1

เอก ารประกอบ
การอบรมเชิงปฏิบัติการการจัดการเรียนรู
ิชาฟ ิก  ระดับมัธยม กึ าตอนปลาย
ั ขอ ฟ ิก อนุภาค

ชื่อผูเขารับการอบรม นายจักรา ธุ เมืองมงคล

โรงเรียน ิไลเกียรติอุปถัมภ
กลุมที่ 4
 2

คำชี้แจงกอนการทำกิจกรรม
ฟ ิก อนุภาค
1. กิจกรรมการจัดกลุมอนุภาค ใ ระบุชื่ออนุภาคตามจำน นที่โจทยกำ นด ร มทั้งระบุเกณฑ การจัดกลุม
และจัดอนุภาคลงในกลุมไดถูกตอง รือเ มาะ ม
2. กิจกรรมม กรรมฟ ิก อนุภาค ตอนที่ 1 ใ  ืบคนขอมูลจากเอก ารค ามรูและแ ลงการเรียนรูอื่น โดยการ
ืบคนขอมูลจากแ ลงค ามรูอื่น ใ ประเมินค ามนาเชื่อถือของขอมูล เชน ตร จ อบและยืนยันขอมูลโดย
เทียบเคียงจากขอมูล ลายแ ลง เพื่อแยกแยะขอมูล ที่เปนขอเท็จจริงและขอคิดเ ็น ร มทั้งเลื อ ก
แ ลงขอมูล ที่มีการระบุ ผูเขียน ั นเ ลาการเผยแพรขอมูล ร มทั้งเลือกแ ลงขอมูลที่นาเชื่อถือ เชน
เ ็บไซตจาก น ยงานราชการ รือ องคกร าร าร นัง ือ เปนตน นอกจากนี้ในการเลือกแ ลงขอมูล
ค รเปนแ ลงขอมูลที่เปนตนตอของขอมูล และเมื่อ ืบคนขอมูลแล ใ นำเ นอขอมูลที่ไดจากการ ืบคน
มาเรียบเรียงและ รุปเปนภา าของตนเอง พรอมทั้งระบุแ ลงอางอิง
มายเ ตุ : ขอมูลที่ดีตองมีรายละเอียดครบทุกดาน เชน ใ ขอมูลทั้งขอดีและขอเ ีย ประโยชนและโท
3. การตอบคำถามของกิจกรรมม กรรมฟ ิก อนุภาค ตอนที่ 1 ใ ตอบคำถาม อดคลองกับโจทย รื อ
เงื่อนไขที่กำ นด เชน โจทยระบุใ ตอบ าเรื่องใด และเพราะเ ตุใด การตอบใ ระบุเรื่องและเ ตุผล เปนตน
ร มทั้งตอบคำถามโดยใชภา าตนเองในการเขียนตอบ ื่อ ารใ เขาใจงาย โดยไมคัดลอกขอค ามจาก
แ ลงเรียนรูโดยตรง แตใ เรียบเรียงเปนภา าของตนเอง
4. กิจกรรมม กรรมฟ ิก อนุภาค ตอนที่ 2 เปนกิจกรรมใ ออกแบบการจัดแ ดงทีใ่ ค ามรูเกี่ย กับฟ ิก อนุภาค
ตาม ถานการณและเงื่อนไขที่กำ นดใ  โดยการออกแบบกิจกรรมการจัดแ ดงดังกลา ใ นำเ นอและอธิบาย
แน คิดที่ถูกตอง เขาใจงาย ชัดเจน เรียบเรียงขอค ามที่นำเ นอเปนภา าตนเอง ร มทั้งจัดกิจกรรมด ยรูปแบบ
แปลกใ ม รือมีรูปแบบการจัดแ ดงมากก า 2 รูปแบบขึ้นไป โดยในการออกแบบการจัดแ ดงของกิจกรรมนี้
ใชเกณฑการประเมินกิจกรรมม กรรมฟ ิก อนุภาค ตอนที่ 2
มายเ ตุ รูปแบบจัดแ ดง เชน เกม โช  นิทรร การ บทบาท มมติ ฯลฯ
5. การวิเคราะ บทเรียน ใ ระบุการจัดการเรียนรู (กิจกรรม วิธีการ รือเทคนิค) ที่ชวยพัฒนาผูเรียนอยาง
นอย 3 อยาง รวมทั้ง ิ่งที่ผูเรียนไดพัฒนาได อดคลองและถูกตอง
การวัดผลประเมินผล
รายการ คะแนนเต็ม
กิจกรรม การจัดกลุมอนุภาค 1
กิจกรรม ม กรรมฟ ิก อนุภาค ตอนที่ 1 12
กิจกรรม ม กรรมฟ ิก อนุภาค ตอนที่ 2 6
คำถามตร จ อบค ามเขาใจ (เลือกตอบ) 5
การ ิเคราะ บทเรียน 1
รวม 25
 3

เอกสารกิจกรรม
เอกสารกิจกรรม จัดกลุมอนุภาค

จุดประสงค
1. บอกชื่อของอนุภาคที่ไดเรียนรูมาในวิชาฟ ิก 
2. จัดกลุมอนุภาคและระบุเกณฑที่ใช

วัสดุและอุปกรณ
1. เอก ารบันทึกกิจกรรม 1 ชุด
2. ดิน อ รือปากกา 1 ดาม

วิธีทำกิจกรรม
ตอนที่ 1
เขียนชื่ออนุภาคที่ไดเคยเรียนรูมาในวิชาฟ ิก อยางนอย 3 อนุภาค ลงในเอก ารบันทึกกิจกรรม ตอนที่ 1

ตอนที่ 2
จัดกลุมอนุภาคจากกิจกรรมตอนที่ 1 โดยใ ระบุเกณฑที่ใช และเขียนชื่อกลุมพรอมชื่ออนุภาคจาก
กิจกรรมตอนที่ 1 ที่อยูในกลุมนั้น ๆ ลงในเอก ารบันทึกกิจกรรมตอนที่ 2

เกณฑการประเมินการทำกิจกรรม จัดกลุมอนุภาค

รายการประเมิน คะแนนที่ได
- มีการระบุเกณฑและจัดอนุภาคตามกลุมไดถูกตอง รือ เ มาะ มทั้ง มด 1
- มีการระบุเกณฑและจัดอนุภาคตามกลุมไดถูกตอง รือ เ มาะ มบาง วน 0.5
- มีการระบุเกณฑและจัดอนุภาคตามกลุมไมถูกตอง รือ เ มาะ มทั้ง มด 0
 4
ชื่อ-นามสกุล นายจักราวุธ เมืองมงคล อีเมล tarwku@gmail.com กลุมที่ 4

เอกสารบันทึกกิจกรรม
แบบบันทึกกิจกรรม จัดกลุมอนุภาค

ตอนที่ 1 เขียนชื่ออนุภาคที่ไดเรียนรูมาในวิชาฟสิกส
อิเล็กตรอน โปรตอน นิวตรอน โพซิตรอน เนกาตรอน แอลฟา โฟตอน
ตอนที่ 2 จัดกลุมอนุภาค
จัดกลุมตามชนิดของประจุไฟฟา
1. มีประจุไฟฟาเปนบวก ไดแก โปรตอน โพซิตรอน และแอลฟา
2. มีประจุไฟฟาเปนลบ ไดแก อิเล็กตรอน และเนกาตรอน
3. ไมประจุ ไดแก นิวตรอน โฟตอน
จัดกลุมตามขนาดของมวล
1. มีมวลมาก ไดแก แอลฟา โปรตรอน และนิวตรอน
2. มีมวลนอย ไดแก อิเล็กตรอน โพซิตรอน และเนกาตรอน
3. ไมมีมวล ไดแก โฟตอน
 5

เอก ารกิจกรรม
เอก ารกิจกรรมเ นอแนะ อง มอก
จุดประ งค
ังเกตรอยทางการเคลื่อนที่ของอนุภาคใน อง มอก

วั ดุและอุปกรณ
1. ชุดอุปกรณ อง มอก
• กลองพลา ติกใ เจาะรูดานขาง 1 อัน
• แผนกาวอะลูมิเนียม 1 มวน
• จุกคอรก 2 จุก
• ลวดที่ปลายติดแ ลงกำเนิดรัง ี 1 อัน
• แผน ังกะ ี ี่เ ลี่ยมพน ีดำ นึ่งดาน 1 แผน
2. กรรไกร 1 เลม
3. ขวดแกวบรรจุไอโซโพรพิลแอลกอฮอล 90% 1 ขวด
4. ลอด ยด 1 ลอด
5. น้ำแข็งแ งขนาด 1 กิโลกรัม 1 กอน
6. ถาดพลา ติก 1 อัน
7. ถุงมือผา 1 คู
8. ไฟฉาย รืออุปกรณใ แ ง 1 อัน
9. ฟองน้ำ นา 1 นิ้ว 1 อัน
10. เทปกาว 2 นา 1 มวน

ขอควรระวัง
1. ถาไอโซโพรพิลแอลกอฮอลเขาปาก รือเขาตา ใ ลางออกดวยน้ำทันที
2. ระวังไม ัมผั น้ำแข็งแ งดวยมือเปลา ควรใชถุงมือ รืออุปกรณอื่น ยิบจับ
3. เมื่อใชลวดที่ปลายติดแ ลงกําเนิดรัง ีทํากิจกรรมเ ร็จแลว ใ นําลวดดังกลาวเก็บใ ลงในภาชนะบรรจุใ
เรียบรอย
 6

วิธีทำกิจกรรม
ตอนที่ 1 ทำนายลัก ณะรอยทางการเคลื่อนที่ของอนุภาค
1. ึก า ลักการตร จ ัดอนุภาคของ อง มอกจากเอก ารค ามรูเรื่อง อง มอก
2. ถาอนุภาคที่ผานเขาไปใน อง มอกมีเ พียง อนุภาคแอลฟา อนุภาคบีตา และรัง ีแกมมา
ใ ทำนายลัก ณะรอยทางการเคลื่อนที่ ของอนุภาคที่คาด าจะ ังเกตไดใน อง มอก
โดยใ  าดรูปลัก ณะรอยทางการเคลื่อนที่ลงในเอก ารบันทึกกิจกรรม ตอนที่ 1 พรอมใ 
เ ตุผล

ตอนที่ 2 ราง อง มอกและ ังเกตรอยทางการเคลื่อนที่ของอนุภาคใน อง มอก

1. ใ ฟองน้ำที่ตัดไ แล ที่พื้นดานในของกลองพลา ติกใ ฟองน้ำ

ติดด ยเทปกา 2 นาเพื่อไมใ ฟองน้ำ ลุด
จากกลองพลา ติกดังรูป ก. รูป ก.

2. ใช ลอด ยดดูดไอโซโพรพิล แอลกอฮอล

จากข ด นำไป ยดลงบนฟองน้ ำ ที ่ อ ยู  ใ น
กล อ งใ  ท ั ่ แผ น ประมาณ 10 - 15 ยด
รูป ข.
จากนั้นนำจุกคอรกไปปดรูดานขางของกลอง
ใ  นิท ดังรูป ข. ฟองน้ำ
(ระ ัง ไม ยดไอโซโพรพิลแอลกอฮอลลงบน
ฟองน้ำมากเกินไป เพราะเมื่อค ่ำกลอง จะ
ทำใ ไอโซโพรพิล ยดมาเปนของเ ล ) แผน ังกะ ี
3. นำแผน ังกะ ีที่ตัดเปน ี่เ ลี่ยมขนาดพอดีกับปากของกลอง แผน งั กะ ี
พลา ติกใ ไปปดปากกลองพลา ติกใ โดยใ ดาน ีดำอยู ดาน ีดำ
ดานใน เพื่อใ  ามารถ ังเกตเ ็นรอยทางของอนุภาคชัดเจน ดังรูป ค. รูป ค.

4. นำแผนกา อะลูมิเนียมติดรอบ ๆ ปากของกลอง

ใชกรรไกรตัดแผนกา เพื่อพับใ แผนกา
ปดปากกลองพอดีและ นิท ดังรูป ง. และ จ.
(การปดกลองใ  นิท เพื่อปองกันไอของ
ไอโซโพรพิลแอลกอฮอลระเ ยออกภายนอกกลอง)
รูป ง. รูป จ.
 7
ฟองน้ำ
5. ใชถุงมือผาจับน้ำแข็งแ งไปวางลงในถาดพลา ติก
จากนั้น นำกลองพลา ติกใ ไปวางบนน้ำแข็งแ ง แผน งั กะ ี
โดยคว่ำใ ดานที่มีแผนโล ะติดกับน้ำแข็งแ ง ดังรูป ฉ. ดาน ีดำ
น้ำแข็งแ ง
ถาดพลา ติก
รูป ฉ.

6. รอใ แอลกอฮอลระเ ยประมาณ 5 - 10 นาที แลวปดไฟและจัดใ  องมื ด นิท รือ อาจใชผา ีดำคลุมชุด
อุปกรณ จากนั้นใชไฟฉาย รืออุปกรณใ แ ง ฉายลำแ งไปที่กลองพลา ติกใ ดังรูป ช. ังเกต ิ่งทีเ่ กิดขึ้น
7. ถาพบวา แอลกอฮอลที่ใชมีนอยเกินไป รือมีการรั่วไ ลออกไป ใ  ารอยรั่วแลวปดใ  นิท จากนั้นใ 
ยดแอลกอฮอลเพิ่มเติมลงบนฟองน้ำ โดยใ นำจุกยางที่ปดรูดานขางกลองออกเ ียกอน แลวใช ลอด
ยดดูดแอลกอฮอลจากขวดแกวมา ยดลงบนฟองน้ำ จากนั้นนำจุกยางมาปดรูใ  นิทดังเดิม
8. นำจุกคอรกที่ปดรูดานขางกลองออก แลวนำจุกคอรกที่มีแ ลงกำเนิดรัง ีติดอยูที่ปลายมาใ เขาไปแทน
โดยดัดลวดที่ปลายติดแ ลงกำเนิดรัง ีใ โคงงอเขาใกลกับแผน ังกะ ีดาน ีดำ และใ จุกคอรกปดรูใ  นิท
จากนั้นรอใ แอลกอฮอลระเ ยประมาณ 5 - 10 นาที
9. ังเกต ิ่งที่เกิดขึ้น วาดรอยทางการเคลื่อนที่ของอนุภาคที่ ังเกตได พรอมใ เ ตุผล

ฟองน้ำ

แผน ังกะ ี

รูป ช.
 8

เอก ารความรู
เอก ารความรู ลักการตรวจวัดอนุภาคของ อง มอก

อิเล็กตรอน โปรตอน นิวตรอน อนุภาคแอลฟา อนุภาคบีตา และ อนุ ภาคแกมมา เปนอนุภาคที่เราได

เคยเรียนรูมาแลว แตรู รือไมวา นอกจากอนุภาคดังกลาวแลว ยังมีอนุภาคอื่น ๆ อีกมากมาย อนุภาคที่มี
แ ลงกำเนิด จากปรากฏการณในอวกาศเคลื่อนที่ผานโลกของเราตลอดเวลา บางอนุภาคพุงเขาชนกับอนุภาคใน
ชั้นบรรยากาศ ทำใ เกิดอนุภาคอีก ลาก ลายชนิดเคลื่อนที่มายังพื้นโลก อนุภาคเ ลานี้ไมเป นอันตรายแตไม
ามารถมองเ ็นไดดวยตาเปลา เครื่องตรวจวัดอนุภาคแบบ อง มอก รือ เรียก ั้น ๆ วา อง มอก (cloud
chamber) เปน เครื่องมือที่ ามารถชวยใ เรามองเ ็นรอยทางการเคลื่อนที่ของอนุภาคเ ลานี้ได
ใน อง มอก อุณ ภูมิบริเวณดานบนกับดานลางจะตางกันมาก โดยบริเวณดานบนจะมีแอลกอฮอลที่
ซึมอยูในวั ดุดูดซับ ซึ่งไอของแอลกอฮอลที่ระเ ยออกมาจะเคลื่อนที่อยางชา ๆ ลง ูดานลางซึ่งมีอุณ ภูมิต่ำกวา
ไอของแอลกอฮอลใน ภาวะนี้พรอมที่จะควบแนนไปเปนละอองแอลกอฮอลที่อยูใน ถานะของเ ลว ดังรูป 1

รูป 1

เมื่ออนุภาคที่เกิดจากรัง ีคอ มิกเคลื่อนที่ผานเขามาใน อง มอก อนุภาคเ ลานี้จะไปชนกับโมเลกุล

ของอากาศภายใน อง มอก ทำใ อิเล็กตรอนของโมเลกุลของอากาศ ลุดออกมา เกิดเปนไอออนที่อนุภาคของ
แอลกอฮอลรอบ ๆ เขาไปจับ ทำใ เกิดการควบแนนของไอแอลกอฮอลเป นละอองตามรอยทางการเคลื่อนที่ของ
อนุภาคที่ ังเกตเ ็นเปนรอยทางของกลุมควันภายใน อง มอก ดังรูป 2

รูป 2
 9

ชื่อ-นาม กุล นายจักราวุธ เมืองมงคล อีเมล tarwku@gmail.com กลุมที่ 4

เอก ารบันทึกกิจกรรม
เอก ารบันทึกกิจกรรมเ นอแนะ อง มอก

ตอนที่ 1 ทำนายลัก ณะรอยทางการเคลื่อนที่ของอนุภาค

ผลการอภิปราย
ถาอนุภาคที่ผานเขาไปใน อง มอกมีเพียง อนุภาคแอลฟา อนุภาคบีตา และ รัง ีแกมมา ใ  าดลัก ณะ
ของรอยทางการเคลื่อนที่ของอนุภาคแตละชนิดที่คาด า จะ ังเกตไดจาก อง มอก พรอมใ คำอธิบาย าเ ตุที่ทำ
ใ อนุภาคแตละชนิดมีรอยทางการเคลื่อนที่ตามลัก ณะของรูปที่ าด

มายเ ตุ การทำนายลัก ณะรอยทางการเคลื่อนที่ของอนุภาค จำเปนตองเขาใจ ารอยทางใน อง มอกของ

กิจกรรมนี้เกิดขึ้นไดอยางไร ซึ่ง ามารถ ึก าจากเอก ารค ามรู ลักการตร จ ัดอนุภาคของ อง มอก

อนุภาคแอลฟา

อนุภาคบีตา

แกมมา

ถารอยทางเปนเ นตรง ั้น และ นาก ารอยทางอื่น ๆ อยางที่ ังเกตเ ็นไดชัด แ ดง าอนุภาคที่เคลื่อนที่
ผาน อง มอกนั้น เปนอนุภาคแอลฟา เนื่องจากอนุภาคแอลฟามีม ลมากก าอนุภาคอื่น ๆ มาก จึงทำใ 
ระยะทางการเคลื่อนที่ ั้นก าอนุภาคอื่น ๆ ถารอยทางเปนเ นตรงและยา พอ มค ร แ ดง า อนุภาคที่
เคลื่อนที่ผาน อง มอกเปนบีตาที่มีค ามเร็ ูงค ามเร็ ของอนุภาคทำใ อากา รอบ ๆ แน ทางที่เคลื่อนที่
ผานมีการแตกตั โดยอนุภาคไมมีการเปลี่ยนทิ ทางการเคลื่อนที่ ถารอยทางเปนเ นตรงและยา แ ดง าเปน
รัง ีแกมมาที่มีพลังงานและค ามเร็ ูงทำใ อากา รอบ ๆ แน ทางที่เคลื่อนที่ผานมีการแตกตั โดยอนุภาค
ไมมีการเปลี่ยนทิ ทางการเคลื่อนที่
 10

ตอนที่ 2 ราง อง มอกและ ังเกตรอยทางการเคลื่อนที่ของอนุภาคใน อง มอก

ผลการทำกิจกรรม
จากการ ังเกตรอยทางการเคลื่อนที่ของอนุภาคใน อง มอก ใ  าดลัก ณะของรอยทางการเคลื่อนที่
ที่ ังเกตได พรอมอธิบาย าเ ตุที่ทำใ อนุภาคแตละชนิดมีรอยทางการเคลื่อนที่ตามลัก ณะนั้น ๆ

ถารอยทางเปนเ นตรง ั้น และ นาก ารอยทางอื่น ๆ อยางที่ ังเกตเ ็นไดชัด แ ดง าอนุภาคที่เคลื่อนที่
ผาน อง มอกนั้น เปนอนุภาคแอลฟา เนื่องจากอนุภาคแอลฟามีม ลมากก าอนุภาคอื่น ๆ มาก จึงทำใ 
ระยะทางการเคลื่อนที่ ั้นก าอนุภาคอื่น ๆ ถารอยทางเปนเ นคดเคี้ย และไมตรง แ ดง า อนุภาคที่เคลื่อนที่
ผาน อง มอก เปนอิเล็กตรอน (e-) รือ โพซิตรอน (e+) ที่มีค ามเร็ ต่ำา เนื่องจากอิเล็กตอนและโพซิตรอน
เปนอนุภาคที่มีม ลนอยเมื่อเทียบกับอนุภาคอื่น ๆ เมื่อเคลื่อนที่ผานเขาไปใน อง มอกจะมีการชนกับอนุภาค
อื่น ๆ และเปลี่ยนทิ ทางการเคลื่อนที่ไดงาย ถารอยทางเปนเ นตรงและยา พอ มค ร แ ดง า อนุภาคที่
เคลื่อนที่ผาน อง มอกเปนอิเล็กตรอน รือโพซิตรอนที่มีค ามเร็ ูง รืออาจเปนมิ ออนค ามเร็ ูงเนื่องด ย
ค ามเร็ ของอนุภาคทำาใ อากา รอบ ๆ แน ทางที่เคลื่อนที่ผานมีการแตกตั โดยอนุภาคไมมีการเปลี่ยนทิ
ทางการเคลื่อนที่
 11

เอก ารกิจกรรม
เอก ารกิจกรรม ม กรรมฟ ิก อนุภาค

จุดประ งค
1. บื คนค ามรูเกี่ย กับฟ ิก อนุภาค
2. ยกตั อยางการคนค า ิจัยที่คนพบอนุภาคมูลฐาน
3. ระบุชนิดและ มบัติของอนุภาคมูลฐาน
4. อธิบายพฤติกรรมและอันตรกิริยาของอนุภาคมูลฐานโดยอา ัยแบบจำลองมาตรฐาน
5. ยกตั อยางประโยชนที่ไดจากการคนค า ิจัยดานฟ ิก อนุภาค
6. ออกแบบการจัดแ ดงและนำเ นอเกี่ย กับฟ ิก อนุภาค

วั ดุและอุปกรณ
1. เอก ารกิจกรรมม กรรมฟ ิก  ตอนที่ 1 และตอนที่ 2 อยางละ 1 ชุด
2. เอก ารบันทึกกิจกรรมม กรรมฟ ิก  ตอนที่ 1 และตอนที่ 2 อยางละ 1 ชุด
3. เอก ารค ามรู ประ ัติค ามเปนมาของการคนค า ิจัยทางฟ ิก อนุภาค 1 ชุด
4. เอก ารค ามรู ค ามเขาใจเกี่ย กับอนุภาคมูลฐานในปจจุบัน 1 ชุด
5. เอก ารค ามรู ประโยชนจากการคนค า ิจัยดานฟ ิก อนุภาค 1 ชุด

วิธีทำกิจกรรม

ตอนที่ 1 เรียนรูรวมกันเกี่ยวกับฟ ิก อนุภาค

1. พิจารณาเลือก ึก าเนื้อ าเกี่ย กับฟ ิก อนุภาค 1 จาก 3 ั ขอ ไดแก

1) ประ ัติการคนค า ิจัยที่คนพบอนุภาคมูลฐาน
2) ค ามเขาใจเกี่ย กับอนุภาคมูลฐานในปจจุบัน
3) ประโยชนจากการคนค า ิจัยดานฟ ิก อนุภาค

โดยแตละ ั ขอ มี ั ขอยอย ดังนี้

1) ประ ัติการคนค า ิจัยที่คนพบอนุภาคมูลฐาน
การคนพบโพซิตรอนและปฏิยานุภาค
การคนพบมีซอนและมิ ออน
การคนพบนิ ทริโน
การคนพบค ารก
 12

2) ค ามเขาใจเกี่ย กับอนุภาคมูลฐานในปจจุบัน
อนุภาคมูลฐานและแบบจำลองมาตรฐาน
อนุภาค ารและอนุภาคฮิก โบซอน
อนุภาค ื่อแรงและแรงพื้นฐานในธรรมชาติ
การอธิบายพฤติกรรมและอันตรกิริยาของอนุภาคมูลฐานโดยอา ัยแบบจำลองมาตรฐาน
3) ประโยชนจากการคนค า ิจัยดานฟ ิก อนุภาค
ดานการแพทย
ดานอุต า กรรม
ดานรัก าค ามปลอดภัย
ดานเทคโนโลยี าร นเท
2. ใชเ ลา 30 นาที ึก าเนื้อ าในเอก ารค ามรูต าม ั ขอที่ตนเองไดเลือกไ  และอาจ ึก าจาก
แ ลงเรียนรูอื่น ๆ เพิ่มเติม ทั้งนี้ ใ พิจารณาค ามนาเชื่อถือของแ ลงเรียนรูที่ ืบคน และถามี
การนำขอค าม รือ รูปมาใชใ อางอิงแ ลงเรียนรูที่ ืบคนประกอบ
3. ตอบคำถามในเอก ารบันทึกกิจกรรม เฉพาะ  นที่เกี่ย ของกับ ั ขอที่ ึก า
4. ใ ผูที่เลือก ึก า ั ขอเดีย กันร มกลุมกัน เพื่อร มกัน างแผนและจัดเตรียมเนื้อ าของ ั ขอที่ได
ึก ามานําเ นอใ กลุมอื่นฟง 20 นาที

5. แตละกลุมนําเ นอโดยใชเ ลากลุมละ 5 นาที ลังจากที่แตละคนฟงการนําเ นอในขอ 4 แล ใ ตอบ

คําถามในเอก ารบันทึกกิจกรรมใ ครบทุก ั ขอ
 13

ตอนที่ 2 ออกแบบการจัดแ ดงเพื่อใ ค ามรูเกี่ย กับฟ ิก อนุภาค

ึก า ถานการณและเงื่อนไขตอไปนี้

ในเ ลาอีก 3 เดือนขาง นา จะมีการจัดม กรรม ิทยา า ตรและเทคโนโลยี  นภูมิภาค

(Regional Science and Technology Fair) โดยค ามร มมื อ ของ น ยงานของรัฐ และเอกชน
เพื่อใ  ค ามรูกับนักเรียน นัก ึก า และประชาชนทั่ ไป เกี่ย กับค ามกา นาทาง ิทยา า ตร
และเทคโนโลยีที่ใชในชี ิตประจำ ันและเปนที่ นใจ พรอมทั้ง ราง ังคมแ งการเรียนรูและการคิด
แบบ ิทยา า ตร และทางโรงเรียนของนั กเรียนไดรับการขอค ามร มมือใ เขาร มจัดแ ดงครั้งนี้
ด ย ซึ่งทางโรงเรียนได พิจารณาใ  องเรีย นชั้น ม.6 จัดการแ ดง ื่อ รือ กิจกรรมใ ค ามรู
เกีย่ กับ ฟสิกสอนุภาค (particle physics) ซึ่งเปนเรื่องที่กำลังเปนที่ นใจของทุกคน เนื่องจากเมื่อ
ไมนานมานี้ ไดมีขา ใ ญทาง ื่อตาง ๆ เกี่ย กับการคนค า ิจัยครั้ง ำคัญดานฟ ิก อนุภาค
องเรียนของนักเรียนไดมีมติ า จะแบงการจัดแ ดงเปน 3 ั ขอ ไดแก
1) ประ ัติการคนค า ิจัยทางฟ ิก อนุภาค
2) ค ามเขาใจเกี่ย กับอนุภาคมูลฐานในปจจุบัน
3) ประโยชนที่ไดจากการคนค า ิจัยดานฟ ิก อนุภาค

ทั้งนี้การจัดแ ดงในแตละ ั ขอจะตองมีรูปแบบและองคประกอบตามที่ทางคณะกรรมการจัดงาน

กำ นด ดังนี้
เงื่อนไขในการจัดแ ดง
• ามารถจัดแ ดงได ลาก ลายรูปแบบ อาจเปนนิทรร การ ดนตรีประกอบทาทาง
เกม โช  บทบาท มมติ รือ การแ ดงอื่น ๆ ที่ ามารถ รางค าม นใจและใ ค ามรู
กับผูชม
• ค รเปนการจัดแ ดงที่ใ ผูชมมีปฏิ ัมพันธกับ ื่อ รือการจัดแ ดงนั้น ๆ
• มีของที่ระลึกที่เกี่ย ของกับเนื้อ าของการจัดแ ดง อยางนอย 1 ชิ้น ำ รับผูร มกิจกรรม
• ค รเปนกิจกรรมที่ไมกอใ เกิดอันตราย
• พยายามใช ั ดุที่มีอยู รือใช ั ดุรีไซเคิลอยาง ราง รรค ในการจัดแ ดง
 14

วิธีทำกิจกรรม
1. เลือก ั ขอที่จะจัดแ ดงในงานม กรรม ิทยา า ตรฯ โดยเลือก 1 จาก 3 ั ขอ
ตอไปนี้
1) ประ ัติการคนค า ิจัยที่คนพบอนุภาคมูลฐาน
2) ค ามเขาใจเกี่ย กับอนุภาคมูลฐานในปจจุบัน
3) ประโยชนจากการคนค า ิจัยดานฟ ิก อนุภาค
2. ใ แตละกลุมออกแบบการจัดแ ดงใ ค ามรูตาม ั ขอที่เลือก ำ รับงานม กรรม ิทยา า ตรฯ
ตามเงื่อนไขที่กำ นดขางตน จากนั้นใ  าดรางการออกแบบลงในเอก ารบันทึกกิจกรรมตอนที่ 2
พรอมเขียนอธิบายการจัดแ ดงและนำเ นอตั อยางการจัดแ ดง 1 ตั อยาง ร มทั้งออกแบบของ
ที่ระลึกภายในเ ลา 45 นาที
3. ติดผลงานที่ผนัง องเพื่อใ ผูอื่นไดชม จากนั้นใ แตละกลุมประเมินผลงานกลุมอื่นจําน น 2
ผลงานตามเกณฑที่กํา นดดังขางลาง ลงในกระดา โพ ตอิท และนําไปติดที่ผลงานที่ถูกประเมิน
ร มทั้งใ แตละคนนํา ติกเกอรไปติดผลงานที่คิด าดีที่ ุด พรอมทั้งระบุเ ตุผลประกอบ
 15

เกณฑการประเมินกิจกรรม ม กรรมฟ ิก อนุภาค ตอนที่ 2

ตอนที่ 2 ออกแบบการจัดแ ดงเพื่อใ ความรูเกี่ยวกับฟ ิก อนุภาค

รายการประเมิน ระดับ
คะแนน
3 (ดี) 2 (พอใช) 1 (ควรปรับปรุง)
1. ดานความรู  อธิบายแนวคิดและ  อธิบายแนวคิดและ  อธิบายแนวคิดและ
ลักการที่เกี่ยวของกับ ลั กการที ่ เกี ่ ย วข องกับ
ลักการที่เกี่ยวของกับ
เนื ้ อ าใน ั ว ข อ ที ่ จั ด เนื ้ อ าใน ั ว ข อ ที ่ จั ด
เนื ้ อ าใน ั ว ข อ ที ่ จั ด
แ ดงไดถูกตอง แ ดงได ถ ู ก ต อ ง แต ไม
แ ดง ได ไ ม ถู ก ตอง
ชั ด เจน เข า ใจง า ย ชั ด เจน รื อ เข า ใจยาก
ไ ม ช ั ด เ จ น รื อ
ครบถวน มบูรณ บาง วน เข าใจยาก เปน  ว น
ใ ญ รือทั้ง มด
 การออกแบบการจั ด  การออ ก แบ บ ก า ร จั ด  การออกแบบการจัด
2. การแกปญ า
แ ดง อดคล อ งกั บ แ ด ง อ ด ค ล  อ ง กั บ แ ดง อดคล อ งกั บ
เงื ่ อนไขที ่ กำ นดได เงื่อนไขที่กำ นด 3 รือ เงื ่ อ นไขเพี ย ง 1 รื อ
ครบถวน 4 เงื่อนไข 2 เงื ่ อ นไข รื อ ไม
อดคลองทั้ง มด
3. การ ื่อ าร  อธิบายและนำเ นอการ  อธิบายและนำเ นอการจัด  อธิบายและนำเ นอการ
จัดแ ดงไดอยางชัดเจน แ ดงไดอยางชัดเจน เขาใจ จัดแ ดงไดไมชัดเจน
เขาใจไดงายทั้ง มด ไดงายเปน วนใ ญ เขาใจไดยากเปน วน
ใ ญ
รือทั้ง มด
4. การ ราง รรค  จัดแ ดงดวยแนวคิดที่  จัดแ ดงไมใชแนวคิดที่  จัดแ ดงไมใชแนวคิดที่
แปลกใ มไมซ้ำใคร แปลกใ ม แปลกใ ม และมี
รือ มีรูปแบบการจัด รือ มีรูปแบบการจัด รูปแบบการจัดแ ดงที่
แ ดงที่มากกวา 2 แ ดงที่มากกวา 1 มีเพียง 1 รูปแบบ
รูปแบบขึ้นไป รูปแบบขึ้นไป
 16

เอก ารความรู

ประวัติการคนควาวิจัยทางฟ ิก อนุภาค

1. การคนพบโพซิตรอนและปฏิยานุภาค
ภาย ลังการคนพบโปรตอนและนิ ตรอน นักฟ ิก เขาใจ า อนุภาคทั้ง องเปน อนุภาคมูลฐาน
(elementary particle) ซึ่ง มายถึงอนุภาคที่ไมไดประกอบขึ้นจากอนุภาคชนิดอื่นและไมมีโครง ราง รือ
องคประกอบภายใน แตในเ ลาตอมา เมื่อเทคโนโลยีของเครื่องมือคนค า ิจ ัย ไดมีการพัฒ นามากขึ้ น
นักฟ ิก  ไดคนพบ ลักฐานที่บงชี้ า โปรตอนและนิ ตรอนมีองคประกอบภายใน อีกทั้ง ไดคนพบอนุภาค
ชนิดใ ม ๆ อีกเปนจำน นมาก ซึ่งในที่นี้ จะกลา ถึง การคนพบโพซิตรอน ซึ่งเปนปฏิยานุภาคของอิเล็กตรอน
ดังนี้
ในป พ. . 2471 พอล ดิแรก (Paul Dirac) นักฟ ิก ชา อังกฤ ไดพยายามนำกล า ตรค อนตัมมา
อธิบายพฤติกรรมของอิเล็กตรอนที่เคลื่อนที่ด ยค ามเร็ ใกลค ามเร็ แ ง และจากผลการ ึก าพบ า
ผลลัพธทางคณิต า ตร ทำใ เขาทำนาย านาจะมีอนุภาคอีกชนิด นึ่ง ที่มี มบัติเ มือนอิเล็ กตรอนแตประจุ
ตรงข า ม ซึ ่ ง ต อ มาในป พ. .2475 คาร ล แอนเดอร ั น (Carl Anderson) นั ก ฟ ิ ก  ช า รั ฐ อเมริ ก า
ได ิเคราะ ภาพที่ไดจากเครื่องตร จ ัดอนุภาคแบบ อง มอก (cloud chamber) ดังตั อยางในรูป 1 และได
ยืนยันการคนพบอนุภาคที่มี มบัติตามที่ดิแรกไดเ นอไ  ซึ่งตอมามีการเรียกชื่ออนุภาคนี้ า โพซิตรอน
(positron, e+ รือ 𝑒 ) ที่ มายถึงอิเล็กตรอนที่มีประจุบ ก (positive electron)

รูป 1 ภาพถายรอยทางการเคลื่อนที่ของโพซิตรอนในเครื่องตรวจวัดอนุภาคแบบ อง มอกที่แอนเดอร ันใชวิเคราะ 

 17

รูป 2 แผนภาพแ ดงการวิเคราะ รอยทางการเคลื่อนที่ของโพซิตรอนจากรูป 1

ความรูเพิ่มเติม

พ อ ล เ อ เ ด รี ย น ม อ ริ ช ดิ แ ร ก ( Paul Adrian Maurice Dirac)

นักฟ ิก ช า อังกฤ (ค. . 1902-1984 รือ พ. . 2445-2527) เปน นึ่ง ใน
นักฟ ิก ที่ไดร ม างรากฐานกล า ตรค อนตัมและทฤ ฎีเกี่ย กับปฏิยานุภาค
เขาได ร ั บ ราง ัล โนเบล าขาฟ ิก  ใ นป พ. . 2476 จากผลงานการพัฒนา
รูป พอล ดิแรก
กล า ตรค อนตัม

คาร ล เด ิ ด แอนเดอร ั น (Carl David Anderson) นั ก ฟ ิก ช า

รัฐอเมริกา (ค. . 1905-1991 รือ พ. . 2448-2534) ไดรับราง ัลโนเบล

าขาฟ ิก ในป พ. . 2479 จากผลงานการคนพบโพซิตรอน นอกจากนี้ แอนเดอร ัน

ยังเปนผูร มกับคณะนักฟ ิก ที่คนพบมิ ออน นึ่งในอนุภาคมูลฐาน
รูป คารล แอนเดอร ัน

นอกจากการคนพบโพซิตรอนจะเปนการยืนยันแน คิดที่ดิแรกไดเ นอไ  ยังไดนำไป ูแน คิดที่ า

อนุภาคทุกชนิดมีคูอนุภาคที่มี มบัติเ มือนกันแตมีประจุตรงขาม เรียก า ปฏิยานุภาค (antiparticle) ซึ่งตอมา
ไดมีการคนพบปฏิยานุภาคของโปรตอน เรียก า แอนติโปรตอน (antiproton, p ) และปฏิยานุภาคของ
นิ ตรอน เรียก า แอนตินิ ตรอน (antineutron, n )
 18

เมื่ออนุภาคและปฏิยานุภาคมาพบกัน
ม ลทั้ง มดจะเปลี่ ย นเปนพลั งงานในรู ป ของ
คลื่ น แม เ ล็ ก ไฟฟ า เรี ย กกระบ นการนี้  า
การประลัย (annihilation) เชน เมื่อโพซิตรอน
( e+ ) มาพบกับ อิเล็กตรอน ( e- ) จะเกิด การ
ประลั ยแล กลายเป นโฟตอนของรั ง ี แกมมา
ที่เคลื่อนที่ในทิ ทางตรงขามกัน ดังรูป 3

รูป 3 การเกิดการประลัยเมื่ออิเล็กตรอน เคลื่อนที่มาพบ

โพซิตรอน

ขอสังเกต

การใช ัญลัก ณระบุปฏิยานุภาคของอนุภาคที่มีประจุไฟฟา จะใชเครื่อง มายบ ก (+) รือ ลบ (-)

แ ดงประจุตรงขามกับอนุภาคนั้น ยกเ น ปฏิยานุภาคของโปรตอน ใช ัญลัก ณ p (อาน า พีบาร)  น

อนุภาคอื่น ๆ ที่ไมมีประจุ รือ มีประจุเปนเ  นของประจุอิเล็กตรอน การใช ัญลัก ณระบุปฏิยานุภาค

จะใชเครื่อง มาย ⬚ (บาร) างไ เ นือ ัญลัก ณของอนุภาคนั้น เชน n เปน ัญลัก ณปฏิยานุภาคของ
นิ ตรอน n ทั้งนี้ ปฏิยานุภาคของอนุภาคที่ไมมีประจุ มี มบัติทางค อนตัมอื่นที่ตรงขามกับ มบัติของอนุภาค
 19

2. การคนพบมีซอนและมิวออน

ในป พ. . 2478 ในช งที่นักฟ ิก พยายามอธิบายแรงที่ยึดเ นี่ย นิ คลีออนในนิ เคลีย ฮิเดกิ ยุกะ ะ
(Hideki Yukawa) นักฟ ิก ชา ญี่ปุนไดนำเ นอแน คิด า การที่นิ คลีออน ามารถอยูร มกันในนิ เคลีย
โดยไมแยกออกจากกันด ยแรงผลักทางไฟฟาเนื่องจากมีแรงนิ เคลียรที่เกิดจากการแลกเปลี่ยน อนุภาคสื่อแรง
(force-carrier particle รือ force carrier) ระ างนิ คลีออน จึงทำใ เกิดแรงยึดเ นี่ ย นิ คลีออนใ อยู
ร มกัน
อนุภาค ื่อแรงของแรงนิ เคลียรที่ยุกะ ะทำนายไ มีม ลประมาณ 200 เทาของอิเล็กตรอน เรียก า
มีซอน (meson) ตามคำในภา ากรีก เมโซ (meso) ที่แปล า ระดับปานกลาง เพราะอนุภาคนี้มีม ลอยู
ระ างม ลของโปรตอน และ ม ลของอิเล็กตรอน
ในป พ. . 2480 แอนเดอร ั น ที่ ไ ด ค น พบโพซิ ต รอนก อ น น า นี้ ได ร มกั บ คณะนั ก ฟ ิ ก 
ชา รัฐอเมริกาไดทำการ ึก ารัง ีคอ มิกซึ่งเปนอนุภาคพลังงาน ูงจากอ กา และไดคนพบ า มีอนุภาค
ชนิดใ มที่มีม ลใกลเคียงกับที่ยุกะ ะทำนายไ  แตภาย ลัง เมื่อตร จ อบโดยละเอียด พบ าอนุภาคที่คนพบ
นั้นมี มบัติอื่น ๆ ตางออกไปจากทฤ ฎีของยุกะ ะ จึงไดมีการพยายามคน าอนุภาคมีซอนตอไป จนกระทั่งใน
ป พ. . 2490 คณะนักฟ ิก ชา อังกฤ ไดยืนยันการคนพบมีซอน จากการใชแผนฟลมบันทึกรอยทางการ
เคลื่อนที่ของอนุภาคจากรัง ีคอ มิก อนุภาคดังกลา ตอมาไดรับการเรียกชื่อ า ไพมีซอน (pi meson) รือ
ไพออน (pion,π)

รูป 4 ฮิเดกิ ยุกะวะ

รูป 5 รังสีคอสมิก
 20

การคนพบไพออนทำใ ทฤ ฎีแรงนิ เคลียรของยุกะ ะไดรับการยอมรับอยางก างข าง และในเ ลา

ตอมา นักฟ ิก ไดคนพบไพออนอีก 2 ชนิดร มทั้ง มดเปน 3 ชนิด ไดแก ไพออนบ ก (π+) ไพออนลบ (π-)
และ ไพออน ูนย (π0)  นอนุภาคที่แอนเดอร ันและคณะไดคนพบในตอนแรก ไดรับการใ ชื่อ า มิวออน
(muon, µ-) ซึ่งจากการ ึก าเพิ่มเติม พบ า มิ ออน เปนอนุภาคมูลฐานเชนเดีย กับอิเล็กตรอน  นไพออน
เปนอนุภาคที่มีองคประกอบภายในและไมไดเปนอนุภาค ื่อแรงตามที่ยุกะ ะเ นอไ  ซึ่งจะไดกลา เพิ่มเติมใน
ั ขอถัดไป
ลั ง จากป พ. . 2490 การ ึก าอนุภาคจากรัง ีคอ มิกและเครื่องเรงอนุภาค ไดนำไป ูการคนพบ
มีซอนอีก ลายอนุภาค ร มทั้งการคนพบอนุภาคที่มีม ลมากก านิ ตรอนที่ไมเ คยมีการทำนายมากอนอีก
ลายอนุภาคเชนกัน ซึ่งนักฟ ิก ไดจัดอนุภาคเ ลานี้ใ อยูในกลุม อนุภาคประหลาด (strange particle)
เนื่องจากเปนอนุภาคที่มีการเกิดและการ ลายแตกตางไปจากอนุภาคอื่น ๆ ที่ไดคนพบมา
 21

3. การคนพบนิวทริโน

ในป พ. . 2473 โ ลฟกัง เพาลี (Wolfgang Pauli) นักฟ ิก ชา ออ เตรีย พยายามแกปญ าค าม
ไม มดุลของพลังงานกอนและ ลังการ ลายใ บีตาของธาตุกัมมันตรัง ี โดยไดเ นอ า พลังงาน  น นึ่งที่
ายไปนั้น นาจะมีอนุภาคชนิดใ มนำพลังงาน  นนี้ออกไป และอนุภาคนี้ตองมีขนาดเล็กมาก ไมมีประจุ
ซึ่งขอเ นอของเพาลีไดรับการ นับ นุนจากแฟรมี โดยแฟรมีเรียกอนุภาคชนิดใ มที่เพาลีเ นอ า นิวทริโน
(neutrino) ซึ่งเปนภา าอิตาเลียนที่แปล า ตั เล็กที่เปนกลางทางไฟฟา

โ ลฟกัง เพาลี (Wolfgang Pauli) นักฟ ิก ช า ออ เตรีย

(ค. . 1900-1958 รือ พ. . 2443-2501) นึ่งในนักฟ ิก ที่ างรากฐาน
ของกล า ตรค อนตัม ซึ่งทำใ เขาไดรับราง ัลโนเบล าขาฟ ิก ในป
พ. . 2488

การตร จ ัดนิ ทริโนเพื่อยืนยันแน คิดของเพาลีเ ปนเรื่องที่ทาทายนักฟ ิก มาก เนื่องจากนิ ทริโนมี

อันตรกิริยากับ ารอื่น ๆ นอยมาก การคนพบนิ ทริโนจึงตองใชเ ลานานก า 26 ป โดยในป พ. . 2499
คณะนักฟ ิก ชา รัฐอเมริกาไดยืนยันการคนพบนิ ทริโนจากการใชถังบรรจุน้ำผ มแคดเมียมคลอไรด
ขนาดใ ญซึ่งติดตั้งไ ใกล ๆ กับเครื่องปฏิกรณนิ เคลียรที่มีไอโซโทปกัมมันตรัง ี ลายใ นิ ทริโนจำน นมากพอ
ทำใ เกิด ัญญาณในถังน้ำที่ ามารถตร จ ัดได

เมื่อมีการ ึก าเพิ่มเติมในเ ลาตอมา พบ า นิ ทริโ นเปนอนุภาคมูลฐานและมีทั้ง มด 3 ชนิด

โดยนิ ทริโนที่ไดรับการคนพบครั้งแรกเปนปฏิยานุภาคของ อิเล็กตรอนนิวทริโน (electron neutrino, e )
เรียก า อิเล็กตรอนแอนตินิวทริโน (electron-antineutrino, e ) ที่มาจากการ ลายใ บีตา  นนิ ทริโนอีก
2 ชนิด ไดแก มิวออนนิวทริโน (muon neutrino,  μ ) และ ทาวนิวทริโน (tau neutrino,  τ ) ซึ่งนิ ทริโน
ทั้ง 2 มีคูปฏิยานุภาคเชนเดีย กับอิเล็กตรอนนิ ทริโน
 22

4. การคนพบควารก

ลังจากการคนพบอนุภาคจำน นมาก นักฟ ิก ไดพยายามจัดจำแนกอนุภาคเปน ม ด มู เพื่องาย

ตอการ ึก า ในทำนองเดีย กับการจัดจำแนกธาตุเปน ม ด มูตาง ๆ ในตารางธาตุของเมนเดเลเอฟ โดยในป
พ. . 2503 มั รเรย เกลล -มานน (Murray Gell-Mann) นักฟ ิก ชา รัฐอเมริกา ไดประ บค าม ำเร็จ
ในการจัดจำแนกอนุภาคตาง ๆ อยางเปนระบบ ภายใตรูปแบบที่เขาใ ชื่อ า แปด นทาง (Eightfold Way)
ซึ่งไดนำไป ูการคนพบอนุภาคชนิดใ ม ๆ ที่ทำนายไ ในระบบ คลายกับ การคนพบธาตุใ ม ๆ ที่ทำนายไ ใน
ตารางธาตุ อีกทั้งการจัดจำแนกอนุภาคของเกลล -มานน ยังไดนำไป ูการทำนาย  า ภายในของโปรตอนและ
นิ ตรอนจะตองมีอนุภาคมูลฐานชนิดใ มเปนองคประกอบ ซึ่ง เกลล -มานน ไดใ ชื่อ า ควารก (quark)
ตามคำที่ใชในบทก ีบท นึ่งที่เกลล-มานน ชื่นชอบ

ความรูเพิ่มเติม

มั รเรย เกลล-มานน (Murray Gell-Mann) นักฟ ิก ชา รัฐอเมริกา

(ค. . 1929-2019 รือ พ. . 2472-2562) ไดรับราง ัลโนเบล าขาฟ ิก 
ในป พ. . 2512 จากผลงานการจัด ม ด มูอนุภาค
รูป มัวเรย เกลล-มานน

ในป พ. .2512 คณะนักฟ ิก ชา รัฐอเมริกาไดทำการทดลองโดยใชเครื่องเรงอนุภาคแน ตรงที่

ยา ก า 3.2 กิโลเมตร ดังรูป 6 เรงอิเล็กตรอนใ มีพลังงาน ูงใ เขาไปชนกับโปรตอนและนิ ตรอน ซึ่งไดพบ า
อิเล็กตรอนบางอนุภาคมีการเบนออกไปจากแน เดิม คลายกับการเบนออกจากแน เดิมของอนุภาคแอลฟาใน
การทดลองของรัทเทอรฟอรด ซึ่งในกรณีการเรงอิเล็กตรอนไปชนโปรตอนและนิ ตรอน รูปแบบการเบนของ
อิเล็กตรอนทำใ นักฟ ิก  รุปได า โปรตอนและนิ ตรอนประกอบไปด ยอนุภาคที่เล็กก าจำน น 3 อนุภาค
อดคลองกับการทำนายของเกลล-มานน

รูป 6 ภาพถายจากดานบนแ ดงเครื่องเรงอนุภาคแนวตรง แตนฟอรดที่คนพบควารก

 23

ค ารกที่เกลล-มานน ทำนายไ มี 3 ชนิด ไดแก ควารกอัพ (up quark, u) ควารกดาวน (down quark, d)
และ ควารกสเตรนจ (strange quark, s) ซึ่งการ ึก าเพิ่มเติมในเ ลาตอมา ไดพบ ลักฐานใ ม ๆ ที่ไม ามารถ
อธิบายไดด ยค ารกเพียง 3 ชนิด จึงไดมีการนำเ นอ ค ารกเพิ่มเติมอีก 3 ชนิด ไดแก ควารก ชารม (charm quark,
c) ควารกบอททอม (bottom quark, b) และ ควารกทอป (top quark, t) ซึ่งในเ ลาตอมา ค ารก 3 ชนิด ลังไดรับ
การคนพบจากการทดลองที่ใชเครื่องเรงอนุภ าคที่มีพลังงาน ูงมากยิ่งขึ้นและเครื่องตร จ ัดอนุภาคที่มี มรรถนะ ูง
มากยิ่งขึ้น โดยบางแ ลงเรียนรู เรียก ค ารกบอททอม า ควารกบิวตี้ (beauty quark) และ เรียกค ารกทอป า
ควารกทรูธ (truth quark)
 24

เอกสารความรู

ความเขาใจเกี่ยวกับอนุภาคมูลฐานในปจจุบัน

1. อนุภาคมูลฐานและแบบจำลองมาตรฐาน

ภาย ลังการคนพบโปรตอนและนิ ตรอน นักฟ ิก เขาใจ า อนุภาคทั้ง องเปน อนุภาคมูลฐาน

(elementary particle) ซึ่ง มายถึงอนุภาคที่ไมไดประกอบขึ้นจากอนุภาคชนิดอื่นและไมมีโครง ราง รือ
องคประกอบภายใน แตในเ ลาตอมา เมื่อเทคโนโลยีของเครื่องมือคนค า ิจัยไดมีการพัฒนามากขึ้น นักฟ ิก 
ไดคนพบ ลักฐานที่บงชี้ า โปรตอนและนิ ตรอนมีองคประกอบภายใน อีกทั้งไดคนพบอนุภาคชนิดใ ม ๆ
อีกก ารอยชนิด
จากอนุภาค ลายรอยชนิดที่ไดรับการคนพบ นักฟ ิก ไดพยายามทำค ามเขาใจธรรมชาติของอนุภาค
เ ลานี้นาน ลายท รร จนในที่ ุด พ กเขาไดพบ า อนุภาคจำน นมากที่คนพบ ประกอบด ยอนุภ าค
มูลฐานไมเกิน 20 ชนิด และพ กเขาได รุปแน คิดและทฤ ฎีตาง ๆ ที่ใชอธิบายพฤติกรรมและอันตรกิริยา
ระ างอนุภาคมูลฐานเ ลานี้ภายใตกรอบของแบบจำลองที่เรียก า แบบจำลองมาตรฐาน (the Standard
Model)
ในแบบจำลองมาตรฐานอนุ ภ าคมูล ฐานไดรับการแบงออกเปน 3 กลุม ไดแก อนุภ าคสสาร
(matter particle) อนุภาคสือ่ แรง (force-carrier particle รือ force carrier) และ อนุภาคฮิกสโบ ซอน
(Higgs boson) ดังรูป 1

รูป 1 การจัดกลุมอนุภาคมูลฐานตามแบบจำลองมาตรฐาน
 25

2. อนุภาคสสารและอนุภาคฮิกสโบซอน

กลุมของอนุภาค าร และ อนุภาคฮิก โบซอน เปนกลุ มของอนุภ าคในแบบจำลองมาตรฐาน

ซึ่งประกอบดวยอนุภาคตาง ๆ ดังรูป 2 ก. และ รูป 2 ข.

ก.

ข.

รูป 2 แผนภาพแสดงอนุภาคสสารและอนุภาคฮิกสโบซอนตามแบบจ าลองมาตรฐานของฟสิกสอนุภาค

การระบุมวลของอนุภาคมูลฐาน นิยมใช นวยของพลังงาน ารดวยความเร็วของแ งยกกำลัง อง เชน

MeV/c2 รือ GeV/c2 ซึ่งมาจากความ ัมพันธระ วางมวลกับพลังงาน ตาม มการ E = mc2

อนุภาคสสาร เปนองคประกอบของ ารที่มีอยูในเอกภพ ประกอบดวยอนุภาคมูลฐาน 2 กลุมยอย

ไดแก ควารก (quarks) และเลปตอน (leptons) ซึ่งแตละกลุมมีอนุภาคดังตอไปนี้
 26

 ควารก มี 6 ชนิด ไดแก

2
1) ควารกอัพ (up quark, u) มีประจุ  e มวล 2.2 MeV/c2
3

2) ควารกดาวน (down quark, d) มีประจุ  1 e มวล 4.7 MeV/c2

3

3) ควารกชารม (charm quark, c) มีประจุ  2 e มวล 1.28 GeV/c2

3

4) ควารก เตรนจ (strange quark, s) มีประจุ  1 e มวล 96 MeV/c2

3

5) ควารกทอป (top quark, t) มีประจุ  2 e มวล 173.1 GeV/c2

3

6) ควารกบอททอม (bottom quark, b) มีประจุ 1 e มวล 4.18 GeV/c2


3

บางแ ลงเรียนรู เรียก ควารกบอททอม วา ควารกบิวตี้ (beauty quark) และ เรียกควารกทอป
วา ควารกทรูธ (truth quark)
 27

 เลปตอน ซึ่งคำวา เลปตอน มาจากคำในภา ากรีกที่แปลวา เบา ซึ่ง มายถึง อนุภาคที่มีมวลนอย ซึ่งใน
แบบจำลองมาตรฐาน มีเลปตอน 6 ชนิด ไดแก
1) อิเล็กตรอน (electron, e-) ประจุ -e มวล 0.51 MeV/c2
2) มิวออน (muon, µ-) ประจุ -e มวล 105.66 MeV/c2
3) ทาว (tau, -) ประจุ -e มวล 1.78 GeV/c2
4) อิเล็กตรอนนิวทริโน (electron neutrino, e ) เปนกลางทางไฟฟา
5) มิวออนนิวทริโน (muon neutrino, e ) เปนกลางทางไฟฟา
6) ทาวนิวทริโน (tau neutrino,  τ ) เปนกลางทางไฟฟา

อนุภาคฮิกสโบซอน เปนอนุภาคที่เกี่ยวของกับอันตรกิริยาที่ทำใ อนุภาคมูลฐานตาง ๆ มีมวล อนุภาค

ฮิก โบซอนมีมวลประมาณ 124.97 GeV/c2 เปนกลางทางไฟฟาและเปนอนุภาค ุดทายที่ไดรับการคนพบใน
แบบจำลองมาตรฐานจากการใชเครื่องเรงอนุภาคเรงใ โปรตอนมาชนกันที่พลังงาน ูง แลวควบคุมใ มาชนกัน
ซึ่งทำใ มีอนุภาคจำนวนมากพุ งออกมาผานเครื่องตรวจวัดอนุภาค และนำผลการตรวจวัดไปวิเคราะ  เพื่อ
ยืนยันการคนพบอนุภาคฮิก โบซอน ตัวอยางเ ตุการณที่มีการตรวจพบอนุภาคฮิก โบซอน ดังรูป 3

รูป 3 แผนภาพแสดงอนุภาคสสารและอนุภาคฮิกสโบซอนตามแบบจำลองมาตรฐานของฟสิกสอนุภาค
 28

3. อนุภาค ื่อแรงและแรงพื้นฐานในธรรมชาติ

อนุ ภ าค ื่ อ แรง (force-carrier particle รือ force carrier) เปนกลุ ม อนุภ าคกลุ ม นึ่ง ใน
แบบจำลองมาตรฐาน ซึ่งประกอบไปดวยอนภาค ดังแ ดงในรูป 4

รูป 4 แผนภาพแ ดงอนุภาค ื่อแรงตามแบบจำ ลองมาตรฐานของฟ ิก อนุภาค

 อนุภาค ื่อแรง เปนอนุภาคที่เปน ื่อของแรงพื้นฐานในธรรมชาติ ประกอบดวยอนุภาคตอไปนี้

o กลูออน (gluon, g) เปนอนุภาค ื่อแรงของแรงเขม (strong force) โดยกลูออนเปนกลางทางไฟฟา
ทั้งนี้ แรงเขมเปนแรงที่ยึดเ นี่ยวควารกใ อยูรวมกันในโปรตอนและนิวตรอนและเปนแรงพิ ัยใกล
ประมาณ 10-15 เมตร แรงเขมจัดวามีคาความแรงมากที่ ุดในแรงพื้นฐานทั้ง มดและเปนแรงที่รับรู
ไดเฉพาะควารกเทานั้น
o ดับเบิลยูโ บซอน (W-boson, W) และ ซีโ บซอน (Z-boson, Z0) เปน อนุภ าค ื่อแรงของแรงออน
(weak force) โดยดั บ เบิ ล ยู โ บซอน มี ท ั ้ ง ชนิ ด ที ่ ม ี ป ระจุ ไ ฟฟ า บวก (+e) และประจุ ไ ฟฟ า ลบ (-e)
วนซีโบซอนเปนกลางทางไฟฟา โดยดับเบิลยูโบซอนมีมวลประมาณ 80.39 GeV/c2 วนซีโบซอน
มีมวลประมาณ 91.19 GeV/c2 ทั้งนี้ แรงออนเปนแรงที่เกี่ยวของกับการ ลายใ รัง ีบีตาของธาตุ
และไอโซโทปกัมมันตรัง ี และเปนแรงพิ ัยใกลในระดับประมาณ 10-18 เมตร แรงออนมีคาความ
แรงประมาณ 105 เทาของแรงเขม แรงออนรับรูไดทั้งเลปตอนและควารก

o โฟตอน (photon, ) เป นอนุภ าค ื่ อแรงของแรงแมเ ล็กไฟฟา (electromagnetic force)

โดยโฟตอนเปนกลางทางไฟฟา ทั้งนี้ แรงแมเ ล็กไฟฟาแตกตางจากแรงเขมและแรงออนคือ มีทั้งที่
เปนแรงดึงดูดและที่เปนแรงผลัก แรงแมเ ล็กไฟฟาเปนแรงพิ ัยไกล นั่นคือ ระดับของระยะที่แรง
งผลเปนระยะที่ไกลมาก มีคาความแรงประมาณ 1/100 เทาของแรงเขม แรงแมเ ล็กไฟฟาเปน
แรงที่รับรูไดเฉพาะอนุภาคที่มีประจุไฟฟา
 29

ขอสังเกต

แรงโนมถวง (gravitational force) เปน นึ่งในแรงพื้นฐานในธรรมชาติ ซึ่งอนุภาค ารทุกชนิดรับรูได

แตแบบจำลองมาตรฐานไมไดรวมแรงโนมถวงไว เนื่องจากแรงโนมถวงมีคาความแรงนอยที่ ุด ประมาณ 10-39
เทาของแรงเขม และมีผลกับอนุภาคขนาดเล็กนอยมากเมื่ อเทียบกับแรงอื่น ๆ แตระดับของระยะที่แรงโนมถวง
งผลถึงเปนระยะที่ไกลมาก เชนเดียวกับแรงแมเ ล็กไฟฟา

ทั้งนี้ นักฟ ิก เชื่อวา แรงโนมถวงมีอนุภาค ื่อแรงเชนกัน เรียกวา แกรวิตอน (graviton, g) ซึ่งยังไมได

รับการคนพบ
 30

4. การอธิบายพฤติกรรมและอันตรกิริยาของอนุภาคมูลฐานโดยอาศัยแบบจำลองมาตรฐาน

นอกจากการจัดจำแนกอนุภาคเปน 3 กลุมแล แบบจำลองมาตรฐานยังประกอบไปด ยทฤ ฎี ลาย

ทฤ ฎีที่ไดพัฒนามาจากกล า ตรค อนตัม ทฤ ฎี ัมพัทธภาพ และ อีก ลายแน คิดทางฟ ิก  ซึ่ง ามารถ
ใชอธิบายพฤติกรรมและอันตรกิริยาตาง ๆ ได โดยอา ัยแน คิดเกี่ย กับอนุภาคมูลฐาน เชน การที่ค ารกอยู
ร มกันไดในโปรตอนและนิ ตรอนเนื่องจากมีการแลกเปลี่ยนกลูออนซึ่งเปนอนุภาค ื่อแรงของแรงเขมยึด
เ นี่ย ไ  โดยค ารกในโปรตอนประกอบด ย ค ารกอัพ 2 อนุภาค และค ารกดา น 1 อนุภาค จึงทำใ 
โปรตอนมีประจุไฟฟา +e ดังรูป 5 ก.  นนิ ตรอนประกอบด ยค ารกอัพ 1 อนุภาค และค ารกดา น 2
อนุภาค จึงทำใ นิ ตรอนเปนกลางทางไฟฟา ดังรป 5 ข.

ก. ควารกและกลูออนในโปรตอน ข. ควารกและกลูออนในนิวตรอน
รูป 5 แผนภาพแ ดงองคประกอบภายในโปรตอนและนิวตรอน
ทั้งนี้ ตามแบบจำลองมาตรฐาน การที่โปรตอนและนิ ตรอนอยูร มกันไดในนิ เคลีย เนื่องมาจาก
ผลขางเคียงของแรงเขมที่ยึดเ นี่ย ค ารกภายในโปรตอนและนิ ตรอน ผลขางเคียงนี้คือแรงนิ เคลี ยรที่ได
ึก ามาในเรื่องฟ ิก นิ เคลียร

ใน  นของมี ซ อนแบบจำลองมาตรฐาน ได อ ธิ บ าย  า มี ซ อนเป น อนุ ภ าค ารชนิ ด นึ่ ง ที่

ประกอบด ยค ารก และ แอนติควารก (antiquark) ยึดเ นี่ย กันไ ด ยแรงเขม เชน ไพออนบ ก    )
เปน มีซอนที่ประกอบด ยค ารกอัพและแอนติควารกดาวน (down antiquark, d )  นอนุภาคไพออนลบ

( ) ประกอบด ย ค ารกดา นและแอนติควารกอัพ (up antiquark, u ) ดังรูป 6

ก. ควารกในไพออนบวก ข.ควารกในไพออนลบ
รูป 6 แผนภาพแ ดงควารกที่เปนองคประกอบของไพออนซึ่งเปนมีซอนชนิด นึ่ง
 31

อีกตั อยางของการอธิบายพฤติกรรมอนุภาคโดยอา ัยแน คิดเกี่ย กับอนุภาคมูลฐานในแบบจำลอง

มาตรฐาน คือ ปรากฏการณการ ลายใ บีตาของไอโซโทปกัมมันตรัง ี ที่นิ ตรอนมีการ ลายและเปลี่ยนไป
เปนโปรตอน ดัง มการ
𝑛 𝑝  𝑒  𝜐 

ซึ่งในแบบจำลองมาตรฐาน ไดใ คำอธิบาย า การ ลายใ บีตาเกิดขึ้นจากการที่ค ารกดา นในนิ ตรอนได

เปลี่ยนไปเปน ค ารกอัพ พรอมกับมีการปลอยดับเบิลยูโบซอนลบ ( W- ) ซึ่งเปนอนุภาค ื่อแรงของแรงออน
ออกมา จากนั้นดับเบิลยูโบซอนลบได ลายเปนอิเล็กตรอนและแอนตินิ ทริโนอิเล็กตรอน ดังรูป 7

รูป 7 แผนภาพแ ดงการเปลี่ยนชนิดของควารกในการ ลายใ บีตา

แบบจำลองมาตรฐานนับ เปน ค าม ำเร็จที่ยิ่งใ ญของนักฟ ิก ใน ต รร ที่ 20 ล งมาถึงตน

ต รร ที่ 21 อยางไรก็ตาม แบบจำลองมาตรฐานยังไม ามารถอธิบายครอบคลุมถึงขอ ง ัยในธรรมชาติได
ทั้ง มด เชน เ ตุใดในปจจุบันจึงมีจำน น ารและปฏิ ารไมเทากัน รือ ารมืด (dark matter) ที่ทำใ 
กาแล็กซีมีการเคลื่อนที่อยางเปนอยูมีองคประกอบคืออะไร ขอ ง ัยเ ลานี้เปน ิ่งที่ทาทายค ามรูค ามเขาใจ
ของมนุ ยที่มีตอธรรมชาติ ซึ่งในปจจุบันนักฟ ิก ทั่ โลกกำลังทำการ ึก าคนค าเพื่อตอบขอ ง ัยดังกลา
 32

เอก ารความรู

ประโยชนจากการคนควาวิจัยดานฟ ิก อนุภาค

การคนค า ิจัยดานฟ ิก อนุภาคเปนการ ึก าเพื่อตอบคำถามที่เปนพื้นฐานทางฟ ิก  เชน าร

ประกอบขึ้นจากอะไร อันตรกิริยาระ างอนุภาคมูลฐานเปนอยางไร ซึ่งการพยายาม าคำตอบนอกจาก
จะนำมาซึ่งองคค ามรูใ ม ๆ แล ยังทำใ เกิดน ัตกรรมทางเทคโนโลยีที่ ามารถนำมาพัฒนาคุณภาพชี ิต
และประยุกตใชในดานตาง ๆ มากมาย ซึ่งในที่นี้จะนำเ นอตั อยางของประโยชนที่ไดจากการคนค า ิจัยดาน
ฟ ิ ก  อ นุ ภ าค 4 ด า น ได แ ก ด า นการแพทย ด า นอุ ต า กรรม ด า นการรั ก าค ามปลอดภั ย และ
ดานเทคโนโลยี าร นเท
ดานการแพทย
จากค ามเขาใจธรรมชาติและอันตรกิริยาระ างอนุภาคและปฏิยานุภาค ทำใ แพทย ามารถนำ
ปฏิยานุภาค เชน โพซิตรอน มาประยุกตใชในการตร จ ินิจฉัยโรคมะเร็งไดอยางมีประ ิทธิภาพมากยิ่งขึ้น
ตั อยางเชน การใชเครื่องถายภาพรัง ีระนาบด ยการปลอยโพซิตรอน รือ เครื่องเพท (Positron Emission
Tomography scanner รือ PET scanner) ดังรูป 1 ก. ในการตร จ ินิจฉัยโรคมะเร็ง

ก. เครื่องเพท ข. การตรวจวัดโฟตอนดวย ัววัดแตละคูของ

เครื่องเพททำใ  ามารถระบุตำแ นงของ
เซลลมะเร็งได

รูป 1 การตรวจวินิจฉัยโรคมะเร็งดวยเครื่องถายภาพรัง ีระนาบดวยการปลอยโพซิตรอน รือเครื่องเพท

 33

ในการตร จ ินิจฉัยโรคมะเร็งด ยเครื่องเพท แพทยจะฉีดกลูโค ชนิดพิเ ที่มีไอโซโทปกัมมันตรัง ี

ลายใ โพซิตรอนปริมาณนอยและมีครึ่งชี ิต ั้นเขาไปในรางกายผูป ย และเมื่อกลูโค ไดรับการดูดซึมเขา ู
เนื้อเยื่อทั่ รางกาย โพซิตรอนจะเกิดการประลัยกับอิเล็กตรอนที่มีอยูทั่ ไปในเซลล ทำใ มีโฟตอนเคลื่อนที่ ใน
ทิ ตรงขามกัน ซึ่ง ามารถตร จ ัดได ทั้งนี้ เนื่องจากเซลลมะเร็งเปนเซลลที่มีการแบงตั อยางร ดเร็ จึงมีการ
ดูดกลืนกลูโค มากก าเซลลทั่ ไป อันตรกิริยาที่เกิดขึ้นระ างโพซิตรอนกับอิเล็กตรอนที่บริเ ณเซลลมะเร็งจึง
มีมากก าปกติ ทำใ มีการปลอยโฟตอนออกมามากก าบริเ ณอื่น และเมื่อ ิเคราะ ตำแ นงของ ั ัดแตละคูที่
ไดรับโฟตอนและอยูตรงขามกัน จะช ยใ ทราบตำแ นงของเซลลมะเร็งไดจากจุดตัดระ างแน ของ ั ัด
แตละคู ดังรูป 1 ข.
นอกจากการนำปฏิยานุภาคมาช ยในการตร จ ินิจฉัยโรคมะเร็งแล เทคโนโลยีของเครื่องเรงอนุภาค
ที่ใชคนค า ิจัยทางฟ ิก อนุภ าค ยังไดร ับการนำไปประยุกตใชรัก าโรคมะเร็งด ยการฉายรัง ีใ  มี
ประ ิทธิภาพมากขึ้น ตั อยางเชน การใชโปรตอนพลังงาน ูงในการรัก าโรคมะเร็ ง เรียก า การบำบัดด ย
โปรตอน (proton therapy) ซึ่งตองใชเครื่องเรงอนุภาค ำ รับเรงใ โปรตอนมีพลังงาน ูง กอนจะฉายไปที่
เซลลมะเร็ง ดังรูป 2

รูป 2 การบำบัดดวยโปรตอนโดยการใชโปรตอนพลังงานสูงจากเครื่องเรงอนุภาคในการรักษาโรคมะเร็ง

ขอดีของการรัก าโรคมะเร็งด ยโปรตอน พิจารณาไดจากกราฟในรูป 3 และแผนภาพในรูป 4 ก.

และ ข.ดังนี้
 34

จากรูป 3 จะเ ็น าในการทำลายเซลลมะเร็งที่อยูลึก

เขาไปในรางกาย 15 - 25 เซนติเมตร (พื้นที่ที่มีการแรเงา ีแดงเขม)
ากใชการรัก าด ยรัง ีเอกซ (เ นกราฟ ีแดง) จะตองฉาย
รัง ีเอกซที่มีพลังงานมาก ทำใ เนื้อเยื่อดีบริเ ณตำแ นงกอนถึง
และ ลังเซลลมะเร็งไดรับปริมาณรัง ีจำน นมากด ยเช นกัน
โดยเฉพาะเนื้อเยื่อดีบริเ ณกอนถึงเซลลมะเร็ง แต ากใชรัง ี
โปรตอน (เ นกราฟ ีน้ำเงิน ) พลังงาน  นใ ญของโปรตอนจะ
ได ร ั บ การถ า ยโอนใ  ก ั บเซลล ม ะเร็ ง โดยเนื ้ อเยื ่ อดี ด  าน ลั ง
เซลลมะเร็งไมไดรับปริมาณรัง ีเลย  นบริเ ณกอนถึงเซลลมะเร็ง
แมเนื้อเยื่อดีจะไดรับปริมาณรัง ีบาง แตถือ าคอนขางน อย รูป 3 กราฟแ ดงปริมาณรัง ีที่ระดับความลึก
เมื่อเทียบกับการใชรัง ีเอกซ ตาง ๆ ที่ไดรับจากรัง ีเอกซ และรัง ีโปรตอน

ำ รับรูป 4 ก. แ ดงใ เ ็น า การใชรัง ีเอกซในการ

รัก ามะเร็งที่อยูขางใน มอง จะตองฉายรัง ีเอกซจากมุมตาง ๆ
ลายทิ ทาง เพื่อเปน การลดผลกระทบกับเนื้อเยื่อดีโ ดยที่
เซลลมะเร็งไดรับพลังงานที่มากพอ แต ากใชร ัง ีโ ปรตอน
เนื้อเยื่อดีรอบเซลลมะเร็งจะไดรับผลกระทบนอยมากดังรูป 4 ข. ก. การฉายรัง ีเอกซเพื่อรัก ามะเร็งใน มอง
ดังนั้น การรัก ามะเร็งด ยรั ง ีโปรตอนจึง งผลกระทบตอ
เนื้อเยื่อขางเคียงนอยก าการรัก าด ยรัง ีเอกซ
ค ามกา นาทางเทคโนโลยีเครื่องเรงอนุภาค ทำใ 
ามารถผลิตลำอนุภาคโปรตอนพลังงาน ูงไดโดยมี ขนาด
เครื่องเล็กลง ทำใ ตนทุนในการผลิตลดลง ซึ่งคาด า ในอีก
ไม น าน การรั ก าโรคมะเร็ ง โดยใช โปรตอนจะเป น
อีกทางเลือก นึ่งที่ใชกันอยางแพร ลายมากขึ้น
ข. การฉายรัง ีโปรตอนเพื่อรัก ามะเร็งใน มอง
รูป 4 เปรียบเทียบระ วางการฉายรัง ีเอกซกับ
รัง ีโปรตอน
 35

ดานอุต า กรรม
ในดานอุต า กรรม ไดมีการนำเทคโนโลยีที่เกี่ย ของกับเครื่องเรงอนุภาคไปใชประโยชน ลาก ลาย
ดังตั อยางตอไปนี้
 การผลิตชิป (chip) ในคอมพิ เตอรและอุปกรณอิเล็กทรอนิก ตาง ๆ มีการใชเครื่องเรงอนุภาค
เรงใ ไอออนมีพลังงานเ มาะ ม ำ รับการฝงลงไปในเนื้อของ ารกึ่งตั นำ ทำใ ไดชิปที่มี
ประ ิทธิภาพและราคาต่ำลง
 การเชื่อมโล ะด ยลำอิเล็กตรอนจากเครื่องเรงอนุภาค ำ รับงานที่ตองการค ามประณีต
เปนพิเ
 การใชลำแ งค ามเขม ูงที่เรียก า แ งซินโครตรอน (synchrotron light) ซึ่งไดจากการเรง
อิเล็กตรอนในเครื่องเรงอนุภาค นำไปใช ึก าโครง รางของแผนเ ล็ก รือพอลิเมอรเพื่อการ
ปรับปรุงคุณภาพ ำ รับใชในทางอุต า กรรม

รู รือไม

ในประเท ไทย มี ถาบันที่ ิจัยโดยใชแ ง

ซิ น โครตรอน ชื ่ อ ถาบั น ิ จ ั ย แ งซิ น โครตรอน
(Synchrotron Light Research Institute) ตั ้ ง อยู ที่
ม า ิ ท ยาลั ย เทคโนโลยี ุ ร นารี จ.นครราช ี ม า เป น
ถาบัน ิจัยที่ใชเครื่องเรงอนุภาคเรงใ อิเล็ กตรอนมี
ค ามเร็ ูงใกลค ามเร็ แ งและค บคุมใ เลี้ย โคงด ย
ก. เครื่องเรงอนุภาคแนววงกลม
นามแมเ ล็ก ทำใ อิเล็กตรอนปลอยพลังงานออกมาใน
รูปของคลื่นแมเ ล็กไฟฟาที่เรียก า แ งซินโครตรอน
(synchrotron light) ซึ่งมี มบัติพิเ ลายอยาง เชน
มีค ามเขม ูง มีค าม างมากก าแ งปกติประมาณ
นึ่งลานเทา และครอบคลุมช งค ามยา คลื่นตั ้ง แต
รัง ีอินฟราเรด ถึง รัง ีเอกซ
นั ก ิ ทยา า ตร ามารถใช แ งซิ น โครตรอน
ในการ ึก าโครง รางของ ั ดุ รือ ารอินทรียตาง ๆ
ในระดั บ โมเลกุ ล รื ออะตอมในแน ทางที ่ ไม ามารถ ข. วนประกอบ ลักทั้ง มดของ
ทำไดด ย ิธีอื่น เพื่อการ ิจัยที่ช ยพัฒนาคุณภาพชี ิตใน เครื่องกำเนิดแ งซินโครตรอน
ลาก ลายด า น เช น ด า นการแพทย ิ ่ ง แ ดล อ ม รูป เครื่องกำเนิดแ งซินโครตรอนที่
การเก ตร อา าร ถาบันวิจัยแ งซินโครตรอน จ.นครราช ีมา
 36

ดานการรัก าค ามปลอดภัย
ใน นามบิน ทาเรือ รือ ชายแดน มีการติดตั้งระบบ รางภาพจากรัง ีเอกซเพื่อตร จ า ัตถุอันตราย
รือ ิ่งของตอง ามในกระเปา รือ ตู ินคา เชน เครื่อง แกนกระเปาที่ นามบิน ดังรูป 5 ก. ซึ่งรัง ีเอกซนี้
รางมาจากการเรงใ อิเล็กตรอนมีพลังงานพอเ มาะและเขาชนกับเปาโล ะ เมื่อรัง ีเอกซผาน ั ดุแตละชนิด
จะถูกดูดกลืนไ ในปริมาณที่แตกตางกัน และเมื่อใชเครื่องตร จ ัดรัง ีที่ฉายผาน ั ดุตาง ๆ จะทำใ  ามารถ
จำแนกชนิดของ ั ดุได โดยอาจมีการแ ดงภาพที่ตร จ ัดไดด ย ีที่แตกตางกันตามชนิดของ ั ดุ เชน ี ม
ำ รับ ารอินทรียอยางใยผา รือกระดา รือ ีฟา ำ รับโล ะ รือแก ดังรูป 5 ข.

ก. เครื่อง แกนกระเปาด ยรัง ีเอกซที่ นามบิน ข. ภาพแ ดง ิ่งของที่ทำจาก ั ดุชนิดตาง ๆ

ในกระเปา เมื่อผานการ แกนด ยรัง ีเอกซ
รูป 5 การใชรัง ีเอกซที่ รางจากการเรงอิเล็กตรอนในการตร จ ัตถุอันตราย รือ ิ่งของตอง าม

ดานเทคโนโลยี าร นเท
เนื่องจากการคนค า ิจัยดานฟ ิก อนุภาคจำเปนตองใชเทคโนโลยี าร นเท ำ รับการ งรับขอมูล
ที่ไดจากการทดลองและติดตอ ื่อ ารระ างนัก ิทยา า ตรจากทั่ โลก อีกทั้ง ตองอา ัยระบบคอมพิ เตอร
ำ รับค บคุมการทำงานของเครื่องมือตาง ๆ และการ ิเคราะ ขอมูลปริมาณม า าล งผลใ มีการพัฒนา
เทคโนโลยี าร นเท เพื่อการคนค า ิจัยซึ่งไดนำไป ูการประยุกตใชประโยชนในชี ิตประจำ ันในแบบที่ไมมี
ใครคาดคิดมากอน ดังตั อยางตอไปนี้
 เ ิลดไ ดเ ็บ (World Wide Web รือ WWW) เปนระบบ าร นเท ที่มีตนกำเนิดจากแน คิด
ของ ิ กรท ถาบัน ิจัยทางฟ ิก อนุภาคแ ง นึ่งตองการพัฒนา ิธีการที่ช ยใ การติดตอ ื่อ ารระ าง
นักฟ ิก ที่อยู ถานที่ตาง ๆ ทั่ โลก ะด กและร ดเร็ มากยิ่งขึ้น จึงไดเ นอระบบการ งรับขอมูลและ
การ ื่อ ารแบบใ มผานเครือขายอินเทอร เน็ตในรูปแบบการเชื่อมโยงกันทางเ ็บไซต เรียก าเ ิลดไ ดเ ็บ
และตอมาแน คิดดังกลา ไดรับการพัฒนาจนกระทั่ง ามารถนำไปประยุกตใชอำน ยค าม ะด กในการ
ติดตอ ื่อ ารและการคน าขอมูลด ยโทร ัพทเคลื่อนที่และอุปกรณตาง ๆ ของคนทั่ โลกทุก ันนี้
 37

 จอ ัมผั แบบใชตั เก็บประจุ (capacitive touch screen) เปนเทคโนโลยีค บคุมที่มี ตนกำเนิด

จากแน คิดของ ิ กรที่ ถาบัน ิจัยทางฟ ิก อนุภาคแ ง นึ่งตองการแกปญ า ลัก ณะของแผงค บคุมการ
ทำงานเครื่องเรงอนุภาคที่ประกอบด ยปุมขนาดใ ญจำน นมาก ที่ทำใ ไม ะด กตอการใชงาน จึงไดเ นอใ 
พัฒนาเทคโนโลยีการค บคุมบน นาจอที่ใช แผงตั เก็บประจุติดตั้งไ ขางใตจอและเมื่อใชนิ้ ัมผั ที่ตำแ นง
ตาง ๆ บน นาจอ จะทำใ ค ามจุของตั เก็บประจุเปลี่ยนไป ซึ่ง ามารถใชค บคุมการทำงาน  นตาง ๆ ของ
เครื่องเรงอนุภาคได ทุก ันนี้ จอ ัมผั แบบใชตั เก็บประจุไดเปนเทคโนโลยีที่อยู บนโทร ัพทเคลื่อนที่และ
อุปกรณตาง ๆ ที่ใชกันใน ต รร ที่ 21

รูป 6 จอสัมผัสของโทรศัพทเคลื่อนที่
 38
ชื่อ-นาม กุล นายจักราวุธ เมืองมงคล อีเมล tarwku@gmail.com กลุมที่ 4

เอก ารบันทึกกิจกรรม
เอก ารบันทึกกิจกรรม ม กรรมฟ ิก อนุภาค

คำอธิบายการทำกิจกรรม ใ ผูรับการอบรมตอบคำถาม โดยใ เรียบเรียงเปนภา าของตนเอง และไมคัดลอก

ขอค ามจากเอก ารค ามรู รือแ ลงเรียนรูอื่น ยกเ น กรณีการบอกนิยาม รือค าม มายของคำ ัพท
แน คิด รือ ลักการทาง ิทยา า ตร
ตอนที่ 1 เรียนรูรวมกันเกี่ยวกับฟ ิก อนุภาค (คะแนนเต็ม 24 คะแนน)
1) ประ ตั ิการคนค า ิจัยที่คนพบอนุภาคมูลฐาน
1.1) การคนพบปฏิยานุภาคของอิเล็กตรอน รือโพซิตรอน
• พอล ดิแรก ึก าเกี่ย กับเรื่องใด และเพราะเ ตุใด ที่ทำใ เขาทำนาย า มีปฏิยานุภาคของ
อิเล็กตรอน รือ โพซิตรอน (1 คะแนน)
พอล ดิแรก ึก าเกี่ย กับการนำกล า ตรค อนตัมมาอธิบายพฤติกรรมของอิเล็กตรอนที่เคลื่อนที่
ด ยค ามเร็ ใกลค ามเร็ แ ง และจากผลการ ึก าพบ า มีพฤติกรรมของอนุภาคที่มีประจุตรงขามกับ
อิเล็กตรอน ทำใ เขาทำนาย านาจะมีอนุภาคอีกชนิด นึ่ง ที่มี มบัติเ มือนอิเล็กตรอนแตประจุตรงขาม

• คารล แอนเดอร ัน ใช ิธีการและเครื่องมือใดในการ ึก าเพื่อยืนยัน ามีปฏิยานุภาคของ

อิเล็กตรอน รือ โพซิตรอน อยูจริง (1 คะแนน)
คารล แอนเดอร ัน ใชการ ิเคราะ ภาพรองรอยการเคลื่อนที่ของโพซิตรอนที่ไดจากเครื่องตร จ ัด
อนุภาคแบบ อง มอกและพบวามีอนุภาค นึ่งมีพฤติกรรมเ มือนอิเล็กตรอน แตเคลื่อนที่ในทิศตรงกัน
ขามเพื่อยืนยัน ามีปฏิยานุภาคของอิเล็กตรอน รือ โพซิตรอน (positron, e+ รือ 𝑒 ) ที่ มายถึง
อิเล็กตรอนที่มีประจุบ ก (positive electron) อยูจ ริง
1.2) การคนพบมีซอน
• ฮิเดกิ ยุกะ ะ ึก าเกี่ย กับเรื่องใด ทำใ เขาทำนาย ามี มีซอน (1 คะแนน)
ฮิเดกิ ยุกะ ะ ึก าเกี่ย กับการอธิบายแรงที่ยึดเ นี่ย นิ คลีออนในโดย ไดนำเ นอแน คิด า
การที่นิ คลีออน ามารถอยูร มกันในนิ เคลีย โดยไมแยกออกจากกันด ยแรงผลักทางไฟฟาเนื่องจากมีแรง
นิ เคลียรที่เกิดจากการแลกเปลี่ยน อนุภาค ื่อแรง ระ างนิ คลีออน จึงทำใ เกิดแรงยึดเ นี่ย นิ คลีออนใ 
อยูร มกันอนุภาค ื่อแรงของแรงนิ เคลียรที่ยุกะ ะทำนายไ มีม ลประมาณ 200 เทาของอิเล็กตรอน เรียก า
มีซอน (meson)
 39

• นักฟ ิก ใชเครื่องมือใด ึก าอนุภาคจากแ ลงที่มาใดเพื่อยืนยัน ามี มีซอน อยูจริง

(1 คะแนน)
นักฟ ิก ใชแผนฟลมบันทึกรอยทางการเคลื่อนที่ของอนุภาคจากรัง ีคอ มิก ยืนยัน ามี มีซอน
(meson) อยูจริง อนุภาคดังกลา ตอมาไดรับการเรียกชื่อ า ไพมีซอน (pi meson) รือ ไพออน (pion, )
1.3) การคนพบนิ ทริโน
• โ ลฟกัง เพาลี ึก าเกี่ย กับเรื่องใด และเพราะเ ตุใด ที่ทำใ เขาทำนาย ามีนิ ทริโน
(1 คะแนน)
โ ลฟกัง เพาลี ึก าเกี่ย กับการแกปญ าค ามไม มดุลของพลังงานกอนและ ลังการ ลายใ บีตา
ของธาตุกัมมันตรัง ี โดยไดเ นอ า พลังงาน  น นึ่งที่ ายไปนั้น นาจะมีอนุภาคชนิดใ มนำพลังงาน  นนี้
ออกไป และอนุภาคนี้ตองมีขนาดเล็กมาก ไมมีประจุ ซึ่งขอเ นอของเพาลีไดรับการ นับ นุนจากแฟรมี โดย
แฟรมีเรียกอนุภาคชนิดใ มที่เพาลีเ นอ า นิ ทริโน(neutrino)
• นักฟ ิก ใชเครื่องมือใด ึก าอนุภาคจากแ ลงที่มาใด เพื่อยืนยัน ามีนิ ทริโนอยูจริง
(1 คะแนน)
นักฟ ิก ใชถังบรรจุน้ำผ มแคดเมียมคลอไรดขนาดใ ญซึ่งติดตั้งไ ใกล ๆ กับเครื่องปฏิกรณนิ เคลียร
ที่มีไอโซโทปกัมมันตรัง ี ลายใ นิ ทริโนจำน นมากพอ ทำใ เกิด ัญญาณในถังน้ำที่ ามารถตร จ ัดได
1.4) การคนพบค ารก
• มั รเรย เกลล-มานน ึก าเกี่ย กับเรื่องใด ทำใ เขาทำนาย ามี ค ารก (1 คะแนน)
มั รเรย เกลล-มานน ึก าเกี่ย กับการจัดจำแนกอนุภาคตาง ๆ อยางเปนระบบ ภายใตรูปแบบที่เขา
ใ ชื่อ า แปด นทาง (Eightfold Way)ซึ่งไดนำไป ูการคนพบอนุภาคชนิดใ ม ๆ ที่ทำนายไ ในระบบ คลาย
กับ การคนพบธาตุใ ม ๆ ที่ทำนายไ ในตารางธาตุ นำไป ูการทำนาย า ภายในของโปรตอนและ
นิ ตรอนจะตองมีอนุภาคมูลฐานชนิดใ มเปนองคประกอบ ซึ่ง เกลล-มานน ไดใ ชื่อ า ค ารก (quark)
• นักฟ ิก ใชเครื่องมือและ ิธีการใดในการ ึก าเพื่อยืนยัน ามีค ารกอยูจริง (1 คะแนน)
นักฟ ิก ทดลองโดยใชเครื่องเรงอนุภาคแน ตรงที่ยา ก า 3.2 กิโลเมตร เรงอิเล็กตรอนใ มีพลังงาน
ูงใ เขาไปชนกับโปรตอนและนิ ตรอน ซึ่งไดพบ าอิเล็กตรอนบางอนุภาคมีการเบนออกไปจากแน เดิม คลาย
กับการเบนออกจากแน เดิมของอนุภาคแอลฟาในการทดลองของรัทเทอรฟอรด ซึ่งในกรณีการเรงอิเล็กตรอน
ไปชนโปรตอนและนิ ตรอน รูปแบบการเบนของอิเล็กตรอนทำใ นักฟ ิก  รุปได า โปรตอนและนิ ตรอน
ประกอบไปด ยอนุภาคที่เล็กก าจำน น 3 อนุภาค อดคลองกับการทำนายของเกลล-มานน
 40

2) ความเขาใจเกี่ยวกับอนุภาคมูลฐานในปจจุบัน
2.1) อนุภาคมูลฐานและแบบจำลองมาตรฐาน
• อนุภาคมูลฐาน มายถึงอนุภาคที่มีลัก ณะอยางไร (1 คะแนน)
อนุภาคมูลฐาน มายถึง อนุภาคที่ไมไดประกอบขึ้นจากอนุภาคชนิดอื่นและไมมีโครง ราง รือ
องคประกอบภายใน
• แบบจำลองมาตรฐานคืออะไร และใชอธิบายเรื่องใด (1 คะแนน)
แบบจำลองมาตรฐานคือ แนวคิดและทฤ ฎีตาง ๆ ที่ใชอธิบายพฤติกรรมและอันตรกิริยา
ระ วางอนุภาคมูลฐาน

• ในแบบจำลองมาตรฐาน จัดกลุมอนุภาคมูลฐานเปน 3 กลุม ไดแกอะไรบาง (1 คะแนน)

กลุมที่ 1 อนุภาค าร (matter particle)
กลุมที่ 2 อนุภาค ื่อแรง (force-carrier particle รือ force carrier)
กลุมที่ 3 อนุภาคฮิก โบซอน (Higgs boson)

2.2) อนุภาค ารและอนุภาคฮิก โบซอน

• ควารกในแบบจำลองมาตรฐานมีอะไรบาง ใ ระบุชื่อมา 3 ชนิด พรอมระบุขนาดประจุไฟฟา
ของแตละชนิด (1 คะแนน)
1) ควารกอัพ (up quark, u) มีประจุ + 𝑒 มวล 2.2 MeV/c2
2) ควารกดาวน (down quark, d) มีประจุ − 𝑒 มวล 4.7 MeV/c2
3) ควารกชารม (charm quark, c) มีประจุ + 𝑒 มวล 1.28 MeV/c2

• เลปตอนในแบบจำลองมาตรฐานมีอะไรบาง ใ ระบุชื่อมา 3 ชนิด พรอมระบุขนาดของประจุ

ไฟฟาของแตละชนิด (1 คะแนน)
1) อิเล็กตรอน (electron, e-) ประจุ -e มวล 0.51 MeV/c2
2) มิวออน (muon, -) ประจุ -e มวล 105.66 MeV/c2
3) ทาว (tau, -) ประจุ -e มวล 1.78 GeV/c2

• ฮิก โบซอนเกี่ยวของกับอนุภาคมูลฐานอื่น ๆ อยางไร และมีประจุไฟฟาเปนอยางไร

(1 คะแนน)
เปนอนุภาคที่เกี่ยวของกับอันตรกิริยาที่ทำใ อนุภาคมูลฐานตาง ๆ มีมวลอนุภาคฮิก โบซอนมีมวล
ประมาณ 124.97 GeV/c2 เปนกลางทางไฟฟา
 41

2.3) อนุภาค ื่อแรงและแรงพื้นฐานในธรรมชาติ

• อนุภาค ื่อแรงในแบบจำลองมาตรฐานมีอะไรบาง ใ ระบุชื่อมา 3 ชนิด พรอมระบุชนิดของแรง
ที่อนุภาคนั้นเปน ื่อ (2 คะแนน)
1) กลูออน (gluon, g) เปนอนุภาค ื่อแรงของแรงเขม (strong force)
2) ดับเบิลยูโบซอน (W-boson, W) และ ซีโบซอน (Z-boson, Z0) เปนอนุภาค ื่อแรงของแรง
ออน (weak force)
3) โฟตอน (photon, ) เปนอนุภาค ื่อแรง ของแรงแมเ ล็กไฟฟา (electromagnetic force)

• ถาจะจัดลำดับแรงพื้นฐานในธรรมชาติตามระดับความเขมของแรง จากมากที่ ุดไป านอย

ที่ ุด โดยเปนการเปรียบเทียบที่ระยะ างภายในนิวเคลีย จะจัดไดอยางไร
(1 คะแนน)

ลำดับที่ ชนิดของแรง
1. แรงเขม (strong force)
2. แรงแมเ ล็กไฟฟา (electromagnetic force)
3. แรงออน (weak force)
4. แรงโนมถวง (gravitational force)
**เปรียบเทียบที่ระยะ างภายในนิวเคลีย
2.4) การอธิบายพฤติกรรมและอันตรกิริยาของอนุภาคมูลฐานโดยอาศัยแบบจำลองมาตรฐาน

• ตามแบบจำลองมาตรฐาน โปรตอนและนิวตรอนประกอบดวยอนุภาค ารชนิดใด และ

อนุภาคเ ลานั้นอยูรวมกันไดอยางไร (1 คะแนน)
โปรตอนประกอบดวย ควารกอัพ 2 อนุภาค และควารกดาวน 1 อนุภาค จึงทำใ โปรตอนมีประจุ
ไฟฟา +e ดังรูป ก. วนนิวตรอนประกอบดวยควารกอัพ 1 อนุภาค และควารกดาวน 2 อนุภาค จึงทำใ 
นิวตรอนเปนกลางทางไฟฟา ดังรูป ข. การที่ควารกอยูรวมกันไดในโปรตอนและนิวตรอนเนื่องจากมีการ
แลกเปลี่ยนกลูออนซึ่งเปนอนุภาค ื่อแรงของแรงเขมยึดเ นี่ยวไว และการที่โปรตอนและนิวตรอนอยูรวมกันได
ในนิวเคลีย เนื่องมาจาก ผลขางเคียงของแรงเขมที่ยึดเ นี่ยวควารกภายในโปรตอนและนิวตรอน ผลขางเคียง
นี้คือแรงนิวเคลียร
 42

รูป แผนภาพแ ดงองคประกอบภายในโปรตอนและนิวตรอน

• ความรูเกี่ยวกับอนุภาคมูลฐานนำมาใชอธิบายการ ลายใ บีตาของไอโซโทปกัมมันตรัง ีได

อยางไร (2 คะแนน)
การ ลายใ บีตาเกิดขึ้นจากการที่ควารกดาวนในนิวตรอน ไดเปลี่ยนไปเปน ควารกอัพ พรอมกับมีการปลอย
ดับเบิลยูโบซอนลบ (W - ) ซึ่งเปนอนุภาค ื่อแรงของแรงออนออกมา จากนั้น ดับเบิลยูโบซอนลบได ลายเปน
อิเล็กตรอนและแอนตินิวทริโนอิเล็กตรอน ดังรูป

รูป แผนภาพแ ดงการเปลี่ยนชนิดของควารกในการ ลายใ บีตา

 43

3) ประโยชนจากการคนค า ิจัยดานฟ ิก อนุภาค

3.1) การคนค า ิจัยดานฟ ิก อนุภาคมีการนำไปใชประโยชนในดานการแพทยอยางไร ใ 
ยกตั อยางมา 2 ตั อยาง (1 คะแนน)
- การนำปฏิยานุภาค เชน โพซิตรอน มาประยุกตใชในการตร จ ินิจฉัยโรคมะเร็งไดอยางมี
ประ ิทธิภาพมากยิ่งขึ้นตั อยางเชน การใชเครื่องถายภาพรัง ีระนาบด ยการปลอยโพซิตรอน
รือ เครื่องเพท (Positron EmissionTomography scanner รือ PET scanner)
- การนำเทคโนโลยีของเครื่องเรงอนุภาคที่ใชคนค า ิจัยทางฟ ิก อนุภาคไปประยุกตใชรัก า
โรคมะเร็งด ยการฉายรัง ีใ มีประ ิทธิภาพมากขึ้น ตั อยางเชน การใชโปรตอนพลังงาน ูงใน
การรัก าโรคมะเร็ง เรียก า การบำบัดด ยโปรตอน (proton therapy)

3.2) การคนค า ิจัยดานฟ ิก อนุภาคมีการนำไปใชประโยชนในดานอุต า กรรมอยางไร ใ 

ยกตั อยางมา 2 ตั อยาง (1 คะแนน)
- การผลิตชิป (chip) ในคอมพิ เตอรและอุปกรณอิเล็กทรอนิก ตาง ๆ มีการใชเครื่องเรงอนุภาค
เรงใ ไอออนมีพลังงานเ มาะ ม ำ รับการฝงลงไปในเนื้อของ ารกึ่งตั นำ ทำใ ไดชิปที่มี
ประ ิทธิภาพและราคาต่ำลง
- การเชื่อมโล ะด ยลำอิเล็กตรอนจากเครื่องเรงอนุภาค ำ รับงานที่ตองการค ามประณีต
เปนพิเ

3.3) การคนค า ิจัยดานฟ ิก อนุภาคมีการนำไปใชประโยชนในดานการรัก าค ามปลอดภัย

อยางไร ใ ยกตั อยางมา 1 ตั อยาง (1 คะแนน)
- ใน นามบิน ทาเรือ รือ ชายแดน มีการติดตั้งระบบ รางภาพจากรัง ีเอกซเพื่อตร จ า ัตถุ
อันตราย รือ ิ่งของตอง ามในกระเปา รือ ตู ินคา เชน เครื่อง แกนกระเปาที่ นามบิน ดังรูป
ก. ซึ่งรัง ีเอกซนี้ รางมาจากการเรงใ อิเล็กตรอนมีพลังงานพอเ มาะและเขาชนกับเปาโล ะ
เมื่อรัง ีเอกซผาน ั ดุแตละชนิดจะถูกดูดกลืนไ ในปริมาณที่แตกตางกัน และเมื่อใชเครื่องตร จ
ัดรัง ีที่ฉายผาน ั ดุตาง ๆ จะทำใ  ามารถจำแนกชนิดของ ั ดุได โดยอาจมีการแ ดงภาพที่
ตร จ ัดไดด ย ีที่แตกตางกันตามชนิดของ ั ดุ เชน ี ม ำ รับ ารอินทรียอยางใยผา รือ
กระดา รือ ีฟา ำ รับโล ะ รือแก ดังรูป ข.
 44

รูป การใชรัง ีเอกซที่ รางจากการเรงอิเล็กตรอนในการตร จ ัตถุอันตราย รือ ิ่งของตอง าม

3.4) การคนค า ิจัยดานฟ ิก อนุภาคมีการนำไปใชประโยชนในดานเทคโนโลยี าร นเท

อยางไร ใ ยกตั อยางมา 2 ตั อยาง (1 คะแนน)
- เ ิลดไ ดเ ็บ (World Wide Web รือ WWW) เปนระบบ าร นเท ที่มีตนกำเนิดจากแน คิด
ของ ิ กรที่ ถาบัน ิจัยทางฟ ิก อนุภาคแ ง นึ่งตองการพัฒนา ิธีการที่ช ยใ การ
ติดตอ ื่อ ารระ างนักฟ ิก ที่อยู ถานที่ตาง ๆ ทั่ โลก ะด กและร ดเร็ มากยิ่งขึ้น จึงได
เ นอระบบการ งรับขอมูลและการ ื่อ ารแบบใ มผานเครือขายอินเทอรเน็ตในรูปแบบการ
เชื่อมโยงกันทางเ ็บไซต เรียก าเ ิลดไ ดเ ็บ และตอมาแน คิดดังกลา ไดรับการพัฒนา
จนกระทั่ง ามารถนำไปประยุกตใชอำน ยค าม ะด กในการติดตอ ื่อ ารและการคน าขอมูล
ด ยโทร ัพทเคลื่อนที่และอุปกรณตาง ๆ ของคนทั่ โลกทุก ันนี้
- จอ ัมผั แบบใชตั เก็บประจุ (capacitive touch screen) เปนเทคโนโลยีค บคุมที่มีตนกำเนิด
จากแน คิดของ ิ กรที่ ถาบัน ิจัยทางฟ ิก อนุภาคแ ง นึ่งตองการแกปญ าลัก ณะของแผง
ค บคุมการทำงานเครื่องเรงอนุภาคที่ประกอบด ยปุมขนาดใ ญจำน นมากที่ทำใ ไม ะด กตอ
การใชงาน จึงไดเ นอใ พัฒนาเทคโนโลยีการค บคุมบน นาจอที่ใชแผงตั เก็บประจุติดตั้งไ ขาง
ใตจอและเมื่อใชนิ้ ัมผั ที่ตำแ นงตาง ๆ บน นาจอ จะทำใ ค ามจุของตั เก็บประจุเปลี่ยนไป
ซึ่ง ามารถใชค บคุมการทำงาน  นตาง ๆ ของเครื่องเรงอนุภาคไดทุก ันนี้ จอ ัมผั แบบใชตั
เก็บประจุไดเปนเทคโนโลยีที่อยูบนโทร ัพทเคลื่อนที่และอุปกรณตาง ๆ ที่ใชกันใน ต รร ที่ 21
 45
ชื่อ-นาม กุล นายจักราวุธ เมืองมงคล อีเมล tarwku@gmail.com กลุมที่ 4
เอก ารบันทึกกิจกรรม ม กรรมฟ ิก อนุภาค
ตอนที่ 2 ออกแบบการจัดแ ดงเพื่อใ ความรูเกี่ยวกับฟ ิก อนุภาค

ใ ออกแบบการจัดแ ดงเพื่อใ ความรูเกี่ยวกับฟ ิก อนุภาคในงานม กรรมวิทยาศา ตรและเทคโนโลยี

วนภูมิภาค โดยวาดรางแบบการจัดแ ดง เขี ยนคำอธิบายการจัดแ ดง พรอมทั้ง ยกตัวอยางการจัดแ ดง
1 ตัวอยาง รวมทั้งออกแบบของที่ระลึกเกี่ยวกับเรื่องที่จัดแ ดง

ัวขอ ประวัติการคนควาวิจัยทางฟ ิก อนุภาค

 46

คำอธิบายเกี่ยวกับการจัดแสดง
ผูเขารวมงานม กรรมวิทยาศา ตรและเทคโนโลยี วนภูมิภาค แ กน QR coce เพื่อลงทะเบียนเขา
ชมนิทรรศกาล รับ มุดบันทึกการทำกิจกรรม ใน ัวขอ “ประวัติการคนควาวิจัยทางฟสิกสอนุภาค” โดย
กิจกรรมยอย 4 กิจกรรมไดแก 1) กิจกรรมเยี่ยมชมนิทรรศกาล การคนพบโพซิตอลและปฏิยาอนุภาค 2)
กิจกรรมเยี่ยมชมนิทรรศกาล การคนพบมีซอนและมิวออน 3) กิจกรรมเยี่ยมชมนิทรรศกาล การคนพบนิวทริ
โน และ 4) กิจกรรมเยี่ยมชมนิทรรศกาล การคนพบควารก ตอบคำถามผานตามเกณฑรับของที่ระลึก

ตัวอยางการจัดแสดง 1 ตัวอยาง

ปี พ.ศ. พอล ดิแรก (Paul Dirac) นักฟิ สิ กส์ชาวอังกฤษได้

พยายามนํากลศาสตร์ควอนตัมมาอธิบายพฤติกรรมของอิเล็กตรอนที
เคลือนทีด้วยความเร็ วใกล้ความเร็วแสง และจากผลการศึกษาพบว่า
ผลลัพธ์ทางคณิ ตศาสตร์ ทําให้เขาทํานายว่าน่าจะมีอนุภาคอีกชนิดหนึง ที
มีสมบัติเหมือนอิเล็กตรอนแต่ประจุตรงข้าม

ปี พ.ศ. คาร์ล แอนเดอร์สัน (Carl Anderson) นักฟิ สิ กส์ชาว

สหรัฐอเมริ กา ได้วิเคราะห์ภาพทีได้จากเครื องตรวจวัดอนุภาคแบบห้ อง
หมอก (cloud chamber) และได้ยืนยันการค้นพบอนุภาคทีมีสมบัติ
ตามทีดิแรกได้เสนอไว้ ซึงต่อมามีการเรี ยกชืออนุภาคนีว่า โพซิ ตรอน
+
(positron, e หรื อ 𝑒 ) ทีหมายถึงอิเล็กตรอนทีมีประจุบวก (positive
electron)
การค้นพบโพซิตอน
และปฏิยาอนุภาค

คำอธิบายเกี่ยวกับตัวอยางที่จัดแสดง
1) กิจกรรมเยี่ยมชมนิทรรศกาล การคนพบโพซิตอลและปฏิยาอนุภาค เปนการชมนิทรรศกาลจากการ
แ กน QR CODE ผานโทรศัพทมือถือ จะปรากฏขอมูลเกี่ยวกับการคนพบโพซิตอลและปฏิยาอนุภาค และชม
การแ ดงเครื่องตรวจวัดอนุภาคแบบ อง มอก ถาม - ตอบ ปญ า
2) กิจกรรมเยี่ยมชมนิทรรศกาล การคนพบมีซอนและมิวออน เปนการชมนิทรรศกาลจากการแ กน
QR CODE ผานโทรศัพทมือถือ จะปรากฏขอมูลเกี่ยวกับการคนพบมีซอนและมิวออน ถาม - ตอบ ปญ า
 47

3) กิจกรรมเยี่ยมชมนิทรรศกาล การคนพบนิวทริโน เปนการชมนิทรรศกาลจากการแ กน QR CODE

ผานโทรศัพทมือถือ จะปรากฏขอมูลเกี่ยวกับการคนพบนิวทริโน ถาม - ตอบ ปญ า
4) กิจกรรมเยี่ยมชมนิทรรศกาล การคนพบควารก เปนการชมนิทรรศกาลจากการแ กน QR CODE
ผานโทรศัพทมือถือ จะปรากฏขอมูลเกี่ยวกับการคนพบควารก ถาม - ตอบ ปญ า
5) ผูเขารวมชมตอบคำถามจากการแ กน QR CODE เมื่อผาน 70% รับของที่ระลึก

รางแบบของที่ระลึกเกี่ยวกับเรื่องที่จัดแสดง

คำอธิบายการออกแบบของที่ระลึก
ของที่ระลึกเปนถุงผาใ แกวน้ำรูปเครื่องเรงอนุภาค ซึ่งเปนเครื่องมือที่ใช ำ รับคนควาเกี่ยวกับ
อนุภาคมูลฐาน ำ รับผูเขารวมกิจกรรมที่เขารวมครบทั้ง 4 กิจกรรม และตอบคำถามผาน 70%
 48
46

ชื่อ-นาม กุล นายจักราวุธ เมืองมงคล อีเมล tarwku@gmail.com กลุมที่ 4

การวิเคราะ บทเรียน
บทเรียนเรื่อง…......................................…ฟ ิก อนุภาค……….......................................................
การจัดการเรียนรูในเรื่องนี้ ชวยพัฒนาผูเรียนไดอยางไรบาง และมีกิจกรรม วิธีการ รือเทคนิคใด
ที่ใชในการพัฒนาผูเรียน อยางนอย 3 อยาง
ิ่งที่ผูเรียนไดรับการพัฒนา ิ่งที่ใชพัฒนาผูเรียน (กิจกรรม/วิธีการ/เทคนิค/อื่นๆ)
ความรูความเขาใจเกี่ยวกับ - ปฏิบัติการการทดลอง ังเกต วิเคราะ  แปลความ
1) ประวัติการคนควาวิจัยที่คนพบอนุภาคมูลฐาน ขอมูล และลงขอ รุป
2) ความเขาใจเกี่ยวกับอนุภาคมูลฐานในปจจุบัน - การคนควา รวบรวมขอมูล และการออกแบบการ
3) ประโยชนจากการคนควาวิจัยดานฟ ิก  นําเ นอขอมูลจากการคนควา
อนุภาค