FOTO’S NASA
Van maan tot komeet
RUIMTEVAART
Geslaagde
spannende
minuten voor
monstermissie
Marsrover Perseverance is geland op Mars.
Het is onderdeel van een meerjarige missie om
gesteentemonsters naar de aarde te brengen.
Door onze medewerker Bruno van Wayenburg
De skycrane met Perseverance.
M
aar liefst drie onbe-
mande ruimteschepen
kwamen deze maand
aan bij Mars: een van
de Arabische Emiraten,
een Chinese en een
Amerikaanse. De laatste neemt de eerste
stap in de moeilijkste van alle interplane-
taire missies: het ophalen van Marsge-
steente naar de aarde. Het is een lange
weg: de geplande aankomst van dat Mars-
gesteente op aarde is op zijn vroegst 2031.
Met de aankomst van de drie robotver-
kenners is het Marsreisseizoen voorlopig
weer afgesloten. Op 9 februari kwam Al
Amal (‘Hoop’) daar aan, de eerste Mars-
missie van de Arabische Emiraten. De dag
daarna arriveerde de ambitieuze Chinese
Marsmissie Tianwen-1, en deze donder-
dag zette de Amerikaanse Marskar Perse-
verance in een spannende landingsse-
quentie direct zijn wielen op de bodem
van de rode planeet.
Eerst moest de sonde met een begin-
snelheid van 20.000 kilometer per uur
afremmen met een hitteschild in de ijle
Marsatmosfeer, daarna volgde een afda-
ling per parachute. Het laatste stuk is Per-
severance afgetakeld met de beproefde
skycrane-techniek: de 1.025 kg wegende
Marskar werd aan kabels neergelaten on-
der een platform dat met stuwraketten
omhooggehouden werd. Alles verliep ge-
lukkig volgens plan in deze seven minutes
of terror, zoals de NASA het vooraf noem-
de. Maar als er iets mis was gegaan, zou
ingrijpen vanaf de aarde uitgesloten zijn
geweest, door de vertraging van zo’n tien
minuten in het radiocontact tussen Mars
en aarde.
IJle atmosfeer en klimaat
De drie missies tonen een oplopende am-
bitie en technisch kunnen. Al Amal, ge-
lanceerd door de Verenigde Arabische
Emiraten, is een orbiter, die vanuit een
baan om Mars de ijle atmosfeer en het kli-
maat van Mars onderzoekt.
Tianwen-1 betekent letterlijk ‘vragen
aan de hemel’, en is genoemd naar een
klassiek Chinees gedicht uit de derde
eeuw voor de jaartelling. Het is de eerste
Marsmissie van de steeds krachtiger
ruimtemacht China. Tianwen-1 is een
combinatie van een orbiter, een lander en
een Marskar, die op zijn vroegst in mei dit
jaar een landingspoging gaan doen. Intus-
sen stuurde de orbiter al wel een selfie
vanuit een baan om de planeet.
De Marskar Perseverance is alweer de
vijfde NASA-Marskar, sinds de kleine So-
journer in 1997 op Mars landde. De laat-
ste, Curiosity, die in 2012 landde, is nog
altijd actief op de planeet. Perseverance
maakt nu een begin met wat beschouwd
wordt als de moeilijkste, maar ook weten-
schappelijk belangrijkste soort interpla-
netaire missie: een sample return, waarbij
uiteindelijk gesteente van Mars terugge-
bracht wordt naar de aarde.
„Het is een lang gekoesterde droom om
een missie naar Mars te hebben, en dan
gesteente op te halen”, zegt Thomas Kruij-
er, hoogleraar aan het Leibniz-Institut für
Evolutions- und Biodiversitätsforschung
in Berlijn. Kruijer is specialist in het on-
derzoek van buitenaardse gesteenten,
waaronder bijvoorbeeld ook meteorieten.
Ruimtesondes zoals Perseverance be-
vatten steeds krachtiger chemische en
natuurkundige analyse-apparatuur, zegt
Kruijer, maar sommige typen analyse zijn
toch eigenlijk alleen goed te doen met de
apparatuur die beschikbaar is op aarde.
Zulke metingen zijn bijvoorbeeld de ana-
lyse van isotopen: de verschillende vari-
anten van chemische elementen. Kruijer:
„De verhouding tussen verschillende iso-
topen kan iets zeggen over de herkomst
van gesteenten, en over het moment dat
ze gevormd zijn. Dan gaat het om ver-
schillen van zeven cijfers achter de kom-
ma.” Dat is alleen haalbaar met een mas-
saspectrometer, een instrument dat niet
goed in een Mars-sonde te proppen valt.
Steeds gevoeliger technieken
Een bijkomend voordeel van het naar aar-
de brengen van Marsgesteente is dat je
steeds nieuw onderzoek kunt blijven
doen, en ook is het gemakkelijker om be-
staand onderzoek te reproduceren. Kruij-
er: „De Maanstenen van het Apollopro-
ject worden nog altijd onderzocht, met
nieuwe en steeds gevoeliger technieken.”
Kruijer is specialist in de vorming van
het zonnestelsel uit een schijf van stof en
gas rond de zon. Hij kijkt uit naar de
komst van Marsstenen. „Ik zou zelf eerst
denken aan precieze dateringen van geo-
logische processen, die inzichten bieden
in de vroegste ontstaansgeschiedenis van
Mars, meer dan 4,5 miljard jaar geleden.”
Vragen van andere onderzoekers gaan
over het water op Mars. Ooit was er stro-
mend water op deze planeet, maar dit is
zo’n 3,5 miljard jaar geleden verdwenen.
Daarmee samen hangt de vraag of er op
onze buurplaneet ooit leven was of mis-
schien zelfs nog is, bijvoorbeeld in over-
gebleven ondergrondse waterbellen. Op
aarde zijn zelfs in de droogste woestijn-
grond microscopische sporen van bacte-
riën gevonden.
Japan pionierde al
Het is te veel eer om Perseverance de eer-
ste gerobotiseerde sample return-missie
van dit zonnestelsel te noemen, want bij-
voorbeeld Japan pionierde al in het terug-
brengen van stof van planetoïden. Maar
de Marskar gaat wel het begin maken van
een reeks missies die rond 2031 de eerste
Marsstenen op aarde moeten bezorgen.
Grotendeels is Perseverance een upgra-
de van Curiosity, de succesvolle Marskar
die nog altijd rondrijdt. Dezelfde skycra-
ne-landing, hetzelfde zeswielige ontwerp
(alleen de wielen zijn wat verstevigd na-
dat Curiosity wielschade had opgelopen).
En er zijn vergelijkbare meetinstrumen-
ten aan boord: krachtige camera’s, spec-
trometers, een weerstation. Ook is er weer
een laser aan boord die gesteenten van
een afstand kan smelten, waarna de op-
stijgende dampen geanalyseerd worden.
Zoals wel vaker stelt NASA nu voor het
eerst echt serieus te gaan zoeken naar
sporen van organische moleculen, dus le-
ven, en voor die claim is ook wel wat te
zeggen: de nieuwe Raman-spectrometer
is uitermate geschikt voor het opsporen
van organische moleculen. Ook is er voor
het eerst een grondradar aan boord, die
tot tien meter diepte bellen met water in
de Marsbodem moet gaan detecteren.
Een opmaat voor een bemand Mars-be-
zoek is een apparaatje dat zuurstof moet
maken uit het koolstofdioxide van de
Marsatmosfeer. Als dat lukt, betekent dat
dat Mars-reizigers hun zuurstof lokaal
kunnen produceren. Voor het eerst zijn er
ook twee microfoons aan boord om Mars
te kunnen horen.
Achterlaten in depots
Maar volkomen nieuw en ronduit de
spectaculairste vracht is Ingenuity, een
1,8 kilo zware helikopter met twee rotors
van 1,2 meter diameter, die bij wijze van
experiment de eerste buitenaardse heli-
koptervlucht moet gaan maken.
Een subtiel maar belangrijk verschil
met zijn voorgangers is dat Perseverance
gesteentemonsters niet zelf zal onderzoe-
ken, maar in buisjes zal stoppen en in een
paar depots zal achterlaten op het opper-
vlak van Mars. Die buisjes moeten later
worden opgehaald door de Sample Fetch
Rover, een relatief eenvoudig Europees
Mars-karretje dat in 2026 of 2028 gelan-
ceerd moet worden. Samen met dat kar-
retje vertrekt dan ook een lanceerplat-
form, compleet met een manshoge raket.
Nadat het karretje daar de opgehaalde
buisjes heeft afgeleverd, moet dat plat-
Het eerste beeld form zichzelf naar een baan om Mars lan-
dat Perseveran- ceren. Daar zal de capsule, ter grootte van
ce heeft ge- een basketbal, dan worden opgepikt door
stuurd (links) en een Earth Return Orbiter, de derde Mars-
blijdschap bij het missie van dit sample return-project, die
team van NASA, vervolgens terugkeert naar huis.
donderdag. Op zijn vroegst in 2031 moet de door de
Earth Return Orbiter afgeworpen capsule
met Marsgesteenten landen in de woestijn
van Utah. Zónder remparachute: capsule
en buisjes zijn ontworpen om een inslag
onbeschadigd te overleven. Om besmet-
ting van de monsters door aardse bacte-
riën en ook besmetting van de aarde door
eventuele Marsbacteriën te voorkomen,
worden de buisjes geopend en onderzocht
in een nog te bouwen cleanroom.
Omslachtig en riskant
Zo is Perseverance de eerste, bescheiden,
stap in een complexe, drie missies omvat-
tende sample return-missie naar Mars, die
op het eerste gezicht omslachtig en ris-
kant lijkt. Waarom monsters verzamelen
en vervolgens laten liggen? Waarom twee
karretjes in plaats van één? De opzet
wordt wat logischer als je Perseverance
ziet als een verkenner met uitstekende
zintuigen maar een mogelijk beperkte le-
vensduur. Nummer twee, de Fetch Rover,
hoeft alleen de buisjes op te halen. En
mocht dat niet lukken, dan is er een kans
dat Perseverance het zelf nog kan. Zo
worden de kosten en de risico’s gespreid,
en ook de technologie-ontwikkeling. Het
precieze ontwerp en de financiering van
de Amerikaans-Europese vervolgmissies
staan ook nog niet vast.
Ook China heeft een Mars-sample re-
turn-missie aangekondigd. Het plan is om
dit te klaren met één missie, tegen de ja-
ren dertig te lanceren. Tianwen-1 is hier-
op alleen een voorbereiding in de zin dat
de orbiter landingsplaatsen moet verken-
nen. Verder hebben de Chinese lander en
het karretje ook een uitgebreide uitrus-
ting van meetinstrumenten, zoals spec-
trometers, camera’s om geologie, kli-
maat, weer en sporen van water te onder-
zoeken, plus óók een grondradar voor de
zoektocht naar water.
Tianwen-1 moet nog landen, het meest
riskante gedeelte van de vlucht, maar ook
voor Perseverance is succes niet gegaran-
Het is deerd. Tientallen missies mislukten al op
Mars. Vorige maand nog werd bekend dat
een lang het een Duitse robot-‘mol’ niet gelukt is
gekoesterde om zich in te graven in de Marsbodem.
Deze sonde, meegelift op NASA’s Insight
droom om Lander die in 2018 landde, had metingen
gesteente moeten doen in de Marsbodem. Maar het
op te halen ding kwam niet verder dan drie centime-
ter de Marsgrond in, ondanks 500 roboti-
Thomas Kruijer sche hamerslagen.
hoogleraar aan Zo gemakkelijk als een geslaagde mis-
het Leibniz- sie kan lijken, zo gemakkelijk kan een
Institut in Berlijn mislukking zijn op Mars.
Eerder opgehaalde
monsters
De maan De Apollo-astronauten wa-
ren getraind als geologen en brach-
ten ruim 382 kilogram mee aan steen-
gruis (foto hierboven) van het maan-
oppervlak, die nog altijd onderzocht
wordt (en inmiddels niet meer uitge-
deeld als internationaal relatiege-
schenk). De Loena-maanlanders van
de Sovjet-Unie haalden ook nog een
paar ons op, en in december 2020
bracht de Chinese Chang’e 5 onge-
veer twee kilogram maansteen terug.
Zonnewind De Amerikaanse sonde
Genesis vloog door de zonnewind,
de stroom van deeltjes die de zon uit-
blaast, en ving een paar deeltjes op in
collectoren. Bij het terugkeren naar
de aarde in 2004 stortte de capsule
neer. De monsters waren vervuild,
maar de zonnewinddeeltjes bleken
later toch te isoleren.
Asteroïde Itokawa De Japanse ruim-
tesonde Hayabusa, ‘slechtvalk’, land-
de in 2005 tot twee keer toe op de as-
teroïde 25143 Itokawa. Door techni-
sche problemen mislukte het nemen
van monsters, maar na terugkeer ble-
ken er toch zo’n 1.500 opgestoven
stofdeeltjes in de monsterruimte te
zitten.
Komeet Wild 2 In 2006 keerde de
NASA-sonde Stardust terug met zo’n
miljoen gruisdeeltjes uit de staart van
de komeet Wild 2. Stardust was daar-
doorheen gevlogen, en had de deel-
tjes opgevangen met collectoren van
het het ultralichte aerogel.
Asteroïde Ryugu Japan waagde in
2014 een nieuwe poging op de as-
teroïde 162173 Ryugu met de sonde
Hayabusa2. De missie schoot twee
kogels af op het oppervlak om ook
dieper liggend gesteente te kunnen
bemonsteren. In december 2020 arri-
veerde een capsule met 5 gram as-
teroïde in Australië.
Asteroïde Bennu De NASA-missie
OSIRIS-REx haalde in oktober 2020
400 gram tot 1 kg gruis op van de as-
teroïde 101955 Bennu. De sonde
wacht nog op het goede moment om
aan de terugreis te beginnen, en
wordt in 2023 op aarde verwacht.
De Marsmaan Phobos In 2015 ont-
hulde Japan plannen voor een sam-
ple- return-missie naar de Marsmaan
Phobos, gebaseerd op de succesvol-
le Hayabusa-sondes.
 Ruimtevaart
Missie om
stenen op te
halen van Mars