Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Γυμνασίου

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ: Ο ΚΑΗΜΟΣ ΤΗΣ ΞΕΝΙΤΕΙΑΣ
«Ο γυρισμός του ξενιτεμένου» (σ. 78)
Διδασκαλία: Αφροδίτη Νικολάου - φιλόλογος

Θεματικός άξονας: Η νοσταλγία της πατρίδας/Η επιστροφή του ξενιτεμένου στην πατρίδα και η αναγνώρισή
του από τη γυναίκα του.

Είδος: Δημοτικό τραγούδι – παραλογή = πολύστιχο αφηγηματικό δημοτικό τραγούδι

Ποιητική αφήγηση: αφήγηση σε α΄ πρόσωπο «βγαίνω κι εγώ κι ο μαύρος μου, με τα λαγωνικά μου,/ βρίσκω
μια κόρη πού ’πλενε σε μαρμαρένια γούρνα»

Πρωταγωνιστές: Ο ξενιτεμένος και η κόρη (η σύζυγός του)

Τόπος: η βρύση ενός χωριού στην Ελλάδα ή και γενικότερα στα Βαλκάνια

Χρόνος: Ξημερώματα «Ερόδισε η ανατολή και ξημερώνει η δύση»

1.Πιο κάτω δίνονται γνωρίσματα των δημοτικών τραγουδιών που υπάρχουν μέσα στο κείμενο. Να τα
αντιστοιχίσετε.

1. Μέτρο: ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος 1. «Έχεις μηλιά στην πόρτα σου και κλήμα
[— ] στην αυλή σου / κι έχεις και με τα χέρια σου
μια λεϊμονιά φυτέψει».
2. Επανάληψη 2. «– Έχεις ελιά στα στήθη σου, κι ελιά στην
αμασκάλη,/
κι ανάμεσα στον κόρφο σου τ’ αντρός σου
φυλαχτάρι./
– Ξένε μ’ εσύ είσ’ ο άντρας μου, εσύ είσαι κι
ο καλός μου».
3. Υπερβολή 3. «Μήνα πεινάς, μήνα διψάς, μην έχεις κακή
μάνα; / Μήτε πεινώ, μήτε διψώ, μήτ’
έχω κακή μάνα».
4. Άσκοπα/άστοχα ερωτήματα 4. «Σαράντα σίκλους έβγαλε, στα μάτια δεν
την είδα».
5. Νόμος των τριών 5. «– Κόρη, ο καλός σου επέθανε, κόρη, ο
καλός σου εχάθη / κι εγώ παπάδες
πλέρωσα, κι είπε να με πλερώσεις».
6. Διάλογος 6. «κι ακό/μα τρεις/ τον κα/ρτερώ,/ πέντε/
τον
πα/ντηχαί/νω»

1. 2. 3. 4. 5. 6.

1
2. Ποιο κάτω φαίνονται ορισμένα από τα γνωρίσματα των παραλογών που εντοπίζονται στο κείμενο. Να
συμπληρώσετε τα κενά με στοιχεία του κειμένου.

Πολύστιχο ποίημα με
αφηγηματικό χαρακτήρα

Έντονη δραματικότητα

Ως αφηγηματικά τραγούδια
αναπτύσσουν ένα μύθο
(υπόθεση/ιστορία) που
εξελίσσεται σταδιακά και
έχει όλα τα γνωρίσματα και
τα στοιχεία της
αφηγηματικής ποιητικής
γραφής: αρχή και δέση του
μύθου, σταδιακή εξέλιξη
και κορύφωση και τέλος
επέρχεται η λύση.
Αναγνώριση μετά από μια
σειρά δοκιμασιών

3. Και οι δύο σύζυγοι υποβάλλουν σε δοκιμασίες ο ένας τον άλλον. Για ποιο λόγο το κάνουν αυτό;

Λόγος:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

4. Το δημοτικό τραγούδι «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου» πραγματεύεται το θέμα της ξενιτειάς:

α)Ποιο είναι το πρόσωπο που ξενιτεύεται και ποιο το πρόσωπο που μένει πίσω και υποφέρει;
β) Με ποιους τρόπους εκδηλώνει τον πόνο του το πρόσωπο που μένει πίσω;

Πρόσωπο

2
Εργασίες για το σπίτι

Υποχρεωτικά

Να γράψετε μια ολοκληρωμένη παράγραφο (15-20 γραμμές) σχετικά με τα συναισθήματα των συνανθρώπων
μας που αναγκάζονται να ξενιτευτούν.

Προαιρετικά: Να επιλέξετε ΜΙΑ από τις ακόλουθες εργασίες.

1. Φανταστείτε ότι εσείς είστε ένας ξενιτεμένος και γράφετε ένα γράμμα στα αγαπημένα σας πρόσωπα,
για να τους περιγράψετε την χώρα στην οποία βρίσκεστε και να τους αφηγηθείτε τις συνθήκες
διαβίωσής σας στην ξενιτιά και τον νόστο σας.
2. Να συγκρίνετε τη σκηνή της αναγνώρισης Οδυσσέα – Πηνελόπης στην Οδύσσεια (ψ 181 – 212) και
των συζύγων στο δημοτικό τραγούδι «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου»
3. Να φτιάξετε ένα κολάζ με εικόνες οι οποίες συνδέονται με την ξενιτιά.
4. Να δημιουργήσετε ένα δικό σας ποίημα στο πρότυπο του δημοτικού τραγουδιού «Ο γυρισμός του
ξενιτεμένου»

3
Συνεξέταση κειμένων

«Ο γυρισμός του ξενιτεμένου» (σελ.78)

«Ο Γιαννάκης» (σελ. 79)

Διδασκαλία: Αφροδίτη Νικολάου, φιλόλογος

1. Τα δύο κείμενα συνομιλούν μεταξύ τους; Ναι/Όχι

Να εντοπίσετε ομοιότητες και διαφορές.

Κείμενο Ομοιότητες Διαφορές

«Ο γυρισμός του ξενιτεμένου»

«Ο Γιαννάκης»

2. Να εντοπίσετε το θέμα κάθε κειμένου.

«Ο γυρισμός του ξενιτεμένου» «Ο Γιαννάκης»

Θέμα: Θέμα:

3. Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα για το κείμενο «Ο Γιαννάκης»

Είδος

Μέτρο

Γλώσσα

Πρωταγωνιστές

Τόπος

4
 Χρόνος

4. Να παρουσιάσετε τα συναισθήματα των δύο γυναικών στα ποιήματα τεκμηριώνοντας την απάντησή
σας με στοιχεία από κάθε ποίημα.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

5. Να εντοπίσετε δύο εκφραστικά μέσα με τα οποία παρουσιάζονται τα συναισθήματα κάθε ενός από τα
τέσσερα πρόσωπα των ποιημάτων. (ξενιτεμένος, κόρη, Γιαννάκης, μάνα)
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………