VISOKA ŠKOLA ZA PRIMIJENJE I PRAVNE NAUKE

„ PROMETEJ“
BANJA LUKA

SEMINARSKI RAD

Tema: Devizni kurs

Predmet: Finansijska tržišta i berzanski menadžment

Student:
Mentor: Doc.dr Sreten Tešanović

Banjaluka, jun 2021 godine

Sadržaj

UVOD........................................................................................................................................3
1. DEVIZNO TRŽIŠTE- FORMIRANJE I KARAKTER........................................................5
2. POJAM DEVIZNOG KURSA..............................................................................................7
2.1 Fiksni devizni kurs...........................................................................................................8
2.2. Valirabilni devizni kurs...................................................................................................8
3. SISTEMI DEVIZNIH KURSEVA........................................................................................9
4. DEVIZNI KURS I DEVIZNO TRŽIŠTE............................................................................11
5. PRAVILNO I NEPRAVILNO UKRŠTEN DEVIZNI KURS............................................14
ZAKLJUČAK..........................................................................................................................16
LITERATURA.........................................................................................................................18

2
UVOD

Devizama nazivamo sva potraživanja izražena u stranoj valuti ( depoziti, mjenice, čekovi i
sl.) i efektivni strani novac osim zlata i srebrenjaka. Osnovna pravila funkcionisanja deviznog
tržišta i tržišta roba i usluga gotovo su ista, izuzev što im je predmet razmjene drugačiji. Ipak,
razlike postoje , one proizilaze kako zbog nastanka deviznog tržišta tako i zbog načina
funkcionisanja i motiva njegovih aktera. Jasno je da je postojanje deviznog tržišta direktno
uslovljeno obavljanjem međunarodnih ekonomskih odnosa . Ekonomske transakcije između
zemalja moraju da se obavljaju na dva tržišta primjera radi, da bi se roba uvezla najprije je
potrebno da se ona na međunarodnom tržištu kupi , ali , i da se, zatim , na deviznom tržištu
nacionalna valuta proda za inostranu valutu kojom će ta roba da se plati. Obrnuto je kad se
roba izvozi. Kupoprodaja deviza za nacionalnu valutu jeste najbitnija , ali kao što će se
kasnije vidjeti, ne i jedina vrsta trransakcija koja se obavlja na deviznom tržištu.Vrlo
raznovrsni su i oblici kupoprodaje jedne devize za drugu što ovom tržištu daje osobine velike
raznolikosti

Što se obima prometa tiče , dovoljno je ilustrovan podatak prema kome je vrijednost
dnevnih transakcija na deviznom tržištu oko 1.000 milijardi dolara, što je 100 puta veće od
dnevne vrijednosti međunarodnog prometa robe. U pogledu geografske rasprostranjenosti ,
devizno tržište nije ograničeno. Ono je prisutno u cijelom svijetu preko ovlaštenih banaka
koje su locirane praktično u svim većim finansijskim centrima. Zbog toga se kaže da je
devizno tržište interlokalno. Takođe ono je i intertemporalno, jer radi 24 sata na dan. Zbog
vremenske razlike, kada se banke na Dalekom istoku zatvaraju, otvaraju se u Evropi, pred
kraj njihovog radnog vremena u Americi, pa zatim ponovo na Dalekom istoku… Preklapanje
radnog vremena naravno ima, tako da se najveći broj finansijskih transakcija obavi u
ranopodne po srednjeevropskom vremenu, odnosno predveče po istočnoevropskom vremenu
kada su sve baze u svijetu otvorene. Trgovina devizama podržana je snažnom ,vrlo
sofisticiranom telekomunikacionom i satelitskom podrškom.

3
Banke, učesnici na deviznom tržištu širom sveta dobro su povezane mrežom na međunarodne
finansijske komunikacije SWIFT (Society for Worldwide Internacional Financial
Comunications) Na ovaj način službenici u bankama promptno dobijaju sve relevantne
informacije koje sui m potrebne za racionalno odlučivanje. To i jeste jedan od razloga zbog
čeka u nacionalnim , ni u međunarodnim razmjenama nema bitnijih razlika u visinama
deviznih kurseva.Osnovne funkcije deviznog tržišta grupišu se na različite načine.

U svim klasifikacijama kao njegova osnovna funkcija navodi se formiranje deviznog kursa a
u većini njih sadržane su i sledeće:

 Omogućuje se obavljanje međunarodnih plaćanja;

 Pruža se mogućnost obezbjeđenja od kursnog rizika;
 Obezbjeđuje se realizacija međunarodnih kredita
 Obavljanjem kreditiradnja deviznih kurseva pruža se informatička odsnova za
odlučivanje svim zainteresovanih subejktima u međunarodnim ekonomskim
odnosima i
 Državnim oraganima se pomaže da vode adekvatnu ekonomsku monetarnu i prije
svega platnobilansnu politiku.

4
1. DEVIZNO TRŽIŠTE, FORMIRANJE I KARAKTER

Tek ukidanjem obavezne cesije, omogućeno je stvaranje deviznog tržišta u Jugoslaviji

kao specifičnog oblika međubankarske institucije, specifičnog tržišta deviznih sredstava.
Time, zapravo, počinje stvarni period napuštanja koncepta državnog monopola spoljne
trgovine i državnog (distributivnog) sistema regulisanja priliva i korištenja deviznih
sredstava u našoj privredi. Recesija deviza otvara proces stvaranja nacionalnog deviznog
tržišta preko kojega se nacionalno novčano tržište povezuje s internacionalnim novčanim
tržištima. Bez deviznog tržišta, dakle, nema institucionalne povezanosti domaće i svjetske
ekonomije, nema otvaranja nacionalnog prema spoljnim tržištima, nema konvertibilnosti.
Devizno tržište kod nas, formirano u deviznom sistemu 1973, predstavljalo je novu
instituciju cjelokupnog privrednog sistema. To je bilo jedinstveno tržište za cijelo područje.
Predmet poslovanja deviznog tržišta je kupovina i prodaja deviza koje su od značaja
za održavanje likvidnosti privrede u međunarodnim plaćanjima. Radi se uglavnom o
konvertibilnim sredstvima plaćanja, dok klirinške valute nisu predmet operacija na
deviznom tržištu. Kupovina i prodaja deviza može se vršiti na dva načina:

 Promptno, i
 Terminski.

U prvoj fazi uvedeno je promtpno tržište, dok se terminsko devizno tržište uvelo 1975.
godine. Kupovina i prodaja deviza na promtpnom tržištu vrši se bez ograničenja i slobodno.
Terminska kupovina i prodaja može se vršiti samo za određenj konkretni spoljnio–trgovinski
posao. Kao subjekti na deviznom tržištu pojavljuju se ovlaštene poslovne banke i
Narodna banka. U daljem razvoju će, sada uglavnom „međubankarsko devizno tržište”
postepeno prerasti u kompletno devizno tržište na kojem će se odvijati susretanje cjelokupne
ponude i tražnje deviza i konvertibilnih dinara. Time bi se, kako se misli, jugoslovensko
devizno tržište uključilo u međunarodno devizno tržište. Na deviznom tržištu ovlaštene
banke posluju deviznim sredstvima svojih komitenata i svojim deviznim sredstvima
dobijenim od inostranih kredita. Oni vrše kupovinu i prodaju deviza u svoje ime i za svoj
račun ili u svoje ime a za račun svojih osnivača (nosilaca deviza).

5
Na deviznom tržištu kupovina i prodaja deviza vrši se na dva načina:
 Neposredno između ovlaštenih banaka,
 Na posebno organizovanom međubankarskom sastanku (tržištu) na kojem se
pojavljuju ovlaštene banke i Narodna banka.

Uloga Narodne banke u deviznom tržištu proizlazi iz njenih funkcija centralne banke, kojim
ona osigurava jedinstvo deviznog platnog prometa na području cijele zemlje, osigurava
likvidnost u međunarodnim piaćanjima, likvidnost na domaćem tržištu, ali i otklanja sve
poremećaje platnog bilansa. 1Na prvi način ovlaštene banke kupuju i prodaju devize u
neposrednom međusobnom odnosu. Međutim, praksa je pokazala da se mali dio deviza
kupuje ijli prodaje u međusobnim kontaktima ovlaštenih banaka. Kupovina i prodaja deviza
na deviznom tržištu vrši se po srednjim deviznim kursevima, a oni se formiraju na
prethodnom međubankarskom sastanku. Sastanci deviznog tržišta održavaju se dva puta
nedeljno.

1
Ristić Žarko, Kozomec Slobodan, Monetarna ekonomija i bankarski menadžment, Etnostil, Beograd, 2012.
godine, strana 337

6
2. POJAM DEVIZNOG KURSA

Cijena po kojoj se jedna nacionalna valuta razmjenjuje za drugu valutu naziva se deviznim
kursom. Od deviznog kursa treba razlikovati devizni paritet koji predstavlja zvanično
utvrđenu vrijednost nacionalnog novca izraženog u nekom šire prihvaćenom imenitelju
(denominatoru) zlatu, specijalnim pravima vučenja –SDR, nekoj stabilnoj i važnoj
nacionalnoj valuti i sl. U normalnim prilikama devizni kurs se kreće oko deviznog pariteta
kao osnove. Devizni kurs uspostavlja vezu između nivoa cijena u zemlji i inostranstvu;
pomoću njega se inostrane cijene preračunavaju u nacionalnu valutu i domaće cijene iskazuju
u devizama. Time se omogućava poređenje cijena i identifikacija proizvoda čija je cijena u
zemlji niža pa se mogu izvoziti, odnosno proizvoda koji su u inostranstvu jeftiniji pa ih treba
uvoziti. Na duži rok razlike u cijenama dovode do usmjeravanja faktora proizvodnje u one
sektore u kojima je u kojima je nacionalna privreda efikasnija , a drugi sektori se upuštaju
uspješnijim privrednim proizvođačima.

Tako dolazi do međunarodne specijalizacije , do međunarodne podjele rada. U vrijeme čistog

zlatnog standarda , kada je u prometu bio zlatni novac, odnosno novčanice sa pokrićem u
zlatu, devizni kurs je bio određen tzv. kovničkom stopom, koja je ukazivala koliko je zlata
sadržano u jedinici nacionalnog novca. Devizni kurs je mogao da se kreće smo u uskim
okvirima oko deviznog pariteta- u granici između donje i gornje zlatne tačke , odnosno tačke
uvoza i tačke izvoza zlata. Ako bi kurs neke valute porastao iznad gornje zlatne tačke ,
rentabilnije bi bilo da se plaćanje izvrši izvozom zlata nego da se po tom kusu pribavlja
strana valuta. Ta gornja zlatna tačka određena je troškovima prenosa zlata (transport ,
osiguranje ) do zemlje gdje treba izmiriti obaveze. U ovakvim uslovima devizni kurs nije
mogao mnogo da odstupa od deviznog paritea, obično oko 0,5% na gore i na dole.
Napuštanjem zlatnog standarda nestalo je čvrste osnove za određivanje deviznih kurseva.
Pojavilo se više teorija koje pokušavaju da identifikuju faktore od kojih zavisi visina
deviznog kursa.

7
2.1 Fiksni devizni kurs

Fiksni devizni kurs – formira ga država (vlada). Svojstven je manje razvijenim zemljama.
Deficit u platnom bilasu kada je u pitanju fiksni devizni kurs smanjuje se kada se cijena
domaćeg proizvoda smanjuje, povećava se izvoz i smanjuje deficit. Suficit kod zemalja koje
imaju fiksni devizni kurs smanjuje se ukoliko cijene domaćih proizvoda rastu u odnosu na
strane pa se i uvoz povećava.

Prednosti: pozitivno utiče na sklapanje dugoročnih aranžmana sa inostranim partnerima, štiti

privredu od svih poremećaja koji se dešavaju na svjetskom tržištu, cijene u zemlji su stabilne.

Mane: nacionalna valuta je najčešće precjenjena, devizne rezerve su mnogo veće nego kod
fleksibilnog , nego što su potrebne, cijela nacionalna ekonomija je poodređena deviznom
kursu.

2.2. Valirabilni devizni kurs

Varijabilni devizni kurs (fluktuirajući) – formira se pod uticajem ponude i tražnje za

devizama uz mali uticaj monetarne, fiskalne i devizne politike.

Prednosti: olakšana je privredna saradnja zemlje sa svijetom, manja je mogućnost da dođe

do precjenjenosti nacionalne valute, smanjena je potreba za držanjem velikih deviznih
rezervi.

Mane: može da podstiče veću inflaciju u zemlji (koja je izazvana svjetskom inflacijom),
zaključivanje dugoročnih aranžmana je smanjeno. Kod ovih zemalja deficit se smanjuje
povećanjem deviznog kursa, dok se suficit smanjuje smanjenjem deviznog kursa.

8
3. SISTEMI DEVIZNIH KURSEVA

U savremenim uslovima, kada u prometu cirkuliše čisti papirni novac, novac bez svoje
stvame unutrašnje vrijednosti, formiranje i održavanje deviznih kurseva zasniva se na bitno
drugim osnovama. Mada je, zapravo, sve do 1976. bio zadržan formalni paritet gotovo svih
valuta prema zlatu, većina autora smatra da je to bio fiktivni odnos, jer zlatni paritet
ni približno ne odražava stvarnu intervalutarnu vrednost valuta. Javnost danas više nije
navikla da mjeri vrijednost u količinama zlata kao u doba metalizma. Iz razloga praktične
oportunosti, pariteti valuta se i danas izražavaju u američkim dolarima, dolarski izražen
paritet danas nam neposredno više daje nego odgovarajuća stopa zlatnog pariteta, mada je
možda prije sto godina određena količina zlata mnogima davala konkretniji osjećaj
određene protivrijednosti. U sistemu zlatne valute, formiranje deviznog kursa, vidjeli smo,
zasnivalo se na odnosu kovničkih stopa, uz slobodno djelovanje igre ponude i tražnje na
deviznom tržištu.

Suprotno navedenom, danas, posle sloma zlatnog važenja, devizni kurs jedne valute
zavisi, prije svega, od kupovne snage novca na domaćem tržištu i od odnosa ponude i tražnje
na deviznom tržištu, ali i od drugih faktora koji djeluju na kupovnu snagu novca i odnose u
platnom bilansu jedne zemlje. Utvrđeni devizni kurs nije više osiguran, niti
ograničen automatskim djelovanjem kretanja zlata i njegovim tendencijama izravnavanja,
kao što je to slučaj kod zlatne valute. Dakle, za razliku od zlatnog standarda – u kojem
su se oscilacije deviznog kursa odvijale strogo u uskim granicama zlatnih tačaka, danas
objektivno one nemaju granice fluktuiranja. U okolnostima papirne valute i na osnovi odnosa
ponude i tražnje deviza, te kretanja cijene na tržištu, stvaraju se mogućnosti da devizni kurs
neograničeno oscilira, ukoliko se prepusti automatskom tržišnom formiranju kurseva. Jasno
je da se takve neograničene oscilacije se ne mogu tolerisati, te ih država pokušava
kontrolisati i regulisati. Bez obzira na mogućnost kontrole i dirigovanja deviznim kursom,
stabilnost deviznog kursa u periodu papirne valute gotovo da je neostvariva. Problem
stabilnosti deviznog kursa danas se javlja kao jedan od vitalnih problema savremenog svijeta,
posebno politike spoljne monetarne stabilnosti, koja, istina, dolazi u drugi plan nacionalne
ekonomske politike svih zemalja.

9
To se obično rješava, ili želi riješiti, mjerama državne intervencije na tom području,
odnosno deviznim ograničenjima. Time devizni kurs postaje jedno od najsnažnijih sredstava
ekonomske politike. Devizni kurs nije više izraz pravih i realnih pariteta, nije više neutralni
faktor, kao što je to bio u doba zlatnog pariteta. Potpuno fleksibilni devizni kursevi, uvedeni
nakon sloma zlatnog važenja, bez intervencije države, nisu se dugp održali. Pojava
intervencije države u tom smislu je i put uvođenja manipulisanih deviznih kurseva.
Manipulisanjem deviznim kursom, politikom njegove precenjenosti ili potcenjenosti, država
nastoji osigurati što povoljnije odnose u svom platnom bilansu, postići ravnotežu, delovati na
priliv ili odliv kapitala, uvoz, izvoz i dr. Zbog takvog sve razvijenijeg državnog
intervencionizma na području platnog bilansa i deviznog kursa došlo je do pojave različitih
deviznih kurseva, umjesto ranijeg jedinstvenog deviznog kursa.2

Slika 1. Izvor:cbbh.ba3

2
V.Petrol, Stabilizacija u uslovima dispariteta odnosa troškova proizvodnje, Ekonomist, br 14, 1966 godine
strana 320

3
www.cbbh.ba

10
4. DEVIZNI KURS I DEVIZNO TRŽIŠTE

Na međubankarskom sastanku Narodna banka donosi interventnu listu koja za svaku

valutu sadrži donji (kupovni) i gomji (prodajni) kurs. Po donjim kursevima će Narodna
banka kupovati određene devize, a po gomjim kursevima će ih prodavati. Interventna lista
kurseva odražava politiku deviznih kurseva.

Kod sastavljanja liste interventnih kurseva, Narodna banka uzima u obzir sledeće elemente:

 Prosječan devizni kurs koji se dobija na osnovu kurseva vodećih svjetskih

tržišta,
 Srednji devizni kurs koji se formira na prethodnom sastanku deviznog tržišta,
 Kurs koji se formirao u neposrednim kupovinama i prodajama deviznih
sredstava između poslovnih banaka
 Visinu i odnose ponude i tražnje svake devize na domaćem deviznom tržištu.

Narodna banka je obavezna da pristupi kupovini devize, čim devizni kurs dostigne
donju interventnu granicu, odnosno prodaji – kada kurs dostigne gomju interventnu
granicu. Narodna banka, kao intervenijent, kupuje devize da bi pokrila manjak tražnje
odgovarajuće devize, a prodaje devize – da bi pokrila višak tražnje takvih deviza.
Takvu politiku Narodna banka sprovodi da bi održala devizni kurs dinara u interventnim
granicama, a u skladu s utvrdenom deviznom politikom. Formiranje deviznih kurseva na
međubankarskom sastanku istovremeno ukazuje na oscilacije deviznih kurseva između dva
naredna sastanka, ali u dužem periodu, što je, u uslovima „plivajućih” kurseva drugih valuta i
dinara, ravno devalvaciji ili revalvaciji pojedinh valuta. Na deviznom tržištu i dalje sve
nepodmirene iznose tražnje deviza treba da podmiruje Narodna banka iz svojih deviznih
sredstava – po interventnom kursu. Time se i dalje devizni kursevi na deviznom tržištu mogu
kretati samo u uskim granicama interventnih kurseva.

11
Osnovne karakteristike međubankarskog deviznog tržišta, koje je uvedeno u naš privredni
sistem, su sledeće:

 Na deviznom tržištu predmet kupovine i prodaje mogu biti samo konvertibilna

devizna sredstva – devize od značaja za međunarodnu likvidnost,
 Devizno tržište je u ovoj fazi međubankarska institucija na kojem se kao kupci i
prodavci javljaju ovlašćene poslovne banke i Narodna banka
 Na deviznom tržištu se pojavljuje samo onaj dio ukupne prodaje ili kupovine koji nije
mogao biti zadovoljen kroz neposredne odnose banaka, mada je to do sada i osnovni
(najveći) deo deviza,
 Ovlaštene banke kupuju ili prodaju devize u svoje ime, a za račun drugih
osoba (komitenata) ili u svoje ime i za svoj račun.

Kupovine i prodaje deviza na deviznom tržištu vrše se po kursevima koji mogu odstupati od
službeno utvrđenog pariteta dinara, u skladu sa Statutom MMF, najviše u granicama plus ili
minus 4,5%. To je i raspon u kojem danas mogu fluktuirati kursevi najvećeg broja zemalja s
konvertibilnom valutom, a što ima uticaja i na određivanje granica intervencije od strane
Narodne banke. U slučaju fundamentalne neravnoteže, pristupa se uobičajenoj promjeni
pariteta dinara, dok u slučaju „prolaznih neravnoteža” – dolazi do primjene sistema lineamih
izvoznih premija i uvoznih taksa. Budući da su gotovo sve zemlje prešle na fluktuirajuće ili
„plivajuće” kurseve, naša privreda je morala pristupiti sledećim akcijama (da bi se
neutralizovao nepovoljan efekat tog „prljavog fluktuiranja” Da pristupi diferenciranim
deviznim kursevima, pored određenih uvoznih ograničenja i adekvatne politike deviznih
rezervi, a to znači da napusti proces leberalizacije spoljne trgovine i deviznog poslovanja, ili
4
da i sama pređe na sistem fluktuirajućeg kursa dinara. Najznačajniji segment deviznog
tržišta predstavljaju devizne berze koje imaju konvertibilnu valutu. To je ustvari vid
organizovanog prometa deviza na određenom mjestu u određeno vrijeme i po utvrđenim
pravilima. Savremene devizne berze nastaju u periodu poslije drugog svetskog rata , u
vrijeme afirmacije konvertibilnosti valuta razvijenih zemalja. Promet deviza na berzama
obavlja se uglavnom posredstvom banaka, ali ne svih.

4
Ristić Žarko, Kozomec Slobodan, Monetarna ekonomija i bankarski menadžment, Etnostil, Beograd, 2012.
godine, strana 339

12
Izuzetno važno mjesto pripada centralnoj banci koja nadgleda funkcionisanje deviznog tržišta
i preuzima neophodne mjere radi zaštite nacionalne valute. Kad zatreba , centralna banka se
pojavljuje i u ulozi kupca i prodavca deviza radi stabilizacije deviznog kursa. Pravi značaj
devizne berze dobijaju od 1973. Godine, odnosno od trenutka kad dolazi do napuštanja
fiksnih deviznih kurseva. U poslovima fluktuirajućih deviznih kurseva širi se prostor za
djelovanje ponude i tražnje na visinu deviznog kursa, ali potpuno slobodnog formiranje
deviznih kurseva pod uticajem samo tržišnih snaga danas , zapravo, nema. Centralne banke
svojim instrumentima i ranznim vidovima intervencije nastoje da spreče , ili bar ograniče
neželjena kretanja na deviznom tržištu. Devizno tržište doprinosi optimalnoj alokaciji deviza.
Naime, do deviza najlakše dolaze oni akteri koji mogu dopuniti najvišu cijenu za strana
sredstva plaćanja, što znaći oni koji su kadri da ih najefikasnije koriste. Posredstvom
deviznog tržišta uspostavlja se veza između pojedinih naciobnalnih finansijskih tržišta. Da bi
se sredstva sa jednog finansijskog tržišta mogla pojaviti na drugom , potrebno je da se ta
sredstva transformišu u drugu valutu .

Slika 2. Devizno tržište5

5
www.deviznoposlovanje.com

13
5. PRAVILNO I NEPRAVILNO UKRŠTEN DEVIZNI KURS

U normalnim uslovima, odnos između dvije valute trebao bi da bude isti na svim deviznim
tržištima, odnosno kurs marke u SAD recipročan je kursu dolara u Njemačkoj , kurs nafte u
SAD recipročan je kursu dolara u Velikoj Britaniji, a odnos marke i nafte se može dobiti iz
njihovog odnosa prema dolaru (podrazumijevamo se da u svim zemljama primjenjuje
direktno notiranje , odnosno da se cijena jedinice strane valute iskazuje u domaćem novcu).

DEVIZNI KURS ZA:

ZEMLJA- USD EUR GBP
TRŽIŠTE
SAD 1 1.25 1.6

Evrozona 0.80 1 1.28

(EMU)
Velika 0,625 0,78125 1
Britanija
Tabela 1. 6

Kurs evra u SAD K (USED/EUR) ( 1 EUR=1.25 USD) je recipročna vrijednost kursa

dolara u Evrozoni K(EUR/USD) ( 1 USD= 0.80 EUR) odnosno :

1 1
K¿ (EUR /USD) tj . 1.25 =
K 0 , 80

Evro je za 25 procenata skuplji u SAD (1,25:1) a isto za toliko je skuplji u Velikoj Britaniji
( 0,72815:0,625 ) I u Evropi (1:0,80) Funta je za 60 procenata skuplja u od dolara u SAD
(1,6:1) Na deviznom tržištu moguće je da postoje i nepravilno ukršteni devizni kursevi što
znači da kurs doalra u evrima nije jednak recipročnoj vrijednosti kursa evra u dolarima.

6
Autor

14
 DEVIZNI KURS ZA:
ZEMLJA USD EUR GBP
TRŽIŠTE
SAD 1 1,25 1,6

Evrozona 0,85 1 1,28

( EMU)
Velika 0,625 0,78125 1
Britanija
Tabela 2. 7

Umjesto da kurs dolara u evropi bude 0,80 EUR , on iznosi 0,85 EUR, u svakoj situaciji će
oni koji mijenjaju dolar za evro odlaziti u Evropu, jer će za isti iznos dolara dobiti više evra.,
a oni koji mijenjaju dolar u evro posao će obavljati na tržištu SAD-a , jer će za određeni iznos
evra dobiti više doalra (ili za isti iznos dolara datimanje evra )

Da bi bilo jasnije , pokažimo to i ovako

 -u SAD je 1EUR= 1,25 USD ;

 -u Evropi je 1USD=0,85 EUR.

Iz ovako datih deviznih jurseva se ne može odmah vidjeti gdje je povoljnije mijenjati doalre u
ever, potrebno je za jedan od ova dva kursa uzeti recipročnu vrijednost . To znači da treba ,
pored kursa koji je dat za SAD i koliko pokazuje koliko je potrebno dolara za jedan evro,
izračunati iz tog kursa koliko je evra potrebno za jedan dolar . Recipročna vrijednost kursa
evra U SAD je 0.80 , što znači da je 1 USD = 0,80n EUR . Sad ovu vrijednost možemo
porediti sa kursom dolara u Evropi i zaključujemo da se za jedan dolar dobije više evra na
tržištu evrope : 0.85:0.80 Korišzenje ovih razlika u deviznim kursevima na dva tržišta radi
ostvarenja dobitka naziva se diferencijalnom arbitražom. No, nepravilno ukrštanjem deviznih
kurseva pružaju priliku da dobitke ostvare i oni koji raspolažu funtama iako su kursevi
pravilno ukršteni na relaciji funta evro, to će se postići ako se funte na tržištu SAD zamjene u
dolare , potom se dolari zamjene u evropi za evro i evro se zamjeni za funte. Za jednu funtu
dobiće se 1,6 doalra , a za ovaj iznos 1.36 evra a za ove evre 1.062 funti.8
7
Autor
8
Branislav Pevelić,Uvod u međunarodnu ekonomiju, Beograd 2005.

15
ZAKLJUČAK

Ako je u nekom poslu izvršenje ugovora odmah, onda je to promptni (spot) posao, a ako je
ugovorom predviđeno izvršenje na određeni dan u budućnosti, onda je to terminski posao. U
skladu sa navedenom podjelom, imamo i dva devizna kursa tj. dvije vrste deviznih
transakcija:

 promptni kurs devize je kurs u transakciji koja se odmah izvršava (promptna devizna
transakcija), a to obično znači u roku od dva dana od zaključenja ugovora,
 terminski kurs deviza (terminska devizna transakcija) je onaj koji se sada ugovara a za
 isporuku određenog iznosa na određeni dan u budućnosti. Znači da terminski devizni
kurs dogovaramo danas za devize koje će biti isporučene u budućnosti (obično je to
jedan, tri ili šest mjeseci).

Primjer obavljanja jedne promptne devizne transakcije je slijedeći: Uvoznik iz Njemačke

kupuje robu od izvoznika iz Japana, pri čemu plaćanje robe treba izvršiti u američkim
dolarima (USD). Uvoznik se obraća svojoj banci koja zadužuje njegov račun u domaćoj valuti
(€) uz istovremeno davanje naloga svom deviznom brokeru da obavi kupovinu USD za (€).
Broker realizira transakciju (nalog) preko deviznog dilera koji dobija (€) a doznačava USD
korespodentskoj banci uvoznika.

Promptni i terminski devizni kursevi mogu, ali i ne moraju biti jednaki. Ako je termiski kurs
neke devize viši od promptnog kursa, tada ta deviza ima tzv. terminsku premiju, a ako je
obrnuto, tada ta deviza ima tzv. terminski diskont. Terminski poslovi se dijele na:

1. obične,
2. svop,
3. fjučers, i
4. opcije.

16
Terminske devizne transakcije su rezultat potrebe krajnjih učesnika i njihovih banaka da
pokriju devizne rizike ili rizike promjene deviznog kursa. To su tzv. hedžing poslovi.

Primjer: Japanski izvoznik se finansira bankarskim akceptom od strane uvoznika iz Njemačke.

Izvoznik će akcept diskontovati. Njemački uvoznik ima terminski dug (npr. za tri mjeseca) u
američkim dolarima. On je izložen deviznom riziku zbog rasta kursa dolara u odnosu na euro
(€), što znači da će na dan ispunjenja ugovorne obaveze uvoznik iz Njemačke trebati platiti
uvezenu robu sa više (€) od očekivanog iznosa. Da se to ne bi desilo uvoznik će terminski kupiti
od svoje banke dolare po datom terminskom kursu. Tako će znati tačno koliko će (€) trebati za
3 mjeseca kada treba robu platiti u dolarima.Imamo i tzv. devizne špekulacije a to je namjerno
ne pokrivanje deviznog rizika na deviznom tržištu u očekivanja da će se zaraditi na promjeni
kurseva.

U okviru hedžinga (zaštite od deviznih rizika imamo):

 devizne svopove (swap),
 valutne fjučerse,
 valutne opcije.

Svop aranžman podrazumjeva razmjenu određenog iznosa različitih valuta danas, da bi se isti
iznosi valute obrnuto razmjenili u fiksiranom budućem datumu.

Primjer: 1000 američkih dolara razmjenjuje se (prodaje) za 5000 eura danas sa klauzulom da
se za 90 dana 5000 eura prodaje (mijenja) za 1000 američkih dolara
.

Valutni fjučersi su specijalne vrste ugovora sa ciljem optimizacije deviznih pozicija partnera
iz ugovora. Fjučers aranžmani ne traže obavezno posjedovanje odgovarajuće valute niti
preciziran iznos plaćanja tj. naplate, već oni jednostavno predstavljaju ugovaranje pozicija za
slučajeve rasta cijena (kurseva) ili njihovog pada. Valutne opcije su aranžmani na osnovu
koji se uspostavlja pravo kupovine ili prodaje valuta po unaprijed utvrđenoj cijeni i u
ugovorenom roku.

17
LITERATURA

1. Ristić Žarko, Kozomec Slobodan, Monetarna ekonomija i bankarski menadžment,

Etnostil, Beograd, 2012. godine
2. Branislav Pevelić,Uvod u međunarodnu ekonomiju, Beograd 2005.
3. V.Petrol, Stabilizacija u uslovima dispariteta odnosa troškova proizvodnje,
Ekonomist, br 14, 1966 godine

INTERNET:

1. www.cbbh
2. www.deviznoposlovanje.com

18