CS ‘ . "1.1.. . • • " ..
••-,•>„; 0- i~.......„4"; ,Notw • cA. •
c•C • 1/4 4. 4 • • .•
*; . . •• • 19k.1/4., 1 •• •• • • ••

U".. 0., ••••••„.„.1104, J.11 I

, ••kcc. 1/4 V 4.• • • ••
f,,04449 ~~
• b 4,<.> 4 ••••• • kt L , •1/4 It.. ••
. . .•
1...4,-- ,,,,.., ---9.1.11. .1,--C. -----1.•=4 - •

. • • • '4.O NI, 1/4 A (et, A 0, •,‘ 0 cV ••

.• '
"•__,) £.0-f..b,14«l' ‘• •.v.kp , • , •‘•••• •

L.> (04-1$ t kv1 /4 . %, „ c o.. - • ••

,•
. • •
..:1.•>•dt-c.t. t • c~cx 4 `... . .•••• • . •
~• • . .

Z t, MI* 1•••• • £1A. o • '• <- • V49 • • •.

. . • ••
e)...40 Ly.k..i.,,,r t . ‘‘vt.k. • ... . NO.- . ••

d~t••••
•••
•$ 9. • • «4 . .• . 11. • • • • ••
4.4:09 2.›.. ..).,.• o.:,„. . •..~~icc . ¼ • k •
•
<•••-•-••'"9 09•91)('' • 1A.et . •• • • ••

%V.A . t. k• • • • • •

. 1 /41A.t ‘... •
. • • . cr-• • jli.',.. • . -•
A "
Lir' gut>„,•we Ao.>•.....:JJ •. %. (,. . . ••
.14? J ~r* e~f) "o>4.!
- •' 1/4 0 k."1/4 •C ••• • . ••
..s?, 4 ••••
••CO, • •• C•• . .. ••

••:;" dl'..--s,; c A. • 0, 9 '9.. •• 1.

0 • . . . •

•• * • •• IL•tr •

9•9 L.
::. to L ~.,:" ~J~.», - >4--- >4 1
--1....4. --N— --£8.., -
~~ • . 4 %, • V1.1 /4‘‘,4,* %%0 s. : _. ..
 Mahir Ayd~n

. •
>4.:* ••>:*

* k 1.":".• % . •
L.

• 1. . 1- .1....o . •

• o ,t. . , . "
, kkk 1/4. ~1/4 • • • . •

240) 0.8., 4:f.lj 4 Lj. , L O 1/4.'L , Za~l> k 1/4 ‘1. • • • •

. 1/4 O • • . 1.. 1/4 C. I. • • •

. O % . ....<• (•%•• •• 4
i •

•
1/4 a Cr , 1. 1/4 t1/4 • • • •
I

I'
. ..1. 1/4A • • . II
IP

. k•<>k. . N. k/•• • • • •
~~

1/40 O • 1. ..r~. • • . •
•

~~ %Ol • 1. \~i~. • ~~

• k o %I . 1. 1.A. • • . ~~ •
t
• .1t A .. 1. 1..r• • • .. .

o
1 /4 0 41/4 • 'L \A • • • •

,• ~~
~l. , •• •
•

•• •,/0 • • •••

..1~.«,• • f:t. • • •

'L ~. N.
‘>••,---c>
••
I
,
•••••
kNA. • td. 4.-k , .. •

~~ s
1N 0 , 'C k . ., . •,
. • L 1.1. • .4. d1/4. • •

t '‘ .~N , • .
• 4.. .4 o .. , •

• vtg1/4 . '4.. 1/44 t3

• • •

. . ..~/ • 'k k. , • •
. , %. •ei % • \ .. • • • •
, k. W <L • c. 1.• • • •

~~ . VS • 4. 4.. . • •
kvdt , \ .4.C. . • -•
. o
1, Vla 4 444 "tr• • •
O S
•

/ / ‘',.t 4
< i... . 4 •

• 4~.. . .
/ I ''''''

1•••••U2a1 51
~~~~~~/~.«. •Viii=«•••5112 1.•••••••••1h

• •
0 C.. .<.,
'. ,‘
‘,M,,. \k.00.v •t
Mahir Ayd~n

.1•••••""•)
..r.'""""••• rj••"

, -
4_-•

-%•<"'
. .... . • ... t-
C •• ta.,C.:.
' r:•— , •.~~4. N. . Y. O ., . ..
• , • ek a . 1/4 • •t• O . ..
1/4 • '4. 0 .•
., •, N ••• C• k ‘~. •
-- • . ~~
.. .
.r".>~, 49 1 ,... 4,..t.> . ,, %N O k. 4.4.a., ~r• •
, ~~ ~~ - . %,,,~4, ..
4,-..‘• 1.4.- a •~> 4.1 ••1, O • • •
S- 4 • . %.•.‘t. . •••!.. *•<4.0 , •
.-
./4"; /...' 4:"1--t? . . , ••~4ka , *k ~..4,„ , .. •
I''' 40---b
.? "---t? • , 4. A 0 C • 4: o.
- ' - .
..~. • k
. •• -
. . A NI • 't• . ••II. • o

N •AA C. . Aa • ••
.
---..."•••, ,,j ""
~~ . . /..4. ‘. • Q...0 ,,
^
N. .. A. . • - •

''' / <4. i; • . k .3,••• 4. . . ••

.".--..~_~~ - --‘...% —.5.&"

- ..•••••

.. • 1.. • ,,, I
:e At.A0.%% OILAi
I,: • »~~
. . .. "1. O • • O • • ••
' . , "~~ •
. C • • N N. Q. . . . ..
. -
,..› (..01, . . Ltro g~~ 't> ^,..i.
4.-;:~~~ %. • c. • ~.. .
-•,,J,t,,,.`••,. . ,A•
I, .... ..
'4. ç. • "NA. - .•
. '-'e. "L • k. • •
4.-- o> , c .. ..... , ..c .
-...
" ,..., tp"• 1:1,:;•;.0.4...; , .., . ,~.. . ...
•
0......, m»....:: „J •

::'
t1/4',..‘k,
,,-' ‘-- ..>>....›; £••. %. : 1"/4 •c ...~~ •
- • -'
2.0 0,14...r,•,..„:,f,...,, • • •

< .. cl . . ••

•
:
Z : '' 4: t :.41/4. :
• . O

t
. .. :
..4,• • '• V • • • • •

I •
4 , C°ot ~~
' ' Ut:j .
, . •
‘lNN, . c. • ‘L'~~. .. . •

• • • • • e.• ‘
k • • •

. S
. , ‘..
1:
4.,...~.
1 a •ff.....eCti „5 ,....0,,„
.........~ 4ff...e./

• • . *1..< A t(l.c.‹.,A•