GİRİŞİMCİLİK VE KARİYER

PLANLAMA
ESENYURT ÜNİVERSİTESİ
MESLEK YÜKSEK OKULU
DR. KAZIM KILINÇ
 ALTINCI BÖLÜM
AİLE İŞLETMELERİ
• AİLE İŞLETMESİ NE DEMEKTİR?
• Aile işletmesi, çok basit bir tanımla, belirli bir ailenin sorumluluğunda ve
sahipliğindeki işletmelerdir.
• Başka bir deyişle, aile işletmeleri, aynı ailenin birden fazla üyesinin, aynı
anda ya da zamanla büyük sahipler ya da yöneticiler olarak görev aldığı
işletmelerdir.
• Diğer tanıma göre aile işletmeleri, ailenin mülkiyet ve yönetim
pozisyonlarına katılımı yoluyla işi kontrol ettiği işletmelerdir.
• Görüldüğü üzere burada iki temel özellik, mülkiyetin ve üst düzey
yöneticilerin aileye ve akrabalarına ait olmasıdır.
AİLE İŞLETMELERİ
• Aile işletmeleri şeklinde ortaya çıkan yönetim tarzı, girişimciliğin ve
dünyanın dört bir yanındaki üretim için itici güç olmuştur.
AİLE İŞLETMELERİ
• Ülke ekonomisine katkısı nedeniyle, aile işletmelerinin Dünya’da
olduğu gibi Türkiye ekonomisinde de önemli payı bulunmaktadır.
• Türkiye'de kayıtlı tüm şirketlerin %90'ı, KOBİ'lerin %94,1'i aile şirketi
niteliğindedir.
AİLE İŞLETMELERİ
• Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) verilerine göre
resmi KOBİ tanımı kapsamındaki (toplamın %99,8’i) 4,1 milyon
işletmeden (40 milyon TL'ye kadar ciro ve 250 çalışana kadar) 3,85
milyonu (%94,1) aile işletmesi niteliğindedir.
• Bu nedenle, tanım olarak aile işletmeleri ile KOBİ’lerin hemen
hemen aynı şeyi ifade ettiği düşünülebilir.
AİLE İŞLETMELERİNİN DÜNYADAKİ ÖNEMİ
• Rapora göre Türkiye ekonomisi içinde milli gelirin yaklaşık yüzde 90’ı
aile şirketleri tarafından üretiliyor.
• Avrupa Birliği raporlarına göre dünyada var olan şirketlerin yüzde
50’si, Amerika’daki şirketlerin ise yüzde 90’ı aile şirketidir.
AİLE İŞLETMELERİNİN DÜNYADAKİ ÖNEMİ
• Forbes’un 2016 yılı milyarder listesinin yüzde 42’si aile şirketleridir.
• Fortune Dergisi 500 Büyük Şirket araştırmasına göre en büyük ve
başarılı şirketlerin yüzde 40’ının aile şirketidir.
AİLE İŞLETMELERİNİN DÜNYADAKİ ÖNEMİ
• Araştırmaya göre dünyadaki en zengin 10 kişiden 7’sinin aile şirketi
üyesi.
AİLE ŞİRKETLERİ, HANGİ SEKTÖRLERDE FAALİYET GÖSTERİYOR?

• Türkiye’de aile şirketlerinin sektörel dağılımına bakıldığında tablo

şöyle;
• Aile şirketlerinin yüzde 52’si üretim,
• Yüzde 16’sı inşaat ve emlak geliştirme,
• Yüzde 6’sı tüketici ürünleri
• gibi ülkemizin ekonomisi için önemli alanlarda faaliyet gösteriyor.
AİLE ŞİRKETLERİ, HANGİ SEKTÖRLERDE FAALİYET GÖSTERİYOR?

• Bu şirketlerin kuruluş dönemleri ise şöyle;

• Bu şirketlerin yaklaşık yüzde 40’ı 1950-1980 yıllar arasında;
• Yüzde 46’sı 1981-2000 yılları arasında kurulmuş firmalardan
oluşuyor.
• Aile işletmelerinin yüzde 38’i birinci, yüzde 47’si ikinci, yüzde 23’ü
üçüncü, yüzde 2’si de dördüncü ve daha sonraki nesillerden aile
bireylerine ait.
AİLE İŞLETMELERİNİN ÖZELLİKLERİ
• Aile işletmeleri, bir çok yönüyle önemli özelliklere sahiptir.
• Bunlar;
1) İşletmenin denetimi ve oy hakkının çoğunluğu belirli bir aileye
aittir.

2) İşletme, ailenin bir üyesi veya üyeleri tarafından yönetilir.

• 3)İşletme, birkaç nesilden beri bir ailenin mülkiyetindedir.

AİLELER, NİÇİN İŞLETME KURMAK İSTER?
• Yapılan araştırmalara göre ailelerin işletme kurma nedenleri şöyle:
• % 34 Çocuklara fırsat yaratmak
• % 21 Aile mirasını kalıcı hale getirmek
• % 15 Aileyi bir arada tutmak
• % 10 Ekonomik olarak bağımsız olmak, güç oluşturmak
• % 8 Emekliliği rahat geçirmek, geleceği garanti altına almak
• % 6 Liyakatli çalışanları korumak
• % 5 Aileye finansal güvenlik sağlamak
• % 1 Topluma yararlı olmak
AİLE İŞLETMELERİNİN ÜSTÜN YÖNLERİ
• 1) Aile işletmeleri, kalite konusunda daha duyarlıdır.

• 2) Aile işletmeleri, işletmenin adına ve itibarına daha çok önem verir.

• 3) Aile işletmeleri, çalışanların ve toplumun ihtiyaçlarını daha fazla

önemser.

• 4) Aile işletmelerinin yönetim kadrosu daha uzun süre görevde kalır.

• 5) Karar alma süreci daha hızlıdır. Bu yüzden aile işletmelerinin pazar

koşullarına uyumu daha kolaydır.
AİLE ŞİRKETLERİNİN AVANTAJLARI
• Deloitte Türkiye’nin, Akbank, Sabancı Üniversitesi Yönetici Geliştirme
Programı ve TAİDER (Türkiye Aile İşletmeleri Derneği) ile birlikte
hazırladığı “Aile Şirketlerinde Sürdürülebilir Başarının Anahtarları” isimli
raporda aile şirketlerinin avantajlarını şöyle anlatılmaktadır:
• “Aile şirketlerinin hızlı karar alabilmeleri, aile değerleri etrafında
kenetlenmiş başarıya odaklı bir ekibe ve üst seviyede çalışan bağlılığına
sahip olmaları ve ailenin, şirketi kendi aile itibarları ile özdeşleştirerek
şirketin başarısını özel hayatlarının dahi önünde tutması, başarıyı ve
büyümeyi de birlikte getirmektedir. Aile şirketleri kurumsallaşmaya
çalışırken, kurumsallaşmış dünya devi şirketlerin dünyaya “biz bir aileyiz”
mesajı veriyor olması, aile şirketlerinin doğru yönetildiğinde diğer
firmalara göre daha güçlü olabileceğini göstermektedir.”
AİLE İŞLETMELERİNİN ZAYIF YÖNLERİ
• 1) Aile işletmeleri, daha kısa ömürlüdür.
• 2) Aile bireyleri arasında çatışma olasılığı yüksektir. Baba ile çocuklar arasında veya
kardeşler arasındaki anlaşmazlıklar, işletmeyi çıkmaza sokar.
• 3) Aile işletmelerinde akrabaları kayırma ihtimali çok yüksektir.
• 4) Yetki göçerimi azdır, yönetim merkezi bir özellik gösterir.
• 5) Yetki ve sorumluluklar açıkça belirlenmeyebilir.
• 6) Ataerkil bir özellik gösterir.
• 7) Aile işletmeleri, tutucudur.
• 8) Aile üyeleri arasında sıkça yaşanan rekabet, işletmeyi zora sokar.
• 9) Yönetim kadrosunu oluşturmakta güçlük çekilir.
• 10) Yönetici personelin eğitimi ihmal edilir.
• 11) Motivasyon eksikliği söz konusudur.
AİLE ŞİRKETLERİNİN DEZAVANTAJLARI
1) FİNANSAL YAPI VE İÇ KONTROL ORTAMININ YETERSİZ OLMASI
• Gelişen teknoloji ve rekabet ortamında, gerekli bilgilere zamanında ulaşmak ve
bu bilgileri kullanarak etkin kararlar almak için güvenilir bir raporlama alt
yapısına ihtiyaç vardır.
• Bu bütün şirketler için olduğu gibi aile şirketleri için de önemlidir. Finansal
bilgilerin yer aldığı güvenli ve etkin raporlara sahip şirketler, uluslararası finans
piyasalarında ucuz finansman kaynaklarına ulaşmada avantaj sağlar.
• Bu da firmalar için alternatif finansman olanakları sağlıyor. Finans kuruluşları,
firmalarda denetlenebilir şeffaf bir ortamın bulunmasına önem verir.
• Bu altyapıya sahip firmalar güçlü bir itibara sahiptir.
• Bu nedenlerle, aile şirketlerinin finansal raporlama altyapısının dönüşümü, iç
denetim fonksiyonunu kurulması ve iç kontrol ortamının iyileştirilmesi gibi
kurumsallaşma adımları atması önemli olacaktır.
AİLE ŞİRKETLERİNİN DEZAVANTAJLARI
• 2) LİDERLİK VE GÜÇLÜ İNSAN KAYNAĞINA ULAŞMADA VE BÜNYEDE
TUTMADA ÇEKİLEN ZORLUKLAR
• Hızlı büyüme sonucunda firmanın beyin takımı firma kadar hızlı
büyüyemiyor,
• Profesyonelleşme ve kurumsallaşmadan kaynaklanan sorunlar
nedeniyle profesyoneller firmada uzun süre kalmıyor,
• Yönetici seçiminde yapılan hatalar gibi kaynaklar boşa harcanıyor,
• Aile şirketlerinin kaliteli insan kaynağı ihtiyacındaki eksiklikler
yaşanıyor.
AİLE ŞİRKETLERİNİN DEZAVANTAJLARI
• 3) MARKALAŞAMAMA
• Şirketlerin ürünlerini müşterilere ulaştırmasında çeşitli pazarların
varlığı, internet gibi ürünlerin müşterilere kolay ulaştırıldığı
seçenekler bulunması, firmalar için bir rekabet sağlıyor.
• Bu rekabette, tanınır ve güvenilir markaların önemli bir avantajı
bulunuyor.
• Bu nedenlerle, aile şirketlerinin marka değerlerini geliştirme ve
koruma ile ilgili yatırımlar yapması, rekabet edebilmesinin önemli
bir şartı olarak karşımıza çıkıyor.
AİLE ŞİRKETLERİNİN DEZAVANTAJLARI
• 3) İNOVASYON VE REKABETE UYUM SAĞLAYAMAMA
• Teknolojiyi iyi kullanan firmaların diğer firmalara göre, müşteri
ihtiyaçlarını öngörebilmeleri, inovatif ürün ve hizmetler sunmaları
nedenleriyle rekabet avantajlarına sahip olduğu ifade edilmektedir.
• Aile şirketlerinin ise geleneksel yapıları nedeniyle ve karar alma
mekanizmaları içerisinde daha inovatif olmaları ve teknolojiyi daha
iyi kullanmaları gerektiği belirtilmiştir.
AİLE VE ŞİRKET İLİŞKİLERİ VE ÇATIŞMA YÖNETİMİ
• Şirketlerin nesiller arası el değiştirmesinin yönetilmesi, ailenin
kalabalıklaşması ile yetki ve görev dağılımının yeniden
değerlendirilmesi ve kurucu aile büyüğünün yönetimi devretmesi
aile şirketleri için ortaya çıkan önemli sorunlar arasında yer alıyor.
• Bu bağlamda, halefiyet planı, aile anayasası, nepotizmi önlemek için
gerekli kuralların yazılı hale getirilmesi, hissedarlık sözleşmeleri gibi
kurumsallaşma adımları bu sorunların yönetilmesi için gerekli olan
adımlardır.
• Raporda, firmalar arasında farkındalık olmasına rağmen, bu adımları
atan firma sayısının az olduğu ifade ediliyor.
TÜRKİYE’DE VE DÜNYADA AİLE İŞLETMELERİ
• Aile işletmeleri, gerek Türkiye’de gerekse gelişmiş ülkelerde çok ağırlıklı bir yere sahip.
Türkiye’de işletmelerin yaklaşık yüzde 95’i aile işletmesidir.
• Diğer ülkelerde durum şöyle:
• Ülke İşletmeler İçindeki Payı (%)
• Amerika 95
• İngiltere 75
• Portekiz 70
• İspanya 80
• İsviçre 85
• İsveç 90
• İtalya 95
• Orta Doğu ülkeleri 95
PROFESYONEL YÖNETİM VE AİLE İŞLETMELERİ
PROFESYONEL YÖNETİM AİLE İŞLETMELERİ YÖNETİMİ
KAR
Asli bir hedeftir Tali bir hedeftir. Ailenin kar payını artırmaktır
PLANLAMA
Sistematik, düzenli bir planlama yapılır Gayri resmi ve özel plan yapılır
ORGANİZASYON
Ayrıntılı ve net tanımlanmış ve çizgiler, görevler vardır Tanımlanmamış ve gayri resmidir
DENETİM
Planlı ve biçimseldir. Plansız ve nadiren biçimseldir
YÖNETİM KURULU TOPLANTILARI
Düzenli toplantılar Düzensiz toplantılar
AİLE İŞLETMELERİNİN ÖMRÜ
• Aile işletmelerinin Türkiye ekonomisindeki önemi büyük.
• Türkiye'deki dördüncü nesillere ulaşan aile şirketlerinin sayısı son derece
düşük.
• Aile işletmelerinin üçüncü kuşağa ulaşma oranı %10'dur.
• Şirketlerin ortalama ömrü ise Almanya'da 18, Fransa'da 9 yıldır.
• Türkiye'de işletmelerin %80’i 5. yılı, %96'sı ise 10. yılı göremiyor.
• Ekonomide böylesi bir önemi olan aile işletmelerinin istikrarı, ekonomik
hayatın istikrarını da etkiliyor.
• Türkiye'de aile işletmelerinin ömrünün genelde kısa olmasının temel
nedeni, işletme yönetimi ve aile ilişkilerinin birbirine karıştırılmasıdır.
AİLE İŞLETMELERİNİN ÖMRÜ
TÜRKİYE’DE AİLE İŞLETMELERİ
AİLE İŞLETMELERİ İÇİN ÇÖZÜM NEDİR?
• Aile işletmelerinin uzun ömürlü olabilmesi için kurumsallaşmaya
gidilmesi, yönetimin profesyonellerle eşgüdüm halinde gerçekleştirilmesi
şarttır.
• Kurumsallaşmanın genellikle, ailenin işletmedeki kontrolünü kaybederek
işletmenin daha da sorunlu hale gelmesini sağlayan ve kaçınılması
gereken bir uygulama olduğu şeklinde algılandığı yönündedir.
• İşletmeyi kişi ve ilişkilere bağımlılıktan çıkartılması gerekir. Sistemin buna
göre kurulması gerekir.
• Yani, kişi ve ilişkilere bakılmaksızın belirli amaçlar ve hedefler
doğrultusunda işletmenin sistem, ilke ve değerler çerçevesinde
çalışmasının sağlanmasıdır.
AİLE İŞLETMELERİ İÇİN ÇÖZÜM NEDİR?
• Türkiye'de aile işletmelerinin büyük bir bölümü ataerkil yapıya
sahip.
• Bu nedenle karar verme mekanizmaları, mesleki yönetim
ilkelerinden ziyade aile içi ilişki ve kişisel fonlamaya dayanıyor.
• Bu şekilde kendini gösteren kurumsallaşma sorunu, bilgi ve finansal
kaynaklara erişime bağlı olarak ortaya çıkan sorunlar, artık piyasada
kolaylıkla ulaşılıp kullanılabilen finansal teknoloji girişimleri
(FinTech) ile çözümlenebilir.
AİLE ŞİRKETLERİ NE YAPMALI?
• Deloitte Türkiye’nin “Aile Şirketlerinde Sürdürülebilir Başarının
Anahtarları” raporu aile şirketlerinin kurumsal dönüşüm sürecinin
sistematik bir biçimde yönetilmesine ilişkin tespitleri ve tavsiyeleri
ile aile şirketlerinin geleceği için bakış açısı sunuyor.
• Buna göre;
• 1) Teknolojik gelişme, inovasyon gibi etkenlerle değişen iş
süreçlerinde aile şirketlerinin de ayakta kalması, ulusal ve
uluslararası alanda rekabet etmeleri gerekiyor.
• Bu nedenlerle aile şirketlerinin gerekli değişimi bünyelerine
taşımaları, sundukları ürün ve hizmetleri müşteri odaklı hale
getirmesi gerekiyor.
AİLE ŞİRKETLERİ NE YAPMALI?
• 2) Aile şirketlerinin bu değişim ve dönüşüm için takip edebilecekleri
tek bir reçete bulunmuyor.
• Her aile şirketinin iş modeli, aile içi duygusal faktörlerden de
etkilenen kendine has dinamikleri farklı olduğu için izlenecek
kurumsal dönüşüm planı her firmaya özgü olmalıdır.
AİLE ŞİRKETLERİ NE YAPMALI?
• 3) Bununla birlikte, kurumsal dönüşüm sürecine giren şirketlerde,
bu dönüşümün gerçekten istenmesi ve aile büyüklerinin bunun
arkasında durmaları önemlidir.
• Bu kurumsal dönüşüm sürecinde, uzman kişilerle çalışılması,
özellikle yukarıda sıraladığımız sorunlu alanların üzerinde durulması,
bu kurumsallaşma sürecinin başarılı olması için dikkate alınmalıdır.
AİLE ŞİRKETLERİ NE YAPMALI?
• 4) Bu kurumsal dönüşüm sürecinin bir ayağı olarak halefiyet planı,
hissedarlık sözleşmeleri ve aile anayasasının hazırlanması, nepotizmi
önlemek için gerekli kuralların yazılı hale getirilmesi gibi
kurumsallaşma adımları bir başlangıç noktası olabilir.
KAYNAKLAR
• Prof. Dr. Semra Güney, Girişimcilik, Temel Kavramlar ve Bazı Güncel Konular,
Siyasal Kitabevi, 4. Baskı, 2015, İstanbul
• Prof. Dr. Mehmet Marangoz, “Girişimcilik”, Beta Basım ve Yayım, 5. Baskı, Yayın
No: 3793, Ekim 2018, İstanbul, ISBN: 978-605-242-261-8
• Prof. Dr. Mehmet Yazıcı, Turcomoney Dergisi, Eylül 2017
• Ali Kamil Uzun, Turcomoney Dergisi, Ağustos 2016
• Dr. Kazım Kılınç, Girişimcilik Ders Notları,
• Dr. Kazım Kılınç, Turcomoney Dergisi, makaleler ve röportajlar
• www.bloomberght.com, 2014
• www.capital.com.tr, 2015
• Guy Kawasaki Kendi İşini Kurmak İsteyen Girişimcinin Kitabı, Kapital Yayınevi,
2019, İstanbul