‫‪ ‬کیمیا تغریف‪ :‬کیمیا هغه علم دی چی د مادی حواص جوتښړ ت ترکینو و تماملو و او ه هغه‬

‫کی رام ځته شو ندلو و و‪‎‬څخه‪‎‬بحث‪‎‬کوی‪‎.‬لکه اونه (‪(H2o‬‬

‫‪ ‬عضوی کیمیا تغریف‪ :‬عضوی کیمیا هغه علم څخه عنارت ده چی د کارنن‪ ،‬هایدروجن‪ ،‬اکسیجن‪،‬‬
‫ایتروجن د ع صرو و څخه یا ه نل عنارت د کارنن د کیمیا څخه نخث کوی‪.‬‬

‫‪ ‬مادی تغریف‪ :‬هر هغه شی چی وزن او حجم ولری د فضا یو نرخه اشغال کتښړی د مادی ه وم یادیږی‪.‬‬

‫‪ ‬ماده دری خالتو ه لری‪ :‬جامد‪ ،‬مایغ‪ ،‬ګاز‬

‫‪ ‬جامدات‪ :‬هغه مواد دی چی ټاکلی شکل او ټاکلی خجم ولری جامدات ورته وایی‪.‬‬
‫‪ ‬مایغات‪ :‬هغه مواد دی چی ټاکلی حجم ولری اوټاکلی شکل و لری‪.‬‬
‫‪ ‬ګازات‪ :‬هغه مواد دی چی ه ټاکلی شکل او ه ټاکلی حجم لری‪.‬‬
‫‪ ‬ماده ه دری ډوله ده‪ :‬ع صر‪ ،‬مرکب‪ ،‬مخلوط‬
‫‪ ‬ع صر تغریف‪ :‬هغه ساده او نسیت مواد دی چی یو ډول هستوی چارجو ه ولری‪.‬‬
‫‪ ‬مرکب تریف‪ :‬مرکنات هغه مواد دی چی د ترکیب کوو کو موادو لومتښړ ی خاصیت و لری او ترم ځ یی‬
‫تمامل ځای ولری‪.‬‬
‫‪ ‬مخلوط تغریف‪ :‬هغه دوه مادی چی داسی سره یوځای شی ترم ځ یی تمامل صورت و ه یسی او خ ل‬
‫لومتښړ ی حاصیت اهم ټکی کی ولیدل شی د مخلوط ه وم یادیږی‪.‬لکه چڼی او‬

‫میوی‬
‫‪ ‬مخلوط ه دوه ډوله دی‪ :‬متجا س مخلوط ‪ ،‬او غیری متجا س مخلوط‬

‫‪Ketabton.com‬‬ ‫‪:۱‬متجا س مخلوط ‪ :۲‬غیری متجا س مخلوط‬

‫‪ :۱‬متجا س مخلوط هغه مخلوط دی چی ه ټولو نرخو کی یو شان فزیکی او کیمیاوی حواص ولری‪ .‬لکه نوره‬
‫‪ :۲‬غیری متجا س مخلوط چی ه ټولو نرخو کی مختلف فزیکی او کیمیاوی حواص ولری‪ .‬لکه وریژی او مۍ‬
‫‪ ‬مالیکول تفریف‪ :‬د یو مادی کوچ ی ذره ته مالیکول وایی چی مختلف او هم وغه ایو و وڅخه‬
‫جوتښړشوی وی‪.‬‬
‫‪ ‬ایون تغریف‪ :‬هر چارج داره ذره د ایون ه وم یادیږی‪.‬‬
‫‪ ‬وزن تغریف‪ :‬د ځمکی دجاذنی کشش ه یو جسم نا دی عنارت دی له وزن څخه‪.‬‬
‫‪ ‬د کتلی تغریف‪ :‬د مادی هغه مقدار چی وموتښړی جسم ورڅخه جوتښړ شوی وی د کتلی ه وم یادیږی‪.‬‬
‫‪ ‬دکتلی او وزن تر م ځ تو یر‪:‬چی وزن یو وکتوری کمیت دی او کتله سکالری کمیت دی وزن ثانت ه دی‬
‫اوکتله ثانته ده‪.‬‬
‫‪ ‬دکثافت تغریف‪ :‬د یو سا تی متر مکغب حجم کی د مادی مقدار ته کثافت وایی‪.‬‬

‫لیکوال ‪ :‬عطاالرخمن مخمدی‬ ‫‪Page 1‬‬

‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫ی ته سمنول وایی‪.‬‬ ‫‪ ‬سمنول تغریف‪ :‬د ع صر وم ل ډی‬

‫‪ ‬داتوم تغریف‪ :‬اتوم کوچ ی دره د ع صر ده چی کیمیاوی تمامالتو کی یو واحد ه حیث کار کوی‪.‬‬
‫هایدروجن‪ ،‬ایتروجن‪ ،‬اکسیجن‪،‬‬ ‫‪ ‬اووه ع صرو ه ه مالیکولی ډول یداکیږی چی عنارت دی له ‪:‬‬
‫فلورین‪ ،‬ایودین‪ ،‬کلورین‪،‬نرومین‬
‫‪ ‬عضوی مواد‪:‬لکه کارنن‪ ،‬روټیین‪،‬ویټامین‪،‬شحمیات او کارنوهایدریتو ه‬
‫غیری عضوی مواد‪:‬لکه اونه او ممد ی مالګی‬
‫‪ ‬دایزومیری تغریف‪ :‬ه عضوی مرکنو و کی چی جممی او مالیکولی فورمولو و یی یو شان او ساحتما ی‬
‫فورمول یی فزیکی او کیمیاوی حواص یی سره تو یرولری د یو نل ایزومری نلل کیږی‪.‬‬
‫‪ ‬دمادی فزیکی حواص ه څلور ډوله دی‪ :‬ر ګ‪ ،‬نوی‪ ،‬حو د‪،‬ځال‬
‫‪ ‬د الکا و و فزیکی حواص عنارت دی‪ ۱ :‬ه تر ‪ ۴‬وری نه مایغ او ‪ ۴‬ه تر‪ ۱۱‬وری ه ګاز او ‪ ۱۱‬ه‬
‫نننورته جاد حالت نیدا کیږی‪.‬‬
‫‪ ‬ه عضوی مرکنو و کی اشتراکی اتښړیکی دری ډوله دی ‪ :‬یو ګو ی اشتراکی اتښړیکه دوه ګو ی اشتراکی‬
‫اتښړیکه دری کو ی اشتراکی اتښړیکه‬
‫‪ ‬یو ګو ی اشتراکی اتښړیکه‪ :‬چی ددوو اتومو و تر م ځ د یوجوتښړه الکترو و و ه شریکو لو سره م ځ ته‬
‫راځی او ه یو کر ه نا دی ‪ -‬ودل کیږی‪.‬‬
‫‪ ‬دوه ګو ی اشتراکی اتښړیکه‪ :‬چی د دوو اتومو وتر م ځ د دری جوتښړه الکترو و و نه شریکولو سره م ځ‬
‫ته راځی ه دوو کرشو= نا دی ودل کیږی‪.‬‬
‫‪ ‬دری ګو ی اشتراکی اتښړیکه‪:‬د دوو اتومو و تر م ځ د دری جوتښړه الکترو و و ه شریکولو سره م ځ ته‬
‫راځی او ه دری کر و سره ودل کیږی‪.‬‬
‫‪ ‬ه طنمی ګاز کی ‪ ۰۹‬فیصده میتان شتون لری‪.‬‬
‫‪ ‬دمادی حواص نه دوه ډوله دی فزیکی او کیمیاوی حواص‬
‫‪۱‬فزیکی حواص ‪ .‬دمادی هغه ظاهری حواصو څخه عنارت دی چی د مادی کیفیت نی له تمیره مطالمه‬
‫کیږی‪.‬لکه ر ګ‪،‬نوی‪،‬خو د‪،‬ځال‬
‫‪۲‬کیمیاوی حواص‪ .‬دمادی همه حواص دی چی د مادی ه کیفیت کی نی تمیره شی مظالمه کیدی‪ .‬لکه‬
‫هایدروجن چی اکسیجن سره تمامل وکتښړی‪.‬‬
‫‪ ‬دفورمول تغریف‪ :‬ه ټاکی ثنت د مرکب د جوتښړو کو ع صرو و سمنولو و مجموعی نڼی ته فورمول‬
‫وایی‪.‬‬
‫‪ ‬د ویلی کیدو ټکی‪ :‬عنارت نه همه مقدار تودوخی څخه چی یوه جامده ماده ه هغه کی مغی ه درجه ویلی‬
‫کیدوراځی‪.‬‬
‫‪ ‬د ایشدو ټکی ‪ :‬عنارت له هغه ا دازه تودوخی څخه دی چی یو ماده کی ه جوش راځی‪.‬‬
‫‪ ‬اتوم دوه نرخی لری‪ :‬مدار او هسته ‪ :‬ه هسته کی دوه چارجو ه دی روتون او یوترون او مدار کی‬
‫الکترون دی‪.‬‬
‫‪ ‬یو قیمته ق دو ه عنارت دی له‪:‬ګلوکوز‪،‬فرکتوز‪،‬ما وزاو ګلکتوزاو فورمول یی‪c6 H12 o6:‬‬
‫لیکوال ‪ :‬عطاالرخمن مخمدی‬ ‫‪Page 2‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫‪ ‬دوه قیمته ق دو ه عنارت دی له‪:‬سکروز‪ ،‬مالټوز‪،‬لکتوز او فورمول یی‪c12 H22 o11:‬‬

‫څو قیمته ق دو ه عنات دی له‪ :‬شایسته ‪،‬سلولوز‪،‬ګالیکوجن او فورمول یی‪c6 H10 o5:‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬صانون د شخمی تیزان و د سودیم یا وتاشم مالګه ده صانون فورمول یی‪c17 H35 NaoH:‬‬
‫‪ ‬هایدروکانو و ه ه دوه ډوله دی‪ .‬الیفاتیک او اروماتیک‬
‫‪ ‬الیفاتیک ه څلور ډوله دی‪ :‬الکا و ه او فورمول یی‪ ، cn H2n+2:‬الکا و ه او فورمول یی‪،cn H2n:‬‬
‫سایکلوالکان او فورمول یی‪ ، cn H2n :‬الکا و ه او فورمول یی‪cn H 2n +2 :‬‬
‫‪ ‬اروماتیک ه دری ډوله دی‪:‬ن زین او فورمول یی‪ ،cn H2n-6:‬فتالین او فورمول یی‪:‬‬

‫‪ ،Cn H2n-12‬ا تراسین او فورمول یی‪cn H 2n -18 :‬‬

‫‪ ‬د یتر عمومی فورمول‪R-OR :‬الدیهایدو و عمومی فورمول‪ :R- CHO:‬میتا ل عمومی فورمول‪H- :‬‬
‫‪ :CHO‬کیتون عمومی فورمول‪ :R-CO-R :‬عضوی تیزانو و عمومی فورمول‪ R-COOH:‬فارمیک‬
‫اسید عمومی فورمول‪H-COOH:‬‬
‫‪ ‬وکلیدو و تمریف‪:‬د ننروتو و و او یوتر و و مجموعی شمیر مساوی د وکلید وسره‪.‬‬
‫‪ ‬د ایزوتو و و تمرتف‪ :‬د روتو و و مجموعی شمیرمساوی د ایزوتو و و سره‪.‬‬

‫‪ ‬داور نیتال تمریف‪ :‬اورنیتال له التی ی کلمی څخه احیستل شوی چی د ځالی مم ا ورکوی او ه اصطالح‬
‫کی د هستی ه شاوخوا کی د هغی فضا څخه عنا رت دی چی الکترون کی ه قوی اټکل سره خرکت‬
‫کوی‪.‬‬
‫‪ ‬ه طنمت کی ‪ ۰۲‬ع اصر ه طنمی ډول او اتی ور یی ه مص وعی ډول کشف شوی دی‪.‬‬
‫‪ ‬ع صر دری ډوله حواص لری‪ :‬فلزی‪ ،‬عیری فلزی‪،‬او شنه فلزی‪.‬‬

‫‪۱‬فلزی حواص چی ور ورځخه ه م ظم ډول تیریږی لکه اونه او داسی ور شیان‬

‫‪۲‬عیری فلزی حواص‪ :‬چی ور ورڅخه ه م ظم ډول ه تیریږی لکه ی ه لرګی اوداسی ور‬
‫‪۳‬شنه فلزی‪ :‬چی فلزی اوغیری فلزی خواص دواتښړه ولری‬
‫‪ ‬ه دورا ی جدول د طاقو یریودو وکی د ع صروتو شمیر د مملومولو فورمول‪:‬‬
‫‪(n+1)2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ ‬ه دورا ی حدول د طاقو نیریودو و کی د ع صروو شمیر د مملومولو فورمول‪:‬‬

‫‪(N+2)2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ ‬د الکترو یګاتیویټی‪:‬د الکترون د جذلولو قانلیت ته الکترو یګاټیویټی وایی‪.‬‬
‫‪ ‬دالکترو وزیټویټی‪ :‬د الکترون ورکولو میل ته الکترو وزیټویټی وایی‪.‬‬
‫‪ ‬آتومی شماع‪ :‬د یو اتوم د هستی او آحیر ی مدار تر م ځ او فاصله ته اتومی شماع وایی‪.‬‬

‫لیکوال ‪ :‬عطاالرخمن مخمدی‬ ‫‪Page 3‬‬

‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫‪ ‬دوا دروالیس اتومی شماع‪:‬د دوومجاور هستو تر م ځ یمه فاصله د وا دروالیس اتومی شماع ه وم‬
‫یادیږی‪.‬‬
‫‪ ‬د اکسیدیشن منر تفریف‪:‬د یو ایون د چارجو و شمیر ته د اکسیدیشن منر وایی‪.‬‬

‫‪‬د وال س تفریف‪ :‬د ع اصیرو د اتحاد قوی ته وال س وایی‪.‬‬

‫‪ ‬د ګلیسرین فورمول‪c3H 8 o 3 :‬‬
‫‪ ‬د ایزوتوپ‪ :‬ایزوتو و ه همه مواد دی چی اتومی منرو ه یو شان او اتومی وز و ه یی سره فرق‬
‫ولری د ایزوتو ه امه یادیږی مثال‪cl = 17 + 20= 37:‬‬
‫‪Cl = 17 + 20= 35‬‬
‫‪ ‬ایزوتون‪ :‬همه ع اصر چی محتلف دی او د یوترون تمداد یی سره یو شان وی د ایزوتون ه امه‬
‫یادیږی‪Mg = 12+12=24.‬‬
‫‪Na =11+12=24‬‬
‫‪ ‬ایزونار‪:‬مختلف ع اصر چی اتومی وز و ه یی سره یوشان وی او اتومی منر یی سره فرق ولری د ایزونار‬
‫ه امه یادیږی‪k =19 + 21=40.‬‬
‫‪Ar = 18+22=40‬‬

‫‪ ‬ارامګ یتزم‪ :‬همه ع اصر چی د مق اطیس د جذنولوحاصیت ولری او مق اطیس ذری جذب او مق اطیس‬
‫حاصیت ه ځان کی یداکتښړی د ارامګ تیزم ه امه یادیږی‪.‬‬
‫‪ ‬ډیامګ تیزم‪:‬همه ع اصر چی مق اطیس ساحه کی د مق اطیس قوی حطو ه ځا ه رفه کتښړی د ډ یامګ یتزم ه‬
‫امه یادیږی‪.‬‬
‫‪ ‬د راډ یکل تفریف‪ :‬د څو اتومو و ایون ته راډیکل وایی‪.‬‬
‫‪ ‬وظیفوی ګرو و ه‪ :‬همه ګرو و ه چی د عضوی مرکب ه مالیکول کی له مشخصو اتومو و څخه جوتښړشوی‬
‫دی‪.‬‬
‫‪ ‬س ین تفریف‪:‬س ین یو التی ی المه ده چی د تاویدلو ه مم ا ده الکترون روتون او یوترون د س ین قیمت‬
‫دی‪.‬‬

‫‪n= 1-2-3-4-5-6-7‬‬ ‫اصلی سویه او اصلی کوا توم منرو ه‪:‬‬

‫‪kLmnopq‬‬

‫‪ ‬داورنیتالو و شمیر ه هره اصلی سویه کی (‪)2n‬فورمول ه واسطه ټاکل کیږی‪.‬‬

‫‪ ‬دللکترون اعظمی شمیر ه هره اصلی سویه کی (‪)2n2‬فورمول ه واسطه ټاکل کیږی‪.‬‬
‫‪ ‬ایو ی اتښړیکه چی د دوو یا څو اتومو و تر م ځ د الکترون د راکتښړی دورکتښړی له امله جوتښړیږی‪.‬‬
‫‪ ‬تصمید‪ :‬د یو جامد مستقمیا ه ګاز ندلولوته تصمید وایی‪.‬‬

‫صانون ‪ :‬ا شحمی تیزانو و د سودیم یا وتاشم مالګه ده‪.‬‬ ‫او یا ګاز ه جامد ندلولو ته وایی‪.‬‬

‫لیکوال ‪ :‬عطاالرخمن مخمدی‬ ‫‪Page 4‬‬

‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫‪ ‬سلیوس د تودوحی درجی د ا دازه کولو واحد دی‪.‬‬

‫‪ ‬ترمامتر هغه وسیله ده جی د یو جسم سوتښړوالی او ګرم والی ممومولی‪.‬‬
‫‪ ‬ا نساط‪ :‬د یو جسم حجم تښړسیدل د ا نساط ه امه یایږی یا ه نل عنارت د تودوخی درجی زیاتیدو ه اثریو‬
‫جسم د حجم زیاتوالی ته ا نساط وایی‪.‬‬
‫‪ ‬ا قناض‪ :‬د یو جسم دراټولیدل ته وایی او یا ه نل عنارت د تودوخی درجی د ټیټیدو ه اثر د یو جسم د حجم‬
‫کموالی ته وایی‪.‬‬
‫‪ ‬ذونان همه حالت چی یو مادی جسم کی د حرارت ه ممی ه درجه کی د یو جامد څحه ه مایع تندیل شی‬
‫ذونان یا ویلی کیدل وایی‪.‬‬
‫‪ ‬ا جماد مایمات هجامداتو ندلولوته ا جماد ( کلکیدل)نلل کیږی‪.‬‬
‫‪ ‬میغان هغه نتښړاسو ه چی د مایع څحه ورته ختلی دی او د سوتښړوالی ه مایع شی دغی عمل ته میمان وایی‪.‬‬
‫‪ ‬علیان ( ایشدل) د مایع جوشیدو ته ه علمی اصطالح علیام وایی نل عنارت د تودوخی همه درذجه چی مایع‬
‫کی ه جوش راځی‪.‬‬
‫‪ ‬د احالصۍ اثرات د مالګی عو دی یوه ماده چی ه یوه حالصه ماده لکه اونو کی یوځای شی احالصۍ نلل‬
‫کیږی‪.‬‬
‫تی او ټی ګ وی او‬ ‫‪ ‬دجامداتو د وضمیت رتله کول‪ :‬ه جامداتو کی مالیکولو ه د یو نل سره ډیر ژدی‬
‫حرکت فقط خوځیدو کی وی له دی امله ثانت شکل حجم لری‪.‬‬
‫‪ ‬د مایماتو مالیکولو ه رتله کول‪ :‬ه مایماتو کی د مالکولو و یوځای والی لږ کم وی هر مالیکول کولی شی‬
‫چی د ح ل ځای ته تمیر ورکتښړی له دی امله ثانت شکل ه لری او ثانت حجم لری‪.‬‬
‫‪ ‬ه عازاتو د مالیکولو و رتله کول‪ :‬ه عازو و کی د مالیکولو و تتښړون ډیر ضغیفه دی او هر مالیکول کولی‬
‫شی چی ه ازلده توګه ه فضا کی حرکت وکتښړی ه ثانت شکل او ه ثانت حجم لری‪.‬‬
‫‪ ‬ه دوو جسمو و ه مهځ کی حرارت ه دری ډوله دی ‪ :۱‬هدایت یا کا دکشن‪ :۲‬نهر جریان یا کا ویکشن‪:۳‬‬
‫وتښړ ګتیا‬
‫‪ ‬هدایت یا کا دکشن‪ :‬د یو جسم د ذراتویا اتومو و ه وسیله د حرارت ح ریدل نمیرددی څحه چی د جسم‬
‫اتومو ه یامالیکولو ه ح ل ځای تمیر ورکتښړی یم ی د مالیکولو ه د اهتزاز ه اثر د حرارت ا تقال ه اثر‬
‫صورت یسی چی دا ډول خ ریدل د حرارت یا هدایت ه امه یادیږی‪.‬‬
‫‪ ‬نهیر یا جریان‪ :‬ه مایمتو او ګازاتو کی د تودوخی ه ولسطه د ستښړو او تودو ذراتو ځای ه ځای کولوته‬
‫نهیر یا جریان ویل کیږی‪.‬‬
‫‪ ‬وتښړ ګتیا یا تشمشع یا ایدشن‪ :‬یو جسم ته د تودوحی ته ا تقال له م ځه څخه د تشمشع ه اثر د تشمشع د‬
‫طریقی ه امه یادیږی د تودوخی د تشمشع ه طریقه کی د حال څخه هم تیریدی شی‪.‬‬
‫‪ ‬د تودوخی تنادوله‪ :‬د تودوخی ا تقال د تودوخی د یوی سرچی ی څخه ه چا یلایر یا ه نل حجم کی د‬
‫تودوخی د تنادول ه وم یادیږی‪.‬‬

‫لیکوال ‪ :‬عطاالرخمن مخمدی‬ ‫‪Page 5‬‬

‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫‪ ‬د تودوخی تحفظ‪:‬د یو محیط د تودوخی درجیساتل ه سمه توګه د محیط د عایق ه اثر د تودوخی تحفظ ه‬
‫امه یادیږی‪.‬‬
‫‪ ‬ترموز‪ :‬همه لو ی دی چی ه هغه کی د دری واتښړو طریقو د تودوخی ا تقال مخ یوی وشی د ترموز ه امه‬
‫یادیږی‪.‬‬
‫‪ ‬احترقی ا جی و ه ‪ :‬هرهغه وسیله چی دتودوخی ا رژی ه میخا یکی ا رژی ندلوی د حرارتی ا جی و ه ورته‬
‫وایی‪.‬‬
‫‪ ‬مق اطیسی ساحه‪ :‬مق اطیسی ساخه د مق اطس د شاوخوا هغه فضا ده چی ه هغه کی قوه عمل کوی‪.‬‬
‫‪ ‬مق اطیسی هم ډوله قطنو ه یو نل دفع کوی او هم ال وع یو نل جذنوی‪.‬‬
‫‪ ‬د مق اطیسی ساخی حطو ه‪ :‬که د مق اطیس ه شاوخوا کی د اوس ی ذری واچود حطو و ه څیر م ظم کیږی‬
‫چی دا حطو ه د مق اطیسی د حطو و ه وم یادیږی‪.‬‬
‫یو س مق اطس د قدرت له لوه ه ال دی عواملو وری مستقیم تتښړاو لری‪.‬‬
‫‪ :۱‬ه کوایل کی د نری ا د جریان شدت‬
‫‪:۲‬د حلقود شمیرزیاتوالی ‪ :۳‬د هستی وعیت‬
‫‪ ‬د نری ایی چارج‪:‬د اتوم ه هسته کی هغه ذره چی د روتون د ‪ p‬ه توری سره ودل کیږی او مثنت چارج‬
‫لری‪.‬‬
‫‪ ‬داتوم مدار کی هغه ذری چی دالکترون ‪ e‬ه توری سره ودل کیږی او م فی چارج لری‪.‬‬
‫‪ ‬د اتوم د روتو و و او الکترو و و شمیره مساوی دی چی ه دی حالت اتومو ه ح ثی دی او نری ایی‬
‫چارج لری‪.‬‬

‫الکترومترد جسم د چارجولو وسیله ده‪ .‬د کولمب قا ون‪f=k.q1 . q2:‬‬

‫‪E. @2‬‬
‫الکتروسکوپ‪:‬یوه حساسه اله دی چی د هغی ه واسطه ه یوجسم کی د ساک ی نری ا لری ا دازی شتون‬ ‫‪‬‬
‫مملومولی شی‪.‬‬
‫هغه جسمو ه چی چارج تری تیږی د هادی جسمو و ه امه یادیږی لکه اونو سم او داسی ور‪------‬‬ ‫‪‬‬
‫هغه جسمو ه چی چارج تری ه تیریږی د عایق جسمو و ه امه یادیږی لکه لرګی تیږه او داسی ور‪------‬‬ ‫‪‬‬
‫‪-‬‬
‫د جسمو و د همډوله او مختلف ال وع چارجو و مملومول د چارج د ازما ت ه وم یادیږی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬د یو نی چارج هادی جسم چارجیدل د یوی چارج لرو کی چسم ه څ ګه کی کی ودلو ه وحت د نری ا القا‬
‫ه اثر ه وم یاریږی‪.‬‬
‫‪ ‬جسمو و د سولولو او یا دالقا ه اثر د الکترون د ورکولو او یا اخیستلو ه سنب ال د چارجو ود داقغوی‬
‫حاصیت دلرلو ه سنب نری ا یی کیږی‪.‬‬
‫‪ ‬ه وریځو کی د ساک ی نری ا یی کیدو د ځمکی او وریځو او یا د وریځی او یا د وریځی ه م ځ کی ته‬
‫تال ده او نری ا د رعد و نرق وایی‪.‬‬
‫‪ ‬قوه هر هغه عامل چی متحرک جسم او ساکن جسم متحرک کتښړی قوه نلل کیږی‪.‬‬

‫لیکوال ‪ :‬عطاالرخمن مخمدی‬ ‫‪Page 6‬‬

‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫‪ ‬جهت وکتور لرو کی مستقم حط ته وکتور ویل کیږی‪.‬‬

‫‪ ‬کله چی ه یوه جسم نا دی قوه واردیږی جسم هم ه هغی نا دی قوه واردوی چی هغوی ته عمل او عکس‬
‫الممل وایی‪.‬‬
‫‪ ‬سګما‪ :‬اتښړیکه که چیری د اورنیتالو و وتل ه یع ه یغه تر سره شی دی ډول اتښړیکه ته سګما اتښړیکه‬
‫وایی‪.‬‬
‫‪ ‬ای اتښړیکه‪ :‬که چیری د اورنیتالولو وتل د جا نی اتښړخ څحه تر سره شی د ی ډول اتښړیکه ته د ای اتښړیکه‬
‫وایی‪ .‬لکه د اکسیجن او ایتروجن‬
‫‪ ‬د کیمیا وی اتښړیکو ریکیدل ‪ :‬ه دوه محا یکاتو و ریکیږی ‪ : ۱‬هومولیتکی ‪ ۲‬هیترولیتکی‬

‫‪ : ۱‬هومولیتکی ریکتښړه کی د هر اتوم الکترون د اتښړیکی ه جوتښړیدو کی ه کار وتښړی نیرته راعلی او هره ذره یی‬
‫‪h- h‬‬ ‫‪h-h‬‬ ‫طاقه الکترون لرو کی ده لکه‪:‬‬
‫‪ ‬ه هیترولیتکی ریکتښړه کی د اتښړیکی چوتښړه الکترو و ه یو الکترو یګاتیف اخلی او نیالنیل چارج لرو کی‬
‫‪h-h‬‬ ‫ایو و ه لری لکه ‪h+ cl:‬‬
‫‪ ‬کوارد شن اتښړیکه ‪ :‬همه اتښړیکه ده چی د یو اتوم محوا جوتښړه الکترو و ه نل اتوم ورکول کیږی هغه اتوم چی‬
‫اکترون ورکوو کی وی دو ر او الکتون اخیستو کی ایکسیکټرو او کومه چی د دوی تر م ځ تشکلیږی د‬
‫دو رر او ایکسیکټرو ه امه یادیږی ‪.‬‬
‫‪ ‬ا حاللیت‪ :‬هغه مقدار ماده چی د تودوخی ه ټاکلی درجه کی ه سل سا تی متره اونو کی خل کیږی د‬
‫وموتښړی مادی د ا خاللیت څخه عنارت دی‬
‫‪ ‬هغه عضوی مرکنو ه جی یو میتالین ه ا داتښړه فزیکی او میمیاوی حواص د یو د نل ځحه فرق ولری د‬
‫هومولوګ ه امه یادیږی‪.‬‬
‫‪ ‬کارنن ه دری ډوله دی الماس ګرافیت د ډنرو سګاره او ګرافیت ه کارنه کی ځای لری‬
‫‪ ‬محلولو ه له هغه موادو او سیستمو و څخه عنازت دی چی د م خله موادو ه حل کولو سره ه مخلل کی‬
‫جوتښړیږی ټولی نرخی یی متجا س نرکیب لری‪.‬‬
‫‪ ‬م حله حل کیدو کی او محلل حل کوو کی‬
‫‪ ‬محلولو ه ه دری فزیکی حالتو و کی قرار لری ګاز‪ ،‬مایع‪ ،‬جامد‬
‫‪ ‬جامد محلول‪ :‬لکه د سرو او س ی و ذرو ګډ محلول‬
‫‪ ‬د علظت له محی محلولو ه ه دری ډوله دی ‪ ۱‬مشنوع ‪ ۲‬عیر مشنوع ‪ ۳‬مافوقه مشنوع‬
‫‪ :۱‬مشنوع هغه محلولو ه دی د م حله مادی یوه زیاته ا دازه ه ځاه کی حل کتښړی وی لکه‪ :‬نوره اونه‬
‫‪۲‬عیر مشنوع محلولو ه ‪ :‬همه محللو ه د ی چی م خله مادی یوه کمه ا دازه ه ځان کی حل کتښړی وی‬
‫‪۳‬مافوقه مشنوع محلولو ه دی چی مشنوع څخه زیاته ا دلزه م حله ه ځان کی حل کتښړی‬
‫کولیګاتیف‪ :‬د ذرو حرکت او علظت ته وایی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫خ رید ه‪ :‬د علیظ محیط څخه رقیق محیط نه د ذزو یا مالیکولو و تیریدل عنارت له ح رید ه څخه ده‬ ‫‪‬‬
‫اسموس ‪ :‬د یمه قانل فوذ ردی څخه د مایع یا د موادو تیریدو ته اسموس عملیه وایی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ایزوتا یک‪:‬کی داخل ایو و و علظت او حارجی فشار یی مساوی وی ایزوتا یک محلول ه وم یادیږی‬ ‫‪‬‬

‫لیکوال ‪ :‬عطاالرخمن مخمدی‬ ‫‪Page 7‬‬

‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫‪ ‬ها یرتا یک هغه محلولو ه د ی چی د داحلی هاو و و علظت کی کم او حارجی فشار یی زیات وی‬
‫‪ ‬های وتا یک‪ :‬هغه محلولو ه دی چی د داخلی ایو و و علظت یی زیات او حارجی فسار کم وی‬
‫‪ ‬الکترولیت محلولو ه همه محلولو ه چی د نری ا هادی ویی‬
‫‪ ‬عیرالکترولیت ‪:‬محلولو ه همه اونلن مخلولو ه دی چی د نری ا هادی ه وی‪.‬‬
‫‪ ‬تیزاب هغه مرکنو ه دی چی د هغوی ه اونلن محلول کی هایدروجن ایون ازادوی یا تولیدوی‪Hcl h2o .‬‬
‫‪H + cl‬‬
‫‪ ‬القلی همه مرکنو ه دی چی ه اونلن محلول کی د هایدرواکساید ایون ازادوی یا تولیدوی‪Na ( OH ) H2o .‬‬
‫)‪Na + (OH‬‬
‫‪ ‬د علظت او چټکتیا تر م ځ اتښړیکه د تمملو و د چټکتیا د ممادلی ه وم یادیږی‪.‬‬
‫‪ ‬ارهی وس ممادله ‪ :‬ارهی وس ومو دله چی د چټکتیا زیاتوالی سره اتښړیکه ه لری او د ډیرو تماملو و چټکتیا‬
‫ثانته تودوخه سره سم دی ممادله یی داده‪k = acx ( Ea.):‬‬
‫‪ ‬ه کیمیاوی تماملو و ه چټکتیا اعیزمن عوامل‪۱ :‬د تمامل کوو کو موادو حواص ‪ :۲‬د تمامل کوو کو‬
‫موادو فزیکی حاالتو ه ‪ :۳‬علظت ‪ :۴‬تودوخه ‪:۵‬کتلست‬
‫‪ ‬د تمامل کوو کو موادو د ذرو د ټکر فرضیه دا دری ګڼی لری ‪ :۱‬د ټکرو و شمیر ناید زیات وی ‪ :۲‬د‬
‫ذرو لوی ناید ټاکلی وی ‪:۳‬د ټکر ر وخت ناید د ذرو ا رژی ډیره وی‪.‬‬
‫‪ ‬کتلست‪ :‬هغه مواد دی چی ه تمامل کی نرخه اخلی تمامل ګتښړ دی کوی او خ له کی ه مصرفیږی‪.‬‬
‫‪ ‬کیمیاوی تمامل ‪ :‬ه کیمیاوی تمادل کی د لیدلو وتښړ او رو ا ه متمنر شواهد د تمادل د حالت ه تر سره کیدو‬
‫‪ H2 +o‬چی دا حالت ه ح ل سر د ندلو و و ه ایله کی م ځته راځی‪.‬‬ ‫کی ه لیدل کیږی‪H2o .‬‬
‫‪ ‬د کیمیاوی تمادل ځا ګتښړتیاوی‪ : ۱ :‬د لیدلو وتښړ او ممتنر شواهد دری تمادل د لیدلو ل اره ه لیدل کیږی‪.‬‬
‫‪ :۲‬دا حالتو ه ه خ ل سر د ندلو و وله امله م ځته راځی‪ :۳.‬ډی امیکی توازن د رجغی تما ملو و ه م ځ کی ایی‪.‬‬
‫د لی شاتلیه اصل اعیزمن عوامل‪ :۱ :‬د علظت ندلون ‪ :۲‬فشاز ‪ :۳‬تودوخه درجه ‪ :۴‬کتلست‬ ‫‪‬‬
‫ا دوترمیک هغه تماملو ه دی چی رته د تودوخی ورکولو څخه سر ته رسیږی لکه د چوڼی ډنره‬ ‫‪‬‬
‫ازوترمیک هغه تماملو ه دی چی د تودوخی ه ورکولو سره سرته رسیږی‬ ‫‪‬‬
‫امو یا د لومتښړی ځل ل اره د هایدروجن د یع ر یع تمامل څخه جرم ی عالم فرتس هاینر ه الس راوتښړه‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪3H3 + N2‬‬ ‫‪2NH3‬‬
‫فرتس هاینر ه ‪۱۱۸۱‬ـ‪ ۱۰۳۴‬م وری ژو د کتښړی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫فرتس هاینر او کارل نوس ه وم عالم ‪۱۰۱۱‬د ونل جایزه واخیسته‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ارملټی علظت عنارت د حل کیدو کی مادی ممادل ګرام )‪ (Eq_ g‬محلول یو واحد حجم کی دی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ګدایون‪ :‬ه سیستم کی د ایون زیاتول چی ه هممه سیستم کی د شاملو ایو و و څحه د یو سره یو ډول وی د‬
‫ګد ایون نه وم یادیږی‪.‬‬
‫‪ ‬امریکایی وه ګیلنرت ه ‪ ۱۰۲۲‬کی د تیزا و او القلیو ه ناره کی داسی ویلی دی القلی هغه مرکنات دی چی‬
‫کوالی شی ح ل جوتښړه ازلد الکترو و ه له السه ورکتښړی‪.‬‬
‫‪ ‬تیزاب هغه مرکنات دی چی د ورو مرکناتو ازاد د الکترو و ه ځان ته اخلی‪.‬‬

‫لیکوال ‪ :‬عطاالرخمن مخمدی‬ ‫‪Page 8‬‬

‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫‪ ‬تیزانو او القلی حواص ‪ :‬اونه هم د تیزانو او القلی ه توګه ځان کاره کوی اونه د امو یا سره ه تمامل‬
‫کی تیزانی حواص لری ‪Hcl‬او ‪ (CH3- cooH‬استیک اسید سره د القلی ه توګه عمل کوی‪.‬‬
‫‪ ‬مواللیټی علظت عنارت د خل کیدو کی مادی د مولو و ا دازه مخلل ه یوه واخد کتله کی دی‪.‬‬
‫‪ ‬تیرعلظت عنارت د حل کیدو کی مادی د ګرامو و ا دازه ه یو ملی لیتر محلول کی ده‪.‬‬
‫‪ ‬اسیموتیک فشار د سطحی ه یو واحد نا دی وارده شوی قوه ه محلولو و کی د سموتیک فشار څخه‬
‫عنارت دی‪.‬‬
‫‪ ‬موالریټی علظت د مولو و د حل شوی مادی مقدار د محلول یو واخد حجم څخه عنارت دی‬
‫‪ ‬ایزلوک تمریف‪ :‬هغه عضوی مرکنو ه چی د کارنن تغداد یی مساوی او د هایدروجن تمداد یی سره فرق‬
‫ولری د ایزلوک ه وم یادیږی‪.‬‬
‫‪ ‬مالیکولی وزن څه ته وایی‪ :‬د ع اصرو داتومی وز و ود مجموعی څخه عنارت دی‪.‬‬
‫‪ ‬مالیکول تمریف‪ :‬د مرکب کوچ ی ذره ته مالیکول وایی‪.‬‬
‫‪ ‬د یو ه تر لسو وری التی ی حساب‪ :‬میتا ایتا رو ا نیوتا ی تا هګزا هفتا اوکتا و ا دیکا‬
‫‪ :Hybridization ‬ه یو ا ی ژنه کی د هاینریډ کلمه د وی ی د احتالط ه مم ا ده یم ی هغه سل چی د دوو‬
‫نیالنیلو سلو وڅحه حاصل شوی دی امتزاج یا ګډ وډکیدو مفهوم رسوی ه دی ځای کی د دوو یا څو‬
‫نیالنیلو اتومو و د اورنیتالو و د احتالط څحه م ظور دادی چی دوه یا څو وی هاینریډی اورنیتالو ه السته‬
‫راوتښړی‪.‬‬
‫‪ ‬هلوجن ‪ :‬لغوی مم ا مالګی جوتښړول مالګه دعو ع اصرو څخه چوتښړیږی فلورین کلورین نریلیم ا ودین کولی‬
‫شو عصوی مرکنو ه د حیوا ی او یا ممد ی او ناتی م انغو څخه السته راوتښړو‪.‬‬
‫‪ ‬عضوی مرکنو ه چی د کومو ع اصرو څخه جوتښړ شوی عنارت دی له د فلزاتو څخه اوس ه مس مګ یزم‬
‫ارسی ک سلیکان سیماب او دلسی ور‪.‬‬
‫‪ ‬اتومی س یکټریا طیف‪:‬د م شور یا هغی ته ورته آلو واسطه د لمر د وتښړا ګو تجزیه ه ‪ ۱‬اوو ر ګو و نا دی‬
‫ه مختلفو موجو و او سرعتو و سره د طیف ه وم یادیږی‪.‬‬
‫‪ ‬طیف ه دوه ډوله دی‪ :‬مسلسل طیف او حطی طیف‬

‫‪ :۱‬مسلسل طیف هغه طیف ته ویل کیږی چی د یو ر ګ ه حتمیدو سره نل ر ګ ه داسی ډول شروع شی‬

‫چی تر م ځ یی کومه فاصله وجود و لری لکه ټول جامدات‪.‬‬

‫‪ :۲‬خطی طیف‪ :‬هغه طیف ته ویل کیږی چی د یو ر ګ ه حتمیدو سره نل ر ګ ه داسی ډول شروع شی چی تر‬
‫م ځ یی فاصله وجود ولری لکه ټول غازات او مایمات‪.‬‬
‫‪ ‬س یکټرومټر‪ :‬یو فزیکی س جوو کی آله ده چی د هغی واسطه د طیف ه هکله ا دازه او س جش کیږی‪.‬‬
‫‪ ‬نلورو ه ‪ :‬جامد جسمو ه دی چی م ظم شکل لری دغه شکل ته نلوری شنکه وایی‪.‬‬
‫‪ ‬فزیک نرخه‬
‫فزیک د فیوزس یو یو ا ی کلمه څخه اخیستل شوی چی مم ا یی طنغت دی یا هغه علم دی چی د مادی د‬
‫ظاهر تمیراتو څخه نخث کوی‪.‬‬

‫لیکوال ‪ :‬عطاالرخمن مخمدی‬ ‫‪Page 9‬‬

‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫فزیک ه ظری ډول ه ځه ډوله دی‬

‫‪ :۱‬میخا یک ‪ :۲‬ترموډی امیک ‪ :۳‬الکترومق اطیس ‪ :۴‬کوا تم میخا یک ‪ :۵‬سنت‬
‫‪ :۱‬میخا یک د اجسامو میخا یکی تیوری یا ظری مطالمه کوی‪.‬‬
‫‪ :۲‬ترموډی امیک تودوخه او د تودوخی درجه مطالمه کوی‪.‬‬
‫‪ :۳‬الکترومف اطیس نری ا مق اطیس او د الکترومق اطیس وتښړا ګو تشغشع څیتښړی‪.‬‬
‫‪ :۴‬کوا تم میخا یک میکروسکو یک شان مطالغه کوی‪.‬‬
‫‪ :۵‬سنیت د ذراتو او د سرعت مطالمه کوی‪.‬‬
‫کالسیک فزیک څا ګه عنارت دی میخا یک اکتروډی امیک ترموډی امیک‬
‫کوا تم میخا یک د مادرن فزیک ه وم هم یادیږی‪.‬او ریاضی د فزیک ژنه ده‬
‫ا دازه کول‪ :‬د واحد سره د یوه عدد رتله کولو ته ا دازه کول وایی‪.‬‬
‫‪ ‬واحد‪:‬هغه شی چی مطلوب جسم مقدار ری مملومیږی د واخد ه وم یادیږی لکه کیلوګرام‬
‫‪ ‬نین المللی واحدات د استممال له مخی ه دوه قسمه دې ‪:۱‬اصلی واخدات ‪ :۲‬فرغی واخدات‬
‫‪۱ ‬اصلی واحدات‪ :‬هغه واخدات دی چی یوازی استممالیږی د نلواخد سره اتښړه لری‪.‬‬
‫‪ ‬اصلی یا اساسی واحدات اووه ‪ ۱‬دی‬
‫‪۱ ‬د طول واخد ‪ ۲‬دکتلی واخد ‪ :۳‬د وخت واخد ‪ :۴‬د نری ا د جریان واخد ‪:۵‬د تودوخی درجی واخد ‪ :۸‬د‬
‫ذراتو د مقدار واخد ‪ :۱‬ور د شدت واخد‬
‫‪ ‬د اوږدولی واخد متر دی د متر څخه لوی واخداتو ته د متر اضغاف وایی چی عنارت دی‬
‫‪ ‬نتښړاس د مایماتو ندلیدل ه ګازاتو نا دی عنارت د نتښړاس څخه دی‬
‫‪ ‬تراکم د موادو راټولیدو ته د تراکم عملیه وایی یم ی د جامد جسم ندلیدل ه مایع او مایع جسم ندلیدل ه ګاز‬
‫نا دی د نراکم ه وم یادیږی‪.‬‬
‫‪ ‬فزیکی ندلو و ه هغه ندلو و و ته وایی چی یوازی د مادی ظاهری شکل ندل کتښړی‪.‬‬
‫‪ ‬حالص مواد هغه مواد دی چی ور مواد کی وی حل شوی‬
‫‪ ‬کیمیاوی تمامل هغه ی ه چی یو یا څو کیمیاوی مواد یو تر نله متقانل عمل وکتښړی او وی مواد جوتښړکتښړی‬
‫‪ ‬سمنولیکی ممادلی هغه ممادلو ته وایی چی ع اصر کی ه خ لو سمنولو و ودل کیږی او تمامل کوی‪.‬‬
‫تجزیوی تمامل هغه تمامل ته وایی چی یوه ماده ه څو ورو موادو نا دی تجزیه شی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫جممی تمامل هغه تمامل ته وایی چی دوه یا څو توکی سره یو ځای کیږی او یوه وی ماده تشکیلوی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫احتراقی تمامل هغه تمامل چی ه هغی کی یوه ماده د اککسیجن ه موجودیت کی سوځی د احتراقی تمامل ه‬ ‫‪‬‬
‫امه یادیږی‪.‬‬
‫تمویضی تمامل هغه تمامل ته وایی چی ه یوه تمامل کی یو ع صر د نل ع صر ځای ندل او خ له یی و یسی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫کیمیاوی ممادلی د تمامل لیکل د سمنولو و او تورو ه واسطه د کیمیاوی ممادلی ه وم یادیږی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬د ا سان د ندن کتله ه سلو کی لس نرحی هایدروجن یولی ده‬
‫‪ ‬دا سان دندن کتله ه سلو کی ‪ ۸۵‬نرحی اکسیچن یولی‬
‫‪ ‬اروماتیک مرکنو ه هغه عضوی مرکنو ه دی چی د ډنرو د سکارواو فتو څحه ه الس راځی‪.‬‬

‫لیکوال ‪ :‬عطاالرخمن مخمدی‬ ‫‪Page 10‬‬

‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫‪ ‬ه اتوم نا د د اتوم وم دیموکرات کی وده‪.‬‬

‫‪ ‬یوترون د چاودیدیک لحوا کشف شو‬
‫‪ ‬س ین کو تم منر د الکترو و و تاویدل د خ ل محور ه شاوحوا نا دی د س ین کوا تم منر ه امه یادیږی‬
‫‪ ‬ه جدول کی عمودی کر ی د ګروپ ه امه یادیږی‪.‬‬
‫‪ ‬ه جدول کی عمودی کر ی د یریود ه امه یادیږی‬
‫‪ ‬قطنی اتښړیکه چی د هغوی ه دواتښړه خواوو کی مثنت او م فی قسمی چارجو ه شتون ولری د قطنی اتښړیکو ه‬
‫وم یادیږی‪.‬‬
‫نلوری شنکه یو دری نمدی جوتښړ ت ته نلوری شنکه وایی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ا دازه کول د واحد سره د یوه عدد تله کواو ته ا دازه کول وایی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫واحد‪ :‬هغه شی چی مطلوب جسم مقدار ری مملومیږی د واحد ه وم یاد یږی لکه کیلوګرام‬ ‫‪‬‬
‫نین المللی واحدات استممال له محی ه دوه قسمه ده ا‪:‬اصلی واخدات ‪ :۲‬فرعی واخدات‬ ‫‪‬‬
‫اصلی واخدات هغه د واخدات د ی چی یوازی استممالیږی د نل واخد سره اتښړه لری‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫اصلی یا اساسی واخدات اووه دی ‪ :۱‬د طول واخد ‪ :۲‬د کتلی واخد ‪ :۳‬د وخت واخد ‪ :۴‬د نری ا د جریان‬ ‫‪‬‬
‫واخد ‪ :۵‬د تودوخی درجی واخد ‪ :۸‬د ذراتو د مقدار واخد ‪ :۱‬ور د شدت واخد‬
‫اوږدوالی واخد متر دی ‪ m‬د متر څخه‪ ۰‬لوی واخداتو ته د متر اضغاف وایی چی عنارت د ی له ‪ :۱‬دیکا‬ ‫‪‬‬
‫متر ‪ :۲ m۱۹‬هیکتو متر ‪ :۳ m۱۹۹‬کیلو متر ‪ m۱۹۹۹‬میګا متر ‪m۱۹۸‬‬
‫متر څخه کوچ ی واخداتو ته د متر اجزا وایی چی عنارت د له ‪ :‬دیسی متر سا تی متر ملی متر مکرومتر‬ ‫‪‬‬
‫ا و متر یکو متر‬
‫‪ m.k.s‬ه سیستم کی د کتلی واخدکیلو ګرام دی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ c.g .s‬ه سیستم د کتلی واخد ګرام دی‬ ‫‪‬‬
‫د ګرام څخه لوی واخداتو ته اضغاف ویل کیږی لکه دیکا ګرام هکتوګرام کیلو ګرام میګا ګرام‬ ‫‪‬‬
‫دګرام څخه کوچ ی واخد اتو ته اجزا ویل کیږی لکه دیسی ګدام سا تی ګرام ملی ګرام مکرو ګرام‬ ‫‪‬‬
‫وخت واخد‪ :‬وخت یو فزیکی و نمدی متماد ی کمیت دی چی د واقماتو او اشیاو عمرو ه ری ا دازه کیږی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د وخت واخد ثا یه ده یوه ثا یه د شواروز یو ر ش ږ اتیا زره څلور سوه نرخه ده‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د نرق د جریان واخ ام یردی ام یر ه یوه ثا یه کی د یوی هادی څخه یو کولمب چارج عنور ته ام یروایی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د حرارت د ا دازه کولو واخد کالوین دی‬ ‫‪‬‬
‫د ذراتو د ا دازه ګولو واخد مول دی‬ ‫‪‬‬
‫د ور د شرت واخد ک ډیل دی‬ ‫‪‬‬
‫فرعی واخدات‪ :‬هغه واخدات چی د اصلی واخداتو د ضرب یا تقسیم ه تیجه کی الس ته داعلی وی فرعی‬ ‫‪‬‬
‫واخدات نلل کیږی‪.‬لکه د قوی واحد یوټن ‪ ۲‬د مساحت واخد ‪ m2‬د حجم واخد ‪ m3‬او داسی ور‬
‫کمیت‪ :‬د ا دازی وتښړ شی ته کمیت ویل کیږی‬ ‫‪‬‬
‫کمیتو ه ه دوه ډوله دی ‪ ۱‬سکالری کمیتو ه ‪ ۲‬وکتوری کمیتو ه‬ ‫‪‬‬
‫‪ ۱‬سکالری کمیتو ه هغه کمیتو ه دی چی ممرفت یی یوازی ه ا دازی ګیری تقملیږی لکه ‪ :‬کثافت چارج ‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫ا رژی ‪ ،‬مساخت ‪ ،‬وخت او داسی ور‬
‫‪۲‬وکتوری کمیتو ه ‪:‬هغه کمیتو ه دی چی ممرفت یی یوازی ه ا دازه ګیری ه تقملیږی نلکی جهت ته هم‬ ‫‪‬‬
‫ضرورت لری لکه ‪ :‬سرعت ‪ ،‬تمجیل ‪ ،‬قوه ‪ ،‬وزن ‪ ،‬او داسی ور‬
‫جهت لرو کی مستقم خط ته وکتور ویل کیږی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د وکتور ود ه وکتور د منداء او ا جام تورو ه واسطه ودل کیږی او ه سر یی د وکتور عالمه کیږی ه‬ ‫‪‬‬
‫دی شرط چی د مندا توری مکی راشی‪.‬‬

‫لیکوال ‪ :‬عطاالرخمن مخمدی‬ ‫‪Page 11‬‬

‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫موازی وکتورو ه ‪ :‬هغه وکتورو ه دی چی شریکه قطه لری او ه یی امتداد څخه کومه شریکه قطه یداا‬ ‫‪‬‬
‫شی ‪.‬‬
‫مساوی وکتورو ه هغه وکتورو ه دی چی موازی هم جهته او اوږدوالی سره مساوی وی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫قوه هر هغه عامل چی متحرک جسم ساکن او ساکن جسم متخرک کتښړی قوه نلل کیږی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫متضاد کتورو ه هغه وکتورو ه دی چی موازی‪ ،‬مساوی ‪ ،‬او محالف جهت وی متضاد وکتورنلل کیږی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫مختلف کتورو ه هغه وکتور ه دی چی ه جهت او مقدار کی فرق ولری مختلف کتور نلل کیږی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ور‪ :‬یو الکترو ی مق اطسی موج دی چی طول یی ډیر کم دی او د شیا و د لیدلو سنب ګرځی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫اجسام د ور له کنله ه دوه ډوله دی ‪ :۱‬ورا ی اجسام ‪ :۲‬عیری ورا ی اجسام‬ ‫‪‬‬
‫‪ :۱‬ورا ی اجسام هغه اجسام د ی چی له ځا ه ور لری او د ورو شیا و لیدلو سنب ګرځی لکه لمر ‪ ،‬څراع‬ ‫‪‬‬
‫‪ ،‬ګروپ ‪ ،‬شممه او داسی ور‬
‫‪ :۲‬عیری ورا ی اجسام هغه اجسام دی چی له ځا ه ور ه لری او د ورا ی اجسامو د ور ه واسطه ودل کیږی‬
‫لکه ی ه ‪ ،‬الستیک ‪ ،‬او ډنره او داسی ور‬
‫عیری ورا ی اچسام د ور د عنور ه اساس ه دری ډوله دی ‪ :۱‬شفاف ‪ :۲‬یم شفاف ‪ :۳‬عیری شفاف اجسام‬
‫‪ :۱‬شفاف اجسام هغه اجسام دی چی ور مکمل ډول ور څخه تیریږی لکه ی ه اونه هوا او داسی ور‬
‫‪ :۲‬یم شفاف اچسام هغه اجسام دی چی یوه ا دازه ور ور څخه تیریږی او ناقی ور نیرته ګرځوی لکه ګل داره‬
‫ی ه الستیک او داسی ور‬
‫‪ :۳‬عیری شفاف اجسام هغه اجسام دی چی ور ورڅخه ه تیریږی او ه مکمل ډول یی نیرته ګرځوی لکه فلزات‬
‫ی ه ډنره لرګی او داسی ور‬
‫عیری شفافو اجسامو ته قدری اجسامو هم ویل کیږی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ور ا مکاس ‪ :‬که د ور وتښړا که د ور م نع څـخه ه یوه قدری جسم نا دی ولویږی دعه وتښړا ګه د جسم‬ ‫‪‬‬
‫څخه ه تیریږی نیرته ګرځی دی نیرته ګرځیدوته د ور ا مکاس وایی‪.‬‬
‫وارده وتښړا ګه ‪ :‬هغه وتښړا ګه چی د ور م نع څخه ه جسم ولویږی وارده وتښړا ګه نلل کیږی لکه )‪)sI‬وتښړا ګه‬ ‫‪‬‬
‫م مکسه وتښړا ګه ‪ :‬هغه وتښړا ګه ده چی د جسم څخه ګرځی دی ته م مکسه وتښړا ګه وایی لکه ‪ IR‬وتښړا ګه‬ ‫‪‬‬
‫ارمل‪ :‬د وارده وتښړا ګی او د جسم د تقاطع ه قطه کی فرضی عمود ته ارمل وایی لکه ‪ NI‬ارمل‬ ‫‪‬‬
‫وارده وتښړا ګی او ارمل تر م ځ زاو ه ه وارده زاویه وایی لکه ‪ SIN‬زاویه‬ ‫‪‬‬
‫م مکسه وتښړا ګه ‪ :‬د م مکسه وتښړا ګی او ارمل تر م ځ زاویه ته م مکسه زاویه وایی لکه ‪MTR‬‬ ‫‪‬‬
‫قطه هغه شکل دی چی انماد یی د ا دازه وتښړ ه وی‬ ‫‪‬‬
‫ا مکاس ډولو ه‪ :‬ا مکاس ه دوه ډوله دی ‪ :۱‬م ظم ا مکاس ‪:۲‬عیری م ظم ا مکاس‬ ‫‪‬‬
‫‪:۱‬که یو ن ډل وتښړا ګی ه یوه واره سطخه ولګیږی م مکسه وتښړا ګی دوارده وتښړا کو ه څیر ا مکاس کوی دی‬
‫ا مکاس ته م ظم ا مکاس وایی‬
‫‪ :۲‬عیری م ظم ا مکاس که یو ن ډل وتښړا ګی ه اهواره سطخه ولګیږی م مکسه وتښړا ګی ه مختلفو جهتو و نا دی‬
‫ا مکاس کوی دی ا مکا س ته عیری م ظم ا مکاس وایی‪.‬‬
‫ا مکاس قوا ین‪ :‬ا مکاس دوه قوا ین لری‬
‫‪ :۱‬وارده وتښړا ګه م مکسه وتښړا ګه او ارمل دری واتښړه ه یوه مستوی کی واقع دی‬
‫‪ :۲‬وارده زاویه او م مکسه زاویه سره مساوی دی‪.‬‬
‫‪ ‬ه داره‪ :‬هر صیقل شوی سطخه چی ور ته ه م ظم ډول مکاس ورکوی ه داره نلل کیږی‪.‬‬
‫‪ ‬ه داری ه دوه ډوله دی ‪:۱‬مستوی ه داره ‪ :۲‬کروی ه داره‬

‫لیکوال ‪ :‬عطاالرخمن مخمدی‬ ‫‪Page 12‬‬

‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫‪ :۱ ‬مستوی ه داره هغه ه داره دی چی سطخه یی د والتښړو اونو د سطخی ه شان هواره وی لکه‪ :‬د جیب‬
‫ه داره سلما یا و دوکان ه داره‬
‫‪ ‬تصویر‪ :‬د م مکسه وتښړا ګو د تقاطع هغه قطه چی د لیدلو وتښړ وی صویر نلل کیږی‪.‬‬
‫‪ ‬تصویر ه دوه ډوله دی ‪ :۱‬مجازی تصویر ‪:۲‬حقیقی تصویر‬
‫‪ :‬مجازی تصویر هغه تصویر دی چی د م مکسه وتښړا ګو د امتداد د تقاطع ه قطه کی تشکلیږی مجازی‬
‫تصویر د ردی ر مخ ه ودل کیږی‪.‬‬
‫‪ :۲‬حقیقی تصویرهغه تصویر دی چی د م مکسه وتښړا ګو د تقاطع ه قطه تشکلیږی حقیقی تصویر د ردی ر مخ‬
‫لیدل کیږی‪.‬‬
‫‪ ‬کروی ه داری هغه ه داری دی چی سطخه د حالی کُری یوه نرخه وی‬
‫‪ ‬کروی ه داری ه دوه قسمه دی ‪ :۱‬مقمری کروی ه داری ‪ :۲‬مخدنی کروی ه داری‬
‫‪ :۱‬مقمری کروی ه داری چی حارچی نرخه یی جیوه شوی وی او داخلی نرخه یی ور ته ا مکاس ورکوی مقمری‬
‫کروی ه داری نلل کیږی‪.‬‬
‫‪ ‬مقمرو ه دارو ته متقارنی ه داره هم ویل کیږی‬
‫‪ :۲‬مخدنی کروی ه داره هغه کروی ه داری دی چی داخلی نرخه یی جیوه شوی وی او خارجی نرخه یی ور ته‬
‫ا مکاس ورکوی‪.‬‬
‫مخدنی کروی ه دارو ته متناعدی ه داره هم ویل کیږی‬ ‫‪‬‬
‫لوی ود ه د تصویرد فاصلی او د جسم د فاصلی سنت ته اوی ود ه وایی او ه ‪ M‬سره ودل کیږی‬ ‫‪‬‬
‫ا کسار یوه وتښړا ګه د دوو مخیطو و ه مشترک فصل ولویږی مشترک فصل کی خ ل جهت ته تمیر ورکوی‬ ‫‪‬‬
‫دی ی ی ته ور ا کسار وایی‪.‬‬
‫دیو تر‪ :‬دوه مخیطو و تر می ځ د جدایی سطخی ته دیو تر ویل کیږی لکه د اونو او هوا تر می ځ د جدایی‬ ‫‪‬‬
‫سطخه‬
‫متوازی االسطوع تیغه ‪ :‬هغه شفاف مخیط چی د دوه مسطع دیو ترو و ه واسطه د نل شفاف مخیط څخه‬ ‫‪‬‬
‫تیریدل د متوازل االسطوع تیغه ویل کیږی‪.‬‬
‫نحرا ی زاویه‪ :‬هغه زاویه ده چی م کسره زاویه یی ‪ ۰۹‬درجی وی‬ ‫‪‬‬
‫کلی ا مکاس کله چی وارده زاویه د نحرا ی زاویه څخه لوی شی و ه صورت کی وتښړا ګه دویم مخیط ته‬ ‫‪‬‬
‫داخلیږی نیرته اول مخیط ته راګرځی چی دی ا مکاس ته کلی ا مکاس وایی‪.‬‬
‫سراب‪ :‬د اجسامو د خ ل ځای څخه ورته یا سرچ ه مملومیږی د سراب ه وم یادیږی لکه ک تی ه هوا‬ ‫‪‬‬
‫مملومیدل ه د تو کی نوټی سرچ ه مملومیدل کیر ستښړکو و اونو م ظره لیدل‪.‬‬
‫‪ ‬م شور یو شفاف جسم دی چی د دوو موازی سطخو ه واسطه مخدود شوی‬
‫‪ ‬عدسه ‪ :‬یو شفاف جسم دی چی د دوو کروی یا یوی کروی مستوی شفافو سطخو ه واسطه اخاطه شوی‬
‫وی‪.‬‬
‫‪ ‬عدسی ه ځه ډوله دی ‪ :۱‬مخدنوالطرفین ‪ :۲‬مقغروالطرفین ‪ :۳‬مخدنو المقغر عدسی ‪:۴‬مخدنی المستوی‬
‫عدسی ‪ :۵‬مقمرالمستوی عدسی‬
‫‪ ‬مخدنی عدسی ‪ :‬هغه عدسی دی چی د دوه کروی ه دارو ه واسطه اخاطه شوی وی‬
‫‪ ‬اصلی مخور‪ :‬هغه خط دی د ا خ ا د مرکزو وسره وصلوی‬
‫‪ ‬عدسی مخور‪ :‬هغه خط چی د عدسی راسو ه سره وصلوی عدسی د مخور ه وم یادیږی‬
‫‪ ‬ا تیکی مرکزیا وری مرکز‪ :‬د اصل مخور او د عدسی مخورد تقاطع قطی ته ا تیکی مرکز وایی‪.‬‬
‫‪ ‬مقمری عدسی هغه عدسی دی چی د دوه کروی ه دارو څخه جوتښړی شوی وی او م ځ ی نرخه یی ری او‬
‫ډه وی‬
‫‪ ‬خازن یا کا د سر‪ :‬هغه آله ده چی د چارج د ذخیره کولو ل اره کارول کیږی‬
‫‪ ‬خازن ه دوه ډوله دی ‪:۱‬ثانت خازن ‪ :۲‬متخرک خازن‬
‫‪ :۱‬ثانت خازن هغه خازن دی چی د دوو ثانتو لوخو او یو عایق یم ی هوا ه واسطه مخدود شوی وی‬
‫لیکوال ‪ :‬عطاالرخمن مخمدی‬ ‫‪Page 13‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫‪ :۲‬متخرک خازن هغه خازن دی چی لوخی یی د چارج د ذخیره کیدلو ه وخت کی ه خرکت راځی متخرک خازن د‬
‫ثانتو لوخونرسیره دوه متخرکی لوخی هم لری‪.‬‬
‫‪ ‬نری ا یو یو ا ی کلمی الکټرا څخه اخیستل شوی چی مم ایی کهرنا ده او ه اصطالخ کی یو ډول ا رژی ده‬
‫چی تر اوسه وری یو مرموز شی دی او د نری ا د جریان د ا دازه کولو واخد ام یر دی‬
‫‪ ‬نری ا مقاومت ‪ :‬دنر ی ایی مقاومت ولټیج او د نری ا جریان شدت تر می ځ سنت ته نری ا مقاومت‬
‫وایی‪.‬‬
‫‪ ‬فزیک ځی ی څا ګی ‪۱ :‬د مادی تراکم فزیک ‪ ۲‬د لوتښړی ا رژی لرو کی ساده ذرو فزیک‬
‫‪ ‬میخا یک فزیک‪ :‬د فزیک د علم هغه څا ګه دی چی د اجسامو د خرکت او سکون شرایط مطالمه کوی‬
‫‪ ‬میخا یک فزیک ه دوه ډوله دی ‪ ۱‬ډی امیک فزیک ‪ :۲‬سی ماتیک قزیک‬
‫‪ ‬ډی امیک فزیک د میخا یک فزیک هغه څا ګه ده چی د اجسامو حرکت او سکون سره دعلته او قوی‬
‫مطالمه کوی‬
‫‪ ‬سی ماتیک فزیک ‪ :‬د میخا یک فزیک هغه څا ګه ده چی اجسامو حرکت او سکون نی له علته او یا نی له‬
‫قوی مطالمه کوی‪.‬‬
‫‪ ‬تغادل یا ا ډول د اجسامو تمادل عنارت د هغه خالت څخه دی چی د اجسامو د سکون دمرکز یا ایتکا د قطی‬
‫د ه شاوخوا کی د سکون خالت اختیار کتښړی‬
‫‪ ‬میخا یک تمادل‪ :‬عنارت د هغه تمادل څخه دی چی د ټولو قوو مخصله یی صفرشی او یا ده چی یو جسم د‬
‫موم ټو و مجموعه سره مساوی شی ‪.‬‬
‫‪ ‬موازی قوه‪ :‬هغه قوه ده چی مشترکه قطه و لری که امتداد ورکتښړل شی یو نل ه قطمه کوی‪.‬‬
‫‪ ‬متالقی یا عیری موازی قوه‪ :‬څو قوی چی د تاثیر قطه یی مشترکه او جهتو ه یی مختلف وی د متالقی قوو‬
‫یا عیری موازی قوو ه وم یادیږی‪.‬‬
‫‪ ‬مخصله قوه ‪ :‬عنارت هغه قوی څخه دی چی د دوه یا څو قوود تاثیر ه تیجه کی می ځ ته راعلی وی او‬
‫مقداریی ه ځا ګتښړی توګه د هری قوی څخه زیات وی ‪.‬‬
‫‪ ‬متقانله قوه ‪ :‬عنارت د هغه قوی څخه دی چی عامله قوه یی خ ثی او د جسم د تمادل سنب وګرځی ‪.‬‬
‫‪ ‬لکه د یو د ف ر د ا جام وری د یو قوی تتښړل‬
‫‪ ‬تمادل ه دری ډوله دی ‪ :۱‬یداره ‪ :۲‬ا یداره ‪ :۳‬نی تفاو ه تمادل‬
‫‪ :۱‬یداره تمادل ‪ :‬که چیرته یو جسم د تمادل څخه وایستل شی او نیرته خ ل لومتښړ ی خالت ته راوګرځی و ویل‬
‫کیږی چی دعه اول تمادل یداره تمادل دی ه یداره تمادل کی ثقل مرکز د قاعده ته ژدی روتی وی‪.‬‬
‫‪ :۲‬ا یداره تمادل‪ :‬که چیرته یو جسم د تمادل د خالت څخه حارج کتښړی شی او نیرته اول ی خالت ته راو ه ګرځی‬
‫دعه ډول تمادل ته ا یداره تمادل وایی‪.‬‬
‫ه ا یداره تمادل کی د ثقل مرکز د قاعده څخه لري واقع وی‪.‬‬
‫‪ :۳‬نی تفاوته تمادل ‪ :‬که یو جسم ه هر حالت کی خ ل تمادل وساتی دعه ډول تمادل ته نی تفاوته تمادل ویل کیږی‬

‫ه نی تفاوته تمادل کی د ثفل مرکز ه مرکز کی وی‬

‫‪ ‬د قوی موم ټ‪:‬هر هغه موثر عامل یوی قطی یا ایتکا د قطه ه شاوخوا د یو جسم د څرخیدو سنب وګرځی‬

‫د قوی موم ټ ه وم یادیږی‬

‫‪ ‬حرکت د یو جسم د موقمیت تمیر ته حرکت ویل کیږی‬

‫‪ ‬حرکت ه دوه ډوله دی ‪ :۱‬یو نمدی حرکت ‪:۲‬دوه نمدی حرکت‬

‫‪ :۱‬یو نمدی حرکت ه دری ډوله دی ‪ :۱‬مستقم الخط حرکت ‪ :۲‬عمودی رتاب ‪ :۳‬ازاد سقوط‬

‫لیکوال ‪ :‬عطاالرخمن مخمدی‬ ‫‪Page 14‬‬

‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫‪ ‬دوه نمدی حرکت ه دری ډوله دی ‪ :۱‬افقی رتات ‪ :۲‬دایروی حرکت ‪ :۳‬مایل رتاب‬

‫‪ ‬یو نمدی حرکتو و ته دی چی مستقم حرکت مسیر یو نمدی وی‬

‫‪ ‬دوه نمدی حرکتو ه هغه حرکتو ه د یچی د حرکت مسیر دوه نمدی وی یا عیری مستقیم خط وی‬
‫‪ ‬افقی خرکت عنارت له هغه خرکت څخه دی چی د خرکت مسیر یی یو مستقیم خط وی‪.‬‬
‫‪ ‬چټکتیا د وخت ه واخد وهل شوی فاصله څخه عنارت ده‪.‬‬
‫‪ ‬سرعت ‪ :‬د وخت ه واخد کی د وهل شوی فاصله څخه عنارت دی چی لوری مملوم یا مشخص وی‪.‬‬
‫‪ ‬مکان یا موقیمت تمیر‪ :‬کله چی د یو جسم ه واسطه یو فاصله طی شی و وهل شو یفیاصله د تمیر مکان ه‬
‫و م یادیږی‪.‬‬
‫‪ ‬مالیکول تمریف‪ :‬د مرکب کوچ ی ذره د مالیکول ه وم یادیږی‪.‬‬

‫یادیږی‪.‬‬ ‫مرکب تمریف‪ :‬دوه یا د دوو څخه زیات ع صرو ه د مرکب ه وم‬ ‫‪‬‬

‫لیکوال ‪ :‬عطاالرخمن مخمدی‬ ‫‪Page 15‬‬

Get More e-books from www.ketabton.com
Ketabton.com: The Digital Library