संसंशोशोधन पद्धतीतीतीतील प्प्रमुख रँ | UPSC नोनोट्स

मु सैसैद्धांद्धांद्धांतितिक स्ट्ट्रँड
iasbio.com /major-theoretical-strands-research-methodology-upsc-notes/

१८ जूजून २०२३

तथ्येये त्यांयांयांनाना काकाय म्हणाणायचेचे आहेहेत हेहे कधीधीच सांसांसांगत नानाहीहीत. आपण आपल्याया सासामामान्य ज्ञाज्ञानानाचाचा उपयोयोग जीजीवनानाचाचा अर्थर्थ
काकाढण्यायासासाठीठी करतोतो. म्हणजेजेच, आम्हीही आमच्याया घटनाना (आमचीची "तथ्येये") त्यांयांयांनाना समजून जू घेघेण्यायासासाठीठी कमीमी-अधिधिक संसंबंबंधिधित
कल्पनांनांनांच्याया चौचौकटीटीत ठेठे वतोतो. समामाजशाशास्त्त्रज्ञ तेतेच करतातात, परंरंतु तु तेते त्यांयांयांचेचे निनिष्कर्षर्ष सिसिद्धांद्धांद्धांत नानावावाच्याया एखाखाद्याद्या गोगोष्टीटीमध्येये
ठेठे वतातात. सिसिद्धांद्धांद्धांत हेहे जगागाचेचे काकाहीही भाभाग एकत्त्र कसेसे बसतातात आणिणि तेते कसेसे काकार्यर्य करतातात यायाबद्दल एक विविस्तृत तृ विविधाधान आहेहे.
दोन किंकिंकिंवावा अधिधिक "तथ्येये" कसेसे जोजोडलेलेले ले आहेहेत हेहे स्पष्ट करण्यायाचाचा हाहा एक मामार्गर्ग आहेहे.

सासामग्ग्रीरी सासारणीणी

1 काकार्यर्यशीशीलताता
2 काकार्यार्यार्यात्मकतेतेचीची टीटीकाका
3 (संसंघर्षर्ष दृदृष्टीटीकोकोन) मामार्क्सर्क्सर्क्सवावाद
4 प्प्रतीतीकाकात्मक संसंवावादवावाद (परस्परवावाद)
5 संसंवावादवावाद (प्प्रतितिकाकात्मक परस्परसंसंवावाद): यायात काकाय चूचूक आहेहे?
6 घटनानाशाशास्त्त्र
7 घटनानाशाशास्त्त्र: त्यायावर एक नजर
8 वांवांवांशिशिक पद्धतीती
9 वांवांवांशिशिक पद्धतीतीवर टीटीकाका:

1/11
कार्यप्रणाली
1. कार्यात्मक विश्लेषण हे या कल्पनेवर आधारित आहे की समाज एक संपूर्ण एकक आहे जे सर्व एकत्र काम करतात.
फं क्शनल अॅनालिसिस, ज्याला फं क्शनलिझम आणि स्ट्रक्चरल फं क्शनॅलिझम देखील म्हणतात, त्याचे मूळ
समाजशास्त्राच्या सुरुवातीस आहे. ऑगस्टे कॉम्टे आणि हर्बर्ट स्पेन्सर या दोघांनीही समाजाला जिवंत वस्तू म्हणून
विचार के ला. त्यांनी लिहिले की समाज हा एखाद्या व्यक्ती किं वा प्राण्यासारखा आहे ज्यामध्ये त्याचे काही भाग आहेत जे
एकत्र काम करतात. आणि एखाद्या प्राण्याप्रमाणेच, समाज जेव्हा त्याचे सर्व भाग एकत्र काम करतो तेव्हा उत्तम कार्य
करतो.

2. एमिल डर्क हेमने देखील विचार के ला की समाज अनेक भागांनी बनलेला आहे, ज्यापैकी प्रत्येकाचा स्वतःचा उद्देश
होता. समाज एक "सामान्य" स्थितीत असतो जेव्हा त्याचे सर्व भाग त्यांना जे करायचे आहे ते करतात. जर त्यांनी ते के ले
नाही तर समाज "पॅथॉलॉजिकल" किं वा "असामान्य" स्थितीत आहे. कार्यवादी म्हणतात की समाज समजून घेण्यासाठी
आपल्याला त्याची रचना आणि कार्य दोन्ही पाहण्याची आवश्यकता आहे. रचना म्हणजे समाजाचे भाग संपूर्ण
बनवण्यासाठी एकत्र कसे बसतात. कार्य म्हणजे प्रत्येक भाग काय करतो आणि ते समाजाला कशी मदत करते.

3. कार्यशीलता आणि रॉबर्ट मर्टन. रॉबर्ट मर्टन, जो 1910 ते 2003 पर्यंत जगला होता, ते जैविक तुलनाशी सहमत
नव्हते, परंतु ते कार्यात्मकतेच्या मुख्य कल्पनेशी सहमत होते, म्हणजे समाज एकत्र काम करणाऱ्या भागांनी बनलेला
आहे. लोकांच्या कृ तीमुळे घडणाऱ्या चांगल्या गोष्टींबद्दल बोलण्यासाठी मर्टनने “कार्ये” हा शब्द वापरला. कार्ये गटाला
(समाज, सामाजिक व्यवस्था) समतोल राखण्यास मदत करतात. दुसरीकडे, बिघडलेले कार्य समाजासाठी वाईट आहेत
कारण ते व्यवस्थेचे संतुलन बिघडवतात.

4. फं क्शन एकतर उघड किं वा लपलेले असू शकते. दृश्यमान कार्य ही एक गोष्ट आहे जी प्रणालीच्या काही भागास
मदत करण्यासाठी के ली जाते. उदाहरणार्थ, आपण असे म्हणूया की सरकारी अधिकारी आपल्या देशात जन्माच्या कमी
संख्येबद्दल काळजी करू लागतात. काँग्रेस विवाहित लोकांना त्यांच्या प्रत्येक मुलासाठी $10,000 चा बोनस देते.
बोनसचे उद्दिष्ट किं वा “मॅनिफे स्ट फं क्शन” म्हणजे कु टुंबांना अधिक मुले जन्माला घालणे. मर्टन यांनी निदर्शनास आणून
दिले की लोकांच्या कृ तींचे अनपेक्षित परिणाम देखील होऊ शकतात जे प्रणाली बदलण्यास मदत करतात. तर, समजा
बोनस काम करतो. जन्माला येणाऱ्या मुलांची संख्या जसजशी वाढत जाते, तसतसे मुलांसाठी डायपर आणि फर्निचरची
विक् रीही वाढते. या व्यवसायांचे फायदे बोनस म्हणून करायचे नव्हते, म्हणून त्यांना "अव्यक्त कार्ये" म्हणतात.

2/11
5. अर्थार्थार्थातच, लोलोक अशाशा गोगोष्टीटी देखीखील करू शकतातात ज्यायामुमुळेळे सिसिस्टमलाला हाहानीनी पोपोहोहोचतेते. मेमेर्टर्टननेने याया प्प्रकाकारच्याया
प्प्रभाभावांवांवांनाना "अव्यक्त बिबिघडलेलेले ले काकार्यर्य" म्हटलेले काकारण तेते सहसासा अपघाघातातानेने होहोतातात. आपण असेसे म्हणूणूयाया कीकी सरकाकारनेने
आपल्याया बोबोनस योयोजनेनेसासाठीठी “स्टॉटॉपिंपिंपिंग पॉपॉइंइंट” सेसेट केकेलेलेला ला नानाहीही. काकाहीही लोलोकांकांकांनाना मुमुलं लं होहोत राराहतातात जेजेणेणेकरून त्यांयांयांनाना
सरकाकारकडूडून जाजास्त पैपै सेसे मिमिळतीतील. परंरंतु तु त्यांयांयांच्यायाकडेडे जिजितकीकी जाजास्त मुमुले ले असतीतील, तितितकेकेच त्यांयांयांनाना जिजिवंवंत राराहण्यायासासाठीठी
पुपुढीढील बोबोनसचीची आवश्यकताता असेसेल . लोलोकांकांकांचाचा कल मोमोठीठी मुमुले ले होहोण्यायाकडेडे असतोतो आणिणि गरीरीब लोलोकांकांकांचीची संसंख्याया वावाढतेते.
जेजेव्हाहा कल्यायाण परत आणलेले जाजातेते आणिणि कर वावाढतातात तेतेव्हाहा देशभरारातीतील लोलोक विविरोरोध करू लालागतातात. काकारण हेहे परिरिणाणाम
निनियोयोजिजित नसल्यायामुमुळेळे आणिणि सासामामाजिजिक व्यवस्थेथेला ला हाहानीनी पोपोहोहोचवणाणारेरे, तेते बोबोनस काकार्यर्यक्क्रमामाचेचे सुसुप्त बिबिघडलेलेले ले काकार्यर्य
असतीतील.

6. काकार्यार्यार्यात्मक विविश्लेलेषणाणाच्याया दृदृष्टिष्टिष्टिकोकोनानातून

तू , समामाज हेहे काकार्यर्य करणाणारेरे एकक आहेहे, ज्यायाचाचा प्प्रत्येयेक भाभाग संसंपूपूर्णर्ण भाभागागाशीशी
जोजोडलेलेला ला आहेहे. जेजेव्हाहा आपण लहाहान भाभाग पापाहतोतो, तेतेव्हाहा तोतो संसंपूपूर्णर्ण भाभागागामध्येये कसासा बसतोतो हेहे पापाहण्यायासासाठीठी आपल्यायालाला तेते
कसेसे काकार्यर्य करतेते आणिणि तेते कसेसे काकार्यर्य करत नानाहीही हेहे पहाहावेवे लालागेगेल . हीही मूल मू भूत
भू पद्धत कोकोणत्यायाहीही प्प्रकाकारच्याया सासामामाजिजिक
गटाटासासाठीठी वावापरलीली जाजाऊ शकतेते, संसंपूपूर्णर्ण समामाजाजापापासूसून तेते महाहाविविद्याद्याल यायापर्यंर्यंत कुकु टुंटुं टुंबाबापर्यंर्यंत.

काकार्यार्यार्यात्मकतेतेचीची टीटीकाका

3/11
1. संघर्ष सिद्धांतकारांना असे वाटते की कार्यप्रणालीची पद्धत खूप आदर्शवादी आहे आणि एक सार्वत्रिक, सर्व-व्यापक
आणि नेहमीच-वर्तमान घटना म्हणून स्तरीकरण प्रणालीमधील संघर्षाचा अभ्यास करण्याची आवश्यकता आहे.

2. संघर्ष विचारवंत म्हणतात की सर्व समाजांमध्ये काही मर्यादा, मतभेद, अनिश्चितता, नियंत्रणातील समस्या आणि
दबाव असतात ज्याकडे दुर्लक्ष के ले जाऊ शकत नाही.

3. परंतु, कार्यपद्धतीच्या विपरीत, संघर्ष सिद्धांतकारांचा असा विश्वास आहे की मतभेदामुळे सामाजिक स्थिरता आणि
करार होतो.

4. जेव्हा सिस्टममध्ये समस्या येतात, तेव्हा करार आणि संतुलन कसे कार्य करते हे पाहणे देखील महत्त्वाचे आहे.

(संघर्ष दृष्टीकोन) मार्क्सवाद

1. संघर्षाचा दृष्टिकोन सांगते की समाज विविध मूल्ये आणि ध्येयांसह अनेक भिन्न गटांनी बनलेला आहे. प्रत्येक
संस्कृ तीत, या गटांना वेगवेगळ्या प्रमाणात पैसा, शक्ती आणि दर्जा मिळतो. मार्क्सवादी दृष्टीकोन, जो आर्थिक
निर्धारवाद आणि सामाजिक वर्गाचे महत्त्व यावर लक्ष कें द्रित करतो आणि नवसंघर्ष दृष्टीकोन, जो सत्ता आणि
अधिकारातील फरकांवर कें द्रित आहे, हे संघर्ष दृष्टिकोनाचे सर्वात महत्वाचे भाग आहेत.

4/11
2. संघर्षाकडे मार्क्सवादी दृष्टीकोन: संघर्षाचा दृष्टीकोन कार्ल मार्क्सच्या गोष्टी कशा कार्य करतात याबद्दलच्या
कल्पनांमध्ये शोधल्या जाऊ शकतात. बर्‍याच वेळा, वेगवेगळ्या गटांच्या कल्पना आणि ध्येये एकमेकांशी विसंगत असतात.
मार्क्स म्हणतो की हे संघर्ष अर्थशास्त्रामुळे होतात आणि ते सामाजिक वर्गावर आधारित असतात आणि भांडवलदार
आणि गरीब नेहमीच त्यांच्या भिन्न मूल्यांवर आणि ध्येयांसाठी लढत राहतील. जेव्हा हे मारामारी होतात, तेव्हा बलवान गट
कमकु वत गटावर आपली मूल्ये आणि कल्पना लादण्याचा प्रयत्न करतो. याचा परिणाम असा होतो की समाजातील
श्रीमंत आणि बलवान लोक (बुर्जुआ) राज्य करतात आणि जनतेचा (सर्वहारा वर्ग) फायदा घेतात. संघर्षाचा दृष्टीकोन
के वळ मार्क्सवादी समाजशास्त्र नाही. आज, संघर्ष सिद्धांतवादी अनेकदा नव-संघर्ष पद्धत घेतात.

3. नवसंघर्ष दृष्टीकोन: सामाजिक संघर्ष हा समाजाचा एक आवश्यक आणि उपयुक्त भाग म्हणून पाहिला जाऊ शकतो.

प्रक्रिया या दृष्टिकोनातून, संघर्ष लोकांना बोलण्यास आणि मध्यम जमीन शोधण्यास भाग पाडतो. यामुळे सुव्यवस्था
आणि सामाजिक व्यवस्थेची पुष्टी होऊ शकते. यूएस सारख्या वैविध्यपूर्ण देशात, विविध वांशिक, वांशिक, धार्मिक, वय,
लिंग आणि राजकीय गटांमधील संघर्ष अटळ आहेत, परंतु ते वाईट असण्याची गरज नाही. उदाहरणार्थ, राष्ट्रीय
अर्थसंकल्प समतोल राखण्याचे बहुतेक प्रयत्न अयशस्वी झाले आहेत कारण बजेटचे कोणते भाग वाढवायचे आणि
कोणते कमी करायचे यावर लोक सहमत होऊ शकत नाहीत.

4. जे लोक मेडिके अर आणि सोशल सिक्युरिटीवर अवलंबून असतात त्यांना त्या कार्यक् रमांमध्ये कपात नको असते.
त्याऐवजी, ते तंबाखू उत्पादकांसाठी लष्करी बजेट किं वा सरकारी मदतीमध्ये कपात पाहतील. दुसरीकडे, पेंटागॉनचे
अधिकारी आणि सिगारेट निर्माते बसणार नाहीत आणि कायदेकर्त्यांना त्यांच्याकडू न पैसे घेऊन बजेट संतुलित करू
देणार नाहीत. दोन्ही बाजू भक्कम लॉबीस्टचा वापर करून कायदेकर्त्यांना त्यांच्या बाजूने मतदान करण्याचा प्रयत्न
करतात. या राजकीय आणि तात्विक मारामारींमध्ये, बहुतेकदा असे करार किं वा व्यापार-ऑफ असतात जे सर्वांना आनंद
देत नाहीत परंतु एका बाजूला पूर्णपणे जिंकू देत नाहीत. जेव्हा समाजाला बाहेरून धोका असतो तेव्हा हे अंतर्गत संघर्ष दूर
होऊ शकतात. या म्हणीप्रमाणे, कोणतीही गोष्ट सामायिक शत्रूप्रमाणे समूहाला एकत्र आणत नाही. या
दृष्टिकोनातून, संघर्ष तेव्हाच वाईट असतो जेव्हा तो समाजाच्या एक किं वा अधिक महत्त्वाच्या विश्वासांना धोका देतो.

भारत-मलेशिया संबंध देखील वाचा | UPSC नोट्स

5. नवसंघर्ष सिद्धांतकार असेही म्हणतात की औद्योगिक देशांमधील वर्ग संघर्ष हा उत्पादनाच्या साधनांवर इतका संघर्ष
नाही, जसा मार्क्सने विचार के ला, तर तो अधिकाराच्या असमान वितरणाचा परिणाम आहे. उदाहरणार्थ,
महाविद्यालयातील प्राध्यापक आणि विद्यार्थ्यांची भिन्न शक्ती आणि प्रतिष्ठा कधीकधी दोन गटांमधील तणाव आणि
संघर्षास कारणीभूत ठरू शकते ज्याचा मालमत्तेचा किं वा उत्पादनाच्या साधनांचा मालक यांच्याशी काहीही संबंध नाही.
संघर्ष दृश्याची ही आवृत्ती वेगवेगळ्या गटांकडे शक्ती आणि अधिकाराचे वेगवेगळे स्तर कसे आहेत आणि काही गट इतर,
अधिक शक्तिशाली गट कसे वापरतात हे पाहते. C.Wright Mills चे कार्य हे अशा पद्धतीचे उत्तम उदाहरण आहे.

6. सी. राइट मिल्स आणि "पॉवर एलिट": युनायटेड स्टेट्समध्ये सत्ता आणि अधिकार कसे सामायिक के ले जातात हे
पाहताना सी. राइट मिल्स यांनी संघर्षाच्या दृष्टिकोनाकडे लक्ष दिले. त्यांच्या 1956 च्या द पॉवर एलिट या पुस्तकात,
त्यांनी असा युक्तिवाद के ला की द्वितीय विश्वयुद्धानंतर, अमेरिका शक्तिशाली लष्करी, आर्थिक आणि राजकीय अभिजात
वर्गाद्वारे चालवली जात होती जी श्रीमंत आणि शक्तिशाली लोकांना मदत करण्यासाठी परराष्ट्र आणि देशांतर्गत धोरण
ठरवते. वर्गसंघर्षाचा इतिहास आणि रचना आणि सत्ता मिळविण्यासाठी विचारसरणी कशी वापरली जाते हे पाहण्याची
त्यांची पद्धत होती.

प्रतिकात्मक संवादवाद (परस्परवाद)

प्रतिकात्मक परस्परसंवादवादी दृष्टिकोन असे म्हणतो की सामाजिक अर्थ लोक एकमेकांशी जोडण्याच्या मार्गाने येतो.
आधुनिक प्रतीकात्मक संवादवाद तीन प्रमुख कल्पनांवर आधारित आहे:

• लोक गोष्टींना ते कसे पाहतात आणि त्यांच्यासाठी त्यांचा काय अर्थ आहे या आधारावर कृ ती करतात.

5/11
• हे अर्थ लोक एकमेकांशी कसे जोडले जातात यावरून येतात किं वा त्यावर आधारित असतात.

• संपर्क आणि स्पष्टीकरणाद्वारे, हे अर्थ बदलले किं वा बदलले जाऊ शकतात.

1. दैनंदिन जीवन प्रतीकांनी भरलेले आहे. जर आपल्याकडे चिन्हे नसतील तर आपले सामाजिक जीवन प्राण्यांच्या
वर्तनापेक्षा अधिक जटिल नसते. प्रतीकांशिवाय, आमच्याकडे काकू आणि काका, नोकरी, भाऊ आणि बहिणी किं वा
शिक्षक नसतील. हे विचित्र वाटते, परंतु प्रतिमा आपल्याला कोण बनवतात आणि आपले नाते परिभाषित करतात.
अजूनही प्रजनन होईल, परंतु आम्ही कसे आहोत - कोणाशी जोडलेले आहोत हे सांगण्यासाठी कोणतीही चिन्हे
नसतील. आम्ही कोणाचा आदर आणि कर्तव्ये देतो किं वा कोणाला विशेष वागणूक मिळावी यासाठी आम्ही कोणाचा आदर
आणि कर्तव्ये देतो हे आम्हाला माहित नसते, जे कोणत्याही मैत्रीचे हृदय आहे.

2. याकडे या प्रकारे पहा: जर तुम्ही एखाद्याला तुमची मावशी किं वा काका मानता, तर तुम्ही एक प्रकारे वागता, परंतु
जर तुम्ही त्या व्यक्तीला तुमचा प्रियकर किं वा मैत्रीण समजत असाल तर तुम्ही त्यांच्याशी अगदी वेगळ्या पद्धतीने
वागता. हे चिन्ह आहे जे तुम्हाला शिकवते की तुम्ही इतरांशी कसे संबंधित आहात आणि तुम्ही त्यांच्याशी कसे वागले
पाहिजे.

3. हे समजून घेणे कमी कठीण करूया. हे उदाहरण म्हणून घ्या: समजा तुम्ही प्रेमात गुरफटले आहात. बर्‍याच
दिवसांनंतर, आपल्या लग्नाच्या आदल्या रात्री. उद्याचा दिवस किती छान असेल याचा विचार करत असतानाच आईच्या
डोळ्यात पाणी येते. ती तुम्हाला रडत रडत सांगते की, तुमच्या वडिलांशी लग्न करण्यापूर्वी तिला एक मूल होते, पण तिने
ते मूल दत्तक घेण्यासाठी सोडू न दिले. ती रडायला लागते आणि म्हणते की तिला नुकतेच कळले की हे मूल आहे
ज्याच्याशी तू लग्न करणार आहेस. चिन्ह आणि तुमची वागणूक एका रात्रीत कशी बदलेल ते तुम्ही पाहू शकता.
भागीदारींना कार्य करण्यासाठी के वळ प्रतीकांची गरज नाही, तर संपूर्ण समाजालाही आवश्यक आहे. जर आमच्याकडे
चिन्हे नसतील तर आम्ही इतर लोकांसह एकत्र काम करू शकत नाही. आम्ही भविष्यात एक दिवस, वेळ किं वा ठिकाण
योजना करू शकत नाही. आम्ही पूल आणि रस्ते बांधू शकलो नाही कारण आम्ही वेळ, साहित्य, आकार किं वा उद्दिष्टे
ठरवू शकलो नाही. चिन्हे नसतील तर चित्रपट किं वा संगीत वाद्ये नसतील. आमच्याकडे रुग्णालये नसतील, सरकार
नसेल आणि चर्च नसेल.

4. हा दृष्टिकोन, ज्याला सहसा "परस्परवादी दृष्टीकोन" म्हटले जाते, मायक् रोलेव्हल विश्लेषणावर आधारित आहे, जे
विशिष्ट सामाजिक परिस्थितींमध्ये लोक आणि गट कसे परस्परसंवाद करतात हे पाहतो. अर्थपूर्ण चिन्हे, परिस्थितीची
व्याख्या आणि लुकिं ग-ग्लास सेल्फ या तीन महत्त्वाच्या कल्पना आहेत ज्या तुम्हाला ही सैद्धांतिक पद्धत समजून घेण्यास
मदत करतात. आंतरक्रियावादी दृष्टिकोन दोन महत्त्वाच्या सैद्धांतिक विश्लेषणातही बसतो: नाट्यशास्त्रीय विश्लेषण
आणि लेबलिंग पद्धत.

5. अर्थपूर्ण चिन्हे: जॉर्ज एच. मीड (1863-1931) म्हणाले की सामाजिक संपर्काच्या निरंतर प्रक्रियेमुळे आणि अर्थपूर्ण
चिन्हे तयार करणे, परिभाषित करणे आणि पुन्हा परिभाषित करणे यामुळे समाज शक्य आहे. अर्थपूर्ण चिन्हे म्हणजे ध्वनी,
वस्तू, रंग आणि घटना जे स्वत: व्यतिरिक्त इतर गोष्टींसाठी उभे असतात. यामुळे लोक एकमेकांशी कसे जोडले जातात
हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. भाषा ही मानवाने बनवलेल्या सर्वात महत्वाच्या आणि शक्तिशाली चिन्हांपैकी एक आहे,
कारण ती आपल्याला शब्दांच्या सामायिक अर्थाद्वारे संवाद साधू देते.

6. परिस्थितीची व्याख्या: हे या कल्पनेला सूचित करते की "जर [लोक] परिस्थिती वास्तविक म्हणून परिभाषित
करतात, तर ते त्यांच्या परिणामांमध्ये वास्तविक असतात" (थॉमस आणि थॉमस, 1928:572). लोक देणे आणि घेणे या
प्रक्रियेतून सामाजिक वास्तव तयार करतात. एकदा अर्थ निश्चित झाला की, नंतर येणाऱ्या प्रत्येक गोष्टीवर त्याचा
परिणाम होतो. उदाहरणार्थ, तुम्ही एखाद्याच्या "प्रेमात" आहात असे तुम्ही कधी ठरवले आहे का? तसे असल्यास, त्या
व्यक्तीसोबतच्या तुमच्या नातेसंबंधावर त्याचा कसा परिणाम झाला? दुसरीकडे, जेव्हा विवाहित जोडप्याने ठरवले की
त्यांचे एकमेकांवर प्रेम नाही तेव्हा काय होते? जर ते म्हणतात की त्यांचे लग्न निरर्थक आहे किं वा त्यांनी ठरवले की ते
जुळू शकत नाहीत तर त्यांच्या नातेसंबंधावर कसा परिणाम होतो? दोन्ही जोडीदारांनी "ते संपले" असे म्हटले तर विवाह
टिके ल अशी शक्यता आहे का?

6/11
7. लुकिं ग-ग्लास सेल्फ: "लुकिं ग-ग्लास सेल्फ" ही कल्पना आहे की एखाद्या व्यक्तीची स्व-संकल्पना इतर लोक त्यांना
कसे पाहतात यावर आधारित असतात.

कू ली (1902,1922) म्हणतात की एखाद्या व्यक्तीचे व्यक्तिमत्त्व हे मुख्यत्वे इतर लोक त्याला किं वा तिला कसे पाहतात
याचा आरसा असतो.

एखाद्या व्यक्तीला स्वतःबद्दल कसे वाटते हे दाखवण्यासाठी समाजाचा वापर आरसा म्हणून के ला जातो, मग तो अभिमान,
शंका, स्वत: ची किं मत किं वा द्वेष असो. प्रतिकात्मक परस्परसंवादाचे हे महत्त्वाचे भाग आपल्याला आपली वैयक्तिक
आणि सामाजिक ओळख निर्माण करण्यास मदत करतात, जे समाजीकरण आणि मानव बनण्याच्या प्रक्रियेचा एक भाग
आहे.

8. नाट्यशास्त्रीय विश्लेषण: प्रतीकात्मक परस्परसंवादाचा एक महत्त्वाचा भाग, नाट्यशास्त्रीय विश्लेषण नाटकाच्या

दृष्टीकोनातून सामाजिक वर्तनाकडे पाहते. या दृष्टिकोनातून, लोक अभिनेत्यांसारखे असतात जे जीवनाच्या कथेत भिन्न
भूमिका बजावतात. वास्तविक जीवनात, लोक फक्त परिस्थितीबद्दल किं वा त्यांच्या सामाजिक ओळखीबद्दल इतर काय
म्हणतात ते स्वीकारत नाहीत. त्याऐवजी, ते नाटकात सामील होतात आणि स्वतःला चांगले दिसण्यासाठी लोकांची
एकमेकांशी बोलण्याची पद्धत बदलतात. त्यामुळे, इंप्रेशन मॅनेजमेंट (गॉफमन, 1959) द्वारे लोक अनेकदा स्वतःची
चांगली प्रतिमा बनवण्याचा प्रयत्न करतात.

9. लेबलिंग दृष्टीकोन: लेबलिंग दृष्टीकोन हा एक सिद्धांत आहे जो प्रतीकात्मक परस्परसंवादाचा भाग आहे. ते म्हणते
की लोक भिन्न वर्तन, लोक आणि गटांना भिन्न लेबले देतात. ही लेबले त्यांच्या सामाजिक ओळखीचा एक भाग बनतात
आणि इतर लोक त्यांच्याबद्दल कसे विचार करतात आणि ते त्यांच्याशी कसे वागतात यावर परिणाम करतात. हॉवर्ड
बेकरचे 1963 मधील पुस्तक आउटसाइडर्स, उदाहरणार्थ, जॅझ संगीतकारांच्या मनोरंजक जगाकडे पाहिले आणि त्यांचे
अपारंपरिक संगीत, गांजाचे प्रेम आणि 1950 च्या दशकात उघड वांशिक एकीकरणामुळे बहुतेक अमेरिकन त्यांना
"विचलित" म्हणू लागले. 1950 च्या दशकाच्या उत्तरार्धात, काही समाजशास्त्रज्ञांनी सांगितले की शिकागो शाळा आणि
प्रतीकात्मक परस्परसंवाद त्यांची शक्ती गमावत आहेत कारण ते वांशिक अभ्यास, वैयक्तिक निरीक्षणे आणि
मुलाखतींवर जास्त अवलंबून होते. या गटाचा असा विचार होता की समाजशास्त्राने परिमाणवाचक डेटा, तथ्ये, आकडे
यावर अधिक अवलंबून असावे. आणि आकडेवारी. कॉमटेच्या अपेक्षेप्रमाणे समाजशास्त्र अधिक वैज्ञानिक किं वा
कमीतकमी अधिक सकारात्मक असावे असे त्यांचे मत होते. यामुळे आयोवा स्कू ल ऑफ सिम्बॉलिक इंटरॅक्शनची निर्मिती
झाली आणि स्ट्रक्चर फं क्शनॅलिझमला पुन्हा फॅ शनमध्ये आणण्यास मदत झाली.

हे देखील वाचा संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद (UNSC): कार्ये, सदस्य, भारत आणि UNSC, देश

परस्परसंवादवाद (प्रतिकात्मक संवादवाद): यात काय चूक आहे?

1. लोक सहसा म्हणतात की परस्परसंवादवादी लोक व्हॅक्यूममध्ये कसे संवाद साधतात याचा अभ्यास करतात.
(मार्क्सवादी टीका) त्यांनी छोट्या-छोट्या-सामने-सामने संवादांवर लक्ष कें द्रित के ले आहे आणि त्या परस्परसंवादाच्या
राजकीय किं वा सामाजिक संदर्भांकडे जास्त लक्ष दिलेले नाही.

2. त्यांनी विशिष्ट परिस्थिती आणि परस्परसंवादांवर लक्ष कें द्रित के ले आहे आणि त्यांना घडलेल्या इतिहासाबद्दल किं वा
ज्या मोठ्या सामाजिक संदर्भामध्ये ते घडले त्याबद्दल त्यांनी फारसे काही सांगितले नाही. या गोष्टी नातेसंबंधाच्या
परिस्थितीवर परिणाम करत असल्याने, त्यांच्याकडे फारसे लक्ष दिले गेले नाही ही एक मोठी चूक म्हणून पाहिले जाते.

3. अनेक समीक्षकांनी असे म्हटले आहे की अशा प्रकारे प्रतीकात्मक संवादवाद खूप पुढे गेला आहे. याचे कारण असे
की सांके तिक संवादवाद म्हणजे सामाजिक निर्धारवादाच्या समस्यांचे निराकरण करणे. जरी परस्परसंवादी म्हणतात की
कृ ती संरचनात्मक नियमांवर आधारित नाहीत, तरीही ते सहमत आहेत की असे नियम आहेत. परंतु ते त्यांना गृहीत
धरतात आणि ते कोठू न आले हे स्पष्ट करत नाहीत.

7/11
4. विल्यम स्किडमोर म्हणतात की संवाद साधणारे "लोक नेहमीच इतर सर्व मार्गांऐवजी विशिष्ट मार्गांनी वागणे का
निवडतात" हे स्पष्ट करण्याचे चांगले काम करत नाहीत. संवादकार मानवी कृ तीची लवचिकता आणि स्वातंत्र्य
हायलाइट करून कृ तीवरील मर्यादा कमी करण्याचा प्रयत्न करतात. स्किडमोर म्हणतात की हे असे आहे कारण
"समाज रचना स्पष्ट करण्यात परस्परक्रियावाद सातत्याने अपयशी ठरतो." दुसऱ्या शब्दांत, लोक सामाजिक
नियमांनुसार कसे आणि का वागतात आणि ते कसे प्रमाणित होतात हे स्पष्ट करण्याचे चांगले काम करत नाही.

5. ज्या अर्थांना ते इतके महत्त्व देतात त्या अर्थाचे मूळ स्पष्ट करण्यात परस्परसंवादवाद्यांचे अपयशही समोर आले आहे.
समीक्षक म्हणतात की लोक एकमेकांशी बोलतात तेव्हाच अशा प्रकारचे संदेश पॉप अप होत नाहीत. त्याऐवजी, ते
सामाजिक संस्थेच्या कार्यपद्धतीने तयार के ले जातात.

6. मार्क्‍सवाद्यांनी असे म्हटले आहे की समोरासमोरच्या संवादातून निर्माण झालेल्या बहुतेक कल्पना वर्गीय भेदांचे परिणाम
आहेत. या दृष्टिकोनातून, परस्परसंवादवाद्यांनी कल्पनांबद्दल सर्वात महत्त्वाची गोष्ट स्पष्ट के ली नाही, ती कु ठू न आली.

7. परस्परवाद हा एक प्रकारचा समाजशास्त्र आहे जो अगदी अमेरिकन आहे आणि काही लोकांना असे वाटते की ते
त्यातील काही त्रुटी स्पष्ट करतात. तर, लिओन शास्कोल्स्कीने असे म्हटले आहे की संवादवाद हा बहुतेक अमेरिकन
समाजाच्या सांस्कृ तिक मूल्यांचे प्रतिबिंब आहे. ते म्हणतात की संवादवादाची मुळे अमेरिकन जीवनाच्या सांस्कृ तिक
वातावरणात खोलवर रुजलेली आहेत आणि परस्परसंवादवादाचा समाजाकडे पाहण्याचा दृष्टीकोन हा एक प्रकारे तो
समाज कशाचा दावा करतो याचे “दिसणारे” चित्र आहे. स्वातंत्र्य, स्वातंत्र्य आणि व्यक्तिमत्त्वावर परस्परसंवादाचा
फोकस अमेरिकन स्वतःला कसे पाहतात याचे प्रतिबिंब म्हणून पाहिले जाऊ शकते.

घटनाशास्त्र
• समाजशास्त्रातील अभूतपूर्व दृश्यांनुसार, सामाजिक आणि नैसर्गिक विज्ञानांचे विषय मूलभूतपणे भिन्न आहेत. यामुळे,
निसर्ग विज्ञानाच्या पद्धती आणि कल्पना लोकांचा अभ्यास करण्यासाठी चांगल्या नाहीत.

• नैसर्गिक विज्ञानातील विषय हा विषय आहे. पदार्थ कसे कार्य करते हे समजून घेण्यासाठी आणि वर्णन करण्यासाठी,
तुम्हाला फक्त ते बाहेरून पहावे लागेल. अणू आणि रेणू काहीही विचार करत नाहीत किं वा जाणवत नाहीत. त्यांच्याकडे
असे अर्थ आणि उद्दिष्टे नाहीत जे ते कसे वागतात याचे मार्गदर्शन करतात. पदार्थ फक्त बाहेरील शक्तींना "नकळतपणे"
प्रतिसाद देते; विज्ञानाच्या दृष्टीने, ते कार्य करते. त्यामुळे असे का घडते हे शोधण्यासाठी नैसर्गिक शास्त्रज्ञ त्या
क्रियेला पाहू शकतात, मोजू शकतात आणि त्यावर बाह्य तर्क लावू शकतात. त्याला पदार्थाची जाणीव आतून कशी कार्य
करते हे शोधण्याची गरज नाही कारण ती अस्तित्वात नाही.

 माणूस पदार्थापेक्षा वेगळा आहे कारण त्याच्याकडे चेतना आहे, ज्यामध्ये विचार, भावना, अर्थ, ध्येये आणि अस्तित्वाची
भावना समाविष्ट आहे. यामुळे त्याच्या कृ तीला अर्थ आहे. तो घटनांची व्याख्या करतो आणि स्वतःच्या आणि इतरांच्या
कृ तींना अर्थ देतो. त्यामुळे, तो फक्त त्याच्या आजूबाजूला घडणाऱ्या गोष्टींवर प्रतिक्रिया देत नाही आणि तो फक्त कृ ती
करत नाही तर कृ ती करतो. ज्वालामुखीमुळे किं वा स्वतःहून लागलेल्या आगींवर मनुष्याने किती लवकर प्रतिक्रिया
दिली असेल याचा विचार करा. प्रत्येक वेळी जेव्हा त्याला गरम वाटले तेव्हा त्याने त्याच प्रकारे प्रतिक्रिया दिली
नाही. त्याने त्याचे अनेक वेगवेगळे अर्थ दिले आणि त्याचे वर्तन त्या अर्थांवर आधारित होते. उदाहरणार्थ, त्याने अग्नीचा
एक मार्ग म्हणून विचार के ला आणि त्याचा उपयोग घरे गरम करण्यासाठी के ला. त्याने स्वतःचे रक्षण करण्याचा एक मार्ग
म्हणून याचा विचार के ला आणि त्याचा उपयोग वन्य प्राण्यांना घाबरवण्यासाठी के ला. त्याने गोष्टी बदलण्याचा एक मार्ग
म्हणून विचार के ला आणि लाकडी तलवारीच्या टिपा शिजवण्यासाठी आणि कडक करण्यासाठी त्याचा वापर के ला.
माणूस फक्त आगीला प्रतिसाद देत नाही; त्याचा अर्थ काय आहे याच्या आधारावर तो त्यावर कृ ती करतो. जर कृ ती
लोकांना त्यांचा अर्थ काय वाटते यावर आधारित असेल, तर कृ ती समजून घेण्यासाठी समाजशास्त्रज्ञाने ते अर्थ काय
आहेत हे शोधले पाहिजे. तो फक्त बाहेरून गोष्टी पाहू शकत नाही आणि त्यावर स्वतःचा विचार मांडण्याचा प्रयत्न करू
शकत नाही. अभिनेत्याच्या कृ तींचा आतून कसा अर्थ होतो हे त्याला समजून घ्यावे लागेल. या दृष्टिकोनाचे तपशीलवार
स्पष्टीकरण देणारे मॅक्स वेबर हे पहिले समाजशास्त्रज्ञ होते. ते म्हणाले की वर्तनाचे समाजशास्त्रीय स्पष्टीकरण

8/11
"अभिनेत्यांच्या व्यक्तिनिष्ठ "मनाच्या स्थितींचे" निरीक्षण आणि सैद्धांतिक व्याख्याने सुरू झाले पाहिजे. तो फक्त बाहेरून
गोष्टी पाहू शकत नाही आणि त्यावर स्वतःचा विचार मांडण्याचा प्रयत्न करू शकत नाही. अभिनेत्याच्या कृ तींचा आतून
कसा अर्थ होतो हे त्याला समजून घ्यावे लागेल. या दृष्टिकोनाचे तपशीलवार स्पष्टीकरण देणारे मॅक्स वेबर हे पहिले
समाजशास्त्रज्ञ होते. ते म्हणाले की वर्तनाचे समाजशास्त्रीय स्पष्टीकरण "अभिनेत्यांच्या व्यक्तिनिष्ठ "मनाच्या
स्थितींचे" निरीक्षण आणि सैद्धांतिक व्याख्याने सुरू झाले पाहिजे. तो फक्त बाहेरून गोष्टी पाहू शकत नाही आणि त्यावर
स्वतःचा विचार मांडण्याचा प्रयत्न करू शकत नाही. अभिनेत्याच्या कृ तींचा आतून कसा अर्थ होतो हे त्याला समजून
घ्यावे लागेल. या दृष्टिकोनाचे तपशीलवार स्पष्टीकरण देणारे मॅक्स वेबर हे पहिले समाजशास्त्रज्ञ होते. ते म्हणाले की
वर्तनाचे समाजशास्त्रीय स्पष्टीकरण "अभिनेत्यांच्या व्यक्तिनिष्ठ "मनाच्या स्थितींचे" निरीक्षण आणि सैद्धांतिक व्याख्याने
सुरू झाले पाहिजे.

फे नोमेनोलॉजी: त्यावर एक नजर

1. शेवटच्या भागात म्हटल्याप्रमाणे, लोक एकमेकांशी कसे संवाद साधतात यावर लक्ष कें द्रित करून परस्परसंवादाची
पद्धत सारखीच असते. सकारात्मकतावादी तथ्यांवर आणि इतर गोष्टींमुळे गोष्टी कशा घडतात यावर लक्ष कें द्रित
करतात, तर संवादवादी समज आणि अंतर्दृष्टीवर लक्ष कें द्रित करतात. कलाकार काय विचार करत आहेत हे आम्हाला
कळत नसल्यामुळे, त्यांचा अर्थ काय आहे हे शोधण्यासाठी आम्हाला व्याख्या आणि अंतर्ज्ञानावर अवलंबून राहावे लागेल.
यामुळे वस्तुनिष्ठ पद्धतीने गोष्टींचे मोजमाप करणे शक्य होत नाही आणि नैसर्गिक शास्त्रांची नेमकी नक्कल करता येत
नाही. लोक एकमेकांशी बोलत असताना अर्थ नेहमी बदलत असल्याने, स्पष्ट कारण आणि परिणाम संबंध स्थापित करणे
शक्य नाही. म्हणून, काही समाजशास्त्रज्ञ म्हणतात की समाजशास्त्र हे के वळ समाजात काय चालले आहे हे
शोधण्यासाठी आहे आणि घटनाशास्त्रासारख्या पद्धतींना कधीकधी "व्याख्यात्मक समाजशास्त्र" म्हटले जाते.

2. अनेक समाजशास्त्रज्ञांनी असे म्हटले आहे की समाजाकडे पाहण्याच्या वैज्ञानिक दृष्टिकोनाने लोक कसे जगतात
याचे विकृ त चित्र दिले आहे. ते म्हणतात की तो मनुष्याला एक निष्क्रिय प्राणी म्हणून दाखवतो जो स्वतःच्या
समाजाचा निर्माता म्हणून न दाखवता स्वतःच्या बाहेरील गोष्टींवर प्रतिक्रिया देतो. आर्थिक पायाभूत सुविधा आणि
सामाजिक व्यवस्थेच्या गरजा यासारख्या विविध शक्तींना आणि दबावांना प्रतिसाद देणारा माणूस म्हणून पाहिले जाते.

3. पीटर बर्जर म्हणतात की समाजाला अनेकदा कठपुतळी रंगमंच म्हणून पाहिले जाते, लोक "छोट्या बाहुल्या त्यांच्या
अदृश्य तारांच्या टोकांवर उड्या मारतात आणि त्यांना दिलेले भाग आनंदाने कार्य करतात" असे पाहिले जाते. मूल्ये,
नियम आणि भूमिका समाजाने शिकवले आहेत आणि पुरुष स्ट्रिंगवरील प्राण्यांप्रमाणे त्यांचे पालन करतात. पण
मानसशास्त्रीय दृष्टिकोनातून, माणूस के वळ बाह्य जगावर प्रतिक्रिया आणि प्रतिसाद देत नाही; त्याच्यावर फक्त
कारवाई होत नाही; तो कृ ती करतो. इतर लोकांशी त्याच्या संवादात, तो स्वतःचा अर्थ तयार करतो आणि स्वतःचे जग
तयार करतो, याचा अर्थ काय करायचे ते तो ठरवतो.

औकु स युती देखील वाचा | UPSC नोट्स

वांशिक पद्धती
1. सामान्य अर्थाने, ethnomethodology म्हणजे लोक गोष्टी कशा करतात याचा अभ्यास. हे लोक त्यांच्या
सामाजिक जगाला कशा प्रकारे तयार करतात, समजावून सांगतात आणि अर्थ देतात ते पाहते.

2. एथनोमेथोडॉलॉजिस्ट अपूर्व तत्त्वज्ञानाच्या युरोपियन परंपरेवर आणि विशेषतः तत्वज्ञानी आणि समाजशास्त्रज्ञ
आल्फ् रेड शुट्झ यांच्या कल्पनांवर खूप अवलंबून असतात.

3. अनेक ethnomethodologists असा विचार सुरू करतात की समाज फक्त त्याच्या सदस्यांच्या मनात राहतो.
बहुतेक लोक एथनोमेथोडॉलॉजीला मानसशास्त्रीय दृष्टिकोन मानतात कारण ते लोक सामाजिक वास्तव कसे पाहतात
यावर लक्ष कें द्रित करते. एथनोमेथोडॉलॉजी हा गोष्टींकडे पाहण्याचा एक नवीन मार्ग आहे ज्यामध्ये अनेक भिन्न
दृष्टिकोनांचा समावेश आहे.

9/11
4. समाजशास्त्राच्या मुख्य उद्दिष्टांपैकी एक म्हणजे सामाजिक व्यवस्था कशी कार्य करते हे स्पष्ट करणे. अनेक
अभ्यासांच्या परिणामांवरून असे दिसते की सामाजिक जीवन संघटित आणि अंदाज करण्यायोग्य आहे आणि लोक
पद्धतशीर आणि अंदाजानुसार कार्य करतात. समाजशास्त्रज्ञांनी सहसा असा विचार के ला आहे की सामाजिक व्यवस्था
ही एक परिपूर्ण वस्तुस्थिती आहे.

5. एथनोमेथोडॉलॉजिस्ट एकतर वास्तविक किं वा वस्तुनिष्ठ समाजव्यवस्थेवर विश्वास ठेवत नाहीत किं वा त्यावर
विश्वास ठेवत नाहीत. त्याऐवजी, ते या कल्पनेने सुरुवात करतात की लोकांना वाटते की सामाजिक जीवन व्यवस्थित
आहे.

त्यामुळे, सदस्यांच्या दृष्टिकोनातून, त्यांचे दैनंदिन क्रियाकलाप नियोजित आणि संघटित वाटतात, परंतु हे नेहमीच
सामाजिक जग बनवण्याच्या किं वा कार्य करण्याच्या पद्धतीमुळे होत नाही. दुसऱ्या शब्दांत, ते कदाचित तेथे नसेल.
त्याऐवजी, लोक सामाजिक वास्तव कसे पाहतात आणि समजून घेतात त्यामुळे ते अस्तित्वात आहे असे वाटू शकते.
त्यामुळे, सामाजिक व्यवस्था हे एक सोयीस्कर खोटे बनते, समाजातील लोकांद्वारे बनवलेली ऑर्डरची खोटी भावना. या
देखाव्यामुळे सामाजिक जगाचे वर्णन करणे आणि त्याचे स्पष्टीकरण करणे शक्य होते, ते त्याच्या सदस्यांना ज्ञात,
वाजवी, समजण्यायोग्य आणि 'जबाबदार' बनवते.

7. एथनोमेथोडॉलॉजिकल चौकशीचा विषय म्हणजे पद्धती आणि लेखा पद्धती ज्या सदस्यांनी ऑर्डरची भावना
प्रस्थापित करण्यासाठी वापरल्या. झिमरमन आणि वायडर म्हणतात की एक वांशिक-विज्ञानशास्त्रज्ञांना "समाजातील
लोक ते राहतात त्या जगात कसे पाहतात, वर्णन करतात आणि स्पष्ट करतात यात स्वारस्य आहे."

8. एथनोमेथोडॉलॉजिस्ट समाजशास्त्राच्या इतर क्षेत्रांवर भरपूर टीका करतात. ते म्हणतात की "पारंपारिक"

समाजशास्त्रज्ञांना सामाजिक वास्तव कसे कार्य करते हे समजत नाही. त्यांनी सामाजिक जगाला असे मानले आहे की
जणू काही लोक काय म्हणतात आणि ते कसे पाहतात यापेक्षा वेगळे सत्य आहे. म्हणून, त्यांनी सामाजिक जगामध्ये मृत्यू
आणि गुन्हेगारी सारख्या गोष्टी पाहिल्या आहेत, ज्यांचे स्वतःचे जीवन आहे. मग, त्यांनी हे 'तथ्य' समजावून सांगण्याचा
प्रयत्न के ला आहे. दुसरीकडे, एथनोमेथोडॉलॉजिस्ट म्हणतात की सामाजिक जग हे तिथल्या लोकांच्या कल्पना,
व्याख्या आणि कथांशिवाय दुसरे काहीही नाही. म्हणून, लोक त्यांचे सामाजिक जग कसे तयार करतात आणि ते त्यांच्या
कृ तींचा मागोवा कसा ठेवतात हे स्पष्ट करणे हे समाजशास्त्रज्ञाचे कार्य आहे. पारंपारिक समाजशास्त्र हे असे काम
करू शकले नाही, असे इथनोमेथोडॉलॉजिस्ट म्हणतात.

9. एथनोमेथोडॉलॉजिस्टला असे वाटत नाही की नियमित समाजशास्त्रज्ञ आणि नियमित लोकांमध्ये फारसा फरक
आहे. त्यांचे म्हणणे आहे की समाजशास्त्रज्ञ ज्या प्रकारे त्यांचा अभ्यास करतात ते लोक त्यांच्या दैनंदिन जीवनात ज्या
प्रकारे गोष्टी करतात त्याप्रमाणेच असतात. जे सदस्य डॉक्युमेंटरी पद्धत वापरतात ते नेहमी सिद्धांत मांडतात,
इव्हेंट्समधील कनेक्शन तयार करतात आणि सामाजिक जगाला संघटित आणि तार्कि क बनवतात. मग, ते असे वागतात
की जणू सामाजिक जगाचे स्वतःचे वास्तव आहे जे त्यांच्यापेक्षा वेगळे आहे.

10. एथनोमेथोडॉलॉजिस्ट म्हणतात की नेहमीच्या समाजशास्त्रज्ञांद्वारे वापरल्या जाणार्‍या पद्धती जवळजवळ सारख्याच
असतात. ते डॉक्युमेंटरी पद्धत वापरतात, जोडण्यांबद्दल सिद्धांत मांडतात आणि सुव्यवस्थित सामाजिक व्यवस्थेचे चित्र
तयार करण्यासाठी चित्रे काढतात. इतर सर्वांप्रमाणेच ते आपोआप गोष्टी करतात. म्हणून, जेव्हा एखादा कार्यवादी
विचार करतो की वर्तन हे सामायिक मूल्यांच्या अंतर्निहित पॅटर्नचे प्रतिनिधित्व आहे, तेव्हा तो नमुना अस्तित्वात आहे हे
दर्शविण्यासाठी त्या वर्तनाची उदाहरणे वापरतो. सदस्य त्यांचे खाते कसे करतात यावर आधारित समाजाचे चित्र तयार
करतात. अशा प्रकारे, सरासरी व्यक्ती स्वतःचा इतिहासकार देखील असतो. पारंपारिक समाजशास्त्रज्ञांनी बनवलेल्या
समाजाच्या चित्रांमध्ये आणि मानववंशशास्त्रज्ञांच्या चित्रांमध्ये एथनोमेथोडॉलॉजिस्टला फारसा फरक दिसत नाही.

वांशिक पद्धतीवर टीका:

10/11
1. एथनोमेथोडॉलॉजीला पारंपारिक समाजशास्त्र किं वा "लोक समाजशास्त्र" म्हटले गेले आहे.
एथनोमेथोडॉलॉजिस्टच्या समीक्षकांनी असे म्हटले आहे की त्यांनी वर्णन के लेल्या समाजातील लोकांचे कोणतेही ध्येय
किं वा हेतू दिसत नाहीत.

2. अँथनी गिडन्स म्हणतात की "व्यावहारिक उद्दिष्टे किं वा स्वारस्यांचा पाठपुरावा" याबद्दल जास्त बोलले जात नाही.
एथनोमेथोडॉलॉजिस्ट हे स्पष्ट करत नाहीत की लोकांना त्यांच्या कामात काही विशिष्ट प्रकारे का वागायचे आहे किं वा
त्यांना का वागवायचे आहे. सामाजिक जगात शक्ती कशी कार्य करते किं वा लोक कसे वागतात यावर शक्तीच्या विविध
स्तरांवर कसा प्रभाव पडतो याचा फारसा विचार के ला जात नाही.

3. गोल्डनरने सांगितल्याप्रमाणे, गार्फि नके ल सामाजिक वास्तवाची व्याख्या आणि प्रस्थापित करण्याची प्रक्रिया
प्रतिस्पर्धी गटांच्या वास्तविकतेच्या व्याख्यांमधील संघर्ष म्हणून पाहत नाही. संस्थात्मकदृष्ट्या संरक्षित शक्तीच्या
फरकांमुळे जगाचा सामान्य ज्ञानाचा दृष्टिकोन कसा आकाराला आला आहे हेही तो पाहत नाही.

4. एथनोमेथोडॉलॉजिस्टवर टीका के ली गेली आहे की सदस्यांच्या लेखा प्रक्रिया विविध स्तरांच्या सामर्थ्यांसह
सामाजिक व्यवस्थेमध्ये के ल्या जातात हे तथ्य विचारात घेण्यात अपयशी ठरले आहे. अनेक ethnomethodologists
असे वाटते की लोक जे ओळखत नाहीत आणि स्पष्ट करू शकत नाहीत ते निरुपयोगी आहे. ते सुचवतात की जर
लोकांना गोष्टी आणि घटनांबद्दल माहिती नसेल, तर त्यांच्यावर त्याचा परिणाम होणार नाही. पण जॉन एच. गोल्डथोर्प
यांनी त्यांच्या वांशिक पद्धतीच्या टीके मध्ये एक अतिशय स्पष्ट मुद्दा मांडला आहे: “उदाहरणार्थ, बॉम्ब आणि नॅपलम खाली
उडत असल्यास, सदस्यांना विशिष्ट मार्गाने तोंड द्यावे लागत नाही किं वा त्यांच्यापासून मरावे लागत नाही. " साहजिकच,
सदस्य कसे वागतात ते बदलण्यासाठी त्यांना काही निर्बंधांची जाणीव असणे आवश्यक नाही. गोल्डथोर्प म्हणतात, वरील
के स वापरून, मृत्यू "एक अतिशय स्पष्ट मार्गाने परस्परसंवाद मर्यादित करते." शेवटी,

5. गिडन्स म्हटल्याप्रमाणे, "कोणत्याही वांशिक पद्धतीच्या खात्यात समान वैशिष्ट्ये असणे आवश्यक आहे जे सामान्य
कलाकारांच्या खात्यांमध्ये शोधण्याचा दावा करते." तर, पारंपारिक समाजशास्त्रज्ञ किं वा समाजातील इतर
सदस्यांप्रमाणेच, ethnomethodologists च्या लेखा पद्धती अभ्यासाचा विषय बनतात. सिद्धांततः, पैशाचा मागोवा
ठेवण्याची प्रक्रिया नेहमीच चालू असते. जर तुम्ही एथनोमेथोडॉलॉजिकल दृष्टीकोन त्याच्या टोकापर्यंत नेला तर याचा
अर्थ असा आहे की तुम्हाला काहीही कळू शकत नाही. त्याच्या त्रुटी असूनही, ethnomethodology काही
मनोरंजक प्रश्न विचारते.

11/11