‫مقدمه‬

‫الحمدهلل رب العالمین والصالة والسالم علی أشرف األنباء والمرسلین محمد خاتم النبیین وعلی آله وصحبه أجمعین‬
‫أمابعد‪...‬‬
‫بدون شک هللا سبحانه و تعالی نعمت های بی شماری در اختیار بندگان خود قرار داده و به وسیله این نعمت ها به آنها‬
‫احسان و منت نهاده است‪ .‬به همین خاطر خداوند متعال دستور داده است تا این نعمت ها پاس داشته شوند و هیچ گاهی‬
‫کوچکترین ناسپاسی در برابر این نعمت ها صورت نگیر‍د! اما این نعمت ها برخی از برخی دیگر متفاوت اند و خداوند‬
‫برخی ازاین نعمت هارا به دیگری برتری و فضیلت بخشیده است‪ .‬بدین ملحوظ می توان از نعمت ایمان‪ ،‬صحت و وقت‬
‫و غیره نام برد‪ .‬اما در این مقام نعمت که حایز اهمیت است و باید از آن نام گرفت نعمت امنیت است‪.‬‬
‫امنیت‪ ،‬بزرگترین نعمت بعد از ایمان به خداوند تبارک وتعالی است‪.‬‬
‫گزاف نیست که بگویم بدون امنیت‪ ،‬هیچ کاری را نمی توان انجام داد‪ ،‬این امنیت است که می توان در سایه آن سر به‬
‫بار گاه رب العالمین نهاد‪ ،‬امنیت است ‪،‬که می توان از دیگر نعمت ها بر خوردار بود‪ .‬اما‪ ،‬اگر امنیتی وجود نداشته‬
‫باشد‪ ،‬مردم چگونه می توانند به مسجد بروند وخدای خویش را عبادت نمایند‪.‬‬
‫به همین خاطر خداوند در یکی از سوره های قرآن کریم از بزرگترین نعمت خود در مقام امتنان به قریش‪ ،‬یاد آوری می‬
‫کند و آن چیزی جز نعمت امنیت و آرامش نیست که در حقیقت محتوای سوره قریش همان امنیت و آرامش است‪.‬‬
 ‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬
‫‪ِ-1‬إِل ياَل ِف ُقَر ْيٍش‬
‫‪ِ-2‬إياَل ِفِهْم ِر ْح َلَة الِّش َتاء َو الَّصْيِف‬
‫‪َ-3‬فْلَيْعُبُدوا َر َّب َهَذ ا اْلَبْيِت‬
‫‪-4‬اَّلِذ ي َأْطَع َم ُهم ِّم ن ُجوٍع َو آَم َنُهم ِّم ْن َخ ْو ٍف ‪.‬‬

‫معرفی سوره قریش‬

‫این سوره مکی است‪ ،‬بعد از سوره 《تین》 نازل شده است ‪ ،‬در ترتیب نزول (‪ )۲۹‬و در ترتیب مصحف (‬
‫‪ )۱۰۶‬وعدد آیاتش (‪ )۴‬آیه است‪.‬‬

‫مناسبت این سوره به ماقبلش‪:‬‬

‫‪ -۱‬در دو سوره تذکیر به نعمت های الهی است ‪ ،‬درسوره فیل بیان قصه هالک ساختن دشمن قریش بود گه به خاطر‬
‫تخریب بیت هللا آمده بودند و درایت سوره تذکیر قريش به نعمت های اجتماعی و اقتصادی یعنی نعمت امنیت ونعمت‬
‫مال و ثروت است ‪.‬‬

‫محتوای این سوره ‪:‬‬

‫در این سوره هللا تعالی چند نعمت بزرگی خود را بر اهل مکه و نروم قریش بر شمرده آنها را به عبادت خود دستور‬
‫داده است ‪:‬‬
‫‪ -۱‬نعمت الفت و محبت در میان شان که زمینه تجارت آزاد به سوی یمن و شام را برای شان فراهم ساخته بود ‪.‬‬
‫‪ -۲‬نعمت امنیت و استقرار‪ ،‬چرا که دیگر قبایل عربی ایشان را ساکنان حرم الهی و خادمان آن پنداشته احترام می‬
‫نمودند وهیچ گونه تعرضی بهدآنها نمی کردند‪.‬‬
‫‪ -۳‬به سبب تجارت و امنیت ایشان را از گرسنگی در امن داشت ‪.‬‬
‫و بر مقتضای این نعمت ها باید هللا متعال را عبادت می کردند و با او کسی را شریک نمی ساختند‪.‬‬

‫محور اساسی این سوره‪:‬‬

‫موضوع و محور اساسی این سوره تذکر از نعمت های اقتصادی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬و امنیتی بر قریش بوده‪ ،‬سپس آنها را به‬
‫توحید و یکتا پرستی فرمان می دهد‪.‬‬

‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬

‫‪ِ-1‬إِل ياَل ِف ُقَر ْيٍش‬
‫‪ِ-2‬إياَل ِفِهْم ِر ْح َلَة الِّش َتاء َو الَّصْيِف‬
‫‪َ-3‬فْلَيْعُبُدوا َر َّب َهَذ ا اْلَبْيِت‬
‫‪-4‬اَّلِذ ي َأْطَع َم ُهم ِّم ن ُجوٍع َو آَم َنُهم ِّم ْن َخ ْو ٍف ‪.‬‬

‫ترجمه آیات ‪:‬‬

‫‪ -۱‬به خاطر انس والفت قریش‪.‬‬
‫‪ -۲‬انس و الفت ایشان به سفر زمستانی و سفر تابستانی‪.‬‬
‫‪ -۳‬پس باید پروردگار این خانه را عبادت کنند‪.‬‬
‫‪ -۴‬آن که ایشان را به جای گرسنگی طعام داد و آنها را از هر گونه خوف و خطر ایمین ساخت‪.‬‬

‫ترجمه لغات‪:‬‬
‫‪-۱‬ایالف ‪:‬به معنای انس والفت‬
‫‪ -۲‬رحله‪ :‬به معنای سفر‬
‫‪ -۳‬جوع ‪ :‬گرسنگی شدید‬

‫تفسیر‪:‬‬
‫هللا متعال در این سوره قریش را به نعمت های که بر ایشان ارزانی داشته بود متذکر ساخته به عبادت خود دستور داده‬
‫می فرماید‪:‬‬
 ‫‪ِ-1‬إِل ياَل ِف ُقَر ْيٍش} به خاطر انس والفت قریش ‪.‬‬
‫‪ِ-2‬إياَل ِفِهْم ِر ْح َلَة الِّش َتاء َو الَّصْيِف } انس والفت ایشان به سفر زمستانی و سفر تابستانی‪.‬‬
‫《إيالفهم》بدل است از 《 إليالف》و در باره این که حرف الم در 《إليالف 》 متعلق به کدام جمله است ‪ ،‬در این‬
‫باره چند توجیه است ‪:‬‬
‫‪ -۱‬برخی حرف جر در 《 إليالف 》 را متعلق به‌ فعل محذوف 《 اعجبوا》 دانسته‌اند‪ ،‬چرا که حرف الم آن داللت‬
‫می دارد‪ ،‬چون بعد از ماده تعجب جار ومجرور به کثرت واقع می شود‪ .‬مانند ‪ 《 :‬عجبا لک ‪ ،‬و عجبا لتلک الفضیه‬
‫》 و همچنان مانند قول امرئ القیس که گفته است 《 قیا لک من لیل 》 و حرف نداء در این شعر برای تعجب است‪،‬‬
‫لذا کلمه بعدی یعنی 《 من لیل》 را با حرف جر آغاز نموده است‪.‬‬
‫در این صورت تقدير آیه چنین می شود ‪ 《:‬إعجبوا إليالف قریش و تركهم عبادة رب هذا البيت 》 یعنی از انس والفت‬
‫قریش و نعمت من بر آن‌ها و ترک ایشان عبادت پروردگار این خانه را ‪ ،‬در شگفت شوید‪...‬‬
‫امام ابن جریر طبری همبن توجیه را ترجیح داده است ‪.‬‬
‫‪ -۲‬توجیه دیگر این است که حر جر در این(إليالف ) متعلق به( فلیعبدوا ) است وچون به سیب تقدیم جار ومجرور بر‬
‫عاملش‪ ،‬معنای شرطیت در آن پیدا شد از همین رو ( فلیعبدوا ) در جایگاه جواب شرط قرارگرفت ‪،‬وحرف‬
‫《فاء》برآن داخل شد در این صورت سبب تقدیم جار ومجرور بر متعلقش‪ ،‬اهتمام به آن است ‪ ،‬چرا که همین الفت و‬
‫انس به سفرهای تجارتی‪،‬از جمله اموری است که هللا متعال به سببش مردم قریش را به عبادت خود دستور داده است ‪،‬‬
‫چرا که آنها در عوض عبادت هللا تعالی اصنام را عبادت می کردند‪.‬‬
‫نا گفته نماند که دخول حرف 《 فاء》 بر متعلق‪،‬به سبب تقدیم جار ومجرورش بر وی در زبان عربی امر شایع است‬
‫و مثال های زیادی در قرآن و حدیث دارد‪ ،‬مثال در سوره یونس آیه(‪ )۵۸‬می فرماید‪{:‬فلذلک فلیفرحوا}‬
‫《 بذلک 》 جار ومجرور و متعلق به ( فلیفرحوا ) است ‪ ،‬همچنان در سوره شوری آیه(‪ )۱۵‬می فرماید { فلذلک‬
‫فادع واستقم } 《 فلذلک 》 متعلق به ( فادع ) است و همچنان پیامبر ص به کسی که خواهش مشارکت در جهاد با‬
‫ایشان را نموده بود ‪ ،‬فرمود ‪ :‬آیا پدر و مادر داری؟ آن شخص گفت‪ :‬آری ‪ ،‬پیامبر ص فرمود‪ 《 :‬فقیهما فجاهد》 در‬
‫خدمت ایشان جهاد کن ‪ .‬در این حدیث شریف کلمه《 فقیهما 》 متعلق به 《 فجاهد 》است‪ ،‬و در همه این موارد می‬
‫بینیم که به سبب تقدیم جار ومجرور ‪،‬بر عاملش حرف 《 فاء 》داخل شده است‪.‬‬
‫پس مطلب آیه اینست که اگر مردم قریش به خاطر هیچ نعمتی هللا را پرستش نکنند ‪ ،‬كم از کم به خاطر همین نعمت‬
‫بزرگ انس والفت ایشان به سفر تجارتی تابستانی و زمستانی پر امن وامان توأم با تعظیم و احترام مردمان در حق‬
‫ایشان‪ ،‬باید حق شناس باشند و هللا را پرستش کنند‪.‬‬
‫‪ -۳‬توجیه دیگر این است که 《 إليالف 》 متعلق به سوره فیل است و تقدير عبارت چنین می شود‪(:‬فجعلهم کعصف‬
‫مأكول ‪ .‬إليالف قریش )آنها را همانند کاه خورده شده گرداند‪،‬به خاطر انس والفت قریش‪...‬‬
‫در این صورت اگر چه این سوره ‪ ،‬سوره مستقل است ‪ ،‬اما ارتباط و پیوندش به سوره فیل است ‪ ،‬یعنی هالکت صاحبان‬
‫فیل به‌ خاطر بقای قریش والفت شان به سفر زمستانی و سفر تابستانی است تا بتوانند دور از هر نوع خطر انجام دهند‪.‬‬
‫و 《 قریش 》کسانی را گقته می شود که از نسل نضربن کنانه باشند که سیزدهمین جد پیامبر اکرم صلی هللا علیه و آله‬
‫وسلم بود‪.‬‬
‫امام قرطبی گفته است‪ :‬قریش‪ ،‬فرزندان نضربن کنانه بن خزیمه بن مدرکه بن الیاس‪ ،‬بن مضر اند‪ ،‬پس هر کسی که از‬
‫سالله 《 نضر》باشد أو قریشی است‪.‬‬
‫و فرزندان نضر به سببی قريش نامیده شدند که بعد از تفرق باهم یکجا شدند ‪.‬‬
‫چون 《 تقرش 》به هم پیوستن و یکجا شدن را گویند یا سبب نامگذاری شان به قریش این است که آنها همه بازرگان‬
‫وتاجر بودند و از پیشه تجارت نان می خوردند ‪.‬چون از معانی 《 تقرش 》کسب وکار نمودن است ‪.‬‬
‫و اینکه درین جا از سفر زمستانی و سفر تابستانی نام برد‪ ،‬سببش این است که معیشت قریش به همین دو سفر بستگی‬
‫داشت ‪ ،‬چراکه سر زمین مکه منطقه سنگزار است ‪ ،‬و زمینه کشت و زراعت در آن وجود ندارد‪ ،‬بدین اساس باشندگان‬
‫مکه تجارت پیشه بودند ‪ ،‬درفصل زمستان به سوی یمن مال های تجارتی را انتقال می دادند و در تابستان به شام می‬
‫رفتند که از جمله مناطق سردسیر است و با هالک ساختن دشمن‪ ،‬هر دو نعمتی که برای ایشان بسیار حیاتی و ارزنده‬
‫بود‪ ،‬ثابت و پابرجا ماند و احترام و منزلت شان در انظار مردم بلند شد ‪ ،‬لذا با تمام آرامی و آسوده حالی به هر سو می‬
‫توانند سفر کنند‪.‬‬
 ‫دستور به عبادت پروردگار یگانه‪:‬‬
‫بعد از ذکر دوسفر و اشاره به سوی فراهم ساختن اسباب آسانی و امنیت آن‪ ،‬حاال قریش را به شکرانه این نعمت تاریخی‬
‫دستور می دهد‪ {:‬فلیعبدوا ربهذاالبيت‪ }3 .‬پس باید پروردگار این خانه را عبادت کنند‪.‬‬
‫پروردگاری که هر گونه خطر را از آنها دور داشت و دشمنانی را که به غرض تخریب این بیت آمده بودند هالک‬
‫ساخت و منزلت و برتری قریشان را در دلهای مردم نهاد‪ ،‬پس باید برای به جا آوردن سپاس و اجالل و تعظیم او‪ ،‬تنها‬
‫او عبادت کنند تا همانطور که در دنیا آنها را ایمن ساخت آخرت شان را نیز فراهم کند‪.‬‬
‫سپس برای دستور به‌ این عبادت دو موجب ذکر می کند ‪:‬‬
‫‪ -۱‬موجب اول‪ { :‬الذي اطعهم من جوع } آن که به جای گرسنگی ایشان را طعام داد‪ .‬و راه های درآمد و اسباب‬
‫حصول رزق و روزی را برای ایشان فراهم ساخت‪.‬‬
‫چنانچه در سوره قصص آیه (‪ )۵۸‬می فرماید‪ {:‬أو لم نمکن لهم حرما ءامنایجبی إليه ثمرات كل شئ رزقامن لدنا} 《آیا‬
‫ما حرم پر امن را و امانی را برای ایشان فراهم بیاورده ایم که محصوالت و میوه جات فراوانی ( از نواحی مختلف) به‬
‫سوی آن آورده می شود ؟!( این محصوالت و ثمرات ) داده ما است‪》...‬‬
‫حرف 《 من》در { من جوع } و همچنان در{من خوف } به معنی بدلیت و عوض است ‪ ،‬یعنی به عوض گرسنگی‬
‫طعام و به عوض خوف‪ ،‬امن داد‪.‬‬

‫‪ -۲‬موجب دوم‪ { :‬و ءامنهم من خوف} 《 وآنها را از گونه خوف و هراس ایمین گرداند 》‪ .‬در حالیکه تمام قبایل و‬
‫مردم بیرون از مکه در بیم و ترس زندگی داشتند‪.‬‬
‫َّن‬ ‫ًن‬ ‫ُّن‬
‫چنانچه در سوره عنکبوت(‪)۶۸‬می فرماید‪ { :‬أولم یروا ا ا حعلنا حرًّما ءام او یتخطف ال اس من حولهم }‬
‫《 آیا( قریشان)نمی بینند که ما ( سرزمین ایشان مکه را ) حرم و مر امن ساخته ایم ‪ ،‬در حالی که از دور و بر آنان‬
‫مردم ربوده می شوند‪ ،‬و در همه جای بیرون ازین حرم غارت و کشته می شوند ؟!‬
‫پس ‪ ،‬ذاتی که برای ایشان این همه عنایات را فرموده و اسباب رفاهیت و سرور را برای ایشان فراهم ساخت‪ ،‬سزاوار‬
‫است که تنها اورا عبادت کنند و در برابر نعمت هایش تنها او را سپاس گزاری کنند و بزرگترین مظهر سپاس گزاری‬
‫برای هللا تعالی همانا عبادت خالص و پاک از هر گونه شرک وریاء است ‪.‬‬

‫☆ الحمدهلل حمدالشاکرین و الصاله و السالم علی محمد االمین ☆‬

‫☆ و علی آله الطیبن الطاهرین و الصاحبته الکرام اجمعین ☆‬

‫☆ ومن تبعهم باحسان الی یوم الدين ☆‬

‫منابع‬
‫‪ -۱‬تفسیر ازهر البیان‬
‫‪ -۲‬صفوه التفاسر‬
‫‪ -۳‬تفسیر تبیان‬
‫فهرست‬
‫مقدمه‪..........................‬‬
 ‫معرفی سوره‪...............‬‬
‫مناسبت این سوره به ماقبلش‪..........‬‬
‫محتوای سوره‪.............‬‬
‫محور اساسی این سوره‪..........‬‬
‫ترجمه آیات‪...........‬‬
‫ترجمه لغات‪...........‬‬
‫تفسیر‪.....................‬‬