Unitate Hau Ez Da Alferrik Galduko

UNITATE HAU
EZ DA
ALFERRIK GALDUKO
UNITATE HAU
EZ DA
ALFERRIK GALDUKO
Egilea:
Montse Jiménez Hernández
Itzultzailea:
Alaitz Andreu Eizagirre
Diseinua eta maketazioa:

Montse Jiménez Hernández
Eskerrak:
David Sánchez Agirregomezkorta
Oihane Goioaga Uriarte
2019ko urria
Oharra: Akats tipografiko baten ondorioz, substantzia kimikoen zenbakiak ez dira azpiindize gisa ageri.
«...pertsona bati bere ahalmen oinarrizkoena erauzi diotela esaten
digu goseak, bere burua eta maite dituenak babesteko gaitasuna
kendu diotela. Gaizkiulertuaren mamiari heldu, eta honako hau
galdetu behar diogu geure buruari:
Ezintasun hori gosearen sustraian badago, zein dira
gosearen kausak?»
DOCE MITOS SOBRE EL HAMBRE. UN ENFOQUE ESPERANZADOR PARA LA

AGRICULTURA Y LA ALIMENTACIÓN DEL SIGLO XXI.
(HAINBAT EGILE, ICARIA, BARTZELONA, 2005)
Aurkezpena
Lehen Hezkuntzako ikasleekin elikagai-xahuketaren problematika lantzeko materiala
daukazu esku artean. Gaur egungo arazoek berezkoa duten konplexutasuna dauka
gaiak, eta, hortaz, oro har aztertu behar dira fenomeno horren kausak eta
ondorioak, herritarrek elikagaiak kudeatzeko duten moduari ez ezik nekazaritzako
elikagaien sistema nagusiari ere arreta jarriz. Halaber, garrantzitsua da arazoari
begiratzeko ikuspegiaz jakitun izatea: munduko alde industrializatu, aberastu eta
pribilegiatu batetik abiatzen gara.
«Economía circular / Nafarroa zirkularra » proiektuaren baitan kokatzen da material
pedagogiko hau, zeinak Landaren Garapen eta Ingurumen Sailaren bultzada eta
Nafarroako Gobernuaren diru-laguntza jaso dituen (LEADER funts europarraren
bidez). Bada, ekonomia zirkularra bultzatzeko Nafarroako lau ekintza-talderen
elkarlanetik sortu da, ekonomia zirkularra delako baliabideak modu eraginkorragoan
erabiltzeko aldaketa babesten duen ekonomia mota. Landa-ingurunerako,
ekonomikoki modu jasangarrian hazteko aukera da, bai eta ingurunearekin
begirunetsua izanda eta landa-eremuko biztanleak integratuta haztekoa ere.

Sarrera
Elikagai-galera eta -xahuketa mundu-mailan gertatzen da, baina zenbakiak eta
kausak nabarmen aldatzen dira eskualde batzuetatik besteetara. Alferrik galtzen
diren elikagaien arazoa aztertzean, ez diogu katearen azken zatiari
(kontsumoari) bakarrik begiratu behar: begirada zabaldu, eta nekazaritzako
elikagaien sistema osoa hartu behar dugu kontuan, herritarrak garen heinean.
Batzuetan, kontsumitzaileak garen heinean, elikagai-galeraren aferak ihes egiten
digu, baina, hala ere, kontuan izan behar dugu galera horien kausekin zerikusi
handia duten dinamikak dauzkala gure elikagai-sistemari eusteko moduak. Hori
dela-eta, ez dugu elikagai-xahuketaren arazoa bakarrik landuko, zeina
kontsumo-ohiturekin dagoen batez ere lotuta: bidean sortzen diren galerei ere
begiratuko diegu.
Material hau, esperimentazioaren eta hausnarketaren bidez, elikadura
osasuntsuagoa sustatzera dago bideratuta, bai eta elikagai-xahuketa eragiten
duten kausak eta ohiturak ezagutaraztera zuzenduta egon ere. Azken batean,
ikasleei elikadura-ohitura osasungarriagoak eta ez hain xahutzaileak hartzeko
eta gure kontsumo-aukeren ondorioak ulertuz espiritu kritikoa esnarazteko
tresnak ematea da xedea.

SOZIALKI BIDEGABEA, EKOLOGIKOKI BIDERAEZINA ETA
EKONOMIKOKI ERAGINKORRA EZ DEN NEKAZARITZAKO
ELIKAGAI-SISTEMA
Elikaduraren gaia eskolara ekartzeak aukera asko ematen ditu, hala ohitura osasungarriak
sortzeko xedean, nola hezkuntza-mailan. Garapen fisiko, intelektual eta emozional bete-betean
dauden neska-mutilekin egiten dugu lan, eta eremu horiek harreman handia dute elikadurarekin,
bai garapen pertsonalean erabakigarria delako, bai gizarte gisa nola antolatzen garen,
baliabideak nola kudeatzen ditugun, harremanak nola eraikitzen ditugun eta gure ingurune
hurbilenetik harago eragiten duten erabakiak nola hartzen ditugun ulertzeko bidea delako.
Elikadura eskola-eremura ekartzeak esanahi sinbolikoa ere badauka: protagonismoa ematen diogu
gizartearen barruan espezie gisa garatzeko hain oinarrizkoa eta garrantzitsua den zerbaiti; izan ere,
biziraupenerako ardatza da.
Elikagai-sistemaren inguruan, beste pertsona batzuekin eraikitzen ditugun harremanak
deskribatzen dituzten prozesu ugari gertatzen dira. Gaur egun, enpresa gutxi batzuek
kontrolatzen dute elikagai-sistema. 2014an, munduko 100 elikagai-enpresa nagusien merkatuko
partaidetzaren ia % 40 osatzen zuten elikagaien eta edarien 10 enpresa nagusiek. 1 Ondorioz,
elikaduraz hitz egiten dugunean, baliabideak eta dirua nola banatzen diren, zer jan nork
erabakitzen duen, planetaren osasunari zer eragiten diogun eta, azken batean, etorkizuneko
belaunaldiei zer-nolako ondarea utziko diegun hausnartzen dugu.
Elikagaien eta edarien munduko 10 konpainia Elikagaien 10 txikizkari nagusiak, 2015.

nagusiak, 2014
Iturria: ETC eta IPES-Food, 2017

Elikagai-xahuketa jorratzean, beraz, ezin daiteke nekazaritzako elikagai-sistemaren azterketa
bazter utzi. Gizakiok jateko egokia den janaria botatzea baliabide-xahuketa da, eta kutsadura-
iturri. Alabaina, hori ez da elikagaien inguruan jarrera xahutzailea edukitzearen emaitza bakarrik,
etekin ekonomiko handiena ateratzeko xedez elikagaien ekoizpena merkantilizatu izanaren
ondorio zuzena baita. Horren ondorioz, arriskuan jartzen da pertsonek elikagai nahikoak eta
elikadura osasuntsua edukitzeko eskubidea, eta ingurumen-arazo latzak eta desberdinkeria
sozialak sortzen dira. Nekazaritza-industriaren ereduak, beraz, hainbat inpaktu eragiten ditu,
garesti ordaintzen direnak.
Gaur egun, elikadura-krisian gaude: ez gara gizakion premia oinarrizkoenetako bat asebetetzeko
gai, eta, bien bitartean, elikagai-kopuru ikaragarriak xahutzen ditugu. Lehenengoaren arrazoien
artean, honako hauek nabarmentzen dira: mundu-mailako uztak murriztu egin dira, ur erabilgarria
gutxitu egin delako; lehen gizakiok elikatzeko erabiltzen ziren zerealak nekazaritzako erregaiak
ekoizteko edo abereak hazteko erabiltzen dira (azken horrek zerikusi handia dauka gero eta
haragi gehiago jatearekin), eta elikagaien prezioak gora egin du, elikagai-espekulazioaren
erruz. 2 Elikagai-xahuketaren kausak, baina, aurrerago azalduko ditugu.
Elikagaiak ekoizteko erabiltzen den azaleraren banaketa, mundu-mailan. Iturria: Our World in data
Lur planetaren % 29 lurra % 71 ozeanoak
azalera (149 milioi km ) ² ²

(361 milioi km )
% 10 % 19 ez-

Lurraren % 71 bizitzeko egokia
emankorra
²
glaziarrak
azalera (104 milioi km ) ²
(15 milioi km )
(28 milioi km ) ²
% 1 hiria
Bizitzeko
% 50 nekazaritza
(1,5 milioi km ) ²
% 37 basoak
egokia den % 1 ur geza
(51 milioi km ) ² (39 milioi km )² (1,5 milioi km ) ²

azalera
% 11 sasitza
²
(12 milioi km )
Nekazari- % 77 ganadua % 23 bazkarako ez den laborantza
tzarako lurra ²
(40 milioi km )
(11 milioi km ) ²
Munduan
kontsumitzeko
kaloria- % 83 landare-jatorriko elikagaiak
ekarpenaren
hornikuntza
% 17 haragia
eta esnekiak
Munduan
kontsumitzeko
proteina- % 67 landare-jatorriko elikagaiak
ekarpenaren
hornikuntza
% 33 haragia
eta esnekiak
Honako hauek dira nekazaritzako elikagai-sistema globalizatuak
eragiten dituen eskandaluetako batzuk:
Azpielikadura
Iraultza Berdea deiturikoak nekazaritzako ekoizpena areagotuko zuela hitzeman zuen 50eko
hamarkadan, besteren artean, nekazaritza industrializatuta gosea desagerrarazteko asmoz.
Denbora honetan guztian, gehiago eta azkarrago ekoizteko gaitasuna areagotu da, baina ez du
gosea desagerrarazteko balio izan: soberakinak beste merkatu batzuetara bideratzen dira
(adibidez, energiaren sektorera), edo, are, prezioak altu edukitzeko suntsitzen dira. Elikadura-
ziurgabetasuna, sarritan, irisgarritasun-kontua izaten da gehiago (erosahalmenaren eta
elikagaien prezioen ondoriozkoa), hornidura-kontua baino. 3
Malnutrizioa
Geroz eta bizimodu sedentarioagoa edukitzeari eta geroz eta animalia-produktu, koipe, azukre
eta irin findu gehiago eta gatz gehiegi dituen dieta jarraitzeari loturiko osasun-arazoek,
adibidez, argi erakusten dute industrializazio izugarrian oinarrituriko mundu-mailako elikagai-
sistema batek ez duela zertan nutrizioa hobetu. 4
Enpresa gutxi batzuek kontrolatzen dute elikagai-sistema, nekazariak gutxituz

doaz, eta ezagutza tradizionalak galtzen
Nekazaritzako elikagaien eremuan, nazioarteko merkataritzari murriztu edota kendu egin zaizkio
mugaketak, eta horrek mesede egin die enpresa handiei, ustiapen txikienen eta kontsumitzaileen
askatasunaren kaltetan: enpresa handi horien erosketa- eta prezio-politikek zehazten dute zer
ekoizten den eta zer jaten den.
« Espainian, adibidez, elikagaiak banatzeko hiru katek bakarrik (Carrefour, Mercadona eta
Eroski) bereganatzen dute elikagai-merkatuaren erdia; beraz, eragin izugarria dute jaten
dugun horren eta elikagaiengatik ordaintzen ditugun prezioen gainean ».4
Nekazari eta Abeltzainen Erakundeen Koordinadorak (COAG) eta Euskal Herriko Kontsumitzaileen
Batasunak (EHKB) eta Espainiako Etxekoandreen, Kontsumitzaileen eta Erabiltzaileen Elkarteen
Konfederazioak (CEACCU) hilero egiten dute Elikagaien Jatorriko eta Helburuko Prezioen Indizea
(IPOD), 2008tik. Bada, ekoizleei ordaintzen zaienaren eta kontsumitzaileek produktuengatik
ordaintzen dutenaren arteko aldea erakusten du indize horrek. 2016an, adibidez, luzokerrek,
berenjenek eta tomateek beren prezioa, hurrenez hurren, 14rekin, 13rekin eta 7rekin biderkatzen
zutela erakutsi zuen indizeak. Prezio horien arteko diferentzia enpresa handien mozkin-marjina
da, zeinak ez dion igotzeari utzi, baina ekoizleei ordaintzen zaizkien prezioak oso gutxi igotzen
dira, edo bere horretan mantentzen dira (gariaren jatorriko prezioa, adibidez, berdin mantendu
azken 25 urteetan).
Agertoki horretan, nekazariek beren jarduera utzi eta emigratzen amaitzen dute: « Espainiako
estatuan, 1975etik hona milioi eta erditik gora enplegu galdu dira sektorean; Europar Batasunean,
berriz, ustiapenen % 20 eta nekazaritza-arloko enpleguen % 25 desagertu ziren 2003aren eta
2009aren artean ».4 Haatik, ez dira nekazariak bakarrik desagertzen, horiekin batera lurra modu
jasangarrian lantzeko eta laborantzak askotariko lur eta klimetara egokitzeko ezagutza franko
galtzen baitira.
Basoko eta nekazaritzako biodibertsitatea galtzen ari da
Nekazaritza-jardueraren xedea etekin ekonomikoa maximizatzea denean, errendimendu handiena
duten eta banaketa-kate luzeak ondoen jasaten dituzten barietateak lehenesten dira. Horren
ondorioz, baina, egokitzapen-prozesu luze baten emaitza den nekazaritzako espezie- eta
barietate-aniztasuna (haziena) galtzen da, eta merkaturatzen diren elikagaiak uniformeagoak
dira.
Berotegi-efektuko gasen isurketak gora egin du

Balioesten denez, nekazaritzako elikagai-sistemak sorrarazten ditu klima-aldaketa eragiten duten
berotegi-efektuko gasen % 30. 4 Abeltzaintza, garraioa eta nekazaritzako elikagai-sistemari
lotutako hondakinen kudeaketa dira isurketen iturri nagusiak.
Nekazaritza-jarduera oro har behatuz gero, berotegi-efektuko hainbat gas eragiten dituela ikus
daiteke. Ongarri nitrogenatuak dira atmosferara oxido nitrosoa (N2O) isurtzearen kausa nagusia.
Bada, oxido nitrosoaren berotze globaleko ahalmena 300 aldiz handiagoa da CO2-arena baino,
eta 120 urteko bizitza dauka.
Abeltzaintza industrialaren hazkuntzak metano-kopuru handiak (CH4) sortzen ditu, hausnarkarien
digestio-prozesuarengatik. Isurketa handienak, baina, deforestaziotik eta lur berriak luberritzetik
datoz; izan ere, CO2 kopuru handiak sortzen dituzte, landaredia eta lurzoruak karbono-gordailu
izugarriak direlako. Bereziki, Erdialdeko Amerikako eta Hego Amerikako eskualdeetan gertatzen
da hori, non abeltzaintzaren igoera (mundu-mailan gero eta haragi gehiago jatearekin dauka
zerikusia) eta horren ondoriozko larre-ugaritzea diren deforestazioaren kausa nagusiak.5
Baliabide naturalak kontsumitzea eta agortzea

Elikadura-eredu industrializatuak erregai fosilen kopuru handiak behar ditu, mekanizazio-maila
altua duelako, sintesi-ongarriak erabiltzen direlako eta banaketarako distantzia kilometrikoak
egiten direlako (Espainiako estatuan, batez beste 5.000 km zeharkatu dituzten elikagaiak
kontsumitzen ditugu). Petrolioaren erauzketa gainbeheran doa, ordea; batetik, gero eta zailagoa
delako petroliora iristea, eta, bestetik, erauzketa bera gero eta garestiagoa delako, eta ez hain
errentagarria.
Halaber, kontuan hartu behar da nekazaritzak kontsumitzen duela eskura dugun ur gehiena. Nazio
Batuen arabera, « nekazaritza da ur gezaren kontsumitzaile handiena, eta ibaietatik, lakuetatik
zein akuiferoetatik datorren ur gezaren erauzketen % 70 eragiten du. Garapen-bidean diren
herrialde batzuetan, ehuneko hori % 90era iristen da ».6
Gaitasun ekonomikoa galdu da

Espainiako estatuan, ustiapenen batez besteko neurria % 30 handitu da, baina nekazaritzako
biztanleria aktiboa % 25ekoa izatetik % 4koa izatera igaro da azken 40 urteetan. Jarduerari
eusteko, inbertsio handiak egin behar dira, eta ekoizle txiki eta ertainentzat bideraezina da hori.
Nafarroan, familia-nekazaritza eta -abeltzaintza estentsibo txiki eta ertainaren % 55 desagertu
da azken hamar urteetan, baina 100 hektareatik gorako ustiapenak ugaritu egin dira.
Zeri buruz ari gara ELIKAGAI-XAHUKETAZ
dihardugunean?
Nazioarteko mailan, ez dago elikagai-xahuketa kontzeptuaren definizio adostu ofizialik, eta
askotariko terminoak aurki ditzakegu horretaz jarduteko, arazoa jorratzen duen erakundearen
arabera (alferrik galdutako elikagaiak, elikagai xahutuak, elikagai galduak, hondatutako
elikagaiak, elikagai-hondakinak...). Gaia ulergarriagoa izan dadin, alferrik galdutako elikagaiez
hitz egiten dugunean zeri buruz ari garen zehazteko zenbait kontzeptu jasotzen dira hemen.
Ideia hau ulertzeko, lehenik behin, « gizakiontzako elikagai jangarriez » ari garela argituko dugu;
hau da, ekoizpen-plangintzatik bertatik pertsonak elikatzeko xedez egin diren elikagaiak hartuko
ditugu aintzat. Horiek ez bezala, « gizakiontzako elikagai ez-jangarriek » pentsuei eta berez
jangarriak ez diren jakiei egiten diete erreferentzia (hezurrak, oskolak eta jangarriak ez diren
beste atal batzuk). 3
Elikagai jangarrien taldearen barruan, ordea, baliteke elikagai batzuk gizakiok elikatzeko ez
erabiltzea, elikagaien hornidura-katearen uneren batean baztertu eta hondakin bihurtu
izanagatik. Elikagai horiek, hondakin bihurtzen direnean, abereak elikatzeko edo bioenergia
ekoizteko erabiltzen dira, besteak beste. Horiexek dira, hain zuzen ere, « elikatzeko ez diren bat-
bateko erabilerak ».
Bestetik, « elikagai-galera » eta « elikagai-xahuketa » kontzeptuak dauzkagu. Nekazaritza, Elikagai
eta Ingurumen Ministerioaren Elikagai gehiago, xahuketa gutxiago estrategian, honela definitzen
da elikagai-xahuketa: « Gizakiok kontsumitzeko egokiak izan arren azkenik jaten edo edaten ez
ditugun elikagaien eta edarien multzoa ».7
Europako Parlamentuak beste definizio bat ematen dio elikagai-xahuketari, Elikagai-xahuketa
nola saihestu: elikagai-katearen eraginkortasuna hobetzeko estrategiak izeneko Ebazpenean:
« Arrazoi ekonomikoengatik, estetikoengatik edo iraungitze-dataren hurbiltasunagatik
nekazaritzako elikagaien katetik baztertu diren baina gizakiontzat guztiz jangarriak eta egokiak
diren elikagai-produktuen multzoa da, bestelako erabilerarik eman ezean hondakin izaten
amaitzen duena ».7
Elikagai-xahuketarenak ez bezala, hornidura-katearen amaierara iritsi ez diren elikagaiak hartzen
ditu elikagai-galera terminoak. Bada, elikagaiak galtzeko hainbat arrazoi egon daitezke: eguraldi
txarra dela edo hondamendi naturalak direla ekoizpen-fasean errendimendu txikia egotea,
biltegia baldintza ezegokietan egoteagatik jangarriak izateari uztea edo eraldaketa-prozesuko
manipulazioan kutsatzea. Elikagai-galera ez, baina elikagai-xahuketa, oro har, saihestu egin
daiteke.
ZENBAKITAN
Nekazaritza eta Elikadurarako Nazio Batuen Erakundearen (FAO) arabera, 1.000 milioi pertsona
gosetuta dituen mundu honetan (FAO 2010), munduko elikagai-ekoizpenaren heren bat galtzen
edo xahutzen da. 3 Hau da, 1.300 milioi tona elikagai baino gehiago alferrik galtzen dira urtean.
Horietatik, Europar Batasunean sortzen dira 89 milioi tona. Xahuketaren banaketa, ordea,
elikagai-katearen katebegien arabera aldatzen da:
balioesten denez, % 42 etxeetatik dator, eta horren % 60 saihestu liteke
% 39 fabrikazio-prozesuetatik dator, eta gehiena saihestezintzat jotzen da
% 5 banaketatik dator
% 14 sukaldaritza- eta catering-zerbitzuetatik dator
Europa barruan, Espainiako estatua zazpigarrena da elikagaiak alferrik galtzen, 7,7 milioi
tonarekin. Erresuma Batua da zifra altuenak dituena, eta atzetik dauzka Alemania, Holanda,
Frantzia, Polonia eta Italia, gehienetik gutxienera ordenatuta.
NORK SORTZEN DU?

Landare- eta animalia-jatorriko oinarrizko produktuen elikagai-horniduraren katea hartuko dugu
aintzat, eta bost fase bereiziko: ekoizpena, uztaondoa, prozesamendua, banaketa eta kontsumoa.
Hots, landatzen, hazten edo harrapatzen direnetik kontsumitu arte, honako hauek hartzen dute
esku elikagaien balio-katearen zati bakoitzean:
nekazaritzako, abeltzaintzako, arrantzako eta ehizako ekoizpena
uztaren kudeaketa (manipulazio- eta biltegiratze-lanak)
elaborazioa eta ontziratzea (elikagai-industria)
banaketa
handizkako eta txikizkako salmenta
sukaldaritza eta kontsumo zuzena
Fase guzti-guztietan galtzen edo xahutzen dira elikagaiak, baina, herrialdeen errenta-mailaren
arabera, aldeak nabarmenak dira. Diru-sarrera handiak eta ertainak dauzkaten herrialdeetan,
elikagaien hornidura-katearen hasieran galerak eta xahuketak gertatzen badira ere, amaierako
faseari dagokio zatirik handiena (hau da, kontsumoari), gizakiok jateko egokiak diren elikagaiak
botatzen baitira. Diru-sarrera txikiak dauzkaten herrialdeetan, berriz, elikagaiak elikagaien
hornidura-katearen hasierako eta erdiko etapetan galtzen dira batez ere, eta askoz ere elikagai
gutxiago galtzen dira alferrik kontsumoan.
Egoera zenbakitan jarriz gero, Europan eta Ipar Amerikan urtean pertsonako 280-300 kg galtzen
direla balioesten da. Saharaz hegoaldeko Afrikan eta Asiaren hegoaldean eta hego-ekialdean,
berriz, zenbakiek behera egiten dute: 120-170 kg galtzen dira urtean, pertsonako. Aurrekoetatik,
zati bat amaierako faseari dagokio, kontsumo-faseari, alegia. Bestalde, Europako eta Ipar
Amerikako biztanle bakoitzak batez beste 95-115 kg xahutzen ditu urtean; Saharaz hegoaldeko
Afrikako eta Asiaren hegoaldeko eta hego-ekialdeko biztanle bakoitzak, ordea, 6-11 kg bakarrik
galtzen ditu urtean. 3

Biztanleko elikagai-galerak eta -xahuketa, kontsumo-faseei eta kontsumo aurreko faseei dagokienez,
eskualdeka. Iturria: Preparatory Study on Food Waste across EU 27, 2011
NOIZ ETA NON SORTZEN DA?

Kontsumitzen ez diren elikagaien guztizko kopurua oso altua da hala herrialde industrializatuetan,
nola garapen-bidean diren herrialdeetan. Alabaina, janaria botatzeko unea ez da berbera:
garapen-bidean dauden herrialdeetan, elikagai-galeraren % 40 uztaondoan eta prozesamenduan
gertatzen da, eta herrialde industrializatuetan, berriz, elikagai-galeraren % 40 txikizkako
salmentan eta kontsumoan gertatzen da; hau da, saihestu egin daiteke.
ZERGATIK GERTATZEN DA?

Herrialde industrializatuetan...
Ekoizpenak eskaria gainditzen duenean, elikagaiak botatzen dira. Adibidez, nekazari batek
gehiago ekoiztea erabaki du, izurriteren bat edo eguraldi txarra baldin badago ere, eta behar
direnak baino kopuru handiagoak ekoizten amaitzen du.
Askotan, erabiltzea edo berrerabiltzea baino merkeagoa izaten da botatzea. Adibidez,
elikagaiak prozesatzeko linea industrializatuetan, zenbait « doikuntza » egiten zaizkio
produktuari, nahi diren forma eta neurria lortzeko (hala nola, patatak tiretan moztea, patata
frijituak egiteko). Bada, gizakiek jateko bideratu litezke hondakinak, baina bota egiten dira.
Aendetako elikagai-eskaintza handiak eta eskuragarri dagoen marka-aukera zabalak
elikagaiak alferrik galtzea eragiten dute. Adibidez, dendak fabrikatzaile berberaren elikagai
mota eta marka askorekin hornitzen dira, prezio hobeak lortzeko. Produktu-aukera handi horrek
kontsumitzaileak erakartzen ditu. Alabaina, etengabe hain aukera handia edukitzeak areagotu
egiten ditu jaki batzuk saldu aurretik iraungitzeko posibilitateak; denda txikietan, batez ere.
Erosteko ahal handiak eta kontsumitzaileen jarrerak elikagai asko alferrik galtzea eragiten
dute. Adibidez, buffet libreetan pertsona batek ahoratu dezakeena baino janari gehiago
egoten da; dendetan « 2x1 » edo « bat dohainik » moduko eskaintzak egoten dira, eta,
batzuetan, aurrez prestatutako janari-platerak handiegiak izaten dira.
Haragiaren eta haragi-produktuen kontsumo handiak xahuketa handia dakar berarekin. Produktu mota
horren galeren eta xahuketaren erdia baino gehiago amaierako fasean gertatzen da; kontsumitzaileek
esku hartzen duten fasean, alegia.
Garapen-bidean dauden herrialdeetan...
Uztaondoko fasean azpiegitura eta biltegi nahikorik ez edukitzeagatik sortzen dira galerak.
Klima beroetan adibidez, produktu freskoak (hala nola, frutak, barazkiak, haragia eta arraina)
honda daitezke, hozketa-sistemarik ez edukitzeagatik.
Elikagaiak eraldatzeko instalaziorik ez edukitzeak elikagaien zati bat galarazten du. Adibidez,
sasoi jakinetan barazki eta fruta jakin batzuen eskaintzak gora egiten duenean baina horiek
prozesatzeko azpiegitura nahikorik ez dagoenean, ezin daitezke gorde, eta bota egiten dira.
Kontsumitzaileek ia ez dute elikagairik alferrik galtzen. Diru-sarrera txikiak dauzkaten pertsonek ezin
ditzakete elikagaiak alferrik galtzen utzi, eta kopuru txikietan erosten dute jatekoa.
Garapen-bidean dauden herrialdeetan, eta, batzuetan, herrialde garatuetan...
Uzta goizegi biltzeagatik galtzen dira elikagaiak. Adibidez, nekazari txiro batek goizegi jaso
dezake uzta, bai elikatzeko behar duelako, bai nekazaritza-kanpainaren bigarren erdian
eskudirua nahitaez behar duelako. Ondorioz, elikagaiak ez dira jateko egokiak izaten, balio
elikagarri txikiagoa dute-eta.
Herrialdea edozein izanik ere...

Supermerkatuek produktu freskoetarako ezartzen dituzten « estandar estetikoen » ondorioz,
elikagai asko alferrik galtzen dira. Adibidez, kolore laranja distiratsua ez duten azenarioak,
edo okertuta, edo pitzaduraren bat dutenak alboratu egiten dira, abereentzako pentsu
bihurtzeko.
Faktoreren baten eraginez kalte egin dezaketen elikagaiak ez dira gizakiok jateko egokiak, eta
bota egiten dira. Adibidez, ur kutsatua erabiltzeak, pestizidak, albaitari-sendagaien hondarrak
edo jatorri naturaleko toxinak egoteak edota eraldaketa- nahiz biltegiratze-prozesuan
elikagaiak modu antihigienikoan manipulatzeak elikagaiak gizakiok jateko modukoak ez izatea
eragin dezake, eta botatzea.

ZEIN DIRA ONDORIOAK?
Balioesten denez, Europan elikagai osasungarri eta jangarrien % 30 eta % 50 artean galtzen dira
urtean, nekazaritzako elikagaien katearen fase guztietan (hots, ekoizpenetik hasi eta
kontsumoraino), eta hondakin bihurtzen dira. Xahuketa horren ondorioz, besteak beste, berotegi-
efektuko gasak isurtzen dira, elikagai-horniduraren mundu-mailako banaketa kilometrikoagatik
eta hondakin organikoen zabortegiko deskonposizioagatik. Halaber, baliabide naturalak agortzen
dira, eta dirua xahutzen da.
Preparatory Study on Food Waste across EU 27 ikerlanaren arabera 8, Europan 89 milioi tona
janari xahutzen dira urtean. Alferrik galdutako produktu horiek 170 milioi tona CO2 isurtzen
dituzte urtean. Gainera, jan gabe geratzen diren elikagaiak ekoizteko (esan dugunez, elikagai
osasungarrien % 30 eta % 50 artean xahutzen dira), % 50 baliabide hidriko gehiago behar dira,
ureztatzeko. Haragiaren adibidea argia da: kilo bat behi-haragi ekoizteko, 5 eta 10 tona ur
artean erabiltzen dira. 7
Arrantzan ere topa dezakegu beste adibide bat; izan ere, metodo industrialek bazterkin ugari
eragiten dituzte: itsasora hilda, hilzorian edo oso kaltetuta bueltatzen dituzte harrapatutako
arrain asko, saltzeko interesgarriak ez direlako.
Elikagai-xahuketak aztarnak uzten ditu. Ur-aztarna: balioesten denez, 250.000 milioi m ³ ur behar
dira mundu-mailan urtebetean galtzen diren elikagaiak ekoizteko. Karbono-aztarna: Alferrik
galdutako elikagaien bizitza osoan sortutako 3.300 milioi tona CO2 isurtzen dira urtean (hau da,
EEBBen eta Txinaren atzetik, berotegi-efektuko gasak sortzen dituen hirugarren herrialdea gara).
Bestalde, 1.400 milioi labore-hektarea erabiltzen dira botatzen diren elikagaiak ekoizteko; hots,
munduko nekazaritza-azaleraren % 30. Eta 577.000 milioi euroko kostu ekonomikoa urtean. 9
EKONOMIA ZIRKULARRA
Gizarte-eredu justu, eraginkor eta jasangarriagorantz urratsa emateko beste tresnetako bat da
ekonomia zirkularra. Mundu-mailako ekonomia, zeina kontsumo-gizartearekin eta ondasunak
ekoizteko gaitasun gero eta handiagoarekin garatzen ari den, ekoizpen- eta kontsumo-sistema
lineal batean sortu da, non ondasunak erabili eta bota egiten diren. Baliabide naturalen
erauzketa eta ustiapen izugarrian dago oinarrituta, eta hondakin-kopuru handia sortzen du; hori
guztia, erregai fosiletan oinarrituta.
Sistema eutsiezin, bidegabe eta ez-eraginkor horren aurrean, ekonomia zirkularraren kontzeptua
agertu zen 70eko hamarkadan, baina ez zen 2015era arte egin ezaguna. Bada, mundu-mailako
ekonomiaren garapena baliabide finituen kontsumotik bereizi nahi du eredu horrek, bai eta
hondakin-kontzeptua bera desagerrarazi nahi ere, naturarako, industriarako edo gizarterako
mantenugaitzat jotzen baitu baliabide oro. 10
Ekonomia zirkularra bi metabolismo paralelotan oinarritzen da: bata biologikoa da, eta bestea
teknologikoa, eta sistema ekonomikoan erabiltzen diren baliabide material guztiak alferrik ez
galtzeko eta hondakin ez bihurtzeko moduan daude eraikita. Alderdi biologikoan, bizi-amaiera
konpostajean edo biogasean duten baliabideak erabiltzea da kontua, ekoizpen-ziklo berri baten
« mantenugaiak » izan daitezen. Alderdi teknologikoan, berriz, honako hau da oinarria: ekoizten
diren elementu sintetikoek ez dute inoiz naturara iritsi behar (ez baitira naturako elementuak), eta
ez dira bota behar: super-birziklatze sistema batera sartu behar dute, non materialak behin eta
berriz aprobetxatuko diren.
Nekazaritzako elikagaien sistema ekonomia zirkularraren ikuspegitik ebaluatzen badugu, horren
printzipioak aplikatuta lehen azaldutako gizarte- eta ingurumen-arazoak murriztu daitezkeela
ikusiko dugu. Ekonomia zirkularraren arabera:
katean zehar ez litzateke ez elikagai-galerarik, ez elikagai-xahuketarik gertatu beharko
ekoizpen-, eraldaketa- eta banaketa-sistemek askoz ere efizienteagoak izan beharko lukete,
eta teknologia eta baliabide berriztagarrietan oinarritu beharko lukete
ontzien eta ontziratzeko bestelako produktuen diseinua optimizatu beharko litzateke, bai
material gutxiago erabiltzeko, bai erabili ondoren berriro ere sistemara sartu ahal izan
daitezen
tokiko eta elkarlaneko ekonomiak sustatu eta lehenetsi behar dira, ekosistema naturalen
funtzionamenduaren antzekoagoak direlako: ekosistema naturaletan, baliabideak ez dira
alferrik galtzen, behin eta berriro igarotzen baitira baliabideok eratzen dituzten
elementuetatik
sistemetan pentsatzeak horien konplexutasuna ulertzen eta guztia konektatuta dagoela ikusten
laguntzen digu
Arazoak konplexuak direnean irtenbideak ezin direlako errazak izan.

XAHUKETAREN KONTRA, KONTSUMITU KONTZIENTZIAZ
Jan elikagai freskoak : elikagaien kontserbazioa produktu galkorren bizitza luzatzeko aliatu
oso ona den arren, freskoaren eta kontserbatuaren artean hautatzeko aukera badugu,
lehenengoak baliabide gutxiago beharko ditu. Izan ere, eraldaketa-katean galerak sortzen
dira, bai elikagaiak manipulatzen direlako, bai amaierako produkturako nahi ez diren zatiak
baztertzen direlako.
Jan sasoiko elikagaiak : horrela, heltze-une onenean horiek galtzea saihestuko dugu, eta
urrutiko eskualdeetako elikagaien kontsumoa murriztuko da: urrutitik ekarri behar diren elikagai
asko bidean galtzen dira, eta askoz ere baliabide gehiago erabili behar dira (ura, erregai
fosilak eta bilgarriak).
Jan tokiko elikagaiak : merkaturatze-zirkuituak zenbat eta laburragoak izan, ekoizleak eta
kontsumitzaileak orduan eta hurbilago daude. Horrek elikagaien banaketa murrizten du, eta,
horrela, hondatzeagatiko edo gaizki kontserbatzeagatiko galerak saihesten dira (adibidez,
hotz-katea eteteagatikoak).
Ez begiratu itxurari itsu-itsuan : batez ere saltoki handiek markatzen dituzten estandar
estetikoen ondorioz elikagai ugari xahutzen dira. Irizpide horiek betetzen ez dituzten frutak eta
barazkiak ez lirateke hondakin bihurtu beharko. Hurbildu zaitez ekoizleen azoketara, eta ikus
itzazu askotariko formak, koloreak eta testurak.
Ulertu etiketatua : kontsumo lehenetsiaren data eta iraungitze-data ez dira sinonimoak. Ikasi
horiek bereizten.
Luzatu elikagaien bizitza, biltegiratze- eta kontserbazio-baldintzak zainduta : Hainbat
aldagaik (adibidez, tenperaturak, argiztapenak edo hezetasunak) elikagaiak egoera onean
gordetzea eragingo dute, eta, beraz, luzaroagoan eduki ahalko ditugu.
Neurtu kopuruak : Platerean geratzen den janariak zaborretan amaitu ohi du. Anoen neurria
benetan jaten dugunera egokituz gero, elikagai-xahuketaren kausa nagusietako bat saihestuko
dugu.
Zabaldu errezeta-liburua : Normalean, fruten eta barazkien zati batzuk bota egiten ditugu,
baina mantenugaiak ematen dizkigute, eta erabat jangarriak dira. Trukatu errezetak, eta ikasi
sukaldean aritzeko beste modu batzuetatik. Elikadura kultura ere bada.
Soberakinak, etxera : Jatetxeetan, platerean geratutakoa etxera eramateko jar diezagutela
eska dezakegu. Gainera, ontzi berrerabilgarriak erabiltzera ohitzen bagara, ontzi-kopuru
handia saihestuko dugu.

Hondar organikoek ez dezatela zaborretan amai : Etxeko hondakinen erdia gutxi
gorabehera materia organikoak osatzen du. Hau da, hondakin horiek kudeatzeko, ur-kopuru
handiak garraiatzen ditugu toki batetik bestera. Hondar organikoak konpostatu egin daitezke,
eta, horrela, hondakinen bolumena nahiz hondakinak kudeatzeko behar diren baliabideak
murriztuko dira, eta lurzoruen aberastasunari eusteko ezinbestekoa den baliabide garrantzitsu
bat baliatuko dugu.

PROPOSAMEN DIDAKTIKOA:
UNITATE HAU EZ DA ALFERRIK GALDUKO
Unitate didaktikoan, alferrik galtzen diren elikagaien kopurua ulertzeko eta murrizteko hainbat
tresnaren bidez garatuko dugu elikagai-xahuketaren gaia, norbanako- nahiz gizarte-mailan
elikatuko gaituen sistema eraikitze aldera, Lur planetaren jasangarritasuna bazter utzi gabe.
HELBURU OROKORRAK
elikadura-xahuketaren inguruan sentsibilizatzea, horren kausak eta ondorioak ezagutaraziz
kontsumitzaileok elikagai-xahuketan dugun erantzukizunaren gainean kontzientziatzea
ikasgelan eta etxean alferrik galdutako elikagaien bolumena murrizten lagunduko duten
jarrerak sustatzea
pertsonentzat eta planetarentzat osasuntsua den elikadura sustatzea
elikagai-katearekin zerikusia duten kontzeptuak argitzea, horren funtzionamendua hobeto uler
dadin
norberaren jokaeren eta gizarte- eta ingurumen-arazo orokorren arteko harremana
ulertarazten laguntzea
EDUKI OROKORRAK
Proposatzen diren jarduren bidez, elikagai-xahuketaren kausei eta ondorioei helduko diegu, eta,
horri begira, gure kontsumo-ohiturak aztertuko ditugu, eta gure kontsumo motaren nolakotasunei
eta zergatiei buruz hausnartuko dugu. Horretarako, honako arlo hauek gidatuko duten ibilbideari
jarraituko diogu:
elikagai-xahuketaren ingurumen-ondorioak
elikagaien kontserbazioa eta etiketatua
3 B-ak: xahuketa beheratu, elikagaiak berrerabili eta materia organikoa birziklatu
publizitatea
JARDUEREN TAULA
Ingurumen Publizitatea
Etiketatua 3 B-ak eta
inpaktuak kontsumoa
Saioa
1.a eta 2.a 3.a 4.a 5.a
(50 min)
Nire Itsusiak zarete,

Maita nazazu Publizitate
1. ZIKLOA hamaiketakoaren eta gustuko
ondo engainagarria
hondakinak zaituztet
Publizitateak
Hamaiketakoak Elikagaiak Compleating –
saldu egiten
2. ZIKLOA ur-aztarna Ikuskatzeko Guztia jango
du, baina...
uzten du Bulegoa dugu
zergatik erosi?
Nire karbono- Ordena Urrea dirudi...

Premiak ala
3. ZIKLOA aztarna, hozkadaz despentsan baina
desirak?
hozkada platanoa da!
METODOLOGIA
Unitate didaktikoa garatzeko proposamen hau lau zutabetan oinarritzen da:
ikasleen zuzeneko parte-hartzea, esperimentazioaren bidezko ikaskuntzari bide emateko
ikaskuntza espirala, edukiak, trebetasunak eta estrategiak gero eta maila zabal eta
sakonagoetan errepikatuz
ikaskuntza esanguratsua, non ikasleek dagoeneko baduten informazioarekin lotzen duten
informazio berria eta, ikasketa-prozesuan, bi informazioak berregokitzen eta berreraikitzen
dituzten
jakin-mina, elkarlana eta, oro har, balioetan oinarritutako hezkuntza, belaunaldi gazteenek gaur
egungo eta etorkizuneko erronkei aurre egin ahal izateko tresnak garatzen laguntzeko.
LEHEN HEZKUNTZAKO
1. ZIKLOKO
UNITATE DIDAKTIKOA
LEHEN HEZKUNTZAKO 1. ZIKLOKO
UNITATE DIDAKTIKOA
Elikagai-xahuketak, besteren artean, hondakinak sortu eta kudeatzearekin eta baliabide naturalak
agortzearekin zerikusia duten ingurumen-arazoak eragiten ditu. Gainera, hondakinak kudeatzen
direnean, materia organikoaren eta ontzien kopuru handiak garraiatzen dira eraldaketa- eta
kudeaketa-zentroetara, eta, zeregin horretan, gas kutsatzaileak isurtzen dira.
OCUk 2014an egindako ikerketa baten arabera, ikusten diren iragarkien laurdena inguru
elikagaiei eta edariei buruzkoak dira, eta horien erdia baino gehiago haurrei zuzenduta daude. 11
Publizitateak kontsumitzera bultzatzen gaitu, plazer-emozioak promesten dizkigulako. Badirudi
dendak eskaintza izugarria edukitzera derrigortzen dituztela; izan ere, sekulako eskaintza izaten
dute, eta saltzen ez dituzten produktu asko bota egin behar izaten dituzte, iraungitze-data igaro
izanagatik. Bada, horixe da elikagai-xahuketaren kausetako bat. Bestetik, kontsumitzaileok
erosketak ez planifikatzeagatik xahutzen ditugu elikagaiak, eta publizitateak zerikusi handia
dauka hor: publizitateak bultzatuta egiten ditugu erosketak, eta ez benetako premien arabera.
Unitate honetan, bada, honako gai hauek jorratuko ditugu: eguneroko jardueretan (adibidez,
hamaiketakoan) sortzen ditugun hondakin-kopuru handiak; elikagaiak tenperatura-, hezetasun-,
argiztapen- eta aire-premien arabera egoki kontserbatzeak duen garrantzia, elikagaien bizitza luzatu nahi
badugu; ezarritako estandar estetikoak eta itxurak elikagai-xahuketan duen papera, eta, azkenik,
publizitateak hartzen ditugun erabakietan duen eragina.
Xedeak
Elikadura-ohitura osasungarriak garatzea
Elikagai-xahuketaren ingurumen-ondorioak ezagutzea eta horri buruz hausnartzea,
hamaiketakoen bidez
Etxean elikagaiak behar bezala kudeatzeko eta elikagai-xahuketa saihesteko tresnak garatzea
Estandar estetikoen eta elikagai-xahuketaren arteko harremanari buruz hausnartzea
Publizitatearen aurrean eta publizitateak gure kontsumo-ohituretan duen erlazioaren aurrean
gaitasun kritikoa garatzea
Edukiak
Elikagai-xahuketaren ingurumen- eta gizarte-inpaktuak
3 B-ak: elikagai-xahuketa beheratzea
Etxean elikagaiak behar bezala kudeatzeko eta elikagai-xahuketa saihesteko tresnak garatzea
Elikagaiak kontserbatzeko baldintzak
Kontsumo-ohiturak
Publizitatea eta kontsumoa

1. JARDUERA - INGURUMEN INPAKTUAK
Jardueraren izena: Nire hamaiketakoaren hondakinak
Xedeak
Jarduera honekin, hamaiketakoaren ingurumen-ondorioak eta elikagai-xahuketa ezagutuko
dituzte, eta horien inguruan hausnartu, sortutako hondakinak identifikatuz eta sailkatuz.
Edukiak
hamaiketakoaren hondakinak
hondakinen birziklapena
materia organikoaren birziklapena
elikagai-xahuketa
Denborazkotasuna
Ondoz ondoko bi saio, 50 minutukoa bakoitza, hamaiketakoaren aurretik eta ondoren, hurrenez
hurren.
Garapena
Hamaiketakoa egin baino lehen, hamaiketakoarekin zerikusia daukan jarduera bat egingo
dugula azalduko zaie ikasleei, eta elikagai guztiak toki berean biltzeko eskatuko diegu. (5 min)
Ondoren, askotariko ontzi moten irudiak erakutsiko dizkiegu ( 1. eranskina ). Ikasleak bost
taldetan banatuko dira, eta hamaiketako mota bat esleituko zaio bakoitzari, mota horretako
guztiak multzokatu ditzaten. Bada, kategoria bakoitzeko aleen kopurua jasoko dute ( 2.
eranskina ). (15 min)
Hondakinak uzteko edukiontzi ezberdinak erakutsiko dizkiegu ( 3. eranskina ).

Zergatik dauzkagu edukiontzi ezberdinak? Zergatik da garrantzitsua hondakin bakoitza bere
edukiontzian uztea?
Zer gertatzen da edukiontzietara botatzen ditugun hondakinekin?
Zein ontzi mota erabiltzen da gehien hamaiketakoan?
Zuen ustez, zein da ontzi « onena » edo gutxien kutsatzen duena?
(20 min)
EZER BOTA EZ DEZATELA gogoraraziko diegu, eta, hamaiketakoaren ostean, mahai gainean
utziko dituzte jan ez duten guztia eta ontziak. (5 min)
Hamaiketakoaren ostean eta talde berberetan, elikagai mota bakoitzetik zer geratu
den egiaztatuko dute, eta zerbait sobratu den ala ez idatziko dute. (15 min)
Bateratze-lana:
Zein gauza geratzen dira hamaiketakoa jan ondoren?
Zer egingo dugu gauza horiekin?
Eta hondakin organikoekin?
Zein hamaiketako motak utzi ditu hondakin gehien? Eta zeinek gutxien?
(20 min)
Amaitzeko, Ipuina kontatu eta afaria amaitu! ipuina irakurriko dugu ( 4. eranskina )
Nolako ohiturak dauzkate VIPen zabor asko sortzen duten biztanleek?
Ezagutzen duzue janariarekin portatzeko beste modurik?
Bestelako zein ideia gauzatu liteke botatzen ditugun elikagaien kopurua murrizteko?
(15 min)
Materialak eta bitartekoak

eskolako hamaiketakoa
arbela eta errotuladorea
eranskinak (1, 2, 3, 4)
Ebaluazioa
Garrantzitsua da eztabaidaren amaierako zatian eta alternatibak proposatzeko orduan
taldeari laguntzea, ikasle guztiek har dezaten parte eta proposamen zehatz eta errealistetara
irits daitezen, beren gaitasun sortzailea urritu gabe.
Curriculumeko edukiak Ebaluazio-irizpideak
Natur zientziak. 4. blokea: Materia eta energia. 4. Energia aurrezteko eta ingurunea babesteko
Murriztea, berrerabiltzea eta birziklatzea. neurriak hartzearen garrantzia ezagutu eta
baloratzea.
Gizarte-zientziak. 2. blokea: Bizi garen mundua. 8. Jarrera positiboak garatzea hurbileko
Kutsadura eta naturaren zainketa. ingurumen arazoen aurrean eta haien natura
ingurunea eta zainketa baloratzea.
Gaztelania eta Literatura. 1. blokea: Ahozko 1. Komunikazio egoera gidatuetan (adibidez,
komunikazioa. Entzutea, hitz egitea eta solasean batzarra) nahiz bat-batekoetan parte hartzea,
aritzea. Komunikazio trukerako estrategiak eta komunikazioaren arauak errespetatuz.
arauak: parte-hartzea; arreta, entzutea; hitz
egiteko txanda errespetatzea; besteen
sentimenduak, esperientziak, ideiak, iritziak eta
ezagutzak errespetatzea.
4. blokea: Literatura-hezkuntza. Literatur testuak 1. Haur-literaturako testuak irakurri eta ezagutzea.
komunikatzeko, gozatzeko, jolasteko,
entretenitzeko eta ikasteko iturritzat hartzea.

Matematika. 2. blokea: Zenbakiak. Batuketa eta 2. Batuketa eta kenketa eragiketekin oinarrizko
kenketa eragiketak egitea eta eguneroko bizitzan zenbakizko kalkuluak egitea.
erabiltzea.
Oharrak
Ipuina irakurri ondoren, hiri bakoitzeko bizitza adierazteko marrazki bat egin dezakete, bi
egoera desberdin horiek islatzeko.
Egiletza
Murtziako Nuestra Señora de la Asunción de Jumilla LHLI ikastetxeko ikasleek sortutako ¡ Cuento
contado, plato acabado! ipuinetik abiatutako egokitzapen propioa. CONSUM S. COOP. V.
sozietateak antolatzen duen Consum Ipuin Lehiaketaren 9. edizioa.

2. JARDUERA - ETIKETATUA
Jardueraren izena: Maita nazazu ondo
Xedeak
Elikagai-taldeak eskakizunen arabera ezagutuko dituzte, eta, era berean, gure despentsan
denbora gehien daramaten elikagaiak erabiltzearen garrantziaz jabetuko dira.
Edukiak
elikadura eta osasuna
elikagai galkorrak eta ez-galkorrak
elikagaien kontserbazioa eta deskonposizioa
Garapena
Jarduera hasteko, askotariko elikagai motak izendatzeko eskatuko diegu ikasleei, eta kontuan
har dezatela elikaduraren piramidearen arabera zein elikagai mota eta zenbatetik behin hartu
beharko genituzkeen. Arbelean jasoko ditugu. (5 min)
Gero, elikagai guztiek egoera onean denbora bera irauten ote duten galdetuko dugu, eta zer
gerta dakigukeen galdutako elikagaiak hartuz gero. Elikagai galkorren eta ez-galkorren
kontzeptua azalduko dugu, eta bi talde horietan sailkatuko ditugu arbeleko elikagaiak. (5 min)
Elikagaiak egoera onean ahalik eta denbora gehien gordetzeko eta mantentzeko zein metodo
eta etxeko zein toki ezagutzen dituzten galdetuko diegu ( 5. eranskina ). Nahasterik ez
sortzeko, laster erabiliko diren elikagaiak armairuan gordetzea eta denbora-tarte laburrean
jango ez ditugunak gordetzea gauza bera ez dela argituko dugu. (15 min)
Elikagaiak denborarekin narriatzen joango diren substantziak dira, eta azkarrago edo
motelago narriatuko dira, horiek gordetzeko edo edukitzeko baldintzen arabera. 1. fitxa ( 6.
eranskina ) emango diegu ikasleei, eta, bertan, elikagai-zerrenda bat ikusiko dute. Bada,
elikagaiak duten egoeraren arabera nola gorde behar diren idatziko dute. (10 min)
FIFO trena (first in, first out): ikasleak bi edo hiru taldetan banatuko ditugu (talde bakoitzean,
gehienez ere, 10 pertsona egongo dira). Talde bakoitzak elikagai mota galkor baten izena
hartuko du: jogurtak, luzokerrak, saltxitxak, espinakak... Ikasgelako aulkiak bi edo hiru taldetan
jarriko ditugu, talde-kopuruaren arabera, tren-bagoi bateko eserlekuen gisara. « Elikagaiak IN »

esaten dugunean, talde bakoitza dagokion bagoian eseriko da, guztiak eseri arte. Trenean
daudenean, mugimenduaren triki-traka simula dezakete.
« Espinakak OUT » esaten dugunean, Espinakak taldea ahalik eta azkarren irten beharko da
trenetik, baina bertara igotzeko ordena berean. Gauza bera, gainerako taldeekin. (15 min)
Eskola amaitzeko, jan zitezkeen elikagaiak botatzeko arrazoi nagusiak hauek direla azalduko
dugu: 1) ez ditugu behar bezala kontserbatzen, eta 2) ez ditugu ordena egokian jaten. FIFO
trenean, sartzen den lehena da irteten lehena. Gauza bera egin behar dugu elikagaiekin:
etxera iristen diren lehenak dira lehendabizi jan behar ditugunak. Izan ere, bestela, zakarretan
amai dezakete.
arbela eta errotuladorea (edo paper jarraitua eta punta lodidun errotuladorea)
eranskinak (5, 6)
Ebaluazioa
FIFO trenaren jarduera egin ondoren, trenetik irtetean ordena berberari eustea zaila edo
erraza egin zaien galdetuko diegu, bai eta, janaria botatzea saiheste aldera, despentsan
dauzkagun elikagaiak zein ordenatan jan beharko genituzkeen jakitea errazteko modurik
bururatzen zaien ere.
Natur zientziak. 2. blokea: Gizakia eta osasuna. 2. Ongizatearen eta zenbait azturaren
Osasuna eta eritasuna. Eritasunei aurrea hartzeko praktikaren arteko lotura ezagutu eta baloratzea.
azturak.
Gizarte-zientziak. 1. blokea: Eduki komunak. 5. Talde lana baloratzea, ardurazko lankidetza
Taldearen kohesioa eta elkarlana bultzatzeko eta parte-hartzerako jarduerak erakutsiz,
estrategiak erabiltzea. elkarrizketetan eta solasaldietan besteen
ideiekiko eta ekarpenekiko aldeak errespetuz eta
tolerantziaz onartuz.
2. blokea: Bizi garen mundua. Kontsumo 8. Jarrera positiboak garatzea hurbileko
arduratsua. Kutsadura eta naturaren zainketa. ingurumen arazoen aurrean eta haien natura
ingurunea eta zainketa baloratzea.
egiteko txanda errespetatzea; besteen
Oharrak
Jarduera hau osatzeko, elikagaien oxidazioari buruzko esperimentu bat egin liteke sagarrekin,
limoi-zukuak kontserbatzeko duen ahala ikusteko.
Informazio gehiago edukitzeko, kontsultatu « Buen aprovecho » gida, hezkuntza-zentroetan
elikagai-xahuketa murrizteko gida praktikoa. Nekazaritza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioa.
Egiletza
Nekazaritza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioaren « Buen aprovecho » gidan (hezkuntza-
zentroetan elikagai-xahuketa murrizteko gida praktikoan) jasotzen diren jardueretatik
egindako egokitzapen propioa.

3. JARDUERA - 3 B-AK
Jardueraren izena: Itsusiak zarete, eta gustuko zaituztet
Xedeak
Jarduera honen bidez, frutek eta barazkiek izan ditzaketen askotariko formak, koloreak eta
neurriak ezagutuko dituzte, eta horiek kontu estetikoengatik ez botatzeko garrantziaz jabetuko
dira, elikagaiak xahutzea saihesteari eta hondakinak murrizteari begira.
Edukiak
dieta orekatua
kontsumo-ohiturak
formak, koloreak, testurak..
3 B-ak: beheratu
elikagai-xahuketa
Garapena
Jarduera hasteko, ohiko itxura ez duten barazkien eta fruten argazkiak erakutsiko dizkiegu ( 7.
eranskina ). Ezagutzen dituzue? Gero, ale « itsusien » eta dendetan aurkitu ohi ditugun aleen
argazki-pareak erakutsiko dizkiegu. Zein nahiago dituzten eta, erostekotan, zein aukeratuko
lituzketen galdetuko diegu. (10 min)
Ezaugarri estetiko « itsusiak » dauzkaten hainbat fruta eta barazki erakutsiko dizkiegu (gordinik
jan daitezkeenak): azenario okerrak, borobilak ez diren laranjak, sagar arrauzkarak, platano
helduak, distiratsuak ez diren marrubiak... Dastatu egingo ditugu, beren zaporeak, usainak,
testurak... hautemateko (15 min)
Bateratze-lana:
Zein zapore zuten? Gustatu zaizkizue? Normalean jaten dituzuenekiko desberdintasunik
nabaritu duzue?
Horiek jateko arazorik dagoela uste duzue?
Supermerkatuan edo fruta-dendan « itsusiak » erosiko zenituzkete? Zergatik ez?
Nora joaten dira jendeak aukeratzen ez dituen elikagai « itsusiak » ?

(15 min)
« Azenario baten istorioa » irakurriko dugu ( 8. eranskina ).

Zer egin dezakegu nutritiboak eta zaporetsuak baina itsusiak diren elikagaiak hainbeste ez
xahutzeko? (10 min)

askotariko formak, koloreak eta neurriak dauzkaten frutak eta barazkiak, eta baita kalteren bat izan
dezaketen edo oso helduta daudenak ere (platanoak, laranjak, sagarrak, azenarioak, tomateak)
zerbitzatzeko erretiluak edo platerak
mozteko taula eta labana (irakasleak erabiltzeko)
aho-zapiak
eranskinak (7, 8)
Natur zientziak. 2. blokea: Gizakia eta osasuna. 2. Ongizatearen eta zenbait azturaren
Elikadura azturak. praktikaren arteko lotura ezagutu eta baloratzea:
askotariko elikadura, higiene pertsonala,
gehiegikeriarik gabeko ariketa fisiko erregulatua
edo eguneroko atsedena.
4. blokea: Materia eta energia. Murriztea, 4. Energia aurrezteko eta ingurunea babesteko
berrerabiltzea eta birziklatzea. neurriak hartzearen garrantzia ezagutu eta
baloratzea.
Gizarte-zientziak. 2. blokea: Bizi garen mundua. 7. Natura inguruneko funtsezko elementu eta
Nire herriko eta inguruko elementu naturalak eta baliabideak eta horiek pertsonen bizitzarekin
giza elementuak. duten lotura identifikatzea, arduraz erabili behar
direla jabetzeaz batera.
arauak: parte-hartzea; arreta, entzutea; hitz Debate, elkarrizketa eta eztabaida gidatuetan
egiteko txanda errespetatzea; besteen parte hartzea.
Oharrak
Baratzea edo landareak hazteko tokia duten eskoletan, oso gomendagarria litzateke bertan
landatutako barazkiekin egitea jarduera. Azenarioak oso adierazgarriak dira, oso zaila baita azenario
zuzen-zuzenak lortzea baina supermerkatuetan horrelakoak bakarrik topatzen ditugulako.
Gainera, ikasleek landare baten zainketa-prozesu osoa egiten badute, hazitik edo plantulatik
hasi eta uztaraino, elikagaiak lortzeko behar diren baliabideen eta ahaleginen balioa
indartuko da, elikagaien ezaugarri estetikoak albo batera utzita.
Jarduera hau osatzeko, ideia ona izan daiteke toki-ekoizpeneko merkatua edota baratze
ekologiko batera joatea, elikagaiak hazteko prozesua eta horien askotariko formak, koloreak
eta neurriak ikus ditzaten.
Egiletza
CERAIren La Maleta Pedagógica Yo consumo con consciencia, siembro esperanza liburuan
jasotzen den «A la mesa con los feos » jardueratik eta FAOren Edertasuna (eta zaporea!)
barnean daude liburuko istorioetatik abiatuta egindako egokitzapena.

4. JARDUERA - PUBLIZITATEA ETA KONTSUMOA
Jardueraren izena: Publizitate engainagarria
Xedeak
Elikagaien iragarkiak aztertuko dituzte, eta gaitasun kritikoa garatuko dute publizitateak gure
kontsumo-ohituren eta erabakien gainean duen boterearen aurrean.
Edukiak
elikadura osasungarria
publizitatea
elikagai-xahuketa
Garapena
Jarduera hasteko, gogoratzen dituzten elikagaien iragarkien zerrenda egingo dugu. Arbelean
jasoko ditugu. Zer-nolako elikagaiak agertzen dira iragarkiotan? Elikagai-katearen zein zatitan
daude? (5 min)
Ondoren, publizitate-iragarki baten atal nagusietako batzuk deskribatuko ditugu: eslogana,
produktuari buruzko informazioa, soinua eta irudia, produktua erosteko justifikazioa ( 17.
eranskina ). (15 min)
Nesquik-en « Quick Generation » (2012) iragarkia ikusiko dugu.
Nor dira bideoko protagonistak?
Zer egiten dute? Nola daude?
Nolakoa da bideoari laguntzen dion musika? Eta koloreak?
Nori zuzenduta dago?
(15 min)
Azkenik, iragarkiak transmititzen diguna eta produktua alderatuko ditugu.
Irudien arabera, zer sentituko dut produktu hori hartzen badut?
Zuen ustez, zein ezaugarri dauzka produktu horrek? Osasungarria eta elikagarria da?
Produktuaren etiketa aztertuko dugu ( 9. eranskina ).

Elikagai osasuntsua da?
Zuen ustez, jendeak zergatik erosten du produktu hori?
(15 min)

ordenagailua, pantaila eta soinu-ekipoa, iragarkia ikusteko
eranskinak (9, 17)
Gizarte-zientziak. 3. blokea: Gizartean bizitzea. 6. Masa komunikabideen ezaugarriak ezagutzea
Komunikabideak. Publizitatea. eta komunikabideek eguneroko bizitzan duten rola
identifikatzea.
egiteko txanda errespetatzea; besteen 6. Debate, elkarrizketa eta eztabaida gidatuetan
sentimenduak, esperientziak, ideiak, iritziak eta parte hartzea.
Oharrak
Komeni da iragarkia gutxienez bi aldiz ikustea.
Bestela, haurrei zuzendutako elikagai prozesatuak (opilak eta galletak, azukredun edariak,
esnekiak...) eta fruta edo bestelako snack osasungarriak konparatu daitezke. Horrela eginez
gero, etiketei eta bilgarriei begiratuko diegu:
Nolakoak dira? Zein kolore, marrazki eta forma dauzkate?
Zein gustatzen zaizue gehien?
Zuen ustez, nolakoa izango da produktua? (zaporea, usaina, testura, nutrizioa-edukia...)
Nesquik-en nutrizio-balioei buruzko informazio gehiago.
Egiletza
Propioa.
LEHEN HEZKUNTZAKO
2. ZIKLOKO
UNITATE DIDAKTIKOA
UNITATE DIDAKTIKOA
Elikagaiak ekoizten eta banatzen direnean, besteak beste, ur asko kontsumitzen da. Bada, ur-
aztarnaren kontzeptuari esker, maila horretan produktu jakin batzuei (eta, aprobetxatu ezean,
produktu horien xahuketari) loturik dauden inpaktuak zenbatu daitezke. Elikagaiek eta ontziek
lehengaiak behar dituzte, baina lehengai horien kostua ez da ekonomikoa bakarrik izaten.
Unitate honetan, eguneroko otordu bat egiteko behar den ur-kopuru izugarria aztertuko dugu,
hamaiketakoa hartuta oinarri. Halaber, etiketatua irakurtzeko hasierako urratsak emango ditugu, hainbat
kontzeptu bereizten hasteko. Hala nola, iraungitze-data eta kontsumo lehenetsiaren data bereiziko ditugu,
elikagai-xahuketarekin zerikusia baitute; izan ere, jendeak nahastu egiten ditu, eta ondo dagoen janaria
botatzen du.
Bestetik, elikagaiak ahalik eta gehien aprobetxatzeko alternatibak ezagutuko ditugu, eta, horri begira,
balioa emango diegu gutxietsi ohi ditugun elikagai-zatiei. Eta, azkenik, publizitatearen rola jorratuko dugu.
Hala, inprimatuta dauden iragarkien edukia ulertuko dugu, eta horien atzean dagoen mezua aztertuko,
publizitatearen aurrean jarrera kritikoa garatzeko xedez.
Xedeak
Elikadura-ohitura osasungarri eta jasangarriak garatzea
Elikagai-xahuketaren ingurumen-ondorioak ezagutzea eta horri buruz hausnartzea,
hamaiketakoen bidez
Elikagaien eta baliabide naturalen kontsumoaren arteko harremana ulertzea
Ur-aztarnaren kontzeptua ezagutzea
Iraungitze-data eta kontsumo lehenetsiaren data bereiztea, elikagaiak alferrik galtzea
saihesteko
Elikagaiak aprobetxatzeko bestelako moduak ezagutzea, horiek alferrik galtzea saihesteko
Karteletako publizitate-iragarkien ezaugarriak identifikatzea
Publizitatearen aurrean eta publizitateak gure kontsumo-ohituretan duen zerikusiaren aurrean
gaitasun kritikoa garatzea
Edukiak
Elikagai-xahuketaren ingurumen- eta gizarte-inpaktuak
Elikagaien eta ontzien ur-aztarna
Etiketatua: kontsumo lehenetsiaren data eta iraungitze-data
3 B-ak: elikagaiak berrerabili
Sukaldaritzako errezetak
Karteletako publizitate-iragarkiak
Kontsumo-ohiturak
Publizitatea eta kontsumoa

Jardueraren izena: Hamaiketakoak ur-aztarna uzten du
Xedeak
Jarduera honekin, hamaiketakoak ingurumenean eragiten dituen ondorioak ezagutuko dituzte,
eta horien inguruan hausnartuko dute, beren ur-aztarna aztertuz. Halaber, elikagai-
xahuketaren arazoa azpimarratuko da.
Edukiak
elikagaien ur-aztarna
ontzien ur-aztarna
baliabide naturalak agortzea
Denborazkotasuna
Ondoz ondoko bi saio, 50 minutukoa bakoitza, hamaiketakoaren aurretik eta ondoren, hurrenez
hurren.
Garapena
Hamaiketakoa egin baino lehen, hamaiketakoarekin zerikusia daukan jarduera bat egingo
dugula azalduko zaie ikasleei, eta elikagai guztiak toki berean biltzeko eskatuko diegu. Paper
jarraitu batean edo arbelean, elikagai mota guztiak jasoko dira, 10. eranskinaren arabera. (10
min)
Ondoren, askotariko ontzi moten irudiak erakutsiko dizkiegu ( 1. eranskina ). Ikasleak sei
taldetan banatuko ditugu, eta elikagai mota bat esleituko diogu talde bakoitzari, mota bereko
guztiak multzokatu ditzaten. Bada, kategoria bakoitzeko aleen guztizko kopurua eta kategoria
horretan dauden mota bereko ontzien kopurua jasoko dituzte. (15 min)
Ur-aztarnaren kontzeptua azalduko dugu, eta 1. fitxa emango diogu talde bakoitzari ( 11. eranskina),
ontziak fabrikatzeko behar den ur-kopurua kalkulatzeko. Lehenik eta behin, talde bakoitzaren
hamaiketakoen ur-aztarna jasoko dute, eta, gero, guztizkoa.
Hamaiketakoen ontziak ekoizteko ur asko ala gutxi erabiltzen dela uste duzue?
Zer egingo dugu ontziekin? Ura ondo erabili dela uste duzue?
Nola murriztu genezake hamaiketakoen bilgarrien ur-kontsumoa?
Elikadurarekin zerikusia duten bestelako zer egoeratan murriztu genezake ontzien erabilera?
(25 min)
utziko dute jan ez dutena.
Hamaiketakoaren ondoren eta talde berberetan, elikagaien ur-aztarna aztertuko dugu. 2.
fitxari jarraituta ( 12. eranskina ), ur-kontsumoaren arabera ordenatuko dituzte elikagaiak (ur-
aztarnaren rankinga). Gero, hamaiketakoaren ur-aztarna osatuko dute, elikagai-aleen kopurua
elikagai hori ekoizteko behar diren ur litroekin biderkatuta. Emaitzak partekatu eta alderatuko
dituzte.
Zein dira ur gehien kontsumitzen duten bost elikagaiak? Eta gutxien kontsumitzen duten bostak?
Zein dira ur gehien kontsumitzen duten bost hamaiketakoak? Eta gutxien kontsumitzen duten
bostak?
(15 min)
Azkenik, xahututako elikagaiaren ur-aztarna kalkulatuko dugu (jangarriak ez diren hondar
organikoak kenduta; hala nola, platanoaren azala, sagarraren bihotza eta abar). Horretarako,
elikagai guztiei dagozkien litroen kopurua 4rekin, 2rekin edo 1ekin zatituko dugu, erdia baino
gutxiago, erdia edo erdia baino gehiago geratu den, hurrenez hurren. (20 min)
Emaitzekin, hamaiketakoaren, baliabide naturalen kontsumoaren (adibidez, ur-kontsumoaren)
eta gure kontsumo-ohituren harremanari buruz eztabaidatuko dugu:
Zein elikagaitan sobratu da gehien?
Zein aukera bururatzen zaizkizue botatzen ditugun elikagaien kopurua murrizteko?
Nola murriztu dezakegu hamaiketakoaren ingurumen-inpaktua?
(15 min)

eskolako hamaiketakoa
paper jarraitua edo arbela eta errotuladorea
eranskinak (1, 10, 11, 12)
Ebaluazioa
Garrantzitsua da eztabaidaren amaierako zatian eta alternatibak proposatzeko orduan
taldeari laguntzea, ikasle guztiek har dezaten parte eta proposamen zehatz eta errealistetara
irits daitezen, beren gaitasun sortzailea urritu gabe.
Natur zientziak. 4. blokea: Materia eta energia. 8. Energia iturriak arduraz erabiltzeko banaka eta
Hondakinak sortzea, kutsadura eta ingurumenaren taldean izan behar diren portaerak ezagutzea.
gaineko eragina. Banakako eta taldeko jarrerak
garatzea ingurumeneko zenbait arazoren aurrean.
Gizarte-zientziak. 2. blokea: Bizi garen mundua. 12. Airearen eta uraren garrantzia baloratzea, eta
Baliabide hidrikoak eta haien aprobetxamendua: eguneroko jardueretan haien kutsadura murriztu
kontsumo arduratsua eta kutsadura arazoak. edo saihesteko eta ura aurrezteko estrategiak
garatzea.
Gaztelania eta Literatura. 1. blokea: Ahozko 5. Ahozko komunikazio eta adierazpeneko
komunikazioa. Entzutea, hitz egitea eta solasean jardueretan parte hartzea, besteen ikuspegia
aritzea. Komunikaziorako lagungarri diren errespetatuz eta ekarpen koherenteak eginez.
trebetasunak eta estrategiak.

Matematika. 2. blokea: Zenbakiak. Zenbaki 2. Batuketa, kenketa, biderketa eta zatiketa
arrunten arteko zatiketa. (hastapenak) eragiketekin oinarrizko zenbakizko
kalkuluak egitea, eta horretarako estrategia eta
prozedura desberdinak erabiltzea.
Oharrak
Jarduera hau hainbat aldiz egin liteke ikasturtean (adibidez, hiru hilez behin), emaitzak
alderatzeko, ohituretan aldaketarik egin duten baloratzeko eta beren konpromisoaren inguruan
hausnartzeko.
Hezkuntza-zentroak hamaiketako mota astegunen arabera ezartzen badu (egun batzuetan
fruta, beste batzuetan ogitartekoa, beste batzuetan libre eta abar), ikasleek jaten dituzten
produktuen arabera ebalua litezke hamaiketakoaren inpaktuak.
Egiletza
Nekazaritza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioaren Buen aprovecho gidan (hezkuntza-
zentroetan elikagai-xahuketa murrizteko gida praktikoa) jasotzen diren jardueretatik egindako
egokitzapen propioa.
Jardueraren izena: Elikagaiak Ikuskatzeko Bulegoa
Xedeak
Iraungitze-data eta kontsumo lehenetsiaren data bereiziko dituzte, elikagaiak alferrik galtzea
saihesteko.
Edukiak
elikaduraren piramidea
elikagai motak
etiketatua
iraungitze-data eta kontsumo lehenetsiaren data
Garapena
Hasteko, ikasgela Elikagaiak Ikuskatzeko Bulego bihurtuko dugula azalduko dugu. Elikagaiak
hartzen ditugunean, garrantzitsua da informazio jakin bati begiratzea, bai behar ditugun
mantenugaiak emango dizkiguten jakiteko, bai kontuz ibili behar dugun jakiteko,
kontserbatzeko modu bereziren bat behar izanez gero.
Begiratu beharko dugun informazioa idatziko dugu arbelean, kontzeptu guztiak azaltzearekin
bat: produktuaren izena, osagaiak, iraungitze-data edo kontsumo lehenetsiaren data eta
kontserbazioa. ( 13. eranskina ) (20 min)
Bi edo hiru pertsonako taldeetan banatuko ditugu ikasleak. Talde bakoitzari etiketatua duen
elikagai bat esleituko diogu. Komeni da askotariko elikagaiak hautatzea, beren arteko aldeak
ikusi ahal izateko: elikagai freskoak (frutek eta barazkiek, ontziratuta egon ezean, ez dute
zertan etiketatuta egon), ultraprozesatuak, esnekiak, ontziratutako zukuak, snack-ak eta abar,
ikasleek hamaiketakoan hartu ohi duten baten bat sartuta.
Fitxa bana emango diegu taldeei ( 13. eranskina ), eta, bertan, esleitutako produktuari buruzko
informazioa bete beharko dute. (10 min)
Analisian eskuratutako emaitzen arabera, izarrak zein produkturi eman erabaki beharko du Elikagaiak
Ikuskatzeko Bulegoak ( 14. eranskina), hau da, talde handian, honen arabera:
edukiarekin bat egiten duten izenak dauzkaten elikagaiak → izar zuria
osagai gutxien dituen elikagaia → izar berdea
osagai gehien dauzkan elikagaia → izar gorria
(10 min)
Amaitzeko, aztertu dituzten elikagai guztiak zein ordenatan jan behar diren aholkatuko du
Elikagaiak Ikuskatzeko Bulegoak, horiek galtzea saihesteko. Garrantzitsua da azpimarratzea
kontsumo lehenetsiaren data igaro ondoren ere elikagaiak jateko egokia izaten jarraitzen
duela ontzia ireki ez bada. (10 min)

etiketatu argia duten hainbat elikagai-produktu, iraungitze-data eta kontsumo lehenetsiaren data
adierazita dauzkatenak ere sartuta (produktu bat bi edo hiru pertsonako)
eranskinak (13, 14)

Ebaluazioa
Elikagaietan iraungitze-datak eta kontsumo lehenetsiaren datak zertarako balio duten eta
horiei begiratzea garrantzitsua den ala ez galdetuko diegu. Zein ondorio izan ditzake
etiketatuan informazio hori ez irakurtzeak?
Natur zientziak. 2. blokea: Gizakia eta osasuna. 2. Osasunari eta nortasunaren garapen orekatuari
Elikagaien sailkapena, dieta orekatu batean duten kalte egiten dieten eta on egiten dieten jarduerak
funtzioaren arabera. Osasuna eta eritasuna. bereiztea, hala nola, elikagai jakin batzuk jatea.
Gizarte-zientziak. 2. blokea: Bizi garen mundua. 7. Ingurunean desorekak sortzen dituzten giza
Giza jardueren inpaktua ingurunean. jarduerak identifikatzea, gure jardueren inpaktua
Ingurumenaren inpaktuak herrian eta Nafarroako murrizteko kontsumo eta portaera ildoak izatea
paisaian. eta natura ingurunearen narriadura saihesteko
neurriak hartzea.
Matematika. 3. blokea: Neurriak. Denbora. 1. Eguneroko bizitzako testuinguruetan
neurriarekin loturiko problemak ebaztea, neurri-
unitateak erabiliz, jarraitutako prozesua azalduz,
kasu bakoitzerako egokienak diren neurketa
tresnak hautatuz, luzera, edukiera, pisua eta
denbora magnitudeen neurria zenbatetsiz eta
arrazoizko aurreikuspenak eginez.
Gaztelania eta Literatura. 2. blokea: Komunikazio 6. Mota desberdinetako testuak ulertzeko
idatzia. Irakurtzea. Irakurritako testuak ulertzeko estrategiak erabiltzea.
estrategiak: irudiak, hitz gakoak.
Oharrak
Jarduera hau elikagai mota bakarrarekin ere egin liteke; adibidez, oso prozesatuta dagoen
moldeko ogi zuria eta tokiko lantegietatik datorren osoko ogia alderatu litezke, edo fruta eta
fruta-zukuak alderatu.
Etiketatuari buruzko informazio gehiago edukitzeko, komeni da Consumer gidaren bi artikulu hauek
irakurtzea: iraungitze-dataren eta kontsumo lehenetsiaren arteko aldeei buruzkoa da bata, eta nutrizio-
adierazpenei buruzkoa da bestea.
Egiletza
Propioa.
3. JARDUERA - 3 B-ak
Jardueraren izena: Compleating (Guztia jango dugu)
Xedeak
Jarduera honekin, normalean bota egiten ditugun barazki- eta fruta-zati asko jangarriak direla
eta aprobetxa daitezkeela ikusiko dute, eta hondakin horiek erabiltzeko errezeta-bilduma bat
egingo dute, elikagaiak xahutzea saihesteari eta hondakinak murrizteari begira.
Edukiak
elikagai motak
sukaldaritzako errezeta baten ezaugarriak
3 B-ak: berrerabili
elikagai-xahuketa
Garapena
Jarduera hasteko, fruten eta barazkien hainbat irudi erakutsiko dizkiegu ( 15. eranskina ), eta
nola jaten dituzten, horietatik gehien zer gustatzen zaien eta zein zati diren jangarriak eta
zein ez galdetuko diegu. (10 min)
Ondoren, normalean bota egiten ditugun elikagai-zatiekin egindako hainbat plateren irudiak
erakutsiko dizkiegu ( 16. eranskina ).

zer iruditzen zaizkizue? Probatzea gustatuko litzaizkizueke?
zergatik uste duzue normalean ez direla jaten?
Askotan jaten ditugun elikagaiak eta platerak ohitura-kontuak direla azalduko dugu; hau da,
modu batera jaten ditugula, horrela prestatzeko ohitura dugulako. Eta, horrekin batera, beste
toki batzuetan bestelako ohiturak dauzkatela esango diegu, eta horietatik ikas dezakegula.
Beste batzuetan, ezjakintasunaren ondorioa izaten da; izan ere, zati horiei ez diegu baliorik
ematen, elikagaiaren zati bakarra iruditzen zaigulako interesgarria, eta bota egiten ditugu. (10
min)
Bi edo hiru pertsonako taldeak egin, eta, ordenagailuekin, normalean jaten ez ditugun elikagai-zatiak
aprobetxatzeko errezeta bat bilatuko dute. Honako hau jaso behar dute:
plateraren izena
osagaiak (Errezeta honetan zein osagai ari gara aprobetxatzen?)
kopuruak
egiteko modua
zerbitzatzeko modua
(20 min)
Amaitzeko, errezeten berri emango dugu, aurkitu dituzten errezetak ezagutzeko eta
harrigarrienak zein izan diren ikusteko. Elikagaiak oso-osorik aprobetxatuta horiek ekoizteko
baliabideak alferrik galtzea saihesten ari garela eta hondakin gutxiago sortzen ari garela
komentatuko dugu. (10 min)

ordenagailuak eta Interneterako konexioa
papera eta arkatza / boligrafoa
eranskinak (15, 16)
Natur zientziak. 4. blokea: Materia eta energia. 8. Energia iturriak arduraz erabiltzeko banaka eta
Hondakinak sortzea, kutsadura eta ingurumenaren taldean izan behar diren portaerak ezagutzea.
gaineko eragina. Banakako eta taldeko jarrerak
garatzea ingurumeneko zenbait arazoren aurrean.
Gizarte-zientziak. 2. blokea: Bizi garen mundua. 7. Ingurunean desorekak sortzen dituzten giza
Giza jardueren inpaktua ingurunean. jarduerak identifikatzea, gure jardueren inpaktua
Ingurumenaren inpaktuak herrian eta Nafarroako murrizteko kontsumo eta portaera ildoak izatea
paisaian. eta natura ingurunearen narriadura saihesteko
neurriak hartzea.
Gaztelania eta Literatura. 3. blokea: Hizkuntzaren 9. Informazioaren eta komunikazioaren
ezagutza. Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak erabiltzea ikasteko tresna den aldetik.
teknologien erabilera, lan errazetan ikasteko
tresna gisa.
Oharrak
Eskolan egin daitezkeen errezeta errazak badaude edo zentroan sukaldea badago,
interesgarria litzateke errezeta horiek egin eta dastatzea, normalean jaten ez ditugun zati
horiek baloratzeko.
Jarduera osatzeko eta askotariko dieta moten gaineko begirada zabaltzeko, gomendagarria
«
da National Geographic-en Evolución de la alimentación » artikulua bisitatzea. Bertan, munduko
toki oso ezberdinetako dieten oinarri diren askotariko plateren irudiak ikus daitezke.
Egiletza
Propioa eta CERAIren La Maleta Pedagógica Yo consumo con consciencia, siembro esperanza
liburuan jasotzen den « El Recetario reciclón de clase » jardueratik abiatuta.

Jardueraren izena: Publizitateak saldu egiten du, baina... zergatik

erosi?
Xedeak
Jarduera honetan, kartel-formatua duten publizitate-iragarkien ezaugarriak ezagutuko dituzte,
eta sen kritikoa garatuko dute publizitatearen nahiz iragartzen dituzten elikagai moten
aurrean.
Edukiak
publizitatea
kartela: elementu nagusiak
elikadura osasuntsua
Garapena
Prentsako iragarki batekin hasiko dugu jarduera ( 17. eranskina ). Eredu hori erabilita,
publizitate-kartel baten zati nagusiak azalduko ditugu. Kontzeptuok praktikan ipiniko ditugu, 2.
kartela aztertuz ( 18. eranskina ). (15 min)
Ikasleak bost taldetan banatuko ditugu, eta bost gunetan berrantolatuko dugu ikasgela. Gune
bakoitzean, bost aulki eta mahai bat jarriko ditugu, eta iragarki bana emango diegu ( 19.
eranskina ). Talde bakoitzak publizitate-kartelaren elementuak jasotzeko txantiloi bat ( 20.
eranskina ) edukiko du, aurreko ereduari jarraikiz. Bost minutu izango dituzte kartela
aztertzeko, eta, horiek igarotakoan, irakasleak leku-aldaketa aginduko du. Talde guztiek
iragarki guztiak aztertuko dituzte. (25 min)
Amaitzeko, dena bateratuko dugu:
zein kartel gustatu zaizue gehien?
produktuen zein ezaugarri nabarmentzen dira?
zuen ustez, zein iragarkik lortzen du iragarritako produktua erostea konbentzitzeko xedea hobeto?
zer-nolako elikagaiak iragartzen dituzte?
zein ezaugarri nutrizional dauzkate?
(10 min)

arkatza
eranskinak (17, 18, 19, 20)
Natur zientziak. 2. blokea: Gizakia eta osasuna. 2. Osasunari eta nortasunaren garapen orekatuari
Elikagaiak. Aztura osasungarriak. kalte egiten dieten eta on egiten dieten jarduerak
bereiztea, hala nola, elikagai jakin batzuk jatea.

Gaztelania eta Literatura. 1. blokea: Ahozko 3. Askotariko komunikazio-egoeretan hitzezko
komunikazioa. Entzutea, hitz egitea eta solasean informazioa eta bestelako informazioa
aritzea. Hitzezko mezuak eta bestelakoak ulertu ezagutzea. Hitzezko eta bestelako mezuak
eta adieraztea. ulertzea.
Arte Hezkuntza. 1. blokea: Ikus-entzunezko 1. Kartel bateko elementuak (irudiak eta testua)
hezkuntza. Irudi finkoa: kartela. ezagutzen ditu, baita konposizioko eta
tipografiako oinarrizko ideiak ere.
Oharrak
Jarduera hau osatzeko, publizitate-kartel bat egin dezakete. Kartel batek eduki behar dituen
elementuak eta balizko erosleak konbentzitzeko tresnak aintzat hartuta, nutrizio-balio ona
duen elikagai bat aukeratuko dute (elikaduraren piramidea errepasatu), produktu horren
kontsumoa sustatuko duen iragarkia sortzeko. Halaber, interesgarria litzateke birpasatzea zein
ezaugarrik egiten dien mesede gizarteari eta ingurumenari (produktu ekologikoak, sasoikoak,
tokikoak, ultraprozesatu gabeak...), kartelean nolabait sar ditzaten.
Jarduera egiteko, publizitate-kartelen bost ereduez gain, araua hausteagatik nabarmentzen
den iragarki bat ere landuko dugu. Frutari buruzko oso iragarki gutxi egiten dira, eta horixe da
horietako bat. Era berean, interesgarria da kartelaren atalak identifikatzea, eta, kasu honetan,
aintzat hartuko dugu elikaduraren oinarrian dagoen elikagai batez ari garela eta, gainera,
ibilbide handiko bi kirolari profesional agertzen direla, emakumeak biak, iragarritako
produktuaren onurak sustatzeko.
Jarduera honetan, paperean dauden aldizkarietatik edo publizitatetik abiatuta egin daiteke
kartela, edota informazioaren eta komunikazioaren teknologiak erabiliz.
Egiletza
Tipología textual: los textos persuasivos heziketa-sekuentziaren jardueretatik abiatuta
egindako egokitzapen propioa.

LEHEN HEZKUNTZAKO
3. ZIKLOKO
UNITATE DIDAKTIKOA
UNITATE DIDAKTIKOA
Berotegi-efektuko gasen guztizko isurketen % 25 elikagaietatik datoz. Isurketa horien erdia baino
gehiago animalia-jatorriko produktuek eragiten dute (behien eta ardien abeltzaintzan sortzen da
horien erdia), jaten eta edaten ditugun kalorien bosgarren zatia bakarrik ematen diguten arren. 12
Alabaina, herritarrek oraindik orain ez dakite errealitatea hori denik, eta, zer erosi eta nola elikatu
erabakitzeko orduan, ez gara gure erabakien inpaktuaren jakitun izaten.
Etxean elikagaiak kudeatzeko modua giltzarria da elikagai-xahuketa saihesteko orduan. Produktuen
etiketak irakurriz eta ulertuz gero, osasun-arazoak prebenitzen ditugu, eta elikagaiak modu arduratsuan
jateko eta edateko jarraibide egokiak ezartzen.
Beste alderdi giltzarri bat hondakinen sorkuntza da. Elikagaiak xahutzen ditugunean, hondakin organiko
ugari sortzen ditugu. Bada, garrantzitsuena hondakin horiek saihestea izan arren, behin sortutakoan ez
lirateke hondakin bihurtu beharko: ziklo naturaletara itzuli beharko lirateke.
Eta, gizarte- eta ingurumen-arazorik ez sortzea baldin bada kontua, kontsumitzen dugunaren zein zati
hartzen dugu premiak asebetetzeko, eta zein zati gizarte kontsumista honek sortutako desirak asetzeko?
Unitate honetan, Lehen Hezkuntzako 3. zikloko ikasleek beren hamaiketakoei loturiko karbono-
aztarna aztertuko dute; etiketatuaren edukian sakonduko dute, elikagaien ezaugarriak
ezagutzeko; materia organikoaren birziklapenarekin esperimentatuko dute, eta guztiok dauzkagun
premien inguruan hausnartuko dute.
Xedeak
Kontsumitzen ditugun elikagaien, elikagai-xahuketaren eta klima-aldaketaren arteko
harremana ulertzea
Elikagaien etiketatuan agertzen den informazioa ulertzea
Hondakin organikoen eta ingurumen-arazoen arteko harremana ulertzea
Materia organikoaren konpostajearen aurrean jarrera ona garatzea
Kontsumoko erabakiak hartzeko unean premien eta desiren artean bereiztea
Edukiak
Karbono-aztarna eta klima-aldaketa elkarlotzea.
Etiketatua: nutrizio-balioa, iraungitze-data eta kontsumo lehenetsiaren data, elikagaien
jatorria.
3 B-ak: hondakin organikoak birziklatzea. Konpostajea.
Kontsumo-ohiturak: premiak eta desirak.

Jardueraren izena: Nire karbono-aztarna, hozkadaz hozkada
Xedeak
Jarduera honekin, kontsumitzen ditugun elikagaien, elikagai-xahuketaren eta klima-aldaketaren
arteko harremana ezagutuko dute, eta horren inguruan hausnartu.
Edukiak
elikadura osasungarria
karbono-aztarna
klima-aldaketa
elikagai-xahuketa
Denborazkotasuna
50 minutuko bi saio gehi 5 minutu egunean, eskola-aste batez.
Garapena
Astebetez eskolan hartzen dugun hamaiketakoaren jarraipena egingo dugula azalduz ekingo
diogu jarduerari. Bost egunez, hamaiketakoa egiteko zein elikagai mota dauzkagun idatziko
dugu, 21. eranskinaren arabera. (5 min egunean)
Elikagaiak erregistratzen bost egun eman ondoren, gure hamaiketakoen inpaktua aztertuko
dugu. Lehenik eta behin, astean zehar jandako hamaiketako mota bakoitzaren guztizko anoa-
kopurua (ale-kopurua) batuko dugu. Gero, hamaiketakoa jan aurretik, egun horretan ekarri
duten guztia toki berean biltzeko eskatuko diegu. (10 min)
Ikasleak sei taldetan banatuko ditugu, eta talde bakoitzari elikagai mota bat esleituko diogu, kategoria
bakoitzerako erreferentziazko pisua jaso dezaten (ontziratutako produktu solidoetan, pisua etiketatuan
ageri da; likidoetan, berriz, baliokidetasun hau egin daiteke: litro 1 = kilogramo 1). Ogitartekoetarako,
pisatu ordez, edukien ale-kopurua jasoko da (ogia, gazta, hestebetea, txokolatea...), eta dagoen ale-
kopuruarekin biderkatuko da ale bakoitzeko anoa bakoitzaren pisu balioetsia. (15 min)
Ondoren, talde berberetan, aste osoko hamaiketakoaren CO2 kg baliokideak kalkulatuko
dituzte. Horretarako, 22. eranskina erabiliz, elikagai bakoitzak sortzen duen CO2 kopuru
baliokidearekin biderkatuko dute elikagai mota bakoitzaren guztizko pisua. (10 min)
Emaitzak bateratzea:
Zein elikagai motak isurtzen dute CO2 kopuru handiagoa atmosferara?
Zein hamaiketakok eragiten dute inpaktu txikiagoa?
Nola murriztu genezake hamaiketakoaren karbono-aztarna?
Elikaduraren piramidea aintzat hartuta, zein elikagai mota dira osasungarriagoak guretzat eta
planetarentzat?
(15 min)
utziko dute jan ez duten guztia (baita hutsik dauden ontziak ere).
Hamaiketakoaren ondoren eta talde berberetan, elikagai mota bakoitzetik sobratu dena pisatuko dugu.
Janari-hondarrak dauzkaten ontziak palankana batean hustu aurretik eta ondoren pisatuko ditugu,
hamaiketako batean alferrik galtzen den kopurua zein den jakiteko ( 23. eranskina). Ogitartekoetarako,
datu bakarra hartuko da, geratu diren hondar guztiak elkarrekin pisatuz.
(20 minutu)
Azkenik, kontsumo-ohitura jakin batzuek ingurumenean dauzkaten ondorioei buruz hausnartuko dugu,
eta ondorio horiek murrizteko proposamenak egingo:
Zein elikagai egon ohi dira hamaiketakoetan?
Zein da gehien xahutzen den elikagaia? Zergatik?
Zein ondorio dauzka ondo dagoen janaria botatzeak?
Zein aukera bururatzen zaizue hamaiketakoan alferrik galtzen diren elikagaien kopurua murrizteko?
(20 minutu)
Amaitzeko, janaria botatzen dugun aldiro baliabide naturalak (adibidez, ura eta lurra) xahutzen
ditugula eta saihestu dezakegun kutsadura eragiten dugula gogoraraziko dugu. Garrantzitsua da
kontsumo-ohiturak birpentsatzea eta dieta orekatua jarraitzea, animalia-jatorriko produktu gutxiago jan
eta hurbileko elikagai ekologikoen alde egin dezagun, gure karbono-aztarnak zuzeneko lotura baitauka
elikagaiak ekoizteko eta banatzeko moduarekin.
(5 min)

eskolako hamaiketakoa bost egunez
paper jarraitua edo arbela eta errotuladorea
papera eta boligrafoa
kalkulagailuak
sukaldeko balantza
palankana edo kubo bat
garbitzeko trapu lehor bat
eranskinak (21, 22, 23)
Natur zientziak. 2. blokea: Gizakia eta osasuna. 3. Bizitzako praktika batzuk gorputzaren
Eritasunei aurrea hartzeko aztura osasuntsuak. funtzionamendu egokiarekin lotzea. Bizitzeko
estilo osasuntsuak hartzea, beren bizimoduak, bai
eskolan, bai eskolatik kanpo, osasunarentzat
dituen ondorioak ezagutuz.
4. blokea: Materia eta energia. Garapen 4. Maiz izaten diren kutsadura mota batzuen
iraunkorra eta ingurumena. ondorioak zein diren eta nola aurre hartu edo
murriztu ditzakegun jakitea.

Gizarte-zientziak. 2. blokea: Bizi garen mundua. 12. Gure ekintzek kliman eta aldaketa klimatikoan
Klima aldaketa: zergatiak eta ondorioak. dituzten ondorioak azaltzea.
Ingurumeneko arazoak: degradazioa, kutsadura 4. Gizakiak natura ingurunean duen portaeraren
eta baliabideen gehiegizko ustiakuntza. eragina azaltzea, baliabide naturalen erabilera
iraunkorra identifikatzea, gizarteen lurralde-
garapen iraunkorrerako beharrezkoak diren
neurriak proposatuz eta haien ondorio positiboak
zehaztuz.
Gaztelania eta Literatura. 1. blokea: Ahozko 2. Ahozko hizkuntza erabiltzea komunikatzeko,
komunikazioa. Entzutea, hitz egitea eta solasean entzuteko eta datuak jasotzeko gai izanik eta iritzi
aritzea. Truke komunikatiborako estrategiak eta pertsonala ahoz adieraziz, adinarekin bat (hitz
arauak. egiteko txanda errespetatu, baimena edo
barkamena eskatu, eskaerak edo iradokizunak
egin...).
Oharrak
Matematikako ikasgaian landutako edukien arabera, hamaiketako mota bakoitzak guztizkoari
dagokionez duen ehunekoa kalkula dezakete, bai eta hamaiketako mota bakoitzak gainerakoei
dagokienez atmosferara igortzen duen CO2-aren proportzioa eta mota bakoitzean alferrik
galdutako elikagaien ehunekoa kalkulatu ere. Halaber, datuok irudikatzeko grafiko errazak egin
ditzakete.
Egiletza
Propioa.
Jardueraren izena: Ordena despentsan
Xedeak
Etiketatuan agertzen den informazioa ezagutuko dute, elikagai nutritiboenak zein diren eta
elikagai-xahuketa nola saihestu daitekeen baloratzeko.
Edukiak
elikaduraren piramidea
elikagai motak
etiketatua
iraungitze-data eta kontsumo lehenetsiaren data
elikagai kilometrikoak
Garapena
Jarduera egin baino astebete lehenago, askaltzeko jan ohi duten elikagairen baten etiketa ekarri
beharko dutela esan; hala nola, hauena: esnekiak, zukuak, gazta, hestebeteak, ogia, fruta, opilak...
Arbelean, ikasiko dugun informazio garrantzitsua idatziko dugu, eta kontzeptuak azalduko ditugu:
produktuaren izena, osagaiak, nutrizio-balioa 100 g-ko, kopuru garbia, iraungitze-data edo kontsumo
lehenetsiaren data, kontserbazioa, erabilera eta jatorria edo fabrikazioa. ( 24. eranskina)
(20 min)
Esleitutako produktuaren informazioa betetzeko fitxa emango diogu ikasle bakoitzari. ( 24.
eranskina ) (10 min)
Lurrean, bi lerro paralelo egingo ditugu, 20 cm-ko distantzia utziz bien artean, zinta isolatzailearekin.
Lerroen artean, soinez soin jartzeko eskatuko diegu. Galdera bat egiten diegunean, goitik behera
ordenatu beharko dira, lerroetatik atera gabe, aztertu duten elikagaiaren ezaugarrien arabera.
zeinek dauka osagai-kopuru txikiena? - Zer uste duzue esan nahi duela horrek?
zeinek dauzka elikaduraren piramidearen oinarriko osagai gehiago?
zeinek dauzka kaloria gehiago 100 g-ko? - Astean zenbat aldiz hartu beharko genuke?
zeinek dauka koipe gutxien? - Astean zenbat aldiz hartu beharko genuke?
zein elikagaik dauka azukre gehien? - Zein arazorekin lotzen da azukre-kontsumo altua?
zeinek dauka pisu edo bolumen handiena? - Gehiegi da pertsona batentzat?
zein jan behar da lehenago? - Nola luza diezaiokegu bizitza?
zeinek zeharkatu ditu kilometro gehien? - Zein arazo sorrarazten dituzte urrutitik datozen elikagaiek?
zein da elikagai osasuntsuena, ingurumen-arazo gutxien eragiten duena eta ondoen aprobetxatu
ahalko duguna?
(20 min)

elikagaien hainbat etiketa (pertsonako bat)
eranskinak (24)
Ebaluazioa
Produktuak aztertu eta alderatu ondoren ikusi dituzten emaitzek aurretik uste zutenarekin bat
egiten duten galde dezakegu. Halaber, garrantzitsua da jakitea zein irizpide jarraitu dituzten
askarirako elikagai onena zein den zehazteko orduan eta zein aldaketa egin ditzaketen askaria
hobetu, zakarretara janari gutxiago bota eta urrunetik datozen elikagaik saihesteko. Azkenik,
lerroetatik atera gabe tokia nola aldatu duten eta taldearen babesa nola sentitu duten
adieraziko dute..
Natur zientziak. 2. blokea: Gizakia eta osasuna. 3. Bizitzako praktika batzuk gorputzaren
Eritasunei aurrea hartzeko aztura osasuntsuak. funtzionamendu egokiarekin lotzea. Bizitzeko
Jokabide arduratsua. estilo osasuntsuak hartzea, beren bizimoduak, bai
eskolan, bai eskolatik kanpo, osasunarentzat
dituen ondorioak ezagutuz.
Gizarte-zientziak. 1. blokea: Eduki komunak. 8. Lankidetza eta elkarrizketa baloratzea,
Taldearen kohesioa eta elkarlana bultzatzeko gatazkak saihestu eta ebazteko, eta balio
estrategiak erabiltzea. demokratikoak sustatzea.
2. blokea: Bizi garen mundua. Ingurumen-arazoak: 4. Gizakiak natura ingurunean duen portaeraren
degradazioa, kutsadura eta baliabideen eragina azaltzea, baliabide naturalen erabilera
gehiegizko ustiakuntza. iraunkorra identifikatzea, gizarteen lurralde-
zehaztuz.
Matematika. 3. blokea: Neurriak. Masa eta 1. Neurketa tresna eta unitate egokiak ezagutu
edukiera. Denborazko neurriak. eta hautatzea, eta luzera, azalera, pisua/masa,
edukiera, denbora eta diru-sistemaren
ondoriozkoak zenbatestea eta zehaztasunez
adieraztea.
2. blokea: Zenbakiak eta aljebra. Portzentajeak 7. Portzentajeak eta proportzionaltasun zuzena
eta proportzionaltasuna. erabiltzen hastea informazioa interpretatu eta
trukatzeko eta eguneroko bizitzako
testuinguruetan problemak ebazteko.
Gaztelania eta Literatura. 2. blokea: Komunikazio 5. Mota desberdinetako testuak ulertzeko
idatzia. Irakurtzea. Irakurritako testuak ulertzeko estrategiak erabiltzea.
estrategiak: irudiak, hitz gakoak.
Oharrak
Jarduera hau, era berean, elikagaiak taldeka multzokatuz eta kategoria barruko konparazioak
eginez egin liteke (adibidez, esnekiak). Hala egitekotan, ikasleak taldeka banatuko genituzke,
eta bakoitzak talde bereko hainbat elikagai aztertuko lituzke. Ezaugarrien arabera
ordenatzeko orduan, banaka egingo litzateke, eta, horrela, gainerako taldeek emaitzak ikusiko
lituzkete, eta beste galdera batzuk egin, aldeak ikusteko.

Egiletza
La alternativa del juego 2. Juegos y dinámicas de educación para la paz liburuan jasotzen den
« Orden en el banco » jolasetik abiatuta egin dugu. Catarata arg., 2001.

3. JARDUERA - 3 B-AK
Jardueraren izena: Urrea dirudi... baina platanoa da!
Xedeak
Hondakin organikoen kudeaketarekin zerikusia daukaten arazoak ezagutuko dituzte, eta
materia organikoa konposta egiteko birzikla daitekeela eta hortik lurzorurako materia oso
nutritiboa lor daitekeela ikusiko dute.
Edukiak
hondakin organikoak
3 B-ak: birziklatu
konpostajea
Denborazkotasuna
50 minutuko saio bat
astero 10 minutuko jarraipena, hondakin organikoak konpostatu arte
Garapena
zatitutako zabor-poltsa baten irudia erakutsiko diegu ( 25. eranskina ). Edozein etxetan sortzen
ditugun hondakinak biltzen dituen ohiko poltsa da. Zati bakoitza zein hondakin motari
dagokion ba ote dakiten galdetuko diegu. Egunero/astero sortzen dugun hondakin-kopuruaz
hitz egingo dugu, eta hondakin horretan zenbat hondakin organiko dagoen azaldu
(ehunekoak). (10 min)
Hainbat astez, esperimentu bat egingo dugu, hamaiketakoan sortzen ditugun hondakin
organikoak landareak elikatzeko konpost nola bihurtzen diren ikusteko. Ikasleak lau taldetan
banatuko ditugu:
1. taldea: lurrik gabeko konpost-ontzia
2. taldea: lurra duen konpost-ontzia
3. taldea: lurra eta hondakin organikoen zati handiak (platano-azala*) dauzkan konpost-ontzia
4. taldea: lurra eta hondakin organikoen zati txikiak (platano-azala*) dauzkan konpost-
ontzia
* Platano-azala konpost-ontzi batean eta bestean erritmo ezberdinean deskonposatuko dela ikusiko
dute, eta bien arteko aldea hautemango.
Talde bakoitzak bere konpost-ontzi txikiaren jarraipena egingo du, eta guztion artean
aztertuko ditugu konpost-ontzien arteko aldeak.
26. eranskina).
Materialak banatu eta konpost-ontzi txikiak egingo ditugu, taldeka (
(30 min)
Amaitzeko, errotuladore batekin markatuko dugu noraino iristen den hondakin-mordoa, eta
argazkia aterako diogu, zer-nolako itxura duen ikusteko. Bero eta hotz handirik egiten ez duen
toki batean jarriko ditugu konpost-ontzi txikiak; izan ere, bero handiarekin lehortu egingo
litzateke, eta hotz handiarekin mikroorganismoek ezingo lukete deskonposizio-prozesua egin.
(10 min)
Aste bakoitzaren bukaeran, ekintza errepikatuko dugu; hau da, hondakin-mordoa zenbat murriztu den
jasoko dugu, eta eraldaketaren argazkia aterako dugu. Aste batzuen buruan, konpost-ontzi txikien
arteko ezberdintasunak alderatuko ditugu:
Lurra zuenaren eta lurrik ez zuenaren artean alderik egon da? Zeinetan gertatu da azkarren
konpostaje-prozesua?
Platano-azalak osorik zituenaren eta moztuta zituenaren artean alderik egon da? Zeinetan
gertatu da azkarren konpostaje-prozesua?

plastikozko hiru botila garden talde bakoitzeko (freskagarrienak bezalakoak)
orratz lodiak edo puntzoiak
nylonezko galtzeta baten zati bat taldeko
goma elastiko bat taldeko
paketeak egiteko zinta gardena
eskulanak egiteko labana edo artaziak
fruten eta barazkien hondakinak
lurra
hautazkoa: lurreko termometroa
eranskinak (25, 26)
Natur zientziak. 4. blokea: Materia eta energia. 4. Maiz izaten diren kutsadura mota batzuen
Garapen iraunkorra eta ingurumena. ondorioak zein diren eta nola aurre hartu edo
murriztu ditzakegun jakitea.
zehaztuz.
arauak egiteko txanda errespetatu, baimena edo
egin...).
Oharrak
Jarduera honek deskonposizio-prozesua ikusteko denbora behar du; beraz, ez da komeni
ikasturtearen amaieran egitea. Neguko hilabeteak esperimentuari ekiteko une ona dira.
Jarduerari 50 minutuko beste saio bat gaineratu diezaiokegu, amaierako lan bat egiteko. Lan
horretan, talde bakoitzak bere esperimentuaren emaitzak azalduko ditu, bai informazioaren
eta komunikazioaren teknologiak erabiliz, bai euskarri fisiko bat (adibidez, kartel bat) erabiliz,
eta ondorioak aurkeztuko ditu.
Egiletza
Workbench-en web-orrialdean lor daitekeen « Build a Soda Bottle Compost Bin » jardueratik
abiatuta egindako egokitzapen propioa.

Jardueraren izena: Premiak ala desirak?
Xedeak
Premien eta desiren arteko ezberdintasunari buruz hausnartzea, gure kontsumo-ohituren
ondorioen jakitun izateko.
Edukiak
bizitzeko premiak
kontsumo-gizartea
baliabideen agortzea
hondakinen sorkuntza
Garapena
Hiru pertsonako taldeak osatuko ditugu. Talde bakoitzari gauzen zerrenda bat emango diogu ( 27.
eranskina). Gero, honako hau azalduko diegu: hiri txiki bateko biztanleek, eztabaida bizi baten ostean,
gauza horiek bizitzeko garrantzitsutzat jo zituzten. Handik gutxira, ordea, krisia etorri zen, eta
zerrendako zazpi gauza bakarrik aukeratu behar izan zituzten, ezinbestekoenak.
Talde bakoitzak bere zazpi gauza ezinbestekoenak aukeratuko ditu, eta paper batean idatzi. (20 min)
Denbora igarotakoan, talde bakoitzak bere zazpi gauzen berri emango du, eta arbelean edo
paperezko orri batean jasoko dira. (5 min)
Taldeen zerrendek bat egiten ez badute, bat etorri ez diren gauzei buruzko eztabaida egingo
da. (10 min)
Amaitzeko, honako galdera hauek egingo dizkiegu:
Zerrendako zein gauza ziren desirak eta zein premiak? Zein da desiren eta premien arteko aldea?
Desirak eta premiak desberdinak dira pertsonaren arabera?
Premien ala desiren arabera kontsumitzen dugu?
Guztiok berdin kontsumitzen dugu?
Zein ondorio dauzka gehiegizko kontsumoak?
(15 min)

papera eta arkatza
eranskinak (27)
zehaztuz.
arauak. egiteko txanda errespetatu, baimena edo
egin...).
Egiletza
Consume hasta morir liburuko «¿ Qué necesitas de lo que compras? » jardueraren egokitzapen
propioa.
TERMINOEN GLOSARIOA
Nekazaritzako elikagai-sistema
Gizarte baten elikadura-funtzioari loturiko jardueren, faseen, lanen, baliabideen, arauen eta
antolaketa-moduen multzoa.
Nekazaritzako elikagai-sistema globalizatua (SAAG)

Gaur egun mundu-mailan jarduten duen sistema da; hau da, elikagaiak ekoizteko, banatzeko eta
kontsumitzeko prozesuak estatuez gaindi integratzen dituen sistema. 13

Mundu-mailan nekazaritza-ekosistemei aplikatu zaien industrializazioaren eta nekazaritzako
produktuen merkantilizazioaren ondorioa da, eta produktuak egiteko, banatzeko eta
kontsumitzeko azpiegitura guztiak hartzen ditu.
Bizitza-zikloaren azterketa
Bizitza-zikloaren azterketak produktu baten bizitza-ziklo osoan egon daitezkeen ingurumen-
alderdiak eta ingurumen-inpaktuak jorratzen ditu, lehengaia lortzen denetik hasi, ekoizpenetik,
erabileratik, amaierako tratamendutik eta birziklapenetik igaro eta amaierako egoeraraino.
Ur-aztarna
Ur-aztarna ingurumen-adierazle bat da, eta kontsumitu ohi ditugun ondasunak eta zerbitzuak
ekoizteko erabiltzen den ur gezaren guztizko bolumena zehazten du. Bolumen-unitateetan
neurtzen da (litrotan edo metro kubikotan), fabrikatutako produktu- edo kontsumitutako zerbitzu-
unitate bakoitzeko, eta hiru batugai dauzka:
Ur-aztarna berdeak euri- edo elur-uretatik zuzenean datorren eta lurzoruan (landareen
irismeneko gainazaleko geruzetan) gordetzen den aztarna-zatia hartzen du.
Ur-aztarna urdinak gizakiek eraikitako azpiegituren edo instalazioen bidez iturri naturaletatik
nahiz artifizialetatik datorren edo hartzen den ura jasotzen du.
Ur-aztarna grisak prozesuetan kutsatzen den eta gero, isurketen inguruko araudiak eskatzen
dituen parametroak betetzeko, diluitu egin behar den ur-bolumena jasotzen du.
Karbono-aztarna (CO2)
Ingurumen-adierazle bat da, eta norbanako batek, antolakunde batek, ekitaldi batek edo
produktu batek zuzenean nahiz zeharka isurtzen dituen berotegi-efektuko gasen guztizkoa
islatzen du.
CO2 baliokidearen isurketak (CO2eq. kg)

Berotegi-efektuko gas mota desberdinen (hala nola, metanoaren (CH4) eta oxido nitrosoaren
(N2O)) inpaktua karbono-dioxidoaren (CO2) kopuru baliokidera aldatzen duen unitatea da.
BIBLIOGRAFIA
1. Demasiado grandes para alimentarnos. ETC eta IPES-Food, 2017.
2. Cambiar las gafas para cambiar el mundo. Una nueva cultura de la sostenibilidad. Yayo
Herrero, Fernando Cembranos eta Marta Pascual (Koord.), 2011.
3. Munduko elikagai-galerak eta -xahuketa. Irismena, kausak eta prebentzioa. FAO, 2012.
4. Alimentar otros modelos. Guía didáctica sobre alimentación sostenible. FUHEM, 2017.
5. « Agricultura y cambio climático ». El Ecologista aldizkaria, 67. zk.. Isabel Bermejo, 2010.
6. Ur baliabideak ebaluatzeko munduko programa (WWAP). Gertaerak eta zenbakiak. UNESCO.
7. « Elikagai gehiago, xahuketa gutxiago » estrategia. Elikagai-galerak eta -xahuketa murrizteko
eta alferrik galdutako elikagaiei balioa emateko programa. Nekazaritza, Elikadura eta Ingurumen
Ministerioa, 2013.
8. Preparatory Study on Food Waste across EU 27. Europako Batzordea eta Bio Intelligence
Service, 2011.
9. Kontsumitzailearentzako gida praktikoa: nola murriztu elikagai-xahuketa. « Buen aprovecho ».

Nekazaritza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioa, 2014.
10. La economía circular en el sector agroalimentario. Bankuen, Kutxen eta Aseguruen
Erabiltzaileen Elkartea (ADICAE).
11. « Publicidad para niños en televisión ». OCU, 2014.
12. « Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers ». Science. Poore,
J., & Nemecek, T.,2018.
13. « Sistema Agroalimentario Globalizado: Imperios Agroalimentarios y Degradación Social y
Ecológica », Economía Crítica aldizkaria. Delgado, M.,2010

ERANSKINAK
1. eranskina – Ontzi motak Nire
hamaiketakoaren hondakinak Lehen Hezkuntzako 1. zikloa
PLASTIKOAK
PAPERA ETA
KARTOIA
METALA ETA ALUMINIOA
TETRABRICKA
2. eranskina – Elikagaien erregistroa
Nire hamaiketakoaren hondakinak Lehen Hezkuntzako 1. zikloa
ZERBAIT
ELIKAGAIA ONTZIA ALEAK ALEAK SOBRATU DA?
GUZTIRA BAI/EZ
ilibare( kairraglibarerreb iztno niez )raheb ud ze ,ogadab kiroso ,katurf ,zedibida( kaokatekiamah okebag kirirraglib ,nairogetak
Plastikoa
Metala eta aluminioa
Ogitartekoak
Tetrabrika
Papera eta kartoia
Ontzirik gabe*
Plastikoa
Galletak Tetrabrika
Papera eta kartoia
Ontzirik gabe*
Plastikoa
Bestelakoak,
Tetrabrika
opilak
Papera eta kartoia
.arid neztras )...karreput ,kastlop okzelahio zedibida ,kanerid ze neztatob nerodno

Ontzirik gabe*
Plastikoa
Esnekiak Tetrabrika
Papera eta kartoia
Ontzirik gabe*
Plastikoa
Zukuak Tetrabrika
Papera eta kartoia
Ontzirik gabe*
Plastikoa
Fruta Tetrabrika
Papera eta kartoia

»
ebag kiriztnO
Ontzirik gabe*
Beste
«
*
3. eranskina – Edukiontzi motak

4. Eranskina – Ipuina kontatu eta afaria amaitu!*
Aitonaren urtebetetze-egunean, familia osoa elkartu zen ospatzeko: aitona Niko eta amona
Amalia, haien hiru seme-alabak eta bost ilobak.
Egun zoragarria pasatu zuten landako etxean, fruta-arbolez eta askotariko abereez inguraturik.
Aire zabalean jolastu ziren, inguruetatik pasieran ibili ziren, mendi bat eskalatu zuten, pelikuletara
jostatu ziren, eta erabat nekatuta amaitu zuten. Oso ondo pasatu zuten hala nagusiek nola
txikiek, baina iluntzen hasi zuen, eta afalordua iritsi zen.
Egun hartarako, ordea, txikiek gustuko ez zuten plater bat zuten afaltzeko, eta kexaka hasi ziren.
Beraz, afaria luzatzeko asmoz, ipuin bat kontatzeko eskatu zioten amonari; haren ipuin
ospetsuetako bat nahi zuten, izugarri gustatzen baitzitzaien amonari istorio haiek kontatzen
entzutea. Amonak eskaera onartu zuen, baina, trukean, janaria jaten joan behar zuten. Beti
esaten zuen janariarekin ez dela jolastu behar eta platerean dagoen guztia amaitu behar dela,
zakarretan amaitu ez dezan; beraz, ipuina amaitutakoan platerek garbi egoteko baldintza jarri
zuen, eta ez zuela papur batek ere geratu behar.
Eta istorioa kontatzeari ekin zion.
Duela asko, meteorito handi batek bi zati handitan banandu zuen mundua, eta izugarrizko
mendia agertu zen bi lursailen artean. Ondorioz, gizakiak ere bi tokitan banandu ziren, baina
zeharo ezberdinak ziren bi tokitan: batean, janari, diru eta luxu ugari zeuzkaten; bestean, ordea,
urritasuna eta pobrezia ziren nagusi. Denetarik zuten tokiko biztanleak harroak, apetatsuak eta
esker txarrekoak ziren, eta VIP izena jarri zieten beren buruari. Beste aldekoak mespretxatzen
zituzten; ez zuten zorterik izan, eta baztertu egin behar ziren. Zabortarrak deitzen zieten.
Zabortarrak, hitzak berak adierazten duenez, alde aberatsekoek sortzen zuten eta mendi handitik
hurbil botatzen zuten zaborretik bizi ziren. Artean iraungi gabe zeuden produktuak biltzen
zituzten; txikiak izateagatik edo itsusiagoak izateagatik baztertutako frutak eta barazkiak ziren,
egoera onean zeudenak. Toki pobreko biztanleak ez ziren gosez hiltzen, eta ez zeuden gaizki
elikatuta; halaber, ez ziren gaixotzen. VIPek baino askoz ere gehiago baloratzen zuten janaria:
zer egin zezaketen, beren laborantzak suntsitu baziren eta lurra emankorra ez bazen? Era berean,
ez zuten hazteko abererik: ibai eder bat baino ez zuten, ur gardena zuena eta kutsatuta ez
zegoena. Biztanle-kopurua beste aldekoa baino hiru aldiz handiagoa izan arren, inor ez zen
goseak egoten, eta, sinestezina bada ere, VIPek botatzen zituzten janari tonekin Zabortarrak oso
pozik bizi ziren.
Edonork nahi izan dezakeen elikagai, fabrika eta laborantza guztiak eduki arren, VIPak geroz eta
zorrotzagoak ziren, eta barra-barra gastatzen zuten, geratu gabe. Konpultsiboki erosten zuten,
modako jatetxeetan jaten zuten etxeko janaria hondatzear egon arren, edonolako luxuak
ordaintzen zituzten, eta haurrek nahi zuten aldiro botatzen zituzten beren hamaiketakoak.
Maria zorioneko eremuan bizi zen. Goiz hartan, eskolatik irten eta etxerako bidean zela, hiritik
buelta bat ematea erabaki zuen. Batetik bestera tipi-tapa ibili zen, eta, konturatu zenerako,
mendi handitik hurbil zegoen. Bi aldiz pentsatu gabe, mendia eskalatzea erabaki zuen.
Zirraragarria zen tontorreraino iristea. Paisaia miretsi zuen, bere hiria behatu zuen, hodeiertzera
begiratu zuen, eta biratu egin zen. Aho-zabalik geratu zen begien parean zeukan hiri erraldoia
ikusi zuenean: Zabortarren etxea zen!
Jakin-minak bultzatuta, mendi-hegala jaistea erabaki zuen. 10 metro inguru falta zirenean, Mariak
irrist egin zuen, eta behe-beheraino erori zen. Harriduraz begiratzen zion neska baten aurpegia
topatu zuen bere aurrean.
–Ondo zaude? –galdetu zion neskatoak.
–Bai. Buruan kolpe ederra hartu dut, besterik ez.
–Bai horixe! A zer koskorra duzun! Kaixo, Ana naiz. Eta zu? Nor zara eta nola duzu izena?
–Maria naiz, eta mendiaren beste aldean bizi naiz.
–Ni hiri honetan bizi naiz; Itxaropena du izena. Non bizi naizen erakustea nahi duzu?
–Bai, ados!
Anak jaikitzen lagundu zion Mariari, eta etxe-multzo bateraino joan ziren.
Hiria oso polita zen, eta etxeak hainbat kolorez margotuta zeuden. Kalean jende asko zegoen,
eta, parkerik, lorategirik, fabrikarik, dendarik eta Mariak bere hirian ikusitakorik egon ez arren,
jendeak zoriontsua zirudien; askotariko jolasetan zebiltzan, talde txikietan hitz egiten zuten,
abestu eta dantzatu egiten zuten, arroka-zati handiak lantzen zituzten, margotu egiten zuten...
Mariari beste planeta batean zegoela iruditzen zitzaion.
Anak etxeraino eraman zuen Maria, baina sirenak jo ondoren alde egin beharko zuela esan zion.
–Zer da sirenaren kontu hori? –galdetu zuen Mariak.
Janaria mendiraino eramaten zuten kamioiek ateratzen zuten zarata ikaragarria zen.
–Baina... Ezin liteke! Guk botatzen dugun zaborra jaten duzue?
–Bai. Meteoritoa erori ondoren, gure lurraldea ezer gabe geratu zen, eta, etsipenezko hainbat
hilabeteren ostean, hondamenditik libratutako lurraldea partekatzea eskatu zioten beste aldeari.
VIP hiriko herritarrek, ordea, ez zuten nahi izan, eta muga bat eraiki zuten. Trukean, haiek
elkartasun-seinaletzat jotzen zutena emango ziguten.
–Hori izugarria da! Ezin dezakete basakeria hori egin! Ez da bidezkoa! Beste aldean, gauzak
sobera dauzkagu, eta, jakina, baita guztiontzako elikagaiak ere. Ez da bidezkoa! –esan zuen
Mariak, eta Anak hau erantzun zion:
–Ez dut ulertzen helduek egiten duten ezer, baina Itxaropenan nola bizi garen konta diezazuket.
Iristen zaigun zaborra oraindik iraungi ez diren baina iraungitze-data hurbil izateagatik baztertu
dituzten produktuek osatzen dute. Fruta eta barazki freskoak gozo-gozo daude. Batzuk txikiak
direnez eta beste batzuek gustatzen ez zaizkizuen formak edo itxurak dauzkatenez, nahi ez
dituzuela suposatzen dut. Produktu asko bota egiten dituzue, modan dagoen beste bat erosi
duzuelako. Jada ez duzue etxean sukaldatzen, eta, egiten duzuenean, ez dituzue soberakinak
gordetzen, ez dituzue elikagaiak izozten, eta gordeta duzuena begiratu gabe betetzen duzue
despentsa –jarraitu zuen esaten. Haurrek ogitartekoak ia osorik botatzen dituzte, jateko gehiegi
jartzen duzuelako horietan. Behar duzuena nola gorde eta sukaldatu behar den ahaztu duzue,
eta oso apetatsuak bihurtu zarete. Elkartasuna galdu da, eta, are okerragoa dena, osasuna gal
dezakezue, behar bezala ez elikatzeagatik: ez duzue dieta orekaturik jarraitzen, ezta dieta
mediterraneo ospetsua ere.
–Oso triste jarri naiz... Ez neukan ideiarik ere.
–Ez egon triste; gu ez gaude triste. Zatoz, nire lagunik onena aurkeztuko dizut. Mundua hobetzeko
ideia bikainak dauzka. Fermin du izena, eta nagusitan sukaldaria izan nahi du.
–Kaixo, Fermin. Lagun berri bat aurkeztu nahi dizut; Maria du izena, eta beste aldetik dator.
–Mendiaren beste aldeko neska bat? Zertan ari da hemen? –esan zuen, ez baitzuen ulertzen zer
egiten zuen Mariak bere munduan.
–Gu ezagutzera etorri den lagun bat da.
–Hau hobetzeko ideia apartak dauzkazula esan dit Anak –esan zion Mariak Fermini–. Entzun
nahiko nituzke.
–Ba bai, eta asko lagundu diezadakezu.
–Nik? Nola? –galdetu zuen Mariak, txundituta.
–Hasteko, Itxaropenan nola bizi garen konta diezaiekezu lagunei eta ezagunei. Beharbada, gure
egoeraren berri badute, norbaitek zerbait egin lezake...
–Baaaaai! –esan zuen Mariak–. Zergatik ez zatozte nirekin nire mundura? Zuen istorioa kontatzen
lagundu ahal didazue.
Anari eta Fermini ideia ona iruditu zitzaien. Etxean baimena eskatu, eta Mariari VIP mundura
lagundu zioten. Flipatu egin zuten! Hainbeste gauza zeuden, ezen begiek ikusten zuten guztia
ulertzea kostatzen baitzitzaien:
dendak eta supermerkatuak edonon, argi zoragarriak eta janari gozo-gozoa ematen zuten
jatetxeak nonahi. Toki ezin hobea ematen zuen. Kalean, ordea, jendea batera eta bestera korrika
eta presaka ikusten zen, estresatuta.
Mariak gurasoei aurkeztu zizkien Ana eta Fermin, eta hunkitu egin ziren. Harro zeuden, alabak
lagunekin batera bidegabeak iruditzen zitzaizkion gauzak aldatzea erabaki zuelako. Beraz, haiek
ere ez ziren besoak gurutzaturik geratuko: egoeraren berri eman zezaketen kazetari ospetsuak
ziren. Aurretik, baina, beren bizi-estiloa aldatzea erabaki zuten.
Hala, bizi-estiloa nola alda zezaketen, dieta mediterraneora nola itzul zitezkeen, produktu
naturalak bakarrik nola eros zitzaketen, kontsumismo ankerraren kontra nola borrokatu zezaketen,
herritarrak nola kontzientziatu zitzaketen eta behar bezala nola informa zezaketen pentsatzen
hasi ziren. Beste aldean gertatzen zena bidegabekeria hutsa zen, besterik gabe. Herritarrak
hainbeste asaldatu ziren, ezen agintariek esku hartu behar izan baitzuten, eta itzulerarik gabeko
bide baterantz bideratu behar izan zituzten politikak.
Bi hiriak lotzeko zubi bat eraikitzea erabaki zuten, eta, gutxika-gutxika, pertsonak alde batetik
bestera lekualdatzen hasi ziren. Elkar ezagutzen hasi, eta askoz ere bizikidetza atseginagoa sortu
zuten. Hainbat gauza ikasi zituzten elkarrengandik: sukaldean aritzeko moduak, elikagaiak
gordetzeko moduak, aisialdia antolatzeko moduak, birziklatzeko moduak... Denborarekin, lagun
egin ziren, eta hiri bakarra zirudien hark. Guztia aldatu zen. Jendea askoz ere solidarioagoa zen,
zoriontsuagoa, eta Mariak, Anak eta Ferminek gaur egun ere bizirik dirauen adiskidetasuna landu
zuten.Eta hau hala ez bazan, sar dadila kalabazan eta...
–Eeeeez, amona, kontatu gehiago! –oihukatu zuten ilobek, aho batez.
Amonak ipuina amaitu zuenerako, afariak amaitu zituzten. Platerean ez zen papurrik ere ikusten,
ezta hondakinik ere zaborretan.
¡
*Murtziako Nuestra Señora de la Asunción de Jumilla LHLI ikastetxeko ikasleek sortutako Cuento
contado, plato acabado! ipuinetik abiatutako egokitzapen propioa. Consum Ipuin Lehiaketaren 9.
edizioa. 2014. CONSUM S. KOOP. V

5. eranskina – Elikagaiak gordetzeko metodoak eta tokiak
Maita nazazu ondo - Lehen Hezkuntzako 1. zikloa
KONTSERBAZIO-METODOAK
Hozketa (0ºC eta 5ºC artean)
Izozketa (-18ºC eta -24ºC artean, izozkailuaren izar-kopuruaren arabera)
Kontserbak, deshidratazioa eta ontziratze bereziak (hutsean, atmosfera babesgarrian...)
Hautazkoa: Beste metodo tradizional batzuk; adibidez, gatzetan jartzea eta ketzea.
BILTEGIRATZEKO TOKIAK
DESPENTSA
Giro-tenperaturan egon daitezkeen elikagaiak, ez baitute deskonposizio-prozesurik izango. 10 C º
º
eta 21 C artean, toki lehor eta aireztatuan, eguzkiaren argi zuzenik gabe.
Lekaleak
Zerealak eta eratorriak (irina, pasta, galletak)
Azukrea
Gatza
Kafea
Kakaoa
Espeziak
Olioa
Tratamendu higienizatzailea jaso duten eta kontserbatzeko hotzik behar ez duten produktuak;
hala nola, esne esterilizatua edo kontserbak.
Fruta eta barazki gehienak, toki lehor, fresko eta ongi aireztatuan badaude. Komeni da horien
jarraipena egunero egitea, azkar narriatzen direlako.
HOZKAILUA
Produktu pasteurizatuak: jogurta, esnea, kremak
Haragi-produktuak
Arraina eta itsaskia
Erdikontserbak: antxoak
Hutsean ontziratutako batzuk: fianbrea, izokin ketua
Elikagai esterilizatuak, ontzia ireki ondoren
Arrautzak: gomendagarria da, baina ez beharrezkoa
IZOZKAILUA
Produktu izoztuak
Bizitza luzeagoa izatea nahi dugun produktuak
Narriatu aurretik jango ez ditugun frutak eta berdurak: hosto berdea duten barazkiak, ur
irakinetik igaro ondoren; fruta mamitsuak (okaranak, marrubiak, melokotoiak, gereziak...),
itxigailu hermetikodun poltsetan
Egindako janariaren soberakinak, ondo estalita, saltsak deshidratatzea saihesteko
Garrantzitsua da elikagaiak beti hozkailuan desizoztea, patogenoak saihesteko.

6. eranskina – 1. fitxa
Maita nazazu ondo Lehen Hezkuntzako 1. zikloa
Non kontserbatu behar ditugu elikagai hauek?
ELIKAGAIA EGOERA NON GORDE
Irekita
Esnea
Itxita
Irekita
Jogurta
Itxita
Irekita
Gurina
Itxita
Eginda
Dilistak
Egin gabe
Laranjak
Letxuga
Irekita
Sardina-lata
Itxita
Irekita
Marmelada
Itxita
Irekita
Olo-edaria
Itxita
Irekita
Gazta
Hutsean ontziratuta
Irekita
Urdaiazpikoa
Hutsean ontziratuta
Eginda
Saltxitxak
Marrubiak
Eginda
Kroketak
Izoztuta
Sagarrak
Irekita
Sagarrak
Itxita
Arrautzak
Irekita
Madari-zukua
Itxita
Irekita
Meloia
Hasi gabe
7. eranskina – Itsusiak eta ederrak
Itsusiak zarete, eta gustuko zaituztet! Lehen Hezkuntzako 1. zikloa

8. eranskina - Azenario baten istorioa
Itsusiak zarete, eta gustuko zaituztet! Lehen Hezkuntzako 1. zikloa
Azenario baten istorioa da honako hau. Edozein herrialdetako edozein lur-zatitan jaiotako
azenario batena.
Bada, denboratxo bat lurpean epel-epel hazten eta eguzkitik, uretatik eta lursaileko
mantenugaietatik elikatzen egon ondoren, etxea uzteko prest agertu zen.
Handia, indartsua eta osasuntsua zen, eta «Mmmmmmmm...» pentsatzen zuen, «edozein
entsaladako erregina izango naiz . »
Egun batean, lurpetik atera zuten, indar pixka batekin eta trebetasunez. Hantxe zegoen! Saskian,
bere aldamenekoekin elkartu zen, guztiak fresko, sukaldean amaitzeko prest.
Saskitik, kamioi batera igaro zen. Kamioitik, berriz, biltegi handi batean biraka zebilen zinta
batera. Guztiak elkarrekin zihoazen, beren janari gustukoenei buruz hizketan:
– Niri dilista-plater bat gustatuko litzaidake; egin nazatela, bigun-bigun egoteko.
– Nik nahiago dut entsalada; horrela, karraska egingo dut murtxikatzen nautenean.
– Ba nik nahiago dut tarta batean egon eta ateratzen naizenean kandelei putz egin diezaietela.
Alabaina, argi itsugarri batek beren pentsamenduetatik atera zituen. Argazki bat! Argazki bat
atera zieten! Baina ez zen album batean jartzeko edo jendaurrean azenarioez harro agertzeko
argazkia. Kanpoaldean akatsak bilatzen ari zitzaizkien! Izan ere, azenarioek zenbait azterketa
gainditu behar dituzte:
Kurbarik edukiz gero, ez dute balio. Orbanik edukiz gero, ez dute balio. Kolore berbera eduki
ezean, ez dituzte nahi. Eta amaieran zatitxo bat falta bazaie, ezta ere.
Hortaz, azenario handi, indartsu eta osasuntsuak ez dira zure sukaldera iritsiko. Ez dilistarik, ez
entsaladarik, ez tartarik. Txerri-abeltegi batean amaituko dute.
Gure azenarioei inork ez zien bitaminez, mineralez eta proteinez galdetu. Itxura fisikoarengatik
bakarrik estimatzen zituzten. Zertarako balio dute makinek, horien erabiltzaileak itsu badaude eta
garrantzitsuena barruan dagoela ikusten ez badute?
Oharra: Azoketan edo baserrietako zuzeneko salmentetan, azenarioek supermerkatuetan dauden

estatika-arau zorrotz batzuk saihestu ditzakete. Eta zuk, ohiko itxura ez duen azenariorik erosiko
zenuke?
Egiletza propioa.
9. eranskina – Nesquik-en nutrizio-balioak adierazteko etiketa
Publizitate engainagarria Lehen Hezkuntzako 1. zikloa

10. eranskina – Elikagaien erregistroa eta ontzien ur-aztarna
Hamaiketakoak ur-aztarna uzten du Lehen Hezkuntzako 2. zikloa
ONTZIEN
ELIKAGAIA ALEAK ONTZIA ALEAK UR-AZTARNA
ilibare( kairraglibarerreb iztno niez )raheb ud ze ,ogadab kiroso ,katurf ,zedibida( kaokatekiamah okebag kirirraglib ,nairogetak
Plastikoa
Ogitartekoak Tetrabrika
Papera eta kartoia
Ontzirik gabe*
Plastikoa
Galletak
eta opilak Tetrabrika
Papera eta kartoia
Ontzirik gabe*
Plastikoa
Esnekiak Tetrabrika
Papera eta kartoia
.arid neztras )...karreput ,kastlop okzelahio zedibida ,kanerid ze neztatob nerodno

Ontzirik gabe*
Plastikoa
Zukuak Tetrabrika
Papera eta kartoia
Ontzirik gabe*
Plastikoa
Fruta Tetrabrika
Papera eta kartoia
Ontzirik gabe*
Plastikoa
Beste Tetrabrika
batzuk
»
ebag kiriztnO
Papera eta kartoia
Ontzirik gabe*
ALEAK
«
*
11. eranskina – 1. fitxa Ontzien ur-aztarna
ONTZIA UR LITROAK ONTZIKO
Plastikozko botila 6
Plastikozko poltsa 1
Tetrabrika 1
Metalezko ontzia 1
Aluminiozko ontzia 1
Papera eta kartoia 2
Oharra: ur-aztarnaren datuak gutxi gorabeherakoak dira. Ez dago elikagaien ontzien

ur-aztarna alderatu ahal izateko erreferentzia argirik, baina antzeko irizpideen
arabera egindakoak erabiltzen saiatu gara.
Plastikorako datuak: Water Calculator Footprint -etik abiatuta sortu dugu.
Tetrabrikerako datuak: «Huella hídrica y sostenibilidad del uso de los recursos

hídricos» artikulua oinarri hartuta egin dugu.
Papererako datuak: Water Footprint -etik abiatuta egin dugu.
Metalerako datuak: Water Footprint -etik abiatuta egin dugu.
Aluminiorako datuak: Waste Matters -etik abiatuta egin dugu.

12. eranskina – 2. fitxa Elikagaien ur-aztarna
HAMAIKETAKOAREN UR-KOPURUA ZAKARRETARA BOTATZEN DUGUN

Hamaiketakoan... UR-KOPURUA
Ur- ELIKAGAIA UR Adierazi litro- kopurua Erdia baino Erdia baino
aztarnaren LITROAK ale-kopurua gehiago geratu Erdia geratu gutxiago geratu
(alea) guztira bada... (:1) bada... (:2)
rankinga ALEKO taldeko bada... (:4)
Baso bete
255
esne*
Sagarra 125
Arrautza 200
Laranja-zukua* 200
Laranja 80
Gazta** 400
Patata 45
Txahala*** 2000
Patata
frijituen 35
zorroa^
Platanoa 160
Txerrikia*** 750
Kanabera-
45
azukrea^^
Erremolatxa-
25
azukrea^^
Melokotoia 150
Galletak^^^ 40
Letxuga 75
Arkumea*** 1300
Gurina” 55
Txokolatea”” 1700
Oilaskoa*** 550
Tomatea 50
Ogitartekorako
130
ogia
Sagar-zukua* 230
HAMAIKETAKOAREN GUZTIZKO UR-AZTARNA
GUZTIRA XAHUTUTAKO UR-AZTARNA

Water Footprint Network-etik abiatuta egin dugu.
Oharrak: * 250 ml-ko basoa; ** 80 g-ko anoa; *** 125 g-ko haragi-anoa; ^ 30 g-ko zorroa; ^^ 25 g-ko anoa (OMEk gomendatutako eguneko
azukre-kopurua); ^^^ 4-5 ale; ” 10 g-ko anoa; ”” 100 g-ko zatia
13. eranskina – Etiketatua aztertzeko fitxa (irakasleentzako materiala)
Elikagaiak Ikuskatzeko Bulegoa Lehen Hezkuntzako 2. zikloa
Izenaren ondoan, egoera fisikoa (adibidez, hautsa) edo
Produktuaren eman dioten tratamendua (adibidez, izoztua, ketua)
izena agertuko da.
Gehien pisatzen dutenetik gutxien pisatzen dutenera

Osagaiak
ordenatzen dira, fruten eta barazkien nahasketak kenduta.
Elikagaia modu seguruan noiz arte jan daitekeen

adierazten du.
Oso galkorrak diren elikagaietan agertzen da; adibidez,
arrain freskoarekin eta haragi fresko txikituarekin.
Iraungitze-data Ez jan elikagairik, iraungitze-data igaro bada.
Data argi adieraziko da; gehienetan, ordena honetan: eguna,
hilabetea eta, batzuetan, urtea.
Ontziratutako banakako anoa guztietan adieraziko da.
Elikagaiak aurreikusi den kalitatea noiz arte edukiko

duen adierazten du.
Kontsumo lehenetsiaren data igaro ondoren ere, elikagaia
modu seguruan jan daiteke, baldin eta kontserbazio-
jarraibideak errespetatzen badira eta ontzia hondatuta ez

Kontsumo
badago. Hala ere, zaporea eta testura galtzen has daiteke.
lehenetsiaren data
Kontsumo lehenetsiaren data hoztutako, izoztutako,
lehortutako (pasta, arroza...) eta latan sartutako elikagai
askotan eta bestelako elikagaietan (landare-olioa,
txokolatea...) agertzen da.
Ontzia ireki ondoren, jarrai itzazu kontserbazio- eta kontsumo-
jarraibideak; adibidez, «ontzia ireki ondoren, jan hiru

Kontserbazioa
egunetan .»
edota erabilera
Elikagaiak iraungitze-data badu, gogoratu egun hori iritsi
aurretik jan behar duzula.
«Buen aprovecho» gidatik (hezkuntza-zentroetan elikagai-xahuketa murrizteko gida praktikotik)

hartutako informazioa. Nekazaritza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioa.
Etiketatua aztertzeko fitxa (ikasleentzako materiala)
Produktuaren
izena
Osagaiak
Iraungitze-data
Kontsumo
lehenetsiaren data
Kontserbazioa
edota erabilera
14. eranskina – Kalifikazio-izarrak

15. eranskina – Frutak eta barazkiak
Compleating (Guztia jango dugu) Lehen Hezkuntzako 2. zikloa

16. eranskina – Errezetak
Compleating (Guztia jango dugu) Lehen Hezkuntzako 2. zikloa
Porru
kurruskariak
(oliba-oliotan
frijitutako zati
berdeak)
Azenario-hostoekin
egindako pestoa
(pastarekin jateko
edo dippeatzeko)
Laranja-azalak
txokolatearekin
Erremolatxa-
hostoen
entsalada
Kalabaza-hazi
txigortuak
(gozoak edo
gaziak)
Brokoli-zurtoin
erreak gazta
parmesanoarekin
17. eranskina – Kartel baten atalak (irakasleentzako materiala)
Publizitateak saldu egiten du, baina... zergatik erosi? Lehen Hezkuntzako 2. zikloa
Atentzio-erakarpena : pertsonen arreta bereganatzeko bitartekoa. Normalean, irudiak
izaten dira, baina hartzaileari zuzendutako galderak edo baieztapenak ere izan
daitezke, haren interesa erakartzeko xedea dutenak.
Informazioa : iragartzen den produktuaren ezaugarrien edo onuren deskribapena.

Eslogana : iragartzen ari den markari, produktuari edo zerbitzuari buruzko mezu
bereizgarri eta erakargarria ematen duen hitza edo esaldia.
Logotipoa : Enpresa bat, merkataritza-produktu bat, proiektu bat eta abar
identifikatzeko sinboloa (irudia edota letrak).
Produktu edo zerbitzu bat erostearen abantailen inguruan konbentzitzeko justifikazioa .

18. eranskina – 2. kartela
19. eranskina – Kartelak
20. eranskina Kartel baten atalak (ikasleentzako materiala)
1.KARTELA 2.KARTELA 3.KARTELA 4.KARTELA 5.KARTELA

aneprakare
-oiztnetA
aoizamrofnI
anagolsE
aopitogoL
aoizakifitsuJ
21. eranskina – 1. fitxa Hamaiketakoen CO2 aztarna
Nire karbono-aztarna, hozkadaz hozkada Lehen Hezkuntzako 3. zikloa
Aleak
HAMAIKETAKO 1. 2. 3. 4. 5. Guztizko CO2
kg/aleak kg-ak
MOTAK EGUNA EGUNA EGUNA EGUNA EGUNA GUZTIRA pisua
(kg) guztira
Ogia 0,080
aoketratigO
Gazta 0,040
Haragia 0,040
Txokolatea 0,040
Esnekiak
Zukuak
Fruta
Galletak eta opilak
Patata
ka-kcanS
frijituen zorroa
Fruitu lehorrak
Beste batzuk
kuztab etseB
ASTEBETEKO HAMAIKETAKOEN KARBONO-AZTARNA GUZTIRA

22. eranskina – Elikagaien CO2 aztarna
OSAGAI CO2/kg
NAGUSIAK kg produktuko*
Ogia 0.1
aoketratigO
Gazta 0.21
Haragia 0.24
Txokolatea
0.22
Arrautzak 0.21
Gurina
0.21
Arraina 0.52
Esnekiak 0.21
Zukuak 0.25
Frutas 0.25
Galletak eta opilak 0.26
Patata
frijituen zorroa
0.26
Snack-ak Fruitu lehorrak 0.26
Beste batzuk
0.26
Lekaleak 0.25
Beste batzuk Barazkiak

eta ortuariak
0.25
Azukrea eta eztia

0.13
*Iturria: Elikagai kilometrikoen CO2 kalkulagailua (Amigos de la Tierra)

23. eranskina – Elikagai-xahuketaren kalkulua
HAMAIKETAKO 5. ALEAK kg/ Guztizko Hamaiketak Ontzi Elikagai-

oaren osteko hutsaren
MOTAK EGUNA GUZTIRA aleak pisua (kg) pisua pisua xahuketa
Ogia 0,080
aoketratigO
Gazta 0,040
Haragia 0,040
Txokolatea 0,040
Esnekiak
Zukuak
Fruta
Galletak eta opilak
Patata
ka-kcanS
frijituen zorroa
Fruitu lehorrak
Beste batzuk
kuztab etseB
EGUN BATEKO ELIKAGAI-XAHUKETAREN GUZTIZKOA

24. eranskina – Etiketatua aztertzeko fitxa (irakasleentzako materiala)
Ordena despentsan Lehen Hezkuntzako 3. zikloa
Produktuaren Izenaren ondoan, egoera fisikoa (adibidez, hautsa) edo eman dioten
izena tratamendua (adibidez, izoztua, ketua) agertuko da.
Gehien pisatzen dutenetik gutxien pisatzen dutenera ordenatzen

Osagaiak
dira, fruten eta barazkien nahasketak kenduta.
Produktuak ontzirik gabe duen elikagaiaren kopurua, bolumenean (l,

Kopuru garbia
cl, ml) edo pisuan (kg, g).
Energia-balioa eta zenbait mantenugai hartzen ditu: gantzak, gantz
aseak, karbono-hidratoak, azukreak, proteinak eta gatza.

Nutrizio-balioa
Informazio hau ematetik salbuetsita daude eraldatu gabeko
100 g-ko
produktuak, osagai bakarra duten produktu onduak eta ontziratu
gabeko elikagaiak.
Elikagaia modu seguruan noiz arte jan daitekeen adierazten du.

Oso galkorrak diren elikagaietan agertzen da; adibidez, arrain
freskoarekin eta haragi fresko txikituarekin.

Iraungitze-data
Ez jan elikagairik, iraungitze-data igaro bada.
Data argi adieraziko da; gehienetan, ordena honetan: eguna, hilabetea
eta, batzuetan, urtea.
Ontziratutako banakako anoa guztietan adieraziko da.
Elikagaiak aurreikusi den kalitatea noiz arte edukiko duen

adierazten du.
Kontsumo lehenetsiaren data igaro ondoren ere, elikagaia modu
seguruan jan daiteke, baldin eta kontserbazio-jarraibideak

Kontsumo errespetatzen badira eta ontzia hondatuta ez badago. Hala ere,
lehenetsiaren zaporea eta testura galtzen has daiteke.
data
Kontsumo lehenetsiaren data hoztutako, izoztutako, lehortutako
(pasta, arroza...) eta latan sartutako elikagai askotan eta bestelako
elikagaietan (landare-olioa, txokolatea...) agertzen da.
Ontzia ireki ondoren, jarrai itzazu kontserbazio- eta kontsumo-
jarraibideak; adibidez, «ontzia ireki ondoren, jan hiru egunetan».

Kontserbazioa
Elikagaiak iraungitze-data badu, gogoratu egun hori iritsi aurretik jan
edota erabilera
behar duzula.
Europar Batasunean finkatutako fabrikatzailearen, ontziratzailearen edo
Jatorria saltzailearen sozietate-izena eta helbidea.
/ Fabrikazioa Produktu-kategoria jakin batzuetarako (adibidez, haragia, frutak eta
barazkiak) nahitaezkoa da.
«Buen aprovecho» gidatik (hezkuntza-zentroetan elikagai-xahuketa murrizteko gida praktikotik) hartutako
informazioa. Nekazaritza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioa.

Etiketatua aztertzeko fitxa (ikasleentzako materiala)
Ordena despentsan Lehen Hezkuntzako 3. zikloa
Produktuaren
izena
Osagaiak
Kopuru garbia
Nutrizio-balioa
100 g-ko
Iraungitze-data
Kontsumo
lehenetsiaren
data
Kontserbazioa
edota erabilera
Jatorria
/ Fabrikazioa
25. eranskina – Zabor-poltsa
Urrea dirudi... baina platanoa da! Lehen Hezkuntzako 3. zikloa
4,6 % Beste batzuk
0,30 % 2,75 %
0,50 %
8%
8,17 %
68,6 %
Noticias de Navarra (2018) egunkaritik abiatuta egin dugu.

Zabor-poltsa (irakasleentzako materiala)
Mairagako mankomunitateak 2018an bildutako etxeko hondakinen pisua eta banaketa:

hondakinak: 8393 Tm (% 68,6)
materia organikoa: 1000 Tm (% 8,17)
papera eta kartoia: 990 Tm (% 8)
beira: 860 Tm (% 7)
ontziak: 560 Tm (% 4,6)
tamaina handikoak: 337 Tm (% 2,75)
erabilitako arropa: 61,85 Tm (% 0,5)
gailu elektriko eta elektronikoak: 37 Tm (% 0,3)
bestelakoak (hondakin bereziak): 2,9 Tm (% 0,02)
GUZTIRA: 12.240 Tm
Noticias de Navarra (2018) egunkaritik abiatuta egin dugu.

26. eranskina – Konpost-ontzi txikia egitea
Nola egin
1. Erabili aurretik, ondo-ondo lehortu botilak. Botila bat hartu, eta erditik moztu, bi
erdiak bananduta eduki arte.
2. Bigarren botila oinarriaren gain-gainetik moztu behar da, eta erabiliko ez den zatia
(oinarria) birziklatu. Nylon-zati batekin estali botilaren ahoa, eta goma elastiko
batekin finkatu.
3. Hirugarren botilaren goiko aldea moztu, ertzetik 10-15 mm-ra gutxi gorabehera,
zuloaren zabalera botilaren erdialdeko zabalera baino zertxobait txikiagoa izan
dadin. Moztu hirugarren botilaren oinarria, kurbaduraren azpian justu, kurba pixka
bat utzita. Konpost-ontzi txikia luzatzeko tokia izango da hori, eta konpost gehiago
sortzea ahalbidetuko du horrek.
4. Orratz edo puntzoi batekin, egin zenbait zulo hainbat altueratan, barrutik kanpora,
lehenengo botilaren goiko aldean eta bigarren eta hirugarren botiletan.
5. Jarri bigarren botila buruz behera, lehenengo botilaren oinarriaren barruan. Zigilatu
bi zatiak zinta gardenarekin. Gogoratu bigarren botilaren goiko aldean jarri dugun
nylon-zatia. Horrekin, gehiegizko hezetasuna xukatuko da, eta konposta ez da
hezeegi egongo.
6. Hartu hirugarren botila, eta ertz bat bigarren botilaren barruan jarri (pixka bat).
Zigilatu bi zatiak zinta gardenarekin.
7. Jarri lehenengo botilaren goiko aldea hirugarren botilaren zati altuan, tapa modura.
Konpost-ontziak marrazkikoaren antza izango du.
8. Gaineratu hondakin organikoak edo lorezaintzakoak konpost-ontziari. Goiko aldean,
utzi 5-7 cm, lurra gaineratzeko. Ez trinkotu! Aireak egon behar du, deskonposizioa
gerta dadin.
Iturria: https://edu.workbencheducation.com/cwists/preview/6014-build-a-soda-bottle-compost-
binx
Oharrak
Konpost-ontzi txikiaren barruko baldintzak hobetzeko, isolatzea komeni da, baina aireztapen-
zuloak buxatu gabe. Horrela, txikia izan arren, gehiago atxikiko du deskonposizioaren
ondoriozko beroa.
27. eranskina - Eztabaidarako zerrenda
Premiak ala desirak? Lehen Hezkuntzako 3. zikloa
Norberaren logela
150 zorro Peta-Zetas
Historiako bost liburu
Tomateak, kalabazak, zaku bete dilista eta hiru meloi
Telebista bat
Dirua
Auto bat
Irrati-ekipo bat
Bost litro ur
Vans zapatilak
Bizikleta bat
Ordenagailu bat
Lehen sorospenetarako botikina
Zuhaitzekin hornitutako berdegune bat
Futbolerako baloi bat
Telefono mugikor bat
Etxe bat
Norberaren logela
150 zorro Peta-Zetas
Historiako bost liburu
Tomateak, kalabazak, zaku bete dilista eta hiru meloi
Telebista bat
Dirua
Auto bat
Irrati-ekipo bat
Bost litro ur
Vans zapatilak
Bizikleta bat
Ordenagailu bat
Lehen sorospenetarako botikina
Zuhaitzekin hornitutako berdegune bat
Futbolerako baloi bat
Telefono mugikor bat
Etxe bat

Unitate Hau Ez Da Alferrik Galduko

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Unitate Hau Ez Da Alferrik Galduko

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNITATE HAU

Diseinua eta maketazioa:

Oihane Goioaga Uriarte

DOCE MITOS SOBRE EL HAMBRE. UN ENFOQUE ESPERANZADOR PARA LA

ondorioak, herritarrek elikagaiak kudeatzeko duten moduari ez ezik nekazaritzako

elikagaien sistema nagusiari ere arreta jarriz. Halaber, garrantzitsua da arazoari

begiratzeko ikuspegiaz jakitun izatea: munduko alde industrializatu, aberastu eta

pribilegiatu batetik abiatzen gara.

«Economía circular / Nafarroa zirkularra » proiektuaren baitan kokatzen da material

Nafarroako Gobernuaren diru-laguntza jaso dituen (LEADER funts europarraren

bidez). Bada, ekonomia zirkularra bultzatzeko Nafarroako lau ekintza-talderen

elkarlanetik sortu da, ekonomia zirkularra delako baliabideak modu eraginkorragoan

erabiltzeko aldaketa babesten duen ekonomia mota. Landa-ingurunerako,

ekonomikoki modu jasangarrian hazteko aukera da, bai eta ingurunearekin

begirunetsua izanda eta landa-eremuko biztanleak integratuta haztekoa ere.

kausak nabarmen aldatzen dira eskualde batzuetatik besteetara. Alferrik galtzen

diren elikagaien arazoa aztertzean, ez diogu katearen azken zatiari

(kontsumoari) bakarrik begiratu behar: begirada zabaldu, eta nekazaritzako

Batzuetan, kontsumitzaileak garen heinean, elikagai-galeraren aferak ihes egiten

handia duten dinamikak dauzkala gure elikagai-sistemari eusteko moduak. Hori

dela-eta, ez dugu elikagai-xahuketaren arazoa bakarrik landuko, zeina

Material hau, esperimentazioaren eta hausnarketaren bidez, elikadura

osasuntsuagoa sustatzera dago bideratuta, bai eta elikagai-xahuketa eragiten

ikasleei elikadura-ohitura osasungarriagoak eta ez hain xahutzaileak hartzeko

eta gure kontsumo-aukeren ondorioak ulertuz espiritu kritikoa esnarazteko

tresnak ematea da xedea.

biziraupenerako ardatza da.

Elikagai-sistemaren inguruan, beste pertsona batzuekin eraikitzen ditugun harremanak

kontrolatzen dute elikagai-sistema. 2014an, munduko 100 elikagai-enpresa nagusien merkatuko

belaunaldiei zer-nolako ondarea utziko diegun hausnartzen dugu.

Elikagaien eta edarien munduko 10 konpainia Elikagaien 10 txikizkari nagusiak, 2015.

Iturria: ETC eta IPES-Food, 2017

etekin ekonomiko handiena ateratzeko xedez elikagaien ekoizpena merkantilizatu izanaren

elikadura osasuntsua edukitzeko eskubidea, eta ingurumen-arazo latzak eta desberdinkeria

garesti ordaintzen direnak.

erruz. 2 Elikagai-xahuketaren kausak, baina, aurrerago azalduko ditugu.

Lur planetaren % 29 lurra % 71 ozeanoak

azalera (149 milioi km ) ² ²

% 10 % 19 ez-

(51 milioi km ) ² (39 milioi km )² (1,5 milioi km ) ²

Nekazari- % 77 ganadua % 23 bazkarako ez den laborantza

hamarkadan, besteren artean, nekazaritza industrializatuta gosea desagerrarazteko asmoz.

ziurgabetasuna, sarritan, irisgarritasun-kontua izaten da gehiago (erosahalmenaren eta

elikagaien prezioen ondoriozkoa), hornidura-kontua baino. 3

adibidez, argi erakusten dute industrializazio izugarrian oinarrituriko mundu-mailako elikagai-

sistema batek ez duela zertan nutrizioa hobetu. 4

Enpresa gutxi batzuek kontrolatzen dute elikagai-sistema, nekazariak gutxituz

ekoizten den eta zer jaten den.

dugun horren eta elikagaiengatik ordaintzen ditugun prezioen gainean ».4

Batasunak (EHKB) eta Espainiako Etxekoandreen, Kontsumitzaileen eta Erabiltzaileen Elkarteen

(IPOD), 2008tik. Bada, ekoizleei ordaintzen zaienaren eta kontsumitzaileek produktuengatik

barietate-aniztasuna (haziena) galtzen da, eta merkaturatzen diren elikagaiak uniformeagoak

Berotegi-efektuko gasen isurketak gora egin du

berotegi-efektuko gasen % 30. 4 Abeltzaintza, garraioa eta nekazaritzako elikagai-sistemari

lotutako hondakinen kudeaketa dira isurketen iturri nagusiak.

eta 120 urteko bizitza dauka.

Abeltzaintza industrialaren hazkuntzak metano-kopuru handiak (CH4) sortzen ditu, hausnarkarien

digestio-prozesuarengatik. Isurketa handienak, baina, deforestaziotik eta lur berriak luberritzetik

zerikusia) eta horren ondoriozko larre-ugaritzea diren deforestazioaren kausa nagusiak.5

Baliabide naturalak kontsumitzea eta agortzea

altua duelako, sintesi-ongarriak erabiltzen direlako eta banaketarako distantzia kilometrikoak

Batuen arabera, « nekazaritza da ur gezaren kontsumitzaile handiena, eta ibaietatik, lakuetatik

herrialde batzuetan, ehuneko hori % 90era iristen da ».6