TEORIJE DEMOKRATIJE I LJUDSKIH PRAVA

05.01.2024. godine

I MIDTERM ISPIT
Vanredni student
Ime i prezime: Adi Selman
Broj indeksa: 1/II-UPD-V/23
1. Koji su elementi, po Arendt, doveli do Drugog svjetskog rata? Kakva je njihova veza sa
pitanjem državljanstva i ljudskih prava? Pojasnite taj odnos, a zatim probajte odgovoriti i
na sljedeće potpitanje: - Prepoznajte li živost tih istih, pomenutih elemenata u
savremenom svijetu? Objasnite i povežite sa savremenim pitanjem državljanstva i
ljudskih prava:
Prvi svjetski rat ili Veliki rat kako ga mnogi nazivaju je nakon svog završetka uveliko promijenio
politički podij kada je u pitanju Evropa kao kontinent u kojem se u najvećoj mjeri i odigrao
sukob od 1914. do 1918. godine. Ogromne žrtve i vidljiva nemoć tadašnjih političkih struktura
su stvarali plodno tlo za društvene i političke promjene na kontinentu obilježenom sukobima,
političkim, socijalnim i ekonomskim izazovima koji je dodatno usložnjavao i Versajski
sporazum a koji je Njemačku kao nesumnjivo veliku evropsku silu stavio u podređen i težak
položaj u odnosu na druge velike sile poput Francuske i Velike Britanije. Takvo okruženje je
dovelo do snažnog antidemokratskog odnosno prodiktatorskog raspoloženja u čitavoj Evropi.
Ovu tezu potvrđuje i Arendt u svom djelu “Izvori totalitarizma” kada navodi: “Poslije Prvog
svjetskog rata Evropu je zapljusnuo snažan antidemokratski, prodiktatorski talas polutotalitarnih
i totalitarnih režima”. U ovom ozračju posebno je važan segment koji konstatuje Arendt da
“totalitarni pokreti ovise od puke sile brojeva te se totalitarni režimi čine nemogućim u zemljama
sa relativno malom populacijom”. Autorica nastavlja da “čak ni Njemački narod nije bio
dovoljno brojan da bi omogućio razvoj ovog novog oblika vlasti”. Sve navedeno je dovelo stanje
u Evropi u situaciju koju možemo posmatrati iz tri značajna aspekta. Negativne posljedice Prvog
svjetskog rata koje su se posebno reflektovale na Njemačku sa jedne strane. Raspad dotadašnjih
političkih struktura koje su svoj smisao sticale jedino ako narod pripada određenim grupama,
poput klasnog sistema koji se potpuno raspao u državama poput Njemačke sa druge strane.
Zaključno sa tendencijama tadašnjih polutotalitarnih vođa poput Adolfa Hitlera za razvojem
snažnog totalitarnog režima i širenjem uticaja što je dovelo do razvoja totalitarnih pokreta čiji cilj
je bio organizovanje masa. Takva pozicija u slučaju Njemačke je značila širenje teritorije i
pojavu kontinentalnog imperijalizma koja se u praksi mogla ostvariti isključivo nasilnim
akcijama, odnosno ratom.
Ovi elementi su doveli do stanja da nacistički režim kroz svoje alate, među kojima je značajnu
ulogu igrala propaganda i “gušenje glasa političkih protivnika”, uspješno organizuje mase koje
su do tada bile prilično politički nezainteresovane za političke procese. Kreirani su preduslovi za
razvoj klasičnog totalitarnog režima što je rezultiralo ekspanzijom Njemačke prvo prema
Austriji, zatim Poljskoj a onda i drugim dijelovima Evrope odnosno razvoju totalitarizma i
kontinentalnog imperijalizma u pravom smislu. Takvo ozračje je dovelo do početka Drugog
Svjetskog rata.
Totalitarizam je pojava koju karakteriše koncentracija moći u jednoj vlasti unutar koje se
organizuju mase kao puki brojevi a ne kao individue. Totalitarizam kakav je bio i u Njemačkoj
vodi ka dehumanizaciji građanina i oduzimanju osnovnih ljudskih prava. U praksi to se posebno
odnosilo na Jevreje, Rome kao i pripadnike drugih naroda koji nisu imali bilo kakva ljudska ili
građanska prava. U takvom sistemu građanin odnosno individua gubi svoju osnovnu ulogu a
prednost se daje ideologiji i poslušnosti u odnosu na prava i slobode pojedinca. Grčki filozof
Aristotel u svom djelu “Politika” općenito definiše “da je građanin onaj ko učestvuje u sudskoj i
političkoj vlasti” što u totalitarnim režimima nije slučaj te su samim tim ugrožena pitanja
državljanstva i ljudskih prava. Po Aristotelu “građanin je pojedinac koji aktivno učestvuje u
političkom životu zajednice” dok se “pravedan ustav zasniva na zakonima koji se podjednako
primjenjuju na sve”. Da bi se totalitarizam ostvario u punom obimu, odnosno posljedično
dehumanizovali određeni djelovi naroda sa tendencijom da se čitav narod pretvori u poslušnu
masu velikih brojeva svedenih na puke subjekte i objekte države potrebno je ostvariti određene
preduslove. Ti preduslovi se u prvom redu ogledaju kroz gubitak javnog prostora za političko
djelovanje i promišljanje o čemu govori i Arendt. Unutar totalitarnih režima ne postoji javno
mnijenje ili mogućnost neslaganja čime je i potencijalni građanski otpor kroz političku praksu
nemoguć ili sveden na minimum.
Iako je od događaja koji su predhodili Drugom svjetskom ratu ali i samog Drugog svjetskog rata
prošlo gotovo jedno stoljeće dehumanizacija građana kada je u pitanju pravo na državljanstvo ili
osiguravanje osnovnih ljudskih prava i danas je prisutna u velikoj mjeri. Iako danas postoje
međunarodno priznati dokumenti poput Opšte deklaracije o ljudskim pravima pitanja ljudskih
prava i državljanstva se nalaze u izazovnom periodu. Svakodnevne primjere za to vidimo u
događajima kao što su kontrola Izraela nad teritorijama Palestinske samouprave u kojima se
Palestincima onemogućuje pravo na državljanstvo u pravom smislu odnosno sloboda kretanja
unutar teritorije i izvan teritorije, pravo na zaštitu imovine i slično. Također, pravi primjer je i
agresija Izraela na pojas Gaze gdje se pred očima svijeta odvija potpuna dehumanizacija
stanovnika Gaze gotovo identična onoj kakvu je radio i sam Hitlerov totalitarni režim nad
Jevrejima u toku Drugog svjetskog rata. Ono što čini nevjerovatnu sličnost današnjeg vremena
sa vremenom najvećeg ljudskog stradanja kojeg karakterište Drugi svjetski rat je ponovni uspon
kontinentalnog imperijalizma uobličenog u moderne političke tokove u kojem se pred očima
svijeta vrši dehumanizacija ljudi, kršenje ljudskih prava bez ikvakve reakcije mehanizama na
globalnom nivou koji su dužni to zaustaviti. Nemoći nekadašnje Lige naroda da zaustavi
dehumanizaciju Jevreja, Roma i drugih naroda pred Drugi svjetski rat gotovo je identična nemoći
današnjih Ujedinjenih nacija kada je u pitanju odgovor na događaje poput onih u Kini kada su u
pitanju prava Rohinja ili migrantska kriza u Evropi gdje svakodnevno pristižu hiljade ljudi
kojima je oduzeto pravo na državljanstvo i onemogućena osnovna ljudska prava. Međunarodni
sud pravde u Hagu i drugi mehanizmi trenutno su samo nijemi posmatrači koji su posljednju
konkretnu reakciju imali gotovo prije 30 godina kada su djelovali na zaustavljanju i
procesuiranju sukoba i zločina u Ruandi i Bosni i Hercegovini. Kada je u pitanju sama Bosna i
Hercegovina trenutna dešavanja u državi također su usko povezana sa promišljanjima Arendt
kada je u pitanju razvoj totalitarlnih i polutotalitarnih režima koji dalje mogu proizvesti sukobe i
druge ozbiljne posljedice. Usvajanje Zakona o kriminalizaciji klevete predstavlja korak ka
potiskivanju javnog diskursa, gašenju javnog mnjenja i potencijalne kritike što je upravo odlika
režima o kojima govori autorica. Građani Bosne i Hercegovine nemaju podjednako pravo na
političku participaciju, ni pravo da budu kandidovani na određene nivoe vlasti. Samim tim pored
očiglednih kršenja ljudskih prava koji su u mnogim presudama i dokazani pred Evropskim
sudom za ljudska prava u Strazburu u praksi imamo pojavu da ni samo državljanstvo nije
podjednako vrijedno za sve građanke i građane Bosne i Hercegovine kada je u pitanju politička
participacija.
Uvidi Hannah Arendt nas motivišu da budemo na oprezu kada je u pitanju zaštita demokratskih
principa i ljudskih prava. Historijski kontekst u kojem su se razvijali totalitarni režimi, ponašale
mase kada je u pitanju politička participacija te izostajale pravovremene reakcije međunarodnih
institucija nas podsjeća na stanje u kojem se nalazimo danas. Pored globalnog i regionalni
koncept u kojem se nalazi Bosna i Hercegovina ništa nije u boljoj situaciji te se sa pravom
postavlja pitanje: Koje korake moramo poduzeti kao politički pismeni građani da bi dali doprinos
u spriječavanju stvaranja daljnjih preduslova koji su nekada doveli do globalne katastrofe?