LEHENENGO SEKTOREA

Naturatik, elikagaietatik eta lehengaietatik eskuratzeko okupazioak dira.

Abeltzaintza ,nekazaritza,arrantza,baso-ustiapena…

Lehen sektoreak munduko biztanleria aktiboaren %40 ordezkatzen du. Ehuneko hori
handia da, baina oso motela; beste sektore ekonomiko batzuen ehunekoa, berriz,
handitu egiten da.

Herrialde garatuetan, biztanleria aktiboaren portzentaje txiki batek egiten du lehen

eremua, hain zuzen ere %1 eta %5 artean. Lehen eremuak aberastasun nazional gutxi
ematen du,BPG( Barne Produktu Gordina) %4 baino gutxiago, Japonian edo EEUU
bezala...

Garapen-bidean dauden herrialdeetan, populazioaren erdiak sektore horretan jarduten

du, eta BPG %10 baino gehiago ekoizten du.
 NEKAZARITZA PAISAIA

Lehen sektoreko jarduerak egituraren ondorio den paisaia.

Nekazaritza-paisaiak askotarikoak izan ohi dira. Dibertsitate hori elementu fisiko

batzuen eta giza elementu batzuen ondorio da.

 Elementu fisikoak dira: Erliebea,lurzorua eta Klima.

 Elementu giza dira: Lursailak eta laborantza sistema.

ERLIEBEA

Erliebeak paisaia-mota baldintzatzen du, egiten diren mugikortasun-okupazioei kalte

egiten baitie.

 Altitudeak: jarduera baldintzatzen du handitzen den bitartean, tenperaturak

jaitsi egiten dira.
 Malda: Gainera, funtsezkoa da, lotearen malda txikia dela eta, besteak beste,
mugitzeko okupazioak mekanizatzen baitira. Ezinezkoa da 10º baino malda
handiagoko lurrak lantzea.

LORZORUA

Lurzoruaren oxigeno-proportzioa eta ura atxikitzeko funtzioa lurren tamainaren eta

porositatearen araberakoak dira. Egitura horrek azidotze maila eta aberastasuna
ezartzen ditu, hau da, elikagaien eta materia organikoaren proportzioa.

 Lurzoruaren garrantzia: landareak bertatik xurgatu substantziak eta Ura.

 Mota: Lurzoru buztintsua/ Lurzoru hareatsua/ Humus askoko lurzorua
 KLIMA

Landare mota bakoitzak tenperatura-, intsolazio- eta hezetasun-baldintza jakin

batzuk behar ditu hazteko. Horregatik, historian zehar, gizakiak espezie egokienak
hautatu ditu klima bakoitzerako.

Lau faktore klimatikok mugatzen dute nekazaritza-jarduera:

1. Muturreko hotza. Laboreak ez hazi 0%tik azpiko tenperaturekin

2. Gehiegizko beroa. 45 ºC-tik gorako tenperaturak– ez dira onak

nekazaritzarako.

3. Hezetasun handia. Euria etengabe = belar txarrak eta lurra higatu

4. Idortasuna, prezipitazioak gutxitan eta irregulartasunez gertatzeak mugatu egiten du.

NEKAZARITZA PAISAIA-GIZA ELEMENTUA

Nekazaritza-ustiategiak: Jabe baten pertsona edo enpresa ekonomia-unitate batek

jarduera egiteko erabiltzen duen ezpazio fisikoak.

 Tamainaren arabera: Latifundioak (handiak) edo minifundioak

(txikiak).
 Jardueraren arabaera: Nekazaritza ustiategiak,abeltzaintzak-
ustiategiak, baso ustiategiak.
 Lursailak: Ustiategia osatzen dituen parteak.
 Tamainara arabera: Handiak (+10h), ertainak(10-1h) edo txikiak(1h
edo-).
 Formaren arabera: Erregularrak edo irregularrak.
 ·Mugen arabera: Lur zabaleko edo lur itxiko paisaiak.
LABORANTZA-SITEMAK

 Intentsiboa: Helburua:lurra ahalik eta gehien ustiatzea. Horretarako, teknika

modernoak erabili, errendimendu handiagoa lortzeko asmoarekin.
 Estensiboa: Ez dira lursail guztiak ustatzen, batzuk lurgorrian utzi
(hemankortasuna mantentzeko)

Urko nondik arabera, bi mota:

 Ureztatuak: ureztapen-sistemak artifizialen bidez ETA Lehorrekoak: euri-

urarekin hazi

Eskualdeko garatutako Geratzen ari dire eskualdeetako

nekazaritza. nekazaritza.

Ekoizpenaren Bi nekazaritza mota:tradizionala eta

espezializazioa:labore plantazio handiko nekazaritza.
bakar bat landu
EZAUGARRIAK ustiategiak bakoitzean. TRADIZIONALA:autokontzumorako
bideratu produktibitate txikia,nekazari-
Nekazaritza-lanen familientzat elikagai lortuz.
mekanizazioa:langileen
kopuru murriztu kostu Polikultiboak dira eta teknikak eta
gutxiago. tresnak erabiltzen dituzte. Faktore
fisikoen menpe.
Nekazaritza-teknika
aurreratuen HANDIAK: atzerriko
erabilera:errendimetua multinazionaleneskuetan,merkaturako
handitzeko asmoarekin. bidertatuta.Produktibitatea handiagoa
baina ez beti teknika: latifundioak oso
Eskala handiko handia jende asko lan egiten
nekazaritza. du.MONOLABORANTZA.
 Inbertsio handien
beharra: Produktibitate
handiaren kostua
konpentsatu egiten dira.

Produktibitate ONDORIOAK TXARRAK:

soberakinak daude.
Etekin ekonomia: atzerriko
ONDORIOAK Dirua laguntzarengatik herrialdeentzat.Langileak,soldatak
desabantaila baxuak jaso.
herrialdetan nekazaritza
produktuak. Nekazari.familiak ezin dute lehiatu
haiekin.
Garraio
espezializatuaren Plantazioak eragin negatiboa diute
sorkuntza:Kontserbazio- ingurumenean: ustiapen oso
teknika aurrekontua intensiboak,lorzoruak
dituztenak. agortu,biodibertsitateari eragin.

NEGATIBOAK:

Ongarri kimikoen
erabilpena lurzoruak eta
akuiferoetako urak
kutsatu.

Ur askoren erabilpena.

Nekazal Exodoa.

ABELTZAINTZA

Animaliak haztea, gero haragia, esnea, arrautzak, larrua, artilea, eztia…

aprobetzatzeko edo lanerako indar gisa erabiltzeko abeltzaintza handituz joan doan
jarduera da: planetaren azalaren 30% osatzen du … azienda elikatzeko, landatutako
lurren 33%erabiltzen da. 50 urtean, haragi ekoizpena bikoiztu egingo da eta esnearen
kontsumoa nabarmendu gora egingo du.

Hazten diren animali mota nagusia:

1.Behiak, ardiak, txerriak eta hegaztiak.

2.Ahuntzak eta zaldiak.

3.Untxiak eta erleak.

ABELTZAINTZA MOTAK

1. Estentsiboa: ustiapena egiten da, inbertsio gutxi behar du. Azienda larre naturalez
elikatzen ibiltzen da kanpoan.

2. Intensiboa: Produktibitate handia, ustiategi deszentralizatuetan egiten dena:

elikagaiak hartzea, aziendaren osasuna eta gizentasuna kontrolatzen dira. Gutxitan
bazkatzen da azienda larre naturalekin, bazka-landareekin eta pentsuekin; halakoetan,
aziendak erdi ukuiluratuta daudela jotzen da.

 SEDENTARIOA: ez da desplazatzen janaria lortzeko.

 NOMADAK: etengabe ari dira larreak bilatzen. Afrikako iparraldea, Erdialdeko
Asia eta Ekialde Hurbila
 TRANSUMANTEA: lekuz aldatzen da urtaroen arabera (neguan haranetara
eta udan mendietara).

ARRANTZA
 Arrantza-industria edo arrantza-sektorea lehen sektorearen jarduera ekonomikoa da,
eta giza kontsumorako edo prozesuen lehengai gisa arrainak, itsaskiak eta bestelako
itsas produktuak harrapatu eta sortzean oinarritzen da.

Harrapatutakoaren %85 giza kontsumorako da, eta soberakinak, irinak edo olioa
ekoizteko erabiltzen da.

Txina da munduan arrantza-ekoizpen handiena duen lurraldea eta herritar bakoitzeko

arrantza-produktuen kontsumo handiena duena.

Hiru arrantza mota beriz daiteke:

Lehenengoa da Kostaldeko arrantza.Bigarrena da itsasbazterreko arrantza eta azkena

da itsas zabaleko arrantza.

1. Kostaldeko arrantza: ontzi txikietan egiten da, eta harrapatutako

autokontsumoa egiten da edo tokiko merkaturako.

2. Itsasbazterreko arrantza: itsasertzetik gertu egiten dena, ontzi txiki edo

ertainekin, arrantzarako berariazko aparailuak eta kontzerturako zamalekuak
ditu. Arrantzak egun bat iraun dezake.

3. Itsas zabaleko arrantza: itsas zabalean egiten da, edukiera handiko ontziekin,
arrain-sardak detektatzeko eta dimentsionatzeko teknikekin. Ontzi askok behar
dituzte garbitzeko, zatikatzeko, paketatzeko eta izozteko instalazioak. Ontzi

horiek hainbat aste eta hilabetetako arrantza-kanpainak egiteko prestatuta

daude.

 · Arrainen elikagai Nagusia: Planktona organismo txikiz osatuta

dago, eta arrain askoren elikagaia da. Planktonaren kontzentrazioa
eguzki-argiaren, uraren tenperaturaren eta urak dituen gatz mineralen
eta materia organikoaren baitan dago.
 · Akuikultura: Uretako animalia- eta landare-organismoak itxian
haztea da akuikultura. Aukera ematen du arrain eta itsaski jakin batzuen
eskuragarritasuna handitzeko, eta arrain eta itsaski horiek desagertzea
saihesteko.

BASO-USTIAPENA
Basoen ezplotazioa, basoetatik baliabidea naturalak lortzeko jarduera. Batez ere, zura
lortzen da basoetatik baina, ere, beste lehengaiak lor daitezke: erretxina, kortxoa.

Baso ustiapenetik lortzen diren lehengaiak ezinezkoak dira industria batzuetarako

(papergintza, altzatigintza, eraikuntza…)

Munduko ekoizlerik handiena: Estatu batuak.

Azken 50 urteetan hirukoiztu egin da mundo mailako kontsumoa; eta 80% a herrialde
garatuetan. Ameriketarako Estatu batuak dira importatzaile nagusiak, eta kanada,
aldiz, ezportatzaile Nagusia.

BASO-USTIAPEN MOTAK
 Baso autoktonoaren ustiapena:Basoak egoera naturalean eskaintzen duen
aberatasuna aprobetzatzen da. Zuaitz azalera zabalak dauden gunetan aurki
dezakegu. Gehienetan, baso mistoa izaten da eta ezpezie anitzak izaten ditu.
 Basogintza: Basoak edo medniak intentsiboaki ereitzeko zientzia da. Helburua
gazarteak esku dituen oinura eta zerbitzuak lortzea da. Denboran irauteko eta
ekonomikoki ahalik eta gehienetan lortzen industriarako lehengaiarako
lehengaia bihurtzeko, edo giza-kontsumorako ondasunak lortzeko lan egiten
dira biana ingurugiroa eta natura kontzerbatzeko irezpideak eere, kontuan
hartzen ditu.

ESPAINIAN EUSKADIN
 -Mediterraneoko
NEKAZARITZA Nekazaritzako produktuek azken nekazaritza- paisaian, azken
ekoizpenaren kostuaren % 60 baino gehiago boladan,
ematen dute, Europako batez bestekoaren nahiko produktibitatea
gainetik. makinetan egiten da,
hau da, produktibitate
-Nekazaritzako lurren ia % 80 lurrezko handiagoa dute,
laboreetarako erabiltzen da, eta % 20 inguru baina elikagaiek
ureztaketarako. kalitate txikiagoa
dute, eta Euskadiko
-Gehien sortzen diren produktuak frutak eta hegoaldean
barazkiak, mahastiak, olibondoak eta zerealak dira. produktibitatea
txikiagoa da, baina
-Nekazaritza-produktuen esportazio eta inportazioak kalitate hobea du,
gehienak Europako Aliantza lurraldeekin egiten dira. pertsonak erein eta
landatu baititu.

ABELTZAINTZA Abeltzaintza garrantzi handia du, azken Euskadiko

nekazaritza-ekoizpenaren % 35 ematen baitu. ganaderia zatirik
Espainia Europako Aliantzako bigarren postuan handiena
dago ardi-, txerri- eta ahuntz-aziendaren buru mizurizkestarrak
kopuruari dagokionez. egiten da, eta
azken urteetan,
Txerri-aziendak abere-ekoizpenaren herena ematen abeletxe behekoa
du. da, baina carne
gora egin da.
Ondoren, ardi-azienda dator: ekoizpenaren % 28
baino gehiago ematen du, eta oparoa da Gaztela
eta Leonen, Galizian eta Extremaduran.

ARRANTZA Espainia da lehena EBn ontzi-kopuruari Kasu hori, alde

dagokionez, eta bigarrena harrapaketa-bolumenari batetik, 1960ko
dagokionez, eta bigarrena da herritar bakoitzeko hamarkadan eraiki
arrain-kontsumoari dagokionez, Portugalen atzetik. ziren ontzien
proportzio
Espainiak EBn sartu izanak arrantza-sektorearen izugarriari zor zaio,
modernizazioa bultzatu zuen, baina lanpostuak eta, bestetik,
galdu ziren eta Espainiak zenbait arau bete behar euskal flotaren
izan zituen, hala nola arrantza-zatiekin eta - arrantza-toki
prozedurekin zerikusia dutenak. klasikoetan zenbait
espezieren
ahultasuna
saihesteko
harrapaketa-
murrizketak
ezartzeari.
 BIGARREN SEKTOREA
Bigarren sektore normalean naturatik lortutako lehengaiak hartzen ditu eta
horiek beste enpresentzako ,esportazioentzat edo konsumitzaileentzat
erabilgarriak suerta daitezkeen produktu bukatuak ekoizten ditu.
Meatzaritza Industria Energia iturria

Natura-baliabideak
Zer dira? Gizakiontzak onurragarriak eta baliagarriak diren produktu naturalak
adibidez:petrolioa,animaliak,ura,eguzkia
hiru faktore hauen baitan dago baliabideen ustiapena:

Garapen teknologikoa:Horri esker, baliabide naturalak lortzeko moduak eta tokiak

biderkatu egin dira.

Ustiapen-kostua:Baliabideak lortutako etekinak ustiapen-kostua baino handiagoa izan

behar du. Erauzteko teknika berrien ondorioz, ustiategiak errentagarriagoak dira.
Merkatuen joera:Nahiz eta baliabide baten ustiapena une jakin batean errentagarria ez
izan, gerta daiteke eskaria handitzea eta, ondorioz, errentagarri bihurtzea.

MEATZARITZA
Natura baliabideen arten , mineralak(substantzia (ez-organiakoa) aurkitzen ditugu,
mineral kantitate handiak dauden lekuak: meatokiak

MEATZARITZA meategiak mineralak ateratzeko beharrezkoak diren jardueren multzoa

deritzo.

Nahiz eta lehenengo sekotoreko jarduera izan, 2.sektorearekin estuki lotuta dago
ezinbesteko iturri bait baita.

Lau oinarri motak sailkatzen dira meatzaritzaren barnean:

Aire zabeleko ustiategiak : Aire zabaleko ustiategiak minerala sakonera txikian

dagoenean eta erraz atera daitekeenean erabiltzen dira. Teknika zabalduena da
munduan.

Lurpeko meategiak: Minerala sakonera handian dagoenean erabiltzen da ustiapen

mota hori. Oso garestia da, beharrezkoa

Itsaspeko edo dragatze: Itsas hondoko mineral-aberastasuna ustiatzeko, ontzi berezi

batzuk erabiltzen dira, draga deritzenak.

Zulaketa-putzutzetako meatzaritza: Zulaketa-putzuetako meatzaritza erregaiak

ateratzeko erabiltzen da, nagusiki –petrolioa eta gas naturala, kasu

ENERGIA-ITURRIAK
Zer dira? Industri- prozezuetarako behar den indarra ematen duten baliabideak: sua,
egurra, animalien-, uraren- , eta haizearen-indarra, ikatza, argindarra, petrolioa.

-Munduko biztanleriaren hazkundearen, industraren primiak handitu egin dira, horren

ondorioz, energiaren kontsumoak esporientzalki egin du gora.
Munduko energiaren egoerari dagokionez, ez dute berdin banatuta ekoizpena eta
kontsumoa:

-Lurralde petróleo esportatzaileen erakundeak (LPEE) munduko hidrokarburo

hornitzaile handienak.

-Potentzia industrial batzuk defiztarioak dira, gutxi ekoiztu, energia-premiak handiak

dituzte .

- Azken urteotan, suspertzen ari diren herrialde industrializatu berriak gehitu zaizkie
ohiko energia-kontsumitzaileei. Herrialde horien artean daude Txina eta India. Txinaren
eta Indiaren energia-eskariak nabarmen egin du gora.

Aurreikuspenak arabera, energia-kontsumoak etengabe egingo du gora XXI. mendean.

Erregai fosiletatik etorriko da kontsumo horren %80tik gora. Erregai fosilak agortu
egiten dira, kutsagarriak dira, eta hori arazo larria da garapen iraunkorra lortzeko.

Hauek dira energia-sistemaren erronketako batzuk: munduko biztanleriaren premia

gero eta ugariagoak asetzen; energia-eraginkortasuna sustatzea; eta energia
berriztagarrien alde egitea, energia horien muga nagusiak gainditzeko teknologian
inbertituz, energia biltegiratzeko eta garraiatzeko beste modu batzuk garatzeko

Energia-iturrien sailkapena
Energia-iturriak zenbait irizpideren arabera sailkatzen dira:

Iraupena kontuan hartuta, energia berriztagarriak eta berriztaezinak

bereizten dira.

Energia berriztagarriak ez dira agertzen erabili ahala, edo modu

naturalean berreskura daitezke, erritmo egokian erabiliz gero. Energia
berriztagarriak dira, adibidez, energia hidraulikoa, eguzki-energia,
haize-energia, marea-energia, energia geotermikoa eta biomasa-
– energia. Energia alternatibo deritze, eta duela gutxidanik erabiltzen
dira.

Energia-iturri berriztaezinak kantitate mugatuan daude naturan, eta

ezin dira epe laburrean berriztatu. Horren adibide dira uranioa, ikatza,
petrolioa eta gas naturala. Energia-iturri horiei energia tradizional
– deritze, aspalditik erabiltzen baitira.

Energia primarioak zuzenean lortzen ditugu naturatik; esaterako, erregai

– fosilak (ikatza, petrolioa), uranioa eta energia berriztagarriak (eguzki-energia,
haize-energia…).

Energia sekundarioak energia primarioaren bidez sortzen dira; esaterako,

– argindarra eta petroliotik agertzen diren erregaiak (gasolina, gasolioa, etab.)
Nondik lortzen diren kontuan hartuta, energia primarioak eta sekundarioak
bereizten ditugu.
ESPAINIAN
Meatzaritz
a
 Espainian, biztanleria
aktiboaren %0,2ri ematen dio
lana meatzaritzak, eta antzeko
ehuneko bat ekartzen dio
BPGd-ari.
 Azken urteotan, gora egin
dute ekoizpenak.
 Espainian, ikatzak soilik izan
du eginkizun nabarmena.
 Sepiolitaren munduko
erreserba handienak ditu.
 Espainiak hainbat mineral
metaliko ditu, baina
ekoizpenak ez ditu asetzen
herrialdearen premiak.
 Mineral energetiko gutxi
daude.
Energia
 %80tik gorakoa da
Espainiaren energia-
mendetasuna. Zifra hori
murrizten saiatzen ari
dira,energia berriztagarriak
garatuz;batez ere, haize- eta
eguzki-energia.
Industria  Higiezinen burbuilak sortu
Jv  Ibilgailugintza eta industria
kimikoa
 2013an, industriak Espainiako
biztanleria landunaren
%13,7ri
ematen zion lana
 Industriak ekarri zuen BPGd-
aren %16,1, eta eraikuntzak,
berriz, %5,2
 Elikagaigintza, edariak eta
tabakoa azpisektoreak
nabarmendu
 Katalunian, Madrilgo
Autonomia Erkidegoan,
Euskadin eta Valentzian
manufaktura-industriaren
jarduera gehienak
 2007an hasitako munduko
EUSKADIN
 Meategi haiek agortuz joan ziren,
azkenekoa 1996an itxi zuten.
 Gaur egun, erauzte-jarduerek
garrantzi gutxi dute.
 Historian, burdin mea ugari
erauzi da.Hori izan zen
Euskadiren industrializazio-
prozesua abiarazteko faktore
nagusietako bat.
 Zementuaren ekoizpenerako
harrobiak nabarmentzen dira.
 Euskadik energia-mendekotasun
handia du eta
Euskal lurraldeen kontsumitzen
diren energia-iturriak nagusiak
hurrengoak dira;Petrolioa, gas
naturala eta elektrizitatea.
 Azken urteotan, Euskadik
zenbait ekonomia-krisi
 Sektoreak oso garrantzi handia
izaten jarraitzen du euskal
ekonomiarako
 Zerbitzu-sektorea sektore
garrantzitsuena industriak
garrantzi handia du, BPGd-rako
ekarpen handia
 Azken urteotan, sektorea asko
modernizatu
 Inbertsio handiak egin I+Gn
(Ikerketa eta Garapena)
 Euskal industriak
dibertsifikazioaren alde egin
 Euskal industrian aldaketa
 Hala nola automobilgintzan eta
makina-erremintan
 Azken hamarkadetan kanpo-
ekonomia-krisiak eragin merkataritza garatu eta Zatirik
handia Espainian handienera esportatu
 Euskal industria herrialde
emergenteen merkatuetan
posizionatu (Txinan, Indian,
Mexikon eta Brasilen)
 Merkatuak erakargarriak
 Herrialde horietako biztanle
kopurua handia delako eta
hazkunde esponentziala
dutelako
 Industria-korporazio
multinazional handiak, enpresa
gehienak enpresa txiki eta
ertainen multzokoa
 Sektore kaltetuenak industria
astuna (altzairua ekoizten
jarduten du) eta itsasontzigintza