FORMY CYKLICZNE. CYKL A ZBIÓR.

Forma cykliczna to utwór złożony z kilku części, tworzących spójną całość. Istotą cyklu jest kontrast
wynikający ze zróżnicowania agogicznego, rytmicznego, melodycznego i fakturalnego poszczególnych części.

Najważniejsze formy cykliczne

w muzyce instrumentalnej: suita, preludium i fuga, cykl sonatowy (sonata, symfonia, koncert, trio, kwartet...),
w muzyce wokalnej: msza, oratorium, pasja, kantata, opera, cykl pieśni.
O cykliczności dzieł wokalnych decyduje przede wszystkim tekst słowny, koncepcja dramatyczna lub
liturgiczna.
Zwartość form cyklicznych bywa rozmaita. W niektórych utworach związek między częściami jest słaby i trudny
do uchwycenia. Często wprowadzane są specjalne środki kompozytorskie, służące silniejszemu zespoleniu części
cyklu:
1) plan tonalny:
- jednolitość tonalna - suita, cykl sonatowy (z wyjątkiem drugiej części)
- wykorzystanie wszystkich tonacji w określonym porządku (24 Preludia Chopina: C, a, G, e, D, h, A, fis……..)

2) cantus firmus wspólny dla wszystkich części:

Melodia rycerska L’homme arme (Człowiek zbrojny) w Missa „L’homme arme” G. Dufay’a, J. des Pres i innych
kompozytorów renesansu (w oparciu o tę melodię powstało ponad 40 mszy).

https://www.youtube.com/watch?v=gdPKFMWNon0 Kyrie, wzmocniony instrumentalnie c.f.

https://www.youtube.com/watch?v=ibSeyIbNGYA najpierw prezentacja pieśni, potem posłuchać części Kyrie i Agnus Dei
(c.f. w tenorze)

J. Obrecht – Missa L’homme arme

Melodie polskich pieśni wielkanocnych w Missa paschalis Leopolity (renesans), Missa paschalis
Gorczyckiego (barok):
G.G. Gorczycki – Missa Paschalis (Msza wielkanocna) - nagranie na płycie CD.
Cantus firmi stanowią melodie polskich pieśni wielkanocnych., m.in. pieśń Chrystus Pan zmartwychpowstał,
opracowana m.in. w części Benedictus (w głosie altowym).
Analiza z zapisem nutowym części Benedictus: najpierw słuchamy nagrania 1- gł. pieśni (nr 2)
i odnajdujemy ją w głosie altowym w mszy, następnie słuchamy nagrania tej części (nr 15).

Bach wprowadzał najczęściej cantus firmus z chorału protestanckiego. W Kantacie Wachet auf
(Powstańmy, wzywa nas głos Pana) wszystkie części chóralne oparte są na tej samej melodii zaczerpniętej
z chorału protestanckiego):
c.f.

Słuchamy (z nutami) najpierw ostatnią 7. cz. kantaty, z najprostszym opracowaniem c.f. w fakturze n.c.n.
(c.f. w sopranie), potem 4. cz. – opracowanie 3–głosowe, a następnie cz. I – wielogłosowe opracowanie
w stylu koncertującym.
https://www.youtube.com/watch?v=3sj-NKqR0tw&t=434s

3) powracające wielokrotnie tematy oraz motywy przewodnie (motywy posiadające pozamuzyczne

znaczenie):
V Symfonia (motyw losu),
IX Symfonia Beethovena („syntetyczny” finał) https://www.youtube.com/watch?v=LKX1klg_P1Q

Część I

Cz. II

Cześć III

- część Promenada w Obrazkach z wystawy Musorgskiego

 https://www.youtube.com/watch?v=r9JpKXBw5Z4

- motyw oparty na dźwiękach a-es-c-h w Karnawale Schumanna.

https://www.youtube.com/watch?v=zk8v0HkzKzc

- idee fixe czyli motyw ukochanej kobiety w Symfonii Fantastycznej Berlioza

https://www.youtube.com/watch?v=HIZSwGz6xzo – z objaśnieniami Leonarda Bernsteina
cz. IV https://www.youtube.com/watch?v=aU4nbry-djs&list=PLsnQG46dd9-_yDMy6UQN-Ig_36HfMBQRW&index=3
cz. V https://www.youtube.com/watch?v=Ts6OD9bAIDU&list=PLsnQG46dd9-_yDMy6UQN-
Ig_36HfMBQRW&index=2
od 3’40 cz. V – dłuższy fragment:
https://www.youtube.com/watch?v=Ts6OD9bAIDU&list=PLsnQG46dd9-_yDMy6UQN-Ig_36HfMBQRW&index=2

- tematy sułtana i Szeherezady powracające we wszystkich częściach suity Szeherezada M. Rimskiego-

Korsakowa
- motywy przewodnie w dramatach muzycznych Wagnera – np. motyw niespełnionej miłości – tzw.
„zwrot tristanowski” w dramacie Tristan i Izolda
https://www.youtube.com/watch?v=-QX7dgBqfgw

- „motywy przypominające” w operach Mozarta – powracające motywy fletu i dzwonków w operze

Czarodziejski flet (motywy sugerujące działanie czarów)

4) wspólna seria dodekafoniczna (wprowadzana w różnych postaciach)

- dodekafoniczne utwory Schönberga, Berga i Weberna.

Ze względu na sposób konstrukcji wyróżnić można cykle swobodne (np. cykle miniatur, pieśni)
i ustabilizowane (np. 3 cz. koncert, 4 cz. symfonia).

Zbiór w porównaniu z cyklem stanowi bardziej swobodne zestawienie utworów. Elementy zbioru
zachowują większą samodzielność. W zbiory łączone są utwory o podobnym przeznaczeniu (np. dla
dzieci), tego samego gatunku (np. zbiory walców, etiud, nokturnów), utwory skomponowane w tym
samym czasie (np. zbiór ostatnich pieśni Łabędzi śpiew Schuberta).