1

คณิตศาสตร์ ประถมศึกษาปี ที 6
รูปทรงสามมิติและปริ มาตร

1.รู ปเรขาคณิตสามมิติ
รู ปเรขาคณิตสามมิติ หรือ รู ปทรงสามมิติ หรือทรงตัน (Solid) หมายถึง วัตถุทีมีความยาว
ความสูง และความหนา เช่น ก้ อนหิน อิฐ ต้นไม้ กล่อง เป็ นต้ น รูปเรขาคณิตสามมิติ ทีควรทราบ ได้ แก่

ทรงสีเหลียมมุมฉาก(rectangular solid) รู ปทรงลูกบาศก์ (cube) คือ รู ปทรงสีเหลียมมุม

คือรู ปทรงทีหน้ าทุกหน้ าเป็ นรู ปสีเหลียมุมฉาก ฉากทีมีหน้ าทุกหน้ าเป็ นรู ปสีเหลียมจัตรุ สั

ปริ ซึม(prism) คือ รู ปทรงสามมิติทีมีฐานทัง ทรงกระบอก(cylinder) คือทรงสามมิติทีมีหน้ า

สองเป็ นรูปเหลียมทีเท่ากันทุกประการ ฐานทังคู่ ตัดเป็ นวงกลมทีเท่ากันทุกประการ และอยูใ่ น
อยูใ่ นระนาบทีขนานกัน และด้ านข้ างแต่ละด้ าน ระนาบทีขนานกัน มีผิวด้ านข้ าวโค้ งราบเรี ยบ
เป็ นรู ปสีเหลียมด้ านขนาน

พีระมิด(pyramid) คือ ทรงสามมิติทีมีฐานเป็ น กรวย(cone) คือ ทรงสามมิตใิ ดทีมีฐานเป็ นรู ป

รู ปเหลียมใดๆ มียอดแหลมซึงไม่อยูบ่ นระนาบ วงกลม มียอดแหลมทีไม่อยูบ่ นระนาบ
เดียวกันกับฐาน และหน้ าทุกหน้ าเป็ นรู ป เดียวกันกับฐาน และเส้ นทีต่อระหว่างจุดยอดและ
สามเหลียม ทีมีจดุ ยอดร่วมกันทียอดแหลมนัน จุดใดๆบนขอบของฐานเป็ นส่วนของเส้ นตรง

ทรงกลม (Sphere) คือ ทรงสามมิติทีมีผิวโค้ งเรี ยบ และทุกจุดบนผิวโค้ งอยูห่ า่ งจากจุดคงที

จุดหนึง(จุดศูนย์ กลาง)เป็ นระยะทางเท่ากันเสมอ(รั ศมี) ถ้ าใช้ ระนาบตัดกับทรง
กลม รอยตัดของระนาบกับผิวของทรงกลมจะเกิดเป็ นรู ปวงกลมทีมีขนาดต่างๆ
กัน วงกลมดังกล่าวทีมีขนาดใหญ่ทีสุด จะเกิดจากระนาบทีผ่านจุดศูนย์กลาง
ของทรงกลม เรี ยกรอยตัดนีว่า วงกลมใหญ่
 2
2. ปริมาตรของรู ปทรงสามมิติ
ปริมาตร คือ ขนาดหรือความจุของรูปทรงสามมิติ สีเหลียมมุมฉาก

หน่ วยการวัดปริมาตร
1000 ลบ.มม. = 1 ลบ.ซม. 1,000,000 ลบ.ซม. (1 cc.) = 1 ลบ.ม.
1000 มิลลิลิตร = 1 ลิตร 1000 ลิตร = 1 กิโลลิตร
1 ลบ.ซม. = 1 มิลลิลิตร 1000 ลบ.ซม. = 1 ลิตร 1000 ลิตร = 1 ลบ.ม.
20 ลิตร = 1 ถัง 100 ถัง = 1 เกวียน
1 เกวียน = 2 ลบ.ม. 1 เกวียน = 2,000 ลิตร
3 ช้ อนชา = 1 ช้ อนโต๊ ะ 16 ช้ อนโต๊ ะ = 1 ถ้ วยตวง 1 ถ้ วยตวง = 8 ออนซ์

ปริมาตรของรูปเรขาคณิตสามมิติ

ปริ มาตรทรงสีเหลียมมุมฉาก = กว้ าง  ยาว  สูง ปริ มาตรทรงลูกบาศก์ = ด้ าน  ด้ าน  ด้ าน

ปริ มาตรของปริ ซมึ ใดๆ = พืนทีฐาน  สูง ปริ มาตรของทรงกระบอก = พืนทีฐาน  สูง =
2
r h

ปริ มาตรของพีระมิด = 1  พืนทีฐาน  สูง ปริ มาตรของกรวย = 1  พืนทีฐาน  สูง = 1  r2 h

3 3 3

ปริ มาตรของทรงกลม = 4  r3

3
 3

ตัวอย่ าง
1. กําหนดแทนความยาวของด้ าน จงหาปริมาตรของรูปทรงต่อไปนี
(1) (2)
4
2
6
8 6
6

(3) 3 (4)
2
4
4
2
5
5
10 2
2
5

2
2
(5) (6) 4
2
2
6 4 2
5 2
1 4 8 6 2
7 3
5 10 8

21 10

(7) (8) 6
6
3 7 4
15
4
3
5
3 5
4 4
5
12
 4

2. กําหนดแทนความยาวของด้ าน จงหาปริมาตรของรูปทรงในแต่ละข้ อต่อไปนี

(1) (2)

9.5
4 5
15
7 12
3

(3) 50 (4) 8
20 2
2.4
15
5

(5) (6) 10

13
7
16
5 12
3 14 30

3. กําหนดแทนความยาวของด้ าน จงหาปริมาตรของรูปทรงในแต่ละข้ อต่อไปนี

(1) (2) 4
3

7
6

5
5
 5

(3) (4)
14
2

12 

(5) (6)
3 12

18
15

10

(7) (8)

20 3

4. ทรงสีเหลียมมุมฉากรูปหนึงมีปริมาตร 2,000 ลบ.ซม. ถ้ าฐานมีด้านกว้ าง 10 ซม. และยาว 16 ซม.

จงหา
(1) ความสูงของรูปทรงนี
(2) จงหาพืนทีผิวทุกด้ านของรูปทรงนี
 6

5. ปริซึมแท่งแก้ วหนึงมีฐานเป็ นรูปสามเหลียมมุมฉาก มีด้านประกอบมุมฉากยาว 8 เซนติเมตร และ

6 เซนติเมตร และปริ ซึมนียาว 12 เซนติเมตร จงหาปริ มาตร

6. เหล็กหล่อเป็ นปริซึมกลวง หน้ าตัดสีเหลียมผืนผ้ า

ซึงกว้ าง 9 เซนติเมตร และยาว 12 เซนติเมตร
มีความสูง 25 เซนติเมตร และหนา 0.5 เซนติเมตร ดังรูป
ต้ องใช้ เหล็กปริมาตรเท่าไร

7. แท่งแก้ วรูปปริซึมอันหนึงมีฐานเป็ นรูปห้ าเหลียม และมีปริมาตร 224 ลูกบาศก์เซนติเมตร

(1) ถ้ าแท่งแก้ วสูง 8 เซนติเมตร จงหาพืนทีฐานของแท่งแก้ ว
(2) ถ้ าพืนทีฐานเท่ากับ 32 เซนติเมตร จงหาความสูงของแท่งแก้ ว

8. ปริซึมมุมฉากอันหนึง ถ้ าความกว้ างของฐาน ความยาวของฐาน และความสูงของปริซึมเพิมขึนเป็ น 2

เท่าของความยาวเดิม จงหาว่าปริมาตรของปริซึมใหม่เป็ นกีเท่าของปริมาตรปริซึมเดิม
 7

9. แท่งทรงกระบอกแท่งหนึงยาว 14 นิว มีปริมาตรเท่ากับรูปเหลียมลูกบาศก์รูปหนึง

ซึงมีด้านหนึงยาว 11 นิว จงคํานวณหาเส้นผ่านศูนย์กลางของแท่งกระบอกนัน

10. กระป๋ องใบหนึงมีปริมาตร 82,425 ลูกบาศก์เซนติเมตร ถ้ ากระป๋ องใบนีสูง 42 เซนติเมตร

จงหาความยาวของเส้นผ่านศูนย์กลางของฐานของกระป๋ องใบนี

11. จงหาปริมาตรของพีระมิดฐานสีเหลียมจัตรุ ัส ซึงมีด้านยาวด้ านละ 30 เซนติเมตร

และมีสงู เอียงยาว 25 เซนติเมตร

12. จงหาปริมาตรของกรวย ซึงมีเส้ นผ่านศูนย์กลางของฐานยาว 6 เซนติเมตร สูงเอียงยาว 5 เซนติเมตร

13. ถ้ านําทรงกระบอกไม้ ตนั ซึงมีรัศมี 4 เซนติเมตร สูง 12 เซนติเมตร มาตัดเป็ นรูปทรงกรวยตรงซึงมีรัศมี

และส่วนสูงเท่ากับทรงกระบอก จงหาปริมาตรของไม้ ทีถูกตัดออก