ΔΙΕΚ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ: Βοηθός Βρεφονηπιοκόμων, Μάθημα: Εξελικτική Ψυχολογία

Εξάμηνο: Α’ (1ο Τμήμα), 5ο Μάθημα, 08/11/2016

2. ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Γνωστική – Γενετική Κατεύθυνση

O Piaget ενδιαφέρεται όχι για τι ποια γνωστικά προβλήματα μπορεί να επιλύσει το παιδί
σε κάθε ηλικία, αλλά για το πώς, τους γνωστικούς κανόνες που χρησιμοποιεί το παιδί για την
επίλυση προβλημάτων σε κάθε ηλικία. Υποστηρίζει ότι μια θεμελιώδης ιδιότητα κάθε
ζώντος οργανισμού, επομένως και του παιδιού, είναι η τάση να διατηρεί μια
ισορροπία ανάμεσα στον οργανισμό και στο περιβάλλον. Η τάση αυτή που την ονομάζει
τάση για προσαρμογή, παραμένει σταθερή και αμείωτη σε όλη την διάρκεια της εξέλιξης
ενός ανθρώπου και καθορίζει το είδος της αλληλεπίδρασης μεταξύ του ατόμου και του
περιβάλλοντός του.
Οι ενέργειες που καθορίζουν το είδος της αλληλεπίδρασης μεταξύ του ατόμου και του
περιβάλλοντός του είναι η αφομοίωση και η συμμόρφωση. Η αφομοίωση είναι η
λειτουργία με την οποία το άτομο ενσωματώνει τα αντιληπτικά δεδομένα σε
προϋπάρχουσες νοητικές δομές. Συμμόρφωση είναι η λειτουργία με την οποία το
άτομο τροποποιεί τις υπάρχουσες νοητικές δομές ώστε να μπορεί να κατανοεί τα δεδομένα
της εμπειρίας. Οι δύο αυτές λειτουργίες είναι παρούσες σε όλη την διάρκεια της
ανάπτυξης και δημιουργούν κάθε φορά μια ισορροπία.
Η αφομοίωση και η συμμόρφωση στηρίζονται σε προϋπάρχουσες νοητικές δομές, τα
γνωστικά σχήματα. Τα σχήματα αυτά είναι μονάδες μάθησης και επικοινωνίας, όπως οι
συνεξαρτήσεις των συμπεριφοριστών (πχ. Ερέθισμα  Αντίδραση). Για παράδειγμα, οι
βασικές μονάδες μάθησης του νεογέννητου, οι αντανακλαστικές κινήσεις (κίνηση χεριών,
ρυθμός αναπνοής), θα μετασχηματιστούν μέσω της αφομοίωσης και της συμμόρφωσης σε
πολύπλοκα γνωστικά σχήματα, τους νοητικούς συλλογισμούς.
Η οντογενετική πορεία της ανάπτυξης ενός ανθρώπου, είναι μια σειρά από διαχρονικές
μορφές ισορροπίας, τα λεγόμενα στάδια. Τα στάδια αυτά ακολουθούν μια σταθερή διαδοχή,
η χρονική όμως έκταση (έναρξη και λήξη ) κάθε σταδίου παρουσιάζει μία σχετική διακύμανση
από άτομο σε άτομο. Μια σειρά από στάδια που έχουν κοινά χαρακτηριστικά συμπεριφοράς
συντελούν μια περίοδο ανάπτυξης. Ο Piaget χωρίζει την πορεία που ακολουθεί η
οντογενετική ανάπτυξη της νόησης σε τέσσερις βασικές περιόδους. Στις περιόδους αυτές
το παιδί προχωρεί από την απόλυτη κυριαρχία της κατ΄ αίσθηση αντίληψης , στο στάδιο που
τα εμπειρικά δεδομένα αναπαριστώνται με εσωτερικούς συμβολισμούς και βαθμιαία
στο στάδιο όπου διαμορφώνονται κανόνες και αρχές λογικής οι οποίοι θεωρούνται πιο
αξιόπιστοι από την ίδια την εμπειρία.

Περίοδοι ανάπτυξης της νόησης κατά τον Piaget

1. Αισθησιοκινητική περίοδος (0-2 χρονών)
Η γνωστική λειτουργία είναι πραξιακή και στηρίζεται σε αισθητηριακές και κινητικές
δραστηριότητες. Το άτομο αδυνατεί να αναπαραστήσει εσωτερικά τον εξωτερικό κόσμο και
χρησιμοποιεί μία αναγνωριστική μνήμη. Η κατανόηση του κόσμου στηρίζεται στην άμεση
τοποχρονική επαφή με τα υλικά αντικείμενα και τις ενέργειες που σχετίζονται με αυτά στο
άμεσο χωροχρονικό περιβάλλον. Για την επίλυση ενός προβλήματος το άτομο στηρίζεται
αποκλειστικά σε ό, τι αντιλαμβάνεται με τις αισθήσεις του, την κίνηση του σώματός του και τα
υλικά αντικείμενα στο άμεσο περιβάλλον.
2. Προσυλλογιστική περίοδος (3-6 χρονών)
Με τη βοήθεια της γλώσσας, εμφανίζεται η συμβολική λειτουργία, η αναπαράσταση του
εξωτερικού κόσμου με εσωτερικές πνευματικές εικόνες και δραστηριοποιείται η ανακλητική
μνήμη. Το άτομο μπορεί να χρησιμοποιεί γεγονότα που δε συμβαίνουν αναγκαστικά στο
«παρόν και στο εδώ», αλλά και να προχωρεί σε χειρισμό αντικειμένων με εσωτερική
αναπαράσταση των πνευματικών τους απεικονίσεων. Αλλά οι πνευματικές εικόνες και οι
εσωτερικές απεικονίσεις δεν έχουν συνέπεια και σταθερότητα. Η σκέψη κυριαρχείται από
εγωκεντρισμό (ερμηνεία του κόσμου με βάση την προσωπική του σκοπιά) και κινείται με
μεταγωγική σκέψη (μερικό  μερικό).
 Περίοδος Προεννοιολογικής σκέψης (3-4 χρονών)
  Περίοδος Διαισθητικής σκέψης (5-6 χρονών)
3. Συγκεκριμένη σκέψη (7-11 χρονών)
Η γνωστική λειτουργία σε νοητικές πράξεις και συλλογισμούς που ανταποκρίνονται στους
κανόνες της κοινής λογικής (κατηγοριοποίηση, οριοθέτηση, αρίθμηση), και οι οποίες
αναφέρονται σε συγκεκριμένα πράματα και στο άμεσο παρόν. Οι συλλογισμοί είναι εμπειρικοί
και επαγωγικοί και δεν αποτελούν ενιαίο σύστημα, αλλά είναι απομονωμένοι και ασύνδετοι. Η
σκέψη είναι προσκολλημένη στο άμεσο και συγκεκριμένο.
4. Αφαιρετική σκέψη (12-16 χρονών)
Η νόηση / σκέψη στηρίζεται σε προτάσεις που η αλήθεια τους κρίνεται με βάση την καθαρά
λογική τους δομή. Το άτομο μπορεί να χρησιμοποιεί τον υποθετικό-παραγωγικό συλλογισμό,
χωρίς να αναφέρεται στα άμεσα γεγονότα. Εμφανίζεται στα χρόνια της εφηβείας και
διαφαίνεται στην έντονη κριτική στάση του εφήβου, στο ενδιαφέρον του για τη διατύπωση
θεωριών και στην προσήλωσή του στο μέλλον.

Κατά τον Piaget, η γνώση είναι αποτέλεσμα μιας ενεργούς διαδικασίας, μιας επενέργειας του
ατόμου επάνω στα πράματα. Ενώ τα ενδογενή δεδομένα – κληρονομικότητα, θεωρούνται
πρωταρχικής σημασίας για τη γνωστική ανάπτυξη, μεγάλη σπουδαιότητα αποδίδεται και στις
εξωτερικές επιδράσεις, πχ. ενθάρρυνση, παροχή ποικίλων και διαφορετικών εμπειριών.

Κοινωνικό-πολιτισμική κατεύθυνση

Στα μέλη της κάθε κοινωνίας, επιβάλλονται κάποια πρότυπα συμπεριφοράς. Για να γίνει το
άτομο αποδεκτό από την κοινωνική ομάδα, αναγκάζεται να συμμορφωθεί προς τα πρότυπα
αυτά, με αποτέλεσμα, μέρος της συμπεριφοράς του να καθορίζεται από τα πρότυπα αυτά και
κατ’ επέκταση από τις κοινωνικές συνθήκες. Ο βιολογικός παράγοντας δεν αγνοείται, αλλά οι
κοινωνικές συνθήκες παρεμβαίνουν στο βιολογικό παράγοντα και τον διαμορφώνουν
επιλεκτικά. Η ανάπτυξη είναι μία συνάρτηση ποικίλων παραγόντων – βιολογικών,
κοινωνικών, πολιτισμικών και ψυχολογικών – και μία πλήρης κατανόηση του παιδιού απαιτεί
μελέτη από όλες αυτές τις διαφορετικές πλευρές.

Εξελικτικά επιτεύγματα

Με βάση τη βιολογική ωριμότητα και τις κοινωνικές επιδράσεις, έχει γίνει προσπάθεια να
καθοριστεί τι μπορεί και πρέπει να επιτύχει το αναπτυσσόμενο άτομο στις διάφορες
περιόδους της ζωής (γνώσεις, δεξιότητες, κοινωνικές σχέσεις και ενδοπροσωπικές μορφές
προσαρμογής τις οποίες πρέπει να κατακτήσει και να πραγματώσει το άτομο σε κάθε
αναπτυξιακή περίοδο). Για κάθε μία περίοδο της ζωής και με βάση τις εκάστοτε
ψυχοκοινωνικές απαιτήσεις έχουν διαμορφωθεί πίνακες με τα εξελικτικά επιτεύγματα. Για
παράδειγμα στη βρεφική και νηπιακή ηλικία, το άτομο πρέπει να κατακτήσει τα εξής εξελικτικά
επιτεύγματα: να μάθει να περπατά, να λαμβάνει στερεά τροφή, να αποκτήσει έλεγχο
σφιγκτήρων, να μάθει να μιλά, να συνδέει τον εαυτό του συναισθηματικά με τους γονείς του
και με άλλα πρόσωπα του οικογενειακού περιβάλλοντος, να αποκτήσει απλές έννοιες για τη
φυσική και κοινωνική πραγματικότητα, να χρησιμοποιεί τη μητρική γλώσσα. Στην εφηβεία
καλείται να αποδεκτεί τη νέα μορφή του σώματός του μετά από τις βιοσωματικές αλλαγές της
ήβης και να χρησιμοποιεί τις σωματικές και ψυχοκινητικές δυνατότητές του αποτελεσματικά,
να διαμορφώσει ετερόφυλη σχέση και να αποδεχθεί τον κοινωνικό ρόλο του φύλου του, να
επιλέξει ένα επάγγελμα με προοπτική για οικονομική ανεξαρτησία και προετοιμασία για την
άσκηση του επαγγέλματος, να αποκτήσει συναισθηματική αυτονομία από τους γονείς και τους
άλλους ενήλικες, κτλ.
Αν το άτομο πραγματώνει με επιτυχία τα εξελικτικά επιτεύγματα σε κάθε φάση της ζωής του,
μπορεί να βιώσει την προσωπική ευτυχία και εξασφαλίζει έτσι την προϋπόθεση για την
πραγμάτωση των εξελικτικών απαιτήσεων της επόμενης περιόδου.