34567

N O B E M BWA 2 0 2 3

KAONGORA IBUKIN TE REIREI:

TIANUARE 8–BEBERUARE 4, 2024
KAONGORA
IBUKIN TE REIREI 46
ANENE 3
Korakorara, Ara
Kantaninga, Ara Mwioko
KANOANA
E na maroroakinaki n te
kaongora aei aron Iehova
ni karaui nanora bwa e na
boni koro nanon ana berita
ibukin te Bwaretaiti. Ni ka-
toatai are ti tibwaa te ka-
raunano aei nakoia tabe-
mwaang, ti a kakorakoraa
iai iroura onimakinan ana
berita nako Iehova.
2
E Karaui Nanora Iehova Bwa
E na Karika te Aonnaba Aei
Bwa te Bwaretaiti
“Ane e ukoukora te kakabwaia i bon ibukina n te aonnaba, ao e na
kakabwaiaaki iroun te Atua ae nibwan te koaua.”—ITA. 65:16.
E TAEKINNA te burabeti are Itaia bwa Iehova bon “te Atua
ae nibwan te koaua.” Te taeka are rairaki bwa “koaua” e na-
nonaki raoi iai “amen.” (Ita. 65:16, kbn.) Te taeka ae “amen”
e nanona “ngaia anne,” ke “boni ngaia.” Ngkana e kabonga-
naaki te taeka ae “amen” n te Baibara n irekereke ma Iehova
ke Iesu, e kamatoaaki iai bwa e boni koaua te bwai ane e tae-
kinaki. Ngaia are aio raoi te bae nanonna Itaia nakoia raona
n I-Iteraera: E boni kona n onimakinaki te baere e taekinna
Iehova. E a tia ni kaota koauan anne Iehova n arona ni kaka-
koroi bukin ana berita nako.
2 Ti kona n onimakina ana berita Iehova ibukin taai aika
imwaira? E kaania 800 te ririki imwin ana tai Itaia, ao e a ka-
bwarabwaraa te abotoro Bauro bukina ngkai a kona n onima-
kinaki ana berita nako te Atua. E kangai Bauro: “E aki kona ni
kewe . . . te Atua.” (Ebera 6:18) N aron te koburake n ran teu-
ana ae e aki kona ni karekea te ran ae mam ao ae tarika, ai
aron naba Iehova are Nibwan te koaua, bwa e aki kona n tae-
kina te kewe. Ti kona n onimakin raoi baike e taekin Iehova,
n ikotaki naba ma ana berita ibukin taai aika imwaira. N te
kaongora aei ao ti na rinanoi titiraki aikai: Tera are e beri-
tanna Iehova bwa e na anganira n taai aika imwaira? Ao e ka-
ngaa ni karaui nanora Iehova bwa e na boni koro nanon ana
berita?
1. Tera are e taekinna te burabeti are Itaia nakoia raona n I-Iteraera?
2. Bukin tera bwa ti kona n onimakin ana berita nako Iehova ni kaineti ma taai
aika imwaira, ao baikara titiraki aika ti na rinanoi?
 TERA AE E A TIA NI BERITANNA IEHOVA?
3 E rangi ni kakawaki te berita ae ti na rina-
nona aei, irouia ana toro te Atua ni katobibia
te aonnaba. (Wareka Te Kaotioti 21:3, 4.) E
beritana Iehova te tai are “e nang akea riki te
mate, ke te nanokawaki ke te tang ke te mara-
ki.” A bati i buakora aika kakabongana te ro-
ngorongo ae karaunano man te Baibara aei
ae ibukin te Bwaretaiti, ngkana a uarongo-
rongo nakoia tabemwaang. Tera aia kaeka ta-
beman aomata ngkana ti kaota nakoia te be-
rita aei? A bae ni kangai, “E a boni kangaanga
kakoauaan ae a na koro nanoia.”
4 Ni koauana ngke E kaira te abotoro Ioane
n taamneina Iehova bwa e na korea te berita
ae te maiu n te Bwaretaiti, E ataia ae ti na ta-
taekina te kantaninga aei nakoia aomata ni
boong aikai ngkana ti uarongorongoa te Tau-
taeka n Uea. E a kaman ataia naba Iehova ae
a na bati aika e na kangaanga irouia kako-
auaan te berita ibukini “baika boou.” (Ita.
42:9; 60:2; 2Kor. 4:3, 4) Mangaia are ti na ka-
ngaa ni karaui nanoia tabemwaang ao boni
ngaira naba, ae a na boni koro nanoni kaka-
bwaia ake n Te Kaotioti 21:3, 4? E aki tii tae-
kina ana berita ae karaunano aei Iehova, ma
e kaotii naba bukia ngkai ti riai n onimakinna.
Baikara bukina aika e kaotii?
E KAMATOAA IEHOVA BWA A NA
BONI KORO NANON ANA BERITA
5 Mani warekani kiibu aika imwina ao ti a
nori iai bukina aika ti kona n onimakina
iai ana berita Iehova ibukin te Bwaretaiti.
3. (a) Tera te berita ae rangi ni kakawaki irouia ana toro
te Atua? (Te Kaotioti 21:3, 4) (b) Tera aia kaeka tabeman
ngkana ti kaota te berita aei nakoia?
4. (a) Tera ae e ataia Iehova ao ni kaman noria? (b) Tera
riki ae e karaoia Iehova irarikin taekinan ana berita?
5. Baikara bukina ae ti kona iai n onimakina ana berita te
Atua ibukin te Bwaretaiti, ao ti karekei ia?
E kangai: “E taku Teuare tekateka i aon
te kaintokanuea: ‘Noria! I a kabooui bwaai
ni kabane.’ Ao e a manga kangai: ‘Korei,
bwa a kakaonimaki taeka aikai ao a koaua.’
Ao e taku nakoiu: ‘A a tia! Boni ngai te
Arebwa ao te Omeka, te moa ao te toki.’ ”
—TeKao. 21:5, 6a.
6 Bukin tera bwa e kakorakoraaki onimaki-
nan ana berita te Atua iroura mani kibun te
Baibara aikai? E taekinaki ae kangai n te boki
ae te Revelation Climax ibukini kiibu aikai: “Ai
aron ae e a tiainaa Iehova te boraraoi, are e a
karaua iai nanoia aomata aika kakaonimaki,
bwa E na boni kakoroa nanon ana berita.”1 E
koreaki ana berita te Atua aei n Te Kaotioti
21:3, 4. Ma ni kibuna 5 ao 6, ti a nora iai ana
tiaaina Iehova, are e a kamatoaa iai koauan
ana berita aei. Ti na neneri ngkai ana taeka
Iehova ake e kamanenai ae oti iai bwa ti boni
kona n onimakinna.
7 E moanaki kibuna 5 ni kangai: “E taku Te-
uare tekateka i aon te kaintokanuea.” (Te-
Kao. 21:5a) A kaoti taeka aikai tii tenua te tai
n te boki ae Te Kaotioti ngke e taetae Ieho-
va n te miitara, ao aei teuana mai buakona.
Ngaia are bon tiaki te anera, ke Iesu are e a
tia ni kautaki, ae e kamatoaa te berita aei ma
bon Iehova! E oti ngkanne bwa a boni kona n
onimakinaki taeka ake imwina. Bukin tera?
Ibukina bwa e “aki kona ni kewe” Iehova.
(Tit. 1:2) E oti man te kibuntaeka anne bwa
taeka ake ti wareki n Te Kaotioti 21:5, 6 a boni
kona n onimakinaki.
1 Nora te boki ae Revelation—Its Grand Climax At Hand! i. 303-
304, bar. 8-9.
6. Bukin tera ngkai karaunano aika n Te Kaotioti 21:
5, 6 a kakorakoraa iroura onimakinan ana berita te
Atua?
7. Antai are e taetae ni moan te kibu 5, ao bukin tera
ngkai e rangi ni kakawaki?
NOBEMBWA 2023 3
 “NORIA! I A KABOOUI BWAAI NI KABANE”
Ti na iangoa ngkai te taeka ae “Noria!”
8 ka iai ae e na kabooui bwaai Iehova. Noria
(TeKao. 21:5) Te taeka ni Kuriiti ae rairaki
bwa “noria!” e okioki kabonganaana n te boki
ae Te Kaotioti. E taekinaki n te boki teuana
bwa e kakabonganaaki te kanikina ae te mimi
bwa “kairan ana iango te tia wareware nakon
te baere e na taekinaki imwina.” Tera ae e
taekinaki imwin te kanikina ae te mimi? Ana
taeka te Atua ae kangai: “I a kabooui bwaai ni
kabane.” E koaua ae e taekini bitaki ibukin
taai aika imwaira Iehova, ma irouna e boni
koaua raoi te berita aei, ngaia are e taekinna
n aron ae a a tia n riki.—Wareka Itaia 46:10.
9 Ti na rinanon ngkai te kibuntaeka ane n
Te Kaotioti 21:5, ae kangai: “Kabooui bwaai
ni kabane.” Ni mwakoron te Baibara aei, ao e
kaineti te kibuntaeka anne ma ana mwakuri
Iehova aika uoua, ae oneakini bwaai ao ma-
nga kaokaia. Te moan, tera ae e na onikia Ie-
hova? Ti wareka ae kangai n Te Kaotioti 21:1:
“E a tia ni mauna karawa nikawai ao te aonna-
ba nikawai.” E kaineti “karawa nikawai” na-
kon taian tautaeka aika kairiraki iroun Tatan
ma ana taimonio. (Mat. 4:8, 9; 1Ioa. 5:19) N
aron ae kakabonganaaki n te Baibara, e kona
“te aonnaba” ni kaineti ma kaaina. (KBwaai
11:1; TaiAre. 96:1) Ngaia are “te aonnaba ni-
kawai” e kaineti ma aomata aika buakaka ni
boong aikai. E na aki tii bita ke ni kanakoraoa
“karawa” ao “te aonnaba” ae ngkai Iehova,
ma e na taeianako raoi n arona n onei mwia.
E na onea mwini karawa ae ngkai ao te aonna-
ba ae ngkai ni “karawa ae boou ao te aonna-
ba ae boou,” ae kaineti ma te tautaeka ae
boou ao aomata aika raoiroi.
8. E kangaa Iehova ni katuruturua raoi koauan ana beri-
ta? (Itaia 46:10)
9. (a) Tera ana mwakuri Iehova aika uoua ae oti n te ki-
buntaeka ae “kabooui bwaai ni kabane”? (b) Tera ae e na
riki nakoni “karawa” ao te “aonnaba” ae ngkai?
4 TE TAUA-N-TANTANI
10 Imwina riki n Te Kaotioti 21:5, ao ti ware-
bwa e aki kangai Iehova, “I a karaoi bwaai ni
kabane aika boou.” Ma e kangai: “I a kabooui
bwaai ni kabane.” E na kabooua te aonnaba
ao aomata Iehova n arona ni kairiia nakon
te kororaoi. N aron are e a kaman taekinna
Itaia, e na riki bwa kaanga te onnaroka are
Eten te aonnaba aei ni kabutaa. E na kaboo-
uira naba n arona ni kamarurungira ngaira n
tatabemanira nako. A nang kamarurungaki
aika mwauku, aika mataki, ao aika bonotani-
nga, ao a na kautaki naba maate.—Ita. 25:8;
35:1-7.
“A KAKAONIMAKI TAEKA AIKAI
AO A KOAUA. . . . A A TIA!”
11 Tera riki ana taeka te Atua ae kamatoaaki
iai bwa ti boni kona n onimakinna? E kangai
Iehova nakon Ioane: “Korei, bwa a kakaoni-
maki taeka aikai ao a koaua.” (TeKao. 21:5) E
aki tii tua Iehova ae kangai, “korei.” Ma e
kaota naba bukina. E taku: “Bwa a kakaoni-
maki taeka aikai ao a koaua,” ae nanon anne
bwa a boni kona n onimakinaki ana taeka te
Atua ao a eti raoi. Ti kakaitau n ongeaban Io-
ane ngke e tuangaki bwa e na “korei.” Ti a
kona ngkai ni wareka ana berita te Atua ibu-
kin te Bwaretaiti, ao ni kananoa ara iango i
aoni kakabwaia aika tamaroa aika imwaira.
12 Tera ae e taekinna riki imwina te Atua? “A
a tia!” (TeKao. 21:6) E a taetae ngkai Iehova
n aron ae bwaai ni kabane ake e taekin ibukin
te berita ae te Bwaretaiti, a a tia n riki. Ao e
bon tau n taetae n aron anne ibukina bwa
bon akea ae kona n tukia mani kakororaoan
ana kantaninga. Iai riki te bwai ae e taekinna
10. Tera ae e na kabooua Iehova?
11. Tera are tua Iehova nakon Ioane, ao bukin tera?
12. Bukin tera bwa e bon tau Iehova n taekina aei: “A
a tia!”
 AREBWA OMEKA

Te Babaire ae Kanoan Atam ao

te Kaboomwi Ewa Aika Raoiroi

Ngkana e moana karaoan te bwai teuana Iehova, e na karaoia ni karokoa e tia

(Nori barakirabe 14, 17)

Iehova ni karaui iai nanora bwa e na boni kia aomata ao te aonnaba. E koreaki ae ka-
koro nanon ana berita. Tera ae e taekinna? ngai n te Baibara: “Ao te Atua e kakabwaiaia
ao e taku nakoia: ‘Kam na kabatiaia ami ka-
“NGAI TE AREBWA AO TE OMEKA”
13 N aron are e taekinaki mai mwaina, e tae-
riki ao kamwaitingkami, kaona te aonnaba ao
taua arona.’ ” (KBwaai 1:28) N te tai anne ao
tae Iehova n te miitara tenua te tai nakon Io-
ai aron ae e a kangai iai Iehova, “Arebwa.” E
ane. (TeKao. 1:8; 21:5, 6; 22:13) Ao ni katoai
kamataataa raoi ana kantaninga aei: E na bon
taai akanne ao e kakangai Iehova: “Ngai te
roko te tai are e na kaonaki iai te aonnaba ao
Arebwa ao te Omeka.” Te taeka ae te arebwa
n onikaki nakon te bwaretaiti irouia kanoan
bon te moani man n te taetae ni Kuriiti, ao te
Atam aika kororaoi man ongeaba. Ngkana e
omeka bon te kabanea. Ni kamanenaan te tae-
roko te tai anne, ao ai aron ae e a kangai iai
ka ae “te Arebwa ao te Omeka” iroun Iehova,
Iehova, “Omeka.” Ngke e a bobonga raoi “ka-
e kaotia iai bwa ngkana e moana karaoan te
bwai teuana, e na karaoia ni karokoa e tia. rawa ma te aonnaba ao bwaai ni kabane ake
14 Ngke e tia Iehova ni karika Atam ma Ewa,
iai,” ao e a taekina naba te bwai teuana Ieho-
va ae kaotia iai bwa e na boni koro bukin
ao e a kaota naba ana moani kantaninga ibu-
ana kantaninga. E koreaki ni Karikani Bwaai
13. Bukin tera Iehova ngke e kangai: “Ngai te Arebwa ao 2:1-3. (Warekia.) E kaokoroa te kaitiua ni
te Omeka”?
bong Iehova bwa te bong ae tabu irouna. Tera
14. (a) Anga te katoto teuana ae e taetae iai Iehova ni
kangai, “Arebwa” ao “Omeka.” (b) Tera te karaunano ae ti nanon anne? E kamatoaa iai Iehova bwa e na
noria ni Karikani Bwaai 2:1-3? boni kakoroa nanon ana kantaninga ibukia

NOBEMBWA 2023 5
aomata ao te aonnaba. E na kakororaoaki Bukina Aika Tenua ae Ti Kona Iai
raoi n tokin te kaitiua ni bong. n Onimakina Ana Berita Iehova
15 Imwin aia karitei Atam ao Ewa, a a riki

iai bwa taani bure ao a bwaatina te bure ao

“E taku Teuare tekateka i aon te
te mate nakoia kanoaia. (IRom 5:12) Ibukin
kaintokanuea: ‘Noria! I a kabooui
anne, e a kona n taraaki Tatan bwa e a kama-
bwaai ni kabane.’ ”
ngaoa ana kantaninga te Atua, are e na kao- —TeKao. 21:5
naki te aonnaba irouia aomata aika kororaoi
ao n ongeaba. E a taraa n ae e kona Tatan n
tuka Iehova man taekinan ae kangai, “Ome- “Ao e a manga kangai: ‘Korei,
ka.” Tao e bae n iangoia Tatan bwa akea riki bwa a kakaonimaki taeka aikai
ana aanga Iehova. Tao e iangoia Tatan bwa te ao a koaua.’ . . . ‘A a tia!’ ”
Atua e na kamatea Atam ao Ewa ao ni manga —TeKao. 21:5, 6
karikiia taanga aika boou aika kororaoi, bwa
e aonga ni koro nanon Ana kantaninga ibukia
aomata. Ma ngkana e karaoa anne te Atua, ao
ane e na bukinna te Riaboro bwa te tia kewe. “Boni ngai te Arebwa ao te
Bukin tera? Bwa n aron are e koreaki ni Kari- Omeka.”—TeKao. 21:6
kani Bwaai 1:28, ao Iehova e tuanga Atam
ma Ewa bwa e na kaonaki te aonnaba irouia
kanoaia.
16 Tera riki ae e kona n iangoia Tatan bwa e

na karaoia te Atua? Tao e iangoia Tatan bwa

Iehova e na kariaia Atam ma Ewa bwa a na ka-
rikiia kanoaia, aika a na aki kona n riki ni ko-
roraoi. (TeMin. 7:20; IRom 3:23) Ngkana e
riki anne ao te Riaboro e na bukina ngkanne
Iehova bwa e kabwaka. Bukin tera? Ibukina
bwa e na aki kona ni koro iai nanon ana kan-
taninga te Atua, are e na kaona te aonnaba ae
te Bwaretaiti irouia kanoan Atam ma Ewa
aika kororaoi man ongeaba.
17 E kanakoraoa Iehova mwin ana karitei
Tatan ma ara moan aomata, n te anga ae e ku-
15. Bukin tera bwa e taraa n ae e a kamangaoa Tatan ana
kantaninga te Atua ibukia aomata?
16. Bukin tera Tatan ngke e kona n iangoia bwa e kabwa-
ka Iehova?
17. E kangaa Iehova ni kanakoraoa mwin ana karitei Ta-
tan ao ara moan aomata, ao tera mwina? (Nora naba te
taamnei.)
banrou iai Tatan. (TaiAre. 92:5) E bon aki
riki bwa te tia kewe Iehova, ma e kaotia bwa
te Atua ngaia ae bwabwaina te koaua, ngke e
kariaia Atam ma Ewa bwa a na kariki. E aki
naba kabwaka Iehova, ma e kaotia bwa e bon
totokanikai. E taraia raoi bwa e na koro na-
non ana kantaninga, n arona ni karekea ‘te
kanoa’ are e na kamaiuia kanoan Atam ao
Ewa aika ongeaba. (KBwaai 3:15; 22:18) E
bae n tounako Tatan n ana babaire Iehova ae
te kaboomwi! Bukin tera? Ibukina bwa bon te
babaire ae boboto i aon te tangira ae aki ba-
ngaomata. (Mat. 20:28; Ioa. 3:16) Akea te
aroaro anne iroun Tatan bwa bon te bangao-

6 TE TAUA-N-TANTANI
mata ngaia. Ngaia are tera ae e na riki man te
babaire ae te kaboomwi? N tokin Tenga n Ri-
riki ao a nang maekana te aonnaba ae bware-
taiti kanoan Atam ao Ewa aika kororaoi man
ongeaba, n aron raoi ana moani kantaninga
Iehova. N te tai anne ao ai aron ae e nang ka-
ngai iai Iehova, “Omeka.”
ARORA NI KAKORAKORAA ONIMAKINAN
ANA BERITA IEHOVA AE TE BWARETAITI
18 N aron ae ti a tia n rinanona, baikara ka-
raunano aika ti kona n tibwai nakoia ake a
nanououa n ana berita te Atua ae te Bwa-
retaiti? Te moan, bon Iehova ae karaoa te be-
rita anne. E taekinaki ae kangai n Te Kaotioti:
“E taku Teuare tekateka i aon te kaintoka-
nuea: ‘Noria! I a kabooui bwaai ni kabane.’ ”
Iai wanawanana, mwaakana, ao nanona ni ka-
kororaoa ana berita. Te kauoua, e boni koaua
raoi te berita aei bwa n ana taratara Iehova, a
18. Baikara karaunano aika tenua ake e taekin te Atua
nakoira? (Nora naba te bwaoki “Bukina Aika Tenua ae Ti
Kona Iai n Onimakina Ana Berita Iehova.”)
KO NA KANGAA NI KAEKA?
˛ E aera bwa e kaunganano ˛ Baikara ana taeka te Atua
ngkai bon Iehova ae e beri- aika karaui nanora bwa e na
tana te Bwaretaiti? boni koro nanon ana berita?
a tia n riki. E bon tau ni kangai: “A kakaoni-
maki taeka aikai ao a koaua. . . . A a tia!” Te
katenua, ngkana e moana karaoan te bwai
teuana Iehova, e na karaoia ni karokoa e tia,
n aron are kamatoaaki n taeka aikai: “Boni
ngai te Arebwa ao te Omeka.” E na katerea
raoi Iehova ae Tatan bon te tia kewe ao e
kabwaka.
19 Uringnga are ni katoatai ko tibwaa ana
berita Iehova aika karaunano nakoia aomata,
ko a kakorakoraa iai onimakinan ana berita
iroum. Ngaia are ngkana ko a manga wareka
naba te berita ae karaunano are n Te Kaotio-
ti 21:4 ao e kangai temanna nakoim, “E a boni
kangaanga kakoauaan ae a na koro nanoia,”
e na tera ae ko na karaoia? E aera ko aki wa-
reka kibuna 5 ao 6 ao ni kabwarabwaraa na-
koina? Kaota aron Iehova ni kamatoaa raoi
ana berita n arona n tiainaia n oin ana ti-
aaina.—Ita. 65:16.
19. Tera ae ko kona ni karaoia ngkana a nanououa aoma-
ta n ana berita te Atua ibukin te Bwaretaiti?
˛ Ti na kangaa ni kakorakoraa
iroura onimakinan ana beri-
ta te Atua?
ANENE 145
Ana Berita te Atua Ibukin te Bwaretaiti
KAONGORA
IBUKIN TE REIREI 47

Arora ni Kakorakoraa Ara

Itangitangiri i Marenara
ANENE 109
Te Tangira ae Korakora “Ti bia teimatoa n itangitangiri i marenara, ibukina bwa
Man te Nano e nako te tangira mairoun te Atua.”—1IOA. 4:7.

KANOANA NGKE e maroroakina taekan te onimaki, te kantaninga, ao te

E a kakawaki riki iroura tangira, te abotoro Bauro ao e motikia n taekinna bwa “e ka-
ngkai kaotiotan tangiraia kawaki riki te tangira i buakoia.” (1Kor. 13:13) Bukin tera ngke
taari n te onimaki. Bukin e taekina aei Bauro? N taai aika imwaira ao ti nang aki kainna-
tera, ao ti na kangaa ni noa onimakinan ana berita nako te Atua ibukin te aonnaba ae
kaota raoi ara tangira? boou ke kantaningaani kakoroani bukia, bwa a nang koro na-
noia n te tai anne. Ma ti na teimatoa ni kainnanoa tangiran Ie-
hova ao aomata. Ni koauana, e na teimatoa n ririkirake tangi-
raia n aki toki.
2 Ngkai ti na teimatoa ni kainnanoa te tangira anne, ti na ri-

nanon titiraki aika tenua. Te moan, bukin tera bwa ti na ita-

ngitangiri i marenara? Te kauoua, ti na kangaa ni kaotiota te
itangitangiri i marenara? Te katenua, ti na kangaa ni kakora-
koraa ara itangitangiri i marenara?
BUKIN TERA BWA TI NA ITANGITANGIRI I MARENARA?
3 Bukin tera bwa e kakawaki iroura bwa ti na itangitangiri i
marenara? Teuana naba bukina, ti kinaaki n te tangira bwa
Kristian ni koaua ngaira. E tuangia Iesu ana abotoro ni kangai:
“Ao ane a na ataingkami aomata ni kabane bwa bon taan ri-
mwiu ngkami, n aei: ngkana kam itangitangiri.” (Ioa. 13:35)
1-2. (a) Bukin tera ngke e taekinna te abotoro Bauro bwa te tangira bon te
aroaro ae “kakawaki riki?” (b) Baikara titiraki aika ti na rinanoi?
3. Baikara bukina ngkai ti itangitangiri i marenara?

8
Irarikina, te itangitangiri i marenara, e katei-
matoa katiteuanaakira. E taekina Bauro te ta-
ngira bwa “te bwai ni kabaebae ae katiteua-
naia aomata n te aro ae kororaoi.” (IKoro.
3:14) Iai riki bukina teuana ae kakawaki ngkai
ti riai n itangitangiri i marenara. E korea ae
kangai te abotoro Ioane nakoia raona n te
onimaki: “Ane e tangira te Atua, ao e riai naba
n tangira tarina.” (1Ioa. 4:21) Ngkana ti ita-
ngitangiri i marenara, ti kaotia bwa ti tangira
te Atua.
4 E kangaa n irekereke tangiran te Atua
iroura ma tangiraia taari n te onimaki? Ibuki-
ni kamatataana, iangoa irekerekeni buroora
ao bwain rabwatara ake tabeua. Ngkana e
tuoa tatani buroora te taokita i aoni baira bwa
e mamaara ke e korakora, e na kona ngkanne
n ataa marurungini buroora. Ti na kangaa ni
kairekerekea te boto n reirei aei ma taekan te
tangira?
5 N aron te taokita ae kona n ataa maruru-
ngini buroora ngkana e tuoa tatani buroora i
aoni baira, ti kona naba n ataa korakoran
ara tangira ibukin te Atua, ngkana ti tutu-
oa korakoran ara tangira ibukia tabemwaang.
Ngkana ti noria bwa e a kekerikaaki tangiraia
raora n te onimaki iroura, nanona ngkanne
bwa e a kekerikaaki naba tangiran te Atua
iroura. Ma ngkana ti katoatai ni kaotiota ta-
ngiraia taari n te onimaki, aei bon te kanikina
bwa e korakora tangiran te Atua iroura.
6 Ti riai n tabeaianga ngkana e a kekeri-
kaaki tangiraia taari n te onimaki iroura. Bu-
kin tera? Ibukina bwa e kona n nanonaki iai
bwa e a ruanikai ara onimaki. E kamataata
raoi anne te abotoro Ioane ngke e kauringira
4-5. Kamataata irekereken ara tangira ibukin te Atua ao
ibukia tabemwaang.
6. Bukin tera ngkai ti riai n tabeaianga ngkana e a keke-
rikaaki iroura tangiraia tarira n te onimaki? (1 Ioane 4:
7-9, 11)
ni kangai: “Ane e aki tangira tarina ae e a tia
n noria, ao e aki kona n tangira te Atua ae
e tuai n noria.” (1Ioa. 4:20) Tera reireiara?
E kukurei Iehova iroura tii ngkana ti “ita-
ngitangiri i marenara.”—Wareka 1 Ioane 4:
7-9, 11.
TI NA KANGAA NI KAOTA
TE ITANGITANGIRI I MARENARA?
7 Ti kunea n taai nako n Ana Taeka te Atua
te tua ae ti na “itangitangiri i marenara.”
(Ioa. 15:12, 17; IRom 13:8; 1Tet. 4:9; 1Bet.
1:22; 1Ioa. 4:11) Ma te tangira bon te namakin
ae mena n te nano ae akea temanna ae kona n
noria. Ngaia are e na kangaa n noraki ara ita-
ngitangiri i marenara? Man ara taeka ao ara
mwakuri.
8 A bati aanga aika ti kona ni kaota iai tangi-
raia tarira n te onimaki. Aikai katoto tabeua:
“Tataekina te koaua i marenami.” (Tek. 8:16)
“Kateimatoa te rau i marenami.” (Mareko
9:50) “Biririmoa ni kaotiota te ikarinerine.”
(IRom 12:10) “Kam na imwanemwane i mare-
nami.” (IRom 15:7) “Teimatoa . . . n ikabwara-
bure.” (IKoro. 3:13) “Kam na ibuobuoki i ma-
renami ni baika karawawataingkami.” (IKar.
6:2) “Teimatoa ni kabebeteingkami i mare-
nami.” (1Tet. 4:18) “Teimatoa . . . ni kateima-
toaingkami.” (1Tet. 5:11) “Tataro ibukia rao-
mi n tatabemaningkami nako.”—Iak. 5:16.
9 Ti na nora ngkai teuana te anga ae ti
kona ni kaota iai tangiraia tabemwaang. Ti
na nenera ana kaungaunga Bauro aei: “Tei-
matoa ni kabebeteingkami i marenami.” Bu-
kin tera bwa kabebeteaia tabemwaang bon te
anga ae kakawaki ibukini kaotan tangiraia?
7-8. Baikara aanga tabeua aika ti kona ni kaota iai te ita-
ngitangiri i marenara?
9. Bukin tera ngkai kabebeteaia tabemwaang bon te
anga ae kakawaki ae ti kaotia iai bwa ti tangiriia? (Nora
naba te taamnei.)
NOBEMBWA 2023 9
E taekinaki n te boki teuana ae kabwarabwa-
raa te Baibara bwa te taeka ae “kabebeteaki”
are kabongana Bauro, e nanonaki iai “te tei i
rarikin temanna ni kaungaa ngkana e rinanon
te kataaki ae kakaiaki.” Ngaia are ngkana ti
anga te kabebetenano, ti a buoka iai te tari te-
manna n te onimaki ae rawawata bwa e na tei-
rake ao n teimatoa n nakonako ni kawain te
maiu. Ni katoatai are ti buoka iai tarira ke
mwaanera n rawawatana, ti a kaota iai tangi-
raia raora n te onimaki.—2Kor. 7:6, 7, 13.
10 Namakinan te nanoanga ao te anga te ka-
bebetenano boni baika a irekereke. N te aro
raa? Te aomata ae nanoanga e kairaki bwa
e na kabebeteia tabemwaang ao ni kataia
ni katoka rawawataia. Ngaia are ti namakina
moa te nanoanga ao imwina ti anga te kabe-
betenano. Nora aroni Bauro ni kairekerekea
ana nanoanga Iehova ma te kabebetenano are
E anga. E kabwarabwaraa Bauro bwa Iehova
bon “te Tama ae nananoanga ao te Atua ae
anga te kabebetenano n aekana nako.” (2Kor.
1:3) Te taeka ae e kamanena ikai Bauro ae
“nananoanga,” e kaineti ma namakinan nano-
angaaia tabemwaang. Ngaia are “E aranaki te
Atua bwa te Tama ke Nibwan te nanoanga ibu-
kina bwa e korakora irouna nanoangaaia ao-
mata.” Ao e kairaki n te nanoanga anne bwa e
na kabebeteira “ni kataakira nako.” (2Kor.
1:4) N aron te ran ae itiaki ae bwaro man te
karaanga ae karekea kamaiuaia aika a taka, e
karekea naba Iehova kamaiuaia ao kabebete-
aia naake a rawawata. Ti na kangaa ni kakairi
iroun Iehova n namakina nanoangaaia tabe-
mwaang ao ni kabebeteia? Te anga teuana ae
ti kona ni karaoia ngkana ti karikirakei aro-
aro aika irekereke ma nanoangaaia ao kabe-
beteaia tabemwaang. Baikara tabeua aroaro
aikai?
10. Tera irekereken te nanoanga ao te kabebetenano?
10 TE TAUA-N-TANTANI
11 Tera ae e na buokira ni kateimatoa te ta-
ngira ae ti kainnanoia bwa ti aonga n ‘teima-
toa ni kabebeteira i marenara’ n te bong teu-
ana ma teuana? Ti riai ni karikirakei aroaro
aika irekereke ma te nanoanga n aroni kaotio-
tan te atataiaomata, te itangitangiri n tari,
ao te akoi. (Wareka I-Korote 3:12; 1 Betero
3:8.) A na kangaa aroaro aikai ni buokira?
Ngkana a riki bwa aroarora namakinan te na-
noanga ao aroaro riki tabeua ake a irekereke
ma ngaia, ti na tauraoi naba n anga te kabe-
betenano nakoia ake a rawawata. N aron ae
taekinna Iesu, “e taetae te wi man onraken
te nano. E kaotii baika raraoi te aomata ae
raoiroi mani baike e kakawakin aika raraoi.”
(Mat. 12:34, 35) Kabebeteaia tarira n te oni-
maki bon te anga ae rangi ni kakawaki ae ti
kaota iai tangiraia.
TI NA KANGAA NI KAKORAKORAA ARA
ITANGITANGIRI I MARENARA?
12 Ti bane n tangiria bwa ti na “teimatoa n
itangitangiri i marenara.” (1Ioa. 4:7) Ma e ka-
kawaki bwa ti na ururinga ana kauring Iesu
are “e nang kerikaaki aia tangira angia aoma-
ta.” (Mat. 24:12) E aki taekinna Iesu ae e na
riki aei irouia taan rimwina aika bati. Ma e
ngae n anne, ti bon riai n teimatoa n taratara
raoi bwa ti aonga n aki iraraang n aia aki tata-
ngira kaain te aonnaba aei. N iangoan anne, ti
na maroroakina moa te titiraki ae kakawaki
aei: Iai te anga teuana ae ti kona n tuoa iai
korakoran tangiraia taari n te onimaki iroura?
13 Te anga teuana ae ti na ataa iai korakoran
ara tangira, ngkana ti tuoi arora ni kaineti ma
11. Ni kaineti ma I-Korote 3:12 ao 1 Betero 3:8, baikara
aroaro riki tabeua aika ti riai ni karikirakei bwa e aonga n
teimatoa te tangira are e kairirira bwa ti na kabebeteia
tabemwaang?
12. (a) Bukin tera bwa ti riai n teimatoa n taratara raoi?
(b) Tera te titiraki ae ti na rinanona ngkai?
13. Tera ae e kona n tuoa ara tangira?
Ti na kangaa ni buoka raora n te onimaki ae rawawata?
(Nora barakirabe 7-9)
bwaai aika riki ni maiura. (2Kor. 8:8) E taeki-
na anne te abotoro Betero ni kangai: “Ma ae
moamoa riki, kam na kakorakoraa te itangita-
ngiri i marenami, ibukina bwa e rabuni buu-
re aika rangi ni bati te tangira.” (1Bet. 4:8)
Ngaia are mamaaraia ao aki kororaoia tabe-
mwaang e kona n tuoaki iai korakoran ara ta-
ngira.
14 Ti na karaua n iangoi ana taeka Betero. Ni
moan iterani kibuna 8 ao e kabwarabwaraaki
te aeka n tangira ae ti riai ni karekea ae, ‘te
itangitangiri ae korakora.’ Te moan taeka are
14. Ni kaineti ma 1 Betero 4:8, tera te aeka n tangira ae
ti kainnanoia? Taekina te kabotau.
kabongana Betero ae rairaki bwa “kakorako-
raa” e nanonaki iai “reena.” Ni kauouan ite-
ran te kibu ao e kabwarabwaraaki mwin te ta-
ngira ae korakora anne. E rabuni aia bure
tarira n te onimaki. Ti kona ni kataamneia ni
kangai: Ti taua ara tangira ni baira aika uoua
bwa kaanga te kunnikai ae uarereke ae reena,
ao ni kareena ni karokoa e rabuna tiaki tii teu-
ana te bure ke uoua ma “buure aika rangi ni
bati.” Rabuna bon te taeka riki teuana ibuki-
ni kabwaraani buure. N aron te kunnikai ae
uarereke ae kona n rabuna te memea, e kona
naba te tangira n rabuni mamaaraia ao aki ko-
roraoia tabemwaang.
NOBEMBWA 2023 11
N aron ae ti kakawakin taamnei aika taiani kabanea n raoiroi ao ni kamaunai ake nikiraia,
ti kakawakin naba ara ururing aika raoiroi ao n rarawa n iaiangoi aika aki raoiroi
(Nora barakirabe 16-17)
15 E riai ni korakora tangiraia tabemwaang
iroura n te aro ae ti na kona ni kabwarai aia
bure tarira n te onimaki, e ngae naba ngkana
e rangi ni kangaanga n tabetai. (Wareka
I-Korote 3:13.) Ngkana ti kabwarai aia bure
tabemwaang, ti kaotia bwa e korakora ara ta-
ngira ao ti kani kakukureia Iehova. Tera riki
ae kona ni buokira n tarariaoi aroaroia aika
kamarakinano tabemwaang ao aia kairua?
16 Kaatuua am iango n aroaroia aika raraoi
tarim n te onimaki, ao tiaki n aroaroia aika
buakaka. Iangoa te kabotau aei. Iangoia bwa
15. Ngkana e korakora tangiraia taari n te onimaki, tera
ae ti na kona ni karaoia? (I-Korote 3:13)
16-17. Tera naba ae e na buokira n tarariaoa aia bure ae
uarereke tabemwaang? Taekina te kabotau. (Nora naba
te taamnei.)
12 TE TAUA-N-TANTANI
ko mena n te botaki teuana ma taari n te oni-
maki. Ko rangi ni kukurei n te tai anne, ao n
tokin te botaki, ko a rawetaamnei. Ni ko-
auana, ko rawei uoua riki am taamnei bwa
mwina e na aki nakoraoi te moan taamnei. E
a reke ngkai iroum taamnei aika tenua. Ma
teuana mai buakon taamnei akanne, ko noria
bwa e mata n un iai te tari te mwaane tema-
nna. Tera ae ko karaoia ma te taamnei anne?
Ko kamauna ibukina bwa iai riki am taamnei
ake uoua ae a bane iai aomata ni moangare, n
ikotaki naba ma te tari te mwaane anne.
17 Ti kona ni kabotaui taamnei aika ti kaka-
wakin ma ara ururing. Ti aki toki n ururingi
taai aika raraoi ake ti kabanea ma tarira n te
onimaki. Ma iangoia bwa aongkoa teuana mai
buakon taai akanne, e taekina iai ke ni karaoa
te bae e aki kaota te akoi tarira ke mwaa-
nera temanna. Tera ae ti riai ni karaoia ma
ara ururing anne? E aera ko aki kataia ni ka-
mauna, kaanga n ai aron ae ko kamauna teu-
ana mai buakon taamnei akanne? (TaeRab.
19:11; IEbe. 4:32) Ti kona ni kamauna uringan
ana bure ae uarereke tarira n te onimaki, ibu-
kina bwa a bati riki ara ururing aika raraoi
aika kakukurei ma ngaia. Akanne aeka n uru-
ring aika ti kani kakawakin.
BUKINA AE E A KAINNANOAKI RIKI
NGKAI TE TANGIRA
18 Bukin tera bwa ti kani kateimatoa te ita-
ngitangiri ae korakora i marenara? N aron ae
ti a tia n rinanona, ngkana ti kaota tangiraia
taari n te onimaki, ti kaota naba iai tangiran
Iehova. Ti na kangaa ni kaota tangiraia taari n
te onimaki? Te anga teuana ae ti kaotia iai
ngkana ti kabebeteia. Ti na bon ‘teimatoa ni
kabebeteira i marenara’ ngkana ti kairaki n te
18. Baikara reirei aika kakawaki ibukin te tangira aika ti a
tia n nori n te kaongora aei?
KO NA KANGAA NI KAEKA?
˛ Baikara bukina ngkai ti ta- ˛ Ti na kangaa ni kaota tangi-
ngiriia taari n te onimaki? raia raora n te onimaki?
nanoanga. Ti na kangaa ni kakorakoraa ara
itangitangiri i marenara? Ngkana ti kabanea
ara konaa ni kabwarai aia kairua tabemwaang.
19 Bukin tera bwa e a rangi ni kakawaki riki
ngkai kaotiotan te tangira i marenara? Nora
bukina ae koreia Betero ni kangai: “E a kaan
tokini bwaai ni kabane. Mangaia ae, . . . kam
na kakorakoraa te itangitangiri i marenami.”
(1Bet. 4:7, 8) Ngkai e a kaan tokin te aonna-
ba ae buakaka aei, tera ae ti kona ni kantani-
ngaia? E a kaman taekina aei Iesu ibukia taan
rimwina: “Ane kam na riribaaki irouia na-
tannaomata ni kabane ibukin arau.” (Mat.
24:9) Ngkana ti na nanomwaaka i aan te riri-
bai anne, ti riai n teimatoa ni katiteuanaaki.
Ngkana ti karaoa anne, e na boni matebuaka
ana kakorakora Tatan, ibukina bwa ti kaai ni
kabaeaki n te tangira, ae te “bwai ni kabae-
bae ae katiteuanaia aomata n te aro ae koro-
raoi.”—IKoro. 3:14; IBir. 2:1, 2.
19. Bukin tera bwa e a rangi ni kakawaki ngkai kaotiotan
te itangitangiri i marenara?
˛ Bukin tera ngkai tauraoira
ni kabwarai aia bure tabe-
mwaang, boni kaotan ara
tangira?
ANENE 130
Bwaina te Ikabwarabure
 KAONGORA
IBUKIN TE REIREI 48
ANENE 118
“Kakorakoraa Riki “ ‘Kam na korakora, . . . bwa I a memena iroumi,’ bon ana
Ara Onimaki”
KANOANA
E karaoaki te kaongora aei
bwa e na buokira ni kako-
rakoraa onimakinan Iehova
iroura ngkana ti kaaitara
ma kerikaakini kaubwain te
aba, kangaanga aika riki n
te tautaeka, ke te kakaai-
tara n ara mwakuri n ua-
rongorongo.
14
E Kona n Teimatoa Am
Onimaki n Taai ni Kangaanga
Aika Aki Kantaningaaki
taeka Iehova ae Atuaia taanga ni buaka.”—AKAI 2:4.
KO RARAOMAEAKINA kanoan taai aika imwaim n tabetai?
Tao e bua am mwakuri ni kareketianti ao ko a raraomaeakinna
bwa ai tera arom ni katauraoi baika a kainnanoi am utu. Ko bae
n tabeaianga ibukini kamanoaia am utu, ibukini kangaanga
aika riki n te tautaeka, te bwainikirinaki, ke te kakaaitara n te
mwakuri n uarongorongo. Iai mai buakoni baikai ae ko kaaitara
ma ngaia ngkai? Ngkana eng, ko na boni kakabwaiaaki man iai-
angoan aron Iehova ni buokiia I-Iteraera rimoa, ngke a kaaitara
ma kangaanga aika titeboo ma akanne.
2 A kainnanoa te onimaki ae korakora I-Iutaia ake a maeka i
Baburon bwa a na kitana maiuia ae kamwengaraoi, ao ni mwa-
nanga nakon te aba ae angiina mai buakoia, a aki rangi ni bati
n ataa taekana. E aki maan imwin rokoia ikanne, ao a a rotaki
ni kerikaakini kaubwain te aba ao kangaanga aika riki n te tau-
taeka n ikotaki ma te kakaitaraaki. E a kangaanga irouia tabe-
man bwa a na kaatuua aia iango i aoni manga katean ana tem-
bora Iehova. Ngaia are tao n 520 B.C.E., e mwiokoiia uoman
burabeti Iehova aika Akai ao Tekaria bwa a na manga kaoka
ingaingaia aomata. (Akai 1:1; Tek. 1:1) N aron ae ti na noria, e
bon uaana te kaungaunga are a anga burabeti aikai. Ma e kaan
50 te ririki imwina, ao a a manga bwara nanoia I-Iutaia ake a
okira abaia. E mwananga mai Baburon Etira ae tia kaewewe ae
mwaatai n te Tua nako Ierutarem, ni kaungaia ana aomata te
Atua bwa a na moanibwaia te taromauri ae koaua.—Etira 7:1, 6.
1-2. (a) Baikara bwaai aika titeboo iai baika ti rinanoi ma I-Iutaia ake a okira
Ierutarem? (b) Kabwarabwarai kangaanga tabeua ake a kaaitarai I-Iutaia
(Nora te bwaoki ae “Aia Bong Akai, Tekaria, ao Etira.”)
 3 N aroia burabeti aika Akai ao Tekaria ni
buokiia ana aomata te Atua n taai ake rimoa
bwa a na teimatoa n onimakina Iehova n tain
te kakaaitara, a kona naba ni buokira ngkai
bwa ti na teimatoa n onimakina ana ibuobuoki
Iehova, n aki ongei rikini baika aki kantaning-
aaki ni maiura. (Wareka Taeka N Rabakau
22:19.) Ngkana ti rinanon ana rongorongo te
Atua are a taekinna Akai ao Tekaria ao n ne-
nera ana katoto Etira, ti na kaekai titiraki ai-
kai: A kangaa n rotaki I-Iutaia ake a okira
abaia ni kangaanga aika aki kantaningaaki ni
maiuia? Bukin tera bwa ti riai ni kaatuua ara ia-
ngo ni karaoan nanon te Atua n taai ni kangaa-
nga aika aki kantaningaaki? Ao ti na kangaa ni
karikirakea onimakinan Iehova n taai ni ka-
ngaanga?
ARON ROTAKIA I-IUTAIA AKE A OKIRA
ABAIA NI BAIKA AKI KATANINGAAKI
4 E bati aia mwakuri ake a na karaoi I-Iutaia
n rokoia i Ierutarem. A waekoa ni manga katea
ana baonikarea Iehova ao ni kawenea aan te
tembora. (Etira 3:1-3, 10) Ma e waekoa ni bua
ingaingan nanoia are n te moantai. Bukin tera?
A aki tii katea te tembora ma a riai naba ni ka-
tei oin aia auti, n ribanai aia tawaana, ao ni ka-
tauraoi kanaia aia utu. (Etira 2:68, 70) Irari-
kina, a rinanon naba te kakaitaraaki mairouia
aiaia ake a bairea katokani manga katean te
tembora.—Etira 4:1-5.
5 A rotaki naba te koraki ake a oki man te
taenikai ni kerikaakini kaubwain te aba ao ka-
ngaanga aika riki n te tautaeka. E a riki ngkai
abaia bwa ana bwai te Embwaea ni Botia. Imwi-
ni maten Ueani Botia are Tairati n 530 B.C.E.,
ao te tia onea mwina are Cambyses, e tangiria
3. Baikara titiraki aika ti na rinanoi? (Taeka N Rabakau
22:19)
4-5. Tera ae e karika buan ingaingaia I-Iutaia ibukini
mwakurian te tembora?
ni kani kataea ana kai Aikubita. Ni mwana-
ngaia nako Aikubita, a bae ana tautia n tua
anaakin te amwarake, te ran, ao te tabo ni ka-
tantan mairouia I-Iteraera, n te aro are e a ka-
rawawataaki riki maiuia iai. Ni moani waakin
ana tautaeka te tia onea mwin Cambyses are
Taraiati I, e korakora te karitei ao te kangaanga
n te waaki n tautaeka. Ibukini baikai, e a kari-
ka raraomaia te koraki aika bati ake a oki man
te taenikai, bwa e na tera aroia ni katauraoi
baika kainnanoi aia utu. Ibukini baika aki kan-
taningaaki ake a kaaitarai, a a namakinna tabe-
man I-Iutaia bwa ai tiaki moa taini manga kate-
an ana tembora Iehova.—Akai 1:2.
6 Wareka Tekaria 4:6, 7. Irarikini kerikaa-
kini kaubwain te aba ao kangaanga aika riki n
te tautaeka, a riai naba I-Iutaia n nanomwaaka
i aan te bwainikirinaki. N 522 B.C.E., ao a to-
kanikai aiaia ni katoka te mwakuri ibukini ma-
nga katean ana tembora Iehova. Ma e karaui
nanoia I-Iutaia Tekaria bwa E na kabongana
taamneina ae mwaaka Iehova ni kanakoi bwaai
n tutuki. N 520 B.C.E., ao e a manga kau-
ka mwakurian te tembora te Uea ae Taraia-
ti, ao e katauraoa naba te mwane ma n tua
nakoia kowana bwa a na boutokaiia I-Iutaia.
—Etira 6:1, 6-10.
7 E berita Iehova nakoia ana aomata rinanon
Akai ao Tekaria bwa e na boni buokiia ngkana
a moanibwaia manga katean te tembora. (Akai
1:8, 13, 14; Tek. 1:3, 16) Imwini kaungaakia
irouia burabeti, a a manga waakina mwakurian
te tembora I-Iutaia n 520 B.C.E. ao e tabwanin
karaoana n te maan ae kee i aan 5 te ririki.
Ibukina bwa a moanibwaia karaoan nanon te
Atua I-Iutaia n aki ongei kangaanga aika aki
6. Ni kaineti ma Tekaria 4:6, 7, baikara riki kangaanga
ake a kaaitarai I-Iutaia, ao tera te karaunano are e anga-
nia Tekaria?
7. Baikara kakabwaia ake a karekei I-Iutaia ake a okira
abaia ngke a moanibwaia karaoan nanon te Atua?
NOBEMBWA 2023 15
Aia Bong Akai, Tekaria, ao Etira
RIRIKI B.C.E.
537 520 515
537: Te moani koraki n I-Iutaia ake a taenikai ngke a okira
Ierutarem
520: Akai ao Tekaria ngke a taetae ni burabeti i Ierutarem
515: E a tia te tembora
kantaningaaki, a a karekea ana boutoka Ieho-
va tiaki tii n te itera n rabwata ma n te onimaki
naba. Ibukin anne, a a taromauria Iehova ma
te kimwareirei.—Etira 6:14-16, 22.
KAATUUA AM IANGO NI
KARAOAN NANON TE ATUA
8Ngkai e a kaan roko te rawawata ae kora-
kora, ti a ataa riki ngkai kakawakin te ongeaba
n te tua ae ti na uataboa te mwakuri n ua-
rongorongo. (Mareko 13:10) Ma e bae ni ka-
ngaanga kaatuuan ara iango n ara mwakuri ni
minita ngkana ti rinanon te kangaanga ma te
mwane, ke ti kakaitaraaki n te mwakuri n ua-
rongorongo. Tera ae e kona ni buokira bwa ti
na moanibwaia moa te Tautaeka n Uea? Ti riai
n teimatoa n onimakinna bwa e boni mena n
ara itera “Iehova ae Atuaia taanga ni buaka.”1
1 E kaoti 14 te tai n te boki ae Akai te taeka ae “Iehova ae Atuaia
taanga ni buaka,” ike a kauringaki iai I-Iutaia ao boni ngaira
naba, ae iai mwaakan Iehova ae akea tiana ao e mataniwi i aoia
te taanga n anera ae korakora.—TaiAre. 103:20, 21.
8. Ti na kangaa ni buokaki n taeka aika n Akai 2:4 bwa ti
na teimatoa ni kaatuua ara iango ni karaoan nanon te
Atua? (Nora naba te kabwarabwara mai nano.)
16 TE TAUA-N-TANTANI
484 468 455
484: E karaoa te bwai teuana Etita imwin are e tua Ueani Botia
ae Tokititi I (Aatueruti) bwa a na kamaunaaki I-Iutaia
468: Etira ao te kauoua ni koraki n taenikai ngke a mwananga
nako Ierutarem
455: E a tia oon Ierutarem
E na boutokaira ngkana ti teimatoa ni moani-
bwaia moa te Tautaeka n te Uea nakon na-
nora. Ngaia are akea te bae ti riai ni maakua.
—Wareka Akai 2:4.
9 Iangoa aia katoto Oleg ao Irina,1 aika taa-
nga ni mare aika beku bwa bwaiania. Imwini
mwaingia nakon te tabo teuana bwa a na buo-
ka te ekaretia are iai, ao e a bua aia anga ni
karekemwane ibukin te kangaanga ma keri-
kaakini kaubwain abaia. E ngae ngke akea aia
mwakuri ni kareketianti i nanon teuana te ri-
riki, ma a namakina n taai nako ana boutoka
Iehova ao n tabetai e reke buokaia irouia taari
n te onimaki. A kangaa n nanomwaaka n aia
kangaanga aika aki kantaningai aikai? E korea
ae kangai Oleg are e namakina te rawawata-
nnano n te moantai, “Katabetabeau n te mwa-
kuri ni minita, I buokaki iai bwa N na kaa-
tuua au iango n te bwai ae rangi ni kakawaki ni
maiuu.” E ngae ngke a teimatoa ni kakaaea aia
1 A bitaki aara tabeua.
9-10. A kangaa te taanga teuana n nora koauan ana tae-
ka Iesu ake ni Mataio 6:33?
mwakuri ngaia ma buuna, ma a boni katabeta-
beia naba n aia mwakuri ni minita.
10 N te bong teuana ngke a okira mwengaia
imwin aia mwakuri ni minita, ao a ataia ae e
mwananga raoraoia ni kaan temanna n te ra-
roa ae tao 160 te kiromita (100 te maire) bwa
e na nikiri irouia baeki n amwarake aika uoua.
E taku Oleg: “N te bong anne, ti a manga nora
naba tabeakinara ae korakora iroun Iehova ao
te ekaretia. Ti kakoauaa ae e bon aki mwani-
nga taekaia ana toro Iehova, e ngae ngkana a
iangoia bwa e nang aki kona n reke buokaia.”
—Mat. 6:33.
11 E tangiria Iehova bwa ti na kaatuua ara ia-
ngo n te mwakuri ni kakamaiu ae karekeaia
taan rimwini Kristo. N aron ae taekinaki ni
barakirabe 7, e kaumakiia ana aomata Iehova
Akai bwa a na waakina mwakurian te tembora.
Ngkana a karaoia ao e berita Iehova bwa e na
“karokoa te kakabwaia.” (Akai 2:18, 19) Ti
kona naba ni kakoauaa bwa e na boni kaka-
bwaiai ara kakorakora Iehova ngkana ti moani-
bwaia te mwakuri are e a tia ni mwiokoira iai
bwa ti na karaoia.
AROM NI KARIKIRAKEA
ONIMAKINAN IEHOVA
12 N 468 B.C.E., e mwananga Etira ma te ka-
uoua ni koraki n I-Iutaia mai Baburon nako Ie-
rutarem. A kainnanoa te onimaki ae korakora
Etira ao taan okira abaia aikai ibukin te mwa-
nanga aei. A na mwananga ni kawai aika karua-
nikai ma uotaia te koora ao te tirewa ae rangi
ni mwaiti aika bwaintangiraaki ibukin te tem-
bora. A kona iai ni kaitaraaki irouia taani ka-
mwarua. (Etira 7:12-16; 8:31) Irarikina, a a ti-
bwa ataia naba ae a aki kona ni mano raoi i
11. Tera ae ti kona ni kantaningaia ngkana ti teimatoa ni
kaatuua ara iango ni karaoan nanon te Atua?
12. Bukin tera ngke a kainnanoa te onimaki ae korakora
Etira ao raona n taenikai?
Ierutarem. E karako mwaitiia kaain te kaawa
ao e kainnanoaki te onobwai i aon oona ma
mataroan oona. Tera reireiara mairoun Etira
ni kaineti ma karikirakean onimakinan Ieho-
va iroura?
13 E a tia Etira n nora aron Iehova ni buokiia
Ana aomata n aia tai ni kataaki. N ririki ake
mai mwaina n 484 B.C.E., ao e bae ni maeka
Etira i Baburon ngke e anga te tua te Uea
are Aatueruti ae a na kamaunaaki I-Iutaia ni
kabane ni kabutaa te Embwaea ni Botia. (Etita
3:7, 13-15) E ruanikai maiun Etira! Ibukini kae-
kaan te taeka ni kakamaaku aei, a a ikota-
ki I-Iutaia “n aono nako” n aki mamatam, a
nanokawaki, ao akea te nanououa bwa a bu-
tiia naba Iehova n te tataro ibukini kairaia.
(Etita 4:3) Iangoa aia namakin Etira ao rao-
na n I-Iutaia ngke a a manga tiringaki te ko-
raki ake a bairea tiringakia I-Iutaia! (Etita 9:
1, 2) E kataubobongaaki Etira nakoni kataaki
aika imwaina n te baere e rinanona n taai ni
kangaanga akanne, ao e bae ni korakora riki
irouna onimakinan Iehova ni kamanoia Ana
aomata.1
14 Ngkana ti tabeakinaki iroun Iehova n taai
ni kangaanga aika aki kantaningaaki, e a riki-
rake riki iai ni korakora onimakinana iroura.
Iangoa ana katoto Anastasia, ae maeka i Eu-
robe Mainiku. E kitana ana mwakuri ni kare-
ketianti bwa e aonga ni kateimatoa teina i
nuka. E taku neiei: “Ai tibwa te moantai aei ni
maiuu ae ai bon akea iai au mwane.” E reitia n
taku: “I katikui bwaai nakon Iehova ao I nora
1 Etira bon te tia kaewewe ae mwaatai n ana Tua te Atua. Ibukin
anne, e a kamani korakora onimakinan ana taetae ni burabeti
Iehova irouna imwaini mwanangana nako Ierutarem.—2Rong.
36:22, 23; Etira 7:6, 9, 10; Ier. 29:14.
13. E kangaa Etira ni karikirakea onimakinan Iehova irou-
na? (Nora naba te kabwarabwara mai nano.)
14. Te reireian te tari te aine temanna ae e karekea ngke
e nora tabeakinana iroun Iehova n taai ni kangaanga aika
aki kantaningaaki?
NOBEMBWA 2023 17
N aanga raa aika ti kona riki iai n nora ana ibuobuoki Iehova ni maiura?
(Nora barakirabe 16)
aron tabeakinau raoi irouna. N na aki maa-
ku ngkana e a manga bua naba au mwakuri.
Ngkai e tabeakinai Tamau are i karawa n te
bong aei, e na bon tabeakinai naba ninga-
bong.”
15 E nora ana ibuobuoki Iehova Etira ni
maiuna. E buokaki Etira bwa e na kateimatoa
onimakinan Iehova irouna man arona n uru-
ringi taai ake e buokia iai Iehova. Nora te tae-
ka ae “e memena i aou bain Iehova ae Atuau.”
(Wareka Etira 7:27, 28.) E taekin naba Etira
taeka aika ai aron akanne onoua te tai n te
boki are ingoanaki n arana.—Etira 7:6, 9; 8:
18, 22, 31.
16 E kona ni buokira Iehova ngkana ti kaai-
tara ma te kangaanga. N te katoto, ngkana ti
bubutiia ara tia kammwakuri bwa ti na anaa
ara motirawa bwa ti na kaea te bwabwaro ke
ni bubutii bwa e na bitaki ara tai ni mwakuri
bwa ti aonga ni kaakaei bobotaki ni kabane, ti
a karekea te anga iai n nora ana ibuobuoki Ie-
hova ni maiura. Ti na bae ni mimi n norani
mwina ae nakoraoi. N tokina, e na rikirake ni
korakora onimakinan Iehova iroura.
15. Tera ae e buoka Etira bwa e na kateimatoa onimaki-
nan Iehova irouna? (Etira 7:27, 28)
16. N aanga raa aika ti kona riki iai n nora ana ibuobuoki
te Atua ni maiura? (Nora naba te taamnei.)
18 TE TAUA-N-TANTANI
17 E nanorinano Etira n tataro nakon Iehova
ibukini buokana. Ni katoaa te tai are e namaki-
nna iai Etira bwa e a taonakinako ni mwio-
koana, e nanorinano n tataro nakon Iehova.
(Etira 8:21-23; 9:3-5) A kairaki tabemwaang
man aroaron Etira aei bwa a na boutokaia
ao ni kakairi n ana onimaki. (Etira 10:1-4)
Ngkana ti namakina ae ti a taonakinako n te ra-
raoma ibukini baika ti kainnanoi ke ibukini ka-
manoaia ara utu, ti riai ni kawara Iehova n te
tataro.
18 Ngkana ti nanorinano n ukera ana ibuo-
buoki Iehova ao ni butimwaea aia boutoka
raora n te onimaki, e na rikirake onimakinan
te Atua iroura. E kateimatoa onimakinan Ie-
hova Erika ae iai natina aika teniman, ngke e
kaaitara ma te kangaanga ae kakaiaki. I nanon
te tai ae uarereke, ao e mate natina ae tuai ni
bungiaki ao buuna. Imwin rikini baikai ao e
taku neiei: “Ko aki kona n ataa aron Iehova ae
e na buokiko iai. E kona n reke te buoka n aa-
nga aika ko aki kantaningai. I a tia n noria bwa
a boni kaekaaki au tataro aika bati rinanon aia
taeka ao aia mwakuri raoraou. Ngkana I kaotii
17. E kangaa Etira ni kaotiota te nanorinano n taai ni ka-
ngaanga? (Nora te taamnei ni moan te maekatin.)
18. Tera ae e kona ni buokira bwa ti na karikirakea onima-
kinan Iehova?
au kangaanga nakoia raoraou, e na bebete riki
buokau irouia.”
TEIMATOA N ONIMAKINA
IEHOVA NI KAROKOA TE TOKI
19 Ti kona naba ni karekea reireiara ae kaka-
waki mairouia I-Iutaia ake a aki kona n okira
Ierutarem. A aki kona n oki tabeman ibukina
bwa a a kara, iai aorakia ae kakaiaki, ke iai ta-
beia ibukin aia utu. Ma e ngae n anne, a tau-
raoi naba ni boutokaiia naake a oki rikaaki n
aroia n anga aia bwaintangira. (Etira 1:5, 6) N
taraana ao tao 19 te ririki imwin rokoia i Ieru-
tarem te moani koraki ake a okira abaia, ao a
bon teimatoa naba naake a tiku i Baburon ni
kakanakoi aia bwaintangira nako Ierutarem.
—Tek. 6:10.
20 E ngae ngkana ti namakinna bwa e a tiatia-
naki baika ti kona ni karaoi n ara beku iroun te
Atua, a kona n rau nanora bwa e kakaitau Ie-
hova n ara kakorakora ni kani kakukureia. Ti
kangaa n ataia? N ana bong Tekaria, ao Iehova
e tuanga ana burabeti bwa e na karaoa te bau-
nuea man te koora ao te tirewa ake a roko mai-
rouia taenikai ake i Baburon. (Tek. 6:11) E na
riki “te baunuea ae moan te tamaroa” aei bwa
te “kauring” ibukin aia bwaintangira ae nako
mai nanoia. (Tek. 6:14, kbn.) Ti kona n onima-
kinna ae Iehova e na bon aki mwaninga ara
19-20. Tera reireiara mairouia I-Iutaia ake a aki kona n
okira Ierutarem?
KO NA KANGAA NI KAEKA?
˛ E na kangaa n rotaki ara ˛ Bukin tera bwa ti riai ni kaa-
beku iroun Iehova ni ka- tuua ara iango ni karaoan
ngaanga aika aki kantaning- nanon te Atua n aki ongei
aaki? kangaanga aika aki kantani-
ngaaki?
mwakuri korakora ni beku irouna n taai ni ka-
ngaanga aika aki kantaningaaki.—Ebera 6:10.
21 Ti na bon teimatoa ni kaaitara ma kangaa-
nga aika aki kantaningaaki ni kabaneani boong
aikai, ao e na ririkirake ni buakaka riki bwaai n
taai aika imwaira. (2Tim. 3:1, 13) Ma ti aki riai
n taonakinako n te raraoma. Uringa ana taeka
Iehova nakoia ana aomata n ana bong Akai: “I
a memena iroumi . . . Tai maaku.” (Akai 2:4, 5)
Ti kona naba ni kakoauaa ae e na boni me-
mena Iehova iroura ngkana ti teimatoa ni ka-
banea ara konaa ni karaoa nanona. Ngkana ti
maiuakin reirei aika ti karekei mairouia bura-
beti aika Akai ao Tekaria ao ana katoto Etira,
ti na teimatoa iai n onimakina Iehova n aki
ongei kangaanga aika aki kantaningaaki aika ti
kona ni kaaitarai n taai aika imwaira.
21. Tera ae e na buokira ni kaaitarai kangaanga n taai
aika imwaira?

KABWARABWARAAN TE TAAMNEI Iteraniba 18: Te tari
te mwaane ae bubutiia ana tia kammwakuri bwa e na
anaa ana motirawa ibukini kaean te bwabwaro ma e
aki kariaiakaki. E tataroa te ibuobuoki ao te kairiri ngke
e katauraoia imwaini kawaran riki ana tia kammwakuri.
E kaota te beeba ni kakao ibukin te bwabwaro nakon ana
tia kammwakuri ao ni kabwarabwaraa kakawakin te reirei
n te Baibara. E anaaki nanon ana tia kammwakuri ao e a
manga bita ana babaire.
˛ Ti na kangaa ni karikirakea
onimakinan Iehova n taai ni
kangaanga?
ANENE 122
Teimatoa n Aki Kaingingaki!
KAONGORA
IBUKIN TE REIREI 49
ANENE 41
Taiaoka Ongo n Au Tataro
KANOANA
E na kabwarabwaraaki n te
kaongora aei bukina ngkai
ti kona ni kakoauaa raoi ae
e na boni kaekai ara tataro
Iehova n taai nako, n te
aro ae tatangira ao n aki
ribuaka.
20
E na Kaekai Au
Tataro Iehova?
“Ane kam na weteai ma n roko ao n tataro nakoiu,
ao N na ongo iroumi.”—IER. 29:12.
“KAREKEA te kimwareirei ae korakora iroun Iehova, ao e na
anganiko baika e tangiri nanom.” (TaiAre. 37:4) Ai tamaroara
te berita aei! Ma ti riai ni kantaningaa Iehova bwa e na anga-
nira n te tai ae waekoa bwaai ni kabane ake ti bubutiia? Bukin
tera bwa ti riai n titirakinira anne? Iangoi katoto aikai. E tata-
ro temanna te tari te aine ae akea buuna bwa e na kaea te Kuu-
ra Ibukia Taan Uarongorongoa te Tautaeka n Uea. Ma e a waa-
kinako te ririki ao e tuai mani kakaoaki. Te tari te mwaane
temanna e bubutiia Iehova bwa e na kamarurungnga man ao-
rakina ae kamamaara rabwatana, bwa e aonga ni kona ni ka-
raoa ae bati riki n te ekaretia. Ma e bon aki rikirake ni maru-
rung. A tataro kaaro aika Kristian bwa e na teimatoa natiia i
nanon te koaua. Ma e motikia natiia bwa e na katoka ana beku
iroun Iehova.
2 Tao ko bubutiia naba Iehova te bwai teuana, ma e tuai reke
iroum. Ibukin anne ko a iangoia bwa e kaekai Iehova aia tata-
ro tabemwaang ma tiaki am tataro. Ke tao ko a iangoia bwa iai
te bwai ae kairua ae ko a tia ni karaoia. Anne ana namakin te
tari te aine ae Janice.1 E tataro neiei ma buuna bwa a kani
beku n te Betaera. E taku neiei: “I kakoauaa bwa ti na boni
beku n te Betaera n te tai ae waekoa.” E a waakinako te na-
mwakaina ma te ririki, ao a bon tuai naba mani kaoaki taanga
aikai. E taku Janice: “I nanokawaki ao I aki ota. I iangoia bwa
ai tera ae I karaoia ae I karawawataa iai Iehova. E a rangi ni
1 A bitaki aara tabeua.
1-2. Bukin tera bwa ti kona n namakinna bwa e aki kaekai ara tataro Iehova?
bati au tataro bwa ti na rin n te Betaera. E
aera e tuai mani kaekaa au tataro?”
3 N tabetai ti a iango bwa e ongoraei ara ta-
taro Iehova ke e aki. A tabeaianga naba ibu-
kin anne tabeman mwaane aika kakaonimaki
rimoa. (Iobi 30:20; TaiAre. 22:2; Aba. 1:2)
Tera ae ko na kona ni kakoauaa raoi iai bwa e
na boni kaekai am tataro Iehova? (TaiAre.
65:2) Ibukini kaekaan anne, ti na kaekai moa
titiraki aikai: (1) Tera ae ti kona ni kantani-
ngaia mairoun Iehova? (2) Tera ae e kantani-
ngaia mairoura Iehova? (3) Bukin tera bwa ti
riai ni bitii tabeua ara bubutii?
TERA AE TI KONA NI KANTANINGAIA
MAIROUN IEHOVA?
4 E berita Iehova bwa e na ongoraei ara tata-
ro. (Wareka Ieremia 29:12.) E tangiriia taan
taromauria aika kakaonimaki Atuara, ngaia
are e na boni mutiakin aia tataro. (TaiAre.
10:17; 37:28) Ma e aki nanonaki iai bwa e nang
bon anganganira naba bwaai ni kabane ake ti
bubutii. Ti na bae n tataninga n uaa rokon te
waaki ae boou ao a a tibwa reke bwaai tabeua
ake ti bubutii.
5 E rinanoi naba ara bubutii Iehova ni kai-
neti ma ana kantaninga. (Ita. 55:8, 9) Teuana
naba iteran ana kantaninga anne boni kaonan
te aonnaba aei irouia mwaane ma aine aika
katiteuanaaki ma te kimwareirei i aan ana tau-
taeka. Ma e taku Tatan bwa a na maiuraoi riki
aomata ngkana a tautaekania i bon irouia.
(KBwaai 3:1-5) E kariaia Iehova bwa a na tau-
taekania aomata i bon irouia, bwa e aonga n
noraki kewen ana taeka te Riaboro. Angiini
kangaanga aika ti kaaitarai ni boong aikai, a
3. Tera ae ti na maroroakinna n te kaongora aei?
4. Ni kaineti ma Ieremia 29:12, tera ae e berita iai Iehova
bwa e na karaoia?
5. Tera ae e rinanona naba Iehova ngkana e ongoraei ara
tataro? Kabwarabwaraa.
bon riki man aia tautaeka aomata. (TeMin.
8:9) Ti ataia ae e na bon aki kamaunai ka-
ngaanga aikai ni kabane Iehova n te tai moa
aei. Bwa ngkana e karaoa anne, ao ane a na ia-
ngoia tabeman bwa e bon nakoraoi aia tau-
taeka aomata, ao e kona ni katoki kangaa-
nga.
6 E kona Iehova ni kaekai ara bubutii n aa-
nga aika kakaokoro. N te katoto, ngke e a ra-
ngi n aoraki te Uea are Etekia ao e a bubutiia
Iehova bwa e na buokia ni kamarurungnga. E
kaekaa Iehova ao e kamarurungnga. (2Uea
20:1-6) N te itera teuana, ngke e onnonia Ie-
hova te abotoro Bauro bwa e na kanakoa “te
bwai ni kateketeke n te rabwata” mairouna ae
taekan aorakina, ao Iehova e bon aki kana-
koa. (2Kor. 12:7-9) Iangoa naba aia katoto te
abotoro Iakobo ao Betero. A kaaitara ma te
kamateaki iroun te Uea are Erote. A tataro
kaain te ekaretia ibukini Betero ao tao Iakobo
naba. Ma e boni kamateaki Iakobo ao e ka-
maiuaki Betero n te aro ni kakai. (Mwa. 12:1-
11) Ti kona ni kangai, ‘Bukin tera Iehova ngke
e kamaiua Betero ao tiaki Iakobo?’ E aki tae-
kinaki bukina n te Baibara.1 Ma te bwai ae ti
koaua raoi iai bwa e “aki kona n ribuaka” Ie-
hova n arona nako. (TuaKau. 32:4) Ao ti ata-
ia bwa a karekea akoaia Betero ma Iakobo
iroun Iehova. (TeKao. 21:14) N tabetai e kona
Iehova n aki kaekai ara tataro n aron are ti
kantaningaia. Ma kioina ngkai ti kakoauaa
raoi ae e aki toki ni kakaraoa te bwai ae tata-
ngira ao n aki ribuaka Iehova, ti aki kona
ni ngurengure n arona ni kaekai ara tataro.
—Iobi 33:13.
1 Nora te kaongora ae “Ko Onimakinna Bwa A Nanakoraoi Ana
Babaire Iehova?” n Te Taua-n-Tantani ae bwaini Beberuare 2022
bar. 3-6.
6. Bukin tera bwa ti riai ni kakoauaa ae e na boni karaoa
ae tatangira ma n aki ribuaka Iehova n taai nako?
NOBEMBWA 2023 21
 7 Ti kataia n rarawa ni kabotaua arora ma
tabemwaang. N katoto, ti kona ni bubutiia Ie-
hova bwa e na buokira n te itera teuana, ma e
bon aki kaekaaki ara bubutii. Imwina riki ti a
ongo bwa e tataro naba n aron anne temanna,
ao e taraa n ae kaekaaki ana bubutii iroun Ie-
hova. E riki anne nakon te tari te aine ae
Anna. E tataro neiei bwa e na kamarurungaki
buuna ae Matthew man aorakina ae te kaen-
tia. N te tai naba anne ao iai uoman taari
aine aika kara aika kabokorakora naba ma te
kaentia. E kakorakoraa n tataro Anna ibukini
Matthew ao ibukia naba taari aine aikai. E
reke te marurung irouia taari aine aikai ma e
bon toki maiuni Matthew. N te moantai, ao e
iangoia Anna bwa a marurung taari aine aikai
man ana ibuobuoki Iehova. Ma e aera ngka-
nne e a aki kaekaa ana tataro are e na maru-
rung naba buuna? Ti bon aki kona n taekina
bukini marurungia taari aine aikai. Ma te bwai
ae ti ataia bwa e boni kona Iehova ni kamau-
nai raoi rawawatara ni kabane, ao e ingainga
ni kani kautiia raoraona ake a a tia ni mate.
—Iobi 14:15.
8 E na boutokaira Iehova n taai nako. Ngkai
bon Tamara ae tatangira Iehova, e na bon aki
kan norira ni maraki. (Ita. 63:9) Ma e ngae n
anne e bon aki tuki rikini kataakira nako, aika
a kona ni kabotauaki ma te karaanga ke te ai.
(Wareka Itaia 43:2.) Ma e berita bwa e na
buokira ngkana ti ‘rinanoni’ baikai. Ao e na
aki kariaia kataakira bwa ti na rotakibuaka iai
n aki toki. E anganira naba Iehova taamneina
ae raoiroi ae mwaaka bwa e na buokira n
nanomwaaka. (Ruka 11:13; IBir. 4:13) Ibukin
anne, ti a kona ni kakoauaa raoi bwa e na bon
7. Tera ae ti kataia n rarawa ni karaoia, ao bukin tera?
8. (a) Ni kaineti ma Itaia 43:2, e kangaa Iehova ni bou-
tokaira? (b) E na kangaa te tataro ni buokira ngkana ti
kaaitara ma kataaki aika kangaanga? (Nora te taamnei
ae E Buokira te Tataro n Tokanikai.)
22 TE TAUA-N-TANTANI
anganira n taai nako te bae ti kainnanoia bwa
ti aonga n nanomwaaka ao n teimatoa ni ka-
kaonimaki nakon Iehova.1
TERA AE E KANTANINGAIA
MAIROURA IEHOVA?
9 E kantaningaira Iehova bwa ti na onima-
kinna. (Ebera 11:6) N tabetai ao a kona n ta-
raa n riao kataakira. Ti kona n ae ti a raraoma
bwa e na buokira Iehova ke e na aki. Ma e ka-
raui nanora te Baibara bwa ti kona “n tamwa-
rakea te oo” ni mwaakan te Atua. (TaiAre.
18:29) Ngaia are n oneani mwin ae ti na kato-
kanikaia raraomara, ti riai n tataro ma ara
onimaki ae korakora bwa e na boni kaekai ara
tataro Iehova.—Wareka Iakobo 1:6, 7.
10 E kantaningaira Iehova bwa ti na mwaku-
ria ara tataro. N te katoto, tao e bubutiia Ie-
hova te tari te mwaane temanna bwa e na
buokia ni karekea angani motirawana man
ana mwakuri, bwa e aonga ni kaea te bwabwa-
ro. E na kangaa Iehova ni kaekaa te tataro
anne? E kona n angan te tari anne te ninikoria
ae kainnanoia bwa e aonga ni kawara ana tia
kammwakuri. Ma e bon riai te tari anne ni
mwakuria ana bubutii n arona ni kawara ana
tia kammwakuri ao ni bubutiia. E na bae n
okioki ni bubutii. E kona naba ni kaaibibita
ana tei ma raona ni mwakuri temanna. Ao
ngkana e kainnanoaki, e kona n tuatua bwa e
na motirawa ao n aki kabooaki.
11 E kantaningaira Iehova bwa ti na teimatoa
1 Ngkana ko kan ataa riki aron Iehova ni buokira n nanomwaaka
i aani kataaki aika kangaanga, mataku n te taamnei ae E Buoki-
ra te Tataro n Tokanikai n jw.org.
9. N aron ae oti n Iakobo 1:6, 7, bukin tera bwa ti riai ni
kakoauaa ae e na boni buokira Iehova?
10. Kabwarabwaraa bwa ti na kangaa ni mwakuria ara
tataro.
11. Bukin tera bwa ti riai n teimatoa n tataro ibukin tabe-
aiangara?
n tataro nakoina ibukin tabeaiangara. (1Tet.
5:17) E kaotia Iesu bwa tabeua mai buakon
ara bubutii a kona n aki kaekaaki n te tai ae
waekoa. (Ruka 11:9) Ngaia are tai kabwaraa
nanom! Kakorakorako ao teimatoa n tataro.
(Ruka 18:1-7) Ngkana ti teimatoa n tataro ibu-
kin te bwai teuana, ti kaotia iai nakon Iehova
bwa e rangi ni kakawaki te baere ti tataro ibu-
kina. Ti kaotia naba bwa ti onimakinna bwa e
boni kona ni buokira.
BUKIN TERA BWA TI RIAI NI BITII
TABEUA ARA BUBUTII?
12 Ngkana e aki kaekaaki ara tataro, ti kona
n titirakinira titiraki aika tenua. Te moan, ‘E
eti te bae I tataro ibukina?’ N angiin te tai ti
taku bwa ti ataa ae te kabanea n tamaroa ibu-
kira. Mangaia a na bon aki buokira i nanon te
tai ae maan baike ti bubutii. Ngkana ti tataro
ibukin ara kangaanga teuana, e kona n ae iai
riki angani kanakoraoan ara kangaanga anne
irarikin are ti tataroia. Ao tao bwaai tabeua
ake ti bubutii a aki boraoi ma nanon Iehova.
(1Ioa. 5:14) N te katoto, iangoiia kaaro ake a
taekinaki mai mwaina. A bubutiia Iehova bwa
e na teimatoa natiia i nanon te koaua. E taraa
n riai te bubutii anne. Ma e na bon aki tauma-
toaira Iehova bwa ti na beku ibukina. E tangi-
rira ni kabane, n ikotaki naba ma natira, bwa
ti na rineia bwa ti na taromauria. (TuaKau.
10:12, 13; 30:19, 20) Ngaia are a kona kaaro
aikai ni bubutiia Iehova bwa e na buokiia n
rota nanon natiia, bwa e aonga ni kairaki bwa
e na tangira Iehova ao n riki bwa raoraona.
—TaeRab. 22:6; IEbe. 6:4.
12. (a) Tera te titiraki teuana ae ti riai n titirakinira iai ni
kaineti ma ara bubutii, ao bukin tera? (b) Ti na kangaa n
taraia raoi bwa e na oti karinean Iehova n ara tataro?
(Nora te bwaoki ae “E Oti Karinean Iehova n Au Tataro?”)
E Oti Karinean Iehova
n Au Tataro?
Bon te Tama ae tatangira Iehova ae kani
kaekai ara bubutii. Ma bon te tia Karikiriki
naba ae riai ni karineaki iroura. (TeKao. 4:11)
Ko na kangaa ni kaota karinean Tamam are
i karawa ngkana ko bubutiia?
˙ Taraia raoi bwa bwaai ake ko bubutii a bo-
raoi ma nanon te Atua ao iai bukina ae
raoiroi ngkai ko bubutii. (1Ioa. 5:14) Ti aki
riai ni kariaia ara tataro bwa e na bangao-
mata ni kaatuua taekan tii oini kainnanora
ao baika ti tangiri. E kauringia Kristian ake
n te moan tienture Iakobo bwa a na bon aki
karekea kaekaan aia tataro ngkana a “bu-
butii ma te kantaninga ae kairua,” ae e aa-
naki n te bangaomata.—Iak. 4:3.
˙ Tai kairoro. (Mat. 4:7) Onimakinna bwa e
bon ataa Iehova te aro ae te kabanea n ta-
maroa ibukini kaekaan am tataro. Ao n ta-
betai e kona ni kaokoro ana kaeka ma are
ko kantaningaia.—IEbe. 3:20.
˙ Uringnga ni kaitaua ibukini bwaai ake e
anganiko ni katoabong. Iangoa aroni ki-
mwareireina ngkana ko kaota am kakaitau
nakoina ibukin ana ibuobuoki.—IKoro. 3:15;
1Tet. 5:17, 18.
NOBEMBWA 2023 23
 13 Te kauoua n titiraki, ‘E a boo ana tai Ieho-
va ni kaekaa au bubutii?’ Ti bae n namakinna
ae ti kainnanoa kaekaan ara tataro n te tai ae
waekoa. Ma ni koauana, e ataa Iehova te tai
ae te kabanea n tamaroa ae e na buokira iai.
(Wareka Ebera 4:16.) Ngkana ti aki wae-
koa ni karekea kaekaan ara bubutii, ti kona n
iangoia bwa ana kaeka Iehova bon ‘Tiaki.’
Ma e kona n ae kaekaira ni kangai, ‘Tiaki moa
ngkai.’ N te katoto, iangoa te tari te mwaane
are e tataroa kamarurungana man aorakina.
Ngkana e a kamarurungnga naba Iehova n te
aro ni kakai, e na kona Tatan ni bukina te tari
arei bwa e teimatoa n ana beku iroun Iehova
tii ibukina bwa e kamarurungaki. (Iobi 1:9-11;
2:4) Irarikin anne, e a tia Iehova ni bairea te
tai are e na katoki iai aoraki n aekaia nako.
(Ita. 33:24; TeKao. 21:3, 4) Mangkai moa ni
karokoa te tai anne, ti aki kona ni kantaningaa
kamarurungara n te aro ni kakai. Ngaia are e
kona te tari arei ni butiia Iehova bwa e na
anganna te korakora ao raun ana iango bwa e
aonga n nanomwaaka i aan aorakina, ao n tei-
matoa ni beku iroun te Atua ma te kakaoni-
maki.—TaiAre. 29:11.
14 Iangoa rongorongon Janice are e tataro

bwa e kani beku n te Betaera. Ai nimaua te ri-

riki imwin ana tataro ao e a tibwa nora aron
Iehova ni kaekaa ana tataro. E kangai neiei:
“E kabongana te tai anne Iehova n reireinai ao
ni kanakoraoa riki arou. I riai ni karikirakea
riki onimakinana. I riai ni kanakoraoa riki au
ukeuke n reirei. Ao I riai ni karikirakea riki te
kimwareirei, ae e aki boboto i aoni baika riki
nakoiu.” Imwina riki ao e a kaoaki Janice Ngkana ko namakinna bwa e tuai kaekako Iehova,
ma buuna bwa a na beku n te mwakuri ni iangoi bwaai riki tabeua aika ko kona n tataro ibukina
mwamwananga. E ururing rikaaki Janice ao e (Nora barakirabe 15)

13. Ni kaineti ma Ebera 4:16, n ningai ae e na buokira iai

Iehova? Kabwarabwaraa.
14. Tera reireiam man rongorongon Janice?

24 TE TAUA-N-TANTANI
taku: “E boni kaekai au tataro Iehova, ma n te
aro ae I aki kantaningaia. I aki waekoa n nora
aron tamaroan ana kaeka, ma I boni kakaitau
n namakinan ana tangira ao ana akoi.”
15 E kangai te katenua n titiraki, ‘I riai n ta-
taro ibukin te bwai riki teuana?’ E ngae ngke e
raoiroi tataroan te bwai ae tii teuana, ma ti
boni kona n ataia ae e tangirira Iehova bwa ti
na karababaa riki ara bubutii. Iangoa ana ka-
toto te tari te aine are akea buuna are e tata-
taro ibukini kaean te Kuura Ibukia Taan Uaro-
ngorongoa te Tautaeka n Uea. E kani kaea te
kuura aei bwa e aonga ni kona ni beku n te
tabo ae e kainnanoaki riki iai te ibuobuoki.
Ngaia are ngkai e tatataro neiei ibukini kao-
ana nakon te kuura aei, e kona naba ni bubu-
tiia Iehova bwa e na buokia n nori riki itera
ake e kona ni karababaa iai ana mwakuri ni
minita. (Mwa. 16:9, 10) Ao e kona ni mwaku-
ria ana tataro n arona n ongora iroun ana ma-
taniwi n te aono ngkana iai te ekaretia ae ua-
kaan ae kainnanoia riki bwaiania. Ke e kona ni
kororeta nakon te aobiti n tararua ao n tuatua
15. Bukin tera bwa ti riai ni karababaa riki ara bubutii?
(Nori naba taamnei.)
NI KAINETI MA ARA TATARO, . . .
˛ tera ae ti kona ni kantani- ˛ tera ae e kantaningaia
ngaia mairoun Iehova? mairoura Iehova?
bwa ia te tabo ae a kainnanoaki riki iai taan
uarongorongoa te Tautaeka n Uea.1
16 N aron ae ti a tia n reiakinna, ti boni kona
ni kakoauaa ae e na boni kaekai ara tataro Ie-
hova n te aro ae tatangira ao n aki ribuaka.
(TaiAre. 4:3; Ita. 30:18) N tabetai ti na bon aki
karekea te kaeka are ti kantaningaia. Ma e na
bon aki tarariaoi ara tataro Iehova. E rangi n
tangirira. Ao e na bon aki kaaki taekara. (Tai-
Are. 9:10) Ngaia are teimatoa n “onimakinna n
taai nako,” n arom ni bunra nanom nakoina ri-
nanon te tataro.—TaiAre. 62:8.
1 Ngkana ko kan atai kaetieti ni kaineti ma arom n anga ngkoe
bwa ko na beku n te aono teuana ae mena i aan te aobiti n tara-
rua, nora te boki ae Te Botaki ae Baireaki Ibukini Karaoan Na-
non Iehova, mwa. 10, bar. 6-9.
16. Tera ae ti kona ni kakoauaa?

KABWARABWARAAN TE TAAMNEI Iteraniba 24: A tataro
taari aine aika uoman imwain ae a kanoaa te booma ibukin
te Kuura Ibukia Taan Uarongorongoa te Tautaeka n Uea.
Imwina riki, e a kaoaki are temanna ma e aki kaoaki are te-
manna. N oneani mwin are e na un te tari te aine are e aki
kaoaki, e a tataro nakon Iehova bwa e na buokia n nori riki
itera tabeua ake e kona ni karababaa riki iai ana mwakuri ni
minita. Ao e a korea ana reta nakon te aobiti n tararua bwa
e kani beku n te tabo ae kainnanoaki riki iai te ibuobuoki.
˛ bukin tera bwa ti riai ni bitii
tabeua ara bubutii?
ANENE 43
Te Tataro ni Kakaitau
 RONGORONGONI MAIUNA
I Kunea te Mweraoi ni
Koaua Man Onimakinan
Iehova
ANA RONGORONGO ISRAEL ITAJOBI
NGKANA a titirakinai aomata ibukini
maiuu, ao I kakangai nakoia, “I riki bwa
kaanga te baeki ni mwamwananga i
nanoni bain Iehova!” Ae I nanonna,
kaanga aron ae I uouota au baeki ni
mwamwananga nakon te tabo are I nako
iai, I tangira naba Iehova ao ana botaki
bwa e na karaoa aron anne nakoiu, ni
kairirai nakon taabo ake N na nako iai ao
n ningai. I a tia ni butimwaei mwioko aika
I rotaki iai n te kangaanga ao n tabetai a
karuanikai. Ma I reiakinna ae onimakinan
Iehova bon te kawai nakon te mweraoi ni
koaua.
26 TE TAUA-N-TANTANI
ATAAKIN IEHOVA AO ONIMAKINANA IROU
I bungiaki n 1948 n te kaawa ae uarereke i maia-
kini maeaon Nigeria. N te tai anne, ao e bwabeti-
toaki bwa kaain Ana Tia Kakoaua Iehova ai ta-
mau ae Moustapha, ae tarin tamau ae uarereke,
ao imwina Wahabi, ae tariu ae te karimoa. E mate
tamau ngke ruaiwa au ririki. E rangi n uruaki na-
nou. E tuangai Wahabi ae ti kona ni manga nora
Tamara n te mangauti. I kairaki n te taeka ae ka-
raunano anne bwa N na reirei n te Baibara. I bwa-
betitoaki n 1963. A bwabetitoaki naba tariu ake
teniman.
N 1965, I a raona tariu are te ikawai ae Wilson i
Lagos ao ni kukurei n itamwaomwao ma tabeman
bwaiania aika katoatai ake n te Ekaretia i Igbobi.
I kaungaaki ni kimwareireia ao n ingaingaia, ao n
Tianuare 1968, I a moana au bwaiania.
E bairea te botaki ae okoro ma rooro n rikirake
te tari te mwaane ae beku n te Betaera ae Albert
Olugbebi, ibukini kainnanoaia bwaiania aika okoro
i meangin Nigeria. I teimatoa n ururinga ana
taeka ae kaunganano Brother Olugbebi ae ka-
ngai: “Kam kairake ao kam kona ni kamanenai ami
tai ao korakorami ibukin Iehova. E bati te mwakuri
ae kam kona ni karaoia!” E ingainga nanou n aron
te burabeti are Itaia, ngaia are I a karina au boo-
ma ibukin te bwaiania ae okoro.—Ita. 6:8.
 Ni Mei 1968, I a mwiokoaki bwa te bwaiania
ae okoro n te kaawa ae Kano, i meangin Nigeria.
E riki aei n tain te buaka i Biafran (1967-1970), ike
e a uruaki te aono aei irouia taan iowawa ao n ro-
taki naba maeaon Nigeria. E kataia n tuangai te
tari te mwaane temanna bwa N na aki nako. Ma I
kangai nakoina: “Ko rabwa ngkai ko raraoma ibu-
kiu. Ma ngkana e tangirai Iehova bwa N na beku
ibukina ni mwiokoau aei, I aki nanououa bwa e na
boni memena irou.”
ONIMAKINAN IEHOVA N TE AONO AE
UREBEKEBEKE IMWIN TE BUAKA
E rangi ni kananokawaki bwaai aika riki i Kano.
E uruaki te kaawa ae bubura aei n te buaka. N ta-
betai ti a nori rabwataia aomata ake a kamate-
aki n tain te buaka n te mwakuri ni minita. E
ngae ngke a bati ekaretia i Kano, ma angia taari
a birinako. E kee i aan 15 taan uarongorongo aika
a tiku, ao a rangi ni maaku ao ni bwara nanoia. A
rangi ni kimwareirei taari mwaane ma aine aikai
GUINEA
Conakry
SIERRA
LEONE
I beku bwa te bwaiania ae okoro
i Niamey, i Niger
ngke ti roko, ngaira onoman bwaiania aika okoro.
A butimwaea raoi ara kaungaunga taan uarongo-
rongo. Ti buokiia ni manga karaoa te babaire ibu-
kin te taromauri ao te uarongorongo ao ni ka-
kanakoi ribooti ibukin te mwakuri ni minita, ao ni
kanakoi ara ota ibukini booki nakon te aobiti n ta-
rarua.
Ti a moana reiakinan te taetae n Hausa ngaira
ake bwaiania aika okoro. Ngke a ongo taekan te
Tautaeka n Uea n oin aia taetae, ao a bati kaain
te aba aika ongora iroura. Ma a aki kukurei kaain
te Aro ae bati kaaina n ara mwakuri n uarongo-
rongo, ngaia are ti riai n taratara raoi. N te taina,
ao ti a kakioaki ngai ma toau iroun te mwaane te-
manna ma ana biti. Ma ti kabanea birira ao ti aki
reke irouna! N aki ongea te kangaanga, ma e
karaoira Iehova bwa ti na “maeka ma te mweraoi”
ao e a tabe n ririkirake mwaitiia taan uarongo-
rongo. (TaiAre. 4:8) Ni boong aikai, ao e raka i
aon 500 taan uarongorongo aika beku n ekaretia
aika 11 i Kano.
KAITARAANI KATAAKI I NIGER
Imwina riki n Aokati 1968, imwin tikuu i Kano i
nanon tabeua te namwakaina, I a manga kanako-
aki nako Niamey, ae Kautun Niger, ngai ma bwai-
ania aika okoro aika uoman. N te tai ae waekoa ti
NIGER
Niamey
Kano
ABERIKA
Orisunbare NIGERIA
Lagos
a ataia bwa Niger ae mena i Maeaon Aberika, bon
teuana mai buakon taabo aika rangi ni kabuebue.
Irarikin te kabokorakora ma te kabuebue, ti riai n
reiakina te taetae ni Buranti. N aki ongei ka-
ngaanga aikai, ma ti onimakina Iehova ao ni mo-
ana ara uarongorongo n te kaawa ma taan ua-
rongorongo ake a maeka ikai. I nanon te tai ae
uarereke, ao a a karekea katoton te boki n reirei n
te Baibara ae The Truth That Leads to Eternal
Life kaain Niamey ake a kona ni wareware. A kona
n roko aomata ni kakaaeira bwa a na karekea aia
boki!
E aki maan imwina ao ti a ataia ae a aki rangi
n tatangiriia Ana Tia Kakoaua Iehova kaain te
tautaeka. N Turai 1969, ti a ikotaki ibukin ara
moan runga n te aono, ae tao 20 kaaina aika
N te mwakuri ni mwamwananga i Sierra Leone
28 TE TAUA-N-TANTANI
roko. Ti ingainga nakoni bwabetitoaia taan ua-
rongorongo aika boou aika uoman. Ma ni moani
bongin te runga, a a roko bureitiman ao ni kato-
ka ara botaki. A kairiia bwaiania aika okoro ao te
mataniwi ae mwamwananga nakon te oo ni bure-
itiman. Imwin titirakinara, a tuangira bwa ti na
manga oki n te bong are imwina. Ngke ti nora
te kangaanga aei, ti a bairea naba karaoan te
kabwarabwara ibukin te bwabetito n te auti teu-
ana ao ni karaba ni bwabetitoiia taani bwabetito
n te karaanga.
Tabeua te wiki imwina, ao ti a tuangaki iroun te
Tautaeka ngai ma bwaiania aika okoro ake niman
bwa ti na kitana Niger. A anganira 48 te aoa bwa
ti na kitana te aba, ao ni biriakini arora i bon irou-
ra. Ti ongeaba nako iai ao ti kawara te aobiti n ta-
rarua i Nigeria, ike ti a karekei mwiokoara aika
boou.
I a mwiokoaki nakoni kaawan Nigeria ae
Orisunbare, ike I kukurei iai n te mwakuri ni minita
ae uaana ma taan uarongorongo n te kurubu ae
uarereke aika maeka ikanne. Ma imwin onoua
namwakaina, I a tuangaki man te aobiti n tara-
rua bwa N na oki tii ngai nako Niger. N te moan-
tai I kubanako ao e nako nanou, ma imwina I ra-
ngi n ingainga ni manga kaitiboo ma taari i Niger!
I a oki nako Niamey. Tebongina imwin rokou, ao
te mwaane temanna ae te tia bitineti e kinaai bwa
te tia Kakoaua ngai, ao e a tabeki naba ana titi-
raki ibukin te Baibara. I a reirei ma ngaia n te Bai-
bara, ao e a bwabetitoaki imwini kaakan te moko
ao nimakin te kamanging n te aro ae riao. Imwin
anne, I kukurei n uarongorongo ma taari mwaane
ao aine n aonon nako Niger aika kakaokoro ao n
nora aroia aomata i nanon ririki aika bati ni buti-
mwaea te koaua. Ngke I moan roko, ao iai 31 taa-
ni Kakoaua n te aba, ao ngke I a kitanna ao ai 69.
“TI AKI ATAA ARON AIA MWAKURI NI
MINITA TAARI AKE I GUINEA”
N Ritembwa 1977, I a oki nako Nigeria ibukin te
reirei ni kataneiai. N raabanen te katenua ni wiki
n reirei, ao e a wareka nakoiu te reta man te aobi-
ti n tararua i Sierra Leone, te tia babaire n te Ko-
mete Ibukin te Aobiti n Tararua ae Malcolm
Vigo. A kakaaea te tari te mwaane ae te bwaiania
ae tuai n iein ae rabakau n taetae n Ingiriti ao ni
Buranti, bwa e na beku bwa te mataniwi ae
mwamwananga i Guinea. E tuangai Brother Vigo
ae I kataneiaaki ibukin te mwioko anne. E katuru-
turua ae tiaki te mwioko ae bebete. E kauringai ni
kangai: “Iangoia raoi imwain ae ko butimwaeia.” I
waekoa ni kaeka ni kangai, “Ngkai bon Iehova ae
kanakoai, N na bon nako ngkanne.”
I kiba nako Sierra Leone ao ni kaitiboo ma taa-
ri n te aobiti n tararua. E taku nakoiu temanna
kaain te Komete n te Aobiti n Tararua, “Ti aki ataa
aron aia mwakuri ni minita taari ake i Guinea.” E
ngae ngke e tabe te aobiti n tararua ma te mwa-
kuri n uarongorongo n aononi Guinea, ma a aki
kona n reitaki ma taan uarongorongo ibukini ka-
ngaanga aika riki n te tautaeka. Ai iraua aia tai ni
kataia ni kanakoa temanna te tari te mwaane
nako Guinea, ma a aki kona n tiku n te aba. Ngaia
are I a tuangaki bwa N na kawara kautuni Guinea,
ae Conakry, bwa N na karekea te kariaia man te
tautaeka ibukin te tiku n te aba.
“Ngkai bon Iehova ae kanakoai,
N na bon nako ngkanne”
Ngke I roko i Conakry, ao I a kawara ana tabo
te embaetita n Nigeria ao ni kaitiboo ma ngaia. I
tuangnga ae I kan uarongorongo i Guinea. E kau-
ngaai bwa N na aki tiku mwina N na kabureaki ke
ni kaikoakaki. E taku nakoiu “Okira Nigeria ao ua-
rongorongo ikanne,” ma I kaeka ni kangai, “I mo-
tinnanoia bwa N na tiku.” Ngaia are e a korea ana
reta te embaetita ni bubutiia te Minita i Guinea ae
tabe ma te Tua bwa e na buokai, ao e boni buokai
raoi te minita anne.
Teutana te tai imwin anne, I a okira te aobiti
n tararua i Sierra Leone ao ni kaongoia taari
ana babaire te minita. A tatakarua ma te kimwa-
reirei taari ngke a ongo aron Iehova ni kakabwai-
aa mwanangau. I a kariaiakaki iroun te tautaeka
bwa N na tiku i Guinea!
N ara bong ni mare n 1988
Man 1978 nakon 1989, I beku bwa te mataniwi
ae mwamwananga i Guinea, i Sierra Leone, ao te
tia bonomwi ni mataniwi ibukin te aono ae uare-
reke i Liberia. N te moantai, I a bon aoaoraki
naba. N tabetai e riiriki aei n taabo aika tiona-
ko. Ma a kakabanea aia konaa taari n nikirai n te
onnaoraki.
N te taina, I a rotaki n te aoraki ae kakaiaki ae
te maraeria, ao te mwata. I a kunea ae a iangoia
taari ae N nang boni mate, ao a a maroroa-
kinna bwa N na taunaki ia! N aki ongei bwaai aika
kakamaaku aikai, ma I aki iangoia bwa N na kitani
mwiokoau. Ao I teimatoa ni kakoauaa ae te mwe-
raoi ni koaua ae teimatoa e roko mairoun te Atua
ae kona ni kautiira man te mate.
TI ONIMAKINA IEHOVA NGAI MA BUU
N 1988, I a kaitiboo ma Dorcas, ae te tari
te aine ae te bwaiania ae rangi n akoi ao n tangi-
ra Iehova. Ti mare, ao e a raonai ni mwiokoau n
te mwakuri ni mwamwananga. Dorcas bon te buu
te aine ae tatangira ao e anga boni ngaia. Ti kaai
n rianna n te raroa ae 25 te kiromita (15 te maire)
nakon ekaretia, ao n uouotii ara bwai. N ekaretia
ake a raroa riki, ti kabongana te bao ni mwamwa-
nanga are e kona n reke ao ni buti iai ni kawai
aika bokaboka aika kirimwanomwano.
NOBEMBWA 2023 29
 bwanina au tai. Ngke a ikawai natira, ao e a ma-
nga beku Dorcas bwa te bwaiania ae okoro. Ti a
kaai ngkai ni beku bwa mitinare i Conakry.
NIBWAN TE MWERAOI NI KOAUA
I teimatoa n nako n taabo ake e kairai
Iehova nako iai. Ti nanamakina ana kamano-
mano ao ana kakabwaia Iehova ngai ma buu. Ibu-
kin onimakinan Iehova ti a kamanoaki iai man te
rawawatannano are a karekea naake a onimakini
bwaikorakin te maiu aei. I noria ma Dorcas mani
baike ti rinanoi bwa Nibwan te mweraoi ni koaua
bon te “Atua ae ara tia kamaiu,” ae Iehova. (1Ro-
ngo. 16:35) I kakoauaa raoi ae “e na kamanoko
Iehova ae Atuam n aron temanna ngkana e ka-
Boni bwaai n tituaraoi nakoira natira
manoi bwaai aika kakawaki n niniri n te baeki”
aika Jahgift ao Eric
ngkana ko onimakinna.—1Tam. 25:29.

E rangi n ninikoria Dorcas. N te katoto, iai

taai ake ti a riai n rinanon iai karaanga, ae bati
iai te korokorotaire. Ni mwanangara teuana ae
nimabong maanna, ao a a uruaki buriiti ake i aon
te karaanga, ngaia are ti a riai ni wa. Ngke e tei-
rake Dorcas bwa e na ruo man te wa, ao e a bwa-
ka naba n te karaanga. Akea i buakora ae bwaati
n uaua, ao iai korokorotaire n te karaanga anne.
Ma a ewenako naba ataeinimwaane tabeman ao
ni kamaiua. Ti mimia te bwai ae riki anne ni ma-
tura n taai tabetai n te tairiki, ma ti bon teimatoa
naba ni beku ni mwiokoara.
Ni moan 1992, ao ti rangi ni kubanako ngke
ti ataia ae e bikoukou Dorcas. Aei ngkai tokin
ara beku ni kabwanina ara tai? Ti taku, “E anga-
nira Iehova te bwaintangira!” Ngaia are ti a ia-
ngoia bwa ti na arana natira bwa Jahgift. Aua te
ririki imwini bungiakin Jahgift, e a manga bungi-
aki mwaanena ae Eric. Boni bwaai n tituaraoi ni
koaua natira mairoun Iehova. E beku Jahgift n te
aobiti n raitaeka i nanon tabeua te tai i Conakry,
ao Eric e riki bwa te tabonibai.
E ngae ngke e riai ni katoka ana bwaiania ae
okoro Dorcas, ma e teimatoa n riki bwa te bwaia-
nia ae katoatai ao e kaikawaiia naba natira. Man
ana ibuobuoki Iehova, I teimatoa ni beku ni ka-

30 TE TAUA-N-TANTANI
 BIRIBIN

Te abamwakoro

E Roko n ae Sangir Besar

Tiana Hulda
INDONESIA PAPUA
NGKE arona bwa ko kawara te abamwakoro NEW
GUINEA
teuana ae uarereke ae Sangir Besar i Indonesia
tabeua te ririki n nako, ko na bae n noriia teniman
taari aine aika Kristian i aon te bike. A rangi ni
kinaaki n te abamwakoro anne ibukin aia mwakuri A AOTITERIA
ni minita ni buokiia aomata bwa a na ota n te Bai-
bara. Ma n te tai anne, a boni karaoa te bwai teu-
ana ae kaokoro.
Te moan, a rianna i taari ni kakaaei atibu ao
n uotii nako aon te bike. Titeboo buburan tabeua
atibu akanne ma te booro ni butibooro. Imwina, a
tekateka i aoni kaintekateka aika kaai ao a ka-
bongana te aama n ororei atibu aikai nakoni
mwakorokoro aika uarereke riki nakoni bunnimo-
an te moa. A karini ngkanne atibu aika uarereke
akanne n te bwaketi ao ni waerake ma ngaai na-
kon aia auti. Imwina a karini ni baeki aika bu- B C
bura ao ni katokai n te turaki bwa e na kabonga-
naaki ibukini karaoan te kawai. A. Te abamwakoro ae Sangir Besar
Temanna i buakoia taari aine aikai bon Hulda. E i meangin Indonesia
reke riki ana tai nakoia ake tabeman ni karaoa te B. Hulda ngke e rikorikoi atibu i aon te bike
mwakuri aei. E kakabongana ana mwane ae reke C. Hulda ma ana tablet
n ana mwakuri aei ni kabooi iai baika kainnanoi
ana utu ni katoabong. Ma ngkai, e a mwakuri ma
tiana riki teuana. E kani kabooa ana tablet bwa
e aonga ni kabongana te JW Library˙ app. E ataia tablet ae boou aei ni kanakoraoa riki au mwakuri
Hulda ae taian taamnei ao kanoan riki tabeua te ni minita, ao ni karaoan au katauraoi n te aro
app anne, a na kanakoraoa riki ana mwakuri ni ae bebete riki ibukini bobotaki ni Kristian.” E tae-
minita ao otana n te Baibara. kinna naba bwa e buokaki n ana tablet ni moani
butinakon te aoraki, n toma iai ma kaain te eka-
E mwakuri Hulda uoua te aoa ni katoa
retia ibukin te bobotaki ao te uarongorongo. Ti ki-
ingabong i nanon teuana ao te iterana te na-
mwareirei iroun Hulda ngkai e roko n tiana anne.
mwakaina, n ororei atibu ni kaona bukin te turaki
ae uarereke. N tokina e a reke ana mwane ae tau
ibukini kabooan ana tablet.
E taku Hulda, “E ngae ngke I rangi ni kua ao n
nimarakiraki man ororean atibu, ma I mwaninga
taekani marakiu ni kabane ngke I a kamanena au

NOBEMBWA 2023 31
34567 Nobembwa 2023  Vol. 144, Na. 12 KIRIBATI
TE BWAI N IBUOBUOKI
N TE UKEUKE N REIREI
Kamatenikunai “Anene Aika Bwain
KANOAN TE MAEKATIN AEI te Onimaki”

“Ngkana I kabokorakora ma namakinan ae ai
Kaongora Ibukin te Reirei 46: Tianuare 8-14 2 akea uaau, ao e kaungaai Iehova rinanon ane-
E Karaui Nanora Iehova Bwa E na Karika ne aika n Ana Kanakobwanaa˙ JW.”—Lorraine,
U.S.A.
te Aonnaba Aei Bwa te Bwaretaiti
“Anene aika bwain te onimaki” bon iteran

naba te taromauri ni Kristian. (IKoro. 3:16)
Kaongora Ibukin te Reirei 47: Tianuare 15-21 8 Ngkana ko kamatenikunai anene aikai, ko
Arora ni Kakorakoraa Ara Itangitangiri i kona ni buokaki iai e ngae naba ngkana akea
am boki n anene ke am tareboon ke am tablet
Marenara iroum. Katai aanga n ibuobuoki aikai bwa ko
 na buokaki iai n ururingi anene.
Kaongora Ibukin te Reirei 48: Tianuare 22-28 14
˘ Wareki raoi mwanewen te anene bwa ko
E Kona n Teimatoa Am Onimaki n Taai ni aonga n ota n nanoia. Ko kai ururinga riki
Kangaanga Aika Aki Kantaningaaki te rongorongo teuana ngkana ko ota raoi
iai. A tauraoi mwanewen taian anene ni ka-

bane, n ikotaki ma anene aika boou ao
Kaongora Ibukin te Reirei 49: anene ibukia ataei, n jw.org. I aan Library,
Tianuare 29–Beberuare 4 20 nakoni Katangitang.
E na Kaekai Au Tataro Iehova? ˘ Korei mwanewena. Karaoan aei ko na kai
ururingi iai mwanewena.—TuaKau. 17:18.


RONGORONGONI MAIUNA 26 ˘ Kataneiai ni kabaibati bwanaam. Warekia

ke n anenea te kuna ni kaokiokia.
I Kunea te Mweraoi ni Koaua Man
˘ Tuoa am ururing. Kataia n ururinga mwa-
Onimakinan Iehova neweia n aki tataraa te beeba, ao imwina
 tuoa mwin am ururing.
E Roko n Tiana Hulda 31

TE TAAMNEI NI MOAN TE MAEKATIN:
Te Bwai n Ibuobuoki n te Ukeuke n Reirei 32 E tang Etira ao e tataro ni menana n te
tembora bwa e rawawata n aia bure aomata. A
tang naba aomata. E kabebetea Etira Tekania
E aki kaboonakoaki te maekatin aei. E katauraoaki bwa kanoan te ngke e kangai: “Bon iai naba te kantaninga
waaki n angareirei n te Baibara ae karaoaki ni katobibia te aonnaba, ibukia tibun Iteraera. . . . Bon raora ngkoe.”
ae boutokaaki ni bwaintangira aika aki tebonaki. Ngkana ko kani
—Etira 10:2, 4 (Nora te kaongora ibukin te
bwaintangira, taiaoka nakon donate.jw.org.
reirei 48, barakirabe 17)
Ngkana e aki kaotaki BG ke BK imwin te kibu, e anaaki ngkanne
man Te Baibara ae Tabu—Te Rairai ae te Aonnaba ae Boou. Ngkana
e kaotaki BG imwin te kibu, e anaaki man Te Baibara. Ngkana e Nakon ara atureti n te intanete ae jw.org,
kaotaki BK imwin te kibu, e anaaki man Te Baibara ni Katorika. ke scan te code

s
The Watchtower (ISSN 0043-1087) November 2023 is published by Watch-
tower Bible and Tract Society of New York, Inc.; Harold L. Corkern, Pres-
ident; Mark L. Questell, Secretary-Treasurer; 1000 Red Mills Road, Wallkill,
w23.11-GB

NY 12589-3299. ˘ 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylva-

230718

nia. Printed in Japan.