Professional Documents
Culture Documents
Dr نصيبي الزهرة
Dr نصيبي الزهرة
لجنــــت الوناقشــت
3122ـ 3123
أ٘ذ ٞثّشج ٘زا اٌجٙذ اٌّرٛاضغ :
إٌ ِٓ ٝواْ دػائٙا عش ٔجاحٚ ٟحٕأٙا تٍغُ جشاح. ٟ
إٌ ٝاإلٔغأح اٌر ٟضحد ٚالصاٌد ذغرشخص وً ثّ ٓ١ألح١ا ٚاٌذذ ٟاٌؼض٠ضج .
إٌ ٝصاحة اٌمٍة اٌىث١ـــــش ٚاٌّرغاِـــــح .
إٌ ٝاٌز ٞواْ ِؼ ٟف ٟجّ١غ ٌحظاخ ح١اذ ٟتأفشاحٙا ٚآالِٙا .
إٌ ِٓ ٝحصذ األشٛان ػٓ دستّٙ١ٌ ٟذ ٌ ٟطش٠ك اٌؼٍُ ٚاٌذ ٞاٌؼض٠ض .
وّا أ٘ذ ٗ٠إٌ ٝأخٛاذ ٚ ٟإخٛذ ٟاألػضاء :حٕاْ ،تذس ، ٞشٙشج ،حغاَ ٚأِاي .
ِٕ ِٓ ٚطٍك ل ٌٗٛصٍ ٝاٌٍّٗ ػٍ ٚ ٗ١عٍُ ٠ ٌُ ِٓ " :شىش إٌّاط ٠ ٌُ ،شىش اهلل ػضّ ٚجًّ " .
أذمذَ تأخٍص ِؼأ ٟاٌشىش ٚاإلِرٕاْ إٌ ٝاألعرار اٌفاضً اٌذورٛس تٕ ٟٕ١أحّذ ػٍ ٝذمثٍٗ ِشىٛسا اإلششاف
ػٍ٘ ٝزٖ اٌّزوشج ٚ ،ػٍ ٝذٛجٙ١اذٗ اٌغذ٠ذج ٚاٌمّّ١ح ٚطٛي صثشٖ أثٕاء فرشج اٌثحث ٚإٔجاصٖ ،فمذ وٕد
خ١ش ِششذ ِ ٚؼ ٓ١فٍه ِٕ ٟوً اٌشىش ٚاٌؼشفاْ ٚفائك اإلحرشاَ ٚاٌرمذ٠ش .
وّا أذٛجٗ تاٌشىش إٌ ٝاٌّششفح ػٍِ ٝاجغر١ش لأ ْٛإداس ٚ ٞإداسج ػاِح دفؼح 8002األعرارج اٌذورٛسج
ِض٠أ ٟفش٠ذج اٌر ٟفر حد ٌٕا خضائٓ ػٍّٙا ٚأتٛب حٕأٙا فىأد األعرارج ٚاألخد ٚاألَ ٚاٌصذ٠مح اٌرٟ
أٔاسخ ٌٕا اٌذسب ٠ ٚغشخ ٌٕا اٌصؼاب .
وّا أذمذَ تأعّ ٝػثاساخ اٌشىش ٚاٌرمذ٠ش إٌ ٝأػضاء ٌجٕح إٌّالشح ػٍ ٝذحٍّ ُٙػٕاء لشاءج ٚذصح١ـــــح
ٚإثشاء ٔ ٚمذ ٘زٖ اٌّزوشج األعاذزج األفاضــــــً :
األعرارج اٌذورٛسج فش٠ذج ِض٠أ ، ٟاٌذورٛس تٕ ٟٕ١أحّذ ،األعرار اٌذورٛس ػّاس تٛض١اف ،اٌذورٛس ػثـــــــذ
اٌمادس دساج. ٟ
وّا أذٛجٗ تاٌشىش ٚاٌؼشفاْ إٌ ٝوً ِٓ ٚلفٛا ػٍِٕ ٝاتش اٌؼٍُ ٚلذِٛا ِٓ حصٍ١ح فىشُ٘ ٌ١ٕ١شٚا دستٕا إٌٝ
األعاذزج اٌىشاَ تاٌّشوض اٌجاِؼ ٟعٛق أ٘شاط ٚجاِؼح تاذٕح ،خاصح أعاذزج دفؼح ِاجغر١ش لأــ ْٛإداسٞ
ٚإداسج ػاِح :األعرارج اٌذورٛسج ػٛاشش٠ح سل١ح ،اٌذورٛس جٕذٌ ٟػثذ إٌاصش ،اٌذورٛس ش١رٛس ،اٌذورـــــٛس
ػضس ٞاٌض ، ٓ٠اٌذورٛس آجم ، ٛاٌذورٛس تٓ ػّشاْ ،اٌذورٛس ػثذ. ْٚ
وّــــــا أذمذَ تشىش ٞاٌخاٌص إٌ ٝوً صِ١الذ ٚ ٟصِالئ ٟف ٟاٌذفؼـــــــــــح .
و زٌه أذٛجٗ تاٌشىش إٌ ٝوً ِٓ لذَ ٌ٠ ٟذ اٌؼ ٚ ْٛاٌّغاػذج ٚصٚد ٟٔٚتاٌّؼٍِٛاخ اٌالصِح إلذّاَ ٘زا اٌثحث
خاصح اٌّغؤ ٓ١ٌٚػٍِ ٝىاذة اٌحمٛق ػٍِ ٝغر ٜٛاٌجاِؼاخ اٌراٌ١ح :جاِؼح تاذٕح ،اٌجضائش ،عـــــــــــٛق
أ٘شاط تغىشج ،ػٕاتح ،لغٕطٕ١ح ،ع١ذ ٞتٍؼثاط ،وّا ال أٔغ ٝاٌّغؤٌ ٓ١ػٍ ٝوً ِٓ ِىرثح ِجٍظ اٌذٌٚح
ٚاٌّحىّح اٌؼٍ١ا .
مقدمـــــــــــــــــــــة
مقدمـــــــــــــــة
رؼطٍغاإلداسحاٌؼبِخفٟاٌذٚياٌّؼبطشحثؤػّبيلبٔ١ٔٛخِٚبد٠خثغ١خرؾم١كاٌّظٍؾخاٌؼبِخػٓطش٠ك
اشجبعاٌؾبعبداٌؼبِخِٓخالياٌزٕظُٚ١اٌزس١١شاٌفؼبيٌٍّشافكاٌؼبِخاإلداس٠خ،اػبفخاٌٝاٌّؾبفظخػٍٝ
إٌظبَاٌؼبَثؼٕبطشٖاٌضالس:األِٓاٌؼبَ،اٌسىٕ١خاٌؼبِ خٚاٌظؾخاٌؼبِخثٛاسطخآٌ١خاٌؼجطاإلداسٞاٌزٟ
ِٓخالٌٙبرم١ذاإلداسحؽش٠بداألفشاد .
ٚفٟسجً١رؾم١كاإلداسحاٌؼبِخأل٘ذافٙباٌّزٕٛػخفٟاطبساٌظبٌؼاٌؼبَ،رؾٛصأعٙضح١٘ٚبوًإٌظبَ
اإلداسٞفٟاٌذٌٚخٌٍؼذ٠ذِِٓظب٘شٚاِز١بصاد اٌسٍطخاٌؼبِخفِٟٛاعٙخاألفشاد،وسٍطزٙبفٟٔضعاٌٍّى١خ
ٌٍّٕفؼخاٌؼبِخٚسٍطخارخبر اٌمشاساداإلداس٠خٚ،سٍطخاٌزٕف١زاٌغجشٚٞغ١ش٘بِٓاٌسٍطبداألخش .ٜ
ِٓ ٚاٌّف١ذ ،أْ اٌذٚي اٌّؼبطشح ف ٟرٕظّٙ١ب ٌٙزٖ اٌشلبثخ رٕمسُ أٌٝظبِٓ١لبّٔ٘ ٓ١١ٔٛب:إٌّظبَ
األٔغٍٛسىسٟٚٔٛإٌّظبَاٌالر،ٟٕ١ار٠زّ١ضاألٚي ثٛؽذحاٌمؼبءٚاٌمبٔ،ْٛؽ١شرخؼغوـــًإٌّبصػـــبد
ٚاٌذػبٞٚاٌمؼبئ١خٌٕظبَلؼبئٟٚلبِّٟٔٛٔٛؽذ،وّبرخزضعٙبداٌمؼبءاٌؼبدٞفٟوـــــًاٌذػـــــبٞٚ
ٚاٌخظِٛبدِّٙبوبٔذطج١ؼزٙب.أِباٌضبٟٔف١زّ١ضثبالػزشاف ثٛعٛدلؼبءاداسِٞزخظضفٟإٌّبصػبد
اإلداس٠خرٛوًاٌِّٙٗ١خِشالجخأػّبياإلداسحأطاللبِٓلٛاػذِزّ١ضحٚغ١شِؤٌٛفخ ،اٌ ٝعبٔتاٌمؼبء
اٌؼبدٞاٌز٠ٞخزضثبٌفظًفٟإٌّبصػبداٌؼبد٠خٚ،وزٌهإٌّبصػبداٌزٟرىْٛاإلداسحطشفبفٙ١بدْٚأْ
٠ىٌٙ ْٛب طفخ اٌسٍطخ اٌؼبِــخ ِٓ ٚ ،أثشصاٌذٚي اٌزٟأخزدثٙزاإٌظبَٔزوشفشٔسبوٙٔٛبِٙذاٌمبْٔٛ
اإلداس .ٞ
أ
مقدمـــــــــــــــــــــة
٠ىزس ٟثؾضٕبأّ٘١خرىّٓفٟو٠ٗٔٛزٕبٚيثبٌذساسخأُ٘اٌ١ٙئبداٌمؼبئ١خاإلداس٠خ٘ٚـــــــــِٟغٍس
اٌذٌٚــــخ ٚاٌّؾبوُ اإلداس٠خٔ،ظشا ألّْ اإلػزّبدػٍّٙ١بوآٌ١خٌٍفظًفٟإٌّبصػبداإلداس٠خ٠،ؼزجشٔمٍخ
ٔٛػ١خ ف ٟاٌزشش٠غ اٌغضائشٞثؼذاٌزشدداٌزٞالصِٗاٌٝغب٠خرجٕٟٔظبَاإلصدٚاع١خاٌمؼبئ١خ.وزٌهوٗٔٛ
٠ؼبٌظرٛص٠غاإلخزظبصإٌٛػٟثِٓ١غٍساٌذٌٚخٚاٌّؾبوُاإلداس٠خِٓخالي رّبشِٚٗ١سبئًػذ٠ذحِضً
اٌزمبػٟػٍٝدسعز،ٓ١رمش٠تاٌمؼبءِٓاٌّزمبػٟٚدٚس اٌمبػٟاٌز٠ٞخزٍفثبخزالفاٌذػبٜٚاإلداس٠خ
اػبفخاٌٝاخزالفاإلعشاءاداٌّزؼٍمخثبٌطؼْٛاإلداس٠خ .
اْ ِٓ أثشص األسجبة اٌز ٟأدد ثٕب ٌذساسخ ٘زا اٌّٛػٛع ،أّٔٗ ِٓ اٌّٛاػ١غ اٌٙبِخ ف ٟاٌّبدح
اإلداس٠ــــــــخٚارظبٌٗ ثّغبيرخظظٕب ،اػبفخاٌٝاٌّبِٗثّؼظُِٛاػ١غِبدحإٌّبصػبداإلداس٠خ،ثذءا
ثبٌزطٛساٌزبس٠خٌٍٕٟظبَاٌمؼبئٟاٌغضائشٞثظفخػبِخٚرٛص٠غاالخزظبصثٓ١عٙزٟاٌمؼبءاإلداسٞ
ثظفخخبطخِّّ،ب ٠سبػذٔبفٟاٌّسزمجًوّشعغٌزذس٠س٘زٖاٌّبدح٘،زاػٓاألسجبةاٌشخظ١خ .
ة
مقدمـــــــــــــــــــــة
ٌٚمذوبٔذثؼغاألثؾبس ػٔٛبٌٕبفٟدساسخٚأغبص٘زااٌؼًّاٌّزٛاػغفٟشىًِزوشادِبعسز١شٚ
سسبئًدوزٛسأٖزوشػٍٝاٌزٛاٌ :ٟثؾشاٌٛظ١فخاٌمؼبئ١خٌّغٍساٌذٌٚخاٌّؼذِٓطشفانباحثت مبرك حىان
ٚاٌزٞرٛطٍذفٗ١أّْرؼذد٠خاٌٛظبئفاٌمؼبئ١خٌّغٍساٌذٌٚخأصمٍذوبٍ٘ٗػٍٝؽسبةٚظ١فزٗاألطٍ١خٟ٘ٚ
إٌمغ وّبأّْ٘زٖاٌزؼذد٠خأغشػٕٙباإلخاليثّجذأاٌزمبػٟػٍٝدسعز،ٓ١أػفاٌٝرٌهثؾشٔظبَ
ِغٍساٌذٌٚخفٟإٌظبَاٌمؼبئٟاٌغضائشٞاٌّؼذِٓطشفاٌجبؽضخصاظ جازَت ،ؽ١شرٛطٍذفٗ١اٌٝ
ػ١كٚظ١فخإٌمغاألطٍ١خٌّغٍساٌذٌٚخ٘ٚزاساعغٌزؼذداالخزظبطبداٌمؼبئ١خإٌّّٛؽخٌٗ،وزٌه
رٛطٍذاٌٝأّْٔمضفؼبٌ١خِغٍساٌذٌٚخو١ٙئخلؼبئ١خِزخظظخػبئذثبٌذسعخاألٌٌٝٚؾذاصخٔظبِٗٚاٌٝ
ٚعٛدثؼغإٌمبئضفٟاٌمٛأٚٓ١اٌزٕظّ١بدإٌّظّخٌٗ .
أػفاٌٝرٌهأثؾبسأخشٚ ،ٜاٌُْرؼبٌظاٌّٛػٛعِجبششح،االأّٔٙبسٍطذػٍٗ١اٌؼٛءفٟثؼغ
عٛا ٔجِٗٓرٌهٔٛسد" ،بحث انمجهص اندضتىرٌ ومجهص اندونت" ،اٌّؼذِٓطشفانباحثت دَباش ضهُهت
ثؾش" مجهص اندونت انجسائرٌ و دَىان انمظانم "،اٌّؼذِٓطشفانباحث به انمىفق عبد انرؤوفٚ،وزٌه
ثؾش "رقابت انقضاء اإلدارٌ عهً مىازعاث انصفقاث انعمىمُت ،دعىي اإلنغاء ومىذجا "،اٌّؼذِٓطشف
انباحثت بساحٍ ضهىي .
ٚاراوبْرٛص٠غاالخزظبصثظفخػبِخ٠سزٕذاٌِٝجبدئلبٔ١ٔٛخوّجذأاٌزمبػٟػٍٝدسعزٚٓ١ػٍّ١خ
وبٌجسبطخ ٚاٌٛػٛػ ٚس١بس١خ وزمش٠ت اٌمؼبء ِٓ اٌّزمبػ ، ٟفّبِذِ ٜشاػبح اٌّششعاٌغضائشٌٙٞزٖ
اٌّجبدئػٕذرٛص٠ؼٗاالخزظبصإٌٛػٟثِٓ١غٍساٌذٌٚخٚاٌّؾبوُاإلداس٠خ؟ .
ٚرزفشعػٓ٘زٖاإلشىبٌ١خاٌزسبإالداٌزبٌ١ــــــــــــــخ :
ط
مقدمـــــــــــــــــــــة
ـِبِذٜرؤص١شرؼذد٠خاالخزظبطبداٌمؼبئ١خٌّغٍساٌذٌٚخػٍٝؽشوخاالعزٙبداٌمؼبئٟ؟ .
ـً٘ٚفكاٌّششعفٟرٛص٠غاالخزظبصإٌٛػٌٍّٟؾبوُاإلداس٠خ؟ .
ِباٌغذ٠ذاٌزٞأرٝثٗ لبْٔٛاإلعشاءاداٌّذٔ١خٚاإلداس٠خاٌغذ٠ذفّ١ب٠خضرٛص٠غاالخزظبصثِٓ١غٍس
اٌذٌٚخٚاٌّؾبوُاإلداس٠خ؟ .
ثبػزجبس أْ طج١ؼخ اٌّٛػٛع ٘ ٟاٌز ٟرفشع ٔٛػ١خ إٌّب٘ظ اٌّسزؼٍّخ ،فمذ ؽبٌٕٚب اإلعبثخ ػٍٝ
اٌزسبإالداٌّطشٚؽخِؼزّذٓ٠فٟرٌهػٍ :ٝ
ـإٌّٙظاٌمبٟٔٔٛفٟرؾًٍ١إٌظٛصاٌمبٔ١ٔٛـــــخاٌّؼزّذػٍٙ١ــــــــب .
ـإٌّٙظاٌٛطفٟاٌزؾٍٍٟ١فٟاسزؼشاععضئ١بداٌجؾشِٓخاليعٍّخِٓاٌّشاعــــــغ .
ٚلذسشٔبفِٟٛػٛع٘زااٌسفشاٌمبٟٔٔٛاٌّزٛاػغٚفكخطخٚعذٔب٘بِٕبسجخِغِؾـــــــــــًدساسزٕب
عضأٔب٘باٌٝفظٍ،ٓ١خظظٕبانفصم األوّل ٌزطٛس ٔظبَاٌمؼبءاإلداسٞفٟاٌغضائش ٚإٌظبَاٌمبٌٟٔٔٛىً
ِِٓغٍساٌذٌٚخٚاٌّؾبوُاإلداس٠خٛ٘ٚ،ثذٚسٖلسّٕبٖاٌٝمبحثُه ،ؽ١شرٕبٌٕٚبفٟانمبحث األول أُ٘
اٌّشاؽًاٌّزؼبلجخاٌزِٟشّثٙبإٌظبَاٌمؼبئٟاٌغضائشٞثظفخػبِخٚرٛص٠غاالخزظبصثٓ١عٙزٟاٌمؼبء
اإلداسٞثظفخخبطخٚ ،فٟانمبحث انثاوٍ رؼشػٕبٌذاسسخ إٌظبَاٌمبٌٟٔٔٛىًِِٓغٍساٌذٌٚخٚاٌّؾبوُ
اإلداس٠ـــــــخ ،أِب انفصم انثاوٍ فمذ ػبٌغٕب ف ، ٗ١االخزظبص إٌٛػٌ ٟىً ِِٓغٍساٌذٌٚخٚاٌّؾبوُ
اإلداس٠خٚ ،لذرٕبٌٕٚبٖفٟمبحثُه ،ؽ١شخظظٕبانمبحث األول ٌالخزظبصإٌٛػٌّٟغٍساٌذٌٚخ،فّ١ب
خظظٕبانمبحث انثاوٍ إلثشاصاالخزظبصإٌٛػٌٍّٟؾبوُاإلداس٠خ .
د
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
انفظم األٔل :رغٕس انُظبو انمضبئ ٙاإلداس٘ ف ٙانجضائش ٔ انُظبو انمبََٕ ٙنكم يٍ يجهس
انذٔنخ ٔ انًذبكى اإلداسٚخ :
ٿڄَ٬ٳش ڃيٍ حٿظ ً ٌٍ٤حٿظَّْٰ حٿڄُٚځ ُٕ ن٨خځ ٷ٠خثِ ٳِ أُ رڀي ٳِ حٿ٬خٿڂ ّٔ ،ظي ِ٫حٕڃَ حٿظٌٷٲ
أڃخځ أىّڂ حٿڄل٤خص حٿڄظ٬خٷزش حٿظِ ڃَ ريخ ،رب٫ظزخ ٍ أڅّ ٿټپ كٸزش ُڃنْش ًَ٧ٳيخ حٿْٔخْٓش ً حٙٷظٜخىّــــــــــش
ً حٙؿظڄخْ٫ش حٿڄئػَس ٳِ ٣زْ٬ش ن٨خڃيخً ،ىٌ كخٽ حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٗىحٍُ ٳِ حٿـِحثَ حٿٌُ ڃَ رخٿ٬يّي ڃن
حٿڄَحكپ اٿَ أڅ ًٛپ اٿَ ڃخ ٫ڀْو حٓڅ .
ٻڄخ أڅّ ىٍحٓش ڃـخٽ ڃئٓٔخص ً ىْجخص حٿيًٿش ٙطٔظٸْڂ ا ّٙرظليّي ا٣خٍىخ حٿٸخنٌنِ ٿظنٌَّ حٿٸخٍة رټخٳش
حٿنّ ٌٜٙحٿٸخنٌنْش حٿڄظ٬ڀٸش رخٿيْجش ،اٟخٳش اٿَ طليّي ً طٴْٜپ ٻْٴْش طنْ٨ڄيخ .
ً ٫ڀْو ٳٸي اٍطؤّنخ ٳِ ىٌح حٿٴٜپ حٿظَ٤ٵ ٿظ ٌٍ٤ن٨خځ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ٳِ حٿـِحثَ ٳِ ( انًجذش األٔل )
ٿنظنخًٽ ر٬ي ًٿٺ حٿن٨خځ حٿٸخنٌنِ ٿټپ ڃن ڃـڀْ حٿيًٿش ً حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٳِ ( انًجذش انضبَ. ) ٙ
ٿٸي ڃَّ حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٗىحٍُ ٳِ حٿـِحثَ رڄَحكپ ڃظ٬خٷزش ڃظؤػَح ٳِ ٻپ ڃَكڀش رخٿًَ٨ٱ حٿْٔخْٓـــــش
ً حٗٷظٜخىّش ً حٗؿظڄخْ٫ش حٿڄ٬خٗش ٳِ ٻپ كٸزش ُڃنْش ڃْ٬نش ،كْغ حنزؼٶ ىٌح حٕهَْ ٳِ ٳظَس ىهٌٽ حٿڄٔڀڄْن
حٿٌحٳيّن ڃن حٿَ٘ٵ حٿَ٬رِ اٿَ حٿـِحثَ ،ڃڄخ أىٍ اٿَ ح٫ظنخٵ أىخٿْيخ حٗٓٚځ ،ٳ٤زٶ كټخڃيخ ن٨خځ حٿڄ٨خٿڂ
حٿڄًٌٍع ٫ن هخطڂ حٕنزْخء ً حٿڄَٓڀْن ـ ڃلڄي ٫ڀْو حٿٜٚس ً حٿٔٚځ ـ ًحٿوڀٴخء حٿَحٗيّن ً ،1ٷي حطّٴٶ أڃَحء
رنِ حٕٯڀذ ً حٿٴخ٣ڄِ ًْٓ٣ٚن حٿڄٌكيّن ً حٿڄَحرْ٤ن ً رنِ ڃيّن ً ،رنِ ُّخڅ ٫ڀَ ا٫ظزخٍ ًْ٧ٴش نَ٨
حٿڄ٨خٿڂ ڃن ًحؿزخص ً٧خثٲ حٿلټڂ ًحٗڃخٍس ً ًّٙش ٷْــــخىس حٿـْٖ .
ًؿيَّ رخٿٌّٻَ أڅّ حٿٸ٠خء حٗٓٚڃِ ارخڅ حٿٌؿٌى حٿ٬ؼڄخنِ ٳِ حٿـِحثَ ٿڂ ّظَّْٰ طَْْٰح ؿٌىَّخ،ٯَْ أڅ
ٷٌح٫ي حٿظّنْ٨ڂ حٿٸ٠خثِ ٳِ ٫يي حٕطَحٹ أهٌص ٗټ ٚڃظٌحٳٸخ ڃ ٪حٿن٨خځ حٗىحٍُ حٿڄ٬ظڄي ڃن ٷزڀيڂ ،كْغ ٷٔڄٌح
حٿزٚى رڄٸظ٠خه اٿَ أٍر٬ش أٷخٿْڂ ىِ حٿـِحثَ ،ٷٔنْ٤نش ً ،ىَحڅ ً حٿظًْ ، َُ٤طڂّ طٸْٔڂ ٻپ اٷڀْڂ اٿَ ٫يى ڃن
حٿ ًَٕ٬ٳؤٛزق حٿــــــــيحُ ٍثْْ حٿيًٿـــــــش ٫ڀَ ٍأّ حٿـِحثـــــــــــــــَ .
1
ٿڄِّي ڃن حٿڄ٬ڀٌڃخص كٌٽ ٷ٠خء حٿڄ٨خٿڂ ٍحؿ: ٪
ـ ڃخؿي ٍحٯذ حٿلڀٌ ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،ڃن٘ؤس حٿڄ٬خٍٱ ،ڃ ، َٜحٗٓټنيٍّش ً 96 ٙ ، 0222 ،ڃخ ر٬يىخ .
ـ ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ٣زٸخ ٿڀٸخنٌڅ 26 /20حٿڄظ٬ڀٶ رخٗؿَحءحص حٿڄينزش ً حٗىحٍّش ،ىحٍ حٿ٬ڀٌځ ٿڀنَ٘ ً حٿظٌُّ ، ٪حٿـِحثَ
٫نخرش ً 43 ٙ ، 0226 ،ڃخ ر٬يىخ .
1
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ًڃخ ڃِّْ ىٌه حٿلٸزش حٿِڃنّْش ،أڅّ حٿيحّخص ً حٓٯخص رخٿَّٯڂ ڃن اكظٴخٟيڂ رٌّٙش ن َ٨حٿڄ٨خٿڂ ،ا ّٙأنّيڂ
نًَ٨ح ٳْــيخ كٔذ أىٌحثيڂ ٨ّ ً ،يَ ًٿٺ ڃن هٚٽ رًَُ طنخٷ ٞٻزَْ رْن ڃزخىة ً أكټــــــــــــخځ حٿَّ٘٬ــش
ً حٿظّ٤زْٶ حٿٌحٷ ِ٬ٿيــٌه حٿڄزخىة ً حٕكټخځ ،ڃڄخ نظؾ ٫نو حڃظنخ ٩حٿـِحثٌَّڅ ٫ن طـٸـيّڂ ط٨ڀڄخطيڂ ٿڀٔڀ٤خص
1
حٿظَٻـّْــش .
أڃّخ ٳِ ٫يي حٕڃَْ ٫زي حٿٸخىٍ ٳٸي طـّٔي ن٨خځ ٷ٠خء حٿڄ٨خٿڂ رٌٍٜس ڃَّ٘ٳش ً ،0ٷي طزْن ًٿٺ ڃن هٚٽ
ؿڀٌّ حٕڃَْ ٗوْٜخ ريّــٌحڅ حٿڄ٨خٿــڂ ٿڀن ً َ٨حٿٴٜپ ٳِ حٿ٘ټخًٍ حٿڄَٳـــٌ٫ش ٟيّ حٿڄٌ٧ٴْن حٿڄ٬ظيّــن
٫ڀَ كٸـــٌٵ ً كَّخص حٿڄٌح٣نْن ٟڄخنخ ٿڀ٬يحٿش ً ط٤زْٸـــخ ٿڄزخىة حٿَّ٘٬ش حٗٓٚڃْـــــّش .
ً ٻــخڅ حٕڃَْ َّىّ حٿڄ٨خٿڂ رټخٳش أنٌح٫يخ ىًڅ أڅ ّٴـڀض ڃن حٿڄٔئًٿّْش أُ ڃٌ٧ٲ ڃيڄخ ٻخنض ىٍؿش
ًْ٧ٴظو أً ڃَٻِه حٙؿظڄخ ، ِ٫أٟٲ اٿَ ًٿٺ أڅّ حٕكټخځ حٿٜخىٍس ٫ن حٿيٌّحڅ حٕڃَُْ ٳِ حٿظ٨ڀڂ ط٬ظزَ نيخثْش
4
ّ ٙـٌُ حٿ٬٤ــن ٳْيـــخ رـــؤُ َّ٣ــــــٶ ڃـــن ٣ـــــَٵ حٿ٬٤ــــــن .
ً ىټٌح ؿّٔيص حٿـِحثَ ن٨خځ حٿڄ٨خٿڂ ،كْغ ٫ييص ٫ڄڀْش حٿٴٜپ ٳِ حٿڄنخُ٫خص ٿـيش ٷ٠خثّْش ڃظوّٜٜش
ڃظڄؼڀش ٳِ ىٌّحڅ حٿڄ٨خٿڂ ً ،رخٿظخٿِ ٣زٸض ڃزخىة حٿَّ٘٬ش اٿَ ٯخّش حٙكظٚٽ حٿٴَنِٔ ٿيخ ٓنش . 1042
ٿٸي طڄض حٗٗخٍس ٿن٨خځ حٿڄ٨خٿڂ ٳِ حٿـِحثَ رٜٴش ڃٸظ٠زش ٳِ ڃٸيڃش ىٌح حٿڄزلغ ،رخ٫ظزخٍ أنو ٌٓٱ ّظڂ
حٿظَٻِْ ٳِ ط ٌٍ٤حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ٳِ حٿـِحثَ ٫ڀَ ط ٌٍ٤طٌُّ ٪حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫رْن ڃـڀْ حٿيًٿــــــــش
ً حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ڃنٌ ىهٌٽ حٙكظٚٽ حٿٴَنِٔ اٿِ ٌّڃنخ ىٌح ٿڄَ٬ٳش حٿظَْْٰحص حٿڄٔظليػش ٫ڀْو ً ،ٿيٌح
ٓنلخًٽ طٌْٟق ًٿٺ انٚ٤ٷخ ڃن حٿيٍحٓش حٿـخٍّّش ٳِ ىٌح حٿڄزلغ ڃن هٚٽ طنخًٽ حٿڄَكڀش حٓٙظ٬ڄخٍّـــش ٳـــِ
(يغهت أٔل ) ،ػڂ ن٬ـَؽ ٿنظنخًٽ حٿنّ٨خځ حٿٸ٠خثِ حٗىحٍُ ٳِ ڃَكڀش حٗٓظٸٚٽ ٳَ ( يغهت صبٌ ) .
ٿٸي ٫ييص ٳَنٔخ ڃنٌ حٓظ٬ڄخٍىخ ٿڀـِحثَ ٓنش 1330اٿَ حنظيخؽ ْٓخٓش حٗىڃخؽ ،ڃ٬ظزَس رٌٿٺ حٿـِحثَ
أٍٟخ ٳَنْٔش ،كْغ ٫ڄڀض ٫ڀَ ط٤زْٶ ٻپ ڃخ ّٜيٍ ڃن طَّ٘٬خص ٳَنْٔش ٳِ حٿـِحثَ ً حٿظِ ڃن رْنيخ
حٿظَّ٘٬خص حٿڄظ٬ڀٸش رخٿظنْ٨ڂ حٿٸ٠خثِ ،كْغ أٛزق طنْ٨ڂ حٿٸ٠خء ارخڅ حٿٴظَس حٗٓظ٬ڄخٍّش ڃنٸٔڄخ اٿَ ٷ٠خء
٫خىُ ً ٷ٠خء اىحٍُ ٻڄخ ىٌ حٿٌ ٪ٟحٿٔخثي ٳِ ٳَنٔخ أنٌحٹ ،ڃن هٚٽ ٳٜپ حٿيْجخص حٿٸ٠خثْش ٫ن حٿيْجخص
حٗىحٍّش .
1
ـ ٛخٕ ؿخُّش ،ن٨خځ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ حٿٸ٠خء حٿـِحثَُ ،أًَ٣كش ىٻظٌٍحه ىًٿش ٳِ حٿٸخنٌڅ حٿ٬خځ ،ؿخڃ٬ش حٿـِحثَ ،ٻڀْش حٿلٸٌٵ 0220 ،0222 ،
. 96 ٙ
0
ـلَٛخ ڃن حٕڃَْ ٫زي حٿٸخىٍ ٫ڀَ اٷَحٍ حٿ٬يٽ ً حٿڄٔخًحس ٳٸي ٻڀّٲ ڃنخىّخ ٳِ حٌٕٓحٵ ّنخىُ رؤڅّ "كم يظهٕو يٍ عشف انذبكى ػه ّٛأٌ ٚمذو شكٕاِ ئنٗ
األيٛش انز٘ آل ػهٗ َفسّ ئَظبفّ يًٓب كبٌ األيش ٔ ،ئٌ ظهى أدذ ٔ نى ٚشفغ ظهًبرّ ئنٗ األيٛش فال ٚهٕيٍ ئال َفسّ ".
4
ـ ٛخٕ ؿخُّش ،نٴْ حٿڄَؿ. 99 ٙ ، ٪
0
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ً ڃن حٿڄٴْي أڅّ حٿيْجخص حٿڄوظٜش رخٿنِّح٫خص حٗىحٍّش ارـــخڅ حٗكظٚٽ حٿٴَنِٔ ڃـــَّص رنٴْ حٿظلـــٌٙص
ً حٿظٌٍ٤حص حٿظِ ٫خٗيخ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ حٿٴَنِٔ ،ڃ ٪حنٸْخىىخ ٿويڃش ڃٜخٿق حٗىحٍس حٗٓظ٬ڄخٍّش ٫ڀَ كٔخد
كٸٌٵ ً كَّخص حٿـِحثَّْن ،رڄخ ّ ُِ٬نٴًٌىخ ً ّ٠ڄن ڃو٤٤خطيخ ً .رنخءح ٫ڀْو ٳبڅّ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ
حٿـِحثَُ أػنخء حٗكظٚٽ ڃَّ رنٴْ حٿڄَحكپ حٿظِ ڃَ ريخ نَْ٨ه حٿٴَنِٔ هٚٽ طڀٺ حٿلٸزش حٿِڃنْش ًىڄخ ڃَكڀش
حٗىحٍس حٿٸخْٟش ً حٿظِ ٌٓٱ نٔظَٟ٬يخ ٳِ( انفشع األٔل ) ً ڃَكڀــــش ط٤زْٶ حُىًحؿْش حٿٸ٠خء ٳِ
حٿـِحثـــَ ٳــــــِ ( انفشع انضبَ. ) ٙ
رخكظٚٽ ٳَنٔخ ٿڀـِحثَ ٫خځ 1042ريأص رٌحىٍ ط٤زْٶ ٷٌح٫ي حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ حٿٴَنِٔ طيٍّـْخ ،ٳٴِ رخىة
حٕڃَ ٣زٶ حٿڄٔظ٬ڄَ ن٨خځ ًكيس حٿٸخنٌڅ ً حٿٸ٠خء ٨ًّ ،يَ ًٿٺ ؿڀْخ ڃن هٚٽ أڅ ڃـڀْ حٗىحٍس حٿڄن٘ت
ٓنش 1640ٻخڅ ّن َ٨ٻٸخ ِٟىٍؿش أًٿَ ٳِ حٿڄخىس حٗىحٍّش ٻڄخ ّن َ٨ٳِ حٓظجنخٱ حٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش ً ،1اػَ
حٿظ٬يّٚص حٿلخٛڀش ٳِ ٳَنٔخ ً ڃخ طَطذ ٫نيخ ٳِ حٿـِحثَ أن٘ت ڃـڀْ ٿڀڄنخُ٫خص ٻـيش ٳخٛڀش ٳِ
حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ڃن ؿيــــــش ً ؿيش حٓظ٘خٍّش ڃن ؿيش أهٍَ ً ،ٿڂ ّڄ٫ ٞڀَ ڃـڀْ حٿڄنخُ٫خص 4
٫ٸٌى كظَ أن٘جض حٗىحٍس حٓٙظ٬ڄخٍّش ڃـخٿْ أهٍَ أ٣ڀٶ ٫ڀْيخ آڂ ڃـخٿْ حٿڄيَّّخص ً ٿڀظَ٬ٱ ٫ن ٻؼذ
٫ڀَ ىٌه حٿڄـخٿْ حٍطؤّنخ حٿظ َٝ٬ٿيخ ٳِ ٳْڄخ ّؤطِ :
ّ٬ظزَ ڃـڀْ حٗىحٍس أًٽ ىْټپ ٷ٠خثِ ڃن٘ت ڃن َ٣ٱ حٿٔڀ٤خص حٓٙظ٬ڄخٍّش رڄٌؿذ حٕڃَ حٿڄڀټِ
حٿڄئٍم ، 1041/10/21كْغ ٻخڅ ّن َ٨ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ٳِ ٗټپ ٿـنش ًّ ،0ظ٘ټپ ىٌح حٿڄـڀْ ڃن
ٟزخٓ ١خڃْن ڃن حٿـْٖ حٓٙظ٬ڄخٍُ ًڃٌ٧ٴْن ٓخڃْن ،كْغ ّ٠ڂ 4أ٠٫خء ڃڄؼڀْن حٿـْٖ ًىڂ ٷخثي حٿـْٖ
ٷخثي حٿٸٌحص حٿزلَّش ً ڃ٬ظڄي ٔ٫ټَُ اٿَ ؿخنذ 4أ٠٫خء ڃڄؼڀْن ٿ٘ىحٍس ًىڂ نخثذ ٫خځ ،ڃ٬ظڄي ڃينِ ،ڃيَّ
حٿڄخٿْشً ، 4ن٨ـــَح ٿٖكټـــخځ حٿٜــخىٍس ٫ن ىــٌح حٿڄـڀْ ٻيْجش آظجنخٳْـّش ٿټخٳـــش حٕكټــخځ حٿٜخىٍس ٫ــن
حٿـيــخص حٿٸ٠خثْش حٿ٬خىّش 3ڃن ؿيش ً ،اهظٜخٛخطو حٗىحٍّش ڃن ؿيش أهٍَ ،أىٍ ًٿٺ اٿَ ح٫ٙظٸخى رظـْٔي
حٿڄٔظ٬ڄَ ن٨خځ ًكيس حٿٸ٠خء رخٿـِحثَ.6
1
نٌَُّ ٫زي حٿ"،َِّ٬انًُبصػبد اإلداسٚخ ف ٙانجضائش رغٕسْب ٔ خظبئظٓب(دساسخ رغجٛمٛخ)" ،ڃـڀش ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿـِحثَ ،حٿ٬يى .02 ٙ،0229 ، 0
0
ٛخٕ ؿخُّش ،ن٨خځ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ حٿٸ٠خء حٿـِحثَُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 96 ٙ ،
4
ٍْٗي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طنْ٨ڂ ً حهظٜخ ، ٙحٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،ىٌّحڅ حٿڄ٤زٌ٫خص حٿـخڃْ٬ش ،حٿـِحثَ ،رن ٫ټنٌڅ ،حٿ٤ز٬ش حٿؼخٿؼش
. 92 ٙ ، 0222
3
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ،َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 39 ٙ ،
6
نٌَُّ ٫زي حٿ ،َِّ٬حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 02 ٙ ،
4
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ًطـيٍ حٗٗخٍس أڅ حٿڄـڀْ ٻخڅ ڃوظ ٚرخٿن َ٨ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ٻؤًٽ ًأهَ ىٍؿش ،ڃڄخ ّـ٬پ
أكټخڃو ٯَْ ٷخرڀش ٿڀ٬٤ن ٳْيخ أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿٴَنِٔ َّ ً ،ؿً ٪ٿٺ ٿَٳ ٞىٌح حٕهَْ ٷزٌٽ حٿٌ٬٤څ
رخٗٓظجنخٱ أً حٿنٸ ٞحٿڄٌؿيش ٟيّ ٷَحٍحص ڃـڀْ حٗىحٍس ٿ٬يځ اهظٜخٛو ٨ًّ ،يَ ًٿٺ ؿڀْخ ڃن هٚٽ ٷْ٠ش
ٻخرِ ، 16431كْغ ٷ َ٠ڃـڀْ حٿيًٿش حٿٴَنِٔ ر٬يځ اهظٜخٛو ڃٔززخ ٷَحٍه ربن٬يحځ حٿن ٚحٿٸخنٌنِ حٿٌُ
ّوٌٿو ٓڀ٤ش حٿن َ٨ٳِ حٿٌ٬٤څ حٿڄٌؿيش ٟيّ ٷَحٍحص ڃـڀْ حٗىحٍس حٿڄظٌحؿي رخٿـِحثَ.0
ڃن هٚٽ ڃخ ٓڀٲ ًٻَه طزْن ٿنخ أڅ ٍٳ ٞڃـڀْ حٿيًٿش حٿٴَنِٔ حٿن َ٨ٳِ حٿٌ٬٤څ حٿڄٌؿيش ٟي ٷَحٍحص
ڃـڀْ حٗىحٍس حٿڄظٌحؿي رخٿـِحثَ كَځ حٿـِحثَّْن ڃن ا٫خىس حٿن َ٨ٳِ أكټخځ ىٌح حٿڄـڀْ ،ڃڄخ ّنظؾ ٫نو
كـذ ىٍؿش ڃن ىٍؿخص حٿظٸخ٫ ِٟڀَ حٿڄظٸخْٟن حٿـِحثَّْن ً ،ٻٌڅ ط٘ټْڀش حٿڄـڀْ نٜٲ أ٠٫خثيخ ڃڄؼڀْن
٫ن حٗىحٍس (حٗىحٍس ىِ حٿٸخْٟش ً حٿوٜڂ ) ،ٳّ ٚنظ َ٨ڃن أكټخڃيخ أڅ طټٌڅ ڃ٤خرٸش ٿڄزيأ حٿڄًَْ٘٫ش ،ڃڄخ
ّنـڂ ٫نو ٗ ٢٤حٿٔڀ٤ش حٿڄٔظ٬ڄَس ً ڃٔخٓيخ رلٸٌٵ ً كَّخص حٿـِحثَّْن رْٰش طٸٌّش ڃَٻِىخ ً نٴًٌىخ ٳِ
حٿـِحثــــــــَ.
ً ٷي ٧پّ حٿنّ٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿـِحثَُ ٫ڀَ حٿٌْ٬ٟش حٓنٲ ًٻَىخ اٿَ كْن ٛيًٍ حٕڃَ حٿڄڀټِ حٿڄئٍم
ٳِ 00ؿٌّڀْش 1043حٿٌُ أىهپ ط٬يّٚص ٫ڀَ ڃـڀْ حٗىحٍس ،كْغ أٟلَ ىٌح حٕهَْ ىْجش آظ٘خٍّش
ڃيڄظيخ ڃٔخ٫يس حٿڄلخٳ ٦ڃن هٚٽ طٸيّڂ حٿڄٌٍ٘س ً حٿَأُ ً حٗٷظَحكخص ً ،4اٿَ ؿخنذ حٙهظٜخٛخص
حٓٙظ٘خٍّش ،ٳٸي هٌٽ حٕڃَ حٿڄڀټِ حٿٜخىٍ ٳِ 12أًص 1043ٿڄـڀْ حٗىحٍس اهظٜخ ٙحٿن َ٨ٳِ
حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،اٟخٳش اٿَ حٿٴٜپ ٳِ كخٙص طنخُ ٩حٗهظٜخ ٙرْنو ً رْن حٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّّش ،ٻڄخ ًٓ٪
ڃن ٚٛكْخطو ٿظڄظي اٿَ حٿٸ٠خّــــــــخ حٿظخٿْــــــــش :
1
طظڀوً ٚٷخثٮ لضٛخ كبث ٙٳِ " أڅّ ىٌح حٕهَْ كخُ ٫ڀَ ڃٔټن رخٿـِحثَ حٿ٬خٛڄش ً ،حٗظٍَ ٷ َٜحٿوِنخؿِ حٿٌُ ٻخڅ حٿـنٌى حٿٴَنٌْٔڅ ّلظڀٌنو ً ٿڄخ
أٍحى حٿظڄټن ڃنو ٍٳ٠ض حٿٔڀ٤خص حٿٔ٬ټَّش طٔڀْڄو ٫ڀَ أٓخّ أڅّ رخثٰ٬خٿٸ َٜٿْْ ڃخٿټخ ٿو أ ، ٚٛٳخطـو حٿْٔي ٻخرِ اٿٍڄلټڄش حٿـِحثَ حٿڄيّنش ،حٿظِ
أٛيٍص كټڄخ رظخٍّن 6ؿخنٴِ ٟ ، 1044ي حٿْٔي ٻخرِ ً ،ٿټن حٗىحٍس ٬٣نض ٳِ ىٌح حٿلټڂ أڃخځ ڃـڀْ حٗىحٍس ٣خٿزش ط ٌّٞ٬أٻؼَ ڃڄخ كټڄض رو ڃلټڄش
حٿـِحثَ ً ،أٛيٍ ڃـڀْ حٗىحٍس ٷَحٍح رظخٍّن أًٽ أٳَّپ ّئّي ٳْو كټڂ ڃلټڄش حٿـِحثَ ،ٳظٌؿو حٿْٔي ٻخرِ اٿَ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ رخٍّْ ٣خ٫نخ ٳِ ٷَحٍ
ڃـڀْ حٗىحٍس ٫ڀَ أٓخّ أنّو ٷَحٍ اىحٍُ ً ،ٿڄخ أٗ َ٬ڃـڀْ حٿيًٿش حٿٴَنِٔ رخٿ٬٤ن ٷٍَ ٫يځ حهظٜخٛو رخٿ٬٤ن ٿ٬يځ ًؿٌى أٓخّ ٷخنٌنِ ٿٌٿٺ ".
0
cloude bontems ",Les origines de la justise Administrative en Algerie" , Revue Algerienne n"2et 3 septembre 1975 .
P279.
4
ٍْٗي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طنْ٨ڂ ً حهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 92 ٙ ،
3
نٌَُّ ٫زي حٿ ،َِّ٬حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 01 ٙ ،
3
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ً ڃڄخ ىٌ ؿيَّ رخٿظنٌّو أڅّ حٕكټخځ حٿٜخىٍس ٫ن ڃـڀْ حٗىحٍس أٛزلض رڄٌؿذ حٿظ٬يّٚص حٿظِ أؿَّض
٫ڀَ ىٌح حٕهَْ ٷخرڀش ٿ٘ٓظجنخٱ أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿٴَنِٔ ً ،رخٿظخٿِ ٳٸي ٟڄنض ىٌه حٿظ٬يّٚص ٿڀڄظٸخِٟ
حٿـِحثَُ حٿلٶ ٳِ حٿظٸخ٫ ِٟڀَ ىٍؿظْن ر٬يڃخ ٻخڅ ڃلًَڃخ ڃنو ،رخٟٗخٳش اٿَ نِٛ ٩ٴش حٗهظٜخٙ
حٿ٬خځ ٿڄـڀْ حٿيًٿش رٜٴظو أ٫ڀَ ؿيش ٷ٠خثْش ً ،رخٿظخٿِ ٳـڄْ ٪حٕكټخځ حٿڄظ٠ڄنش حٕڃَ حٿڄڀټِ حٿڄٌٻٌٍس
أٚ٫ه ٻخنض نٸ٤ش حٗنٚ٤ٵ ٗن٘خء ٷ٠خء اىحٍُ رخٿڄٴيٌځ حٿٴَنِٔ .
ٳِ ا٣خٍ ٓڀٔڀش حٿظ٬يّٚص حٿظِ أؿَطيخ حٿٔڀ٤خص حٗٓظ٬ڄخٍّّش ٳِ حٿـِحثَ ً حٿڄظ٠ڄّنش ا٫خىس طنْ٨ڂ حٗىحٍس
حٿڄَٻِّش حٿـِحثَّش ،طڂّ اكيحع ڃـڀْ حٿڄنخُ٫خص رڄٌؿذ حٕڃَ حٿڄڀټِ حٿڄئٍم ٳِ 1036/23/16ٻيْجش
ٷ٠خثْش ٗزو ڃٔظٸڀش ٫ن حٗىحٍس .
ًٷي ن ّٚحٕڃـــَ حٿڄڀټِ ٫ڀَ ط٘ټْڀش ڃـڀْ حٿڄنخُ٫خص حٿڄظټٌنش ڃن ٍثْْ حٿڄـڀْ ،ڃٔظ٘خٍّن ً ٻخطذ
ٟز٫ ً ٢ڀَ حٿٜٴش حٿٸ٠خثّْش ٕ٠٫خثو ،ڃڄّخ ّئٻّي ٗزو حٗٓظٸٚٿْش ٿڀڄـڀْ ٫ن حٗىحٍس ،ٻڄخ كيّى حٕڃَ
حٿڄڀټِ اهظٜخٛخطو ،كْغ ٫ييص ٿو ڃيڄش حٿٴـٜپ ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٿظِ ٻخنض ڃوٌّٿش ٿڄـڀْ حٗىحٍس ٓخرٸخ ،ڃ٪
طًِّيه رٜٚكْخص أهٍَ هٌّٿيخ اّخه حٕڃَ حٿڄڀټِ حٿڄئٍم ٳِ 1039/2/01حٿڄظ٬ڀٶ رٴلٓ ٚنيحص حٿڄڀټّْـــــش
ً حٿڄظڄؼڀش ٳِ ٳٜڀو ٳِ حٿنِّح٫خص حٿڄظ٬ڀّٸش رلٶ حٿڄڀټّْش ً ٳل ٚحٿٔنيحص حٿڄظ٬ڀٸش رخٿڄڀټّْش حٿ٬ٸخٍّّش ً ،ٷي ٻخنض
1
ىٌه حٕهَْس ٷخرڀش ٿ٘ٓظجنخٱ أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿٴَنِٔ .
ٿڂ ّڄ٫ ٞڀَ ڃـڀْ حٿڄنخُ٫خص ٫ 4ٸٌى ڃن طؤْٓٔو ً ٷخڃض حٿٔڀ٤خص حٗىحٍّش حٗٓظ٬ڄخٍّش رلڀو ،ڃزٍَس
ًٿٺ ر٬يځ طنخٓٸو ً حٿظٸْٔڂ حٗٷڀْڄِ حٿـيّي حٿڄٸٍَ رڄٌؿذ حٕڃَ حٿڄڀټِ حٿڄئٍم ٳِ 1032/6/1حٿٌُ أْٓ
ػٚع ڃٸخ٬٣خص (حٿـِحثَ ً ،ىَحڅ ،ٷٔنْ٤نش ) ، 0ا ٙأڅّ حٿلٸْٸش هٚٱ ًٿٺ ،رب٫ظزخٍ أڅّ حٿڄـڀْ ڃنٌ اكيحػو
اطّٔڂ ٫ڄڀو رخٿـيّش ً حٿڄٌْ٫ٌٟش أػنخء حٿٴٜپ ٳِ حٿٸ٠خّخ حٿڄًَٟ٬ش ٫ڀْو ،كْغ ٫ڄپ ٫ڀَ حٿلي ڃن ٗ٢٤
حٗىحٍس ً طٔ٬ٴيخ ڃن هٚٽ كڄخّش حٿلٸٌٵ ً حٿلَّخص حٿٴَىّش ٿڀـِحثَّْن ً ،ىٌ ً َّٝ ٙ ٪ٟحٿٔڀ٤خص
حٗٓظ٬ڄخٍّش حٿظِ ط٬ڄپ ٫ڀَ طٸٌّش نٴًٌىخ ىحهپ حٿـِحثَ. 4
1
ٍْٗي هڀٌٳِ ، ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طنْ٨ڂ ً حهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 22 ٙ ،
0
نٴْ حٿڄَؿ.21 ٙ ، ٪
4
ًٷي ٻظذ حٕٓظخً رٌن٤خڅ ٫ Bontemsن كٸْٸش ىٌح حٿلپ كْغ ٙك ٦ڃخّڀِ:
"Pour la première fois ,le contentieux administratif échappait à l'administration , et il semble que le conseil du
contentieux ait prie sa tache au sérieux et , à plusieurs reprises ait tenté de limiter les empiètements de
Cloud Bontems , op , Citأَظش l’administration et de réfrène ses abus . Dés lors ses jours étaient comptés . " ,
P283.
6
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ً كَٛخ ڃن حٗىحٍس حٓٙظ٬ڄخٍّش ٫ڀَ كڄخّش ڃٜخٿليخ ىحهپ ڃٔظ٬ڄَطيخ حٿـِحثَّش ،ٳٸي طڂ آظوٚٱ
ڃـڀْ حٿڄنخُ٫خص رڄـخٿْ حٿڄيَّّخص ًحٿظِ ٌٓٱ نظ َٝ٬ٿيخ ٳْڄخ ّڀِ .
طز٬خ ٿلپ ڃـڀْ حٿڄنخُ٫خص ً رڄٌؿذ حٕڃَ حٿڄڀټِ حٿٜخىٍ ٳِ ٓ 1زظڄزَ ، 1032طڂ ان٘خء ػٚع ڃـخٿْ
ڃيَّّخص ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿڄٸخ٬٣خص حٿؼٚع (حٿـِحثًَ ،ىَحڅ ،ٷٔنْ٤نش ) .
ً ّظَأّ ٻپ ڃـڀْ ڃن ڃـخٿْ حٿڄيَّّخص ڃيَّ حٿ٘ئًڅ حٿڄينْش ،طظ٘ټپ ىٌه حٕهَْس ڃن ػٚػش أ٠٫خء
1
ٿټپ ڃن ڃيَّطِ ًىَحڅ ً ٷٔنْ٤نش ً 3أ٠٫خء رخٿنٔزش ٿڄيَّّش حٿـِحثَ .
أڃخ ٳْڄخ ّو ٚاهظٜخ ٙىٌه حٿڄيَّّخص ،0ٳٌٳٸخ ٿٖڃَ حٿڄڀټِ حٿڄٌٻٌٍ أٚ٫ه ،ٳٸي هٌٿض رخٿٴٜپ ٳِ
حٿڄنخُ٫خص حٿظِ ٻخنض ڃن اهظٜخ ٙڃـڀْ حٿڄنخُ٫خص ،اٟخٳش اٿَ حٿٴٜپ ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٿڄڄخػڀش ٿظڀٺ حٿظِ
طن٨ڄيخ ڃـخٿْ حٕٷخٿْڂ حٿٴَنّْٔش ً 4 .ڃؼخٽ ًٿٺ ڃنخُ٫خص حٰٕٗخٽ حٿ٬ڄٌڃّْش ً حٿَ٠حثذ حٿڄزخَٗس .
رنخءح ٫ڀَ ٣زْ٬ش ط٘ټْڀش ڃـڀْ حٿڄيَّّّش ً هخٛش ٍثْٔو ٳبڅّ طؤْٓٔو ّ٬ظزَ رڄؼخرش ٍؿٌ ٩اٿَ كٸزش ڃـڀْ
حٗىحٍس حٿظِ ىحڃض ػٚػش ٫ َ٘٫ٸيح .
ً ٻَْٰه ڃن حٿڄـخٿْ حٓنٴش ،ٳٸي ٳّپ ٫يي ڃـڀْ حٿڄيَّّّش ٻآهَ ڃلخًٿش ڃن ىْڄنش حٿٔڀ٤خص حٗٓظ٬ڄخٍّّش
٫ڀَ حٿيْجخص حٿٸ٠خثْش ،ٳزنيخّش ىٌح حٿڄـڀْ انظيض ٳظَس حٿوڀ ٢رْن حٿٔڀ٤خص حٗىحٍّش ً حٿٔڀ٤ش حٿٸ٠خثْــــــــــش
ـ ٻڄخ أ٣ڀٶ ٫ڀْيخ حٕٓظخً ٍْٗي هڀٌٳِ ـ 3ڃظَ ٻخنض حٗىحٍس ىِّ حٿوٜڂ ً حٿلټڂ ٳِ ًحص حٿٌٷض ،ڃڄخ أػَ
ٓڀزخ ٫ڀَ كڄخّش حٿلٸٌٵ ً حٿلَّخص حٿ٬خڃش ٿڀـِحثَّْن رٜٴش هخٛش ،ٻٌڅ أڅّ ٳَنٔخ ٳِ ًٿٺ حٿٌٷض ٻخڅ
ىڄيخ حٿٌكْي طٸٌّش نٴًٌىخ ىحهپ حٿـِحثَ ٫ڀَ كٔخد ڃٌح٣نْيخ.
ٳخنزؼٶ ٳـَ آٍخء حٿيْخٻپ حٿٸ٠خثْش حٿڄٔظٸڀش ٫ن حٗىحٍس ارظيحء ڃن ٓنش ً 1036هڄي َٜ٫ن٨خځ حٗىحٍس
حٿٸ٠خثْش ً ،طـڀَ َٜ٫ن٨خځ اُىًحؿْش حٿٸ٠خء .
1
Cloud Bontems , Ibid , P 284.
0
ٍْٗي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طنْ٨ڂ ًاهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 21 ٙ ،
4
ٳْڄخ ّو ٚاهظٜخ ٙڃـخٿْ حٕٷخٿْڂ حٿٴَنْٔش أن: َ٨
Jean waline ,Droit administratif ,22édition Dalloz ,2008,.P556
charles Debbach , .contentieux administratif, ,Dalloz, Paris , 1975 . P 186
3
ٍْٗي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طنْ٨ڂ ً حهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ 20 ٙ ،
9
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
اػَ ٷْخځ ػٌٍس 1030رٴَنٔخ ،طڂ ا٫ظڄخى حٿنڄًٌؽ حٿٴَنِٔ ٳِ حٿـِحثَ ،ڃن هٚٽ حٓظزيحٽ ڃـخٿْ
حٿڄيَّّخص حٿؼٚع رڄـخٿْ حٕٷخٿْڂ ٓنش ً ً 1036ٿٺ رڄٌؿذ ن ٌٜٙٷخنٌنْش ،كٌّٽ رڄٸظ٠خىخ ن٨خځ حٗىحٍس
حٿٸخّْٟش اٿَ ن٨خځ حُٙىًحؽ حٿٸ٠خثِ .1كْغ ٧يَص ٳِ حٿٴظَس حٿڄڄظيس ڃن 1036اٿَ 1690ىْجخص ٷ٠خثْش
اىحٍّش ؿيّيس طڄؼڀض ٳِ حٿڄـخٿْ حٿٌٙثْش حٿظِ آظيڀض ن٘خ٣يخ ڃن ٓنش 1636اٿَ ٓنش ، 1660اٿَ ؿخنذ
حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ً حٿظِ ىحڃض ٳظَس ن٘خ٣يخ ڃن 1664اٿَ . 1690
أكيػض ڃـخٿْ حٕٷخٿْڂ ًٕٽ ڃَّس ارخڅ حٿؼٌٍس حٿٴَنّْٔش رڄٸظ َ٠ٷخنٌڅ ،0 Pluviose00كْغ ؿّٔي ن٨خځ
ىٌه حٿڄـخٿْ ٳِ ٳَنٔخ ٳٸ ً ، ٢ٿڂ ّ٤زٶ ىٌح حٿن٨خځ ٳِ ريحّش حٗكظٚٽ حٿٴَنِٔ ٿڀـِحثَ ،نَ٨ح ٿوٌْٜٛش
حٿڄَكڀش حٿظِ َ٫ٳظيخ أنٌحٹ ،ٯَْ أنّو ر٬ي ػٌٍس 1030حٿٴَنّْٔش أن٘ؤص حٿٔڀ٤خص حٗٓظ٬ڄخٍّش ًّٕٽ ڃَس ڃـخٿْ
حٕٷخٿْڂ رخٿـِحثَ رظخٍّن ً ، 1030/10/6حٿظِ طڂ طنْٜزيخ ٫خځ .4 1036
ًرنخءح ٫ڀَ حٿن ٌٜٙحٿٸخنٌنْش حٿڄظ٬ڀٸش رظنْ٨ڂ ً َْٓ ،اهظٜخ ٙحٿڄـخٿْ حٿٌٙثْش ّ ، 3ظ٠ق أڅّ ن٨خڃيخ
حٿٸخنٌنِ ڃَّ رڄَكڀظْن :
انًشدهخ األٔنٗ ( 9481ئنٗ سُخ : ) 9481ط٘ټڀض ىٌه حٿڄـخٿْ ڃن 6أ٠٫خء رخٿنٔزش ٿڄلخٳ٨ش حٿـِحثـــــــَ
ً 3أ٠٫خء رخٿنٔزش ٿڄلخٳ٨ظِ ٷٔنْ٤نش ًًىَحڅ ،ػڂ هٴ٨ض ىٌه حٿظ٘ټْڀش ٳْڄخ ر٬ي اٿَ 4أ٠٫خء رڄٌؿذ
(حٿڄٌَٓځ ٫ )1622/22/00ڀَ حٿنلٌ حٿظخٿِ :
ـ حٿڄلخٳـــ ( ٦حٿـــــٌحٿِ ) ٍثْٔـــــــــــخ .ـ ٌ٠٫ڃوظخٍ ڃن رْن ٍإٓخء حٿڄَحٳٶ حٿظخر٬ش ٿڀٌّٙــــش .
1
ٛخٕ ؿخُّّش ،ن٨خځ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ حٿٸ٠خء حٿـِحثَُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ 24 ٙ ،
0
christian Gobolde ,Procédure Des Tribunaux Administratif et des cous Administratives D'Appel , 6 Édition, Dalloz,
Paris , 1997,P7.
4
ٍْٗي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طنْ٨ڂ ً حهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ 26 ٙ ،
3
حٿٸَحٍ 1630 / 10 /19حٿڄظ٬ڀٶ رظنْ٨ڂ ً ْٓــَ حٿڄـڀْ حٿٌٙثــــــــــِ.
ـ حٿڄٌَٓځ حٿڄئٍم ٳِ 1622 /2 /00حٿڄن٨ـــــــــــڂ ٿڀڄـڀْ حٿٌٙثــــــــِ.
ـ حٿڄٌَٓځ 1006 /20 /41حٿڄظ٬ڀٶ رخٿٸٌح٫ي حٿڄظز٬ش أڃخځ حٿڄـخٿْ حٿٌٙثْش.
ـ حٿڄٌَٓځ حٿڄئٍم ٳِ 1609 /6 /9حٿوخ ٙرخٿڄـخٿْ حٿٌٙثْش ٳِ ٳَنٔخ .
ـ حٿڄٌَٓځ حٿڄئٍم ٳِ 1602 /6 /2حٿڄ٤زٶ ٿڀڄٌَٓځ ً 1609 /6 /9حٿڄظ٬ڀٶ رخٿڄـخٿْ ً رخٿـِحثَ.
6
A Mahiou ".le contentieux administratif en Algerie" . R .A n= 03 année, 1972, p 576.
2
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
رخٿن َ٨اٿَ ط٘ټْڀش حٿڄـخٿْ حٿٌٙثْش ٳِ حٿـِحثَ ّظ٠ق أنّيخ طڄؼپ اىحٍس حٿڄلخٳ٨ش ،حٕڃَ حٿٌُ ّٴيڂ ڃنو
أڅ حٿيْجخص حٿٸ٠خثْش ڃخُحٿض هخ٬ٟش ٿن٨خځ حٗىحٍس حٿٸخّْٟش ،ڃڄخ ّنـڂ ٫نو ٫يځ نـخ٫ش حٿَٷخرش حٿٸ٠خثْش
حٿڄٔڀّ٤ش ڃن َ٣ٳيخ .
أيب ف ٙانًشدهخ انضبَٛخ سُخ :9181ٳٸي طڂ ا٫خىس طنْ٨ڂ حٿڄـخٿْ حٿٌٙثْش حٿٴَنْٔش ً حٿـِحثَّش رڄٸظَ٠
حٿڄٌَٓځ 1609/6/9حٿوخ ٙرخٿڄـخٿْ حٿٴَنْٔش ،اٟخٳش اٿَ حٿڄٌَٓځ حًّٕٽ ً حٿڄظ٬ڀٶ رخٿڄـخٿْ حٿٌٙثْش
حٿـِحثَّش ،ٳزٜيًٍ حٿڄٌَٓڃْن حٿڄٌٻٌٍّن أٚ٫ه طَْٰص ط٘ټْڀش حٿڄـخٿْ حٿٌٙثْش .ٳٴْڄخ ّو ٚط٘ټْپ
حٿٴَنْٔش ڃنيخ ًٳٸخ ٿڀڄٌَٓځ 1609/6/9ٳِ ڃخىطْو 3ً4أٛزلض طظؤٿٲ ڃن ٍثْٔخ ً أٍر٬ش ڃٔظ٘خٍّن ّ ،ظٌٿَ
أكيىڂ ًْ٧ٴش ڃلخٳ ٦حٿلټٌڃش ّ ً ،ظڂ طْْ٬ن ىئٙء رڄٌؿذ ڃٌَٓځ ر٬ي اٷظَحف ڃن ًَُّ حٿيحهڀْش . 1
ًؿيَّ رخٿظنٌّو أڅّ حٕ٠٫خء حٿڄٌٻٌٍّن أٚ٫ه ّظڂ اهظْخٍىڂ هخٍؽ ىْجش ڃٌ٧ٴِ حٿڄلخٳ٨ش ،كْغ ّظڂ
طٌْ٧ٴيڂ ٫ن َّ٣ٶ حٿڄٔخرٸش ،ػڂ ّْ٬نٌڅ رڄٌؿذ ڃٌَٓځ ر٬ي حٷظَحف ًَُّ حٿيحهڀْش .0ڃڄخ ّٔٴَ ٫نو اٟٴخء
حٓظٸٚٿْش كٸْٸْش ٫ڀَ حٿيْجخص حٿٸ٠خثْش ،هٚٳخ ٿڀٌ ٪ٟحٿٔخثي ٳِ ٳَنٔخ ،ٳ٤زٸخ ٿڀڄٌَٓڃْن حٓنٴِ حٿٌٻَ
طټٌنض حٿڄـخٿْ حٿـِحثَّش ڃن ٍثْْ ً ڃٔظ٘خٍّن ڃْ٬نْن رٌحٓ٤ش ڃٌَٓځ ر٬ي طٸيّڂ ڃن ًَُّ حٿيحهڀْش .4
ًحٿڄٚك٫ ٦ڀَ ط٘ټْڀش ٻپ ڃن حٿڄـخٿْ ٳِ ٳَنٔخ ً نَْ٨طيخ ٳِ حٿـِحثَ أڅّ حًٕٿَ ( حٿٴَنْٔش ) أٟٴض
٫ڀَ حٿيْجخص حٿٸ٠خثْش آظٸٚٿْش أٻؼَ ڃن ڃؼْڀظيخ ٳِ حٿـِحثَّ ً ،ظ٠ق ًٿٺ ڃن هٚٽ حٿنٸخ ١حٿظخٿْش :
ـ أڅّ ٫يى حٕ٠٫خء ٳِ حٿڄـخٿْ حٿٴَنْٔش حٿڄٸيٍ د 3أ٠٫خء ّٴٌٵ ٫يى حٕ٠٫خء ٳِ حٿڄـخٿْ حٿـِحثَّش
كْغ ّٸيٍ ٫يى أ٠٫خء ىٌه حٕهَْس 4أ٠٫خء ً ،رخٿظخٿِ ٳبڅ اٚٛف 1609ٿڂ ّڄْ ٫يى حٕ٠٫خء ٳِ
حٿـِحثَ ،كْغ رٸِ حٿ٬يى حٿٌُ ٻخڅ ٷخثڄخ ٳِ ٳظَس ڃخ ٷزپ حٗٚٛف .
ـ أڅ ًْ٧ٴش ڃلخٳ ٦حٿلټٌڃش ٳِ حٿڄـخٿْ حٿـِحثَّش رٸْض ڃن اهظٜخ ٙحٕڃْن حٿ٬خځ ٿڀڄلخٳ٨ش ،هٚٳخ ٿڄخ
ىٌ ٓخثي ٳِ ٳَنٔخ ،كْغ أڅ حٿٸخثڂ رڄيخځ ڃلخٳ ٦حٿلټٌڃش ّوظخٍ ڃن هخٍؽ ىْجش ڃٌ٧ٴــِ حٿڄلخٳ٨ــــــــش
ً رخٿظخٿِ ٿڂ ّ٤زٶ حٗٚٛف حٿٔخٿٲ حٿٌٻَ ٳِ حٿـِحثَ ،ڃڄخ ّنـَ ٫نـــو رٸخء حٿٴٜـــپ ٳِ حٿڄنخُ٫خص
حٗىحٍّــش ڃــن َ٣ٱ حٗىحٍُ ً ،رخٿظخٿِ حٿَؿٌ ٩اٿَ ن٨خځ حٗىحٍس حٿٸخْٟش ،حٕڃَ حٿٌُ ڃن ٗؤنو حٿڄٔخّ
رخٿَْٔ حٿلٔن ٿڀ٬يحٿش ً كٸٌٵ ً كَّخص حٕٳَحى حٿـِحثَّْن .
1
ٍْٗي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طنْ٨ڂ ً حهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .26 ٙ ،
0
Charles Debbach, op .cit.p.201
4
ٍْٗي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طنْ٨ڂ ً حهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .26 ٙ ،
0
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ًٷي نٌّه حٕٓظخً هڀٌٳِ ٍْٗي اٿَ َّ٣ٸش طْْ٬ن أ٠٫خء حٿڄـخٿْ حٿٌٙثْش ٳِ ٻپ ڃن حٿـِحثَ ً ٳَنٔخ كْن
ًٟق أڅّ طْْ٬ن أ٠٫خء حٿڄـخٿْ حٿٴَنْٔش ّټٌڅ رڄٌؿذ ڃٌَٓځ رخٷظَحف ڃن ًَُّ حٿيحهڀْش ٳِ كْن ّظڂ ٳِ
حٿڄـخٿْ حٿـِحثَّش رٌحٓ٤ش ڃٌَٓځ ٿټن ر٬ي طٸيّڂ ڃن ًَُّ حٿيحهڀْش ً ،ٷي طٔخءٽ حٕٓظخً ٫ن حٿٴَٵ رْن ٫ڄڀْش
حٙٷظَحف ً حٿظٸيّڂ ً حٓػخٍ حٿٸخنٌنْش حٿنخؿڄش ٫ن ىٌح حٿظڄِْْ ؟
ً ٳِ اؿخرظو ٫ن ىٌح حٿظٔخإٽ ًٟ ،ق أڅ ٫ڄڀْش حٙٷظَحف ڃن َ٣ٱ ًَُّ حٿيحهڀْش ط٬ظزَ اهظٜخ ٙٿــو
أڃخ ٫ڄڀْش حٿظٸيّڂ ٳيِ طـ٬پ ڃن حٿٌَُّ " ٛنيًٵ رَّي" ً ،رخٿظخٿِ ٳيٌه حٿ٬ڄڀْش طيٽ ٫ڀَ ىْڄنش حٗىحٍس
حٗٓظ٬ڄخٍّش ٳِ طْْ٬ن حٕ٠٫خء . 1
أڃخ ٫ن ٚٛكْخص ىٌه حٿڄـخٿْ ٳيِ ًحص ٣خر ٪اىحٍُ (حٓظ٘خٍُ) ً٣خر ٪ٷ٠خثِ ،ٳ٬ن حٿٜٚكْخص
حٗٓظ٘خٍّش ٳظڄؼڀض ٳِ طٸيّڂ حٿڄـخٿْ ٿٍٔحء حٗٓظ٘خٍّش ٿڀڄلخٳٌٓ ، ٦حء ڃخ ّظ٬ڀٶ رظَْْٔ حٿ٘ئًڅ حٿ٬ڄٌڃْش
ٿڀڄلخٳ٨ش أً اريحء حٿَأُ رخٿنٔزش ٿڀٸَحٍحص حٗىحٍّش حٿظنْ٨ڄْش حٿظِ ّ٬ټٲ حٿڄلخٳ٫ ٦ڀَ حطوخًىخ .0
أڃخ حٗهظٜخٛخص حٿٸ٠خثْش ،ٳټخنض ڃظ٘خريش اٿَ كي ٷَّذ ٙهظٜخٛخص حٿڄـخٿْ حٿٌٙثْش حٿڄظٌحؿيس ٳِ
ٳَنٔخ ً ،ىِ ڃليىس ٫ڀَ ٓزْپ حٿل َٜرڄٸظ َ٠ٷٌحنْن ،ڃڄخ ّ٠ٴِ ٫ڀْيخ ٛٴش حٿيْجخص حٿٸ٠خثْش ًحص
4
حٙهظٜخ ٙحٿڄليى ،اٟخٳش اٿَ ٚٛكْخطيخ ًٳٸخ ٿڀڄٌَٓځ 1646/6/6حٿڄزْنش ٳِ حٿن ٌٜٙحٿٸخنٌنْش حٓنٴش
ط٘ڄپ اهظٜخٛخطيخ حٿنِح٫خص حٿڄظ٬ڀٸش رڄٔئًٿْش حٿڄـڄٌ٫خص حٿڄلڀْش ،ٻٌڅ أڅ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ طڀٺ حٿلٸزش
ٻخنض ٿو حٿٌّٙش حٿ٬خڃش ٳِ ن َ٨حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش .
ـ حٿنِح٫خص حٿڄظ٬ڀٸش رخٿ٬ٸٌى حٗىحٍّش حٿڄزَڃش رْن حٿٌّٙخص ً حٿڄَحٳٶ حٿ٬ڄٌڃْش حٿڄلڀْش .
ً ٫ڀَ حٿَٯڂ ڃن طٌْٓٚٛ ٪كْخص حٿڄـخٿْ حٿٌٙثْش حٿـِحثَّش ٻڄؼْڀظيخ حٿٴَنْٔش ،ا ٙأڅّ ىٌح حٿظڄخػپ ٿڂ
ّټن رخٿيٍؿش حٿڄظٌهخس ًً ،ٿٺ ٍحؿ ٪اٿَ ًؿٌى اهظٜخٛخص ڃوٌٿش ٿڀڄـخٿْ حٿٴَنْٔش ٳِ كْن ٙطظڄظ ٪ريخ
حٿڄـخٿْ حٿـِحثَّش ً ٫ڀَ ٓزْپ حٿڄؼخٽ :
1
ٍْٗ.ي هڀٌٳِ ،حٿڄَؿ ٪نٴٔو .04 ، 00 ٙ،
0
ٷخٓڂ حٿْ٬ي ٫زي حٿٸخىٍ ،انشلبثخ انمضبئٛخ ػهٗ يششٔػٛخ انمشاساد االداسٚخ ف ٙانجضائش ٍٓ ،خٿش ٿنْپ ٗيخىس حٿيٻظٌٍحه ٳِ حٿٸخنٌڅ حٿ٬خځ ،ؿخڃ٬ش حٿـْٚنِ
حٿْخرْ ْٓيُ رڀ٬زخّ ،ٻڀْش حٿلٸٌٵ .31 ٙ ، 0220 ،
4
Charles Debbach . op cit , P 202
6
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
1
ــ حٿڄنخُ٫خص حٿڄظ٬ڀٸــــــــش رنــــ٨خځ حٍٕحٟـــــــِ ( ڃٌَٓځ . )1669/24/09
ڃڄخ ٓزٶ ّظ٠ق أڅّ حٿنظخثؾ حٿظِ كٸٸيخ حٿن٨خځ حٿٸخنٌنِ ٿڀڄـخٿْ حٿٌٙثْش حٿٴَنْٔش ًحٿظِ أٓٴَص ٫ن طلٸْٶ
حٓظٸٚٿْش حٿٸ٠خء ٫ن حٗىحٍس ،ٿڂ طټن ڃظټخٳجش رخٿنٔزش ٿڄؼْٚطيخ ٳِ حٿـِحثَ ٿظڄِْ ىٌه حٕهَْس روخّْٛش ًحطْش
أٳَُطيخ حٿْٔخٓش حٓٙظ٬ڄخٍّش حٿيخىٳش اٿَ ط ِِّ٬نٴًٌىخ ٳِ حٿـِحثَ ً ،ڃخ ّزٍَ ًٿٺ ڃخ ٻظزو حٕٓظخً رٌن٤خڅ
ٳْڄخ ّو ٚڃـخٽ حٿڄنخُ٫خص حٿَّ٠زش ،ٳٸي ٳَٟض ٫ڀَ حٿـِحثَُ َّٟزش ڃِىًؿش اكيحىخ ڃن٫ ٌٜٙڀْيخ
رخٿٸخنٌڅ حٿٴَنِٔ ً حٕهٍَ رخ٫ظزخٍه ڃٌح٣ن ؿِحثَُ ڃٔڀڂ ٳِ كْن ٿڂ طٴَ٫ ٝڀَ حٿڄټڀٲ حٿٴَنِٔ ٌٍٓ
َّٟزش ًحكيس ٌٓحء ٻخنض ٳِ حٿـِحثَ أً ٳَنٔخ .0
ً ٷي آظڄَ ىٌح حٿٌ ٪ٟٳِ حٿظڄِْْ رْن حٿڄـڀْٔن ٳِ ر ٞ٬حٗهظٜخٛخص ،اٟخٳش اٿَ حٿظ٘ټْڀش حٿڄ٬ظڄيس
اٿَ ٯخّش ٓنش 1664طخٍّن طؤْٓ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،ٳيپ رخكيحع ىٌه حٕهَْس طڂ اُحٿش حٿظڄِْْ حٿٌُ ٻخڅ ٷخثڄخ
ڃن كْغ حٿظ٘ټْپ ً حٗهظٜخٛخص رْن حٿـيخص حٿٸ٠خثْش حٿٴَنْٔش ً حٿـِحثَّش ؟ ىٌح ڃخ ٓنلخًٽ حٗؿخرش ٫ڀْو
ٳْڄخ ّؤطِ .
أكيع ٛيًٍ حٿڄٌَٓځ ٍٷڂ 663 /64حٿڄئٍم ٳِ 1664/ 26 /42طَْْٰح ٫ڄْٸخ ٫ڀَ ىْجخص حٿٸ٠خء
حٗىحٍُ حٿٴَنِٔ ڃن ؿيش ً ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿيْجخص حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش ٳِ حٿـِحثَ ڃن ؿيش أهٍَ ، 4رخ٫ظزخٍ أڅّ
ىٌه حٕهَْس ٳِ طڀٺ حٿلٸزش حٿِڃنْش ٻخنض ٫زخٍس ٫ن ٷ٬٤ش ٳَنْٔش ،كْغ كٌٿض رڄٸظ٠خىخ حٿڄـخٿْ حٿٌٙثْش
اٿَ ڃلخٻڂ اىحٍّش ،اً طڂ ڃن هٚٿيخ حٗٚ٫څ حٿَّٜق ً حٿـخى ٫ن ًؿٌى ن٨خځ ٷ٠خثِ ڃِىًؽ رخٿـِحثَ ،3نخىْٺ
٫ن حٿظَْْٰ حٿـٌٍُ حٿٌُ َ٣أ رڄٌؿذ حٿڄٌَٓځ حٿڄٌٻٌٍ أٚ٫ه ٫ڀَ طٌُّ ٪حٙهظٜخ ، ٙكْغ أٛزلض
ٿڀڄلخٻڂ حٙىحٍّش حٿٌّٙش حٿ٬خڃش ٳِ ن َ٨حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ر٬ي أڅ ٻخنض ًحص حهظٜخ ٙڃليى ،رْنڄخ طلٌّٽ
ڃـڀْ حٿيًٿش اٿَ ٷخ ِٟحهظٜخ ٙڃن هٚٽ ٳٜڀو ٳِ ڃنخُ٫خص ڃليىس رڄٌؿذ حٿٸٌحنْن ً حٿٌُ ٫يي ٿو
حٙهظٜخ ٙحٿ٬خځ ٳْڄخ ٓزٶ .
1
أن : َ٨ـ أكڄي ڃلٌْ ،حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،طَؿڄش ٳخثِ أنـٶ ً رٌْ ٝهخٿي ،ىٌّحڅ حٿڄ٤زٌ٫خص حٿـخڃْ٬ش ،حٿـِحثَ ،رن ٫ټنٌڅ ،حٿ٤ز٬ش حٿوخڃٔـــش
16 ،13 ٙ ، 0224
ـ نٌَُّ ٫زي حٿ ، ِِّ٬حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .00 ٙ ،
0
Cloud Bontons , op , cit , P 289 , 290 .
4
ٿٸي أٗخٍ حٿڄٌَٓځ 663 /64ٳِ ڃخىطو 12اٿَ ط٤زْٶ ٷٌح٫يه ڃن َ٣ٱ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش حٿـِحثَّش.
3
أن َ٨ـ ڃلڄي حٿ َْٰٜر٬ڀِ ،حٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ 60 ٙ ،
ـ رن ؿڀٌٽ ڃ٤ٜٴَ ،انٕظٛفخ االسزشبسٚخ نًجهس انذٔنخ ف ٙانجضابٍ ،ڃٌٻَس ڃخؿٔظَْ ،ؿخڃ٬ش حٿـِحثَ ،ٻڀْش حٿلٸٌٵ ً حٿ٬ڀٌځ حٙىحٍّــــــش 0222 ،
. 02 ٙ ، 0221
12
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ٳٴْڄخ ّو ٚطنْ٨ڂ ً َْٓ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،ٳٸـــي نّ٨ڂ حٿڄٌَٓځ حٿڄزْن أٚ٫ه ط٘ټْڀش حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش
كْغ طظؤٿٲ ىٌه حٕهَْس ڃن ٍثْْ ً ػٚع ڃٔظ٘خٍّن ّٸٌځ أكيىڂ رٌْ٧ٴش ڃلخٳ ٦حٿلټٌڃش ّ ً ،ظڂ طْْ٬نيڂ
رٌحٓ٤ش ڃٌَٓځ ڃئَٗ ٫ڀْو ڃن ٷزپ ًَُّ حٿ٬يٽ ر٬ي اٷظَحف ڃن ًَُّ حٿيحهڀْش ّ ً ، 1وظخٍ ىئٙء ڃن هَّـِ
حٿڄيٍٓش حٿٌ٣نْش ٿ٘ىحٍس ر٬ي طَر ٚٿيٍ ٷٔڂ حٿڄنخُ٫خص ٿڄـڀْ حٿيًٿش ،ڃ ٪اڃټخنْش حٿظٌْ٧ٲ حٿوخٍؿِ رنخءح
٫ڀَ ڃٔخرٸش .0
ًٓيح ٿڀنٸ ٚٳِ ٫يى هَّـِ حٿڄيٍٓش حٿٌ٣نْش ٿ٘ىحٍس حٿـِحثَّْن ،ٳٸي أؿِْ حٓظؼنخءح ًكظَ طخٍّن 41
ىّٔڄزَ 1692رڄٌؿذ حٿڄٌَٓځ 13ٳزَحَّ 1662طْْ٬ن حٕ٠٫خء ڃن َ٣ٱ ڃٌ٧ٴِ حٿيًٿش حٿڄنظڄْن ٿڀيٍؿش
4
(أ) ً ،حٿلخڃڀْن ٿ٘يخىس ٿْٔخنْ ٳِ حٿلٸٌٵ .
ڃڄخ ٓزٶ ّظ٠ق ،أنو ً هٚٳخ ٿظ٘ټْڀش حٿڄـخٿْ حٿٌٙثْش حٿڄظزخّنش ٳِ ٻپ ڃن ٳَنٔخ ً حٿـِحثَ ،ٳبڅ حٿن٨خځ
حٿٸخنٌنِ ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٷي ًكّي ط٘ټْڀش ىٌه حٕهَْس ٿټ ٚحٿزڀيّن ،ڃڄخ ؿ٬ڀيخ أٻؼَ آظٸٚٿْش ٫ن حٗىحٍس حٿ٬خڃش
أڃخ ٳْڄخ ّوٚٛ ٚكْخص حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،ٳٸي ٫ييص ٿيخ حهظٜخٛخص حٓظ٘خٍّش ً أهٍَ ٷ٠خثْش
ٳزخٿنٔزش ٿڀٜٚكْخص حٓٙظ٘خٍّش ،ٳٸي حكظٴ٨ض رخٿيًٍ حٓٙظ٘خٍُ حٿٌُ ٻخڅ ڃنٌ٣خ رخٿڄـخٿْ حٿٌٙثْش حٿٔخرٸش
ٿيخ ً حٿڄظڄؼپ ٳِ اريحء حٿَأُ ً حٿڄٌٍ٘س ً حٙٷظَحكخص ر٤ڀذ ڃن ڃلخٳ ِ٨حٕٷخٿْڂ ً ،ٷي ٻخڅ ٿيٌح حٕهَْ
ٓڀ٤ش طٸيَّّش ٳِ ٣ڀذ حٿڄٌٍ٘س ڃخ ٿڂ ّن ٚحٿٸخنٌڅ ٫ڀَ ًؿٌد ٣ڀزيخ .3
أڃخ ٫ن حٙهظٜخٛخص حٿٸ٠خثْش ،ٳبػَ اٚٛف ٓنش ً 1664حٿٌُ رڄٸظ٠خه كٌٿض حٿڄـخٿْ حٿٌٙثْش ًحص
حٗهظٜخ ٙحٿڄليى اٿَ ڃلخٻڂ اىحٍّش ًڃخ طڄو٫ ٞنو ڃن طَْٰحص ،ڃن أرَُىخ ا٫خىس حٿن َ٨ٳِ طٌُّ٪
حٗهظٜخ ٙرْن ڃـڀْ حٿيًٿش ً حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،أٟلض ىٌه حٕهَْس ىْجخص ٷ٠خثْش ًحص حٿٌّٙش حٿ٬خڃش
ًرڄ٬نَ أىٵ ڃوظٜش رخٿٴٜپ ٳِ ؿڄْ ٪حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش رخٓظؼنخء حٿڄوٌٿش ٷخنٌنخ ٿڄـڀْ حٿيًٿش ً ً ،ٿٺ
رڄٸظ َ٠حٿٴٸَس حٿؼخنْش ڃن حٿڄخىس 0ڃن حٿڄٌَٓځ 623 / 64حٿٌُ ؿ٬پ ڃن ىٌح حٕهَْ ىْجش ٷ٠خثْـــــــــــش ًحص
1
نٸ٫ ٚن حٕٓظخً هڀٌٳِ ٳٸي نٜض حٿڄخىس 0ڃن حٿڄٌَٓځ ٫ 649 / 64ڀَ طْْ٬ن حٕ٠٫خء .
0
أن َ٨ـ ٍْٗي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طنْ٨ڂ ً حهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ 69 ٙ ،
J ean Waline ; op, cit ,p 579, 580 .
Charles Debbache, OP , cit , P 205 .
4
أكڄي ڃلٌْ ،حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 19 ٙ ،
3
ٿڄِّي ڃن حٿظٴخْٛپ كٌٽ حٗهظٜخٛخص حٓٙظ٘خٍّش ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٍحؿ: ٪
Charles Debbach , op , cit , P 208 .
Chirstian , Gobbolde , op , cit , P 15 .
Jean Waline , OP , cit , P 582 .
11
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
حٗهظٜخ ٙحٿڄليى ً ،رخٿظخٿِ ٳّ ٚن َ٨حٿڄـڀْ ٻيٍؿش ٷ٠خثْش أًٿَ ا ٙٳِ حٿڄـخٙص حٿظخٿْش :1
ؽ /حٿي٫خًٍ حٿڄَٳٌ٫ش ٟيّ حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش حٿّظِ ّٴٌٵ ڃـخٽ ط٤زْٸيخ ڃـخٽ حٙهظٜخ ٙحٗٷڀْڄِ ٿڀڄلخٻڂ
حٗىحٍّش .
ى /حٿنِّح٫خص حٗنظوخرْش حٿوخٛش رخٿڄـڀْ حٿٌ٣نِ ً حٿي٫خًٍ حٿڄظ٬ڀٸش رڄيحًٙص ىٌح حٕهَْ .
اٟخٳش اٿَ ًٿٺ ،ٳٸي أٗخٍص حٿڄخىس 9ڃن حٿڄٌَٓځ 1196 / 64حٿڄئٍّم ٳِ 1664/20/11اٿَ ا٩ٚ٤ٟ
حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش رخٿن َ٨ٳِ ى٫خًٍ حٿظّٴَْٔ ًٳل ٚڃًَْ٘٫ش حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش حٿڄنيٍؿش ٳِ ڃـخٽ
اهظٜخٛيخ .
ً ٫ڀَ اػَ حٿظٸْٔڂ حٗىحٍُ حٿـيّي ٿڀظَحد حٿٌ٣نِ رڄٌؿذ ن ٌٜٙٷخنٌنْش ڃظ٬يّىس ،0أٟلَ حٗهظٜخٙ
حٗٷڀْڄِ ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٳِ حٿـِحثَ ٫ڀَ حٿنلٌ حٿظخٿِ :
ـ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش رخٿـِحثَ ً طّ٠ڂ حٿٌّٙخص حٿظخٿْش :حٿـِحثَ ،حٕٛنخځ ،حٿڄيّّش ،طُِْ ًًُ ٫ ،نخرـــــش
ً ؿِء ڃن ًّٙخص حٿٌحكخص .
ـ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش رٌىَحڅ ً ط٘ڄپ حٿٌّٙخص حٓطْـــــــــــش ً :ىَحڅ ،ڃٔظٰخنڂ ،طْخٍص ،طڀڄٔخڅ ْ٬ٓ ،ـيس
ً ٓخًٍس .
ـ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش رٸٔنْ٤نش ً طّ٠ڂ حٿٌّٙخص حٿظخٿْش :ٷٔنْ٤نش ْ٤ٓ ،ٲ ،رخطنش ،رـخّش ً ،ؿِء ڃن ًّٙش
4
حٿٌحكخص ( طٌٷَص ) .
1
ٍْٗي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طنْ٨ڂ ً حهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ 00 ٙ ،
0
نٸ٫ ٚن حٕٓظخً هڀٌٳِ ٍْٗي طظڄؼپ ىٌه حٿٸٌحنْن ٳْڄخ ّڀِ:
ـ حٿڄٌَٓځ ٍٷڂ 69 /931حٿڄئٍم ٳِ 1669 / 29 / 00حٿڄن٘ت ٿٌّٙخص ىحهپ حٿٌّٙخص حٿؼٚع (حٿـِحثَ ً ،ىَحڅ ،ٷٔنْ٤نش )
ـ حٿڄٌَٓځ ٍٷڂ 60 /021حٿڄئٍم ٳِ 1660 /23 / 22حٿڄظ٬ڀٶ رظٸْٔڂ حٿـنٌد حٿـِحثَُ .
ـ حٿڄٌَٓځ 60 / 021حٿڄئٍم ٳِ 1660 / 24 /12حٿڄ٬يٽ ٿڀظنْ٨ڂ حٿٌٙثِ ٳِ حٿـِحثَ
4
A.Mahion , cotentioux administratif en Algerie . op, cit . P26
10
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
1
ٳٸي كيّىص حٿٸٌحنْن حٿڄظ٬ڀٸش ريخ حٿٸٌح٫ي حٿظخٿْش ٻًَ٘١ أڃّخ ٫ن حٗؿَحءحص حٿڄظز٬ش أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش .
ٗټڀْش ّـذ طٌٳَىخ ٿٸزٌٽ حٿي٫خًٍ حٿڄَٳٌ٫ش أڃخڃيخ ًىِ :
ً هٛٚش حٿٸٌٽ أڅّ حٿڄٌَٓځ ٬ّ 663/64ظزَ نٸڀش نٌّْ٫ش ٳِ حٿنّ٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿٴَنِٔ ً حٿـِحثَُ ڃ٬خ
ٗٚ٫نو ٍٓڄْخ ٫ن طزنِ حٿنّ٨خځ حٿڄِىًؽ ً ،حٿٌُّ رڄٌؿزو طڂ آظليحع ػٚع ڃلخٻڂ اىحٍّش ٳِ حٿـِحثَ ً ىِ :
( حٿـِحثَ ،ىَحڅ ً ٷٔنْ٤نش ).
َ٫ٳض حٿـِحثَ ٫ٸذ آظ٬خىس حٓظٸٚٿيخ طلٌّٙص ٫ڄْٸش ٳِ ؿڄْ ٪حٕ٬ٛيس ً ،هخٛش حٿْ٬ٜـي حٿٸ٠خثِ
كْغ ٿـؤص ىٌه حٕهَْس ٳِ ٧پ حٿٴَح٭ حٿٸخنٌنِ حٿٌُ ٓخى ؿپ ڃئٓٔخطيخ اٿَ ط٤زْٶ حٿظَّ٘ ٪حٿڄًٌٍع ڃ٪
ر ٞ٬حٿوٌْٜٛخص ،ا ٙڃخٻخڅ ڃنخٳْخ ٿڀْٔخىس حٿٌ٣نْش ًًٿٺ رٜٴش ڃئٷظش ،ٻٌنيخ ىًٿش كيّؼش حٿ٬يي رخٓٙظٸٚٽ
هخٍؿش ڃن ىڃخٍ ٗپّ ڃ٨٬ڂ أؿيِطيخ.
ًاػَ ٫ٸٌى ُڃنْش طڀض حٿٴظَس حٙنظٸخٿْش حٿظِ ٫خٗظيخ حٿزٚى ،طٴَى حٿٸ٠خء حٿـِحثَُ طيٍّـْخ ً ،اطوٌ
حطـخىخ هخٛخ رو ، 0ڃظڄِْح ٫ن حٿظنْ٨ڂ حٿٸ٠خثِ حٿڄًٌٍع رڄخ ّظٌحٳٶ ً ڃظ٤ڀزخص ً ًَ٧ٱ حٿلْخس حٙؿظڄخْ٫ـــش
ً حٿْٔخْٓش ً حٙٷظٜخىّش ً حٿؼٸخٳْش أنٌحٹ .
ًرٜيًٍ ىٓظٌٍ 1669طَحؿ ٪حٿڄَ٘٫ ٩ن حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿڄٌكي ڃظزنْخ حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿڄــــــِىًؽ .
ڃڄـــخ ٓزٶ ّظزْن أڅّ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ حٿـِحثَُ ڃـــــَ رڄَحكپ ڃظ٬خٷزـش اٿَ أڅ ًٛپ اٿَ ڃخ ٫ڀْـو حٓڅ
ً ٳْڄخ ّڀِ ٓنظ َٝ٬اٿَ حٿڄَحكپ حٿظِ ڃَ ريخ ،ڃَّٻِّن ٫ڀَ طٌُّ ٪حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫رْن ىْجظِ حٿٸ٠خء
حٗىحٍُ ،كْغ ٓنظنخًٽ حٿڄَكڀش حٙنظٸخٿْش (ف ٙفشع أٔل) ،ڃَكڀش حٚٛٙف حٿٸ٠خثِ ًڃخ حكظٌطو ڃن
ڃـڄٌ٫ش ط٬يّٚص ٳِ ( فشع صبٌ ) ٿننظٸپ ٳِ حٕهَْ اٿَ ڃَكڀش طزنِ ن٨خځ حُٙىًحؿْش ًًٿٺ ارظيحء ڃن حٿظ٬يّپ
حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش ( 1669ف ٙفشع صبنش) .
1
ٿڄِّي ڃن حٿظٴخْٛپ كٌٽ حٗؿَحءحص حٿڄظز٬ش أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش أنٍْٗ َ٨ي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طنْ٨ڂ ً حهظٜخ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ
61 ،62 ٙ
0
ًىٌ حٿن٨خځ حٿڄٌكي حٿڄَڅ حٿڄ٬ظنٶ ڃن َ٣ٱ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ هٚٽ ٳظَس حٚٛٙف حٿٸ٠خثِ ،أن َ٨ن َٜحٿيّن رن ْ٣ٴٌٍ " ،انغجٛؼخ انمبََٕ ٛــــخ
نًجهس انذٔنخ ٔ أصش رنك ػهٗ دًبٚخ انذمٕق ٔ انذشٚبد " ،ڃـڀش ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿـِحثَ ٫ ،يى .04 ٙ 0226 ، 26
14
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ٯيحس حٓٙظٸٚٽ ً ،أڃخځ حٿٴَح٭ حٿٸخنٌنِ حٿٌُ ٫ڂّ ؿڄْ ٪ىْجخص حٿيًٿش حٿـِحثَّش ،أٟلض حٿلخؿش ڃخٓش ٗ٫خىس
حٿن َ٨ٳِ ىٌه حٿيْجخص رڄخ ٳْيخ ٫ڀَ حٿو ٌٜٙحٿيْجخص حٿٸ٠خثْش .
ً نَ٨ح ٿڀًَ٨ٱ حٓٙظؼنخثْش حٿظِ ٫خٗظيخ حٿزٚى هٚٽ حٿٴظَس حٙنظٸخٿْش ،ٻخڅ ڃن ٯَْ حٿڄڄټن اكيحع طَْْٰ
ٗخڃپ ٿڀڄنٌ٨ڃش حٿٸخنٌنْش رٜٴش ٫خڃش ً ،حٿظنْ٨ڂ حٿٸ٠خثِ رٜٴش هخٛش ً ،رنخءح ٫ڀْو ٳٸي طٸٍَ حٓٙظڄَحٍ
ٳِ ط٤زْٶ حٿظَّ٘ ٪حٿٴَنِٔ ،ا ٙڃخ ٻخڅ ڃنخٳْخ ٿڀْٔخىس حٿٌ٣نْش ً ًٿٺ رڄٌؿذ حٿٸخنٌڅ ٍٷڂ 90ـ 164حٿڄئٍم
ٳِ .1 90 /10 /41
ً ح٫ظزخٍ أڅ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿٴَنِٔ ٻخڅ رڄؼخرش ؿيش حٓظجنخٱ ً نٸ ٚرخٿنٔزش ٿٖكټخځ حٗىحٍّش حٿٜخىٍس
٫ن حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش حٿؼٚع ً ،ڃلټڄش حٿنٸ ٞحٿٴَنْٔش ٻـيش نٸ ٞٳْڄخ ّو ٚحٕكټخځ حٿٜخىٍس ٫ن ىْجخص
حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ارخڅ حٓٙظ٬ڄخٍ ،ٳخٕڃَ ّٔظٌؿذ طوڀِ حٿيْجظْن ٫ن حٿن َ٨ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٿ٬خثيس ٿڀن٨خځ حٿٸ٠خثِ
حٿـِحثَُ ً ،ٷي طڂ ًٿٺ ٳ ٚ٬رڄٌؿذ حٿزًَطٌٻٌٽ حٿڄزَځ رظخٍّن 00أًص ،1690كْغ طـٔي رڄٸظ٠خه ٗ٤ذ
ٻخٳش حٿي٫خًُ ـ حرظيحءح ڃن حٿظخٍّن حٿڄزْن أٚ٫ه ـ حٿڄَٳٌ٫ش أڃخځ حٿيْجخص حٿٸ٠خثْش ٳِ ٳَنٔخ ً حٿڄظ٬ڀٸش رخٿيًٿش
حٿـِحثَّش أً ىْجخطيخ حٿڄلڀْش أً ڃئٓٔخطيخ حٿ٬ڄٌڃْش طلض ًٛخّش ىٌه حٿيْجخص أً حٿيًٿش حٿـِحثَّش ً حٿٌحٷ٬ش ٳِ
حٿظَحد حٿـِحثَُ ،اٿَ ؿخنذ ط٤زْٶ حٗؿَحء ًحطو ٫ڀَ حٿٸ٠خّخ حٿٸخثڄش أڃخځ حٿيْجخص حٿٸ٠خثْش حٿـِحثَّش. 0
ًٳِ ٧پ حٿظوڀِ ٫ن ڃـڀْ حٿيًٿش ًڃلټڄش حٿنٸ ٞحٿٴَنْٔش ٻٸڄظِ ىَځ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ً حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ
٫ڀَ حٿظٌحٿِ ٻخڅ ٫ڀَ حٿـِحثَ اطوخً هٌ٤حص ڃنظ٨ڄش نلٌ حٓظليحع ن٨خځ ّظڄخَٗ ً ًَ٧ٳيخ حٿزَّ٘ش ً حٿڄخىّش
ٳټخنض أًّٽ هٌ٤س ه٤خىخ حٿڄَ٘ ٩ىِ اٛيحٍ حٿڄٌَٓځ 091/94حٿٜخىٍ رظخٍّن 00ؿٌّڀْش 1694حٿڄظ٠ڄن
ان٘خء حٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ ٻـيش نٸ ٞرخٿنٔزش ٿڀٸ٠خء حٿ٬خىُ ً حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش حٿؼٚع .
ً ىټٌح ٿڂ ّ٬ي حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ڃٔظٸ ٚحٓظٸ ٙٚٻڀْخ ًطخڃخ ٳِ ؿڄْ ٪ڃَحكپ حٿظٸخ ً. 4 ِٟرخٿظخٿِ حٓٙظز٬خى
حٿظيٍّـِ ٿن٨خځ حُىًحؿْش حٿٸ٠خء حٿڄًٌٍع ،كْغ حطٔڂ حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿـِحثَُ رخُٙىًحؿْش ٳِ ٷخ٫ــــــــيس
1
أن: َ٨
ـ ٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ٳِ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ،ىٍحٓش طَّْ٘٬ش ،ٷ٠خثْش ً ٳٸيْش ،ؿٌٍٔ ٿڀنَ٘ ً حٿظٌُّ ، ٪حٿـِحثَ ،حٿ٤ز٬ش
حًٕٿَ . 66 ٙ ، 0226 ،
ـ ٍّخ " ، َْٔ٫ ٝدػٕٖ اإلنغبء ف ٙانجضائش دساسخ يمبسَخ " ،ڃـڀش حٿلٸٌٵ حٿټٌّظْش ،حٿٔنش ، 14حٿ٬يى ، 3ىّٔڄزَ . 19 ٙ ، 1606
0
A. M ahiou . contentieux administratif en A lgerie , op , cit .p .581 . 582 . أنَ٨
ـ ٷ َْٜڃِّخنِ ٳَّيس ،ڃزخىة حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ حٿـِحثَُ ،ڃ٤ز٬ش ٫ڄخٍ ٷَٳِ ،حٿـِحثَ ،رخطنش . 42 ٙ ، 0221 ،
4
٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ،حٿنَّ٨ش حٿ٬خڃش ٿڀن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿـِحثَُ ،حٿـِء حًٕٽ ،ىٌّحڅ حٿڄ٤زٌ٫خص حٿـخڃْ٬ش ،حٿـِحثَ ،رن ٫ټنٌڅ .66 ٙ ، 1660 ،
13
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
حٿيَځ ،ڃن هٚٽ حٙكظٴخ ٥رخٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش حٿؼٚع حٿظِ ٻخنض ٷخثڄش ڃنٌ حٿ٬يي حٓٙظ٬ڄخٍُ ًً ،كيطو
٫ڀَ ڃٔظٌٍ ٷڄش حٿيَځ ڃن هٚٽ حٓظليحع حٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ . 1
ًًٳٸخ ٿڀڄخىس حٿؼخنْش ڃن حٓڃَ أٚ٫ه ،ٳٸي ط٘ټپ حٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ ڃن 3ٯَٱ ،ڃن رْنيڂ ٯَٳش اىحٍّش طنَ٨
ًٳٸخ ٿن ٚحٿڄخىس ڃن حٓڃَ 010 /94ٻـيش آظجنخٳْش رخٿٴٜپ ٳِ حٿٌ٬٤څ حٿڄٌؿيش ٟيّ حٕكټخځ حٗرظيحثْش
حٿٜخىٍس ٫ن حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،أٟٲ اٿَ ًٿٺ اهظٜخٛو ٻڄلټڄش أًٽ ىٍؿش ً آهَ ىٍؿش ٳِ ٻخٳش ى٫خًُ
طـخًُ حٿٔڀ٤ش حٿڄٌؿيش ٟيّ حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش حٿظنْ٨ڄْش ً حٿٴَىّش حٿڄظ٬ڀٸش ريخ ً ،ٻٌح حٿٌ٬٤څ حٿوخٛش رظٴَْٔ
طڀٺ حٿٸَحٍحص ً طٸيَّ ڃيٍ َْٗ٫ظيخ ،ٻڄخ ٫يي ٿيخ حٿٸخنٌڅ حٿن َ٨ٻيٍؿش أًٿَ ًأهَْس ٳِ ڃنخُ٫خص حٿٌْ٧ٲ
حٿ٬ڄٌڃِ ،0أڃخ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش حٿؼٚع ،ٳٸي ٓڄق حٿٸخنٌڅ ٍٷڂ 16 /90حٿڄئٍم ٳِ 1690/10 /41رخٙرٸخء
٫ڀْيخ ،ڃ ٪اؿَحء ر ٞ٬حٿظ٬يّٚص ٳْڄخ ّوَْٓ ٚىخ ،كْغ هٌّٽ حٿڄٌَٓځ ٍٷڂ 494 /94حٿڄئٍم ٳِ
1694/6/13ٿَإٓخء حٿڄلخٻڂ اڃټخنْش حٿٴٜپ ٳِ ڃٌحى حٿَ٠حثذ حٿڄزخَٗس ىًڅ ك ٌٍ٠ڃلخٳ ٦حٿلټٌڃـــــــــش
ً حٿڄٔظ٘خٍّن اٿَ أڅ ٓڄق حٿڄٌَٓځ ٍٷڂ 022/93حٿڄئٍم ٳِ 1693/2/4رخٿظ٘ټْڀش حٿڄليىس ٳِ حٿڄٌَٓځ
أٚ٫ه ،ٻڄخ ڃٔض طڀٺ حٿظ٬يّٚص ٚٛكْخص حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،كْغ ٳٸيص ىٌه حٕهَْس حهظٜخٛيخ ٻـيش
ٷ٠خثْش ًحص حٿٌّٙش حٿ٬خڃش ً ،رخٿظخٿِ أٛزلض ؿيش ٷ٠خثْش ًحص حهظٜخ ٙڃليى ڃن هٚٽ طڄظ٬يخ رٜٚكْش
حٿن َ٨ٳِ ڃنخُ٫خص حٿظ ً ٌّٞ٬حٿَ٠حثذ حٿڄزخَٗس ً حٰٕٗخٽ حٿ٬خڃش ً حٿَ٤ٵ.4
رخٓظٸَحء حهظٜخٛخص ٻپ ڃن حٿَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ ً حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش حٿؼٚع ّ ،ظ٠ق ٿنخ أنّــو
ً هٚٳخ ٿڀٌ ٪ٟحٿٔخثي هٚٽ حٿٴظَس حٓٙظ٬ڄخٍّش ً رخٿ٠ز ٢ڃنٌ ان٘خء حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش رٴَنٔخ ًحٿـِحثَ ٓنش
، 1664أنّو طڂ ا٫خىس طٌُّ ٪حٙهظٜخ ٙرْن حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ً حٿَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ ،كْغ
أٟلض ىٌه حٕهَْس ٿيخ حٿٌّٙش حٿ٬خڃش ٳِ ن َ٨حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،ر٬ي أڅ ٻخڅ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿٴَنِٔ رٜٴظو
ؿيش ٷ٠خثْش حٓظجنخٳْش ً ّوظ ٚرخٿٴٜپ ٳِ أكټخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش حٿؼٚع ،كْغ ٻخڅ حهظٜخٛو ڃليى
أٟٲ اٿَ ًٿٺ ،أنو طڂ طلٌّپ حهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش اٿَ حهظٜخ ٙڃليى ،ر٬ي أڅ ٻخنض ٿيخ حٿٌّٙش
حٿ٬خڃش ٳِ ن َ٨حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ً ،رخٿظخٿِ طڂ حٿَؿٌ ٩اٿَ طٌُّ ٪حٙهظٜخ ٙحٿٌُ ٻخڅ ٓخثيح رْن حٿڄـخٿْ
3
حٿٌٙثْش ٳِ حٿـِحثَ ً ڃـڀْ حٿيًٿش حٿٴَنِٔ ،ٻڄخ نٌه اٿَ ًٿٺ حٿيٻظٌٍ أكڄي ڃلٌْ.
1
ڃلڄي حٿ َْٰٜر٬ڀِ ،حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ( حٿَٰٱ حٗىحٍّش ) ،ىحٍ حٿ٬ڀٌځ ٿڀنَ٘ ً حٿظٌُّ ، ٪حٿـِحثَ ٫ ،نخرش .06 ٙ ، 0226 ،
0
نٌَُّ ٫زي حٿ ، ِِّ٬حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .04 ٙ ،
4
أن َ٨ـ ٍْٗي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طنْ٨ڂ ً حهظٜخ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 120 ٙ ،
ـ أكڄي ڃلٌْ ،حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 06 ،
3
أكڄي ڃلٌْ ،حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪نٴٔو .06 ٙ ،
16
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ًحٿڄٚك ٦أڅ ڃخ ڃِّْ حٿنّ٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿـِحثَُ ارخڅ ىٌه حٿلٸزش ىٌ ٧يٌٍ رٌحىٍ طزنِ حٿن٨خځ حٿڄٌّكـي
كْغ ٛخٍ حٿٸ٠خء ڃٌكيح ىْټڀْخ ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٸڄش ً ،ڃِىًؿخ ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٸخ٫يس أً رڄ٬نَ آهَ أنّو أٛزق
ن٨خڃخ ٷ٠خثْخ ىـْنخ .
اڅ ا٫ظڄخى حٿـِحثَ حٿن٨خځ حٿڄٌكي ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٸڄش َّ ،ؿ ٪أٓخٓخ اٿَ ًَ٧ٱ رَّ٘ش ڃظڄؼڀش ٳِ ىـَس
حٿٸ٠خس اٿَ ٳَنٔخ ،رخٟٗخٳش اٿَ نٸ ًًُ ٚحٿټٴخءحصً،ىٌ حٿڄ٘ټپ حٿټزَْ حٿٌُ ٫خنض ڃنو حٿزٚى ٫ٸذ
حٓٙظٸـــــــٚٽ ،كْغ ىـَ حٿٸ٠خس اٿَ ٳَنٔخ ،ڃڄخ أٓٴَ ٫نو نٸ ٚحٗ٣خٍحص ًحص حٿڄئىٚص حٿ٬ڀْخ ً حٿظـَرش
حٿټزَْس هخٛش ٳِ ڃـخٽ حٿٸخنٌڅ حٿ٬خځ ً ،ىٌ ًحص حٿٔزذ حٿٌُ أًٍىه حٿْٔي رڀْپ أكڄي ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش
رڄنخٓزش حٳظظخف حٿٔنش حٿٸ٠خثْش 1666/1660كْغ طشّح " ٔ ثسجت انظؼٕثبد انز ٙػشفزٓب انجالد ثؼذ
1
،ڃڄخ ّٴيڂ ڃنو أنّو االسزمالل ،خبطخ َمض اإلعبساد فاٌ انًششّع سجخ انزُظٛى انمضبئ ٙانًٕدذ "...
حٿ٬خڃپ حٿزَُ٘ ىٌ حٿٔزذ ٳِ ح٫ظڄخى حٿن٨خځ حٿڄٌّكي ،ٳڀٌ طٌٳَ ىٌح حٿ٬خڃپ ر٬ي حٓٙظٸٚٽ ٿَؿق حٿڄَّ٘ ٩حٿن٨خځ
حٿڄِىًؽ .
ً حٿڄٚك ٦أّ٠خ ٳْڄخ ّو ٚطٌُّ ٪حٙهظٜخ ٙرْن حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش حٿؼٚع ً حٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ ،أڅّ
حٿڄَ٘ ٩ٿڂ ٌّٳٶ ،كْغ رخ٫ظڄخىه حٿظٌُّ ٪حٿڄظڄؼپ ٳِ ڃنق حٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ حهظٜخ ٙڃلټڄش أًٽ ً آهَ
ىٍؿش ٳْڄخ ّو ٚٻخٳش ى٫خًٍ حٗٿٰخء ً ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ً حٿظٴَْٔ اٿَ ؿخنذ ى٫خًٍ حٿٌْ٧ٲ حٿ٬ڄٌڃـــــِ
ٷي أهپّ رڄزيأ حٿظٸخ٫ ِٟڀَ ىٍؿظْن ،اٿَ ؿخنذ حر٬خى حٿٸ٠خء ٫ن حٿڄظٸخْٟن .
1
أن٨ــــَ ٻڀڄش حٿْٔي ٍثْْ حٿيًٿش ٿيٍ حٳظظخف حٿٔنش حٿٸ٠خثْــــــش 1666 /1660ڃنٌٍ٘س ٳِ نَ٘س حٿٸ٠خء ًُ ،حٍس حٿ٬يٽ ،حٿ٬يى . 46 ٙ ، 1666 ، 66
19
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
طٴخىّخ ٿڀظنخٷ ٞحٿٔخثي ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿيْخٻپ حٿٸ٠خثْش ،ٻٌنيخ ڃٌّكيس ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٸڄش ً ،ڃِىًؿش ٫ڀَ
ڃٔظٌٍ حٿٸخ٫يس ً ،أڃخځ نٸ ٚحٗ٣خٍحص ً ،حٿًَ٨ٱ حٓٙظؼنخثْش حٿظِ ٫خٗظيخ حٿزٚى أػنخء حٿڄَكڀش حٙنظٸخٿْش
رخ٫ظزخٍ هًَؿيخ ڃن حٓٙظ٬ڄخٍ ڃيّڃَس طيڃَْح ٗخڃــــــ ، ٚه َ٤حٿڄَ٘ ٩هٌ٤س ػخنْش نلٌ طزنِ ن٨ـــــخځ ًكيس
حٿٸ٠خء ً حٿٸخنٌڅ حٿڄَڅ ً ،ٷي طڂ ًٿٺ ٳ ٚ٬ڃن هٚٽ اكيحع طَْْٰ ؿٌٍُ ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿيْخٻپ ،كْغ ٛيٍ
حٕڃَ 020/96حٿڄئٍم ٳِ 19نٌٳڄزَ ً 1696حٿڄظ٬ڀٶ رخٿظنْ٨ڂ حٿٸ٠خثِ ً ،1حٿٌُ طڂ رڄٸظ٠خه اٿٰخء
حٿڄلخٻـڂ حٗىحٍّش حٿؼٚع ( حٿـِحثَ ً ،ىَحڅ ،ٷٔنْ٤نش ) ً آظزيحٿيخ رَٰٱ اىحٍّش رخٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش حٿڄليػش
رن ٚحٿڄخىس حًٕٿَ ڃن حٕڃَ حٿڄزْن أٚ٫ه ،0ڃ ٪طلٌّپ ٚٛكْخطيخ اٿَ ىٌه حٿَٰٱ اٿَ ؿخنذ طَْْٰ ٫ڀَ
4
،كْغ طٌؿض حٗٚٛكخص ڃٔظٌٍ حٙؿَحءحص ٓ َ٬حٿڄَ٘ ٩ڃن ًٍحثو اٿَ طزْٔ ٢اؿَحءحص حٿظٸخِٟ
رٜيًٍ حٿڄٌَٓځ ٍٷڂ 163/99حٿڄئٍم ٳِ 0ؿٌحڅ 1699حٿڄظ٠ڄن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً 3حٿٌُ ّلټڂ
اؿَحءحص َْٓ حٿي ٌٍ٫حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ً ً ،ٿٺ ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿڄلخٻڂ ً ،حٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش ً حٿڄـڀْ
حٕ٫ڀَ .
ً رخٿَٯڂ ڃن طٌكْي حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ٳِ ٷخنٌڅ ًحكي ا ٙأڅّ حٿٸٌح٫ي حٗؿَحثْش حٿڄظ٬ڀٸش
رخٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طزٸَ ڃظڄِْس ٫ن حٿڄنخُ٫خص حٿ٬خىّش ٫ ً 6.ن طٌُّ ٪حٗهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿټپ ڃن حٿَٰٱ
حٗىحٍّش رخٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ ً حٿَٰٱ حٗىحٍّش رخٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش 9 ،ٳٸي رْنض حٿڄخىس 023ٵ.ا .ځ حهظٜخٛخص
حٿَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄـڀْ ً هٌٿظيخ حٿن َ٨ارظيحثْخ ً نيخثْخ حٿٌ٬٤څ حٿظخٿْش :
ـ حٿٌ٬٤څ رخٿزٚ٤څ 2ٳِ حٿٸَحٍحص حٿظنْ٨ڄْش ً حٿٸَحٍحص حٿٴَىّش حٿٜخىٍس ٫ن حٿٔڀ٤ش حٗىحٍّش .
1
حٿـَّيس حٿَٓڄْش حٿ٬يى . 604 ٙ ، 69
0
طن ٚحٿڄخىس حًٕٿَ ٚ " :ذذس خًس ػشش يجهسب لضبئٛب ػهٗ كبيم انزشاة انٕعُٚ ٙكٌٕ يمشْب ف ٙكم يٍ انجضائش انؼبطًخ ،ػُبثخ ،ثشبس ،لسُغُٛخ
األطُبو ،انًذٚخ ،يسزغبَى ْٔ ،شاٌ ٔ ،سلهخ ،سؼٛذح ،سغٛف ،رٛبسد ،رٛض٘ ٔصٔ ،رهًسبٌ ً ثبنُسجخ نهغشف اإلداسٚخ أدذصذ ػهٗ يسزٕٖ 3يجبنس
ْٔشاٌ ،لسُغُٛخ ،ػُبثخ ".
4
أن:َ٨
ـ رخّش ٓټخٻنِ ،ىًٍ حٿٸخ ِٟرْن حٿڄظٸخ ً ِٟحٗىحٍس ،ىحٍ ىٌڃش ،حٿـِحثَ ،حٿ٤ز٬ش حًٕٿَ . 12 ٙ ، 0229 ،
ـ ٳخٟڀِ اىٍّْ ،حٿظنْ٨ڂ حٿٸ٠خثِ ً حٗؿَحءحص حٿڄينْش ًحٗىحٍّش ،ڃ٤ز٬ش رن ڃَحر ، ٢حٿـِحثَ ،حٿ٤ز٬ش حًٕٿَ 1342 ،ىـ ـ . 03 ٙ ، 0226
3
حٿـَّيس حٿَٓڄْش حٿ٬يى . 363 ٙ ، 32
6
أكڄي ڃلٌْ ،حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 40 ٙ ،
9
ڃخؿيس ٗيْنخُ ،ڃلڄي ٿڄٌٓن " ،رٕصٚغ اإلخزظبص ث ٍٛجٓبد انمضبء اإلداس٘" ،ڃـڀش حٿڄنظيٍ حٿٸخنٌنِ ،ؿخڃ٬ش ڃلڄي هْ َ٠رٔټَس ،حٿ٬يى 4ڃخُ
. 69 ، 66 ٙ ، 0229
2
ٻخڅ ڃن حٕٳ٠پ ٿٌ حٓظ٬ڄپ ڃ٤ٜڀق حٗٿٰخء ري ٙڃن ڃ٤ٜڀق حٿزٚ٤څ ،رخ٫ظزخٍ أڅ ىٌح حٙهَْ َّى ٫ڀَ حٿ٬ٸٌى ٳِ كْن َّى حٗٿٰخء ٫ڀَ حٿٸَحٍحص .
12
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
أڃخ ٫ن حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿڀَٰٱ حٗىحٍّش رخٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش ،ٳٸي كيىص حٿڄخىس 2ٵ ا ځ حهظٜخٛيخ
رخٿن٫ ٚڀَ أڅّ" ٻڄخ طوظ ٚرخٿلټڂ ارظيحثْخ ٳِ ؿڄْ ٪حٿٸ٠خّخ حٿظِ طټٌڅ حٿيًٿش أً اكيٍ حٿ٬ڄخٙص أً اكيٍ
حٿزڀيّخص أً حٿڄئٓٔخص حٿ٬خڃش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش َ٣ٳخ ٳْيخ ً ّټٌڅ كټڄيخ ٷخرپ ٿٓٚظجنخٱ أڃخځ حٿڄـڀْ
حٕ٫ڀَ ّٔ ً ،ظؼنَ ڃن ًٿٺ ـ ڃوخٿٴخص حٿَ٤ٵ حٿوخ٬ٟش ٿڀٸخنٌڅ حٿ٬خځ حٿڄَٳٌ٫ش أڃخځ حٿڄلټڄش .
رخٓظٸَحء حٿڄخىس 003 ً 2ٵ.ا.ځ ّ ،ظ٠ق ٿنخ أڅّ حٿڄَ٘ ٩أ٣ڀٶ حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿڀَٰٱ حٗىحٍّش
رخٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش ٳـ٬ڀيخ ٛخكزش حٙهظٜخ ٙحٿ٬خځ ٳِ حٿن َ٨ٳِ ٻپ ڃنخُ٫ش اىحٍّش رخٓظؼنخء ڃخ ؿخء ٳِ حٿڄخىس
2ٱ ، 0كْغ ن ٚأڅ ٣ڀزخص حٿزٚ٤څ طَٳ ٪ڃزخَٗس أڃخځ حٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ ،اٿَ ؿخنذ ڃوخٿٴخص حٿَ٤ٵ ً حٿظِ
٫يي ريخ ٿڀڄلخٻڂ .
ًرخٿظخٿِ ّظزْن ٿنخ ،أڅّ حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿڀَٰٱ حٗىحٍّش رخٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش ػخرض ً ڃ٤ڀٶ ٳْڄخ ّوٚ
ى٫خًٍ حٿٸ٠خء حٿټخڃپ ٳٸٕ . ٢څ ّ ٷ٠خء حٗٿٰخء ڃلظټَ ڃن ٷزپ حٿَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ ً ،ىٌ ڃخ
ّنـڂ ٫نو حنظيخٹ ىٍؿش ڃن ىٍؿخص حٿظٸخ ِٟٳْڄخ ّو ٚى٫خًُ حٗٿٰخء ،اٿَ ؿخنذ حٗهٚٽ رڄزيأ طٸَّذ
حٿ٬يحٿش ڃن حٿڄظٸخً ِٟاٍىخٵ حٿڄٌح٣ن ڃخٿْخ ،نَ٨ح ٿظنٸڀو اٿَ حٿـِحثَ حٿ٬خٛڄش ،اٟخٳش اٿَ أڅّ حٿڄَ٘٩
حٗظَ ١أڅ ّٸيځ ٠َّ٫ش أڃخځ حٿڄـڀْ ٫ن َّ٣ٶ ڃلخځ ڃٸزٌٽ ٿيٍ حٿڄـڀْ1،ڃڄخ ّـ٬پ حٿټؼَْ ڃن حٿڄٌح٣نْن ٳِ
حٓظٰنخء ٫ڀَ ٍٳ ٪ى٫خًّيڂ اًح ط٬ڀٸض رٸ٠خء حٗٿٰخء ً ،ٷي أؿخُ حٿڄٍَ٘ ٩ٳ ٪ى ٌٍ٫حٿظ٫ ٌّٞ٬ن حَٕٟحٍ
حٿظِ ٓززظيخ حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش ٯَْ حٿڄًَ٘٫ش أڃخځ حٿَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ ٻؤًٽ ً آهَ ىٍؿش رَ٘١
0
أڅ طټٌڅ ى ٌٍ٫حٿظ ٌّٞ٬ڃَطز٤ش ري٫خًُ اٿٰخء حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش حٿڄَٳٌ٫ش ڃزخَٗس أڃخځ حٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ .
اٟخٳش اٿَ ڃخ ٓزٶ ّٚك ٦ڃن هٚٽ حٿڄخىطْن أٚ٫ه ،ا٫ظڄخى حٿڄْ٬خٍ حٿ٘ټڀِ ٳِ طليّي ٣زْ٬ش حٿنِح٩
حٗىحٍُْ٬ًٓ .خ ڃن حٿڄَ٘ ٩ٿظزْٔ ٢حٗؿَحءحص ً طٸَّذ حٿ٬يحٿش ڃن حٿڄٌح٣ن ،أًٍى طَٓخنش ڃن حٿظ٬يّٚص
٫ڀَ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٿظِ ٻخڅ أًّٿيخ :
حٕڃَ ٍٷڂ 22/96حٿڄئٍم ٳِ 1699 /26/ 10حٿڄ٬يٽ ٿٸخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً ،حٿٌُ رڄٸظ٠خه
ٓلذ ر ٞ٬حٿٸ٠خّخ حٿظِ ٻخنض ڃ٬يٌىس ٿڀَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش ً ٻٌڅ أكي أَ٣حٳيخ اىحٍس ٫خڃــــش
ً اٟخٳظيخ ٿٚهظٜخٛخص حٓٙظؼنخثْش ٿڀڄلخٻڂ حٿ٬خىّـــش ً حٿڄن٫ ٌٜٙڀْيخ ٳِ حٿڄخىس 2ٱ 0ٵ.ا.ځ،اٿَ ؿخنذ
4
ڃوخٿٴخص حٿ٤ــَٵ ً طظڄؼپ ىٌه حٿڄنخُ٫خص ٳْڄخ ّؤطِ :
1
ٍّخ ، َْٔ٫ ٝحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 16 ٙ ،
0
ڃخؿيس ٗيْنخُ ،ڃلڄي ٿڄٌٓن ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .69 ٙ ،
4
نٌَُّ ٫زي حٿ ، ِِّ٬حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .02 ٙ ،
10
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
/1حٿڄنخُ٫خص حٿڄظ٬ڀٸش رلٌحىع حٿ٬ڄپ ً ٫ٸٌى حّٙـخٍ حٿٍِحْ٫ش ٫ ً ،ٸٌى حّٗـخٍ ٿڀڄٔټن ً حٗٓظ٬ڄـخٽ
حٿڄينـــِ ً ٫ٸٌى حّٗـخٍ حٿظـخٍّش ً ،ٻٌٿٺ ٳِ ڃخىس حٿظـخٍس ً ٷ٠خّخ نِح ٩حٿ٬ڄخٽ ً أٍرخد حٿ٬ڄپ .
/0حٿڄنخُ٫خص حٿڄظ٬ڀٸش رخٕڃٌحٽ حٿظِ حنظٸڀض ڃڀټْظيخ اٿَ حٿيًٿش رڄٸظ َ٠حٕڃَ ٍٷڂ 120 /99حٿڄئٍم ٳِ
ً( 1699/26/29ىِ حٕڃٚٹ حٿ٘خٯَس حٿڄئڃڄش) ً ،حٕڃَ ٍٷڂ 960 /90حٿڄئٍم ٳـِ ً ( 1690/10/42ىِ
حٕڃٚٹ حٿڄَْٔس ًحطْخ ) .
/4حٿڄنخُ٫خص حٿڄظ٬ڀٸش ري٫خًُ حٿڄٔئًٿْش حٿَحڃْش ٿڀظ٫ ٌّٞ٬ن حَٕٟحٍ ڃيڄخ ٻخنض ٣زْ٬ظيخ ،حٿظِ ٓززظيخ
ڃَٻزش طټٌڅ حٿيًٿش أً حٿٌّٙش أً حٿزڀيّش أً اكيٍ حٿڄئٓٔخص ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ريٽ ڃؤڃٌٍىخ حٿڄظٔزذ
ٿَٖٟحٍ هٚٽ ڃِحًٿش ڃيخڃو.
/3حٿڄنخُ٫خص حٿڄن٫ ٌٜٙڀْيخ ٳِ حٿڄخىس 326ٵ.ا.ځ رخٓظؼنخء نِ ٩حٿڄڀټْش ٿڀڄنٴ٬ش حٿ٬خڃش ً ،ىِ حٿڄنخُ٫خص
حٿڄظ٬ڀٸش رخٿلـِ حٿ٬ٸخٍُ ً رخٿٸٔڄش حٿٌىّش ،رخٿزْ ٪ٿ٬يځ اڃټخنْش حٿٸٔڄش ً ،كـِ حٿٔٴن ً رْ٬يـــــــــــــخ ٷ٠خثْخ
ً رڄ٬خٗخص حٿظٸخ٫ي ٯَْ حٿوخٛش رخٿ٬ـِ ً ،رخٿظَٻخص ً رخٗٳ ً ّٚرخٿظٌّٔخص حٿٸ٠خثْش ً ر٤ڀزخص رْ٪
حٿڄلٚص حٿظـخٍّش حٿڄظ٬ڀٸش رٸْي حٿَىن حٿلْخُُ .
ً ؿيَّ رخٿظنزْو أڅّ حٿڄنخُ٫خص حٿٌحٍىس رخٿٴٸَس حٿَحر٬ش أٚ٫ه ٫ ،يي حٿٴٜپ ٳْيخ ٿڀڄلخٻڂ حٿظِ ط٬ٸي ؿڀٔخطيخ
رڄٸَحص حٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش ،هٚٳخ ٿڀڄنخُ٫خص حٿڄٌٻٌٍس ٳِ حٿٴٸَحص حٿؼٚع حًٕٿَ حٿظِ ٫يي حٿٴٜپ ٳْيخ
ٿڀڄلخٻڂ حٿ٬خىّش .
ً رخهظٜخٍ نٸٌٽ أڅّ ىٌح حٿظ٬يّپ ؿخء ٿظٌْٓ ٪حٓٙظؼنخءحص حٿٌحٍىس ٫ڀَ حٿڄنخُ٫خص حٿڄٌٻٌٍس أٚ٫ه ،كْغ
أكخٽ حٿٴٜپ ٳْيخ اٿَ حٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش ٫ڀَ حٿَٯڂ ڃن ٻٌڅ أكي أَ٣حٳيخ ڃن أٗوخ ٙحٿٸخنٌڅ حٿ٬خځ ً ،ٳِ ط٬يّپ
آهَ أًٍىه حٿڄَ٘٫ ٩ڀَ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش رڄٌؿذ حٕڃَ ٍٷڂ 02/21حٿڄئٍم ٳـــــــــِ 1621/10/02
ً حٿٌُ ڃنق ٿڀَٰٱ حٗىحٍّش حٿڄظٌحؿيس ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش ڃـيىح رخٿٴٜپ ارظيحثْخ رلټڂ ٷخرپ
ٿٓٚظجنخٱ أڃخځ حٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ ٳِ ؿڄْ ٪حٿڄنخُ٫خص حٿظِ طټٌڅ حٿيًٿش أً اكيٍ حٿٌّٙخص أً حٿزڀيّخص أً اكيٍ
حٿڄئٓٔخص ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش َ٣ٳخ ٳْيخ ،ٳخڃظي حهظٜخ ٙحٿَٰٳش حٗىحٍّش ٿڀـِحثَ حٿ٬خٛڄش ٿْ٘ڄپ
حٿٌّٙخص حٿظخٿْــــش :حٕٛنــــخځ ،حٿڄيّـــش ،طُِْ ًًُ ،أڃخ حٿَٰٳش حٗىحٍّش ٿڄـڀْ حٿٸ٠خء ًىَحڅ ٳخڃظـــــــــي
16
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
حهظٜخٛيخ ٿْ٘ڄپ حٿٌّٙخص حٿظخٿْش :ر٘خٍ ڃٔظٰخنڂ ْ٬ٓ ،يس ،طْخٍص طڀڄٔخڅ ً ،حڃظيح حهظٜخ ٙحٿَٰٳش
1
حٗىحٍّش رٸٔنْ٤نش ٿټپ ڃن ًّٙش ٫نخرش ،رخطنش ًٍ ،ٷڀش ْ٤ٓ ،ٲ .
ٳِ ا٣خٍ حٿظٌؿْيخص ً حٿڄزخىة حٿظِ أٍٓخىخ ڃْؼخٵ 1629حٿوخٛش رٸ٤خ ٩حٿ٬يحٿش ً ،ىزض أكټخځ ىٓظٌٍ
1629ٿظ٬ظزَ حٿٸ٠خء ًْ٧ٴش ً طڀِځ حٿٸ٠خس رڄَح٫خس حٿٌحؿذ حٿْٔخِٓ ً ،حٿ٬ڄپ حٿـخىي ٫ڀَ حٿيٳخ٫ ٩ن ڃٜخٿق
0
حٿؼٌٍس ،كْغ ّ ٙؤطِ ًٿٺ ا ٙرظټٌّنو ً ا٫يحىه اّيٌّٿٌؿْخ .
ً حٿڄٚك٫ ٦ڀَ ىٌه حٿڄَكڀش ،أنّو ٿڂ َّ٤أ أُ طَْْٰ ٫ڀَ ىْخٻپ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ً طنْ٨ڄخطو ٕڅ حٿظَٻِْ
ه ٚڃٔؤٿش حٿظټٌّن حّٗيٌّٿٌؿِ ٿڀٸخ ، ِٟكظَ ّټٌڅ أىحس ٳ٬خٿش ٿڀيٳخ٫ ٩ن ڃٜخٿق حٿؼٌٍس حٗٗظَحٻْـش .
طـْٔيح ٿڄزيأ طٸَّذ حٿ٬يحٿش ڃن حٿڄظٸخ ً ، ِٟطٴخىّخ ٿڀٌْ٬د حٿڄٴَُس ڃن ط٤زْٶ ن٨خځ حٿَٰٱ حٿـيٌّـــــش
ً أڃخځ اُىّخى حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ٛ ،يٍ حٿٸخنٌڅ 21/09حٿڄئٍم ٳِ 00ؿخنٴِ حٿڄظ٠ڄن ط٬يّپ ٷخنٌڅ
حٗؿَحءحص حٿڄينْش ، 4كْغ رڄٌؿزو ٛخٍص حٿڄخىس 2ڃن ٵ.ا.ځ طن٫ ٚڀَ أڅّ " طليّي ٫يى حٿَٰٱ حٗىحٍّش
حٿظخر٬ش ٿڀڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش ً حٙهظٜخ ٙحٗٷڀْڄِ 3ٿټپ ڃنيخ ّټٌڅ رن ٚطنْ٨ڄِ ر٬ي أڅ ٻخڅ ڃن حهظٜخٙ
حٿڄَّ٘ ً ، ٩ٳٛ ٚ٬يٍ حٿڄٌَٓځ ٍٷڂ 122/09حٿڄئٍم ٳِ 1609/23/06حٿڄليى ٿٸخثڄش حٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْـــش
ً حهظٜخٛيخ حٗٷڀْڄِ ،6ٳزڄٸظ٠خه ٍٳ٫ ٪يى حٿَٰٱ حٗىحٍّش اٿَ 02ٯَٳش ،كْغ أٟخٱ ىٌح حٕهَْ 12
9
ٯَٳش .
ً طز٬خ ٿٌٿٺ ٛيٍ ىٓظٌٍ 1606ٻؤىڂ نٸ٤ش ڃن نٸخ ١حٿظلٌٽ حٿظِ ٗييطيخ حٿڄنٌ٨ڃش حٿيٓظٌٍّش ٳِ
حٿـِحثَ ،كْغ رڄٌؿزو انظيـض حٿـِحثَ نيـخ ؿيّيح ارظ٬يص ٳْو ٫ن حٗٗظَحٻْش ٻٴټَس ً أٓڀٌد ٿظلپ ڃلڀيخ
أّيٌّٿٌؿْش ؿيّيس ًىِ حٿظ٬يىّش حٿلِرْش ،ٻڄخ طڂ آٍخء حٿ٬يّي ڃن حٿڄزخىة حٕهٍَ ً حٿظِ ڃن رْنيخ حٿلٶ ٳِ
2
حَٟٗحد ٳِ حٿٸ٤خ ٩حٿ٬خځ .
1
أن.َ٨
ڃزَٹ كنخڅ ،انٕظٛفخ انمضبئٛخ نًجهس انذٔنخ ،ڃٌٻَس ڃخؿْٔظَْ ،حٿڄَٻِ حٿـخڃٌٓ ِ٬ٵ أىَحّ ،ڃ٬يي حٿ٬ڀٌځ حٿٸخنٌنْش ً حٗىحٍّش 0229 ، 0226 ، ،
.19 ٙ
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ٳِ حٿـِحثَ ىٍحٓش ًٛٴْش طلڀْڀْش ڃٸخٍنش ٣زٸخ ٿٸخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينزش ًحٗىحٍّش ،ىحٍ حٿنَ٘ ً حٿظٌُّ ، ٪حٿـِحثــــَ
.21 ٙ ،0220
0
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 24 ،20 ٙ ،
4
حٿـَّيس حٿَٓڄْش حٿ٬يى . 1609 ، 23
3
ٿڄِّي ڃن حٿظٴخْٛپ كٌٽ طليّي حٙهظٜخ ٙحٗٷڀْڄِ ٿڀَٰٱ حٗىحٍّش رخٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش ٍحؿ٫ ٪ڄخٍ رٌْٟخٱ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرـــــٶ
.113 ، 114 ٙ
6
حٿـَّيس حٿَٓڄْش حٿ٬يى .222 ٙ،10
9
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .29 ٙ ،
2
ڃزَٹ كنخڅ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .19 ٙ ،
02
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ً ٫ڀَ اػَ ًٿٺ ٗييص حٿيًٿش ُهڂ ٷخنٌنِ ٣ ، 1خٽ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ڃَس أهٍَ ً ً ،ٿٺ رڄٸظَ٠
حٿٸخنٌڅ 04/62حٿڄئٍم ٳِ 10أًص ، 0 1662كْغ حكظٴ ٦حٿڄَّ٘ ٩ٳِ ىٌه حٿلٸزش رن٨خځ حٿَٰٱ حٗىحٍّش ،
ا ٙأنّو أىهپ ط٬يّ٫ ٚڀَ طٌُّ ٪حٙهظٜخ ٙٳِ حٿڄخىس حٗىحٍّش ًّ ،ظـڀَ ًٿٺ ڃن حٿڄخىس 2ڃن ٵ.ا.ځ حٿظِ نٜض
ر٬ي ط٬يّڀيخ ٫ڀَ أڅّ" طوظ ٚحٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش رخٿٴٜپ ارظيحثْخ رلټڂ ٷخرپ ٿٓٚظجنخٱ أڃخځ حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ٳِ
ؿڄْ ٪حٿٸ٠خّخ أّخ ٻخنض ٣زْ٬ظيخ حٿظِ طټٌڅ حٿيًٿش أً حٿٌّٙخص أً اكيٍ حٿڄئٓٔخص ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش َ٣ٳخ
ٳْيخ ً ًٿٺ كٔذ ٷٌح٫ي حٙهظٜخ ٙحٿظخٿْش :
/1طټٌڅ ڃن حهظٜخ ٙڃـڀْ ٷ٠خء حٿـِحثَ ً ،ىَحڅ ،ٷٔنْ٤نش ،ر٘خٍ ًًٍٷڀش حٿظِ ّليى حهظٜخٛيخ ٫ن
َّ٣ٶ حٿظنْ٨ڂ :4
ـ حٿٌ٬٤څ حٿوخٛش رظٴَْٔ ىٌه حٿٸَحٍحص ً حٿٌ٬٤څ حٿوخٛش رڄيٍ َْٗ٫ظيخ .
أٟٲ اٿَ ًٿٺ ،ٳٸي نٜض حٿڄخىس 023ٵ.ا.ځ ٫ڀَ ڃخ ّڀِ " طوظ ٚحٿَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ رڄخ ّڀـــِ :
/1حٿٌ٬٤څ رخٿزٚ٤څ ٳِ حٿٸَحٍحص حٿظنْ٨ڄْش أً حٿٸَحٍحص حٿٴَىّش حٿٜخىٍس ٫ن حٿٔڀ٤ش حٗىحٍّش حٿڄَٻِّّــــــش .
/0حٿٌ٬٤څ حٿوخٛش رظٴَْٔ ىٌه حٿٸَحٍحص ً حٿٌ٬٤څ حٿوخّٛش رڄيٍ ڃًَْ٘٫ش حٗؿَحءحص حٿظِ طټٌڅ ڃن
حهظٜخ ٙحٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ" .
أڅّ ن ٚحٿڄخىس 2ٵ.أ.ځ ٿڂ ٌٍّى ٻڀڄش حٿزڀيّخص (ٳِ حٿن ٚحٿَ٬رِ ) ،ٻڄخ ٓٸ٤ض ٻڀڄش ( اكيٍ ) ٷزپ
حٿٌّٙخص ،ڃڄخ ّئىُ اٿَ ٯڄٌ ٝحٿڄ٬نَ رخٿڄٴيٌځ حٿلَٳِ ٿڀن، ٚرخ٫ظزخٍ أڅّ حٿٸَحءس حٿڄظڄ٬نش ٿڀن ٚرلٌٱ
ٻڀڄش ( اكيٍ)ّ ،ٴيڂ ڃنيخ أنّو كظَ طټٌڅ حٿڄنخُ٫ش اىحٍّش ّـذ أڅ طټٌڅ ٻپ حٿٌّٙخص َ٣ٳخ ٳْيخ ً ،حٿڄٚك٦
أڅّ ىٌح حٿٔٸٌَ٣ ١أ ر٬ي ط٬يّپ حٿڄخىس 2رڄٌؿذ حٿٸخنٌڅ ٕ ، 04/62نّو رخٿَؿٌ ٩اٿَ حٿن ٚٷزپ ط٬يّڀو نـي
ٻڀڄش (اكيٍ) ٷزپ حٿٌّٙخص .
1
كْغ ٛيٍ ٷخنٌڅ 00 /06حٿڄئٍم ٳِ 1662 /10 /00حٿڄظ٬ڀٶ رٜٚكْخص حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ.
ـ حٿٸخنٌڅ 20 /62حٿڄئٍم ٳِ 2أٳَّپ 1662حٿڄظ٬ڀٶ رخٿزڀيّش.
ـ حٿٸخنٌڅ 26 /62حٿڄئٍم ٳِ 2أٳَّپ 1662حٿڄظ٬ڀٶ رخٿٌّٙش .
0
حٿـَّيس حٿَٓڄْش حٿ٬يى . 1136 ٙ ، 49
4
حٿڄٌَٓځ 322 /62حٿڄئٍم ٳِ 62 /10 /00ىٌ حٿٌُ كيّى حٙهظٜخ ٙحٗٷڀْڄِ ٿټپ ڃن ڃـڀْ ٷ٠خء حٿـِحثَ ً ،ىَحڅ ،ٷٔنْ٤نش ،ر٘خٍ ً ًٍٷڀش .
01
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
(حٿزڀيّخص) ٻخنض ڃٌؿٌىس ٳِ حٿن ٚڃنٌ ٛيًٍه ٳِ ٌّ 0نٌْ ً.1 1699ٳْڄخ ّو ٚحٙهظٜخ ٙحٿنٌِ٫
ٿڀَٰٱ حٗىحٍّش رخٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش ،نـي أڅّ حٿڄَّ٘ ٩أ٫خى حٿن َ٨ٳِ طٌُّ ٪حٙهظٜخ ٙر٘ؤڅ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء
رْن حٿَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ڃن ؿيش ً حٿَٰٱ حٗىحٍّش حٿڄلڀْش ً حٿـيٌّش حٿڄظٌحؿيس رخٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش
ڃن ؿيش أهٍَ ،ڃْ٠ٴخ طَْْٰح ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ، ِ٫كْغ أ٫خى حٿن َ٨ٳِ طٌُّ٬ــــــو ّ ً ،ظ٠ق
ًٿٺ ڃن هٚٽ طوٌّڀو حٿن َ٨ٳِ ى٫خًٍ حٗٿٰخء ً حٿظٴَْٔ ً طٸيَّ ڃًَْ٘٫ش حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش حٿٜخىٍس ٫ن
حٿٌّٙخص ٿڀَٰٱ حٿـيٌّش حٿڄٔظليػش رڄٌؿذ حٿظ٬يّپ ،أڃخ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ً حٿظٴَْٔ ً طٸيَّ ڃًَْ٘٫ش حٿٸَحٍحص
حٿٜخىٍس ٫ن حٿزڀيّخص ً حٿڄئٓٔخص حٗىحٍّش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ٳٸي ًٙىخ ٿڀَٰٱ حٗىحٍّش حٿڄلڀْـــــــــــــش
ً رخٿظخٿِ ٳٸي ًٓ ٪ڃن حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿيخطو حٕهَْس ٕڅّ حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٳْڄخ ّو ٚٷ٠خء حٗٿٰخء
ٻخڅ ڃلظټَ ڃن َ٣ٱ حٿَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ( حٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ ٓخرٸخ).
أڃخ ٫ن حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿڀَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ،ٳٸي ك َٜحهظٜخٛيخ رخٿن َ٨ٳِ ٷ٠خء
حٗٿٰخء ٳِ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿٔڀ٤ش حٿڄَٻِّش .
ً٫ن طٌُّ ٪حٙهظٜخ ٙر٘ؤڅ ى٫خًٍ حٿٸ٠خء حٿټخڃپ ٳڀڂ َّ٤أ ٫ڀْو أُ طَْْٰ أً ط٬يّپ ،ٳيٌ ڃوٌٽ
ٿڀَٰٱ حٗىحٍّش رخٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش رٜٴش ػخرظش ً ،ڃڄخ ٓزٶ نٚك ٦أڅ حٿظ٬يّپ حٿٌُ أٷَه حٿٸخنٌڅ 04/62
رو ٌٜٙطٌُّ ٪حٙهظٜخ ، ٙٷي ؿّٔي ڃزيأ طٸَّذ حٿٸ٠خء ڃن حٿڄظٸخْٟن ً ،ڃزيأ حٿظٸخ٫ ِٟڀَ ىٍؿظْن
ٳْڄخ ّو ٚى٫خًٍ حٗٿٰخء حٿڄَٳٌ٫ش أڃخځ حٿَٰٱ حٿڄلڀْش ٳٸ ، ٢ڃنظيټخ ىٌح حٿڄزيأ رو ٌٜٙى٫خًُ حٗٿٰخء
حٿڄَٳٌ٫ش أڃخځ حٿَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ .
ً طـيٍ حٗٗخٍس ،أنّو رييٱ طزْٔ ٢اؿَحءحص حٿظٸخ ِٟأڃخځ حٿَٰٱ حٗىحٍّش رخٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش ،حٓظز٬ي
حٿڄَّ٘ ١َٗ ٩حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ حٿڄٔزٶ ر٬ي أڅ ٻخڅ ًؿٌرْخ ڃٔظوڀٴخ اّخه رخٿٜڀق ،ٻڄخ طڂ ٍٳ ٪ڃيس ڃْ٬خى حٿيٌٍ٫
ٳز٬ي أڅ ٻخنض ٗيَّن ڃن طخٍّن طزڀْٮ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ أً ڃن طخٍّن نَ٘ه ،أٛزلض ىٌه حٿڄيس طٸيٍ د 3
ٗيــــــــٌٍ .
1
ٿڄِّي ڃن حٿظٴخْٛپ كٌٽ حٿْٜخٯش حٿٴنْش ٿڀڄخىس 2ر٬ي ط٬يّپ 04 /62حن َ٨حٿْ٬ي ؿَڃخڅ " ،دساسخ رذهٛهٛخ نًٕاد انًُبصػبد اإلداسٚخ "،نَ٘س حٿٸ٠خس
ڃيَّّش حٿزلغ ًُ ،حٍس حٿ٬يٽ ،حٿ٬يى .43 ،46 ٙ ، 1660 ،30
00
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
طٴخىّــــــخ ٿڀؼٰـــــــَحص ً حٿنٸخث ٚحٿظِ ٣خٿض حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ ٳِ حٿڄَحكپ حٓنٴش ً ،ڃٔخّـــَس
ٿڀڄٔظـيحص ً حٿظٌٍ٤حص حٿظِ ٗييىخ حٿڄـظڄ ٪حٿـِحثَُ ْ٬ٓ ً ،خ ڃنو ٿظـْٔي ى٫خثڂ ىًٿش حٿٸخنٌڅ ً حٿلٶ ،أ٫ڀن
حٿڄئْٓ حٿيٓظٌٍُ ٫ن طزنْو ٿن٨خځ ٷ٠خثِ ؿيّي ،كْغ نٜض حٿڄخىس 160ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش 1669
٫ڀَ ڃخ ّڀِ ّ " :ئْٓ ڃـڀْ ىًٿش ٻيْجش ڃٸٌڃش ٕ٫ڄخٽ حٿـيخص حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش .ط٠ڄن حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْــــخ
ً ڃـڀْ حٿيًٿش حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ ٳِ ؿڄْ ٪أنلخء حٿزٚى " .
ـ رٸَحءس ٫خرَس ٿن ٚحٿڄخىس حٿڄزْنش أٚ٫ه ّظزّْن ٿنخ ،اٚ٫څ حٿڄَ٘٫ ٩ن طزنِ حٿزٚى ٿن٨خځ حُٙىًحؿْش
ڃٔظليػخ رٌٿٺ ىَڃْن ٷ٠خثْْن ،ىَځ ٿڀٸ٠خء حٿ٬ـخىُ ط٬ڀــــٌه حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ً طظٌٓ٤و حٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْــــش
ً ٷخ٫يطو حٿڄلخٻڂ حٙرظيحثْش ً ،ىَځ ٿڀٸ٠خء حٗىحٍُ ّ٬ڀٌه ڃـڀْ حٿيًٿش ً ٷخ٫يطو حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش .1
ىٍءح ُٕ طنخُ ٩ٳِ حٙهظٜخ ٙرْن ؿيظِ حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ً حٗىحٍُ ً ،طـنزخ ٿظنخٷ ٞحٕكټخځ حٿٜخىٍس
٫نيڄخ ،طڂ حٓظليحع ڃلټڄش ٿڀظنخًُٙ ٩ىخ حٿڄَّ٘ ٩حٿيٓظٌٍُ ٚٛكْش حٿٴٜپ ٳِ طنخُ ٩حٙهظٜخ ٙرْن
ىخطْن حٿـيظْن رلټڂ ٯَْ ٷخرپ ٿڀ٬٤ن ً ىٌ ڃخ ّظ٠ق ڃن ن ٚحٿڄخىس 160ٱ 3ڃن حٿيٓظٌٍ كْغ ؿخء ٳْيخ
"رإسس يذكًخ رُبصع رزٕنٗ انفظم ف ٙدبالد رُبصع االخزظبص ث ٍٛانًذكًخ انؼهٛب ٔيجهس انذٔنخ".
ً ٳِ ْٓخٵ حٿظَْْٰ حٿٌُ أٷَه حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش 1669ٳِ ٣زْ٬ش حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ ،حٓظٌؿذ حٕڃَ
حٓظليحع ڃـڀْ حٿيًٿش ًڃلخٻڂ اىحٍّش ً ڃلټڄش ٿڀظنخُ 0 ٩طزخ٫خ رڄٸظ َ٠حٿٸخنٌڅ حٿ60 ٌُ٠٬ـ 4 21حٿڄئٍم
ٳِ 42ڃڀِ 1660حٿڄظ٠ڄن حهظٜخٛخص ڃـڀْ حٿيًٿش ً طنْ٨ڄو ً٫ڄڀو ً حٿٸخنٌڅ 3 20/60حٿڄئٍم ٳِ 42
ڃخُ 1660حٿڄظ٠ڄن حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ً حٿٸخنٌڅ 6 24/60حٿڄئٍم ٳِ 4ؿٌحڅ 1660حٿڄظ٠ڄن حهظٜخٛخص
ڃلټڄش حٿظنخُ ً ٩طنْ٨ڄيخ ً ٫ڄڀيخ.
ً٫ڀْو ٳن٨خځ حُىًحؿْش حٿٸ٠خء ىٌ حٿڄـّٔي ٳِ حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿـِحثَُ حٿلخٿِ ،ٿټن ڃخ ّظزخىٍ ٳِ
حًٕىخڅ ٳِ ىٌح حٿڄٸخځ ،ڃخ ىِ حٕٓزخد ً حٿڄزٍَحص حٿيحْ٫ش ٓٙظليحع ىٌح حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿـيّي ؟ .
ٳِ كٸْٸش حٕڃَ ٿڂ طَ٘ حٿڄخىس 160ڃن حٿيٓظٌٍ اٿَ حٿيًح ِ٫حٿڄليػش ٿڀن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿڄِىًؽ ڃټظٴْش
رخٿن٫ ٚڀَ ح٫ظزخٍ ٻپ ڃن حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ً ڃـڀْ حٿيًٿش ٫زخٍس ٫ن ىْجخص ڃٸٌّڃش ٕ٫ڄخٽ حٿـيخص حٿٸ٠خثْــــش
1
ؿڀٌٽ ْٗظٌٍ ً ٍْٗيس حٿ٬خځ "،يجهس انذٔنخ " ،ڃـڀش حٿڄنظيٍ حٿٸخنٌنِ ،ؿخڃ٬ش ڃلڄي هْ َ٠رزٔټَس ،ٻڀْش حٿلٸٌٵ ً حٿ٬ڀٌځ حٿْٔخْٓش ،ٷٔڂ حٿټٴخءس
حٿڄينْش ٿڀڄلخڃخس ،حٿ٬يى ،24ڃخُ .12 ٙ ،0229
0
٫ڄخٍ رٌْٟڀٲ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 62 ٙ ،
4
حٿـَّيس حٿَٓڄْش حٿ٬يى .0 ٙ ، 42
3
حٿـَّيس حٿَٓڄْش حٿ٬يى نٴٔو .
6
حٿـَّيس حٿَٓڄْش حٿ٬يى . 46
04
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
حٿ٬خىّش ً حٗىحٍّش ،أٟٲ اٿَ ًٿٺ أڅّ ٻپ ڃن حٿٸخنٌنْن حٿٌّْ٠٬ن 20/60،21/60حٿڄظ٠ڄنْنن ٫ڀَ
حٿظٌحٿِ طنْ٨ڂ ڃـڀْ حٿيًٿش ً حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،ٿڂ ّظَٟ٬خ ٳِ رْخڅ أٓزخريڄخ اٿَ ڃزٍَحص ىــٌح حٗٚٛف
حٕڃَ حٿٌُ ّٔظٌؿذ حٿزلغ ٫ن ىٌه حٕٓزخد هخٍؽ ىحثَس حٿن ٌٜٙحٿٸخنٌنْش .1
ٳٴِ ىٌح حٿ٘ؤڅ ٍَّ األسزبر خهٕف ٙسشٛذ ،أڅ حٗٚٛكخص حٿڄٔظليػش ىِ ٫زخٍس ٫ن اٚٛكخص ٗټڀْش ٙ
ط٬يً أڅ طټٌڅ ڃـَى طَْْٰ ىْټڀش ،ڃزٍَح ًٿٺ رخٿظ٘خرو حٿڄڀلٌ٫ ٥ڀَ ڃٔظٌٍ طَٻْذ حٿيْخٻپ حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش
0
ڃ٬ظزــــــَح ڃـڀْ حٿيًٿش ڃخ ىٌ ا ٙحٿَٰٳش حٗىحٍّــــــــــــش حٿڄٌؿٌىس ٓخرــــــٸخ رخٿڄلټڄــــــش حٿ٬ڀـــــــْخ .
أڃخ حٕٓظخً يذًذ صغذأ٘ ،ٳٸي ٍأٍ ٳِ حٗٚٛف حٿڄٔظليع رڄٌؿذ حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ أنو اٚٛف
ڃليًى ،ڃزٍَح ًٿٺ رظټَّْ حٿڄَ٘ ٩ٿنٴْ حٿٸٌح٫ي حٿٸخنٌنْش حٿلخٻڄش ٿَْٔ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش رڄٌؿذ ٷخنٌڅ
حٗؿَحءحص حٿڄينْش ،ڃْ٠ٴخ ٳ٘پ حٿڄَ٘ ٩ٳِ طٌُّ ٪حٙهظٜخ ٙرْن حٕؿيِس حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش ڃن ؿيش ً رْن
4
حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ً حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ڃن ؿيش أهٍَ .
أڃخ حٕٓظخً يسؼٕد شٕٓٛة ،ٳٸي ًؿي أڅّ حٗٚٛف حٿٸ٠خثِ ڃخ ىٌ ٌٍٓ طلٌٽ ڃنٸٌ ، ٙڃزٍَح ًٿٺ
رخٗرٸخء ٫ڀَ حٙهظٜخ ٙحٿڄينِ رز ٞ٬حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ً حٓٙظڄَحٍ ٳِ ط٤زْٶ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش
أڃخځ ىْجخص حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،اٟخٳش اٿَ ٫يځ طو ٜٚٷ٠خس ً ،ٯَٱ حٿظنْ٨ڂ حٿٸ٠خثِ حٿڄٔظليع ٫ً ،يځ
حٻظڄخٽ ىٍؿخص حٿظٸخ.3 ِٟ
ً ٫ڀَ حٿَٯڂ ڃن ًؿخىش حٍٓحء حٓنٴش حٿٌٻَ ،ٯَْ أنّو ڃن حٿٌحٟق أڅّ اكيحع ڃـڀْ حٿيًٿش ً حٿڄلخٻڂ
حٗىحٍّش (حٿظِ طڂ طنْٜذ أٻؼَنٜٴيخ 12 ،ڃلټڄش اىحٍّش اٿَ كي ٻظخرش ىٌه حٿڄٌٻَس ) ڃخ ىٌ ا ٙطڄيْـــــــــي
ً رخىٍس ٗكيحع ؿيخُ ٷ٠خثِ اىحٍُ ڃٔظٸپ ً ڃټظڄپ ،ٻٌڅ أڅّ ٳَنٔخ ڃيي حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ ط٘ټپ ٳْيخ ىٌح
حٕهَْ طيٍّـْخ ً ط٤ــٌٍ ً حٻظڄپ ڃَكڀْخ ،ٳڄـڀْ حٿيًٿش ٿڂ ّظلٌٽ ٫نيىڂ اٿَ ىْجش ٷ٠خثْش رخطش ا ٙٳِ ٓنش
،1020كْغ ٻخڅ ٷزپ ًٿٺ حٿظخٍّن ڃـَى ىْجش حٓظ٘خٍّش ،أٟٲ اٿَ ًٿٺ ٿڂ طٜزق ًْ٧ٴظو حٿَثْْٔش ىِ
حٿنٸ ٞا ٙڃنٌ ان٘خء حٿڄلخٻڂ حٗٓظجنخٳْش حٗىحٍّش ٳِ ٓنش ،1602ٻڄخ أڅّ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ً حٿظِ ٻخنض ٳِ
حٕٛپ ٫زخٍس ٫ن ڃـخٿْ ًّٙخص ٿڂ طظلٌٽ اٿَ ٗټڀيخ حٿلخٿِ ا ٙرڄٌؿذ اٚٛف . 6 1664
1
ڃلڄي ُٯيحًُ " ،يالدظبد دٕل انُظبو انمضبئ ٙانًسزذذس " ،ڃـڀش حٿ٬ڀٌځ حٗنٔخنْش ،ؿخڃ٬ش ڃنظٌٍُ ،ٷٔنْ٤نش ،حٿ٬يى . 116 ٙ ، 1660 ، 12
0
هڀٌٳِ ٍْٗي " ،انمضبء ثؼذ 9111ئطالح لضبئ ٙأو يجشد رغٛٛش ْٛكهخ " ،ڃـڀش حٿڄيٍٓش حٿ٬ڀْخ ٿ٘ىحٍس ،حٿڄـڀي 12حٿ٬يى ً 66 ٙ ،0222 ، 1ڃخ
ر٬يىخ .
4
ڃلڄي ُٯيحًُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 112 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
3
ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد " ،يٍ األدبدٚخ انمضبئٛخ ئنٗ ئصدٔاجٛخ انمضبء ،أٔانزذٕل َذٕ َظبو يسزمم نهمضبء اإلداس٘ " ،ىٍحٓخص ًًػخثٶ ڃـڀْ حٕڃــــــــــــش
حٿنيًس حًٕٿَ كٌٽ آظٸٚٿْش حٿٸ٠خء 6ڃخٍّ ، 1666حٿـِحثًَ 00 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ.
6
حڃِّي ڃن حٿظٴخْٛپ كٌٽ ط ٌٍ٤حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ٳِ ٳَنٔخ ٍحؿ: ٪
René chapus , Droit du contentieux Administratif , , 5eme edition , Montrcherstien, Paris ,1995 . P56 .57.
ـ ٿٌْٛٲ نٌحٽ ،فؼبنٛخ رؼذٚم لبٌَٕ اإلجشاءاد انًذَٛخ ث ٍٛانظهخ ٔ انزظهى ،ڃٌٻَس ڃخؿٔظَْ ،ٳَ ٩ٷخنٌڅ ٫خځ ،ؿخڃ٬ش ڃنظٌٍُ ٷٔنْ٤نش ،ٻڀْـــــــــــش
حٿلٸٌٵ ً حٿ٬ڀٌځ حٗنٔخنْش ً 4 ، 0 ٙ ، 0222 ،ڃخ ر٬يىخ .
03
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ٳټْٲ ٿن٨خځ ٳظِ ڃؼپ حٿـِحثَ أڅ ّليع ن٨خځ ڃِىًؽ ىٳ٬ش ًحكيس٫ً ،ڄٌڃخ ّڄټن اٍؿخ ٩ىًح ِ٫حٓظليحع
1
حٿن٨خځ حٿڄِىًؽ اٿَ حٕٓزخد حٿظخٿْش :
ـ ط ً ِِّ٬طيْ٫ڂ ىًٿش حٿلٶ ً حٿٸخنٌڅ ً ٟڄخڅ ٍٷخرش ٳ٬خٿش ٫ڀَ حٗىحٍس .
ـ طِحّي حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ً ط٬ٸْيىخ نظْـش ط ٌٍ٤ىًٍ حٿيًٿش ً طيهڀيخ ٳِ ؿڄْ ٪حٿڄْخىّن.
ـ طٌٳَ حٿـخنذ حٿزَُ٘ ڃن هٚٽ حٿظلخٵ ڃجخص حٿٸ٠خس ،ٳخٗكٜخءحص حٿَٓڄْش اٿَ ٯخّش ان٘خء ڃـڀْ
حٿيًٿش 1660أٗخٍص اٿَ ًؿٌى 0493ٷخْٟخ ً 122ڃلټڄش ً 41ٳَ ٩ڃلټڄش ً 41ڃـڀٔخ ٷ٠خثْخ .
ًّڄټن حٓظو ٙٚىٌه حٕٓزخد ڃن ٻڀڄش حٿْٔي رڀْپ أكڄي ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿٔخرٶ كْغ ؿخء ٳِ ٷٌٿـو
" ثسجت انظؼٕثبد انز ٙػشفزٓب انجالد ثؼذ االسزمالل ،خبطخ َمض اإلعبساد فاٌّ انًششّع سجخ انزُظٛى
انمضبئ ٙانًّٕدذ......ئٌّ ضشٔسح رُظٛى دٔنخ ػظشٚخ ٔ رضاٚذ ػذد انمضبٚب ٔ خظٕطٛزٓب أدٖ ثبنسهغبد
انؼًٕيٛخ ئنٗ ئَشبء َظبو لضبئ ٙيضدٔط " ، 0اٟخٳش اٿَ ٻڀڄش ًَُّ حٿ٬يٽ أڃخځ ڃـڀْ حٕڃش ٳِ ؿڀٔش ٌّځ
01ڃخٍّ 60رٸٌٿــــو " ئٌّ انٕالغ انؼًهٔ ٙرضاٚذ انُضاػبد اإلداسٚخ ٔ رؼمٛذْب َزٛجخ انزغٕس انسشٚغ
4
نهًجزًغ كم ْزا أدٖ ئنٗ ضشٔسح انُظش ف ٙانُظبو انمضبئ ٙانسبئذ ً"
طـيٍ حٗٗخٍس ،أنّو رنخءح ٫ڀَ حٙٷظَحكخص ً حٿظٌْٛخص حٿڄظټٍَس ٿٴٸيخء حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ حٿـِحثــــــــــــَُ
ً حٿڄنخٗيس ٿظټَّْ ٷخنٌڅ هخ ٙرخٗؿَحءحص حٗىحٍّش ْ٬ًٓ ،خ ڃن حٿڄَّ٘ ٩ٿظلٸْٶ أٻؼَ حٓظٸٚٿْش رْن حٿٸ٠خء
حٗىحٍُ ً حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ،طڂ حٗٚ٫څ ٫ن ڃْٚى أًّٽ ٷخنٌڅ هخ ٙرخٗؿَحءحص حٗىحٍّش ً ً،ٿٺ رڄٌؿذ
حٿٸخنٌڅ 26/20حٿڄئٍم ٳِ 04أٳَّپ 0220حٿڄظ٠ڄن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ً 3،ىٌ ٷخنٌڅ
ؿيّي ٿْْ ڃ٬ـــي ٙ ً ٙڃظڄڄخ ٿٸخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش حٿٸيّڂ ً ،ىٌ ڃخ ّٔظوڀ ٚڃن ڃخىطو 1293حٿظِ
حٻظٴض رخٿن ٚٳٸ٫ ٢ڀَ اٿٰخء أكټخځ حٕڃَ 163/99رڄـَى َّٓخڅ ڃٴٌ٬ٽ حٿٸخنٌڅ حٿـيّي ،ٿْلٸٶ رٌٿٺ حٿڄَّ٘٩
أٻؼَ حٓظٸٚٿْش ٿڀن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿڄِىًؽ ٳِ حٿـِحثَ .
ًٳِ ىٌح حٗ٣خٍ ،ٷي ّظٔخءٽ حٿز٫ ٞ٬ن ٓزذ طټَّْ حٿڄَّ٘ ٩ٿ٘ؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ٳـــــــــِ
طَّ٘ ٪ڃٌّكي ؟.
1
ٿڄِّي ڃن حٿظٴخْٛپ ،أٓزخد حٕهٌ رن٨خځ حُٙىًحؿْش ٍحؿ٫ ، ٪ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 01 ٙڃخ ر٬يىخ.
0
ٻڀڄش ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش رڄنخٓزش اٳظظخف حٿٔنش حٿٸ٠خثْش ،66 / 60نَ٘س حٿٸ٠خس ،حٿيٌّحڅ حٿٌ٣نِ ٿٰٖٗخٽ حٿظَرٌّش ،حٿ٬يى .49 ،46 ٙ ، 66
4
ى ٫ .ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔڀزٶ .00 ٙ ،
3
ٯنخُ ٍڃ٠خڅ " ،لشاءح أٔنٛخ نمبٌَٕ اإلجشاءاد انًذَٛخ ٔ اإلداسٚخ " ،ڃـڀش ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿـِحثَ ،حٿ٬يى . 42 ٙ ، 0226 ،6
06
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
اڅّ حٗؿخرش ٫ن ىٌح حٿظٔخإٽ طٔظي ِ٫ڃنخ حٿَؿٌ ٩اٿَ َٝ٫أٓزخد ىٌح حٿٸخنٌڅ حٿـيّي ،ىٌح حٕهَْ
ًٟق ح٫ٙظزخٍحص حٿظِ أىص رخٿڄَ٘ ٩اٿَ حٕهٌ رٴټَس حٿـڄ ٪رْن حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ٳِ ٷخنٌڅ ًحكي
كْغ رٍَّ رؤڅ ٫ڄڀْش حٿـڄ ٪رْن حٗؿَحءحص طـنذ حٿڄَّ٘ ٩طټَحٍ حٿٸٌح٫ي حٿڄ٘ظَٻش ٿ٘ؿَحءحص ،اٿَ ؿخنذ
ٓيٌٿش حٓظ٬ڄخٽ حٿٸخنٌڅ ڃن حٿنخكْش حٿ٬ڄڀْش .
ً ّـيٍ حٿظنزْو أڅّ طٌُّ ٪حٙهظٜخ ٙرْن ڃـڀْ حٿيًٿش ً حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٳِ حٿـِحثَْٓ ،ظڂ طٔڀْ٢
حٿٌ٠ء ٫ڀْو ٳِ حٿٴٜپ حٿؼخنِ ڃن ڃٌ ٩ٌٟرلؼنخ .
ڃڄخ ٓزٶ ًٻَه نوڀ ٚاٿَ أڅّ حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿـِحثَُ ٳِ ٳظَس ڃخ ر٬ي حٓٙظٸٚٽ ،ٷي طؤٍؿق رْن حٿن٨خځ
حٿڄِىًؽ ً ن٨خځ ًكيس حٿٸ٠خء ،كْغ َ٫ٱ ٳِ حٿڄَكڀش حٙنظٸخٿْش ن٨خځ حُىًحؿْش ڃن نٌ ٩هخ ٙحٷظ٠ظو
حٿًَ٨ٱ حٓٙظؼنخثْش حٿظِ ڃَّص ريخ حٿزٚى ً ،ٳِ ڃَكڀش ٙكٸش ً طليّيح ٓنش ، 1666ا َ٤٧حٿڄَّ٘ٙ ٩نظيخؽ
ڃنيؾ ڃٰخَّ هخ ٙرو طڄؼپ ٳِ طزنْو ن٨خځ ًكيس حٿٸ٠خء حٿڄَڅ ٕٓزخد ڃظ٬يىس ڃن أرَُىخ نٸ ٚحٗ٣ـــــــخٍحص.
09
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
انًجذش انضبَ : ٙانُظبو انمبََٕ ٙنكم يٍ يجهس انذٔنخ ٔ انًذبكى اإلداسّٚخ :
اڅّ حٿوٌ ٝٳِ ىٍحٓش ىْجخص حٿيًٿش ىًڅ حٿظَ٤ٵ ٿظليّي ا٣خٍىخ حٿٸخنٌنِ ً طليّي ٻْٴْش طنْ٨ڄيخ ً َْٓىخ
ّـ٬پ ڃن ىٌه حٿيٍحٓش ڃٌ٘رش رخٿنٸ ً ، ٚٿيٌح ٳٸي حٍطؤّنخ طو ْٜٚىٌح حٿڄزلغ ٿيٍحٓش حٿن٨خځ حٿٸخنٌنِ
ٿڄـڀْ حٿيًٿش ً حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،رخ٫ظزخٍىڄخ ىْجخطخڅ ٷ٠خثْظخڅ ڃٔظليػظخڅ رڄٌؿذ حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش
، 1669ٷٜي حٿظَ٬ٱ ٫ن ٻؼذ ٫ڀَ طَٻْزظيڄخ ً ،أٓڀٌد ٫ڄڀيڄخ ،ٿڄٚك٨ش ٳْڄخ اًح ٻخنظخ طظز٬خڅ نٴْ
حٿَّ٤ٸش أځ أنّيڄخ طوظڀٴخڅ ڃڄخ ّـ٬پ اكيحىڄخ ڃظڄِْس ٫ن حٕهٍَ ً ،ٳْڄخ ّڀِ ٌٓٱ نٔڀ ٢حٿٌ٠ء ٫ڀَ حٿن٨خځ
حٿٸخنٌنِ ٿڄـڀْ حٿيًٿــــــش (ف ٙيغهت أّٔل ) ٿن٬ــــَؽ ر٬ــي ًٿٺ ٿظنخًٽ حٿن٨خځ حٿٸخنٌنـــِ ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّــــــش
( ف ٙيغهت صبٌ ) .
ّظزٌأ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿـِحثَُ ڃټخنش ڃَڃٌٷش ٳِ حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٗىحٍُ حٿـِحثَُ ٻيْجش ٷ٠خثْش اىحٍّش
٫ڀْخ ٳظْش ڃٔظليػش رڄٸظ َ٠ن ٚحٿڄخىس 160ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ، 1669ٳزڄٸظ َ٠ىٌه حٕهَْس أ٫ڀن
حٿڄئْٓ حٿيٓظٌٍُ ٫ن طزنِ حٿزٚى ٿن٨خځ حُٙىًحؿْش حٿٸ٠خثْش ً ان٘خء ڃـڀْ حٿيًٿش ،أنْ٤ض رو ٫ڄڀْش حٿَٷخرش
٫ڀَ أ٫ڄخٽ حٗىحٍس ،اٿَ ؿخنذ طٌٿْو ڃيخځ حٓظ٘خٍّش طظڄؼپ ٳِ اريحء حٿَأُ ٳِ ڃ٘خٍّ ٪حٿٸٌحنْن ،ٳڄخ ىِ
حْٕٓ حٿٸخنٌنْش حٿظِ ّٸٌځ ٫ڀْيخ ڃـڀْ حٿيًٿش ؟ ًىپ كَ ّٙحٿڄَّ٘ ٩حٿـِحثَُ ٫ڀَ ٟڄخڅ حٓظٸٚٿو ڃن هٚٽ
طنْ٨ڄو ٌٓحء ڃن حٿنخكْش حٿيْټڀْش أً حٿزَّ٘ش ؟ .
ٻپ ىٌه حٕٓجڀش نظٌٿَ حٗؿخرش ٫ڀْيخ ڃن هٚٽ حٿٴًَ ٩حٿظخٿْش :
ّټظِٔ حٗ٣خٍ حٿٸخنٌنِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش أىڄّْش رخٿٰش ،ٻٌنو ڃٴظخف حٿيهٌٽ ٿڀڄٌ ً ،٩ٌٟحٕىحس حٿٸخنٌنْش
حٿُٚڃش ٿيٍحٓظش ٻيْجش ڃن ؿيش ً ٿيٍحٓش حهظٜخٛو حٿنٌ ِ٫ڃن ؿيش أهٍَ ،رپ ّ٬ظزَ حٕٓخّ حٿٌُ ّزنَ
٫ڀْو حٿزلغ ً ،نٸ٤ش حنٚ٤ٵ حٿزخكغ ٳِ حٿظلڀْپ .
ً ّظٴَ ٩حٗ٣خٍ حٿٸخنٌنِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش ڃن نً ٌٜٙحص ٣خر ٪ڃظزخّن ڃَطزش ٫ڀَ ٗټپ ىَځ ٷخنٌنـــِ
ٳيِ ًحص ٣خر ٪ىٓظٌٍُ ،طَّ٘ ً ِ٬طنْ٨ڄِ ،اٟخٳش اٿَ ن٨خڃو حٿيحهڀِ ٫ً ،ڀْو ٌٓٱ نٔڀ٫ ٢ڀْو حٿٌ٠ء
ٳْڄخ ّڀِ :
02
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ّـي ڃـڀْ حٿيًٿش حٿـِحثَُ أٓخٓو حٿَثِْٔ ٳِ أكټخځ حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش ، 1669كْغ هّٜو ىٌح
حٕهَْ رخٿڄٌحى حٓطْش :
حٿڄخىس 20ٱ 3نٜض ٫ڀَ ْ٬ّ " :ن ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ٳِ حٿٌ٧خثٲ ً حٿڄيخځ حٓطْش ٍ.............:ثْْ ڃـڀْ
حٿيًٿش "
أڃخ حٿڄخىس 116ٳٸي نٜض ٫ڀَ أڅّ " :ط َٝ٬ڃ٘خٍّ ٪حٿٸٌحنْن ٫ڀَ ڃـڀْ حٿٌٍُحء ،ر٬ي حٕهٌ رَأُ ڃـڀْ
حٿيًٿش ػڂّ ٌّى٫يخ ٍثْْ حٿلټٌڃش ڃټظذ حٿڄـڀْ حٿ٘٬زِ حٿٌ٣نِ".
أڃخ حٿڄخىطْن 164 ً160ٳٸي نٜظخ طز٬خ أڅّ " :طڄؼپ حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ حٿيْجش حٿڄٸٌّڃش ٕ٫ڄخٽ حٿڄـخٿــْ حٿٸ٠خثْش
ً حٿڄلخٻــــــڂ .
ّئْٓ ڃـڀْ ىًٿش ٻيْجش ڃٸٌّڃش ٕ٫ڄخٽ حٿـيخص حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش .
ط٠ڄن حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ًڃـڀْ حٿيًٿش طٌكْي حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ ٳِ ؿڄْ ٪أنلخء حٿزٚى ً ّٔيَحڅ ٫ڀَ اكظَحځ
حٿٸخنٌڅ" .
طئْٓ ڃلټڄش طنخُ ٩طظٌٿَ حٿٴٜپ ٳِ كخٙص طنخُ ٩حٙهظٜخ ٙرْن حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ً ڃـڀْ حٿيًٿش ".
ّليى ٷخنٌڅ ٌُ٠٫طنْ٨ڂ حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ً ،ڃـڀْ حٿيًٿش ً ،ڃلټڄش حٿظنخُ٫ ً ، ٩ڄڀيڂ ً حهظٜخٛخطيڂ
حٕهٍَ ".
طڄِْ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ٫ن ٍثْْ حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخّ ً،ظـڀَ ًٿٺ ڃن هٚٽ طو ْٜٚٳٸَس ٳِ حٿڄخىس 20
طٸ ِ٠رظْْ٬ن ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ڃن ٷزپ ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ،ٳِ كْن ٿڂ ّظ َٝ٬حٿڄئْٓ حٿيٓظٌٍُ ٿَثْْ
حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ڃؼڀڄخ ٳ٬پ رخٿنٔزش ٿَثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش رڄٌؿذ ٱ 3ځ ً ، 20رخٿظخٿِ ڃنق ىٌح حٕهَْ ڃَٻِح
ىٓظٌٍّخ ڃظڄِْح ٫ن حٓهَ . 1
اٟٴخء ڃَطزش ٓخڃْش ٿڄـڀْ حٿيًٿش ڃن هٚٽ طوٌّڀو ڃيخځ حٓظ٘خٍّش ٳْڄخ ّو ٚحٕهٌ رَأّو ٳِ ڃ٘خٍّ٪
حٿٸٌحنْن ً ،ىِ ڃيخځ ؿيّيس حٓظليػيخ حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش . 1669
1
٫زي حٿَُحٵ ًُحّنش " ،لشاءح دٕل انًشكض انمبََٕ ٙنشئٛس يجهس انذٔنخ " ،ڃـڀش ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿـِحثَ ،حٿ٬يى . 43 ٙ ،0220 ، 1
00
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ـ اڅّ ان٘خء ڃـڀْ حٿيًٿش رنخءح ٫ڀَ ن ٚىٓظٌٍُ ّ٠ٴِ ٫ڀْو حٿڄټخنش حٿظِ ّ٬ظڀْيخ حٿيٓظٌٍ نٴٔو ،رخ٫ظزخٍ
أڅّ ىٌح حٕهَْ ّ٬ظزَ ڃن أٓڄَ حٿٸٌحنْن ٳِ حٿيًٿش ً حٿڄنز ٪حٕٓخِٓ حٿٌُ طنيپ ڃنو ٻخٳش حٿٸٌحنْن ٨ّ ً ،يَ ًٿٺ
ؿڀْخ ڃن هٚٽ حٍطزخ ١ڃَْٜه (ڃـڀْ حٿيًٿش ) رڄ َْٜحٿيٓظٌٍ حٿڄن٘ت ٿو ً ،رخٿظخٿِ ٳڀْْ ربڃټخڅ أُ ٓڀ٤ش
طَّْ٘٬ش ٻخنض أځ طنٴٌّْش حٿظيهپ ٿٌ ٪ٟكي ٿلْخس ڃـڀْ حٿيًٿش أً طَْْٰ حٓڄو ٕ ،څّ طيهڀيخ ٳْو حنظيخٹ ٕكټخځ
حٿيٓظٌٍ ً ،ىٌ ڃخ ّيّ٫ڂ حٓظٸٚٿْش ىٌه حٿيْجش حٿٸ٠خثْش .1
رخٿَؿٌ ٩اٿَ ن ٚحٿڄخىس 164ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ، 1669نـيىخ نٜض ٫ڀَ ًؿٌد طليّي طنْ٨ـــــڂ
ً ٫ڄپ ًحهظٜخٛخص ڃـڀْ حٿيًٿش ً ،ىٌ ڃخ طڂ ٳ ٚ٬رٜيًٍ حٿٸخنٌڅ حٿ ، 21/60 ٌُ٠٬ٿټن حٿٔئحٽ
حٿڄًَ٤ف .ٿڄخًح أكخٽ حٿڄئْٓ حٿيٓظٌٍُ اٿَ ٷخنٌڅ ّ ٌُ٠٫ن٨ڂ ڃـڀْ حٿيًٿش ً ٿڂ ّلپ اٿَ ٷخنٌڅ ٫خىُ
ڃؼڀڄخ ىٌ حٕڃَ رخٿنٔزش ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش حٿظِ كيىّ طنْ٨ڄيخ ً حهظٜخٛيخ رڄٌؿذ ٷخنٌڅ ؟.
ٷزپ حٗؿخرش ٫ڀَ ىٌح حٿٔئحٽ ٳخٕڃَ ّٸظ ِ٠ڃنخ حٿظَ٤ٵ اٿَ طَّ٬ٲ حٿٸخنٌڅ حٿ. ٌُ٠٬
حٿٸٌحنْن حٿٌّ٠٬ش ىِ " :انمٕاَ ٍٛانًزؼهمخ ثًٕاضٛغ راد األًْٛخ انكجٛشح ٔ انمظٕٖ ٔ،انًزؼهمخ ثزُظٛى
0
انسهغبد انؼًٕيٛخ ٔ ،انًجبل انسٛبس ( ٙاألدضاة ) االَزخبة ٔ ،انًجبل اإلػالي ، ٙانًبن ٔ ٙاأليُـ"ٙ
ٻڄخ أنّيخ حٿٸٌحنْن حٿٜخىٍس ٫ن حٿٔڀ٤ش حٿظَّْ٘٬ش ٳِ ه ٌٜٙڃٔخثپ ىٓظٌٍّش ر٤زْ٬ظيخ أً ٳِ ؿٌىَىـــــــــخ
ً ّ٤ڀٶ ٫ڀْيخ رخٿڀٰش حٿٴَنْٔش . 4Loi organique
ً رخٿظخٿِ ٳخٿٸٌحنْن حٿٌّ٠٬ش ڃټخنش هخٛش طـ٬ڀيخ طوظڀٲ ٫ن حٿٸٌحنْن حٿ٬خىّش رخٿن َ٨اٿَ ٣زْ٬ش ً ڃ٠ڄٌڅ
ڃٌح٬ْٟيخ ،ٳيِ طلظپ ڃَطزش ًٓ َ٤رْن حٿيٓظٌٍ ً حٿٸٌحنْن حٿ٬خىّش ً .رنخءح ٫ڀَ ًٿٺ ٳٸي هّٜيخ حٿڄئْٓ
حٿيٓظٌٍُ ربؿَحءحص ً أٓخٿْذ هخٛش حٗظَ٣ظيخ حٿڄخىس 104ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ً 31669ىِ :
ـ حٿڄٜخىٷش ٫ڀَ حٿٸخنٌڅ حٿ ٌُ٠٬رخٕٯڀزْش حٿڄ٤ڀٸش ٿڀنٌحد ً رؤٯڀزْش ػٚع أٍرخ ٩أ٠٫خء ڃـڀْ حٕڃش
رْنڄخ ّٜخىٵ ٫ڀْيڄخ ڃن َ٣ٱ حٿڄـڀْ حٿ٘٬زِ حٿٌ٣نِ رخٕٯڀزْش حٿڄ٤ڀٸش.
ـ اه٠خ٫و ٿڄَحٷزش ڃ٤خرٸظو ڃ ٪حٿيٓظٌٍ ڃن َ٣ٱ حٿڄـڀْ حٿيٓظٌٍُ ٷزپ ٛيًٍه .
1
ىرْخٕ ٓيْڀش ،انًجهس انذسزٕس٘ ٔ يجهس انذٔنخ ،ڃٌٻَس ڃخؿٔظَْ ،ؿخڃ٬ش حٿـِحثَ ،ٻڀْش حٿلٸٌٵ ً حٿ٬ڀٌځ حٗىحٍّش . 16 ٙ ، 0221 ،0222 ،
0
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .11 ٙ ،
4
ىرْخٕ ٓيْڀش ،المرجع السابق . 16 ٙ ،
3
ٍحؿ ٪حٿڄخىس 104ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش . 1669
06
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ًرنخءح ٫ڀَ ڃخ ٓزٶ ،ٳخٿٔزذ ٳِ طنْ٨ڂ ڃـڀْ حٿيًٿش رڄٌؿذ ٷخنٌڅ ً ٌُ٠٫ٿْْ ٷخنٌڅ ٫خىُ ٌّ٬ى
اٿَ ٻٌنو ڃئٓٔش ىٓظٌٍّش ًحص أىڄْش هخٛش ً ،رخ٫ظزخٍه ىْجش ڃٸٌڃش ٕ٫ڄخٽ حٿـيخص حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش ڃؼپ
حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ً ڃلټڄش حٿظنخُ ٩حٿظِ ٗڄڀظيخ حٿڄخىس 164ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ً حٿظِ أكخٿض طنْ٨ڄيخ اٿـــــــَ
ٷخنٌڅ ، ٌُ٠٫نخىْٺ ٫ن حٿيْجخص ًحص حٕىڄْش حٿزخٿٰش ٳِ حٿيًٿش ٻخٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ ٿڀٸ٠خء ً ،ٻٌح حٿڄلټڄش
حٿ٬ڀْخ ٿڀيًٿش .1
ًڃن حٿڄٴْي أڅّ طنْ٨ڂ ڃـڀْ حٿيًٿش رڄٸظ َ٠ٷخنٌڅ ٌُ٠٫نـڂ ٫نو اطزخ ٩حٗؿَحءحص ً حٿًَ٘ ١حٿڄٸٍَس ڃن
َ٣ٱ حٿڄئْٓ حٿيٓظٌٍُ ٳِ ن ٚحٿڄخىس ً ،104ٳ ٚ٬طڄض حٿڄٜخىٷش ٫ڀْو ڃن ٷزپ حٿڄـڀْ حٿ٘٬زِ حٿٌ٣نِ
رخٕٯڀزْش حٿڄ٤ڀٸش ٳِ حٿـڀٔش حٿڄن٬ٸيس رظخٍّن 14ٳْٴَُ 1660هٚٽ حٿيًٍس حٿ٬خىّش حٿڄٴظٌكش د 3أٻظٌرَ
ً ، 1662ڃٜخىٷش ڃـڀْ حٕڃش رخٕٯڀزْش حٿڄليّىس رخٿڄخىس ً حٿڄٸيٍس د ػٚع أٍرخ ٩ٳِ حٿـڀٔش حٿڄن٬ٸيس رظخٍّن
06ڃخٍّ 1660هٚٽ ىًٍطو حٿ٬خىّش حٿڄٴظٌكش رظخٍّن 20ڃخُ . 0 1660
أٟٲ اٿَ ًٿٺ ،ٳٸي طڂ اه٠خ٫و ٿڀڄ٤خرٸش ڃ ٪حٿيٓظٌٍ ڃن َ٣ٱ حٿڄـڀْ حٿيٓظٌٍُ ،كْغ أٛيٍ ىٌح
حٕهَْ ٍأُ ٍٷڂ 29ڃئٍم ٳِ 16ڃخُ 1660حٿڄظ٬ڀٶ رڄَحٷزش ڃ٤خرٸش حٿٸخنٌڅ حٿ ٌُ٠٬حٿڄظ٬ڀٶ رخهظٜخٛخص
ڃـڀْ حٿيًٿش ً طنْ٨ڄو ً٫ڄڀو . 4
اػَ ًٿٺ ٛيٍ حٿٸخنٌڅ حٿ 21/60 ٌُ٠٬حٿڄئٍم ٳِ 42ڃخُ 1660حٿڄظ٬ڀٶ رخهظٜخٛخص ڃـڀْ حٿيًٿش
ًطنْ٨ڄو ً ٫ڄڀو ،حٿٌُ ّلظٌُ ٫ڀَ 33ڃخىس ڃٜنٴش اٿَ 6أرٌحد .
أڃخ حٿزخد حٿؼخنِ ٳٸي حكظٌٍ 3ڃٌحى ط٬ڀٸض رڄـخٽ حهظٜخ ٙڃـڀْ حٿيًٿـــش.
ً حٿزخد حٿَحرّ ٪ظؤٿٲ ڃن ڃخىطْن أكخٿظخ اٿَ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ًحٿظنْ٨ڂ .
أڃخ حٿزخد حٿوخڃْ ٳٸي ط٠ڄن أكټخځ حنظٸخٿْش ً نيخثْش ن٨ڄظــــــيخ ػٚع ڃـــــٌحى .
ربٚ٣ٿش ٫خرَس ٫ڀَ حٿٸخنٌڅ حٿ 21 / 60 ٌُ٠٬نٚك ٦أڅّ ڃٌحىه ؿخءص ڃٸظ٠زش ڃٸخٍنش رڄټخنش ڃـڀْ
حٿيًٿش ٻيْجش ىٓظٌٍّش ً ٷ٠خثْش ٫ڀْخ .اٟخٳش اٿَ ح٫ظڄخى حٿڄَّ٘٫ ٩ڀَ حٗكخٿش ٌٓحء ٫ڀَ حٿٸخنٌڅ رڄٌؿذ
1
ٍحؿ ٪حٿڄخىس 162حٿوخٛش رخٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ ٿڀٸ٠خء ً ،حٿڄخىس 0 /160حٿوخٛش رخٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ٿڀيًٿش ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش . 1669
0
ڃؤهًٌ ڃن حٿَأُ ٍٷڂ 29ٿڀڄـڀْ حٿيٓظٌٍُ حٿڄئٍم ٳِ 16ڃخُ 1660حٿوخ ٙرڄـڀْ حٿيًٿش .
4
ڃنٌٍ٘ ٳِ حٿـَّيس حٿَٓڄْش حٿ٬يى . 1660 ، 42
42
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
حٿڄخىس 32ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ٌُ٠٬أً اٿَ حٿظنْ٨ڂ ٫ن َّ٣ٶ حٿڄخىس 31أً اٿَ حٿن٨خځ حٿيحهڀِ رڄٌؿذ حٿڄخىس 16
ًىٌ ً ٪ٟڃوخٿٴخ ٿڄ٠ڄٌڅ حٿڄخىس 164ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ . 1
ٳْڄخ ّو ٚحٿڄخىس 32ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ً 21/60 ٌُ٠٬حٿظِ نٜض ٫ڀَ أڅّ " :رخضغ اإلجشاءاد راد
انغبثغ انمضبئ ٙأيبو يجهس انذٔنخ ألدكبو لبٌَٕ اإلجشاءاد انًذَٛخ " ،نَ٨ح ٿٜيًٍ حٿٸخنٌڅ حٿـيّي حٿوخٙ
رخٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش رڄٌؿذ حٿٸخنٌڅ ً 20/26ىٌ ٷخنٌڅ ٿْْ رڄ٬يٽ ً ٙرڄظڄڂ ٿٸخنٌڅ حٗؿَحءحص
حٿڄينْش حٿٸيّڂ ً ، 163/99ؿذ ا٫خىس حٿن َ٨ٳِ ن ٚحٿڄخىس ً 32ط٬يّڀيخ ٿظٜزق ڃٌحٻزش ٿڀظَْْٰ حٿ٤خٍة ٫ڀَ
حٿڄنٌ٨ڃش حٿظَّْ٘٬ش ًىٌ حٿٸخنٌڅ ًً 20/26ٿٺ رظ٬يّڀيخ ٫ڀَ حٿنلٌ حٿظخٿِ :
" رخضغ اإلجشاءاد راد انغبثغ انمضبئ ٙأيبو يجهس انذٔنخ ألدكبو لبٌَٕ اإلجشاءاد انًذَٛخ ٔ اإلداسٚخً ".
ا٫ڄخ ٙٿڀٔڀ٤ش حٿظنْ٨ڄْش حٿڄوٌّٿش رڄٌؿذ حٿڄخىس 106ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿټپ ڃن ٍثْْ حٿـڄيٌٍّــش
ً حٿٌَُّ حًٕٽ ً ،طـْٔيح ٿڀڄٌحى ( ) 34،31،06،12ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ، 21/60 ٌُ٠٬حٿَحڃْش اٿَ ًٍَٟس
حٿظيهپ ٫ن َّ٣ٶ حٿظنْ٨ڂ ٿټْٴْخص ط٤زْٸو ،1طيهپ ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ٿظنْ٨ڂ ڃـڀْ حٿيًٿش رڄٌَٓځ ٍثخِٓ ًىٌ
حٿڄٌَٓځ 102/60حٿڄئٍم ٳِ 42ڃخُ 1660حٿڄظ٠ڄن طْْ٬ن أ٠٫خء ڃـڀْ حٿيًٿش ،0اٟخٳش اٿَ حٿڄٌَٓځ
حٿَثخِٓ حٿڄئٍم ٳِ 1666/0/00حٿڄظ٬ڀٶ رڄٔخثپ اؿَحثْش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش . 4
أڃخ ٍثْْ حٿلټٌڃش ٳزٜٴظو حٿ٘وْٜش حٿؼخنْش حٿڄڄؼڀش ٿڀٔڀ٤ش حٿظنٴٌّْش ر٬ي ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ٳٸي طيهپ
ٿظنْ٨ڂ ڃـڀْ حٿيًٿش رڄَحْٓڂ طنٴٌّْش ٿڂ طو ٚحٿڄيخځ حٓٙظ٘خٍّش ٳلٔذ رپ ط٠ڄنض كظَ حٿڄيخځ حٿٸ٠خثْـــــــش
ً ىِ :
ـ حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ ٍٷڂ 090 /60حٿڄئٍم ٳِ 06أًص 1660حٿڄليّى ٿټْٴْخص اكخٿش ؿڄْ ٪حٿٸ٠خّخ حٿڄّٔـڀش
أً حٿڄًَٟ٬ش ٫ڀَ حٿَٰٳش حٗىحٍّش ٿڀڄلټڄش حٿ٬ڀْخ اٿَ ڃـڀْ حٿيًٿــــــــش .6
1
ر٬ڀَ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .63 ٙ ،
1
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،ڃـڀْ حٿيًٿش ،ىحٍ حٿ٬ڀٌځ ٿڀنَ٘ ً حٿظٌُّ، ٪حٿـِحثَ ٫ ،نخرش . 36 ٙ ، 0223 ،
0
حٿـَّيس حٿَٓڄْش حٿ٬يى 33ٿٔنش .1660
4
حٿـَّيس حٿَٓڄْش حٿ٬يى 60ٿٔنش .1666
3
حٿـَّيس حٿَٓڄْش حٿ٬يى 93ٿٔنش .1660
6
حٿـَّيس حٿَٓڄْش حٿ٬يى 93ٿٔنش .1660
41
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ـ حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ ٍٷـــــــــــڂ 094/60حٿڄئٍم ٳِ 06أًص 1660حٿڄليّى ٿټْٴْخص طْْ٬ن ٍإٓـخء حٿڄٜخٿـق
ً حٕٷٔخځ ٿڄـڀْ حٿيًٿش ً طٜنْٴيڂ ، 1ؿخء ط٤زْٸخ ٿن ٚحٿڄخىس 12ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 21/60 ٌُ٠٬
ـ حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ ٍٷڂ 400 /60حٿڄئٍم ٳِ 14أٻظٌرَ 1660حٿڄليّى طٜنْٲ ًْ٧ٴش حٕڃْن حٿ٬خځ ٿڄـڀْ
حٿيًٿش ً حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ ٍٷڂ 196/24حٿڄئٍم ٳِ 6أٳَّپ 0224حٿڄليّى ٿًَ٘ ً ١ٻْٴْخص طْْ٬ن ڃٔظ٘خٍُ
حٿيًٿش ٳِ ڃيڄش ٯَْ ٫خىّش ٿيٍ ڃـڀْ حٿيًٿش . 0
3
ساثؼب :انُظبو انذاخه: ٙ
اڅّ حٗكخٿش ڃن حٿٸخنٌڅ اٿَ حٿن٨خځ حٿيحهڀِ رٜٴش ٫خڃش ٙطـٍَ ا ٙرْٰش حٿن٫ ٚڀَ طنْ٨ڂ ڃٔخثپ طٸنْش ىحهڀش
كْغ طټٌڅ حٿيْجش أىٍٍ ر٘ئًنيخ ،أڃخ حٕڃٌٍ حٿـٌىَّش ًحص حٕىڄْش ٳڀْْ رخٗڃټخڅ اكخٿظيخ ا ٙرڄٌؿذ نـٚ
ٷخنٌنِ أ٫ڀَ ىٍؿش ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ . 3
ً ڃن حٿڄٴْي أڅّ حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش ٻؤىحس ٷخنٌنْش ٿ٬ڄڀو ًطَْْٔه ّ ،ٸــــــٌځ رب٫يحىه ڃټظذ
حٿڄـڀْ ً ً ،ٿٺ ٟڄخنخ ٓٙظٸٚٿو ً حكظَحڃخ ٿڄزيأ حٿٴٜپ رْن حٿٔڀ٤خص.
ًڃڄخ ىٌ ؿيَّ رخٿٌٻَ أڅّ حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش ّؼَْ حٿڄٚك٨خص حٿظخٿّْــــــــش :
اڅّ حٿظ٤ڀ ٪ٿن ٚحٿڄخىس 164ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ 69حٓنٴش حٿٌٻَ ،نـيىخ كيىص ٣زْ٬ش حٿن ٚحٿٸخنٌنِ
( ٷخنٌڅ ) ٌُ٠٫حٿڄن٨ڂ ٿڄـڀْ حٿيًٿش ً ٫ڄڀو ً حهظٜخٛخطو ،ا ٙأنّو رخٿَؿٌ ٩اٿَ حٿڄخىس 16ڃن حٿٸخنٌڅ
حٿ ٌُ٠٬نـيىخ ،ٷي أكخٿض ىِ حٕهٍَ ٻْٴْخص طنْ٨ڂ حٿڄـڀْ ً ٫ڄڀو ٫ڀَ حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ،كْغ ؿخء ٳْيـــخ :
" ٚذــذد انُظبو انذاخه ٙكٛفٛــبد رُظٛى ٔ ػًم يجهس انذٔنخ خبطخ ػذد انغشف ٔ األلسبو ٔ يجبالد ػًهٓب
ٔ كزا طالدٛبد كزبثخ انضجظ ٔ األلسبو انزمُٛخ ٔ انًظبنخ اإلداسٚخ " .
ڃن هٚٽ حٿڄخىس حٿڄٌٻٌٍس أٚ٫هّٔ ،ظ٘ٲ ٿنخ أڅّ حٿٸخنٌڅ حٿ ٌُ٠٬هخٿٲ ن ٚحٿڄخىس 164ڃن حٿظ٬يّپ
حٿيٓظٌٍُ ڃن هٚٽ اكخٿش ڃٔؤٿش طنْ٨ڂ َْٓ ً ٫ڄپ ڃـڀْ حٿيًٿش اٿَ حٿن٨خځ حٿيحهڀِ .
ًٳِ ىٌح حٿڄٸخځ ٚ ،شٖ األسزبر خهٕف ٙسشٛذ أڅّ حٗكخٿش اٿَ حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ڃٸزٌٿش ٿٌ أنّيخ هٜض ڃٔؤٿش
طنْ٨ڂ ً َْٓ ٚٛكْخص حٕٷٔخځ حٗىحٍّش ً حٿظٸنْش أً كظَ ٚٛكْخص ٻظخرش ٟز ٢ڃـڀْ حٿيًٿش ،ڃ٬ظزَح
1
حٿـَّيس حٿَٓڄْش حٿ٬يى 93ٿٔنش 1660
0
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ،َْٰٜحٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 36 ٙ ،
4
ٷي أ٣ڀٶ حٕٓظخً ٍْٗي هڀٌٳِ ٫ڀَ حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ،حٗ٣خٍ حٿظنْ٨ڄِ حٿوخ. ٙ
3
ىّزخٕ ٓيْڀش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 06 ٙ ،
40
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
حٗكخٿش اٿَ حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٳْڄخ ّو٫ ٚيى حٿَٰٱ ً حٕٷٔخځ ً ڃـخٙص ٫ڄڀيخ ٯَْ ٷخنٌنْش ٿظ٬ڀٸيخ رڄٔخثپ
1
ؿٌىَّش ٠ّ ٙڄنيخ ا ٙن ٚٷخنٌنِ ٍٳْ ٪حٿڄٔظٌٍ .
اڅّ اكخٿش طنْ٨ڂ َْٓ ً٫ڄپ ڃـڀْ حٿيًٿش اٿَ ن٨خځ ىحهڀِ ٯَْ ڃنٌٍ٘ ڃن ٗؤنو ط٬ٸْي حٗؿَحءحص حٿٸ٠خثْش
نَ٨ح ٿظ٬خڃپ حٿڄـڀْ حٿڄٔظڄَ ڃ ٪حٿڄظٸخْٟن حٿٚؿجْن اٿْو ڃن أؿپ كڄخّش كٸٌٷيڂ .
ٳزخٿَؿٌ ٩اٿَ حٿٸخنٌڅ 00/06حٿڄظ٬ڀٶ رٜٚكْخص حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ً طنْ٨ڄيخ ً َْٓىخ ،نـي أڅّ حٿڄلټڄش
حٿ٬ڀْخ ٻٸڄش ٿيَځ حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿ٬خىُ كيىّص حٿڄخىس 12ڃن حٿٸخنٌڅ أٚ٫ه ٫يى ٯَٳيخ ً حٕٷٔخځ ريٷش ً ٿڂ
ّظَٹ أڃَ طنْ٨ڄيخ اٿَ ن٨خڃيخ حٿيحهڀِ هٚٳخ ٿڄـڀْ حٿيًٿش .
ً رخٿظخٿِ ٳڄٔؤٿش طنْ٨ڂ حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ٷي ٙٷض حىظڄخڃخ ٻزَْح ،هٚٳخ ٿڄـڀْ حٿيًٿش حٿٌُ ٿڂ ّٚٵ نٴْ
حٙىظڄخځ رپ أكخٿيخ ٿڀن٨خځ حٿيحهڀِ .
ً ٫ڄٌڃخ ٻخڅ ڃن حٕٳ٠پ ٿٌ أكخٽ حٿٸخنٌڅ حٿ ٌُ٠٬طنْ٨ڂ ً ٫ڄپ ڃـڀْ حٿيًٿش اٿَ ٷخنٌڅ أىنَ ڃَطزش
ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ٌُ٠٬أً ٫ڀَ حٕٷپ ٷَحٍ ًُحٍُ ٛخىٍ ڃن ًَُّ حٿ٬يٽ .
ًىټٌح نټٌڅ ٷي أٿڄڄنخ ٳِ ىٌح حٿڄ٤ڀذ رخٗ٣خٍ حٿٸخنٌنِ حٿوخ ٙرڄـڀْ حٿيًٿش ـ ( ا٣خٍ ىٓظٌٍُ ،ٷخنٌڅ
ڃَحْٓڂ ،ن٨خځ ىحهڀِ) ،ٻٌنو حٕٓخّ أً حٍٕ ٝحٿوٜزش حٿڄٔخ٫يس ٫ڀَ طلڀْپ حٿڄٌ. ٩ٌٟ
اڅّ حٿڄټخنش حٿظِ ّ٬ظڀْيخ ڃـڀْ حٿيًٿش ىحهپ ىَځ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ حٿـِحثَُ ً حٿيًٍ حٿڄِىًؽ حٿڄڄنٌف ٿو
ڃن ٷزپ حٿڄئْٓ حٿيٓظٌٍُ ڃن هٚٽ طوٌّڀو حهظٜخٛخص ٷ٠خثْش رخ٫ظزخٍ ڃٸٌّځ ٕ٫ڄخٽ حٿـيخص حٿٸ٠خثْش
حٗىحٍّش ً ٷخ ٝڃوظ ٚرن َ٨حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش حٿڄليىس ٷخنٌنخ ،اٿَ ؿخنذ حهظٜخٛو حٓٙظ٘خٍُ حٿڄظڄؼپ
ٳِ اريحء حٿَأُ ً حٿڄٌٍ٘س ٳِ ڃ٘خٍّ ٪حٿٸٌحنْن ّٔ ،ظيٟ ِ٫ڄخڅ حٓظٸٚٿْظش ٌّ٠٫خ ًًْ٧ٴْخ ٿظټٌڅ ٿو ٻخڃپ
حٿلَّش ٳِ حٿٴٜپ ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ً حرظټخٍ حٿلڀٌٽ حٿڄٚثڄش ٿيخ كڄخّش ٿڀلٸٌٵ ً حٿلَّخص حٿٴَىّـــــــش
ً حٿـڄخْ٫ش ً .ٿيٌح ٳٸي حٍطؤّنخ ڃن ؿيظنخ ،ىٍحٓش رنْش ىٌح حٿَٜف حٿڄئِٓٔ ٿڄَ٬ٳش ڃيٍ حٓظٸٚٿو ٫ن حٿٔڀ٤ش
حٿظنٴٌّْش ڃن ؿيش ً حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ڃن ؿيش أهٍَ ً ً ،ٿٺ ڃن هٚٽ حٿظَ٤ٵ ٿظنْ٨ڂ ىْجخطو ً ٷٌح٫ي َْٓىـــخ
ٳـْڄخ ّؤطِ :
1
ٍْٗي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طنْ٨ڂ ً حهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 100 ٙ ،
44
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
اڅّ ح ٩ٚ٤ٟڃـڀْ حٿيًٿش حٿـِحثَُ رڄيخځ ٷ٠خثْش ً ڃيخځ أهٍَ حٓظ٘خٍّش ،حٷظ َ٠ڃن حٿڄَّ٘ ٩طًِّيه
ريْخٻپ ٷ٠خثْش ً حٓظ٘خٍّش ً أهٍَ طنْ٨ڄْش ،ن٨ڂ ٷٌح٫ي َْٓىخ رڄٌؿذ حٿٸخنٌڅ 21/60اٿَ ؿخنذ حٿڄَحْٓڂ
حٿظنْ٨ڄْش ًحٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڀڄـڀْ ً .1ٿٸي ٷڄنخ ڃن هٚٽ ىٌح حٿٴَ ٩طٔڀْ ٢حٿٌ٠ء ٫ڀَ ىٌه حٿيْخٻپ ،كْغ
ٓنظ َٝ٬ٿظنْ٨ڂ ىْجخص ڃـڀْ حٿيًٿش ،ػڂ ننظٸپ ٿظنخًٽ ٷٌح٫ي َْٓىخ.
ّظ٘ټپ ڃـڀْ حٿيًٿش ڃن ىْجخص ٷ٠خثْش طظٌٿَ ٫ڄڀْش حٿٴٜپ ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش اٿَ ؿخنذ ىْجخص حٓظ٘خٍّش
أنْ٤ض ريخ ٫ڄڀْش اريحء حٍٓحء ٳِ ڃ٘خٍّ ٪حٿٸٌحنْن ،اٟخٳش اٿَ ىْجخص طنْ٨ڄْش ًٙىخ حٿڄَ٘ ٩ڃيڄش حٿٔيَ
٫ڀَ كٔن َْٓ ٫ڄپ حٿڄـڀْ ً ،ٳْڄخ ّڀِ ٓنلخًٽ حٓظَ٬ح ٝىٌه حٿيْجخص حٿؼٚع .
ّڄخٍّ ڃـڀْ حٿيًٿش ًْ٧ٴظو حٿٸ٠خثْش ٳِ ٗټپ ٯَٱ ً أٷٔخځ أً ٳِ ٗټپ ٯَٱ ڃـظڄ٬ش ّ ً ،ظليّى ٫يى
ىٌه حٕهَْس ً ڃـخٙص ٫ڄڀيخ رڄٌؿذ حٿن٨خځ حٿيحهڀِ حٿٌُ طڄض حٗكخٿش اٿْو رڄٸظ َ٠حٿڄخىس 16ڃن حٿٸخنٌڅ ٍٷڂ
، 21/60ڃڄخ ّ٠ٴِ ٫ڀَ ڃـڀْ حٿيًٿش حٓظٸٚٿو ٫ن حٿٔڀ٤ش حٿظنٴٌّْش ،هٚٳخ ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّّش حٿظِ طظليّى ٫يى
ٯَٳيخ ً أٷٔخڃيخ رڄٌؿذ ٷَحٍ ڃن ًَُّ حٿ٬يٽ ً ،حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 33ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڀڄـڀْ ّظؤٿٲ
ىٌح حٕهَْ ڃن هڄْ ٯَٱ 0ڃوظٜش رخٿٴٜپ ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّّش رؤنٌح٫يخ ً ىِ :
انغشفخ األٔنٗ :ڃوظٜش رخٿزغ ٫ڀَ حٿو ٌٜٙٳِ حٿٸ٠خّخ ًحص حٿٜڀش رخٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃّْــــــــش ً رخٿڄلـٚص
ً رخٿٔټن .
انغشفخ انضبَٛخ :ڃوظّٜش رخٿزغ ٳِ حٿٸ٠خّخ ًحص حٿٜڀش رخٿٌْ٧ٲ حٿ٬ڄٌڃِ ً ،رنِ ٩حٿڄڀټْش ڃن أؿپ حٿڄنٴ٬ش
حٿ٬خڃش ً رخٿڄنخُ٫خص حٿَّ٠زْش .
انغشفخ انضبنضخ :ڃوظّٜش رخٿٸ٠خّخ ًحص حٿٜڀش رڄٔئًٿْش حٗىحٍس ً رخٿظ٬ڄَْ ً رخ٫ٙظَحٱ رخٿلٶ ً رخّٗـخٍحص .
1
ٿٸي طڄض حٿڄٜخىٷش ٫ڀَ حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش رظخٍّن 09ڃخُ .0220
0
ر٬ڀِ ڃلڄّي حٿ ، َْٰٜڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .99 ٙ ،
٣زٸخ ٿڀڄٌَٓځ حٿَثخِٓ 102 /60حٿڄئٍم ٳِ ٛ 3ٴَ ٫خځ 1316حٿڄٌحٳٶ ٽ 42ڃخٌّ ، 1660حٿڄظ٠ڄن طْْ٬ن أ٠٫خء ڃـڀْ حٿيًٿش ،ط٘ټپ ڃـڀْ حٿيًٿش
ٳِ ريحّظو ڃن 3ٯَٱ ً 0أٷٔخځ ،أن َ٨ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .112 ٙ ،
43
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
انغشفخ انخبيسخ :ڃوظّٜش رخٿزغ ٳِ حٿٸ٠خّخ ًحص حٿٜڀش ربّٸخٱ حٿظنٴٌْ ً رخٓٙظ٬ـخٽ ً رخٿڄنخُ٫خص حٿڄظ٬ڀٸش
رخٕكِحد.
ا ّٙأنّو رخٗڃټخڅ ا٫خىس حٿن َ٨ٳِ حهظٜخ ٙحٿَٰٱ اًح حٷظ٠ض حٿًَ٨ٱ ًٿٺ رڄٌؿذ ڃٸٍَ ّٜيٍه ٍثْْ
ڃـڀْ حٿيًٿش .
ً ٳْڄخ ّو ٚحٿ٬ڄپ ڃْيحنْخ ،ٳٸي ؿَص حٿ٬خىس ٫ڀَ طٌُّ ٪حٿٌ٬٤څ ڃن أؿپ ى٫خًٍ حٗٿٰخء ٫ڀَ ڃوظڀٲ
ٯَٱ حٿڄـڀْ ،اٟخٳش اٿَ طٌُّ٣ ٪ڀزخص طٌٷْٲ حٿٸَحٍحص ٫ڀَ ٍإٓخء حٿَٰٱ رڄٌؿذ أڃَ هخ ٙڃن ٍثْْ
ڃـڀْ حٿيًٿش طٴخىّخ ٿظَحٻڂ حٿٸ٠خّخ .1
ًطظټٌڅ ٻپ ٯَٳش ڃن حٿَٰٱ حٿڄزنْش أٚ٫ه ڃن ٍثْْ ٯَٳش ٍ ،إٓخء حٕٷٔخځ ڃٔظ٘خٍُ حٿيًٿش ً ٻخطذ
ٟز. ٢
ٿٸي أٓني حٿڄئْٓ حٿيٓظٌٍُ رڄٌؿذ حٿڄخىس 116ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ حٿڄيڄش حٓٙظ٘خٍّــــش ٿڄـڀْ
حٿيًٿش .0اٿَ ؿخنذ حٿڄيڄش حٿٸ٠خثْش ً ً ،ٿٺ ٳِ ٓزْپ اػَحء حٿڄنٌ٨ڃش حٿٸخنٌنْش ڃن هٚٽ اريحء ٍأّو ٳِ ڃ٘خٍّ٪
حٿٸٌحنْن ً حٿٔيَ ٫ڀَ طـخنْ ً طټخڃپ حٿن ٌٜٙحٿڄًَٟ٬ش ٫ڀْو ً ، 4ٳِ ٓزْپ حٿٸْخځ ريٌه حٿڄيڄش ٫ڀَ أٻڄپ
ًؿو ًُّ ،ى ڃـڀْ حٿيًٿش رڄٸظ َ٠حٿڄخىس 46ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 21/60 ٌُ٠٬رظ٘ټْڀظْن ىڄــــــخ حٿـڄْ٬ش حٿ٬خڃش
ً حٿڀـنش حٿيحثڄش .
3
* انجًؼٛخ انؼبيخ ً :ىِ حٿيْجش حٓٙظ٘خٍّش ٿڄـڀْ حٿيًٿش ٳِ حًٕٟخ ٩حٿ٬خىّش ّظَأٓيخ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش
ًطظؤٿٲ ڃن نخثذ حٿَثْْ ،ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ًٍإٓخء حٿَٰٱ ً هڄٔش ڃن ڃٔظ٘خٍُ حٿيًٿش ٫ ً.ڀْو ٳڄـڀْ حٿيًٿش
ّڄخٍّ حهظٜخٛخطو حٗٓظ٘خٍّش ٳِ ٗټپ ؿڄْ٬ش ٫خڃش ٳِ حًٕٟخ ٩حٿ٬خىّش ،هٚٳخ ٿڄـڀْ حٿيًٿش حٿٴَنِٔ
حٿٌُ ّڄخٍٓيخ ٳِ ٗټپ أٷٔخځ اىحٍّش أً أٷٔخځ ڃـظڄ٬ش أً ٿـنش ،كْغ طڄؼپ ؿڄْ ٪حٕٷٔخځ ً ؿڄْ٬ش ٫خڃش ٻڄخ ٿٌ
6
. ط٬ڀٶ حٕڃَ رڄًَ٘ ٩ٷخنٌڅ أً ڃًَ٘ ٩ڃٌَٓځ ،كْغ طظ٘ټپ ىٌه حٕهَْس ڃن . ٌ٠٫ 46
1
نٌَُّ ٫زي حٿ ، ِِّ٬حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 31 ٙ ،
0
څ " ٚجذ٘ يجهس انذٔنخ سأ ّٚف ٙيشبسٚغ انمٕاَ ٍٛدست انششٔط انزٚ ٙذذدْب ْزا انمبَ ــــــــــــــــٌٕ
طن ٚحٿڄخىس 3ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ٫ 21 / 60 ٌُ٠٬ڀَ أ ّ
ٔ انكجفٛبد انًذذدح ضًٍ َظبيّ انذاخه. " ٙ
4
http forum . law. Dz.com / indfx .php . show topis = 14
3
حٿڄخىس 42ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 21 /60 ٌُ٠٬
6
أن َ٨ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ،َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ حٿٌٻَ . 63 ٙ ،
Charles Debbach , Op , Cit , p 194 .
46
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ً ربڃټخڅ حٿٌٍُحء حٿڄ٘خٍٻش رؤنٴٔيڂ أً ٫ن َّ٣ٶ ڃڄؼڀْن ٫نيڂ ٳِ حٿـڀٔخص حٿڄوّٜٜش رڄًَ٘٫خص
حٿٸٌحنْن حٿڄظ٬ڀٸش رٸ٤خ٫خطيڂ ،كْغ طڄنليڂ ىٌه حٿڄ٘خٍٻش ٳِ ؿڀٔخص حٿـڄْ٬ش حٿ٬خڃش ٌٛطخ حٓظ٘خٍّخ حٓظنخىح
ٿن ٚحٿڄخىس 46ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 21/60 ٌُ٠٬
* انهجُخ انذائًخ ً :ىِ حٿيْجش حٓٙظ٘خٍّش حٿؼخنْش ٿڄـڀْ حٿيًٿش ٳِ حًٕٟخ ٩حٓٙظ٘خٍّش حٿڄنزو ٫ڀَ حٓظ٬ـخٿيخ
ڃن ٷزپ حٿٌَُّحًٕٽ ً ،1ٳِ ىٌح حٿ٘ؤڅ ٍَّ انذكزٕس ثؼه ٙيذًذ انظغٛش ،أڅّ ٳْو ڃٔخّ رخٓظٸٚٿْش حٿڄـڀْ
طڄخْٗخ ڃ ٪حٿظٴَْٔ حٿڄوخٿٲ ٿڀڄخىس (0حٿٴٸَس حٕهَْس ) ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ً 21/60 ٌُ٠٬حٿظِ طٸ ِ٠رخٓطـــــِ :
" ٚ....زًزغ يجهس انذٔنخ د ٍٛيًبسسزّ نًٓبيّ انمضبئٛخ ثبالسزمالنٛخ " .0
ً طظ٘ټپ حٿڀـنش حٿيحثڄش 4ڃن ٍثْْ ٯَٳش ً أٍر٬ش ڃن ڃٔظ٘خٍُ حٿيًٿش ٫ڀَ حٕٷپ ًً ،ٿٺ رٰ ٞحٿنَ٨
٫ن ٣زْ٬ش ڃيڄظيڂ ّ ً ،ل َ٠ڃلخٳ ٦حٿيًٿش أً أكي ڃٔخ٫يّو ،ٻڄخ ّ٘خٍٹ حٿٌَُّ حٿڄ٬نِ أً ڃڄؼڀْو ٳِ ؿڀٔخص
حٿڀـنش رو ٌٜٙحٿڄٔخثپ حٿڄظ٬ڀٸش رٸ٤خ٫و ً ّيٿَ رَأّو حٓٙظ٘خٍُ .
ّٔيَ ٫ڀَ حٿَْٔ حٿلٔن ً حٿڄنظ٨ڂ ٿڄـڀْ حٿيًٿش ىْخٻپ طظڄؼپ ٳِ ڃټظذ حٿڄـڀْ ،ٻظخرش ٟز ٢حٿڄـڀْ
ًأڃخنش حٿڄـڀْ ٓ ،نظٌٿَ اٿٸخء حٿٌ٠ء ٫ڀْيخ ٳْڄخ ّڀِ :
آظنخىح ٿن ّٚحٿڄخىس 03ڃن حٿٸخنٌڅ حٿّ 21/60 ٌُ٠٬ظ٘ټپ ڃټظذ ڃـڀْ حٿيًٿش ڃـــــن :
1
حٿڄخىس 40ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 21 /60 ٌُ٠٬حٿڄ٬يٽ ً حٿڄظڄڂ رخٿٸخنٌڅ حٿٍ ٌُ٠٬ٷڂ 14 / 11حٿڄئٍم ٳِ ٌّ 09ٿٌْ . ( 0211حٿـَّيس حٿَٓڄْش ٫ــيى ً )34ٷي
٫يٿض حٿڄخىس 40ٳِ ٳٸَطيخ حًٕٿَ كْغ نٜض أڅ " :ركهف انهجُخ انذائًخ ثذساسخ يشبسٚغ انمٕاَ ٍٛف ٙانذبالد اإلسزضُبئٛخ انزُٚ ٙجّ انٕصٚش األّٔل ػهٗ
اسزؼجبنٓب ٔ......انجبل ٙدٌٔ رغٛٛش ".....
0
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 114 ٙ ،
4
أن َ٨حٿڄخىس 40ٱ 0ڃن حٿٸخنٌڅ . 21 /60
49
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ً٫ن ٚٛكْخص حٿڄټظذ ،ٳٸي كيىص حٿڄخىس 06حٿڄ٬يٿش رخٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 14 / 11 ٌُ٠٬حٿڄ٬ـــــيٽ
ً حٿڄظڄڂ حٿٸخنٌڅ حٿ ٌُ٠٬حٿٸخنٌڅ حٿ 21 / 60 ٌُ٠٬ر ٞ٬ڃيخڃو طخٍٻش ٚٛكْش طليّي حٿڄيخځ حٕهٍَ اٿَ
حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ً ،طظڄؼپ ىٌه حٙهظٜخٛخص ٳْڄخ ّڀِ :
اٟخٳش اٿَ حٙهظٜخٛخص حٕهٍَ حٿڄوٌٿش ٿو رڄٌؿذ حٿڄخىس 00ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ً حٿڄظڄؼڀش ٳْڄخ ّڀِ :
ـ حٿٴٜپ ٳِ حٿڄٔخثپ حٿڄظ٬ڀٸش رظنْ٨ڂ أٰٗخٽ ڃـڀْ حٿيًٿش ً ّٸٍَ ان٘خء أً كٌٱ حٿَٰٱ ً ّ٠ز ٢ڃـڀْ
حٿـڀٔخص .
ـ ّليّى حٿلي حٕىنَ ٿ٬يى حٿٸ٠خّخ حٿٌحؿذ حٿٴٜپ ٳْيخ ٗيَّخ ڃن َ٣ٱ ٻپ ٷخًّ ، ٝٸْڂ كْٜڀش حٿن٘خ ١حٿٔنٌُ
ٿڀٸ٠خس ٻڄخ ً ٻْٴخ ٠ّ ً ،ز ٢ٷخثڄش حٿٸ٠خس حٿڄٰنْْن ٿـڀٔخص حٿ٘. ٌٍ٬
ـ ّليّى ٷخثڄش ط٘ټْپ حٿڀـخڅ ً ّٔيَ ٫ڀَ حٿَْٔ حٿڄن٨ڂ ٿڀَٰٱ ً َّحٷذ ً ّٸْڂ حٗكٜخءحص حٿڄظ٬ڀٸش رخٿٸ٠خّخ
حٿڄًَ٤كش ٫ڀَ ڃـڀْ حٿيًٿش َّ ً ،حؿٓ ٪ـٚص ڃنٌٍ٘حص حٿڄـڀْ .
ـ ّٔيَ ٫ڀَ طٌكْي حٿڄ٤ٜڀلخص حٿٸخنٌنْش حٿڄٔظ٬ڄڀش ڃن ٷزپ حٿَٰٱ ٠ّ ً ،ز ٢رَنخڃؾ طټٌّن حٿٸ٠خس ٷٜي
طوٜٜيڂ .
ـ ّٜخىٵ ٫ڀَ ڃٸظَكخص ڃِْحنْش ڃـڀْ حٿيًٿش حٿڄلَ٠س ڃن َ٣ٱ حٕڃْن حٿ٬خځ ً ّٴل ٚٻپ حٿڄٔخثپ حٿڄظ٬ڀٸش
رخٿڄـڀْ ً ،حٿظِ ٍَّ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ًٍَٟس َٟ٫يخ ٫ڀْو .
نٜض حٿڄخىس 19ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ،1 21/60 ٌُ٠٬حٿڄ٬يٿش رڄٌؿذ حٿڄخىس 0ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ٫ 14 /11 ٌُ٠٬ڀَ
أڅّ " :ٿڄـڀْ حٿيًٿش أڃخنش ٟز ٢طظ٘ټپ ڃن أڃخنش ٟز ٢ڃَٻِّش ً أڃخنخص ٟز ٢حٿَٰٱ ً حٕٷٔخځ.
1ٷ٠ض حٿڄخىس 19ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 21/60 ٌُ٠٬ٷزپ ط٬يّڀيخ ٫ڀَ أڅّ " :نًجهس انذٔنخ كزبثخ ضجظ ٚزكفم ثٓب كبرت ضجظ سئٛسٚ ٙؼٍٛ
يٍ ث ٍٛانمضبح ثًسبػذح كزبة ضجظ ٔ ،رنك رذذ سهغخ سئٛس يجهس انذٔنخ "
42
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
طليى ٚٛكْخص أڃخنش حٿ٠ز ً ٢ٻْٴْخص طنْ٨ڄيخ ٳِ حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش " ً ،ٷي كيى ىٌح حٕهَْ أڅ
طْْ٬ن ڃٔظويڃٌ أڃخنش ٟز ٢ڃـڀْ حٿيًٿش ّټٌڅ ًٳٸخ ٿڀظَّ٘ ً ٪حٿظنْ٨ڂ حٿڄ٬ڄٌٽ ريڄخ ً .ىٌ ڃخ ٷ٠ض رو حٿڄخىس
19ڃټٍَ 0ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 14 / 11 ٌُ٠٬
ًطظ٘ټپ ٻظخرش ٟز ٢حٿڄـڀْ ڃن ٻخطذ ٟزٍ ٢ثِْٔ ّْ٬ن رٸَحٍ ڃن ًَُّ حٿ٬يٽ ( ر٬ي حٿظ٬يّپ ) ،أڃخ ٷزپ
حٿظ٬يّپ ٻخڅ ّْ٬ن ڃن َ٣ٱ ًَُّ حٿ٬يٽ ٿټن رخٷظَحف ڃن ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ڃن رْن حٿٸ٠خس ّٔ ،خ٫يه ٳِ
. ڃيخڃو ٻظخد ٟز ٢ڃٔخ٫يّن
ً آنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 21ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ طظؤٿٲ ٻظخرش ٟز ٢ڃـڀْ حٿيًٿش ڃن :ٻظخرش ٟز ٢ڃَٻِّـش
ًٻظخرخص ٟز ٢حٿَٰٱ ً حٕٷٔخځ .
ــ كزبثخ انضجظ انًشكضٚخ :ط٠ڂ ٻظخرش حٿ٠ز ٢حٿڄَٻِّش ڃٜڀلش طٔـْپ حٿٌ٬٤څ ٛ ،نيًٵ ٻظخرش حٿ٠ز٢
ڃٜڀلش حٍْٕٗٲ ،ڃټظذ حٿڄٔخ٫يس حٿٸ٠خثْش ً ،ڃټظذ حٗكٜخءحص َّ٘ٱ ٫ڀَ طَْْٔىخ ً حَٗٗحٱ ٫ڀَ
ڃٌ٧ٴْيخ ٻخطذ ٟزٍ ٢ثِْٔ ً ىٌ ٷخّ ِٟظڂ طْْ٬نو ڃن َ٣ٱ ًَُّ حٿ٬يٽ كخٳ ٦حٕهظخځ ،1اٟخٳش اٿَ ًٿٺ
ٳٸي هٌٿض ٿَثْْ ٻظخرش حٿ٠ز ٢حٿڄَٻِّش ڃيڄش حٿظنْٔٶ رْن ڃوظڀٲ ڃٜخٿق ٻظخرش حٿ٠زً ، ٢ٻٌح رْن ٻظخرخص
ٟز ٢حٿَٰٱ ً حٕٷٔخځ ،اٿَ ؿخنذ حهظٜخٛو رڄَحٷزش حٿٜنيًٵ ً حٿڄلخٓزش ً ڃَحٷزش ڃٜڀلش طٔـْپ
حٿٌ٬٤څ ً ىٳ ٪حٿٌَٓځ حٿٸ٠خثْش ٿٖڃخنش حٿ٬ڀڄْش ،ٻڄخ ّظٌٿَ ٚٛكْش كٴ ٦طٸخٍَّ حٿوزَحء ً طٔڀْڂ نٔن ڃنيخ
ٿَٖ٣حٱ ً ،ڃيڄش كٴ ٦طٸخٍَّ حٿڄ٬خّنش حٿڄْيحنْش حٿڄؤڃٌٍ ريخ ٷ٠خثْخ ،أٟٲ اٿَ ًٿٺ ڃ٘خٍٻظو ٳِ حن٬ٸخى
حٿـڄْ٬ش حٿ٬خڃش ٿڄـڀْ حٿيًٿش ً ،طوٌّڀو ٚٛكْش طلً َْ٠ڃٔٺ ًطلََّ ڃلخ َٟحؿظڄخ٫خص ڃټظذ ڃـڀْ
0
حٿيًٿش .
3
ــ كزبثبد ضجظ انغشف ٔ األلسبو :
ٌّؿي ٫ڀَ ٍأّ ٻپ ٯَٳش أً ٷٔڂ ٿيٍ ڃـڀْ حٿيًٿش ٻظخرش ٟزَّّْٔ ٢ىخ ً َّ٘ٱ ٫ڀْيخ ٻخطذ ٟزــــــ٢
( ڃٔظويځ ) ڃن ٓڀٺ أڃنخء حٿ٠زْ٬ّ ، ٢ن رؤڃَ ڃن ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ،3كْغ طنخ ١ريٌح حٕهَْ حٓظٚځ
حٿڄڀٴخص حٿوخٛش رخٿَٰٳش أً حٿٸٔڂ كٔذ حٿظو ، ٜٚٻڄخ ّٸٌځ رظزڀْــٮ حٿڄٌٻــَحص ٿَٖ٣حٱ ًّ ،ل َ٠ؿيحًٽ
حٿـڀٔخص ً ّزڀٰيخ ٿڄلخٳ ٦حٿيًٿش َّٓ ً ،پ طټخٿْٲ حٿل ٌٍ٠ٿڀڄلخڃْن رل ٌٍ٠حٿـڀٔخص ٬ّ ً ،يّ ڃڀوٚ
حٿـڀٔش حٿٌُ َّٓپ ڃ ٪ؿيًٽ حٿـڀٔش ٿَثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ڃن َ٣ٱ ٍثْْ ٻظخرش ٟز. ٢
1
حٿڄخىس 20ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش ً حٿڄخىس 19ڃټٍَ ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 14 / 11 ٌُ٠٬حٿڄ٬يٽ ً حٿڄظڄڂ ٿڀٸخنٌڅ حٿ. 21 /60 ٌُ٠٬
0
حٿڄخىس 24ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش .
4
حٿڄخىس 26ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش .
3
أن َ٨حٿڄخىس 19ڃټٍَ 1ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 14 /11 ٌُ٠٬حٿٔخرــــــــــــــــــٶ .
40
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
نَ٨ح ٿظ٬يى حٙهظٜخٛخص حٿڄنٌ٣ش رَثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ،كْغ ّڄخٍّ حهظٜخٛخص ٷ٠خثْش ً حٓظ٘خٍّش
اٿَ ؿخنذ حَٗٗحٱ ٫ڀَ ؿڄْ ٪حٿڄٔخثپ حٗىحٍّش ٿڄـڀْ حٿيًٿش ً ،نَ٨ح ٿٌ٬ٜرش ڃڄخٍٓظيخ ڃن َ٣ٳو رٜٴش
حنٴَحىّش ،ٳٸي ًُىه حٿڄَ٘ ٩رڄٌؿذ حٿڄخىس 12ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 21/60ٌُ٠٬رؤڃخنش ٫خڃش ّٸٌځ رظَْْٔىخ أڃْن
٫خځ رڄْ٬ش ڃـڄٌ٫ش ڃن حٕٷٔخځ حٿظٸنْش ًحٿڄٜخٿق حٗىحٍّش طلض ٍثخٓش ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ،طټٌڅ رڄؼخرش ّي
ڃٔخ٫يس ٿيٌح حٕهَْ ٳِ حٿڄٔخثپ حٗىحٍّش ً ،ٳْڄخ ّڀِ ٓنظَ٤ٵ اٿَ حٕڃْن حٿ٬خځ ً حٿيْخٻپ حٿظخر٬ش ٿو .
ّلظٌُ ڃـڀْ حٿيًٿش اٿَ ؿخنذ ٍثْْ حٿڄـڀْ ً نخثزو ً ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ً ڃٔخ٫يّو ً ٍإٓخء حٿَٰٱ
ًٍإٓخء حٕٷٔخځ ً حٿڄٔظ٘خٍّن ڃـڄٌ٫ش أٷٔخځ طٸنْش ً ڃٜخٿق اىحٍّش طخر٬ش ٿٖڃْن حٿ٬خځ ْ٬ّ ، 1ن ىٌح حٕهَْ
رڄٸظ َ٠ڃٌَٓځ ٍثخِٓ رخٷظَحف ڃن ًَُّ حٿ٬يٽ ر٬ي حٓظ٘خٍس ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ًّ٘ ،0ظَ ١ٳْو ٛٴش
حٿٸخ ً ، ِٟط٬ظزَ حٿٌْ٧ٴش حٿڄ٬يٌىس ٿٖڃْن حٿ٬خځ ًْ٧ٴش ٫ڀْخ ٳِ حٿيًٿش ً ،ٷي أْٟٴض ىٌه حٿَطزش رڄٌؿذ
حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ ٍٷڂ 400/60حٿڄئٍم ٳِ 14أٻظٌرَ 1660حٿڄليى ٿظٜنْٲ ًْ٧ٴش حٕڃْن حٿ٬خځ ٿڄـڀْ
حٿيًٿش .4ٳِ ڃخىطّو حٿؼخنْش .ٻڄخ كيىّص حٿڄخىس حٿؼخٿؼش ڃنو طٜنْٲ ًْ٧ٴش حٕڃْن حٿ٬خځ ً ،ٳْڄخ ّو ٚحٿڄيخځ
حٿڄنٌ٣ش رو ّ ،ظٌٿَ حٕڃْن حٿ٬خځ اىحٍس ٷٔڂ حٗىحٍس ً حٿٌٓخثپ ً ڃظخر٬ش أ٫ڄخٿو طلض ٓڀ٤ش ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش
ً ىٌ ڃخ ٷ٠ض رو حٿڄخىس 12ڃټٍَ ڃن حٿٸخنٌڅ حٿً ،14/11 ٌُ٠٬ربڃټخنو طٴٌّ ٞاڃ٠خثو اٿَ ڃٔئًٽ
حٿڄٜخٿق حٗىحٍّش ٿڄـڀْ حٿيًٿش ٟڄن حٿًَ٘ ١حٿڄليىس ٳِ حٿظَّ٘ ٪حٿـخٍُ رو حٿ٬ڄپ ً ر٬ــي ڃٌحٳـٸش ٍثْْ
ڃـڀْ حٿيًٿش .3
ًٳِ ا٣خٍ حٙهظٜخ ٙحٓٙظ٘خٍُ ٿڄـڀْ حٿيًٿش ّ ،ظٌٿَ حٕڃْن حٿ٬خځ ڃيڄش حٓظٸزخٽ ٻپ ڃًَ٘ ٩ٷخنٌڅ
ڃَٓپ ڃن ٷزپ حٕڃخنش حٿ٬خڃش ٿڀلټٌڃش اٿَ أڃخنش ڃـڀْ حٿيًٿش ،ڃ ٪طٔـْپ ًٿٺ ٳِ حٿّٔـپ حٿِڃنِ حٿوخٙ
رخٗه٤خٍ .6
ًاٿَ ؿخنذ حٕڃْن حٿ٬خځ ط٠ڂ حٕڃخنش حٿ٬خڃش ٿڄـڀْ حٿيًٿش ىْخٻپ طٸنْش ً اىحٍّش ٓ ،نظٌٿَ حٿظَ٤ٵ ٿيــــخ
ٳْڄخ ّڀِ :
1
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ٳِ حٿـِحثَ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 134 ٙ ،
0
أن َ٨حٿڄخىس 10ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 21 / 60 ٌُ٠٬
4
څ "ٔظٛفخ األي ٍٛانؼبو نًجهس انذٔنخ ٔظٛفخ ػهٛب ف ٙانذٔنخ "
حٿـَّيس حٿَٓڄْش ٫يى ، 3 ٙ ، 22طن ٚحٿڄخىس 0ڃن ىٌح حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ ٫ڀَ أ ّ
3
حٿڄخىس 00ڃن حٿٸخنٌڅ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش .
6
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 116 ٙ ،
46
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
اڅّ ڃڄخٍٓش حٕ٫ڄخٽ حٗىحٍّش حٿظٸنْش ً حٗىحٍّش ٿيٍ ڃـڀْ حٿيًٿش ڃنخ٣ش ٿڄـڄٌ٫ش ڃن حٿڄٌّ٧ٴْن طلض
اَٗحٱ حٕڃْن حٿ٬خځ ً حٿٔڀ٤ش حٿَثخْٓش ٿَثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ً . 1ٷي أكخٿض حٿڄخىس 12ڃن حٿٸخنٌڅ حٿٌُ٠٬
21/60ڃٔؤٿش طليّي ٻْٴْش طْْ٬ن ٍإٓخء حٿڄٜخٿق ً حٕٷٔخځ ٫ن َّ٣ٶ حٿظنْ٨ڂ ً ،0ٳٛ ٚ٬يٍ حٿڄٌَٓځ
حٿظنٴٌُْ ٍٷڂ 094/60حٿڄئٍم ٳِ أًص 1660حٿڄليّى ٿټْٴْخص طْْ٬ن ٍإٓخء حٿڄٜخٿق ً حٕٷٔخځ ٿڄـڀْ
حٿيًٿــــــــش ً طٜنْٴيڂ ،4كْغ نٜض حٿڄخىس حٿؼخنْش ڃنو ٫ڀَ أڅّ طْْ٬ن ٍإٓخء حٕٷٔخځ حٿظٸنْش ً حٿڄٜخٿق
حٗىحٍّش ّظڂ رڄٌؿذ ڃٌَٓځ طنٴٌُْ رنخءح ٫ڀَ حٷظَحف ڃن ًَُّ حٿ٬يٽ ،ڃ٬ظزَس حٿٌ٧خثٲ حٿڄ٬يٌىس ٿيئٙء ڃن
حٿٌ٧خثٲ حٿ٬ڀْخ ٳِ حٿيًٿش ً ،ط٠ڂ حٿيْخٻپ حٿظٸنْش ً حٿڄٜخٿق حٗىحٍّش ٷٔڄْن ّ ،ظڄؼپ حًٕٽ ٳِ ٷٔڂ حٗىحٍس ً
حٿٌٓخثـــپ ً حٿؼخنِ ٷٔڂ حٿٌػخثٶ .
ففًٛب ٚخض لسى اإلداسح ٔ انٕسبئم :ٳْظٌٿَ طَْْٔه ٍثْْ ٷٔڂ رڄٔخ٫يس أٍر٬ش ٍإٓخء ڃٜخٿق ً ،رخٗڃټخڅ
أڅ ّٔخ٫ي ٻپ ٍثْْ ڃٜڀلش أٍر٬ش ٍإٓخء ڃټخطذ أً أٻؼًَّ ، 3وظ ٚىٌح حٿٸٔڂ رظَْْٔ حٿڄٌحٍى حٿزَّ٘ش
ٿڀڄـڀْ رخٟٗخٳش اٿَ حٿظَْْٔ حٿڄخٿِ ً حٿٌٓخثپ ًّ٠ڂ أٍر٬ش ڃٜخٿق 6طظڄؼپ ٳْڄخ ّڀِ :
9
ـ ڃٜڀلش حٿڄٌ٧ٴْن ً حٿظټٌّن.
2
ـ ڃٜڀلش حٿڄِْحنْش ً حٿڄلخٓزش.
أيب لسى انٕصبئك : 1ٳْظٌٿَ طَْْٔه أّ٠خ ٍثْْ ٷٔڂ رڄٔخ٫يس أٍر٬ش ٍإٓخء ڃٜخٿق ً ،رخٗڃټخڅ أڅ ّٔخ٫ي ٻپ
ٍثْْ ڃٜڀلش أٍر٬ش ٍإٓخء ڃټظذ أً أٻؼَ.
1
أن َ٨حٿڄخىس 12ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 21 / 60 ٌُ٠٬
0
ر٬ي ط٬يّپ حٿٸخنٌڅ حٿ 21 /60 ٌُ٠٬أكخٿض حٿڄخىس 12ڃټٍَ 1ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 14 /11 ٌُ٠٬ٻْٴْخص حٿظْْ٬ن ٳِ ً٧خثٲ حٕڃْن حٿ٬خځ ً ٍإٓخء حٕٷٔــــــخځ
ً حٿڄٜخٿق ً طٜنْٴيخ ٫ن َّ٣ٶ حٿظنْ٨ڂ .
4
حٿـَّيس حٿَٓڄْش ٫يى ٓ 93نش . 1660
3
أن َ٨حٿڄخىس 103ڃن حٿٸخنٌڅ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش .
6
حٿڄخىس 106ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ نٴٔو .
9
حٿڄخىس 102ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ نٴٔو .
2
حٿڄخىس 100ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ نٴٔو .
0
حٿڄخىس 142ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ نٴٔو .
6
حٿڄخىس 140ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ نٴٔو .
32
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
َّ٘ٱ ٷٔڂ حٿٌػخثٶ ٫ڀَ ڃظخر٬ش ط ٌٍ٤حٿظَّ٘ ٪ڃ ٪طټڀْٴو رب٫يحى ٳيَّ ٿو ًّ ،ٸٌځ رڄيڄش ٳيَٓش ٷَحٍحص
ڃـڀْ حٿيًٿش ً نَ٘ىخ ٳِ ڃـڀش حٿڄـڀْ ،ٻڄخ ّظٌٿَ حٿٔيَ ٫ڀَ نَ٘ ىٌه حٿڄـڀش ً طٌُّ٬يخ ً ،طظڄؼپ ڃيڄظو
حٕٓخّْٓش ٳِ حٿڄ٘خٍٻش ٳِ ا٫يحى حٿظٸََّ حٿٔنٌُ ٿڄـڀْ حٿيًٿش .
ــ يظهذخ االجزٓبد انمضبئ ٔ ٙانزششٚغ : 9طنخ ١ريٌه حٿڄٜڀلش أٓخٓخ ڃظخر٬ش حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ ٫ن َّ٣ٶ
ىٍحٓش ٷَحٍحص ڃـڀْ حٿيًٿش ،اٟخٳش اٿَ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن ىْجخص حٿظلټْڂ ً ڃلټڄش حٿظنخُ ٩ڃ ٪ا٫يحىىخ
ٳيَٓخ ر٤خٷْخ رٌٿٺ ،ٻڄخ طظٌٿَ ىٍحٓش ٻْٴْش طنْ٨ڂ ً َْٓ حٕن٨ڄش حٿٸ٠خثْش ٿڄـخٿْ حٿيًٿش ٳِ ڃوظڀٲ حٿيًٽ
ًطٸٌځ رظنْ٨ڂ ً رَڃـش حٿڄڀظٸْخص ً حٿڄئطڄَحص ً حّٕخځ حٿيٍحْٓش ٿٴخثيس ڃٌ٧ٴِ ڃـڀْ حٿيًٿش ،أٟٲ اٿَ ًٿٺ
طٸٌځ رخٕرلخع ً حٿيٍحٓخص حٿٸخنٌنْش ً طل َْ٠ڃ٘خٍّ ٪حٙطٴخٷْخص حٿظِ طيهپ ٳِ ا٣خٍ ن٘خ٣خص حٿڄـڀْ .
ــ يظهذخ يجهخ يجهس انذٔنخ : 8طظڄؼپ ڃيڄظيخ ٳِ ح٫يحى ڃوظڀٲ ڃٌح ٪ْٟحٿڄـڀش رـڄ ٪حٿيٍحٓخص ً حٿزلٌع
حٿٸخنٌنْش حٿڄٌؿيش ٿڀنَ٘ ً حٿٸْخځ رټپ ٫ڄپ ڃن ٗؤنو طٌكْي حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ ٿڀـيخص حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّّش ،ٻڄخ
طظٌٿَ ٫ڄڀْش طٌُّ ٪حٿڄـڀش ٫ڀَ حٿـيخص حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش حٿڄ٬نْش .
ــ يظهذخ األسشٛف ٔ انزٕصٛك : 3ڃيڄظيخ ؿڄ ً ٪طنْ٨ڂ ً حٓظٰٚٽ أٍْٗٲ ڃـڀْ حٿيًٿش ً طَْْٔه ً حٿڄلخٳ٨ش
٫ڀْو .
ــ يظهذخ انزشجًخ ً : 8ىِ حٿڄٜڀلش حٿظِ طنخ ١ريخ ٫ڄڀْش طٔيْپ حٿ٬ڄپ حٿٸ٠خثِ ٿيْجخص ڃـڀْ حٿيًٿش ًً ،ٿٺ
ڃن هٚٽ طَؿڄش حٿٸَحٍحص ً حٿڄَحٓٚص ً حٿٌػخثٶ ً حٿن ٌٜٙحٿَٓڄْش حٿٜخىٍس ٫ن ڃـڀْ حٿيًٿـــــــــــــش
أٔ حٿڄَٓڀش اٿْو ڃن َ٣ٱ حٿيْجخص أً حٿيًٽ حٕؿنزْش ،اٟخٳش اٿَ طَؿڄش حٿڄَحؿ ٪حٿٸخنٌنْش حٿڄنٌٍ٘س رخٿڀٰش
حٕؿنزْش ،أٟٲ اٿَ ًٿٺ طٸٌځ رظَؿڄش حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ اٿَ حٿڀٰش حٿَ٬رْش ،ٻڄخ طٔيَ ٫ڀَ طٌكْي
حٿڄ٤ٜڀلخص حٿڄٔظ٬ڄڀش .
ٿٸي ٓزٶ ًأڅ ًٟلنخ أڅّ ڃـڀْ حٿيًٿش ّ٠ڂ ىْخٻپ ٷ٠خثْش ً ىْخٻپ حٓظ٘خٍّش ًً ،ٿٺ نخطؾ ٫ن حٿيًٍ
حٿڄِىًؽ حٿڄٔني ٿو ڃن َ٣ٱ حٿڄئْٓ حٿيٓظٌٍُ ً ،ٿيٌح ٳبڅّ حٿٸٌح٫ي حٿلخٻڄش ٿَْٔ حٿيْجخص حٿٸ٠خثْش طوظڀٲ
٫ن نَْ٨طيخ ٳِ حٿيْجخص حٓٙظ٘خٍّش ً ،ىٌ ڃخ ٍأّنخ ڃ٬خٿـظو ٳْڄخ ّؤطِ :
1
. حٿيحهڀِ نٴٔو حٿن٨خځ 143ڃن حٿڄخىس
0
. حٿيحهڀِ نٴٔو حٿن٨خځ 146ڃن حٿڄخىس
4
. حٿيحهڀِ نٴٔو حٿن٨خځ 149ڃن حٿڄخىس
3
. حٿيحهڀِ نٴٔو حٿن٨خځ 142ڃن حٿڄخىس
31
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
اڅّ حٿڄظڄ٬ن ٳِ حٿن ٌٜٙحٿٸخنٌنْش حٿڄظ٬ڀٸش رٸٌح٫ي َْٓ ڃـڀْ حٿيًٿش ٻيْجش ٷ٠خثْش ّ ،ظـڀَ ٿو انٸٔخڃيخ
اٿَ ٷٌح٫ي هخٛش رَْٔ حٿيْجخص حٿٸ٠خثْش ٳِ ط٘ټْڀظيخ حٿ٬خىُ ً ،ٷٌح٫ي هخٛش رَْٔ حٿيْجخص حٿٸ٠خثْش ٳِ
ط٘ټْڀظيخ ٯَْ حٿ٬خىُ ً ،ٿيٌح حٍطؤّنخ اٿٸخء حٿٌ٠ء ٫ڀَ ىٌه حٿٸٌح٫ي ٳْڄخ ّڀِ :
حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 44ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ، 21/60 ٌُ٠٬ٳبڅّ ڃـڀْ حٿيًٿش ّ٬ٸي ؿڀٔخطو ٳِ ٗټپ ٯـــــــَٱ
أً أٷٔخځ ٳِ حٿٸ٠خّخ حٿظِ طيهپ ٟڄن حهظٜخٛو ٌٓحء ٻٸخ ِٟأًٽ ً آهَ ىٍؿش أً ٻٸخ ِٟحٓظجنــخٱ أً
ٷخ ِٟنٸً ، ٞٿْْ ربڃټخڅ أّش ٯَٳش أً ٷٔڂ حٿن َ٨ٳِ حٿٸ٠خّخ ا ّٙرل ٌٍ٠ػٚػش أ٠٫خء ٫ڀَ حٕٷــپ . 1ڃڄخ
ّٴيڂ ڃنو أڅّ حٿٴٜپ ٳِ حٿٸ٠خّخ ر٬يى أٷپ ڃن ػٚػش أ٠٫خء ّٔٴَ ٫نو ٫يځ ٛلش حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن ڃـڀْ
حٿيًٿـــش .
ً ربڃټخڅ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش طَأّ أّش ٯَٳش ٫ني حٿًٍَ٠س ،0حٕڃَ حٿٌُ ّؼَْ حٿظٔخإٽ حٓطِ ڃخًح ّٸٜي
حٿڄَ٘ " ٩ثبنضشٔسح " ؟ ًڃخ ىِ كخٙص حٿًٍَ٠س حٿظِ ّظَأّ ٳْيخ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش أّش ٯَٳش ؟ .
اڅّ حٿڄَّ٘ ٩ٿڂ ّليى حٿڄٸٌٜى " رخٿًٍَ٠س " ا ّٙأنّو رٸَحءس ڃظٴلٜش ٿن ٚحٿڄخىس 60ڃن حٿٸخنٌڅ حٿيحهڀِ
نـيىخ طن٫ ٚڀَ أنّو " ّـذ ٫ڀَ ٍثْْ حٿَٰٳش اًح ط٬ڀٶ حٿڄخن ٪رو اٚ٫ځ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش أً نخثذ حٿَثْْ".
ڃن هٚٽ حٿڄخىس أٚ٫ه ّٔظ٘ٲ ٿنخ ،أنّو ٳِ كخٿش كٌٜٽ ڃخنٍ ُٕ ٪ثْْ ٯَٳش كَڃو ڃن حٙٿظلخٵ
رٌْ٧ٴظو ًؿذ ٫ڀْو اٚ٫ځ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش أً نخثزو ٿْظوٌ ىٌح حٕهَْ حٗؿَحءحص حٿًٍَّ٠ش ً حٿُٚڃش ٿڀٸْخځ
رخٿڄيخځ حٿڄٌٻٌٿش ٿَثْْ حٿَٰٳش ٟڄخنخ ٿَْٔ ڃـڀْ حٿيًٿش رخنظ٨خځ ً حَ٣حى ،ڃڄخ ّٴيڂ ڃنو أڅّ حٿڄٸٌٜى
رخٿًٍَ٠س حٿظِ ّنـڂ ٫نيخ اڃټخنْش طَأّ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ٿَٰٳش ڃخ ٷي ّټٌڅ حٿڄخن ٪حٿٌُ َ٣أ ٿَثْْ حٿَٰٳش
ً حٿٌُ كَڃو ڃن حٙٿظلخٵ رٌْ٧ٴظو .
رنخءح ٫ڀَ ن ٚحٿڄخىس 41ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ، 21/60 ٌُ٠٬ٳبڅّ ڃـڀْ حٿيًٿش ربڃټخنو ٫ٸي ؿڀٔخطو رظ٘ټْڀش
ًحكيس ٯَْ ٫خىّش ٿَٰٳش ڃـظڄ٬ش ًً ،ٿٺ ٳِ كخٿش حٿًٍَ٠س ْٓ ٙڄخ ٳِ حٿلخٙص حٿظِ ّټٌڅ ٳْيخ حٿٸَحٍ حٿڄظوٌ
ر٘ؤنيخ ّڄؼپ طَحؿ٬خ ٫ن حؿظيخى ٷ٠خثِ .
1
أن َ٨حٿڄخىس 43ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 21 / 60 ٌُ٠٬
0
أن َ٨حٿڄخىس 43ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 21 / 60 ٌُ٠٬
30
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
طظڄؼپ حًٕٿَ ٳِ طٔـْڀو ٯڄٌٟخ ٳِ ڃٴيٌځ حٿًٍَ٠س حٿٌحٍى رخٿڄخىس أٚ٫ه ،ڃظٔخث٫ ٚن ٻْٴْش طٸيَّىخ
ًحٿظَّٜق ريخ ؟ .
أڃخ حٿؼخنْش ،ٳٸي نٌّه اٿَ ًٍَٟس ا٫خىس حٿن َ٨ٳِ ڃ٤ٜڀق "رشاجغ "ًحٓظزيحٿو رڄ٤ٜڀق ڃَحؿ٬ش ٕ ،څّ
ٻڀڄش طَحؿّ ٪ٸٜي ڃنيخ حٿَؿٌ ٩اٿَ حٿوڀٲ ٙطئىُ حٿڄ٬نَ حٿڄٸٌٜى ً حٿييٱ ڃن حؿظڄخ ٩حٿَٰٱ ڃـظڄ٬ش ٳِ
ط٘ټْڀش ٯَْ ٫خىّش حٿَحڃِ اٿَ ڃَحؿ٬ش أً طَْْٰ ڃٌٷٲ حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ .
ً٫ڄٌڃخ ڃخ ّٔظ٘ٲ ٿنخ ڃن هٚٽ حٿڄخىس أٚ٫ه ،أڅّ حٿڄَّ٘ ٩كيى كخٙص حؿظڄخ ٩ٯَٱ ڃـڀْ حٿيًٿش ًىڄخ
كخٿش حٿًٍَ٠سً ،كخٿش حٿظَحؿ٫ ٪ن حٙؿظيخى ٷ٠خثِ ،ا ٙأڅّ ىٌح حٿظليّي هخٛش " دبنخ انضشٔسح " ّټظنٴيخ
حٿٰڄًٌ ٝحٗريخځ ،ٻٌنيخ ٯَْ ًحٟلش حٿڄ٬خٿڂ ًىٌ نٴْ حٿٰڄٌ ٝحٿٌُ ٣خٽ ن ٚحٿڄخىس 94ڃن حٿن٨خځ
حٿيحهڀِ ، 0حٿظِ نٜض ٫ڀَ حٿلخٙص حٿظِ ّ٬ٸي ٳْيخ ڃـڀْ حٿيًٿش ؿڀٔخطو ٳِ ٗټپ ٯَٱ ڃـظڄ٬ش ًىڄخ :كخٿش
حٿلخؿش ً حٿلخٿش حٿظِ ّټٌڅ ٳْيخ حٿٸَحٍ حٿٌحؿذ حطوخًه ٻٴْ ٚرظَْْٰ حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ ،ٳخٿلخٿش حًٕٿَ ڃن حٿڄخىس
أٚ٫ه ڃزيڄـــش ً ٯَْ ًحٟلش ً ،ٿيٌح نٸظَف ا٫خىس ْٛخٯش حٿڄخىس 41ڃن ٵ ً 21/60حٿڄخىس 94ڃن حٿٸخنٌڅ
حٿيحهڀِ طز٬خ ٫ڀَ حٿ٘ټپ حٿظخٿِ :
" ٚؼمذ يجهس انذٔنخ ػُذيب رغشأ ئشكبالد لبََٕٛخ جهسبرّ يزشكال يٍ كم انغشف يجزًؼخ السًٛب ف ٙانذبالد
انزٚ ٙكٌٕ فٓٛب انمشاس انًزخز ثشأَٓب ًٚضم رؼذٚم أٔ رغٛٛش االجزٓبد انمضبئ". ٙ
أڃخ ٫ن حٿڄخىس حٿڄٌحٿْش ٳظټٌڅ رخٿ٘ټپ حٿظخٿِ ٚ" :جزًغ يجهس انذٔنخ ػُذيب رغشأ ئشكبالد لبََٕٛخ فٙ
رشكٛهخ انغـشف يجزًؼخ ٔ السًٛب ف ٙانذبنخ انزٚ ٙكٌٕ فٓٛب انمشاس انٕاجت ارخبرِ كفٛال ثزغٛٛش االجزٓبد
انمضبئ." ٙ
ً ڃڄخ ىٌ ؿيَّ رخٿظنٌّو ،أڅّ ٷَحٍ اكخٿش حٿٸْ٠ش اٿَ حٿَٰٳش حٿڄـظڄ٬ش ّظّوٌ رڄٌؿذ ٷَحٍ ّٜيٍه ٍثْْ
ڃـڀْ حٿيًٿش رنخءح ٫ڀَ حٷظَحف ڃن ڃلخٳ ٦حٿيًٿش أً أكي ٍإٓخء حٿَٰٱ .4
1
ٍْٗي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طنْ٨ڂ حهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 023 . 024 ٙ ،
0
طن ٚحٿڄخىس 94ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٚ ":جزًغ يجهس انذٔنخ ػُذ انذبجخ ف ٙرشكٛهّ انغشف انًجزًؼخ ٔ ال سًٛب ف ٙانذبنخ انزٚ ٙكٌٕ فٓٛب انمشاس
انٕاجت ارخبرِ كفٛال ثزغٛٛش االجزٓبد انمضبئ. " ٙ
4
أن َ٨حٿڄخىس 93ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش .
34
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ً ٿٸي ٫ييص ڃيڄش ٍثخٓش حٿَٰٱ ڃـظڄ٬ش اٿَ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ً ،ٳِ كخٿش ًؿٌى ڃخنّ ٪ظَأٓيخ نخثزو
ًطظؤٿٲ حٿَٰٳش اٿَ ؿخنذ ٍثْْ حٿڄـڀْ ً نخثزو ڃن ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ٍ ،إٓخء حٿَٰٱ ٫ ،ڄْي ٍإٓخء حٕٷٔخځ
٫ڄْي حٿڄٔظ٘خٍّن ًحٿڄٔظ٘خٍ حٿڄٸٍَ . 1
ّظٌٿَ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ا٫يحى ؿيًٽ حٿٸ٠خّخ حٿڄًَٟ٬ش ٫ڀَ ڃـڀْ حٿيًٿش ٫ني حن٬ٸخىه ٻَٰٳش ڃـظڄ٬ش
ًّٸيځ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ٣ڀزخطو ًّ ٙظڂ حٿظيحًٽ ً ٙحٿزض ڃن َ٣ٱ حٿَٰٳش حٿڄـظڄ٬ش ا ّٙرل ٌٍ٠نٜٲ حٕ٠٫خء
٫ڀَ حٕٷپ ًطظوٌ ٷَحٍحطيخ رخٕٯڀزْش حٿزْٔ٤ش ً ،ٳِ كخٿش ط٬خىٽ حٌٕٛحص َّؿٌٛ ٪ص حٿَثْْ . 0
ّظٌٿَ ڃـڀْ حٿيًٿش ڃيخڃو حٓٙظ٘خٍّش حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 46ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 21/60 ٌُ٠٬ٳِ ٗټپ
ؿڄْ٬ش ٫خڃش ًٿـنش ىحثڄش ًٳٸخ ٿڀ٘ټڀْخص ً حٗؿَحءحص حٿڄليىّس رڄٌؿذ حٿڄٌَٓځ ٍٷڂ 4 091/60حٿڄئٍم ٳِ
06أًص ، 1660اٟخٳش اٿَ ن٨خڃو حٿيحهڀِ حٿڄلخٽ اٿْو رڄٸظ َ٠حٿڄخىس 3ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ٌُ٠٬أٚ٫ه ً ،ٳْڄخ
ّڀِ ٓنظٌٿَ حٿظٗ َٝ٬ؿَحءحص ً ٷٌح٫ي َْٓ حٿيْجخص حٓٙظ٘خٍّش .
٫ٸذ ڃٜخىٷش ڃـڀْ حٿلټٌڃش ٫ڀَ ڃًَ٘ ٩حٿٸخنٌڅ ّظڂ اه٤خٍ ڃـڀْ حٿيًٿش ڃن َ٣ٱ حٿٌَُّ حًٕٽ ٫ن
َّ٣ٶ حٕڃْن حٿ٬خځ ٿڀلټٌڃش ،رخ٫ظزخٍه ًْٓ٤خ رْن حٿلټٌڃش ً ڃـڀْ حٿيًٿش ،كْغ ّظٌٿَ آٍخٽ ڃًَ٘٩
حٿٸخنٌڅ ًٓخثَ حٿٌػخثٶ حٿڄظ٬ڀٸش رو اٿَ حٕڃخنش حٿ٬خڃش رڄـڀْ حٿيًٿش .3
اڅّ حٿڄَّ٘ ٩ٿڂ ّليى نٌْ٫ش حٿٌػخثٶ حٿڄظ٬ڀٸش رڄًَ٘ ٩حٿٸخنٌڅ حٿٌحؿذ اٍٳخٷيخ رڄڀٲ حٗه٤خٍ ٻڄخ ّليىّىخ
حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش ً ، 6انّڄخ حٻظٴَ ىٌح حٕهَْ رخٿن٫ ٚڀَ ًؿٌد آٍخٽ ٻخٳش حٿٌػخثٶ حٿڄظ٬ڀٸش رټپ
ڃًَ٘ ٩ٷخنٌڅ ٳِ نٔوظْن ٫ڀَ حٕٷپ .9
اػَ طٔڀڂ ڃـڀْ حٿيًٿش ٿ٘ه٤خٍ ّظڂ طٔـْڀو ڃزخَٗس ٳِ ٓـپ هخ ٙكٔذ طَطْزو حٿِڃنِ ّ ً ،ٸٌځ ٍثْْ
ڃـڀْ حٿيًٿش ربٛيحٍ أڃَ ّٸ ِ٠رظْْ٬ن ڃٸٍَح ڃن رْن ڃٔظ٘خٍُ حٿيًٿش ٳِ ڃيڄش ٯْـــَ ٫خىّـــش ً 2ربڃټخنو
طْْ٬ن ٳٌؽ ٫ڄپ ٿڄٔخ٫يس حٿڄٔظ٘خٍ حٿڄٸٍَ اڃخ طڀٸخثْخ أًرنخءح ٫ڀَ ٣ڀذ ىٌح حٕهَْ ٳِ ىٍحٓش ڃًَ٘ ٩حٿٸخنٌڅ
1
أن َ٨حٿڄخىس 96ـ 99ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش .
0
أن َ٨حٿڄٌحى 96 ،90 ،92ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش .
4
حٿـَّيس حٿَٓڄْش حٿ٬يى 93ٿٔنش . 1660
3
أن َ٨حٿڄٌحى 3 ،4 ،0ڃن حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ ٍٷڂ . 091 /60
6
ٛخٕ ؿخُّش " ،انٕظٛفخ االسزشبسٚخ نًجهس انذٔنخ ٔ انؼًهٛخ انزششٚؼٛخ ف ٙانجضائش " ،ڃـڀش حٿٴټَ حٿزَٿڄڀنِ ،حٿـِحثَ ،حٿ٬يى ، 02ؿٌّڀْش 0220
. 63 ٙ
9
أن َ٨حٿڄخىس 20ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش .
2
أن َ٨حٿڄخىس 62ڃن حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ ً . 091 /60حٿڄخىس 31ڃټٍَ ٳٸَس 1ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 14 /11 ٌُ٠٬
33
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ً٫ٸذ ًٿٺ ّظڂ آٍخٽ نٔوش ڃن ٫نخ َٛحٿڄڀٲ اٿَ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ً ،ىٌ ريًٍه ّْ٬ن أكي ڃٔخ٫يّو ٿڀظټٴپ
1
.ر٬ي ًٿٺ ً رْٰش طَْْٔ حٰٕٗخٽ ّٸٌځ رڄظخر٬ش حٗؿَحءحص أڃخځ حٿـڄْ٬ش حٿ٬خڃش ً طٸيّڂ ڃٚك٨خطو حٿڄټظٌرش
حٿڄٔظ٘خٍ حٿڄٸٍَ رظنْ٨ڂ حؿظڄخ٫خص ً ؿڀٔخص ٫ڄپ ڃ ٪ڃڄؼڀِ حٿٌَُّ حٿڄزخىٍ رڄًَ٘ ٩حٿٸخنٌڅ ً ،ڃن أؿپ ًٿٺ
ّ٬ي ؿيًٽ أ٫ڄخٽ كٔذ ٣زْ٬ش ًأىڄْش ڃًَ٘ ٩حٿٸخنٌڅ ڃٌ ٩ٌٟحٓٙظ٘خٍس .0
ً٫ني حنظيخء حٿڄٔظ٘خٍ حٿڄٸٍَ ڃن أٰٗخٿو ّ٤ڀذ ڃن ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش حٓظي٫خء حٿـڄْ٬ش حٿ٬خڃش ٗؿَحء
حٿڄنخٷ٘ش حٿ٬خڃش كٌٽ ڃًَ٘ ٩حٿظٸََّ حٿنيخثِ .4
اػَ ًٿٺ ّٸٌځ ڃـڀْ حٿيًٿش رظليّي طخٍّن ىٍحٓش حٿڄًَ٘ ً ٩ؿيًٽ حٕ٫ڄخٽ ًّ ،ظٌٿَ حٓظي٫خء أ٠٫خء
حٿـڄْ٬ش حٿ٬خڃش ً حٿٌَُّ حٿڄ٬نِ رڄًَ٘ ٩حٿٸخنٌڅ أً ڃڄؼڀٌه ٷزپ حٿظخٍّن حٿڄليّى ٙن٬ٸخى حٿـڀٔش .3
ّظٌٿَ ڃـڀْ حٿيًٿش ٍثخٓش حٿـڄْ٬ش حٿ٬خڃش حٿڄئٿٴش ڃن نخثذ حٿَثْْ ً ٍإٓخء حٿَٰٱ ً هڄٔش ڃن
ڃٔظ٘خٍُ حٿيًٿش ٫ڀَ حٕٷپ ْ٬ّ ،نيڂ حٿَثْْ ،ٻڄخ ط٠ڂ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ًأكي ڃٔخ٫يّو حٿٌُ ّل٠ـــَ حٿـڀٔخص
ً حٿڄيحًٙص ًٙ ،طٜق ڃيحًٙص حٿـڄْ٬ش حٿ٬خڃش ا ّٙرل ٌٍ٠حٕٯڀزْش حٿزْٔ٤ش ٕ٠٫خثيخ .6
٫ٸذ ًٿٺ ّٴظق ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿـڀٔش ً ًٿٺ ريٌ٫س حٿڄٔظ٘خٍ حٿڄٸٍَ َٝ٫ڃًَ٘ ٩حٿظٸََّ حٿنيخثِ
ٿظڄنق حٿټڀڄش حػَ ًٿٺ ڃزخَٗس ٿڄلخٳ ٦حٿيًٿش حٿڄٔخ٫ي ڃن أؿپ طٸيّڂ ڃٚك٨خطو ً،9ر٬ي حٰٗٛخء اٿَ َٝ٫
حٿڄٔظ٘خٍ حٿڄٸٍَ ً ڃٚك٨خص ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ّ،ظٌٿَ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳظق رخد حٿڄنخٷ٘ش حٿظِ ّٔخىڂ ٳْيخ
حٿٸ٠خس ً حٿٌَُّ حٿڄ٬نِ أً ڃڄؼڀٌه ً،أػنخء ًٿٺ ّٸٌځ ٻخطذ حٿ٠ز ٢رظٔـْپ ؿڄْ ٪حٿڄٚك٨خص حٿڄيٿَ ريخ ڃن
َ٣ٱ أ٠٫خء حٿـڄْ٬ش حٿ٬خڃش ً،طوظڂ حٿڄنخٷ٘ش ٫ن َّ٣ٶ حٙنظوخد رخٕٯڀزْش حٿزْٔ٤ش ٕ٠٫خثيخ حٿلخَّٟن
ٿڀڄٜخىٷش ً ٳِ كخٿش ط٬خىٽ حٌٕٛحص َّؿٌٛ ٪ص حٿَثْْ.2
ً ٳِ حٕهَْ ّظڂ طيًّن حٿظٸََّ حٿنيخثِ ڃن َ٣ٱ حٿڄٔظ٘خٍ حٿڄٸٍَ ٣زٸخ ٿٸَحٍ حٿـڄْ٬ش حٿ٬خڃش ،ػڂ ٌّٷ٬و
ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ً َّٓپ ر٬ي ًٿٺ اٿَ حٕڃخنش حٿ٬خڃش ٿڀلټٌڃش ڃن َ٣ٱ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش.0
1
حٿڄخىس 2ڃن حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ ً 091 / 60حٿڄخىس 06ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش .
0
أن َ٨حٿڄخىس 02ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش .
4
أن َ٨حٿڄخىس 00ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ نٴٔو .
3
أن َ٨حٿڄخىس 9ڃن حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ ً 091 /60حٿڄخىس 06ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ نٴٔو ً.حٿڄخىس 31ڃټٍَ 1ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 14 /11 ٌُ٠٬
6
أن َ٨حٿڄخىس 63 ً 64ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ نٴٔو .
9
أن َ٨حٿڄخىس 63 ً64ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ نٴٔو.
2
أن َ٨حٿڄخىس 0ڃن حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ ٍٷڂ ً 091 /60حٿڄخىس 62ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ نٴٔو ً .حٿڄخىس 31ڃټٍَ 4ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ.14 /11 ٌُ٠٬
0
أن َ٨حٿڄخىس 6ڃن حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ ً 091 /60حٿڄٌحى ڃن 60اٿَ 122ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش ً .حٿڄخىس 31ڃټٍَ 3ڃن حٿٸخنٌڅ حٿٌُ٠٬
.14 /11
36
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 40ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 21 / 60 ٌُ٠٬حٿڄ٬يٿش رڄٌؿذ حٿٸخنٌڅ حٿ ،ٌُ٠٬ٳبڅ ڃـڀْ
حٿيًٿش ٷي ّظيحًٽ ٳِ حٿڄـخٽ حٓٙظ٘خٍُ ٳِ ٗټپ ٿـنش ىحثڄش ً ٿْْ ٳِ ٗټپ ؿڄْ٬ش ٫خڃش ،ٻڄخ ٓزٶ ً أڅ
ًٟلنخً ً،ٿٺ ٳِ حٿلخٙص حٓٙظؼنخثْش حٿڄنزو ڃن َ٣ٱ حٿٌَُّ حًٕٽ ٫ڀَ حٓظ٬ـخٿيخ.
اڅّ حٗؿَحءحص حٿڄظز٬ش أڃخځ حٿڀـنش حٿيحثڄش ٳْڄخ ّو ٚڃ٘خٍّ ٪حٿٸٌحنْن حٿڄًَٟ٬ش أڃخڃيخ ىِ نٴْ حٿڄظز٬ش
أڃخځ حٿـڄْ٬ش حٿ٬خڃش ،ڃخ ٫يح حٙهظٚٱ ٳِ حٿَ٨ٱ حٗٓظ٬ـخٿِ ٳٸ ، ٢ٳ٬ٸذ اه٤خٍ ڃـڀْ حٿيًٿش رڄًَ٘٩
حٿٸخنٌڅ حٿڄنزو ٫ڀَ ٣خر٬و حٓٙظ٬ـخٿِ ڃن َ٣ٱ حٿٌَُّ حًٕٽ ّ ،ظٌٿَ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش آٍخٽ حٿڄڀٲ
ٻخڃ ٚاٿَ ٍثْْ حٿڀـنش حٿيحثڄش حٿٌُ ّٸٌځ ربٛيحٍ أڃَ ّظ٠ڄن طْْ٬ن أكي أ٠٫خء حٿڀـنش حٿيحثڄش ڃٔظ٘خٍح ڃٸٍَح
ٻڄخ ّٸٌځ ربهزخٍ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش حٿٌُ ّْ٬ن أكي ڃٔخ٫يّو ٿڀڄ٘خٍٻش ٳِ أٰٗخٽ حٿڀـنش.1
ّٸٌځ ٍثْْ حٿڀـنش حٿيحثڄش رظليّي ڃيس َْٓ حٰٕٗخٽ كٔذ كخٿش حٓٙظ٬ـخٽ ّ ً ،ل َ٠أ٠٫خء حٿڀـنش
حٿڄڄؼڀْن ٳِ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش حٿڄٔخ٫ي ً ڃڄؼپ أً ڃڄؼڀٌ حٿٌَُّ حٿڄ٬نِ رڄًَ٘ ٩حٿٸخنٌڅ ٫ني حٙٷظ٠خء ٻخٳش
حٿـڀٔخص .0
اػَ حٿڄيحًٿش طظڂ حٿڄٜخىٷش ٫ڀَ حٿظٸََّ حٿنيخثِ حٿڄ٬ي ً حٿڄٸيځ ڃن َ٣ٱ حٿڄٔظ٘خٍ حٿڄٸٍَ ڃن ٷزپ أ٠٫خء
حٿڀـنش حٿيحثڄش ً ڃلخٳ ٦حٿيًٿش حٿڄٔخ٫ي رخٕٯڀزْش حٿزْٔ٤ش ً ،طظوٌ حٿڄيحًٙص رؤٯڀزْش أٌٛحص حٿلخَّٟن ً ٳِ
كخٿش طٔخًّيخ َّؿق ٌٛص حٿَثْْ.4
ً أهَْح ّظڂ حٿظٌٷْ٫ ٪ڀَ حٿظٸََّ حٿنيخثِ ڃن َ٣ٱ حٿڄٔظ٘خٍ حٿڄٸٍَ ًٍثْْ حٿڀـنش حٿيحثڄش ػڂ َّٓپ اٿَ
3
ڃـڀْ حٿيًٿش ،ٿْٸٌځ ٍثْٔو ربڃ٠خثو ػڂ آٍخٿو اٿَ حٕڃْن حٿ٬خځ ٿڀلټٌڃش .
ً٫ڄٌڃخ اڅّ أىڂ ڃخ ّڀٴض حٙنظزخه ڃن هٚٽ ىٍحٓش حٗؿَحءحص ً حٿٸٌح٫ي حٿلخٻڄش ٿَْٔ حٿـيخص حٓٙظ٘خٍّش
ىٌ ڃخ ًٍى ٳِ حٿڄخىس 0ڃن حٿڄٌَٓځ 019/60ڃن ًؿٌرْش اه٤خٍ ڃـڀْ حٿيًٿش رڄ٘خٍّ ٪حٿٸٌحنْن ،كْغ أػخٍ
حٕٓظخً هڀٌٳِ ٳِ ىٌح حٿٜيى ر ٞ٬حٿڄٚك٨خص ،كْغ ڃن هٚٽ حٿَؿٌ ٩اٿَ حٿڄخىس 116ٳٸَس 4ڃن حٿظ٬يّپ
حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش ً 1669حٿڄخىس 3ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ، 21/60 ٌُ٠٬حٿڀظخڅ ٿڂ طَىح ڃٔؤٿش اؿزخٍّش اهـــ٤خٍ ڃـڀْ
1
ٛخٕ ؿخُّش "،انٕظٛفخ االسزشبسٚخ نًجهس انذٔنخ ٔ انؼًهٛخ انزششٚؼٛخ ف ٙانجضائش " ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 69 ٙ ،
0
أن َ٨حٿڄخىطْن 123 ً 121ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ نٴٔو.
4
أن َ٨حٿڄٌحى 129ـ 122ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ نٴٔو.
3
أن َ٨حٿڄٌحى ڃن 126اٿَ 110ڃن حٿن٨خځ حٿيحهڀِ نٴٔو .
39
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
حٿيًٿش ٫ټْ ڃخ ًٍى ٳِ حٿڄخىس 0ڃن حٿڄٌَٓځ أٚ٫ه ،ٳبڅّ ڃ٤ٜڀق ًؿٌرخ حٿٌحٍى ٳِ ىٌه حٕهَْس كٔذ
ح٫ظٸخىه ٯَْ ٷخنٌنِ .1
ًاٟخٳش اٿَ ڃخ ٓزٶ ،ٳبڅّ حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ حٿڄٌٻٌٍ أٚ٫ه ٫ ،نيڃخ ن ٚٳِ ڃخىطو ٫ 0ڀَ ًؿٌرْش اه٤خٍ
ڃـڀْ حٿيًٿش ،ٿڂ ّليّى حٓػخٍ حٿنخؿڄش ٫ڀَ ٫يځ حٿٸْخځ ربؿَحء حٓٙظ٘خٍس ،ٻڄخ ٿڂ ّليى ڃيٍ اٿِحڃْش أٍحء
ڃـڀْ حٿيًٿش ٿڀلټٌڃش ،ڃڄخ َّ٤ف حٿظٔخإٽ حٿؼخنِ ىپ ّڄټن طٛ ٌٍٜيًٍ ٷٌحنْــن ىًڅ حٓظ٘خٍس ڃـڀْ
حٿيًٿش ؟ ً ىپ ٿڄـڀْ حٿيًٿش ىًٍ حٓظ٘خٍُ رخٿنٔزش ٿڀڄَحْٓڂ حٿَثخْٓش ً حٿڄَحْٓڂ حٿظنٴٌّْش ؟
رخٿَؿٌ ٩ٿڄًَ٘ ٩حٿٸخنٌڅ حٿ 21/60 ٌُ٠٬رْٰٜظو حًٕٿَ ٳِ حٿڄخىس حٿَحر٬ش ڃنو ،نـيىخ نٜض ٫ڀَ أڅّ
ڃـڀْ حٿيًٿش ّزيُ ٍأّو ٳِ ڃ٘خٍّ ٪حٿٸٌحنْن حٿظَّْ٘٬ش ،حًٕحڃَ ً حٿڄَحْٓڂ حٿَثخْٓش ً حٿظنٴٌّْش ،ا ٙأڅّ ٍٷخرش
حٿڄـڀْ حٿيٓظٌٍُ ٿڄيٍ ڃ٤خرٸش حٿٸخنٌڅ حٿ ٌُ٠٬ٿڀيٓظٌٍ رڄٌؿذ حٿَأُ ٍٷڂ .ٍ/29ٵ / ٩.ځ ى 60حٿڄئٍم
ٳِ 16ڃخٌّ 1660ا٫ظزَ اٟخٳش حًٕحڃَ ً حٿڄَحْٓڂ ٟڄن حٿڄ٘خٍّ ٪حٿظِ ّٔظ٘خٍ ٳْيخ ڃـڀْ حٿيًٿش ٯَْ
ىٓظٌٍُ ،ڃزٍَح ٍأّو رؤڅّ حٿڄَ٘ ٩ٿڂ ّظٸْي رخٿن ٚحٿيٓظٌٍُ ،كْغ أٟخٱ حهظٜخٛخص حٓظ٘خٍّش أهٍَ ٿڂ
ّٸَىخ حٿڄئْٓ حٿيٓظٌٍُ ً رخٿظخٿِ ٷي حٓظؤػَ ٿنٴٔو ڃخ ٿڂ طٸ ٞرو أكټخځ حٿڄخىس 116ٳٸَس أهَْس ڃن حٿيٓظٌٍ .
ً حٿڄٚك ٦أڅّ ٿَأُ حٿڄـڀْ حٿيٓظٌٍُ ىًٍ ٻزَْ ٳِ طٸڀْ ٚحٗهظٜخٛخص حٗٓظ٘خٍّش ً كَٜىخ ٳِ
ڃ٘خٍّ ٪حٿٸٌحنْن ،ڃڄخ ّئىُ اٿَ ْٟٶ حٿٌْ٧ٴش حٗٓظ٘خٍّش ً ٬ٟٴيخ ٫ ً ،ڀْو نؤڃپ أڅ ٌّٓ ٪حٿڄَ٘ ٩ڃن
ڃـخٽ حٗٓظ٘خٍس ٿْ٘ڄپ حًٕحڃَ ً حٿڄَحْٓڂ حٿَثخْٓش ً حٿظنٴٌّْش ٗؤنو ٳِ ًٿٺ ٗؤڅ حٿټؼَْ ڃن حٿظَّ٘٬خص
حٿڄٸخٍنش حٿظِ ّڄظي حهظٜخٛيخ اٿَ حٿڄـخٽ حٗىحٍُ ڃن ڃَحْٓڂ ٷَحٍحص ًُحٍّش ٻڄ ً َٜٳَنٔخ 0حٿظِ أڃظي
حٕهٌ رخٓظ٘خٍس ڃـڀْ حٿيًٿش ٳْيخ اٿَ طٴَْٔ أُ ن ٚٷخنٌنِ ً ،ڃؼخٽ ًٿٺ حٿٔئحٽ حٿٌُ َ٣كو ًَُّ حٿظَرْش
ٳِ ٳَنٔخ ٓنش ٫ 1606ڀَ ڃـڀْ حٿيًٿش ىپ حٿوڄخٍ حٗٓٚڃِ ٳِ حٿڄيٍٓش ّظنخٷ ٞڃ ٪ڃزيأ حٿٚثټْش ڃؼ ٚ؟
4
كْغ أ َ٤٫حٿڄـڀْ ٍأّو ٳِ ٗټپ ٳظٌٍ ٛيٍص ٫ڀَ اػَىخ ٷَحٍحص ً ڃَحْٓڂ طن٨ڂ ڃؼپ ىٌه حٿڄٔؤٿش .
1
ٍْٗي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طنْ٨ڂ ًاهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 020 ، 022 ٙ ،
0
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 100 ٙ ،
4
أن َ٨رن حٿڄٌٳٶ ٫زي حٿَإًٱ ،يجهس انذٔنخ انجضائش٘ ٔ دٕٚاٌ انًظبنى ،ؿخڃ٬ش حٕڃَْ ٫زي حٿٸخىٍ حٗٓٚڃْش ،ٷٔنْ٤نش ،ٷٔڂ حٿَّ٘٬ش ً حٿٸخنٌڅ
.60 ٙ ، 0226 ، 0223
32
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
نَ٨ح ٿٓٚظٸٚٿْش حٿڄخٿّْش ً حٓٙظٸٚٿْش ٳِ ڃـخٽ حٿظَْْٔ حٿڄڄنٌكش ڃن َ٣ٱ حٿڄَّ٘ 9 ٩ٿڄـڀْ حٿيًٿش ٫ن
ًُحٍس حٿ٬يٽ ً حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ،0ٳٸي أنْ٤ض ٫ڄڀْش حَٗٗحٱ ٫ڀْو ًطَْْٔه اٿَ ٣خٷڂ رَُ٘ ڃئٿٲ ڃن 33
ٌ٠٫ح ّ ،4نٸٔڄٌڅ اٿَ ؿيظْن ،كْغ ط٠ڂ حٿـيش حًٕٿَ ٷ٠خس حٿلټڂ ً حٓٙظ٘خٍس ًىڂ :
ًّ٠ڂ ڃن ؿيش ػخنْش ٷ٠خس حٿنْخرش حٿ٬خڃش ًىڂ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش حٿڄٔخ٫يّن ًّ ،ظڂ طٌْٓ ٪ىٌه حٿظ٘ټْڀش ٳِ كخٿش
ڃڄخٍٓش ڃـڀْ حٿيًٿش ٿڄيخڃو حٓٙظ٘خٍّش ،كْغ ّٔظْ٬ن رًٌُ حٿوزَس ڃن ڃڄؼڀِ حٿٌُحٍحص ٿ٘ىٙء رآٍحثيڂ
حٓٙظ٘خٍّش . 3
ًٿيٌح ٳبنّنخ ٓنلخًٽ حٿظ َٝ٬ٿڀظَٻْزش حٿزَّ٘ش ٿڄـڀْ حٿيًٿش ٌٓحء ڃن ؿيش ٷ٠خس حٿلټـــڂ أً ٷ٠خس حٿنْخرش
ً ڃَ٬ٳش ڃيٍ حٓظٸٚٽ ىئٙء ٫ن ٷ٠خس حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ .
حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 02ڃن حٿٸخنٌڅ حٿّ 21/60 ٌُ٠٬ظڄؼپ ٷ٠خس حٿلټڂ ً حٓٙظ٘خٍس ٳِ ٍثْْ ڃـڀْ
حٿيًٿش ،نخثذ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ٍ ،إٓخء حٿَٰٱ ٍ ،إٓخء حٕٷٔخځ ً ڃٔظ٘خٍُ حٿيًٿش ٓ ،نظٌٿَ حٿظَٝ٬
ٿيئٙء ٳْڄخ ّؤطِ :
1
أن َ٨حٿڄخىس 10ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 21 / 60 ٌُ٠٬
0
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .131 ٙ ،
4
أن َ٨حٿڄٌَٓځ حٿَثخِٓ ٍٷڂ 102 /60حٿڄظ٠ڄن طْْ٬ن أ٠٫خء ڃـڀْ حٿيًٿش .
3
ڃ٬خٌٗ ٫ڄخٍ " ،رشكٛم ٔ ئخزظبطبد يجهس انذٔنخ ،االخزظبطبد انمضبئٛخ األطهٛخ نًجهس انذٔنخ ،اخزظبطبد يجهس انذٔنخ ٔ عشق انغؼٍ غٛش
انؼبدٚخ " ،ڃـڀش ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿـِحثَ ،حٿ٬يى . 66 ٙ 0226 ، 6
30
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ّظڄِْ حٿڄَٻِ حٿٸخنٌنِ ٿَثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿـِحثَُ ر٤خر ٪هخ ٙڃٸخٍنش رخٿڄَٻِ حٿٸخنٌنِ ٿَثْْ
ڃـڀْ حٿيًٿش حٿٴَنِٔ ًىٌ حٿٌَُّ حًٕٽ ًً ،ٿٺ نَ٨ح ٙنظڄخثو (ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿـِحثَُ ) ٿڀٔڀ٤ش
حٿٸ٠خثْشً 1ٳِ ڃلخًٿش ڃنخ ٿڀظَ٬ٱ أٻؼَ ٫نو اٍطؤّنخ حٿظ َٝ٬ٿټْٴْش طْْ٬نو ًٚٛكْخطو ٳْڄخ ّڀِ :
حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 20ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش ، 1669ٳبڅّ طْْ٬ن ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿـِحثَُ ّظڂ
رڄٌؿذ ڃٌَٓځ ٍثخِٓ ً ،ىِ َّ٣ٸش حهظْخٍ ڃ٘خريش ٿټْٴْش طْْ٬ن ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿڄ َُٜحٿٌُ ّْ٬نو
0
ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ڃن رْن ٷ٠خس حٿڄـڀْ حٿڄظڄظْ٬ن رؤٷيڃْش ڃْ٬نش .
ً٫ڀْو ٳبڅّ حهظٜخٍ ٙثْْ حٿـڄيٌٍّش ٳِ طْْ٬ن ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿـِحثَُ ّٔظڄي أٓخٓو حٿٸخنٌنِ
ڃن ن ٚحٿڄخىس 20حٿڄزْنش أٚ٫ه ،ٳزٸَحءس ڃظٴلٜش ٿيٌه حٕهَْس ّظزخىٍ اٿَ أًىخننخ حٿظٔخإٽ حٿظخٿِ :ىپ ڃن
حٿڄڄټن اٟٴخء ٛٴش حٿٸخ٫ ِٟڀَ ڃن ّظٌٿَ ٍثخٓش ڃـڀْ حٿيًٿش ؟.
ٳزخٿَؿٌ ٩اٿَ ن ٚحٿڄخىس 20ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش 1669نـيىخ نٜض ٳِ ٳٸَطيخ حٿَحر٬ش ٫ڀَ
طْْ٬ن ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ، ،أڃخ حٿٴٸَس حٿٔخر٬ش ڃنيخ ٳٸي نٜض ٫ڀَ ( طْْ٬ن حٿٸ٠خس رٜٴش ٫خڃش ) ،حٕڃَ حٿٌُ
ّٴيڂ ڃنو أڅّ حٗظَحٛ ١ٴش حٿٸخ ِٟٳِ ڃن ّظٌٿَ ٍثخٓش حٿڄـڀْ ٿْْ ًٍَّٟخ ً ، 4ىٌح ڃ٬نخه أڅّ حٿڄئْٓ
حٿيٓظٌٍُ ًّٓ ٪ڃن ٚٛكْش ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ٳِ حهظْخٍ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ،كْغ ربڃټخنو حهظْخٍه هخٍؽ
ٓڀٺ حٿٸ٠خس ٻؤڅ ّوظخٍه ڃن رْن أٓخطٌس حٿظ٬ڀْڂ حٿ٬خٿِ أً ڃن رْن حٗىحٍّْن أً حٿْٔخْْٓن .3
ٯَْ أنو رخٿَؿٌ ٩اٿَ ن ٚحٿڄخىس 02ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ، 21/60 ٌُ٠٬نـيىخ أٟٴض ٛٴش حٿٸخ٫ ِٟڀَ
أ٠٫خء ڃـڀْ حٿيًٿش ً حٿٌّن ڃن رْنيڂ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ،ڃڄخ ّـ٬پ حٿڄَٻِ حٿٸخنٌنِ ٿيٌح حٕهَْ ّټظنٴو
حٿٰڄٌ ً ٝحٗريخځ. 6أٟٲ اٿَ ًٿٺ ڃخ ّؼَْه ڃن طٔخإٽ كٌٽ ڃيٍ ىٓظٌٍّش ىٌه حٿڄخىس .9
ً حٿڄٚك ٦ٳِ ىٌح حٿٜيى ،أڅّ حٿڄئْٓ حٿيٓظٌٍُ ٫نيڃخ ن٫ ٚڀَ طْْ٬ن ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ ٳٸَس 3
ڃن حٿڄخىس ً 20طوْٜٜو حٿٴٸَس حٿٔخر٬ش ڃن حٿڄخىس أٚ٫ه ،رظْْ٬ن حٿٸ٠خس رٜٴش ٫خڃش ٿْْ حٿٸٜي ڃنو ٫يځ
اٟٴخء أً حٗظَحٛ ١ٴش حٿٸخ ِٟٳِ ڃن ّظٌٿَ ٍثخٓش ڃـڀْ حٿيًٿش ً ،انّڄخ ًٿٺ ٍحؿ ٪اٿَ أڅّ طْْ٬ن حٿٸ٠خس ٳِ
1
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .66 ٙ ،
0
حٿڄَؿ ٪نٴٔو . 66 ٙ
4
آظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 11ڃن حٿٸخنٌڅ 00 /06حٿڄئٍم ٳِ 06 /10 /00حٿڄظ٬ڀٶ رٜٚكْخص حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ً طنْ٨ڄيخ ً َْٓىخ ّ٘ظَ ١ٳِ ٍثْٔيخ أڅ ّټٌڅ
ٷخْٟخ .
3
٫زي حٿَُحٵ ًُّنش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 40 ٙ ،
6
حٿڄَؿ ٪نٴٔو ً 40 ٙ،ڃخ ر٬يىخ .
9
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .122 ٙ ،
36
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
حٿٴٸَس 2أٚ٫ه ّو ٚهَّـِ حٿڄيٍٓش حٿ٬ڀْخ ٿڀٸ٠خء ٕنّو ٿْْ ڃن حٿڄڄټن طْْ٬ن ٍثْْ ڃـڀْ ىًٿش ڃن رْن
ٷ٠خس طنٸٜيڂ حٿوزَس ً ،ڃخ طو ْٜٚٳٸَس 3ٿظْْ٬ن ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ا ّٙىٙٿش ٫ڀَ ًؿٌد حهظْخٍه ڃن رْن
حٿٸ٠خس حٿٌّن طظٌٳَ ٳْيڂ ًَٗ ١حٕٷيڃْش حٿڄ٤ڀٌرش اٟخٳش اٿَ حٿڄَٻِ حٿٔخڃِ حٿٌُ ڃنلو حٿڄئْٓ حٿيٓظٌٍُ ٿو
حٿڄٸظزْ ڃن ڃټخنش ڃـڀْ حٿيًٿش حٿڄڄِْس ٳِ حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿـِحثَُ ،نَ٨ح ٿڀيًٍ حٿڄنٌ ١رو حٿڄظڄؼپ ٳِ
طټَّْ ىًٿش حٿلٶ ً حٿٸخنٌڅ ،ىٌح ڃن ؿيش ً ،ڃن ؿيش أهٍَ ڃخ ّئٻي ٛٴش حٿٸخ ِٟٿَثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش
حٿڄخىس 0ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 21/60 ٌُ٠٬حٿظِ ط٬ظزَ ڃـڀْ حٿيًٿش طخر ٪ٿڀٔڀ٤ش حٿٸ٠خثْش ،اٟخٳش اٿَ حٿڄخىس 02
ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 21/60 ٌُ٠٬حٓنٲ رْخنيخ .
ًّٸٌځ رظٌُّ ٪حٿڄيخځ ٫ڀَ ٍإٓخثيخ ً ڃٔظ٘خٍّيخ ر٬ي حٓظ٘خٍس ڃټظذ حٿڄـڀْ ً .3ربڃټخنو ٍثخٓش أُ
ٯَٳش رٜٴش ٷخْٟخ ،6اٟخٳش اٿَ ًٿٺ ٿو حطوخً ٷَحٍ اكخٿش ر ٞ٬حٿٸ٠خّخ ٫ني حٿًٍَ٠س ٿڀَٰٳش ڃـظڄ٬ش ، 9ٻڄخ
ّظٌٿَ حٿٔيَ ٫ڀَ ط٤زْٶ حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش 2 ،أٟٲ اٿَ ًٿٺ ٫ييص ٿو ڃيڄش ٍٳ ٪حٿظٸََّ حٿٔنٌُ
اٿَ ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ً طزڀْٮ نٔوش ڃنو اٿَ ًَُّ حٿ٬يٽ .0
ّظڂ طْْ٬ن نخثذ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش رڄٌؿذ ڃٌَٓځ ٍثخِٓ رخ٫ظزخٍه ٷخْٟخ ٤٠ّ ً ،ڀ ٪ىٌح حٕهَْ رڄيڄش
حٓظوٚٱ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ كخٿش ٯْخرو أً كٌٜٽ ڃخن ٪ٿو ڃن٬و ڃن حٿٸْخځ رڄيخڃو .6
1
أن َ٨حٿڄخىس 00ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 21 / 60 ٌُ٠٬
0
أن َ٨حٿڄخىس 14ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 21 / 60 ٌُ٠٬
4
أن َ٨حٿڄخىس 42ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 21 / 60 ٌُ٠٬
3
أن َ٨حٿڄخىس 00ٱ 4ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 21 / 60 ٌُ٠٬
6
أن َ٨حٿڄخىس 43ٱ 0ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 21 / 60 ٌُ٠٬
9
أن َ٨حٿڄخىس 40ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 21 / 60 ٌُ٠٬
2
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .122 ٙ ،
0
أن َ٨حٿڄخىس 29ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 21 / 60 ٌُ٠٬
6
أن َ٨حٿڄخىس 04ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 21 / 60 ٌُ٠٬
62
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
أڃخ ٳِ كخٿش ڃڄخٍٓش ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ٿڄيخڃو ،1ٳبڅّ نخثزو طنخ ١رو ڃيڄش حٿڄظخر٬ش ً حٿظنْٔٶ رْن حٿَٰٱ
ًحٕٷٔخځ ً ربڃټخنو ٍثخٓش ؿڀٔخص حٿَٰٱ .0
ً حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 03ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ، 21/60 ٌُ٠٬ٳبڅّ نخثذ حٿَثْْ ّ٬ظزَ ٌ٠٫ح ٳِ حٿَٰٳش
ڃـظڄ٬ش ،اٟخٳش اٿَ اىهخٿو ٳِ ط٘ټْڀو حٿـڄْ٬ش حٿ٬خڃش ٿڀڄـڀْ .
جـ /سؤسبء انغشف ً :ىڂ ريًٍىڂ ّظڂ طْْ٬نيڂ رڄٌؿذ ڃٌَٓځ ٍثخِٓ ً ،ٻڄخ أنٲ حٿٌٻَ أڅّ ڃـڀْ حٿيًٿش ٫ني
ڃڄخٍٓظو ٿڄيخڃو حٿٸ٠خثْش ّظ٘ټپ ڃن 6ٯَٱ ً ٫ڀَ ٍأّ ٻپ ٯَٳش ٍثْْ ٯَٳش ّ ،4ظٌٿَ حٓظنخىح ٿڀڄخىس 02
ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 21/60 ٌُ٠٬حٿظنْٔٶ رْن أٷٔخځ حٿَٰٳش حٿٌحكيس ،ٻڄخ ّٸٌڃٌڅ رب٫يحى ؿيحًٽ حٿٸ٠خّخ حٿڄلخٿش
٫ڀْيڂ ،ٻڄخ ّٔخىڄٌڅ ٳِ ط٘ټْڀش حٿڀـنش حٿيحثڄش ً حٿـڄْ٬ش حٿ٬خڃش ً حٿَٰٳش حٿڄـظڄ٬ش ً ،ىڂ ڃن رْن أ٠٫خء
ڃټظذ حٿڄـڀْ .
ّ٤٠ڀٍ ٪إٓخء حٕٷٔخځ رب٫يحى ؿيحًٽ حٿٸ٠خّخ حٿڄلخٿش ٫ڀْيڂ ً طٌُّ٬يخ ٫ڀَ حٿٸ٠خس حٿظخرْ٬ن ٕٷٔخڃيڂ
اٟخٳش اٿَ ٍثخٓظيڂ حٿـڀٔخص ً ا٫يحى حٿظٸخٍَّ ،اٟخٳــش اٿَ طٌٿْيڂ ٚٛكْــــش طَْْٔ حٿڄنخٷ٘خص ً حٿڄيحًٙص
3
،ٻڄخ ربڃټخڅ ٫ڄْي ٍإٓخء حٕٷٔخځ ٍثخٓش حٿَٰٳش ٫ني ً حٿظٌٷْ٫ ٪ڀَ أٌٛٽ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿٸٔڂ
حٙٷظ٠خء .6
ًّ٬ي ىٌح حٕهَْ أكي أ٠٫خء ڃټظذ حٿڄـڀْ ً، 9حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 40ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ21/60 ٌُ٠٬
ّ٬ظزَ ٍإٓخء حٕٷٔخځ ٻڄٔخىڄْن ٳِ ط٘ټْڀش حٿَٰٳش حٿڄـظڄ٬ش .
ّ٬ظزَ ڃٔظ٘خًٍ حٿيًٿش أىڂ ٳجش ً ٫ن َٜٳ٬خٽ رڄـڀْ حٿيًٿش ًىڂ ڃٌٌُّ٫څ ٫ڀَ ٷٔڄْن :
1
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 131 ٙ ،
0
أن َ٨حٿڄخىس 03ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 21 / 60 ٌُ٠٬
4
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 130 ٙ ،
3
أن َ٨حٿڄخىس 00ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 21 / 60 ٌُ٠٬
6
أن َ٨حٿڄخىس 30ڃن حٿٸخنٌڅ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش .
9
أن َ٨حٿڄخىس 03ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ٌُ٠٬حٿٔخرٶ .
61
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ٻٌڅ ڃٔظ٘خًٍ حٿيًٿش ٷ٠خس ً1 ،حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 02ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ، 21/60 ٌُ٠٬حٿظِ أه٬٠ض
ٷ٠خس ڃـڀْ حٿيًٿش ٿڀٸخنٌڅ حٕٓخِٓ ٿڀٸ٠خء حٿٜخىٍ رڄٌؿذ حٿٸخنٌڅ حٿ ،0 11/23 ٌُ٠٬ٳبڅّ طْْ٬نيڂ ّظڂ
رڄٌؿذ ڃٌَٓځ ٍثخِٓ ٣زٸخ ٿڀڄخىس 20ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش . 1669
ًحٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 06ٱ 0ڃن حٿٸخنٌڅ حٿّ ، 21/60 ٌُ٠٬ظٌٿَ حٿڄٔظ٘خًٍڅ ٳِ ڃيڄش ٫خىّش
حٿڄ٘خٍٻش ٳِ حٿظ٘ټْٚص حٿٸ٠خثْش ،كْغ ّظيحًٿٌڅ ًّ ،ٸًٍَڅ ٳْيخ ًّ ،ٴٜڀٌڅ ٳِ حٿڄنخُ٫خص ً حٿٸ٠خّخ
حٿڄًَ٤كش ،ٻڄخ ّ٘خٍٻٌڅ ٳِ حٿظ٘ټْٚص حٓٙظ٘خٍّش ٿڀڄـڀْ ،نخىْٺ ٫ن اڃټخنْش ڃڄخٍٓظيڂ ٿٌْ٧ٴش ڃلخٳ٦
حٿيًٿش حٿڄٔخ٫ي ،أڃخ ٫ڄْي حٿڄٔظ٘خٍّن ٳيٌ ٌ٠٫ٳِ ڃټظذ حٿڄـڀْ. 4
هٚٳخ ٕ٠٫خء ڃـڀْ حٿيًٿش حٿڄٌٻٌٍّن ٳِ حٿڄخىس 20ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ، ٌُ٠٬حٿظِ ڃنلظيڂ ٛٴش حٿٸخ ِٟڃن
هٚٽ اه٠خ٫يڂ ٿڀٸخنٌڅ حٕٓخِٓ ٿڀٸ٠خء ،أٟخٱ حٿڄَ٘ ٩ٳجش أهٍَ طظڄؼپ ٳِ ڃٔظ٘خٍُ حٿيًٿش ٳِ ڃيڄش
ٯَْ ٫خىّش ً 4،ٷي أكخٿض حٿڄخىس 22ٳِ ٳٸَطيخ حٕهَْس ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ً5 ١ًَٗ ٌُ٠٬ٻْٴْش طْْ٬نيڂ ٿڀظنْ٨ڂ
ًٳٛ ٚ٬يٍ حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ 165/03حٿڄئٍم ٳِ 2أٳَّپ 2003حٿڄليى ٿًَ٘ ً ١ٻْٴْــــــــــخص طْْ٬ن
ڃٔظ٘خٍُ حٿيًٿش ٳِ ڃيڄش ٯَْ ٫خىّّش. 6
ًٷي كيىص حٿڄخىس 24ڃن حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ 196/24أٚ٫ه ٫يىىڂ د 10ڃٔظ٘خٍح ٫ڀَ حٕٻؼَّ ،ظڂ
حهظْخٍىڂ ڃن رْن حٿ٘وْٜخص ً حٗ٣خٍحص ًًُ حٿټٴخءحص حٿ٬خٿْش ٳِ ڃْخىّن حٿن٘خ ١حٿڄظزخّنش .
ّظڂ طْْ٬نيڂ رڄٌؿذ ڃٌَٓځ طنٴٌُْ ٿڄيس ػٚع ٓنٌحص ٷخرڀش ٿڀظـيّي ڃَس ًحكيس رنخء ٫ڀَ حٷظَحف ڃن ًَُّ
حٿ٬يٽ ر٬ي أهٌ ٍأُ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ً ،رخٿظخٿِ ٳظْْ٬نيڂ ّظڂ ٿٴظَس ڃئٷظش ڃؼڀڄخ ىٌ حٿلخٽ ٿڄٔظ٘خٍُ حٿيًٿـــش
1
ّزڀٮ ٫يى ڃٔظ٘خٍُ حٿيًٿش 02ڃٔظ٘خٍح ،أن َ٨ؿَّيس ٍٓڄْش ٫يى 33ٿٔنش . 60
0
ى ٫ .ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 134 ٙ ،
4
أن َ٨حٿڄخىس 03ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 21 / 60 ٌُ٠٬حٿٔخرٶ حٿٌٻَ .
3
أن َ٨حٿڄخىس 01ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 21 / 60 ٌُ٠٬حٿٔخرٶ حٿٌٻَ .
6
ّ٘ظَ ١ٳِ ڃن ّظٸيځ ٿٌْ٧ٴش ڃٔظ٘خًٍ حٿيًٿش ٳِ ڃيڄش ٯَْ ٫خىّش حٿًَ٘ ١حٿظخٿْش :
ـ اڃخ أڅ ّټٌڅ كخثِح ٗيخىس ىٻظٌٍحه ٳِ حٿٸخنٌڅ أً ٳِ حٿ٬ڀٌځ حٗٷظٜخىّش أً حٿڄخٿْش أً حٿظـخٍّش ً ّؼزض ٓزٓ ٪نٌحص ڃن حٿويڃش حٿٴ٬ڀْش ٫ڀَ حٕٷپ ٳِ
طوٜٜو .
ـ اڃخ أڅ ّټٌڅ كخثِح ٗيخىس ؿخڃْ٬ش ط٬خىٽ ٫ڀَ حٕٷپ ٿْٔخنْ أً ٗيخىس ڃ٬خىٿش ٿيخ ً ّؼزض هزَس ڃينْش ڃيطيخ هڄٔش ٓ َ٘٫نش ڃنيخ ٓزٓ ٪نٌحص ٫ڀَ
حٕٷپ ٳِ حٿٌ٧خثٲ حٿ٬ڀْخ ٿڀيًٿش .
ـ ً اڃخ أڅ ّټٌڅ كخثِح ٗيخىس ؿخڃْ٬ش ط٬خىٽ ٫ڀَ حٕٷپ ٿْٔخنْ أً ٗيخىس ڃ٬خىٿش ٿيخ ً ّؼزض هزَس ڃينْش ڃيطيخ ٓظش ٓ َ٘٫نش ر٬ي حٿلٌٜٽ ٫ڀَ ىٌه
حٿ٘يخىس .
9
حٿـَّيس حٿَٓڄْش ٫يى . 19 ٙ ، 09
60
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ٳِ ڃيڄش ٯَْ ٫خىّش حٿٴَنْْٔن حٿٌّن ّْ٬نٌڅ ٿڄيس أٍرٓ ٪نٌحص ٯَْ ٷخرڀش ٿڀظـيّي ا ّٙر٬ي ٓنظْن ڃن حنظيخء
1
ڃيس هيڃظيڂ ٿيٍ حٿڄـڀْ ڃن رْن حٿ٘وْٜخص ًحص حٿټٴخءس ً ،ىڂ ّ٘خٍٻٌڅ ٳِ حٿظ٘ټْٚص حٓٙظ٘خٍّش ٳٸ. ٢
ًڃن حٿڄٴْي أڅّ ڃيڄش ڃٔظ٘خٍُ حٿيًٿش ٳِ ڃيڄش ٯَْ ٫خىّش طٸظ٫ َٜڀَ ٌّ٠٫ش حٿظ٘ټْڀش حٓٙظ٘خٍّش
ٿڄـڀْ حٿيًٿش ،ڃن هٚٽ ا٫يحى ً طٸيّڂ حٍٓحء حٓٙظ٘خٍّش حٿڄٸيڃش ڃن َ٣ٱ ڃـڀْ حٿيًٿش ٿڀلټٌڃش .
ًرخٿظخٿِ ،ٳيڂ ّ٬ظزًَڅ ڃٸٍَّن ٳِ حٿظ٘ټْٚص حٓٙظ٘خٍّش ،اٿَ ؿخنذ ڃ٘خٍٻظيڂ ٳِ حٿڄيحًٙص حٿظِ
طـَّيخ حٿظ٘ټْٚص اٿَ ؿخنذ رٸْش أ٠٫خء ڃـڀْ حٿيًٿش .0
ٓزٶ ً أڅ ًٟلنخ ٳْڄخ ّو ٚاؿَحءحص ً ٷٌح٫ي َْٓ حٿيْجخص حٓٙظ٘خٍّش ٌٓحء ٳِ حٿڀـنش حٿيحثڄـــــــــش
أً حٿـڄْ٬ش حٿ٬خڃش ّل َ٠ؿڀٔخطيخ ڃڄؼڀْن ٫ن حٿٌٍُحء ٳِ كخٿش ٫يځ كٌٍ٠ىڂ ٗوْٜخ ّٸظَكٌڅ ڃن ّڄؼڀيڂ ٳِ
حٿـڀٔخص حٿڄوٜٜش ٿڀٴٜپ ٳِ حٿٸ٠خّخ حٿظخر٬ش ٿٌُحٍحطيڂْ٬ّ ،ن حٿٌَُّ حًٕٽ رخٷظَحف ڃن حٿٌَُّ حٿڄ٬نِ ٫ڀَ
ڃٔظٌٍ ٻپ ًُحٍس ڃٌ٧ٴْن رَطزش ڃيَّ اىحٍس ڃَٻِّش ٿڀل ً ٌٍ٠حٗىٙء رآٍحثيڂ حٓٙظ٘خٍّش ٳِ ؿڀٔخص
حٿـڄْ٬ش حٿ٬خڃش ً حٿڀـنش حٿيحثڄش ٳِ ڃ٘خٍّ ٪حٿٸٌحنْن حٿظخر٬ش ٿٸ٤خ٫خطيڂ ٳٸ.4 ٢
ًهٚٳخ ٿڄٔظ٘خٍُ حٿيًٿش ٳِ ڃيڄش ٯَْ ٫خىّش ،ٳبڅّ ڃڄؼڀِ حٿٌٍُحء ٿٌْٔ رؤ٠٫خء حٿڄـڀْ ً ،انڄخ ىڂ
3
ڃـَى ڃنيًرْن أڃخڃو ّٔظڄيًڅ ٓڀ٤ظيڂ ڃن ڃٌَٓځ طْْ٬نيڂ .
ّ٬ظزَ ن٨خځ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ٳِ حٿـِحثَ ارظټخٍح ؿيّيح آظليػو حٿڄَّ٘ ٩اػَ طزنِ حُٙىًحؿْش حٿٸ٠خثْش ،ٻٌنو
ٿڂ ّټن ڃ٤زٸخ ٳِ ٧پ ن٨خځ حٿَٰٱ حٗىحٍّش ٌٓحء ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش أً ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿڄلټڄش
حٿ٬ڀْخ ً6،ٷي طڂ اٷظزخّ ًْ٧ٴش ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ٳِ حٿـِحثَ ڃن حٿن٨خځ حٿٴَنِٔ 9،ڃ ٪انٴَحىىخ رزٞ٬
حٿوٌْٜٛخص ٿڄخ ٿو ڃن ىًٍ ٳ٬خٽ ٳِ طلٸْٶ حٿَٷخرش ٫ڀَ أ٫ڄخٽ حٗىحٍس .2
1
أن َ٨أكڄي ڃلٌْ ،حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ 00 ٙ ،
Jean Waline .op .cit .p .568.
0
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .122 ٙ ،
4
أن َ٨حٿڄخىطْن 42ٱ ً 46ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ.21 / 60 ٌُ٠٬
3
ٛخٕ ؿخُّش ،ن٨خځ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ حٿـِحثَُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 010 ٙ ،
6
حٿڄَؿ ٪نٴٔو . 004 ٙ ،
9
ٿڀظَ٬ٱ ٫ڀَ ط ٌٍ٤ن٨خځ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ،أن ، َ٨رٌٌٛٱ ڃٌَٓ َ "،ظبو يذبفظ انذٔنخ ف ٙيجهس انذٔنخ ٔ انًذبكى اإلداسٚخ ـ يكبَزّ ٔ دٔسِ " ،ڃـڀش
ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿـِحثَ ،حٿ٬يى . 40 ٙ 0224 ،3
2
نٴْ حٿڄَؿ. 42 ٙ ، ٪
64
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
طظؤٿٲ ىْجش ڃلخٳ٨ش حٿيًٿش ڃن ڃلخٳ ٦ىًٿش ً ڃلخٳ ِ٨ىًٿش ڃٔخ٫يّن ً ،حٓظنخىح ٿڀڄخىس 02ڃن حٿٸخنٌڅ
حٿ٬ّ 21/60 ٌُ٠٬ظزَ ىئٙء ٷ٠خس ّوٌ٬٠څ ٿڀٸخنٌڅ حٕٓخِٓ ٿڀٸ٠خء ،كْغ ّظڂ طْْ٬نيڂ رڄٌؿذ ڃٌَٓځ
ٍثخِٓ ً ،رخٿظخٿِ ٳخٿڄَّ٘ ٩ڃنليڂ ٛٴش حٿٸخ ِٟحٿڄٔظٸپ ً حٿٌّ٠٬ش حٿظخڃش ىحهپ ڃـڀْ حٿيًٿش ،ا ّٙأنّو
رخٿَؿٌ ٩اٿَ ن ٚحٿڄخىس 16ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ، 21/60 ٌُ٠٬نـيىخ نٜض ٫ڀَ أڅ ّٸٌځ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ريًٍ
حٿنْخرش حٿ٬خڃش رڄٔخ٫يس ڃلخٳ ِ٨حٿيًٿش حٿڄٔخ٫يّن ،ڃڄخ ّٴيڂ ڃنو أڅّ ًْ٧ٴش ڃلخٳ ٦حٿيًٿش أٛزلض ٓڀټخ ڃٔظٸٚ
٫ن ؿيش حٿلټڂ ّظؤٿٲ ڃن ڃلخٳ ٦ىًٿش ٍثِْٔ ً ڃٔخ٫يّن ٿو ّ٬ڄڀٌڅ طلض اَٗحٳو ،هٚٳخ ٿڀٌ ٪ٟحٿٔخٍُ ٳِ
حٿن٨خځ حٿٴَنِٔ ،كْغ ّو ٪٠ٳْو ؿڄْ ٪أ٠٫خء ڃـڀْ حٿيًٿش ٿٔڀ٤ش ً ٍٷخرش ٍثْْ حٿڄـڀْ ٌٓحء ٻخنٌح ٷ٠خس
كټــــڂ أً ڃلخٳ ِ٨حٿيًٿش ،حٕڃَ حٿٌُ ّٔٴَ ٫نو ٯڄٌ ٝىًٍ ً ڃټخنش ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ٳِ حٿـِحثَ .1
ٿٸي هٌٿض أكټخځ حٿٸخنٌڅ حٿ 21/60 ٌُ٠٬ٿڄلخٳ ِ٨حٿيًٿش حٿ٬يّي ڃن حٙهظٜخٛخص طزخّنض رْن ٷ٠خثْــش
ً حٓظ٘خٍّش اٿَ ؿخنذ حهظٜخٛخص أهٍَ ٓ ،نظٌٿَ حٓظَ٬حٟيخ ٳْڄخ ّڀِ :
حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىطْن 09، 16ڃن حٿٸخنٌڅ حٿّ 21/60 ٌُ٠٬ظـڀَ ٿنخ ،أڅّ حٿڄَّ٘ ٩حٿـِحثَُ ڃنق
ٿڄلخٳ ِ٨حٿيًٿش ڃينش حٿنْخرش حٿ٬خڃش ٳِ حٿٸ٠خّخ ًحص حٿ٤خر ٪حٿٸ٠خثِ ًً ،ٿٺ ڃن هٚٽ طٸيّڂ ڃٌٻَحطيڂ ٻظخرْــــخ
ً َٗف ڃٚك٨خطيڂ ٗٴٌّخ ً ،حٿڄٚك ٦ٳِ ىٌح حٿ٘ؤڅ أنّو رخٿظڄ٬ن ٳِ ڃ٠ڄٌڅ ن ٚحٿڄخىس 09 ً 16حٿڄزْنظخڅ
أٚ٫ه ّظ٠ق ،أڅّ ڃنق ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ڃيڄش حٿنْخرش حٿ٬خڃش ّئىُ اٿَ ٯڄٌ ٝىًٍه ٕ ،څّ حٿڄَّ٘ ٩ٿڂ ّٜيٍ أُ
ن ٚٷخنٌنِ ّليى ٳْو طنْ٨ڂ حٿنْخرش حٿ٬خڃش ٌٓحء ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش أً ڃـڀْ حٿيًٿش رٜٴش ڃوخٿٴش
ٿظنْ٨ڂ حٿنْخرش حٿ٬خڃش ٳِ حٿن٨خځ حٿٸخنٌنِ حٿ٬خىُ ،ٻڄخ ٿڂ ّليى ًٿٺ ٳِ حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڀڄـڀْ ڃڄخ ّٴيڂ ڃنو اكخٿش
ىًٍىخ اٿَ ن٨خځ حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ .
ًٳِ ىٌح حٿٜيى ٓـپ انذكزٕس ثؼه ٙيذًّذ انظغٛش " أًَّب اإلدبنخ انؼبيخ ال رف ٙثبنًغهٕة ،ئر الثذ يٍ
رذذٚذ ٔ ضجظ اخزظبطبد ْزِ انفئخ يٍ أػضبء انًجهس ثًب ٕٚافك ٔ يمزضٛبد انمضبء اإلداس٘ ،كًب ْٕ
0
انذبل ثبنُسجخ نًفّٕض ٙانذكٕيخ ف ٙفشَسب أٔ يفٕض ٙانذٔنخ ف ٙيظش "
أڃخ حٕٓظخً ثٕطٕف يٕسٗ ٳٸي ٍأٍ " أٌّ ْزِ اإلدبنخ سججٓب رسشع انًششع انجضائش٘ ف ٙاسزكًبل
ئَشبء انٓٛئبد انذسزٕسٚخ نهجالد ،يكزفٛب ثًُبسجخ رأسٛسّ يجهس انذٔنخ ف ٙآخش انًغبف ،ثُمـــــــم انًُٕرط
1
رٌٌٛٱ ڃٌَٓ ،حٿڄَؿ ٪نٴٔو ً 40 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
0
ر٬ڀِ ڃلڄّي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنڀِ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 124 ٙ ،
63
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
انمذٚى نهغشفخ اإلداسٚخ نهًذكًخ انؼهٛب ٔ انز ٙكبَذ يكَٕخ يٍ لضبح دكى ٔ يذبي ٍٛػبيٚ ٍٛزجؼٌٕ نسهك
1
انُٛبثخ انؼبيخ نذٖ رهك انًذكًخ يضٛفب أٌّ ْزا انًُٕرط انمذٚى .......يب ْٕ ئالّ غشفخ ئداسٚخ يكجشح "
ًنلن ريًٍنخ نٍَ ،أنيخ اكخٿش ٳِ ٯَْ ڃلڀيخ ،نَ٨ح ٿڀظزخّن رْن ىًٍ حٿنْخرش حٿ٬خڃش ً هٜخثٜيخ ٳِ
حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ً ىًٍ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ٫ٙ ،ظزخٍ طڄِْ حٿڄنخُ٫ش حٗىحٍّّش ڃن كْغ
ڃٌ٫ٌٟيخ ً أَ٣حٳيخ ً حؿَحءطيخ ٫ن حٿڄنخُ٫ش حٿ٬خىّش ،أٟٲ اٿَ ًٿٺ أڅّ ىٌه حٗكخٿش ٳْيخ ڃٔخّ رخٓظٸٚٿْش
حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ٫ن حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ً ،أڅّ ىًٍ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ّ ٙٸٲ ٫ني كي ط٤زْٶ حٿٸخنٌڅ ً اريحء
حٿڄٚك٨خص ًانڄخ ّظ٬يٍ ًٿٺ ،كْغ ّٸٌځ رخٿزلغ ٫ن حٿلڀٌٽ حٿٸخنٌنْش حٿٔڀْڄش ً طلٸْٶ حٿظٌحُڅ رْن حٿڄٜڀلش
حٿ٬خڃــــــــش ً حٿڄٜڀلش حٿوخٛش ،ٳڄلخٳ ٦حٿلټٌڃش ٳِ ٳَنٔخ ڃؼٓ ، ٚخىڂ ٳِ ٛن ً ٪حرظټخٍ حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ
0
ڃن هٚٽ حٿڄزخىة ً حٿنَّ٨خص حٿظِ ٷخڃض ٗيَس ڃـڀْ حٿيًٿش ٫ڀْيخ .
حٓظنخىح اٿَ ن ٚحٿڄخىس 09ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ، 21/60 ٌُ٠٬ٳٸي ڃنق حٿڄَّ٘ ٩ٿڄلخٳ ِ٨حٿيًٿش ڃڄخٍٓش ڃيڄش
حٿنْخرش ٳِ حٿڄـخٽ حٓٙظ٘خٍُ ،اٿَ ؿخنذ حٿڄـخٽ حٿٸ٠خثِ ً ًٿٺ هٚٽ طٸيّڂ ڃٌٻَحطيڂ حٿڄټظٌرش ً َٗف
ڃٚك٨خطيڂ حٿ٘ٴٌّش ،اٿَ ؿخنذ ك ٌٍ٠ڃلخٳ ٦حٿيًٿش أً أكي ڃٔخ٫يّو اٿَ ؿڀٔخص ً ڃيحًٙص حٿڀـنش حٿيحثڄــــش
أً حٿـڄْ٬ش حٿ٬خڃش ٿيٍ ڃـڀْ حٿيًٿش ٬ّ ،ظزَ ىًٍ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ٳِ حٿڄـخٽ حٓٙظ٘خٍُ ٯَْ ًحٟق ً ىٷْٶ
ٕڅّ حٿڄَّ٘ ٩ٿڂ ّليىه ريٷش ً ،كظَ حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش ٿڂ ّليىه ڃټظٴْخ رخٿن٫ ٚڀَ ًؿٌد آٍخٽ
نٔوش ڃن ٫نخ َٛحٿڄڀٲ اٿَ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش حٿٌُ ّْ٬ن أكي ڃٔخ٫يّو ّټڀٲ رڄظخر٬ش حٗؿَحءحص ً طٸيّڂ ڃٚك٨خطو
حٿ٘ٴٌّش حٿڄټظٌرش ً ًٿٺ ٣زٸخ ٿڀڄخىس 06ڃنو .
ًٷي حٓظَٰد حٕٓظخً يٕسٗ ثٕطٕف ڃن آنخى حٿڄيڄش حٓٙظ٘خٍّش ٿڄلخٳ ٦حٿيًٿش ،ڃ٬ظزَح ًٿٺ ُّخىس ٳِ
ٯڄٌ ٝىًٍه ،ڃزٍَح ًٿٺ ر٬يځ ًؿٌى نِح ٩ٳِ كخٿش طٸيّڂ ڃـڀْ حٿيًٿش ٍأّو ٳِ ڃ٘خٍّ ٪حٿٸٌحنْن ،ڃْ٠ٴخ
حهظ ١ٚحٕڃٌٍ ٫ڀَ حٿڄَّ٘٫ ٩نيڃخ ٍٯذ ٳِ نٸپ نڄًٌؽ ٷيّڂ ً اٟخٳش اٿَ ىْجش ؿيّيس ٿڂ ّٴيڂ ڃيخڃـــيخ
4
ٳخٿَؿٌ ٩اٿَ حٿيًٽ حٓهٌس رن٨خځ حُٙىًحؿْش ڃؼپ ڃ ً َٜٳَنٔخ نـيىخ ڃنلض ٿڄلخٳ ٦حٿيًٿش حٿلٸْٸْش ،
حٙهظٜخٛخص حٿٸ٠خثْش ىًڅ حٓٙظ٘خٍّش ،كْغ ّ٘ ٙخٍٹ ىٌح حٕهَْ ً ّ ٙل َ٠حٿظ٘ټْڀش حٓٙظ٘خٍّش .3
/ 3االخزظبطبد األخشٖ نشئٛس ْٛئخ يذبفظ ٙانذٔنخ :ٿٸي أٓني حٿڄَّ٘ ٩حٿـِحثَُ ٿڄلخٳ ٦حٿيًٿش رخ٫ظزخٍه
ٌ٠٫ح ٳِ ڃټظذ ڃـڀْ حٿيًٿش ڃيڄش نخثذ ٍثْْ ٿو ٣زٸخ ٿن ٚحٿڄخىس 03ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ٌُ٠٬حٿٔخرٶ حٿٌٻَ
1
رٌٌٛٱ ڃٌَٓ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 32 ٙ ،
0
ٛخٕ ؿخُّش ،ن٨خځ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ حٿـِحثَُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .000 ٙ ،
4
ڃٌَٓ رٌٌٛٱ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 32 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
3
ڃخؿي ٍحٯذ حٿلڀٌ ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 196 ٙ ،
66
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ًٷي هٌٿظو حٿڄخىس 06ڃن نٴْ حٿٸخنٌڅ ڃڄخٍٓش حٿڄيڄش حٿڄٔنيس ٿڄټظذ حٿڄـڀْ ً حٿڄظڄؼڀش ٳِ ڃٔخىڄظو ٳِ ا٫يحى
حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڀڄـڀْ ً اريحء ٍأّو ٳِ طٌُّ ٪حٿڄيخځ ٫ڀَ حٿٸ٠خس ،أڃخ ر٬ي ط٬يّپ حٿٸخنٌڅ حٿ21/60 ٌُ٠٬
رڄٌؿذ حٿٸخنٌڅ حٿ ، 14 /11 ٌُ٠٬ٳٸي هٌٿظو حٿڄخى 09ڃټٍَ ٚٛكْخص طظڄؼپ ٳِ طنْ٘ ً ٢ڃَحٷزش ً طنْٔٶ
أ٫ڄخٽ ڃلخٳ٨ش حٿيًٿش ً حٿڄٜخٿق حٿظخر٬ش ٿيخ ،ڃڄخٍٓش ٓڀ٤ظو حٿٔڀڄْش ٫ڀَ ٷ٠خس ڃلخٳ٨ش حٿيًٿش ،اٿَ ؿخنذ
ڃڄخٍٓش ٓڀ٤ظو حٿٔڀڄْش ً حٿظؤىّزْش ٫ڀَ حٿڄٔظويڃْن حٿظخرْ٬ن ٿڄلخٳ٨ش حٿيًٿش .
أٟٲ اٿَ ًٿٺ ،ٳٸي حٓني ٿو حٿن٨خځ حٿيحهڀِ ٿڀڄـڀْ ٳِ ڃخىطو 11ڃيڄش حٿٔيَ ٫ڀَ كٔن َْٓ ڃلخٳ٨ش
حٿيًٿش ،ٻڄخ ّظٌٿَ ڃڄخٍٓش حٿٔڀ٤ش حٿٔڀڄْش ٫ڀَ ٷ٠خس ڃلخٳ٨ش حٿيًٿش أً طٴٌّ ٞأكي ڃٔخ٫يّو ٿَثخٓش ىٌح
حٿڄټظذ .
ً حٿڄٚك ٦أڅ ًْ٧ٴش ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ٳِ حٿـِحثَ ىِ ًْ٧ٴش ڃزظټَس ٳِ حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿـِحثَُ ٿيخ
هٌْٜٛخص طنٴَى ريخ ٫ن ٓخثَ أن٨ڄش ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ٳِ حٿيًٽ حٕهٌس رن٨خځ حُٙىًحؿْش ،ٻٴَنٔخ ًڃَٜ
رخ٫ظزخٍىخ ٓڀټخ ٷخثڄخ رٌحطو ،أٟٲ اٿَ ًٿٺ حطٔخ ٩ىًٍ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ،كْغ ّظٌٿَ حهظٜخٛخص ٷ٠خثْش ،اٿَ
ؿخنذ حٓٙظ٘خٍّش ٫ټْ ڃً َٜٳَنٔخ حٿڀظخڅ هٌٿظخه حهظٜخٛخص ٷ٠خثْش ٳٸ ، ٢ا ّٙأڅّ ىٌه حٿٌْ٧ٴش ڃخُحٿض
ط٬خنِ ر ٞ٬حٿنٸخث ً ٚحٿظِ ڃن أرَُىخ ٯڄٌ ٝىًٍ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ٻڄخ ٓزٶ ً أڅ ًٟلنخ .
ً٫ڀْو ٳبننخ ننخٗي حٿڄَّ٘ ٩حٿـِحثَُ ربىهخٽ ر ٞ٬حٿظ٬يّٚص ٫ڀَ ىًٍ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ،ڃن هٚٽ طليّيه
ريٷش ً ٷَٜه ٫ڀَ حٿڄيخځ حٿٸ٠خثْش ىًڅ حٓٙظ٘خٍّش ،طٴ ْٚ٬ٿيًٍه حٿٌُ ّظڄظ ٪رو نَْ٨ه ٳِ ڃ ً َٜٳَنٔخ
حٿڄظڄؼپ ٳِ حٿظٌٳْٶ رْن حٿڄٜڀلش حٿ٬خڃش ً كڄخّش كٸٌٵ حٕٳَحى ًكَّخطيڂ .
69
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
اڅّ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش رخٿـِحثَ ٿْٔض ريهْڀش ٫ن حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٗىحٍُ ٳِ حٿـِحثَ ،رپ َ٫ٱ ىٌح
حٕهَْ ىٌح حٿنٌّ ٩ڃن حٿڄلخٻڂ ارخڅ حٿڄَكڀش حٓٙظ٬ڄخٍّش ٳِ ٳظَطيخ حٕهَْس ( ً ،) 1690 ،1664ٻٌٿٺ هٚٽ
حٿڄَكڀش حٙنظٸخٿْش ،ا ٙأڅّ حٿڄَّ٘ ٩طوڀَ ٫ڀْيخ ؿَحء ًَ٧ٱ أٳَُطيخ طڀٺ حٿٴظَس ٿظلپ ڃلڀيخ حٿَٰٱ حٗىحٍّش
نَ٨ح ٿظوڀِ حٿڄَّ٘٫ ٩ن ن٨خځ حُٙىًحؿْش حٿٸ٠خثْش ً طزنْو ن٨خځ ًكيس حٿٸ٠خء ،ٿټن حٿڄئْٓ حٿيٓظٌٍُ ٫خى
ٿْظزنَ ن٨خځ حُٙىًحؿْش رڄٌؿذ ىٓظٌٍ ٫ً ، 1669ڀَ اػَ ًٿٺ أن٘ؤص حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش رڄٸظ َ٠حٿٸخنٌڅ
20/60حٿڄئٍم ٳِ 42ڃخُ ً ،1 1660حٿٔئحٽ حٿڄًَ٤ف ٳِ ىٌح حٿ٘ؤڅ ،ڃخ ىِ حْٕٓ حٿظِ حٓظڄيص ڃنيخ
ًؿٌىىخ ؟ ًىپ ٟڄّن حٿڄَّ٘ ٩حٿـِحثَُ حٓظٸٚٿْش حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٫ن حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ڃن هٚٽ طنْ٨ڄيخ
حٿيْټڀِ ً حٿزَُ٘ ؟ .
اڅّ حٗؿخرش ٫ڀَ ىٌه حٿظٔخإٙص طٔظي ِ٫ڃنخ حٓظَ٬ح ٝحٗ٣خٍ حٿٸخنٌنِ حٿٌُ طنيپ ڃنو حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش
ٳِ ( فشع أّٔل ) ،ٿظنظٸپ ٿظنخًٽ طنْ٨ڄيخ ٳِ (فشع صبٌ) .
طلٸْٸخ ٓٙظٸٚٽ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ٫ن حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ،أن٘ؤ حٿڄَّ٘ ٩حٿـِحثَُ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّّش ٳِ ٷخ٫يس
ىَځ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،اٿَ ؿخنذ ڃـڀْ حٿيًٿش ٿڄخ ٿيخ ڃن أىڄْش رخٿٰش ٳِ حٓظټڄخٽ رنخء حٿن٨خځ حٗىحٍُ .
ً ٕڅّ نٸ٤ش حنٚ٤ٵ ٻپ رخكغ ٳِ حٿظلڀْپ طنزؼٶ ڃن حٿڄنز ٪حٿٌُ ّٔظڄي ڃنو ڃٌ ٩ٌٟرلؼو ًؿٌىه ،ٳٸي
ٷڄنخ ڃن هٚٽ ىٌح حٿڄ٤ڀذ حٿظَ٤ٵ ٿڀڄٜخىٍ حٿٸخنٌنْش ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش حٿيٓظٌٍّش ً حٿظَّْ٘٬ش ً حٿظنْ٨ڄْــش
ٳْڄخ ّڀِ :
طٔظڄي حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش أٓخّ ًؿٌىىخ حٿٸخنٌنِ ٟڄنْخ ڃن ن ٚحٿڄخىس 160ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش
، 1669كْغ أڅّ ىٌه حٿڄخىس ً اڅ ٿڂ طنَٛ ٚحكش ٫ڀْيخ ڃؼڀڄخ نٜض ٫ڀَ حٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش ً حٿڄـخٿْ
حٿٸ٠خثْش ٻـيخص طٸٌځ أ٫ڄخٿيخ ڃن َ٣ٱ حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ،ٳبنّيخ حٻظٴض رخٗٗخٍس اٿْيخ ٟڄنْخ ٫نيڃخ أرَُص ىًٍ
ڃـڀْ حٿيًٿش ٻـيش ڃٸٌڃش ٕ٫ڄخٽ حٿـيخص حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش ً .حٿٔئحٽ حٿڄًَ٤ف ٿڄخًح ٿڂ ّن ٚحٿڄئْٓ
حٿيٓظٌٍُ َٛحكش ٫ڀَ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش .
كٔذ ًؿيش نَ٨نخ ،أڅّ ٫يځ حٿنَٛ ٚحكش ٫ڀَ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٳِ حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٻخڅ حٿٸٜي ڃنو
أڅّ ڃـڀْ حٿيًٿش اٟخٳش اٿَ ىًٍه ٳِ طٸٌّڂ أ٫ڄخٽ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،ر٬ي حنٸ٠خء حٿڄٌحْ٫ي حٿڄٸٍَس ٿيخ ٳيٌ
1
حٿـَّيس حٿَٓڄْش حٿ٬يى . 0 ٙ ، 42
62
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ڃٸٌځ أّ٠خ ٕ٫ڄخٽ ؿيخص ٷ٠خثْش اىحٍّش ڃظوٜٜش ٻڄـڀْ حٿڄلخٓزش رخ٫ظزخٍه ؿيش ٷ٠خثْش اىحٍّش ٷَحٍحطيخ
ٷخرڀش ٿڀ٬٤ن رخٿنٸ ٞأڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ،رخٿَّٯڂ ڃن ٻٌنو هخٍؽ ڃنٌ٨ڃش حٿٸ٠خء حٗىحٍُ......اٿن ً ،حٿظِ
ٓنظٌٿَ طٴْٜڀيخ ٳِ حٿـِء حٿوخ ٙرخهظٜخٛخص ڃـڀْ حٿيًٿش ٻٸخ ٝنٸ. ٞ
ّظؤٿٲ حٗ٣خٍ حٿظَّ٘ ِ٬ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ڃن ن ٌٜٙٿيخ ٚ٫ٷش ڃزخَٗس ريٌه حٕهَْس ً ،ن ٌٜٙأهَٖ
ٯَْ ڃزخَٗس أٗخٍص اٿْيخ .1
رظخٍّن 42ڃخُ ً ، 1660رڄٸظ َ٠حٿٸخنٌڅ ٛ ، 20/60يٍ أًّٽ ٷخنٌڅ هخ ٙرخٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ر٬ي
حٓٙظٸٚٽ ً ،ٷي كڄپ ىٌح حٿٸخنٌڅ ٳِ ْ٣خطو 12ڃٌحىح حٓظَٟ٬ض ڃٔؤٿش طنْ٨ڄيخ ً ط٘ټْڀيخ ً هّٚخىخ ً أٷٔخڃيخ
حٿيحهڀْش ً طَٻْزظيخ حٿزَّ٘ش ً حٗ٣خٍ حٿ٬خځ ٿظَْْٔىخ ڃخٿْخ ً اىحٍّخ ،اٟخٳش اٿَ ر ٞ٬حٕكټخځ حٙنظٸخٿْش حٿڄخنلش
ٿڀَٰٱ حٿـيٌّش ً حٿڄلڀْش ڃيڄش حٿن َ٨ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ٳِ حنظ٨خٍ طنْٜذ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش .0
ٳڄن نخكْش حٿڄلظٌٍ نـي ،أڅّ ىٌح حٿٸخنٌڅ ؿخء ڃٸظ٠زخ ؿيح ( 12ڃٌحى ) ً ،ىٌ ً٬ّ ٙ ٪ٟټْ حٿڄټخنش
حٿظِ طلظڀيخ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،رخ٫ظزخٍىخ حٿٌْٓڀش حٕٓخْٓش ٳِ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ حٿڄَٓوش ٿيًٿش حٿٸخنٌڅ ،ڃن
هٚٽ آٍخء ڃزيأ حٿڄًَّْ٘٫ش ً ْٛخنش ً كڄخّش كٸٌٵ حٕٳَحى ً كَّخطيڂ حٕٓخْٓش ،نخىْٺ ٫ن ح٫ظڄخى حٿڄَّ٘٩
٫ڀَ حٗكخٿش ٳِ ڃٌح٣ن ڃْ٬نش.4
رٸَحءس ڃظٴلٜش ٿن ٚحٿڄخىس 100ٱ 9ڃن حٿظ٬يّپ ٿٔنش ّ 1669ظـڀَ ٿنخ ،أڅّ حٿڄئْٓ حٿيٓظٌٍُ
ه ّٜٚٿڀزَٿڄخڅ حٿظَّ٘ ٪ٳِ ڃـخٽ حٿٸٌح٫ي حٿڄظ٬ڀٸش رخٿظنْ٨ڂ حٿٸ٠خثِ ً ،ان٘خء حٿيْجخص حٿٸ٠خثْش ً ،رخٙنظٸخٽ
اٿَ حٿڄخىس 104ٱ 6ڃن نٴْ حٿيٓظٌٍ ّظّ٠ق ٿنــخ ،أڅّ حٿزَٿڄخڅ َّّ٘ ٩رٸٌحنْن ٌّ٠٫ــــــش ٳِ نٴْ حٿڄـخٽ.3
ً رخٿظخٿِ ،ٳبڅّ ٛيًٍ حٿٸخنٌڅ ، 20/60ؿخء ا٫ڄخ ٙحٿٴٸَس 9ځ 100أٚ٫ه ،حٿڄليّىس ٿڀڄـخٙص حٿظِ ّ٘ــــَّ٩
1
ٍْٗي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طنْ٨ڂ ً حهظٜخ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 012 ٙ ،
0
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ا" نُظبو انمبََٕ ٙنهًذبكى اإلداسٚخ ف ٙانجضائش " ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 90 ٙ ،
4
ى.ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .02 ٙ ،
3
ٿڀظَ٬ٱ ٫ڀَ حٿٸٌحنْن حٿٌّ٠٬ش ً هٜخثٜيخ ً اؿَحءحطيخ ٍحؿ ٪حٗ٣خٍ حٿظَّ٘ ِ٬ٿڄـڀْ حٿيًٿش ڃن ىٌه حٿڄٌٻَس . 00 ٙ ،
60
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ٳْيخ حٿزَٿڄخڅ ً ،حٿظِ ڃن رْنيخ ڃٔؤٿش حٿظنْ٨ڂ حٿٸ٠خثِ ،ڃڄخ ّٔظيْ٫نخ ٿَ٤ف حٿٔئحٽ حٿظخٿِ ،ىپ ان٘خء
حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش رڄٌؿذ ٷخنٌڅ ٫خىُ ّظٌحٳٶ ڃ ٪ڃخ ؿخء ٳِ حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش 1669؟ .
ًٳِ ىٌح حٿٜيى ٓ ،ـّپ األسزبر خهٕف ٙسشٛذ ،أڅ ٷَحءس حٿڄخىطْن حٿڄزْنظخڅ أٚ٫ه طٌٟق أڅّ حٿڄخىس 100
ٱ 9كيىص حٿڄـخٙص حٿظِ َّّ٘ ٩ٳْيخ حٿزَٿڄخڅ ً حٿظِ رْنيخ حٿٸٌح٫ي حٿڄظ٬ڀٸش رخٿظنْ٨ڂ حٿٸ٠خثِ ً ان٘خء حٿيْجخص
حٿٸ٠خثْش ،أڃخ حٿڄخىس 104ٱ ، 6ٳٸي رْنض ٗټپ حٿن ٚحٿٸخنٌنِ ( حٿٸخنٌڅ حٿ ) ٌُ٠٬حٿٌحؿذ حٕهٌ رو ٳِ
1
ڃـخٙص ڃليىس ً حٿظِ ڃن رْنيخ ڃٔؤٿش حٿظنْ٨ڂ حٿٸ٠خثِ.
ًرنخءح ٫ڀْو ،ٳبڅّ حٿنّ ٚحٿظَّ٘ ِ٬حٿڄنخٓذ ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ّظـٔي ٳِ ٷخنٌڅ ، ٌُ٠٫رخ٫ظزخٍ أڅّ ىٌه
حٕهَْس طڄؼپ ؿِءح ّ ٙظـِأ ڃن حٿظنْ٨ڂ حٿٸ٠خثِ ،ٻڄخ ىٌ حٿلخٽ رخٿنٔزش ٿڀڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ً ڃـڀْ حٿيًٿش
0
ًڃلټڄش حٿظنخُ ٩حٿڄن٨ڄش رڄٌؿذ ٷٌحنْن ٌّّ٠٫ش طـْٔيح ٿن ٚحٿڄخىس 164ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ .
ّظؤٿٲ حٗ٣خٍ حٿظَّ٘ ِ٬ٯَْ حٿڄزخَٗ ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ڃن حٿن ٌٜٙحٿٸخنٌنْش حٿظخٿْش :
ـ حٿٸخنٌڅ ٍٷڂ 163/99حٿڄئٍم ٳِ 1699/9/0حٿڄظ٠ڄن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً ًٿٺ رلټڂ حٗكخٿش
حٿڄټَٓش ٳِ ن ٚحٿڄخىس 0ڃن حٿٸخنٌڅ ً 21/60حٿظِ ؿخء ٳْيخ ":رخضغ اإلجشاءاد انًغجمخ أيبو انًذبكى
اإلداسٚخ ألدكبو لبٌَٕ اإلجشاءاد انًذَٛخ ".
ًحٿڄٚك ٦أڅّ ىٌه حٗكخٿش ٿڂ ط٬ي ٿيخ أُ ٷْڄش ٫ڄڀْش ،رخ٫ظزخٍ أڅّ حٿٸخنٌڅ حٿڄٌٻٌٍ أٚ٫ه ٷي طڂ اٿٰخءه ً ،كپ
ڃلڀّو حٿٸخنٌڅ حٿـيّي حٿڄظ٬ڀٶ رخٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ٍٷڂ 26/20حٿڄئٍم ٳِ 06ٳْٴَُ . 0220
ً رخٿظخٿِ ّـذ ط٬يّپ حٿڄخىس 0ڃن حٿٸخنٌڅ ، 20/60ڃٌحٻزش ٿڀنٸڀش حٿنٌّْ٫ش حٿظِ أكيػيخ حٿڄَّ٘ ٩ربٛيحٍ
ٷخنٌڅ هخ ٙرخٗؿَحءحص حٗىحٍّش ٿظټٌڅ ٫ڀَ حٿ٘ټپ حٿظخٿِ " :رخضغ اإلجشاءاد انًغجمخ أيبو انًذبكى
اإلداسٚخ ألدكبو لبٌَٕ اإلجشاءاد انًذَّٛخ ٔ اإلداسّٚخ" .
1
ٍْٗي هڀٌٳِ ،حٿٸ٠خء ر٬ي 1669اٚٛف ٷ٠خثِ أځ ڃـَى طَْْٰ ىْټڀش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .66 ٙ ،
0
أن : َ٨ـ ٍْٗي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طنْ٨ڂ ً حهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 016 ٙ ،
ـ ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .26 ٙ ،
66
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ً حٿٌحٟق ڃن هٚٽ اه٠خ ٩ٷ٠خس حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٿنٴْ حٿٸخنٌڅ حٿٌُ ّلټڂ ٷ٠خس حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ٳْو
ڃٔخّ رخٓظٸٚٿْش حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ٫ن حٿ٬خىُ ً ،ٿيٌح نؤڃپ ڃٔظٸز ٚرظټَّْ ٷخنٌڅ هخ ٙرخٿٸ٠خس حٗىحٍّْن
ٕىڄْش حٿيًٍ حٿڄنٌ ١ريڂ ً ،حٿڄظڄؼپ ٳِ حٙرظټخٍ ً حٙؿظيخى ٿڀٌٌٛٽ اٿَ كڀٌٽ ڃنخٓزش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش .
طـْٔيح ٿڀٸخنٌڅ 20/60حٿڄظ٬ڀٶ رخٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٛيٍ حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ ٍٷڂ 469/60حٿڄئٍم ٳِ
16601/11/13حٿٌُ كيّى طنْ٨ڄيخ حٿٸ٠خثِ ً حٗىحٍُ ًڃٔخثپ أهٍَ هخٛش رڄٌح ٪ْٟحنظٸخٿْش ً ،ٷي طڂ
رڄٸظ٠خه ً ٪ٟٷٌح٫ي هخٛش ر٬يى حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ً حهظٜخٛيخ حٗٷڀْڄِ .0كْغ نٜض حٿڄخىس حًٕٿَ ڃنو
٫ڀَ ":أٌ رُشأ ػجش كبيم انزشاة انٕعُ ٙئدذٖ ٔ صالصٌٕ ( )39يذكًخ ئداسّٚخ كجٓبد لضبئٛخ نهمبٌَٕ انؼبو
ف ٙانًبدح اإلداسّٚخ ".
ًٳْڄخ ّو ٚحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،ٳٸي حٷظَف ر ٞ٬أ٠٫خء ڃـڀْ حٕڃش أڅ ّټٌڅ ڃظٌحٳٸخ ڃ٫ ٪يى حٿڄلخٻڂ
حٿ٬خىّش ً حٿڄٸيٍ آنٌحٹ د 122ڃلټڄش ٫زَ حٿظَحد حٿٌ٣نِ ،ا ٙأڅّ ًَُّ حٿ٬يٽ ٍَّ أڅّ ًٿٺ حٿظٌٳْٶ ْٓٴٸي
حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّّش ڃټخنظيخ ً ٷْڄظيخ .
ًٳِ ىٌح حٿٜيى ٓـّپ ،انذكزٕس ػًبس ثٕضٛبف طؤّْيه ٿٌَُّ حٿ٬يٽ ،ڃٌٟلخ أڅّ اڃټخنْش ان٘خء ڃلخٻڂ
اىحٍّش رنٴْ ٫يى حٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش ٍحؿ ٪ٿٌ٬حڃپ أىڄيخ ،أڅّ طلٸْٶ ًٿٺ ّٔظي ِ٫طٌٳَْ ٫يى ٻزَْ ڃن حٿٸ٠خس
ًًُ حٿټٴخءحص حٿ٬خٿْش ،اٟخٳش اٿَ طو ْٜٚٯٚٱ ڃخٿِ ،ڃ٬ظزَح ٿظْٰ٤ش نٴٸخص ىٌه حٿيْخٻپ حٿټؼَْس ً 4،ىڄخ
حٿ٬خڃٚڅ حٿڀٌحڅ ٿڂ طنٜذ رٔززيڄخ ڃ٨٬ڂ حٿڄلخٻـــڂ حٗىحٍّش ،كْغ طڂ طنْٜذ ڃخ ّٸخٍد 12ڃلټڄش اىحٍّش اٿَ
ٌّځ ٻظخرش ىٌه حٿڄٌٻَس ،ڃڄخ ْٓٔٴَ ٫نو ٫يځ حٙنٔـخځ رْن حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش .
1
حٿـَّيس حٿَٓڄْش حٿ٬يى 06ٿٔنش . 1660
0
ٍْٗي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طنْ٨ڂ ً حهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 010 ٙ،
4
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ " ،انُظبو انمبََٕ ٙنهًذبكى اإلداسٚخ ف ٙانمبٌَٕ انجضائش٘ " ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .22 ، 22 ٙ ،
92
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ط٬ظزَ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٷخ٫يس ىَځ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ڃٸخرپ حٿڄلخٻڂ ٳِ ٷخ٫يس ىَځ حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ،ٳزبكيحػيخ
ه َ٤حٿڄَّ٘ ٩حٿـِحثَُ هٌ٤س ىخڃش نلٌ آٍخء ىًٿش حٿٸخنٌڅ ً حٿلٶ ً كڄخّش حٿلٸٌٵ ً حٿلَّخص حٕٓخْٓش
ٻٌنيخ ؿيش ٷ٠خثْش أًّٽ ىٍؿش ٳخٛڀش ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش رلټڂ ٷخرپ ٿٓٚظجنخٱ أڃـــــــــخځ ڃـڀْ حٿيًٿش .
ًْٓ٬ــخ ڃن حٿڄَ٘ ٩نلٌ طـْٔي حٓظٸٚٿْش حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،ٳٸي طڂ طًِّيىخ ريْجخص ٷ٠خثْش ً أهٍَ
طنْ٨ڄْش ،اٟخٳش اٿَ ًٓخثپ رَّ٘ش رييٱ انـخكيخ ٳِ طلٸْٶ حٿظٌٳْٶ رْن حٿڄٜڀلش حٿ٬خڃش ًكڄخّش كٸٌٵ
حٕٳــــَحى ً كَّخطيڂ حٕٓخْٓش ً ،ٳِ ڃلخًٿش ڃنخ ٗٿٸخء حٿٌ٠ء ٫ڀَ ڃيٍ ىٌه حٓٙظٸٚٿْش ٌٓٱ نظ َٝ٬أًٙ
اٿَ طنْ٨ڂ ىْجخص حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ً ٷٌح٫ي َْٓىخ ،ػڂ نظنخًٽ طنْ٨ڄيخ حٿزَُ٘ .
هٚٳخ ٿڀظنْ٨ڂ حٿيْټڀِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش حٿڄظ٘ټپ ڃن ىْجخص ٷ٠خثْش ،ىْجخص حٓظ٘خٍّش ً أهٍَ طنْ٨ڄْش ،ٳبڅّ
حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش طلظٌُ ٫ڀَ ىْجخص ٷ٠خثْش ً طنْ٨ڄْش ٳٸ ، ٢رخ٫ظزخٍ أڅّ حٿڄَّ٘٫ ٩يي ٿيخ حٿڄيخځ حٿٸ٠خثْش ىًڅ
حٿڄيخځ حٓٙظ٘خٍّش .هٚٳخ ٿڀٌ ٪ٟٳِ ٳَنٔخ ،كْغ أًٻڀض ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ڃيخځ حٓظ٘خٍّش ٳِ ٗټپ طٸيّڂ آٍحء
1
ر٤ڀذ ڃن حٿڄلخٳْ٨ن هخٛش .
ً ٿڄَ٬ٳش ڃيٍ حٓظٸٚٽ ىٌه حٿيْجخص ٫ن حٿٔڀ٤ش حٿظنٴٌّْش ،ٳٸي ٫ڄڀنخ ٫ڀَ حٓظَ٬حٟيخ ،رْٰش حٿظَ٬ٱ ٫ڀَ
أٻؼَىخ طٴٓٙ ْٚ٬ظٸٚٿْش حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،كْغ ٌٓٱ نظَ٤ٵ أً ٙاٿَ طنْ٨ڂ ىْخٻپ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،ٿنَ٬ؽ
ر٬يىخ ٿظنخًٽ حٿظنْ٨ڂ حٿزَُ٘ .
طظ٘ټپ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ڃن ىْخٻپ ٷ٠خثْش طظٌٿَ حٿٴٜپ ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش حٿڄٌٻڀش ٿيخ ،اٟخٳش اٿَ
ىْخٻپ ٯَْ ٷ٠خثْش طنْ٨ڄْش ڃيڄظيخ ڃٔخ٫يس حٿيْجخص حٿٸ٠خثْش ًحٿٔيَ ٫ڀَ حٿَْٔ حٿلٔن ٿيخ ً ،ٳْڄخ ّڀِ ٌٓٱ
نٔڀ ٢حٿٌ٠ء ٫ڀَ ىٌه حٿيْخٻپ .
أ /انٓٛبكم انمضبئٛخ :طظڄؼپ حٿيْخٻپ حٿٸ٠خثْش ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٳِ حٿَٰٱ ً حٕٷٔخځ ،اٿَ ؿخنذ حٿنْخرش حٿ٬خڃش
حٿڄظټٌنش ڃن ڃلخٳ ِ٨حٿيًٿش ًڃٔخ٫يّو .
ربٚ٣ٿش ٫خرَس ٫ڀَ ن ٚحٿڄخىس 23ڃن حٿٸخنٌڅ ، 20/60نـيىخ أٗخٍص اٿَ طنْ٨ڂ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٳِ
ٗټپ ٯَٱ ً أٷٔخځ ڃلْڀش ٫يى ىٌه حٕهَْس اٿَ حٿظنْ٨ڂ ً ،ٳ ٚ٬ٳِ ىٌح حٿ٘ؤڅ ٛ ،يٍ حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ ٍٷڂ
1
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 66 ٙ ،
91
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
469/60حٿٔخرٶ ًٻَه ،ڃليّىح ٳِ ڃخىطو حٿوخڃٔش ٫يى ٯَٱ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ڃن ٯَٳش اٿَ ػٚع ٯَٱ ،ڃ٪
اڃټخنْش طٸْٔڂ ٻپ ٯَٳش ڃن ٷٔڄْن اٿَ أٍر٬ش أٷٔخځ ،طخٍٻخ ٫ڄڀْش طليّي ٫يى حٿَٰٱ ً حٕٷٔخځ اٿَ ًَُّ حٿ٬يٽ
ًحٿٔئحٽ حٿٌُ َّ٤ف نٴٔو ٳِ ىٌح حٿڄـخٽ ،ڃخ ىٌ حٕٓخّ حٿڄظز ٪ڃن َ٣ٱ ًُحٍس حٿ٬ــيٽ ٳِ طليّــــــي
حٿَٰٱ ً حٕٷٔخځ ؟ .
اڅّ حٗؿخرش ٫ن ىٌح حٿٔئحٽ طٔظٌٷٴنخ َّٗحى ٍأُ انذكزٕس ػًبس ثٕضٛبف ٳِ ىٌح حٿ٘ؤڅ ،كْغ ّ٬ظٸي ىٌح
حٕهَْ" أڅّ حٿڄْ٬خٍ حٿٌُ ٓظظز٬و ًُحٍس حٿ٬يٽ ٳِ طليّي ٫يى حٿَٰٱ ً حٕٷٔخځ ىٌ ڃٸَ طٌحؿي حٿڄلټڄش حٗىحٍّش
ً ػٸپ حٿڄيخځ حٿڄنٌ٣ش ريخ ،ٳّ ٚڄټن أڅ نٔخًُ ٳِ ٫يى حٿَٰٱ ً حٕٷٔخځ رْن ٻپ ڃن حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ٿْٔ٤ٲ
أً طُِْ ًًُ ً حٿڄلټڄش حٗىحٍّش رؤىٍحٍ ً أځ حٿزٌحٷِ ًٗٙ ،ٺ أڅّ ٫يى حٿڄنخُ٫خص هخٛش ٳِ حٿڄيڅ حٿټزٍَ
1
َْٓ٬ٱ طِحّيح ٻزَْح رلټڂ ٻؼَس حٿزڀيّخص ً حٿظٌحؿي حٿټزَْ ٿڀڄئٓٔخص حٗىحٍّش ".
ًطيْ٫ڄخ ٓٙظٸٚٿْش حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٫ن حٿٔڀ٤ش حٿظنٴٌّْش ،ٳٸي ى٫خ ر ٞ٬أ٠٫خء ڃـڀْ حٕڃش اٿَ
ًٍَٟس طٌٿِ ٍثْْ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ڃيڄش ان٘خء ٯَٱ ً أٷٔخځ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ري ٙڃن ًَُّ حٿ٬يٽ
رخ٫ظزخٍ أڅ ٍثْْ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش حٕٻؼَ اٿڄخڃخ ً حٓظ٬خرخ رـڄْ ٪حٿٸ٠خّخ حٿڄًَٟ٬ش ٫ڀَ حٿڄلټڄش ،أً ٫ڀَ
حٕٷپ ح٫ٙظَحٱ ٿو رٔڀ٤ش حٷظَحف ٫يى حٿَٰٱ ً أٷٔخځ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ٫ڀَ ًَُّ حٿ٬يٽ .0
رٸَحءس ٫خرَس ٿن ٚحٿڄخىس 3ڃن ٵ ّ 20/60ظـڀَ ٿنخ ،أنّيخ ٿڂ طَ٘ اٿَ ًؿٌد طو ٜٚحٿَٰٳش حٿڄ٘ټڀش
ٿڀڄلټڄش حٗىحٍّش ،ٻٌڅ أڅّ طليّي ٫يى حٿَٰٱ ً طو ْٜٚٻپ ًحكيس ڃنيخ رنٌ ٩ڃن حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش
ْٓ٠ٴِ طلْٔن ٳِ نٌْ٫ش حٕكټخځ ً ،كظَ ّټٌڅ حٿٸخ ِٟحٿٌُ أًٻڀض ٿو نٌ ٩ڃن حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش
ٻڄنخُ٫خص حٿَ٠حثذ ڃؼ ، ٚڃڀڄخ رټپ ڃخ ّو ٚىٌح حٿنٌ ٩ڃن حٿڄنخُ٫خص ،ڃڄخ ْٓن٬ټْ اّـخرخ ٫ڀَ نٌْ٫ش
حٕكټخځ حٿٜخىٍس ٳِ ىٌح حٿ٘ؤڅ ً ،ڃنو طټَّْ ٳټَس طو ٜٚحٿٸ٠خس .
ٳزخٿَؿٌ ٩اٿَ حٿٸخنٌڅ حٿڄظ٠ڄن حٿظنْ٨ڂ حٿٸ٠خثِ نـيه ،ٷي ؿٔي ٳټَس حٿظو ٜٚڃن هٚٽ طوْٜٜو ٿټپ
ٷٔڂ ڃن أٷٔخځ حٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش ٿنٌ ٩ڃن حٿڄنخُ٫خص حٿڄينْش ،ڃؼپ حٿٸٔڂ حٿ٬ٸخٍُ ،حٿٸٔڂ حٿ٬ڄخٿِ ً حٿٸٔڂ
4
حٿظـخٍُ ...حٿن ،ڃڄخ ْٓٴَٔ ٫نو طلْٔن نٌْ٫ش حٕكټخځ ًٍٳ ٪ڃٔظٌٍ هيڃخص ڃَٳٶ حٿٸ٠خء.
اڅّ حٿيْخٻپ حٿظنْ٨ڄْش ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ىِ طڀٺ حٿيْخٻپ حٿظِ ٙطٸٌځ رؤّش ٚٛكْخص ٷ٠خثْش ،انّڄخ طظڄؼپ
ڃيڄظيخ حٕٓخْٓش ٳِ حٿَْٔ حٿلٔن ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّّش ً ،ٳْخ ّڀِ ٓنظنخًٽ ىٌه حٿيْجخص .
1
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ٌ،انُظبو انمبََٕ ٙنهًذبكى اإلداسٚخ ف ٙانمبٌَٕ انجضائشٌ٘ انجضائش " ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .26 ٙ ،
0
نٴْ حٿڄَؿ.29 ، ٙ ، ٪
4
ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد "،األدبدٚخ انمضبئٛخ ئنٗ اصدٔاجٛخ انمضبء " ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 42 ٙ ،
90
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
هٚٳـــــخ ٿڀٌ ٪ٟحٿٔخثي ٫ڀَ ڃٔظٌٍ ڃـڀْ حٿيًٿش ،كْغ طظ٘ټپ ٻظخرش ٟز٤و ڃن ٻظخرش ٟز ٢ڃَٻِّــــش
ً ٻظخرخص ٟز ٢حٿَٰٱ ً حٕٷٔخځ ،ڃ ٪حٓنخى ٍثخٓش ٻظخد ٟز ٢حٿڄـڀْ اٿَ ٷخ ِٟهخ ٪ٟٿڀٸخنٌڅ حٕٓخِٓ
ٿڀٸ٠خء ،ٳبڅّ ٿټپ ڃلټڄش اىحٍّش ٻظخرش ٟزَّ٘ ٢ٱ ٫ڀْيخ ٻخطذ ٟزٍ ٢ثِْٔ رڄٔخ٫يس ٻظخد ٟزّ ٢ڄخٌٍٓڅ
ٚٛكْخطيڂ طلض ٍٷخرش ٍثْْ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ً ڃلخٳ ٦حٿيًٿش .1
ًڃڄخ ىٌ ؿيَّ رخٿٌٻَ ،أڅّ ٻظخد ٟز ٢حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ّوٌ٬٠څ ٿڀٸخنٌڅ حٕٓخِٓ ٿڄٌ٧ٴِ ٻظخد ٟز٢
حٿـيخص حٿٸ٠خثْش .0
ًٳْڄخ ّوٚٛ ٚكْخص ٻظخد ٟز ٢حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّّش ،ٳٸي أنْ٤ض ريڂ ڃيڄش حٿٔيَ ٫ڀَ كٔن َْٓ ڃٜڀلش
4
ٻظخرش حٿ٠ز ، ٢اٟخٳش اٿَ طٌٿْيڂ ڃٔٺ حٿٔـٚص حٿوخٛش رخٿڄلټڄش ً طل َْ٠حٿـڀٔخص
ّظْ٬ن ٫ڀْنخ ٳِ ىٌح حٿڄٸخځ ،اٿٸخء حٿٌ٠ء ٫ڀَ ٷٌح٫ي َْٓ حٿيْجخص حٿٸ٠خثْش ،ٿنظنخًٽ ر٬يىخ حٿظنْ٨ــڂ
حٗىحٍُ ً حٿڄخٿِ ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّّش .
آظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس حٿؼخٿؼش ڃن حٿٸخنٌڅ 20/60حٿڄظ٬ڀٶ رخٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،ٳبنّو ٿٜلش أكټخځ ىٌه حٕهَْس
ًؿذ ط٘ټڀيخ ڃن ػٚػش ٷ٠خس ٫ڀَ حٕٷپ ڃن رْنيڂ ٍثْْ ًڃٔخ٫يّن حػنْن رَطزش ڃٔظ٘خٍ .
ڃن حٿٸَحءس حٿڄظٴلٜش ٿن ٚحٿڄخىس حٿڄزْنش أٚ٫ه ّظ٠ق رـٚء ،أڅّ حٿڄَّ٘ ٩حٗظَْ٣َٗ ١ن ّـذ طٌحٳَىڄخ
ٳِ ًؿٌد ط٘ټْڀش حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٳِ حٿـِحثَ كظَ طټٌڅ أكټخڃيخ ٛلْلش ً حٿڄظڄؼٚڅ ٳِ ًؿٌد ط٘ټڀيخ ڃن
ٷ٠خس ڃـظڄْ٬ن ،اٿَ ؿخنذ َٗ ١حٿوزَس حٿٌحٓ٬ش ٳِ ٷ٠خطيخ .
ٳ٬ن حٿَ٘ ١حًٕٽ ً حٿڄظڄؼپ ٳِ ًؿٌد ط٘ټْپ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ڃن ٷ٠خس ڃـظڄْ٬ن ٌّ٬ى حٿَٰ ٝڃنو اٿَ
ٟڄخڅ حٿظٌٛپ اٿَ ٷَحٍحص أٻؼَ ڃٌْ٫ٌٟش ً ىٷش .
1
حٿڄخىس 9ڃن حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ . 469 / 60
0
ٿڄِّي ڃن حٿظٴخْٛپ كٌٽ ڃٌ٧ٴِ ٻظخرش حٿ٠زٍ ٢حؿ ٪حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ ٍٷڂ 326 / 20حٿڄئٍم ٳِ ًُ 09حٿلـش ٫خځ 1306حٿڄٌحٳٶ ٽ 03ىّٔڄزَ
0220حٿڄظ٠ڄن حٿٸخنٌڅ حٕٓخِٓ حٿوخ ٙٿڄٔظويڃِ أڃخنخص ٟز ٢حٿـيخص حٿٸ٠خثْش ،نَ٘س حٿٸ٠خس ،حٿ٬يى ، 93حٿـِء ، 0حٿيٌّحڅ حٿٌ٣نِ ٿٰٖٗخٽ
حٿظَرٌّش ً 336 ٙ ،0226 ،ڃخ ر٬يىخ .
4
أن َ٨حٿڄخىس 6ڃن حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ . 469 /60
94
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
اٟخٳش اٿَ أڅّ حٿيًٍ حٿ٬ٜذ حٿڄنٌ ١رخٿٸخ ِٟحٗىحٍُ حٿٌُ ّڀِڃو رخٿزلغ ً حٙؿظيخى ً حٙرظټخٍ رْٰش
حٿٌٌٛٽ اٿَ أكټخځ ڃنخٓزش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ً ،ىٌح هٚٳخ ٿڀڄيڄش حٿڄنٌ٣ش رخٿٸخ ِٟحٿ٬خىُ حٿٌُ ّ٬ظزَ ٷخٝ
ط٤زْٶ ڃن هٚٽ طٌٿْو ط٤زْٶ حٿن ٌٜٙحٿٸخنٌنْش ٫ڀَ حٿٸ٠خّخ حٿڄًَٟ٬ش . 1
ً٫ڀْو ،ٳبڅّ ٳَ ٝحٿڄَ٘ ٩كٔڂ حٿڄنخُ٫ش حٗىحٍّش حٿڄًَٟ٬ش أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ڃن ٷزپ ٷ٠خس
0
. ڃـظڄْ٬نْٓ ،ئىُ اٿَ ط٠خٳَ ؿيٌى ىئٙء رڄخ ٿيڂ ڃن هزَس ً ٻٴخءس ٿلٔڂ حٿنِح ٩حٿڄ٫ ًَٝ٬ڀْيڂ
ًرخٿظخٿِ ٳٴَٟخ ٿٌ ٳٜپ ٳِ حٿنِح ٩ٷخ ٝٳَى ،ٳبڅّ ًٿٺ ْٓٔٴَ ٫نو رٚ٤څ حٿلټڂ .
أڃخ ٫ن حٿَ٘ ١حٿؼخنِ ً ،حٿڄظڄؼپ ٳِ ًؿٌد طٌٳَ َٗ ١حٿوزَس حٿٌحٓ٬ش ٳِ ٷ٠خس حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش
ٳڄٴخىه أڅّ طټٌڅ ٍطزش ٻپ ٷخ ٝڃن ٷ٠خس حٿظ٘ټْڀش ڃٔظ٘خٍح ڃن حٿٸ٠خس حٿٸيحڃَ حٿڄڄٌ٠څ ٿٔنٌحص ٫يّيس ٳِ
أىحء حٿ٬ڄپ حٿٸ٠خثِ كظَ ًٿٌ ٻخنض ىٌه حٿوزَس ٳِ ڃـخٽ حٿٸخنٌڅ حٿوخ.4 ٙ
ًٳِ ىٌح حٿٜيى ،الدظ انذكزٕسيسؼٕد شٕٓٛة ،رؤڅّ ط٘ټْڀْش حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش طٴظٸي ٿٴټـــــَس حٿظوٜٚ
ً طـّٔي ٳټَس حٿٸخنٌڅ حٿوخ ، ٙرخ٫ظزخٍ أڅّ ٓڀٺ حٿڄٔظ٘خٍّن ّن٫ ٌُ٤ڀَ ٷ٠خس حٿٸخنٌڅ حٿوخ ٙر٬ي طَٷْظيڂ
ڃظڄنْخ طزنِ حٿڄَّ٘ ٩ن٨خځ حٿڄٔظڄْ٬ن ،ٻڄخ ىٌ حٿلخٽ ٳِ حٿيًٽ حٓهٌس رخٿٸ٠خء حٿڄِىًؽ ٻٴَنٔخ ٕ ،نيڂ
ّْ٬نٌڅ ًّٕٽ ڃَس ڃن رْن حٿلخٛڀْن ٫ڀَ طټٌّن ٳِ حٿظو ٜٚحٗىحٍُ ً ،حٿٌّن ّٜزلٌڅ ر٬ي حٕٷيڃْش
ڃٔظ٘خٍّن ٻپ ًٿٺ ٟڄخنخ ٿٴټَس حٿظو ً ٜٚڃخ ّنـَ ٫نيخ ڃن طلْٔن ٳِ نٌْ٫ش حٕكټخځ ً ٍٳ ٪ٳِ ڃٔظٌٍ
هيڃخص ڃَٳـٶ حٿٸ٠خء .3
ًنلن ريًٍنخ ،ننخٗي حٿڄَّ٘ ٩حٿـِحثَُ رخَٗٓح ٩ڃٔظٸز ٚـ ٫ٙظزخٍ كيحػش حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿڄِىًؽ ـ
رظزنِ ٳټَس طو ٜٚحٿٸ٠خس ً ً ،ٿٺ ربؿَحء ط٬يّ٫ ٚڀَ ڃٔظٌٍ حٿڄيٍٓش حٿ٬ڀْخ ٿڀٸ٠خء ،ڃن هٚٽ هڀٶ ٳَ٭
ڃظوْٜٜن حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ ر٬ي حٿـٌ ٩حٿڄ٘ظَٹ رخٿڄيٍٓش حٿ٬ڀْخ ٿڀٸ٠خء رْٰش طټٌّن ٷ٠خس اىحٍّْنً ،ٻپ ًٿٺ
رييٱ طلٸْٶ حٿڄِحّخ حٿظخٿْش :
ـ طڄټْن حٿٸخ ِٟڃن حٗرلخٍ ٳِ نٌ ٩ڃْ٬ن ڃن حٿن ٌٜٙٷٜي حٿظ٬ڄٶ أٻؼَ ٳِ ػنخّخىخ .
ـ طڄټْن حٿٸخ ِٟڃن ڃظخر٬ش حٿيٍحٓخص حٿٴٸيْش ٳِ ٳَ ٩طو ٜٚڃْ٬ن ڃن أؿپ طنڄْش ٷيٍحطو حٿٸخنٌنْش ً ٍٳ٪
ڃٔظٌحه حٿظؤىْڀِ .
1
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٌؿِْ ٳِ حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ ،ىحٍ ٍّلخنش ،حٿـِحثَ. 42 ٙ ، 1666 ،
0
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .120 ٙ ،
4
نٴْ حٿڄَؿ.120 ٙ ، ٪
3
ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،ڃن حٕكخىّش حٿٸ٠خثْش اٿَ حُىًحؿْش حٿٸ٠خء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 42 ،06 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
93
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ًؿيَّ رخٿظنٌّو ،أڅّ ٫ڄڀْش حٿٴٜپ ٳِ حٿٸ٠خّخ حٿڄًَ٤كش أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش طظڂ رڄ٘خٍٻش ڃلخٳ ٦حٿيًٿش
ٳِ طڀٺ حٿ٬ڄڀْش ٻٌنو ڃڄؼپ ٿڀنْخرش حٿ٬خڃش 0 ،ىٌح حٕهَْ حٿٌُ ٓنظٌٿَ اٿٸخء حٿٌ٠ء ٫ڀْو ،ڃن هٚٽ حٿظَٝ٬
ٿڀظنْ٨ڂ حٿزَُ٘ ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش.
ة /لٕاػذ سٛش انٓٛئبد غٛش انمضبئٛخ ( :حٿظنْ٨ڂ حٗىحٍُ ً حٿڄخٿِ ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش )
رنخءح ٫ڀَ ن ٚحٿڄخىس 2ڃن حٿٸخنٌڅ 20/60حٓنٲ حٿٌٻَّ ،ظٌٿَ ًَُّ حٿ٬يٽ حٿظَْْٔ حٿڄخٿِ ً حٗىحٍُ
ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،هٚٳخ ٿڀٌ ٪ٟحٿٔخثي ٫ڀَ ڃٔظٌٍ ڃـڀْ حٿيًٿش ،كْغ ّظڄظ ٪ىٌح حٕهَْ رخٓٙظٸٚٿْش حٿڄخٿْش
ً حٓٙظٸٚٿْش ٳِ حٿظَْْٔ ،ڃڄّخ ّـٔي حٓظٸٚٿْش ٫ن حٿٔڀ٤ش حٿظنٴٌّْش ًٷي أػخٍص ىٌه حٿظزْ٬ش ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش
حنظٸخىح رٍ ٞ٬ؿخٽ حٿٸخنٌڅ ،كْغ ٓـّپ أسزبرَب سشٛذ خهٕف ٙٳِ ىٌح حٿ٘ؤڅ ،أڅّ طوٌّپ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ
حٿظَْْٔ ًحٿڄخٿْش ّنزِٰ ڃ٬و طوٌّپ حٿٜٚكْخص حٿڄظ٬ڀٸش رظَْْٔ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٿڄـڀْ حٿيًٿش ،ڃؼڀڄخ ىٌ
ڃ٬ڄٌٽ رو ٳِ ر ٞ٬حٿيًٽ حٓهٌس رخٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿڄِىًؽ ٻٴَنٔخ . 4
أڃخ أٓظخًنخ انذكزٕس ثؼه ٙيذًذ انظغٛش ٳٸي ٓـّپ ىٌ أّ٠خ ً ،ؿٌد ط ٌَّ٤ىٌح حٿٌ ٪ٟڃن هٚٽ اٷخڃش
ٚ٫ٷش اىحٍّش ڃظټخڃڀش ًڃظَحر٤ش رْن حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ً ڃـڀْ حٿيًٿش ،ڃؼڀڄخ ىٌ ٓخثي ٳِ ر ٞ٬حٿيًٽ ٻٴَنٔخ
ًڃ. 3َٜ
ٻڄخ حنظٸي ر ٞ٬نٌحد ڃـڀْ حٕڃش ىٌه حٿظزْ٬ش حنٚ٤ٷخ ڃن ٳټَس حٓظٸٚٿْش حٿٔڀ٤ش حٿٸ٠خثْش حٿظِ ٻٴڀيخ
حٿيٓظٌٍ . 6
ً ٫ڀَ حٿَٯڂ ڃن كٸْٸش حٿڄٚك٨خص حٿڄٔـڀش أٚ٫ه ،ا ٙأڅّ طٌٿِ ًُحٍس حٿ٬يٽ حٿظَْْٔ حٿڄخٿِ ً حٗىحٍُ
ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ّ٘ ٙټپ هٌٍ٤س ٻزَْس ٫ڀَ حٓظٸٚٿيخ ،كْغ رخٿَؿٌ ٩اٿَ حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٳِ ڃخىطو 132
نـيىخ نٜض ٫ڀَ أڅّ حٿٸخّ ٙ ِٟو ٪٠ا ّٙٿڀٸخنٌڅ ً ،رخٿظخٿِ ٟڄخڅ حٓظٸٚٿْظو ڃن أٓڄَ حٿٸٌحنْن ٳِ حٿيًٿش
اٟخٳش ٿڀڄخىس 4ٱ 0ڃن حٿٸخنٌڅ حٿٍ ٌُ٠٬ٷڂ ً ، 20/60حٿٌُ أٟٴَ ڃن هٚٿو حٿڄَ٘ ٩حٿٜٴش حٿٸ٠خثْش
ٕ٠٫خء حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ربه٠خ٫يڂ ٿڀٸخنٌڅ حٕٓخِٓ ٿڀٸ٠خء حٿٌُ ط٠ڄن ڃ٨٬ڂ أكټخڃو حٓظٸٚٽ حٿٸ٠خس
ًٍ.ٯڂ ًٿٺ ٳبننخ نؤڃپ ڃٔظٸز ٚأڅ َّْٔ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ٳْڄخ ّو ٚحٿظَْْٔ حٿڄخٿِ ً حٗىحٍُ ٿڀڄلخٻڂ
حٗىحٍّش ٫ڀَ نيؾ حٿڄَ٘ ٩حٿٴَنِٔ ًً ،ٿٺ ربٓنخى ىٌه حٿڄيڄش اٿَ حٕڃخنش حٿ٬خڃش ٿڄـڀْ حٿيًٿش حٿظِ طؤٻيص ٫ني
1
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 02 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
0
أن َ٨حٿڄخىطْن 6 ً0ڃن حٿٸخنٌڅ ٍٷڂ . 20 / 60
4
هڀٌٳِ ٍْٗي ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش طنْ٨ڂ ً حهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .000 ٙ،
3
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 06 ٙ ،
6
حٿـَّيس حٿَٓڄْش ٿڄيحًٙص ڃـڀْ حٕڃش ،حٿ٬يى ، 0ؿڀٔش 00ڃخٍّ . 1660
96
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ٛيًٍ ٷخنٌڅ ٳِ 41ىّٔڄزَ 1602حٿڄظ٠ڄن ان٘خء حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش حٓٙظجنخٳْش ر٬ي أڅ ٻخنض ڃ٬يٌىس ٿٌُحٍس
1
حٿيحهڀْش
اڅّ حٿڄيخځ حٿڄڀٸخس ٫ڀَ ٫خطٶ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ً حٿڄظڄؼڀش ٳِ حٿٴٜپ ٳِ ؿڄْ ٪حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ڃخ٫يح
حٿڄٔظؼنخس رڄٌؿذ حٿٸٌحنْن ،طٔظي ِ٫طًِّيىخ ريْخٻپ رَّ٘ش طظٌٿَ ىٌه حٿٜٚكْخص رْٰش حٿظٌٳْٶ رْن حٿڄٜڀلش
حٿ٬خڃش ً كٸٌٵ حٕٳَحى ًكَّخطيڂ ً ،رنخءح ٫ڀْو ٳخٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش طظؤٿٲ ڃن ٷ٠خس كټڂ ً ٷ٠خس نْخرش ّٔخىڄٌڅ
ڃ٬خ ٳِ ٍٳ ٪ڃٔظٌٍ هيڃخص ڃَٳٶ حٿٸ٠خء ڃن هٚٽ حٕكټخځ حٿظِ ّٜيًٍنيخ ً ،ٿيٌح ٳٸي حٍطؤّنخ طٔڀْ ٢حٿٌ٠ء
٫ڀَ ىٌه حٿيْخٻپ حٿزَّ٘ش ٿظٌْٟق ٻْٴْخص طْْ٬نيخ ً حٙهظٜخٛخص حٿڄ٬يٌىس ٿيخ ٳْڄخ ّڀِ :
ّظڄظٍ ٪ثْْ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش رنٴْ حٿڄَٻِ حٿٸخنٌنِ حٿٌُ ّلظڀو ٍثْْ حٿڄلټڄش حٿ٬خىّّش ٌٓحء ڃن كْغ
حٿظْْ٬ن أٔ حٙهظٜخ.0 ٙ
ٳٴْڄخ ّو ٚطْْ٬نو ،ٿڂ ّظ٠ڄن حٿٸخنٌڅ ًٙ 20/06حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ 469/06حٿڄليّى ٿټْٴْخص ط٤زْٶ
أكټخځ حٿٸخنٌڅ ٫ 20/06ڀَ ًًَٗ ١اؿَحءحص هخٛش ٿظْْ٬ن ٍثْْ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ٳټٌنو ٷخ ٝٳيٌ ّو٪٠
ٿڀٸخنٌڅ حٕٓخِٓ ٿڀٸ٠خء ،ٻڄخ أنّو ّْ٬ن رڄٌؿذ ڃٌَٓځ ٍثخِٓ .4
أڃخ ٫ن حهظٜخٛخطو ٳڀڂ ّظ٠ڄن حٿٸخنٌڅ حٿڄٌٻٌٍ أٚ٫ه ٚٛكْخطو ،ا ّٙأنّو رخٿَؿٌ ٩اٿَ حٿڄخىس 0 ً 9ڃن
حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ حٿڄزْن أٚ٫ه ّظ٠ق ٿنخ ،أنّيخ أٗخٍص اٿَ حهظٜخٍ ٙثْْ حٿڄلټڄش حٿڄظ٬ڀٸش رټظــخد حٿ٠ز٢
ًحٿڄظڄؼپ ٳِ طٌٿْو حَٗٗحٱ ًحٿَٷخرش ٫ڀَ ٻظخرش حٿ٠ز ٢رڄ٘خٍٻش ڃلخٳ ٦حٿيًٿش اٟخٳش اٿَ طٌُّ٬يڂ ٫ڀَ
حٿَٰٱ ً حٕٷٔخځ ًرخٿَؿٌ ٩اٿَ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ٳنـيه ،ٷي ط٠ڄن ر٬ـــــــ ٞحهظٜخٛخص
1
Jean Waline , op cit p . 580, 582 أن. : َ٨
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 60 ٙ ،
Christion Gobolete . op .cit .P 11 1
0
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .00 ٙ ،
4
نٴْ حٿڄَؿ. 00 ٙ ، ٪
99
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
اهظٜخٛخص حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ،كْغ ّْ٬ن حٿظ٘ټْڀش حٿظِ ّئًٽ ٿيخ حٿٴٜپ ٳِ حٿي ، 1 ٌٍ٫اٟخٳش اٿَ
طٌؿْيو طٸََّح اٿَ ٍثْْ حٿيًٿش كٌٽ ٌ٬ٛرخص حٿظنٴٌْ ً ڃوظڀٲ حٗٗټخٙص حٿڄ٬خّنش.0
ًٳِ ٧پ ٯْخد ن ٚهخّ ٙليى حهظٜخٛخص ٍثْْ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ط٤زٶ حٿٸٌح٫ي حٿ٬خڃش حٿظِ طوٌٿو
حٿٸْخځ رؤ٫ڄخٽ اىحٍّش طو ٚحٿظَْْٔ ً حَٗٗحٱ حٗىحٍُ ٫ڀَ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ،ڃؼڀڄخ ىٌ حٿلخٽ ٫ڀَ ڃٔظٌٍ
حٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش ،كْغ ّنٔٶ رْن حٿٸ٠خس ً ّٔيَ ٫ڀَ ڃيحًڃظيڂ ً حن٠زخ٣يڂ .4
*انًسزشبسٌٔ:
ًىڂ ٷ٠خس ٯَْ ڃليىُ حٿ٬يى ّٰ٘ڀٌڅ ٍطزش ڃٔظ٘خٍ ّوٌ٬٠څ ٿڀٸخنٌڅ حٕٓخِٓ ٿڀٸ٠خء.
أڃخ ٫ن حهظٜخٛخطيڂ ،ٳظڄؼپ ٳِ طٌٿْيڂ حٿٴٜپ ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش حٿڄًَٟ٬ش ٫ڀَ حٿڄلټڄش ڃن
هٚٽ ط٘ټْٚطيڂ حٿٸ٠خثْش .3
ٓزٶ ًأڅ ًٟلنخ ٫ني طَ٤ٷنخ ٿيْجش ڃلخٳ ٌ٨حٿيًٿش ٿيٍ ڃـڀْ حٿيًٿش ،أڅّ ىٌه حٿٌْ٧ٴش ڃزظټَس ٳِ حٿن٨خځ
حٿٸ٠خثِ حٗىحٍُ حٿـِحثَُ ً ،أڅّ ىًٍ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ٌّ٘رو حٿٰڄٌ ٝٿٸ َٜڃيڄظو ٫ڀَ ڃيخځ حٿنْخرش حٿ٬خڃش
رٜٴش ٫خڃش ىٌح أڃخځ حٿڄـڀْ ،أڃخ أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٳټپ ڃخ ٷْپ ٫ن ىٌه حٿيْجش ٳِ ڃـڀْ حٿيًٿش ىٌ نٴٔو
ٳِ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٫ ،يح أڅّ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ٿيٍ ىٌه حٕهَْس ّٙظڄظ ٪رخهظٜخٛخص حٓظ٘خٍّش ً ىٌ حٿِ٘ء
حٿنخؿڂ ٫ن ٫يځ حٓنخى حٿڄيڄش حٓٙظ٘خٍّش ٿيخ .
ٳ٬ــن طْْ٬ن ىــــٌه حٿٴجش ٳزخ٫ظزخٍىڂ ٷ٠خس ،ٳبنيـــــڂ ّْ٬نٌڅ رڄٌؿذ ڃَٓـــــٌځ ٍثخٓــــــــــــــــــِ .
أڃخ ٫ن حهظٜخٛخص ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ،ٳخٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 6ڃن حٿٸخنٌڅ ، 20/60ٳٸي هٌٿيڂ حٿٸخنٌڅ ىًٍ
حٿنْخرش حٿ٬خڃش رٜٴش ٫خڃش ،حٕڃَ حٿٌُ ّ٠ٴِ ٯڄٌٟخ ٫ڀَ ىًٍه ،ٻڄخ ىٌ حٿلخٽ ٳِ ىًٍ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ٫ڀَ
ڃٔظٌٍ ڃـڀْ حٿيًٿش ً ،ىٌ ىٿْپ ًحٟق ٫ڀَ طؤػَ حٿڄَ٘ ٩رخٿن٨خځ حٿٔخرٶ ٿڀَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ .6
ا ّٙأنّو رخٿَؿٌ ٩اٿَ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش 26/20حٿڄخىس ، 030نـيىخ نٜض ٫ڀَ رٞ٬
ڃيخځ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ً حٿظِ ط٘ڄپ ڃخ ّڀِ :
1
أن َ٨حٿڄخىس 033ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش . 26 /20
0
أن َ٨حٿڄخىس 606ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش .
4
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 00 ٙ،
3
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 124 ٙ ،
6
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 04 ٙ ،
92
انفصم األول :تطور اننظاو انقضائي اإلداري في انجزائر و اننّظاو انقانوني نكم ين يجهس اندونة و انًحاكى اإلدارية
ـ اػَ اكخٿش حٿٸخ ِٟحٿڄٸٍَ ًؿٌرخ ڃڀٲ حٿٸْ٠ش اٿَ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ّ ،ٸٌځ ىٌح حٕهَْ رظٸيّڂ طٸََّ ٻظخرِ
ٳِ أؿپ ٗيَ ًحكي ڃن طخٍّن آظٚڃو حٿڄڀٲ ً ،رڄـَى انٸ٠خء حٕؿپ ّـذ ٫ڀَ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش اٍؿخ ٩حٿڄڀٲ
ً حٿٌػخثٶ حٿڄَٳٸش رو اٿَ حٿٸخ ِٟحٿڄٸٍَ ،1كْغ ّظّ٠ڄن ىٌح حٿظٸَََّٟ٫خ ٫ن حٿٌٷخث ً ٪حٿٸخنٌڅ ً ،0حًٕؿو
حٿڄؼخٍس ً ٍأّو كٌٽ ٻپ ڃٔؤٿش ڃًَ٤كش ً حٿلڀٌٽ حٿڄٸظَكش ٿڀٴٜپ ٳِ حٿنِّحًّ ، ٩وظظڂ ر٤ڀزخص ڃليىس .
ًڃن هٚٽ حٿـڀٔش ّ ،ٸيځ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ڃٚك٨خطو حٿ٘ٴٌّّش كٌٽ ٻپ ٷّْ٠ش ٷزــپ اٯٚٵ حٿڄَحٳ٬خص. 4
ًٷي نّٜض حٿڄخىس 622ڃن حٿٸخنٌڅ أٚ٫ه ٫ ،ڀَ ًؿٌد حٗٗخٍس ربّـخُ اٿَ ٣ڀزخطو ً ڃٚك٨خطو ً حٿَّى
٫ڀْيخ ٳِ أكټخځ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ،ڃڄخ ّٴيڂ ڃنو أڅّ ٫يځ حٿظّنٌّو اٿْيخ ّٔٴَ ٫نو ٫يځ ٛلش ىٌه حٕكټخځ .
ً ٳِ حٕهَْ ً ،ٳِ ٓزْپ طلٸْٶ آظٸٚٿّْش طخڃش رْن حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ً حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ،ٳبننخ نؤڃپ ڃن
حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ اٳَحى ٷخنٌڅ هخ ٙرٸ٠خس حٿـيخص حٗىحٍّّش .
أٟٲ اٿَ ًٿٺ ،أنّو نَ٨ح ٿټٌڅ ن٨خځ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ڃن رْن ًٍَٟحص حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،كْغ ّٙڄټن
حٗٓظٰنخء ٫نو رٰ ٞحٿن٫ َ٨ن حٿنّٸخث ٚحٿظِ طٌ٘رو ،ٳبننخ ننخٗي حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ،رظليّي أٻؼَ ىٷـــش ٿيًٍ
ڃلخٳ ٦حٿيًٿـش ً طټْْٴو ڃ٣ ٪زْ٬ش حٿڄنّخُ٫ش حٗىحٍّّش رٜٴش هخّٛش ً حٿٸ٠خء حٗىحٍُ رٜٴش ٫خڃش .
1
أن َ٨حٿڄخىس 062ڃن حٿٸخنٌڅ 26 / 20حٿڄظ٠ڄن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش .
0
ٿڄِّي ڃن حٿظٴخْٛپ كٌٽ طٸََّ ڃلخٳ ٦حٿيًٿش ،أن َ٨رٌهڄْْ ٓيْڀش " ،اإلعبس انمبََٕ ٙنزمشٚش يذبفظ انذٔنخ " ،ڃيحهڀش أٿٸْض رڄنخٓزش حٿڄڀظٸَ حٿٌ٣نِ
كٌٽ ٓڀ٤خص حٿٸخ ِٟحٗىحٍُ ٳِ حٿڄنخُ٫ش حٗىحٍّش ،ؿخڃ٬ش ٷخٿڄش ،ٻڀْش حٿلٸٌٵ 02 ً 09أٳَّپ ً 0 ٙ ،0211ڃخر٬يىخ.
4
رٌهڄْْ ٓيْڀش ،نٴْ حٿڄَؿ. 10 ، 11 ٙ ، ٪
90
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
اُلظَ اُضبٗ : ٢االخزظبص اُ٘ٞػٓ ٖٓ ٌَُ ٢جِظ اُذُٝخ ٝأُذبًْ اإلداس٣خ :
اڅّ حٙهظٜخ ٙحٿنٌ٫ ِ٫ڄٌڃخ ىٌ طٌُّ ٪حٙهظٜخ٫ ٙڀَ حٿـيخص حٿٸ٠خثْش رلٔذ نٌ ٩حٿٸ٠ـخّـــخ
1
رڄ٬نَ آنخى نٌ ٩ڃْ٬ن ڃن حٿڄنخُ٫خص ٿټپ ؿيش ڃن ىٌه حٿـيخص.
ًحٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ٿڄخ طزنَ ن٨خځ حُىًحؿْش حٿٸ٠ــــخء رڄٌؿذ حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنـــــشً ،1998حٿٌُ
نـڂ ٫نو ان٘خء ڃـڀْ حٿيًٿش ًحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش رڄٌؿذ حٿٸخنٌڅ حٿً 11/96 ٌُ٠٬حٿٸخنٌڅ ٫ 10/96ڀَ حٿظٌحٿِ
هٌّٽ ٿيٌّن حٿٸخنٌنْن حٿڄٌٻٌٍّن أٚ٫ه ٚٛ ،كْش طليّي حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿيخطْن حٿيْجظْن طز٬خ ،اٿَ ؿخنذ
ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ً ً ، 19/16ٿٺ ڃن هٚٽ طليّي ڃـخٽ حهظٜخ ٙٻپ ًحكيس ڃنيڄخ .
اٟخٳش اٿَ طْْ٬ن حٿـيش حٿڄظڄظ٬ش رخٙهظٜخ ٙحٿ٬خځ ً حٿـيش حٿڄظڄظ٬ش رخٙهظٜخ ٙحٿڄليى ً ،ٷي ٫ڄڀنخ ؿخىيّن
ٳِ ىٌح حٿٴٜپ ٫ڀَ ارَحُ حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿڄـڀ ْ حٿيًٿش ً حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،ٿڄَ٬ٳش ڃيٍ طٌٳْٶ
حٿڄَّ٘ ٩ٳِ طٌُّ٬و حٙهظٜخ ٙرْنيڄخ ً ً ،ٿٺ ڃن هٚٽ ڃ٬خٿـش حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿڄـڀْ حٿيًٿش ٳــــِ
(ٓجذش أ ) ٍٝػڂ نَ٬ؽ ٿنظنخًٽ حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٳِ ( ٓجذش صبٕ ) .
حٓظنخىح ٿن ٌٜٙحٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش ، 1998ٳبڅ ڃـڀْ حٿيًٿش ّڄخٍّ ًْ٧ٴش ڃِىًؿش ٷ٠خثْش ڃن
ؿيش ً حٓظ٘خٍّش ڃن ؿيش أهٍَ ، 0ٻٸخ٫يس ٫خڃش ّ٬ظزَ ڃـڀْ حٿيًٿش ؿيش ٷ٠خثْش اىحٍّش ًً ،ٿٺ ٿًٌٍىه ٳِ
رخد حٿٔڀ٤ش حٿٸ٠خثْش ،كْغ ّظٌٿَ حٿٴٜپ ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ڃن هٚٽ حٿَٷخرش ٫ڀَ أ٫ڄخٽ حٗىحٍس حٿ٬خڃش
اٟخٳش اٿَ ٻٌنو ىْجش ڃٸٌڃش ٗ٫ڄخٽ حٿـيخص حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش .3
ًٷي ٓڀٲ ًأڅ ًّٟلنخ ٳِ حٿڄزلغ حًٕٽ ڃن حٿٴٜپ حًٕٽ ڃن ڃلپ ىٍحٓظنخ ،رؤڅ حٙهظٜخ ٙحٿنٌِّ٫
ٿڄـڀْ حٿيًٿـــــــش ( كخٿْخ ) ً حٿَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ( ٓخرٸخ ) ڃَّ رخٿ٬يّي ڃن حٿظَْٰحص ،ٳبػَ
حٓٙظٸٚٽ طن َ٨ىٌه حٕهَْس رٜٴظيخ حٿيْجش حٿٸ٠خثْش حٿ٬ڀْخ ٳِ حٓظجنخٱ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش
حٿؼٚع حٿڄًٌٍػش ٫ن حٓٙظ٬ڄخٍ ،ٻڄخ ط ٴٜپ رٜٴش حرظيحثْش ً نيخثْش ٳِ ى٫خًٍ حٗٿٰخء حٿٜخىٍس ٫ن حٿٔڀ٤خص
حٗىحٍّش رڄ٬نَ أنيخ ؿيش ٷ٠خثْش ًحص حٙهظٜخ ٙحٿ٬خځ ٳِ ڃـخٽ ى٫خًٍ حٿڄًَْ٘٫ش ً ،رظ٬يّپ ٷخنٌڅ
حٗؿَحءحص حٿڄينْش رڄٌؿذ حٿٸخنٌڅ ْ٬ًٓ ، 03/91خ ڃن حٿڄَ٘ ٩ٿظٸَّذ حٿ٬يحٿش ڃن حٿڄظٸخً ، ِٟطـْٔيح ڃزيأ
1
ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،حٿڄزخىة حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿـِء حٿؼخنِ نَّ٨ش حٗهظٜخ ، ٙىٌّحڅ حٿڄ٤زٌ٫خص حٿـخڃْ٬ش ،حٿـِحثَ ،رن ٫ټنٌڅ 0119 ،
. 113 ٙ
0
ٿڄِّي ڃن حٿظٴخْٛپ كٌٽ حٙهظٜخٛخص حٓٙظ٘خٍّش ٿڄـڀْ حٿيًٿش أن: َ٨
ـ ٛخٕ ؿخُّو ،حٿٌْ٧ٴش حٗٓظ٘خٍّش ٿڄـڀْ حٿيًٿش ً حٿ٬ڄڀْش حٿظ َّْ٘٬ش ٳِ حٿـِحثَ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 61 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
ـ رن ؿڀٌٽ ڃ٤ٜٴَ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 9 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
3
أن :َ٨حٿڄخىس 150ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش . 1998
86
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
حٿظٸخ ِٟىٍؿظْن طڂ ط٬يّپ ٷٌح٫ي حٙهظٜخ ، ٙكْغ أٛزلض حٿَٰٳش حٗىحٍّش حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ڃوظٜش
ٳٸ ٢رخٿن َ٨ٳِ ى٫خًٍ حٗٿٰخء ً ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ً طٴَْٔ حٿٸَحٍحص حٿڄَٻِّش ،رڄ٬نَ أڅ حٙهظٜخ ٙٳِ
ىٌح حٿڄـخٽ أٛزق ڃٸْيح ً ،رٜيًٍ حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش ، 1998طزنَ حٿڄئْٓ حٿيٓظٌٍُ َٛحكش حٿٸ٠خء
حٿڄِىًؽ ڃن هٚٽ ان٘خثو ٿڄـڀْ حٿيًٿش ً ،ٷي نٸپ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ رڄٌؿذ حٿٸخنٌڅ حٿ11/96 ٌُ٠٬
حهظٜخٛخص حٿَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ اٿَ ڃـڀْ حٿيًٿش رڄ٬نَ أڅ حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿڄـڀْ حٿيًٿش ٿڂ
َّ٤أ ٫ڀْو أ ُ طَْْٰ .
ًرخٿَؿٌ ٩ٿڀڄٌحى 11 ، 11 ، 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ٌُ٠٬أ ٚ٫ه ،نـي أڅ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ٫يي ٿڄـڀْ
حٿيًٿش ً٧خثٲ ٷ٠خثْش ،ٳبٿَ ؿخنذ ڃيڄظو حٕٓخْٓش ً ىِ حٿنٸ ، ٞٳيٌ ٷخ ِٟحهظٜخ ( ٙڃلټڄش أًٽ ًأهَ
ىٍؿش ) ً ،حٿٔئحٽ حٿڄًَ٤ف ٳِ ىٌح حٿٜيى ،ڃخ ڃيٍ طؤػَْ طنٌ ٩حٙهظٜخٛخص حٿٸ٠خثْش ٿڄـڀْ حٿيًٿش ٫ڀَ
ڃيڄظو حٕٓ خْٓش حٿڄ٬يٌىس ٿو ڃن َ٣ٱ حٿڄئْٓ حٿيٓظٌٍُ ًىِ حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ ٳِ حٿڄخىس حٗىحٍّش ؟ ًىپ
ًٳٶ حٿڄَ٘ ٩ٳِ طٌُّ ٪حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٳْڄخ ّو ٚڃـڀْ حٿيًٿش ؟
اڅّ حٗؿخرش ٫ڀَ ىٌه حٿظٔخإٙص ،طٸ ِ٠ڃنخ حٿظ َٝ٬ٿٚهظٜخٛخص حٿٸ٠خثْش ٿڄـڀْ حٿيًٿش ،كْغ
ٓنظٌٿَ حٓظَ٬ح ٝحهظٜخٛو ٻٸخ ِٟأًّٽ ًأهَ ىٍؿش ٳِ ( أُـِت األ ، ) ٍٝػڂ نظنخًٽ حهظٜخٛو ٻٸخِٛ
حٓظجنخٱ ٳِ (ڃ٤ڀذ ػخنِ ) ،ٿنَ٬ؽ ٳِ حٕهَْ ٙهظٜخٛو ٻٸخ ِٟنٸ ٞٳِ ( ٓـِت صبُش ) .
ٻٸخ٫يس ٫خڃش اڅّ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ىِ ٛخكزش حٙهظٜخ ٙحٿ٬خځ ٳِ حٿن َ٨ٳِ ٻپ ڃنخُ٫ش اىحٍّش ،ا ٙأنو
ًحٓظؼنخءح ڃن ًٿٺ ً ،حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 91ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ، 11/96 ٌُ٠٬حٿڄ٬يٿش ً حٿڄظڄڄش رڄٌؿذ حٿڄخىس
0ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ، 13/11 ٌُ٠٬ٳٸي أًٻپ حٿڄَ٘ ٩ٿڄـڀْ حٿيًٿش حٿن َ٨رٜٴش حرظيحثْش ًنيخثْش ٳِ رٞ٬
حٿي٫خًٍ حٿڄليىس ٫ڀَ ٓزْپ حٿل.َٜ
ً ط٬ظزَ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن ڃـڀْ حٿيًٿش رٜٴش حرظيحثْش ًنيخثْش ٯَْ ٷخرڀش ٿڀ٬٤ن رخٿنٸ ٚأڃخڃو ٿ٬يځ
ؿٌحُ ًٿٺ ٣زٸخ حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ حٿٜخىٍ ٫نو ٕ ،0نّو ڃن ٯَْ حٿڄن٤ٸِ أڅ ّٴٜپ ،ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ ٬٣ن
رخٿنٸ ٚڃَٳٌ ٩أڃخڃو ٛخىٍ ٫نو ً ،ڃن حٿڄٴْي ،أڅ حهظٜخ ٙڃـڀْ حٿيًٿش ٻڄلټڄش حرظيحثْش نيخثْش ّ ،3ن٬ٸي
٫ني حٿٴٜپ ٳِ حٿٌ٬٤څ رخٗٿٰخء حٿڄَٳٌ٫ش ٟي حٿٸَحٍحص حٿظنْ٨ڄْش أً حٿٴَىّّش حٿٜخىٍس ٫ن حٿٔڀ٤خص حٗىحٍّــش
1
طن ٚحٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 11 / 96 ٌُ٠٬ر٬ي ط٬يّڀيخ ٫ڀَ ڃخ ّڀِ ٣ " :خزض ٓجِظ اُذُٝخ ًذسجخ أ ٝ ٠ُٝأخ ٤شح ثبُلظَ ك ٢دػب ٟٝاإلُـ ــــــــــــبء
ٝاُزلغ٤ش ٝروذ٣ش أُششٝػ٤خ ك ٢اُوشاساد اُظبدسح ػٖ اُغِـبد اإلداس٣خ أُشًض٣خ ٝاُ٤ٜئبد اُؼٔ٤ٓٞخ اُٞؿ٘٤خ ٝأُ٘ظٔبد أُ ٤ٜ٘ـــــــخ اُٞؿ٘ ٤ــــــخ .
٣ ٝخزض ثبُلظَ ك ٢اُوؼب٣ب أُخُٞخ ُ ٚثٔٞجت ٗظٞص خبطخ "
0
أن :َ٨ٷَحٍ ڃـڀْ حٿيًٿش ,حٿَٰٳش حًٕٿَ ,ڃڀٲ ٍٷڂ 111150رظخٍّن , 0112 /11 / 01ڃـڀش ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿـِحثَ,حٿ٬يى ٓ 6نش . 175 ٙ ،0118
3
أن : َ٨حٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 11 /96 ٌُ٠٬حٿٔخرٶ.
89
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
حٿڄَٻِّش ًحٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃ ّْش ًحٿڄن٨ڄخص حٿڄينّْش حٿٌ٣نّْش ،اٟخٳش اٿَ حٿٌ٬٤څ حٿوخٛش رخٿظٴَْٔ ًڃيٍ َْٗ٫ش
حٿٸَحٍحص حٿظِ طټٌڅ نِح٫خطيخ ڃن حهظٜخ ٙڃـڀْ حٿيًٿش ،ٻڄخ نٜض حٿڄخىس 911ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش
ً حٗىحٍّش ٫ڀَ أڅ ٣" :خزــض ٓجِظ اُذُٝخ ًذسجخ أ ٝ ٠ُٝأخ٤شح ،ثبُلظَ ك ٢دػب ٟٝاإلُــــــــــــــــــــبء
ٝاُزلغ٤ـــ ش ٝروذ٣ش أُششٝػ٤خ ك ٢اُوشاساد اإلداس٣خ اُظبدسح ػٖ اُغِـبد اإلداسّ٣خ أُشًض٣خ .
ًٔب ٣خزض ثبُلظَ ك ٢اُوؼب٣ب أُخُّٞخ ُ ٚثٔٞجت ٗظٞص خبطخ ".
ڃن هٚٽ حٿڄخىطْن أٚ٫ه ٙك٨نخ حٓطِ :
ـ أڅّ حٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿًٟ ، 11/96 ٌُ٠٬لض حٙهظٜخ ٙحٙرظيحثِ ً حٿ نيخثِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش
رِ٘ء ڃن حٿظٴْٜپ ،كْغ هٌٿض ٿيٌح حٕهَْ حٿن َ٨ٳِ ى٫خًٍ حٿڄًَْ٘٫ش حٿٜخىٍس ٟي ٷَحٍحص حٿٔڀ٤خص
حٗىحٍّش حٿڄَٻِّش ً حٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نْش ً حٿڄن٨ڄخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نْش ،ٻڄخ رْنض أنٌح ٩حٿٸَحٍحص حٿٸخرڀش
ٿڀ٬٤ن رخٗٿٰخء ًىِ حٿٸَحٍحص حٿٴَىّش ً حٿ ٸَحٍحص حٿظنْ٨ڄْش ،ا ّٙأنّو رخٿَؿٌ ٩اٿَ حٿڄخىس 9ر٬ي ط٬يّڀيخ رخٿٸخنٌڅ
حٿ ، 13/11 ٌُ٠٬نـيىخ أٿٰض نٌ ٩حٿٸَحٍحص حٿٸخرڀش ٿڀ٬٤ن رخٗٿٰخء ،ڃټظٴْش رٌٻَ ٻڀڄش ٷَحٍحص رٜٴش ٫خڃش
ٿـ٬ڀيخ ڃنٔـڄش ڃ ٪حٿڄخىس 911ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّّش حٿـيّي ،ىٌه حٕهَْس حٻظٴض رخٿنٚ
٫ڀَ حٿٔڀ٤خص حٗىحٍّش حٿڄَٻِّّش ىًڅ ًٻَ حٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃّْش حٿٌ٣نْش ً حٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش حٿٌ٣نّْش ،ٻڄخ أٟخٳض
ىٌه حٿڄخىس ٳٸَس ً ىِ حهظٜخ ٙڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ حٿٸ٠خّخ حٿڄوٌّٿش ٿو رڄٌؿذ حٿن ٌٜٙحٿوخٛش ،ٻڄخ
أْٟٴض ىٌه حٿٴٸَس ٳِ حٿڄخىس 9ر٬ي ط٬يّڀيخ ً .ٿٌ ٓڀڄنخ رؤڅّ حٿٸٌحنْن حٿوخٛش (ڃؼ )ٚحٿٸٌحنْن حٿوخٛش رظنْ٨ڂ
ڃينش حٿڄلخڃخس ً حٿڄلَّ٠ن حٿٸ٠خثْْن ً حٿڄٌػٸْن حنٚ٤ٷخ ڃن حٿٴٸَس 0ڃن حٿڄخىس 911أٚ٫ه ،ٷي نٜض ٫ڀَ
حهظٜخ ٙڃـڀْ حٿيًٿش رخٿٴٜپ حرظيحثْخ ً نيخثْخ ٳِ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس طز٬ــــــخ ٫ن حٿڄن٨ڄش حٿٌ٣نْش ٿڀڄلخڃخس
ً حٿَٰٳش حٿٌ٣نْش ٿڀڄلَّ٠ن حٿٸ٠خثْْن ً حٿَٰٳش حٿٌ٣نْش ٿڀڄٌػٸْن ،ٳ ٚڃـخٽ ٫ٙظزخٍ حٿڄخىس 911ٯَْ
ىٓظٌٍّش ٗكيحػيخ طَْْٰح ٳِ ٷٌح٫ي حٙهظٜخ ٙرخٿنٔزش ٿڄـڀْ حٿيًٿش ،حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 153ڃن حٿظ٬يّپ
حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش ً ، 1998حٿظِ نٜض ٫ڀَ أڅ ٷٌح٫ي حٙهظٜخ ٙرخٿنٔزش ٿڄـڀْ حٿيًٿش ّليىىخ ٷخنٌڅ
ٌُ٠٫ٻٌڅ أڅّ حٿوخّ ٙٸْي حٿ٬خځ .1
0
ا ّٙأنّو رخٿَؿٌ ٩اٿَ حٿٸخنٌڅ ٍٷڂ 13/18حٿڄٌحٳٶ ٽ 01ٳزَحَّ 0118حٿڄظ٠ڄن ٿڄينش حٿڄل َ٠حٿٸ٠خثِ
نـيىخ ،ٷي نٜض ٳِ ڃخىطو 83ٱ ٫ 0ڀَ " أنّو ّـٌُ حٿ٬٤ن ٳِ ٷَحٍحص حٿڀـنش حٿٌ٣نْش ٿڀ٬٤ن أڃـــــخځ ڃـڀْ
1
ـ ٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .108 ٙ ،
0
ـ أن :َ٨نَ٘س حٿٸ٠خس ،ن ٌٜٙٷخنٌنْش ً طنْ٨ڄْش ًُ ،حٍس حٿ٬يٽ ،حٿيٌّحڅ حٿٌ٣نِ ٿٰٖٗخٽ حٿظَرٌّش ،حٿ٬يى 82حٿـِء حٿؼخنِ ً 077 ٙ ،0119 ،ڃخ
ر٬يىخ.
71
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
حٿيًٿش ًٳٸخ ٿڀظَّ٘ ٪حٿڄ٬ڄٌٽ رو " ،أڃخ حٿٸخنٌڅ 12/91حٿڄئٍم ٳِ ّ 6نخَّ 19911حٿڄظ٠ڄن ٷخنٌڅ
حٿڄلخڃــخس ،ٳٸي ن ٚٳِ ڃخىطو ٫ 82ڀَ أنو ّ ،ـٌُ ٿټپ ڃن ًَُّ حٿ٬يٽ ً حٿڄلخڃِ حٿڄ٬نِ حٿ٬٤ن ٳِ ٷَحٍحص
حٿڀـنش حٿٌ٣نْش ٿڀ٬٤ن أڃخځ حٿَٰٳش حٗىحٍّش ٿڀڄلټڄش حٿ٬ڀْخ (ڃـڀْ حٿيًٿش كخٿْخ ).
ً ٳْڄخ ّو ٚحٿٸخنٌڅ ٍٷڂ 10/18حٿڄئٍم ٳِ 0ٳزَحَّ ڃينش حٿڄٌػٶ ، 0ٳٸي أؿخُص ڃخىطو 87ٿټپ ڃن
حٿڄٌػٶ حٿڄ٬نِ ًًَُّ حٿ٬يٽ ً ٍثْْ حٿَٰٳش حٿٌ٣نْش ٿڀڄٌػٸْن حٿ٬٤ن أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ ٷَحٍ حٿڀـنش
حٿظؤىّزْش حٿٌ٣نْش ٿڀ٬٤ن ً ،رخٿظخٿِ ٳبڅّ حٿڄَّ٘٫ ٩نيڃخ ٿڂ ّن٫ ٚڀَ ىٌه حٿيْجخص اٿَ ؿخنذ حٿٔڀ٤خص حٗىحٍّش
حٿڄَٻِّش ،ٳٸي ٳ ّ٠پ حٿَؿٌ ٩اٿَ حٿٸٌحنْن حٿوخٛش ٿيٌه حٿڄن٨ڄخص حٓظنخىح ٿڀٴٸَس 0ڃن حٿڄخىس 911ڃن ٵ.ا.ځ.ا
ٿټن حٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 11/96 ٌُ٠٬ر٬ي ط٬يّڀيخ ًٻَص حٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نْش ًحٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش
حٿٌ٣نّْش ،رخٿَٯڂ ڃن أنّيخ أٟخٳض ٳٸَس ڃڄخػڀش ٿڀٴٸَس حٿظِ نٜض ٫ڀْيخ حٿڄخىس ً 911ىِ " ًٔب ٣خزض ثبُلظَ
ك ٢اُوؼب٣ب أُخُٞخ ُ ٚثٔٞجت ٗظٞص خبطخ " .
ّظ٠ق ٿنخ ڃن هٚٽ حٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ً، 11/96 ٌُ٠٬حٿڄخىس 911ڃن ٷخنـٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش
أڅّ ن٤خٵ حهظٜخ ٙڃـڀْ حٿيًٿش ٻؤًّٽ ً آهَ ىٍؿش رخ٫ظزخٍه حهظٜخٛـــــخ ڃلـيىح ً ڃٸْيح رخٿن َ٨اٿَ أنٌح٩
حٿي٫خًُ حٿنخ ،َ٧ٳْيخ اٿَ ؿخنذ ڃٜيٍ حٿٸَحٍ ڃلپ حٿ٬٤ن ً ،رنخء ٫ڀْو ٓنظٌٿَ طٔڀْ ٢حٿٌ٠ء ٫ڀَ ن٤خٵ
حهظٜخ ٙڃـڀْ حٿيًٿش ٻڄلټڄش أًٽ ً آهَ ىٍؿش رخٿن َ٨اٿَ نٌ ٩حٿي ٌٍ٫ٳِ (كشع أ ، ) ٍٝػڂ ننظٸپ ٿيٍحٓش
ن٤خٵ حهظٜخٛو رخٿن َ٨اٿَ ڃٜيٍ حٿٸَحٍ ڃلپ حٿ٬٤ن ٳِ ( كشع صبٕ ).
اُلشع األٗ : ٍّٝـبم اخزظبص ٓجِظ ًٔذٌٔخ أ ٝ ٍّٝآخش دسجخ ثبُ٘ظش إُٞٗ ٠ع اُذػ ٟٞاإلداس٣خ .
اڅّ حٿَٷخرش حٿٸ٠خثْش ٫ڀَ أ٫ڄخٽ حٗىحٍس طظڄؼپ ٳِ حٿَٷخرش ٫ڀَ ڃًَ٘٫خطيخ ڃن كْغ ٫يځ ڃوخٿٴظيخ ٕكټخځ
حٿٸخنٌڅ رڄ٬نخه حٿٌحٓ ً ، 3٪حٿٌْٓڀش حٿٴ٬خٿش ٕ٫ڄخٽ ىٌه حٿَٷخرش ٫ڀَ أ٫ڄخٽ حٗىحٍس ٯَْ حٿڄًَ٘٫ش ىِ حٿيٌٍ٫
حٗىحٍّش رڄوظڀٲ أنٌح٫يخ ٻي ٌٍ٫حٗٿٰخء ً ،ى ٌٍ٫ٳل ٚحٿڄًَّْ٘٫ش ً ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ،اٿَ ؿخنذ ىٌٍ٫
حٿظ ،2ٌّٞ٬اًح أٓٴَ ٫ن حٿ٬ڄپ حٗىحٍُ ٍَٟح رخٕٳَحى ،اٿَ ؿخنذ ى٫خًٍ حٿٸ٠خء حٿټخڃپ .
ً حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ً 11/96 ٌُ٠٬حٿڄخىس 911ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش
ٳخٿي٫خًٍ حٿظِ ّوظ ٚڃـڀْ حٿيًٿش رخٿٴٜپ ٳْيخ حرظيحثْخ ً نيخثْخ ىِ :ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،ى ٌٍ٫ٳلٚ
حٿڄًَْ٘٫ش ً ،ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ً ،ٳْڄخ ّڀِ ٌٓٱ نظَ٤ٵ اٿَ ىٌه حٿي٫خًٍ ٻخٓطِ :
1
ـ حٿـَّيس حٿَٓڄْش حٿ٬يى ٓ 0نش . 09 ٙ 1991
0
ـؤن : َ٨حٿـَّيس حٿَٓڄْش ،حٿ٬يى ٓ ، 12نش .15 ٙ 0118
3
ٜ٫خځ حٿينْ ،حٿٸ٠خء حٗىح ٍُ ً ٍٷخرظو ٕ٫ڄخٽ حٗىحٍس ،ىٍحٓش ڃٸخٍنش ، ،ىحٍ حٿؼٸخٳش ٿڀنَ٘ ً حٿظٌُّ٫ ،٪ڄخڅ ،حٿ٤ز٬ش حًٕٿَ 1231 ،0111ه .18 ٙ
2
َ٫حد ٷخنِ نـْش " ،اُشهبثخاُوؼبئ٤خ ػِ ٠أػٔبٍ اإلداسح ًؼٔبٗخ ُذٔب٣خ اُذوٞم ٝاُذش٣بد اُؼبٓخ "،ڃـڀش حٿ٬ڀٌځ حٿٸخنٌنْش ً حٗىحٍّش ،ؿخڃ٬ش ؿْٚنِ
حٿْخّ ٻڀْش حٿلٸٌٵ ْٓ ،يُ رڀ٬زخّ ،ڃټظزش حٿَٗخى ٿڀ٤زخ٫ش ً حٿنَ٘ ً حٿظٌُّ، ٪حٿ٬يى . 123 ٙ 0116 ،2
71
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
أٝال :دػ ٟٞاإلُـبء :ط٬ظزَ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ڃن أنـ ٪حٿي٫خًُ حٗىحٍّش ً أرَُىخ ً أٻؼَىخ ،ٳخ٫ڀّْش رخ٫ظزخٍىخ
حٿٔي حٿڄنْ ٪ٳِ ًؿو ٻپ ٫ڄپ اىحٍُ ٯَْ ڃًًَ٘ ً ،1 ٩ٿٺ كڄخّش ٿٴټَس حٿيًٿش حٿٸخنٌنْــــــــــش ً ڃزيأ
حٿڄًَْ٘٫ــش ً كٸــــٌٵ ً كَّخص حٕٳَحى حٿڄٸٍَس ً حٿڄن٫ ٌٜٙڀْيخ ىٓظٌٍّخ .0
ا څّ حٿڄَّ٘ ٩حٿـِحثَُ ٿڂ ّظزنَ طَّ٬ٴخ ًحٟلخ ً َّٛلخ ٿي ٌٍ٫حٗٿٰخء ،نَ٨ح ٕڅّ طٸيّڂ حٿظَّ٬ٴخص ىِ
ڃن ٚٛكْش حٿٴٸو ً حٿٸ٠خء ،ڃټظٴْخ رخٗٗخٍس اٿْيخ ٳِ ن ٌٜٙڃظنخػَس ٻخٿٸخنٌڅ حٿ 11/89 ٌُ٠٬حٿڄظ٬ڀٶ
رخهظٜخٛخص ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ حٿڄخىس 9ڃنو ً ،ٳِ حٕڃَ 88ـ 152ٳِ ڃخىطو 031 ً 7ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص
حٿڄينْش حٿٸيّڂ ،اٟخٳش اٿَ حٿٸخنٌڅ 19/16حٿڄظ٬ڀٶ رخٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش حٿـيّي ٳِ ڃخىطو 819ٝ 911
ً٫ڄٌڃخ ،ٳٸي طڂ حٿظ َٝ٬ٿظَّ٬ٲ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ٌٓحء ڃن َ٣ٱ حٿٴٸو حٿٴَنِٔ ،حٿَ٬رِ ً حٿـِحثَُ ،كؼٖ
اُلو ٚاُلشٗغ ، ٢ٳٸي َّ٫ٳيخ حٿٴٸْو René chpusرؤنّيخ " اُذػ ٟٞاُز ٢رؼ٤ن كٜ٤ب عِـبد اُوبػ ، ٢د٤ش
3
ر٘ذظش ك ٢اُذٌْ ثئُـبء اُوشاس اإلداس ١ؿ٤ش أُششٝع "
أٓب اُلو ٚاُؼشث ، ٢ٳٸي َّ٫ٳيخ حٿيٻظٌٍ ٓڀْڄخڅ ڃلڄي حٿ٤ڄخًُ رؤنيخ " اُذػ ٟٞاُز٣ ٢شكؼٜب أدذ األكشاد إُ٠
اُوؼبء اإلداس٤ُ ١ـِت إػذاّ هشاس إداسٓ ١خبُق ُِوبٗ.4ٌ" ٕٞ
ًَ٫ٳيخ حٿيٻظٌٍ ٫ڄخٍ ٌ٫حريُ رؤنيخ " اُذػ ٟٞاُوؼبئ٤خ أُٞػٞػ٤خ ٝاُؼ٤٘٤خ اُز٣ ٢ذشًّٜب رٝٝ
اُظلـخ ٝأُظِذخ أٓبّ جٜبد اُوؼبء أُخزظخ ك ٢اُذُٝخ ُِٔـبُجخ ثئُـبء هشاساد إداس٣خ ؿ٤ش ٓششٝػخ ".5
ًٷي َ٫ٳيخ حٿيٻظٌٍ أكڄي ڃلٌْ رؤنّيخ " اُذػب ٟٝاُز٣ ٢ـِت كٜ٤ب ٖٓ اُوبػ ٢إُـبء هشاس ؿ٤ش ٓششٝع
ُإلداسح "ٌ.8
ًٷي َّ٫ٳيخ حٿيٻظٌٍ ٫ڄخٍ رٌْٟخٱ رؤنّيخ " دػ ٟٞهؼبئ٤خ رشكغ أٓبّ اُجٜخ اُوؼبئ٤خ ٣ـشع إُـبء هشاس
إداس ١ؿ٤ش ٓششٝع ؿجوب إلجشاءاد خبطخ ٓ ٝذذدح هبٗٗٞب " .7
1
ـ رڀ٬خري ٫زي حٿٰنِ ،اُذػ ٟٞاإلعزؼجبُ٤خ اإلداس ّ٣خ ٝرـج٤وبرٜب ك ٢اُجضائش دساعخ ٓوبسٗخ ،ؿخڃ٬ش ڃظنٌٍُ ٷٔنْ٤نش ،ٻڀْش حٿلٸٌٵ ً حٿ٬ڀٌځ حٿْٔخْٓش ،ٷٔڂ
حٿٸخنٌڅ حٿ٬خځ .1 ٙ ، 0116 ، 0117
0
ـ ٳيي ٫زي حٿټَّڂ أرٌ حٿ٬ظڂ ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ رْن حٿنَّ٨ش ً حٿظ٤زْٶ ،ىحٍ حٿؼٸخٳش ٿڀنَ٘ ً حٿظٌُّ٫ ، ٪ڄخڅ .8 ٙ ، 0115 ،
3
René chapus , droit du contention administratif, op cit . p 528 .
2
ٓڀْڄخڅ ڃلڄي حٿ٤ڄخًُ ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ـ ٷ٠خء حٗٿٰخء ـ حٿټظخد حًٕٽ ،ىحٍ حٿٴټَ حٿَ٬رِ ،ڃ ، َٜحٿٸخىَس . 312 ٙ ، 1998 ،
5
٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ،حٿنَّ٨ش حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ٳِ حٿن٨ــــــــــــخځ حٿٸ٠خثِ حٿـِحثَُ ،ىٌّحڅ حٿڄ٤زٌ٫خص حٿـخڃْ٬ش ،حٿـِحثَ ،رن ٫ټنٌڅ 1995 ،
312 ٙ
8
أكڄي ڃلٌْ ،حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 151 ٙ ،
7
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 26 ٙ ،
70
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
اػَ آظٸَحثنخ ً طظز٬نخ ٿڀظَّ٬ٴخص حٓنٴش حٓظٌٷٴظنخ ڃٚك٨ش ًىِ ،أنّو ٫ڀَ حٿَٯڂ ڃن انٌ٤حء ىٌه حٿظَّ٬ٴخص
٫ڀَ ؿڄڀش ڃن حٿظزخّنخص ،ا ٙأنّيخ اطٴٸض ؿڄْ٬يخ ٫ڀَ أڅّ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ٙطوَؽ ٫ن ٻٌنيخ ى ٌٍ٫ڃنٜزش ٫ڀَ
ٷَحٍ اىحٍُ ٯَْ ڃًَ٘. ٩
ًنَ٨ح ٿټٌننخ ٳِ ڃٸخځ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ،ٳٸي حٍطؤّنخ حَّحى حٿظَّ٬ٲ حٿظخٿِ " دػ ٟٞاإلُـبء
٢ٛاُذػ ٟٞاُوؼبئ٤خ أُشكٞػخ ٖٓ ر ١ٝاُظلخ ٝأُظِذخ أٓبّ ٓجِظ اُذُٝخ ثـ٤خ إُـبء هشاس إداس ١ؿ٤ش
ٓششٝع طبدس ػٖ اُغِـبد اإلداس٣خ أُشًض٣خ أ ٝاُ٤ٜئبد اُؼٔ٤ٓٞخ اُٞؿ٘٤خ أ ٝأُ٘ظٔبد أُ٤ٜ٘خ اُٞؿ٘٤خ
ؿجوب إلجشاءاد خبطخ ٓ ٝذذّدح هبٗٗٞب " .
ًٿي ٌٍ٫حٗٿٰخء ڃڄِْحص ً هٜخث ٚطڄِْىخ ٫ن ٯَْىخ ڃن حٿي٫خًٍ حٗىحٍّش حٕهٍَ طظڄؼپ ٳْڄخ ّڀِ :
أ /دػ ٟٞاإلُـبء هؼبئ٤خ إداسّ٣خ :ٳيِ ٿْٔض ريٳ ٪ٷ٠خثِ أً ط٨ڀڂ اىحٍُ ،ٻٌنيخ ٷزپ طخٍّن ٫ 1670زخٍس ٫ن
ط٨ڀڂ اىحٍُ ٍثخِٓ ٳِ ڃَكڀش حٿٸ٠خء حٗىحٍُ حٿڄٸْي . 1
ٳزخ٫ظزخٍىخ ى ٌٍ٫ٷ٠خثْش رلظش ،ٳبنّيخ طَٳ٫ ٪ن ًًُ حٿٜٴش ً حٿڄٜڀلش أڃخځ حٿٸ٠خء ،رخ٫ظزخٍه ٓڀ٤ش ڃٔظٸڀش
٣زٸخ ٿًًَ٘ ١اؿَحءحص ٷخنٌنْش ڃٸٍَّس ٳِ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش .0
ة /دػ ٟٞاإلُـبء ػ٤٘٤خ أٞٓ ٝػٞػ٤خ ٕ :نّيخ طٸٌځ ٫ڀَ ڃيخؿڄش حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ٯَْ حٿڄًَ٘ ً ، ٩ٿْْ
ڃيخؿڄش حٿيْجخص حٗىحٍّش ڃٜيٍس حٿٸَحٍ حٗىحٍُ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو ، 3كْغ ّظٌٿَ حٿٸ٠خء ٳِ ىٌه حٿي ٌٍ٫رلغ
ڃًَْ٘٫ش ىٌح حٿٸَحٍ رٰ ٞحٿن٫ َ٨ن حٿلٸٌٵ حٿ٘وْٜش ٿڀڄيًً ، ِ٫ٿٺ هٚٳخ ٿي ٌٍ٫حٿٸ٠خء حٿټخڃپ رٜٴظيخ
ى٫خًُ ٗوْٜش ًحطْش .2
ؿـ /دػ ٟٞاإلُـبء دػٓ ٟٞششٝػ٤خ :رخ٫ظزخٍ أڅّ حٿييٱ حٕٓخِٓ ڃن ٍٳ٬يخ ّظڄؼپ ٳِ ا٫يحځ حٿٸَحٍحص
حٗىحٍّش ٯَْ حٿڄًَ٘٫ش كڄخّش ٿڄزيأ حٿڄًَْ٘٫ش ً طټَّٔخ ٿيًٿش حٿٸخنٌڅ .5
ّظْ٬ن ٿظلَّٺ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ٟيّ حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش ٯَْ حٿڄًَ٘٫ش طٌحٳَ ڃـڄٌ٫ش ڃن حٿًَ٘ ١حٿ٘ټڀْش
اٿَ ؿخنذ حٿًَ٘ ١حٿڄٌْ٫ٌٟش ٿٸزٌٽ ً حٿٴٜپ ٳِ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،ٳخٿٸخ ِٟحٗىحٍُ حٿڄوظ ٚر٬ي طؤٻيه ڃن
1
٫ڄخٍ ٌ٫حّيُ ،نَّ٨ش حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش ڃن ٫ڀڂ حٗىحٍس حٿ٬خڃش ً حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ ،ىحٍ ىٌڃش ،حٿـِحثَ ،رٌٍُّ٬ش 175 ٙ ، 0115 ،
0
أن َ٨ـ ٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .188 ٙ
ـ ٫ڄخٍ ٌ٫حّيُ ،نَّ٨ش حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 175 ٙ ،
3
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 87 ٙ ،
2
ڃخؿي ٍحٯذ حٿلڀٌ ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 071 ٙ ،
5
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ. 87 ٙ ،
73
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
طٌحٳَ حٿًَ٘ ١حٿ٘ټڀْش ،ٿْنظٸپ ٿٴل ٚڃًَْ٘٫ش حٿٸَحٍ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو ً . 1ٳْڄخ ّڀِ ٓنظٌٿَ رخهظٜخٍ اٿٸخء
حٿٌ٠ء ٫ڀَ حٿًَ٘ ١حٿ٘ټڀْش ً حٿڄٌْ٫ٌٟش ٿي ٌٍ٫حٗٿٰخء ٳْڄخ ّڀِ :
أ /اُششٝؽ اُشٌِ٤خ ُوج ٍٞدػ ٟٞاإلُـبء :ىِ طڀٺ حٿًَ٘ ١حٿظِ ّ ظَطذ ٫ڀَ ٫يځ طٌٳَ أكيىخ ٫يځ ٷزٌٽ
حٿيٗ ٌٍ٫ټًً ، ٚٳٸخ ٿٸخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ، 19/16ىنخٹ ڃـڄٌ٫ش ڃن حٿًَ٘ ١حٿٌحؿذ
طٌحٳَىخ ٿٸزٌٽ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ًىِ :
* اُششٝؽ أُزؼِوخ ثٔذَ اُـؼٖ ثبإلُـبء :حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿّ٘ ، 11/96 ٌُ٠٬ظَ ١ٿٸزٌٽ
ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش أڅ ّنٜذ حٿ٬٤ن ٫ڀَ حٿٸَحٍحص حٿظنْ٨ڄْش أً حٿٴَىّش حٿٜخىٍس ٫ن حٿٔڀ٤خص
حٗىحٍّش حٿڄَٻِّش ًحٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نْش ً حٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش حٿٌ٣نْش .
ڃن هٚٽ حٿڄخىس حٿڄزْنش أٚ٫ه ّٔظ٘ٲ ٿنخ ،أڅّ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ڃلپ حٿ٬٤ن رخٗٿٰخء ٷي ّټٌڅ ٳَىّـــــــــــــخ
أً طنْ٨ڄْخ ،ا ٙأنّو رخٿَؿٌ ٩اٿَ ن ٚحٿڄخىس 911ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ،نٚك ٦أڅّ ط٬زَْىخ
ؿخء ٫خڃخ ً اُوشاساد اُظبدسح ػٖ اُغِـبد اإلداس٣خ أُشًض٣خ ً ،كْغ ٿڂ طليى نٌ ٩ىٌه حٿٸَحٍحص ،ٻڄخ ىٌ ٳِ
حٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ، 11/96 ٌُ٠٬كظَ ر٬ي ط٬يّڀيخ ً ،رڄخ أڅّ ىٌح حٕهَْ ىٌ حٿٸخنٌڅ حٿوخ ٙٿڄـڀْ
حٿيًٿش ،ٳبننخ نظّز ٪ٷخ٫يس حٿوخّ ٙٸْي حٿ٬خځ ٿظليّي نٌ ٩حٿٸَحٍحص حٿٌحؿذ حٿ٬٤ن ٳْيخ رخٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش
ًٻٌڅ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ىٌ ڃلپ ٿڀ٬٤ن رخٗٿٰخء ً ،ؿذ حٿظَّ٬ٲ رو ًرْخڅ هٜخثٜو .
ــ رؼش٣ق اُوشاس اإلداس : ١ٿڂ ّظزنَ حٿڄَّ٘ ٩حٿـِحثَُ ڃن هٚٽ حٿٸخنٌڅ حٿ 11/96 ٌُ٠٬طَّ٬ٴخ ًحٟلخ
ًَّٛلخ ٿڀٸَحٍ حٗىحٍُ ڃلپ حٿ٬٤ن رخٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ً ،انّڄخ حٻظٴَ رخٗٗخٍس اٿْو ٳِ ن ٚحٿڄخىس 9
ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ، ٌُ٠٬اٿَ ؿخنذ حٿڄخىس 911ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ،طخٍٻخ ڃيڄش طَّ٬ٴو
ٿڀٴٸو ً حٿٸ٠خء ،رخ٫ظزخٍ أڅ ڃيڄش طَّ٬ٲ حٿڄ٤ٜڀلخص ٿْٔض ڃن ڃيخڃو .
ً٫ڀَ ٻپ ّڄټن طَّ٬ٲ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ رؤنّو "٫ڄپ ڃن ؿخنذ ًحكي ّٜيٍ ربٍحىس اكيٍ حٿٔڀ٤خص حٗىحٍّش
ٳِ حٿيًٿش ّليع ًأػخٍ ٷخنٌنْش ربن٘خء ً ٪ٟٷخنٌنِ ؿيّي أً ط٬يّپ أً اٿٰخء ً ٪ٟٷخنٌنِ ٷخثڂ" .0
ڃن هٚٽ ىٌح حٿظَّ٬ٲ طظ٠ق ٿنخ ؿڄڀش ڃن حٿوٜخث ٚحٿڄڄِّْس ٿڀٸَحٍ حٗىحٍُ ىِ :
اُوشاس اإلداس ١رظشف هبٗ : ٢ٗٞٿڀٸٌٽ رؤڅّ طَٜٳخ أً ٫ڄٛ ٚخىٍ ٫ن حٗىحٍس ٷَحٍح اىحٍّخ ً ،ؿذ أڅ ّټٌڅ
1
٫زي حٿٰنِ رٌْٔنِ ٫زي حهلل ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ، ،ڃن٘خس حٿڄ٬خٍٱ ،ڃ ، َٜحٗٓټنيٍّش . 231 ٙ ، 1999 ،
0
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .63 ٙ ،
72
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
٫ڄ ٚٷخنٌنْخ ٛخىٍح رييٱ ً اٍحىس اكيحع أػَ ٷخنٌنِ ٕ څّ حٿظَٜٳخص حٿظِ طؤطْيخ حٗىحٍس حٿ٬خڃش ٿْٔض ٻڀيخ
ٷَحٍحص اىحٍّش .1
اُوشاس اإلداس ١طبدس ػٖ جٜخ إداس٣خ ٓخزظخ :ڃ٬نَ ًٿٺ أڅّ حٿظَٜٱ حٿٸخنٌ نِ ّ ٙلٌُ ٛٴش حٿٸَحٍ
حٗىحٍُ ،ا ٙاًح ٛيٍ ٫ن أكي حٿيْجخص حٗىحٍّش ٳِ حٿيًٿش ً ،طز٬خ ٿٌٿٺ طٔظز٬ي ڃن ىحثَس حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش
حٕ٫ڄخٽ حٿظَّْ٘٬ش ً حٕ٫ڄخٽ حٿٸ٠خثْش ً ،أ٫ڄخٽ ًطَٜٳخص حٿيْجخص ً حٿظنْ٨ڄخص حٿوخٛش ،ا ٙاًح نٚ
حٿٸخنٌڅ ٫ڀَ هٚٱ ًٿٺ . 0
اُوشاس اإل داس ١ػَٔ إٗلشاد ٕ : ١نو ّٜيٍ ربٍحىس حٿٔڀ٤ش ًكيىخ ً ،ىٌ رٌٿٺ ّوظڀٲ ٫ن حٿ٬ٸي حٗىحٍُ حٿٌُ
ّ٬ظزَ ٫ڄ ٚاىحٍّخ ٷخ نٌنْخ اطٴخٷْخ ّٜيٍ ٫ن اٍحىطْن ڃظزخّنظْن ًىڄخ اٍحىس حٿٔڀ٤ش حٗىحٍّش ڃن ؿيش ً اٍحىس
حٿڄظ٬خٷي ڃ٬يخ ڃن ؿيش أهٍَ .
اُوشاس اإلداس٣ ١ذذس آصبسا هبٗ٤ٗٞخ :ڃ٬نَ ًٿٺ ،أنّو ٟٗٴخء ٛٴش حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ٫ڀَ طَٜٱ ٷخنٌنِ ّـذ
أڅ ّټٌڅ ًح ٣خر ٪طنٴٌُْ ،أُ ڃن ٗؤنو اكيحع طَْٰحص ٳِ حٿٚ٬ٷخص حٿٸخنٌنْش حٿٔخثيس ،ڃن هٚٽ ان٘خثو ڃَٻِ
ٷخنٌنِ ؿيّي ( ٻٸَحٍ طٌْ٧ٲ ٗو ) ٚأً ط٬يّپ ڃَٻِ ٷخنٌنِ ٷخثڂ ( ٻٸَحٍ طَٷْش حٿڄٌ٧ٲ ) أً اٿٰخء ڃَٻِ
ٷخنٌنِ ٷخثڂ ( ٻٸَحٍ ِ٫ٽ ڃٌ٧ٲ )أً ٷَحٍ ٓلذ ٍهٜش ،رڄ٬نَ اٿلخٷو أًٍ رٌحطش ً .ىٌ ريٌح حٿٌٛٲ
3
ّوظڀٲ ٫ن حٕ٫ڄخٽ حٗىحٍّش حٿڄخىّش حٿظِ طٸٌځ ريخ حٿٔڀ٤ش حٗىحٍّش ىًڅ حٓظييحٱ اكيحع آػخٍ ٷخنٌنْش ر٘ؤنيخ .
ًانٚ٤ٷخ ڃن ًٿٺ ،ٳخٕ٫ڄخٽ حٗىحٍّش حٿظِ ٙطظڄظ ٪رخٿ٤خر ٪حٿظنٴٌُْ حٿنيخثِ ً ٙطڄْ رڄَحٻِ ً ڃٜخٿق
حٿڄوخ٣زْن ريخ ٙط٬ي ڃن ٷزْپ حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش ًڃن رْنيخ :
2
* حٕ٫ڄخٽ حٿظلَّْ٠ش ٻخٍٓحء حٓٙظ٘خٍّش ً حٙٷظَحكخص .
*اُزذاث٤ش اُذاخِ٤خ :رڄخ ٳْيخ حٿظ٬ڀْڄخص ً حٿڄنٌٍ٘حص ً حٕن٨ڄش حٿيحهڀْش ٿ٘ىحٍحص ٕ ،څ حٕٛپ ٳْيخ أنيخ ٙ
طليع أػَح رٌحطيخ 5،ا ٙأڅّ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ حٓظٸَ ٫ڀَ اه٠خ٫يخ ٿَٷخرش حٗٿٰخء ،ڃظَ أكيػض أػَح رخٿڄوخ٣زْن
ريخ .
1
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 63 ٙ ،
0
نٴْ حٿڄَؿ. 65 ٙ ،٪
3
٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ،نَّ٨ش حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش رْن ٫ڀڂ حٗىحٍس ً حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 03 ٙ ،
2
أن٫ : َ٨زي حٿٰنِ رٌْٔنِ ٫زي حهلل ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .259 ٙ ،
ـ ٍْٗي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ١ًَٗ ،ٷزٌٽ حٿي ٌٍ٫حٗىحٍّش ،ىٌّحڅ حٿڄ٤زٌ٫خص حٿـخڃْ٬ش ،حٿـِحثَ ،رن ٫ټنٌڅ ،حٿ٤ز٬ش حٿؼخنْش
. 83 ٙ ، 0118
5
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .62 ٙ ،
75
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ڃن هٚٽ ڃخ ٓزٶ ًٻَه نوڀ ، ٚأڅ ّ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ڃلپ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء حٿڄٸخڃش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش
حٿٜخىٍ ٫ن حٿٔڀ٤خص حٗىحٍّش حٿڄَٻِّش ً حٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نْش ًحٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش حٿٌ٣نْش ّـذ أڅ
ّٔظٌٳِ ؿڄْ ٪حٿوٜخث ٚحٿٔخرٶ رْخنيخ ،كظَ ّټٌڅ ڃل ٚٿي ٌٍ٫حٗٿٰخء.
* اُششٝؽ أُزؼِوخ ثبُـبػٖ :رخٿَؿٌ ٩اٿَ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش نـيه ،أٍَٓ ٷخ٫يس ٫خڃش
طَُٔ ٫ڀَ ڃوظڀٲ حٿي٫خًُ حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ًڃنيخ حٿ٬٤ن رخٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ٫ ،نيڃخ نٜض حٿڄخىس
13ڃن ىٌح حٿٸخنٌڅ ٫ڀَ أنو" ال ٣جٞص أل ١شخض اُزوبػٓ ٢ب ُْ رٌٖ ُ ٚطلخ ُٝ ،ـــٓ ٚظِذخ هبئٔــــــــــخ
أٓ ٝذزِٔخ ٣وشّٛب اُوبٗ٣ ، ٕٞض٤ش اُوبػ ٢رِوبئ٤ب اٗؼذاّ اُظلخ ك ٢أُذػ ٝ ٢أُذػ ٢ػًِٔ ٚ٤ب ٣ض٤ش رِوبئ٤ب
اٗؼذاّ اإلرٕ إرا ٓب اشزشؿ ٚاُوبٗ." ٕٞ
رخٓظٸَحء ىٌه حٿڄخىس ّظـڀَ ٿنخ ،أڅ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ حٓظز٬ي َٗ ١حٕىڀْش حٿٌُ ٻخڅ ڃٌؿٌى ٳِ ٷخنٌڅ
حٗؿَحءحص حٿڄينْش حٿٸيّڂ ٳِ ڃخىطو 259ٵ.ا.ځ ،ٻڄخ حٗظَٛ ١ٴش حٿڄظٸخ ِٟٳِ حٿڄي٫ َ٫ڀْو ٻٌٿٺ ًَّ .ؿ٪
حٿٔزذ ٳِ حٓظز٬خى حٕىڀْش ٳِ حٿڄخىس 13ڃن حٿٸخنٌڅ حٿـيّي ،أڅ ىٌح حٕهَْ ڃِّْ رْن حٿٜٴش حٿڄٌْ٫ٌٟش
حٿڄٔظليػش ٳِ حٿڄخىس 13ڃنو ،ڃ٬ظزَح اّخىخ َٗ٣خ ڃٌْ٫ٌٟخ ڃَطز٤خ رخٿلٶ ٳِ حٿظٸخ ، ِٟڃَطزخ ٫ڀَ حنظٴخثيخ
ٌٓحء ٫ڀَ حٿڄي ِ٫أً حٿڄي٫ َ٫ڀْو ٫يځ ٷزٌٽ حٿيٙ ٌٍ٫نظٴخء حٿٜٴش ً ،رْن حٿٜٴش حٗؿَحثْــــش ( حٿظڄؼْپ )
كْغ ح٫ظزَىخ َٗ٣خ ٗټڀْخ ٷخر ٚٿڀظٜلْق ً ن٫ ٚڀْيخ ٳِ حٿڄخىطْن 85 ً82ڃنو ڃَطزخ ٫ڀَ حنظٴخء حٿٜٴش
1
حٗؿَحثْش ( حٕىڀْش أًحٿظڄؼْپ ) ٫يځ ٷزٌٽ حٿيٗ ٌٍ٫ټ. ٚ
ً٫ڀْو ّ٘ظَ ١ٳِ أَ٣حٱ حٿوٌٜڃش ٳِ حٿ٬٤ن رخٗٿٰخء ٳِ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿٔڀ٤خص حٗىحٍّش
حٿڄَٻِّش ً حٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نْش ً حٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش حٿٌ٣نْش طٌحٳَ حٿٜٴش ً حٕىڀْش.
ــ اُظلخ ك ٢اُزوبػّ :٢ٸٜي ريخ أڅ ّټٌڅ حٿڄي ِ٫ٳِ ڃَٻِ ٷخنٌنِ ٓڀْڂ ّوٌٽ ٿو حٿظٌؿو ٿڀٸ٠خء ،ٻڄخ أنّيخ
حٿٌْ٬ٟش حٿڄلظؾ ريخ ڃن َ٣ٱ حٿڄي ً ِ٫حٿڄظؤػَس ٓڀزخ ڃن حٿٸَحٍ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو أڃخځ ٷخ ِٟحٗٿٰخء .9
ــ ششؽ أُظِذخ :أڅ حٿَٰ ٝڃن ى ٌٍ٫طـخًُ حٿٔڀ٤ش ىٌ اٿٰخء حٿٸَحٍحص حٗىحٍّــــش ٯَْ حٿڄًَ٘٫ــــــــش
ً رخٿظخٿِ ٳخٿڄي ِ٫ٳِ حٿوٜخ ځ ّ ٙي ِ٫رلٶ ًحطِ ،رپ ّيً ِ٫ٿٌ رٜٴش ٯَْ ڃزخَٗس رلڄخّش حٿن٨خځ حٿ٬خځ
حٿٸخنٌنِ ً ،ىــــــ ٌ حٕڃَ حٿٌُ ّ٠ٴِ ٫ڀَ َٗ ١حٿڄٜڀلش ٳِ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء نٌ ٩ڃن حٿڄًَنـــــش ً حٙطٔخ٩
نَ٨ح ٿڀ٤زْ٬ش حٿڄٌْ٫ٌٟش ٿيٌه حٿي ً ، ٌٍ٫ط٘ـْ٬خ ٿٖٳَحى ٿڀيٳخ٫ ٩ڀَ ىًٿش حٿلٶ ً حٿٸخنٌڅ.3
1
ـ ريحًُ ٫ڀِ " ،اُؼٞاثؾ اإلجشائ٤خ أُغزذذصخ ك ٢ششٝؽ اُذػ ٝ ٟٞه ٞاػذ االخزظبص ك ٢هبٗ ٕٞاإلجشاءاد أُذٗ٤خ ٝاإلداس٣خ اُجذ٣ذح " ،نَ٘س
حٿٸ٠خس ،ڃيَّّش حٿيٍحٓخص حٿٸخنٌنْش ً حٿٌػخثٶ ًُ،حٍس حٿ٬يٽ ،حٿـِحثَ ،حٿيٌّحڅ حٿٌ٣نِ ٿٰٖٗخٽ حٿظَرٌّش ،حٿ٬يى ، 82حٿـِء حًٕٽ .319 ٙ ،0119 ،
0
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 65 ٙ ،
3
ـ أن : َ٨ـ ٍْٗي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّّش ًَٗ ١ٷزٌٽ حٿي ٌٍ٫حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .071 ٙ ،
ـ ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .91 ٙ ،
78
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ً ڃڄخ ىٌ ؿيَّ رخٿٌٻَ ،أڅّ َٗ ١حٿڄٜڀلش ّنظٴِ ٳِ كخٿش ٫يځ ًؿٌى ٚ٫ٷش رْن حٿ٤خ٫ن ً حٿٸَحٍ حٗىحٍُ
ڃلپ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ً ،طليّي ًؿٌى ىٌه حٿٚ٬ٷش ىٌ أڃَ ڃن حهظٜخ ٙحٿٸخ ِٟحٗىحٍُ. 1
ً حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 13ڃن ٵ.ا.ځ.ا ،ٳبڅّ حٿڄٜڀلش حٿڄٌؿزش ٿي ٌٍ٫حٗٿٰخء ّ٘ظَ ١ٳْيخ أڅ طټٌڅ ڃلٸٸش
رڄ٬نَ أڅ ٛيًٍ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ،ٷي أٓٴَ ٫نو ٳ ٚ٬حٿڄٔخّ رڄَٻِ ٷخنٌنِ ٿَ٤ٱ ڃْ٬ن ،أٟٲ اٿَ ًٿٺ
ّڄټن أڅ طټٌڅ حٿڄٜڀلش ڃلظڄڀش حٿٌٷٌ ٩ٳِ حٿڄٔظٸزپ ً.0ىٌ حٿَ٘ ١حٿٌُ ٿڂ ّن٫ ٚڀْو حٿٸخنٌڅ حٿٸيّڂ
ٿ٘ؿَحءحص حٿڄينْش ٳِ ڃخىطو ، 259كْغ ؿخء َٗ ١حٿڄٜڀلش ٫خڃخ.
3
ــ ششؽ األ٤ِٛخ ( أ٤ِٛخ اُزوبػّ :)٢ٸٜي رخٕىڀْش طٌٳَ حٿٜٴش حٗؿَحثْش ٿيٍ ٻپ ڃن ّڀـــــؤ اٿَ حٿٸ٠ـــــخء
ًنَ٨ح ٿټٌڅ أَ٣حٱ حٿي ٌٍ٫ٷي ّټٌنٌڅ أٗوخ٣ ٙزْْْ٬ن أً أٗوخ ٙڃ٬نٌّْن ،ٳخٕڃَ ّٴَ٫ ٝڀْنخ حٿظڄِْْ
رْن أىڀّْش حٿ٘و ٚحٿ٤زْ ً ِ٬أىڀّْش حٿ٘و ٚحٿڄ٬نٌُ.
كٔ٤ب ٣خض أ٤ِٛخ اُشخض اُـج٤ؼ: ٢حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 21ڃن حٿٸخنٌڅ حٿڄينِ حٿـِحثَُ ،ٳبنو ّ ٙټٌڅ أىٚ
ٿڄزخَٗس كٸٌٷو حٿڄينْش ،ا ّٙڃن رڀٮ ٓن حٿَٗي حٿٸخنٌنِ ( ٓ 19نش) ً ،ٻخڅ ڃظڄظ٬خ رٸٌحه حٿ٬ٸڀْش ً ٿڂ ّلـَ
٫ڀْـو ً رخٿظخٿ ِ ٳبًح ٍٳ٬ض ى ٌٍ٫اٿٰخء ڃن ٗو ٚٷخ َٛأً نخٷ ٚأىڀّْش ،ٳبڅّ ًٿٺ ّظَطذ ٫ڀْو ٫يځ ٷزٌٽ
حٿيٗ ٌٍ٫ټ ً ، ٚرنخءح ٫ڀْو ّـذ أڅ ّظٌٿَ حٿ٬٤ن رخٗٿٰخء حٿٌٿِ أً حٿٌ ( ِٛرخٿنٔزش ٿڀٸخ َٛأً حٿٸْڂ رخٿنٔزــش
ٿڀڄلـٌٍ ٫ڀْو ) .2
طنٸٔڂ حٕٗوخ ٙح٫ٙظزخٍّش اٿَ ٷٔڄْن أٗوخ ٙح٫ظزخٍّش هخٛش ً أٗوخ ٙح٫ظزخٍّش ٫خڃش ً ،ٷي أٗخٍص
حٿڄخىس 51ڃن حٿٸخنٌڅ حٿڄينِ ٿڀنظخثؾ حٿڄظَطزش ٫ن حٿ٘وْٜش حٿڄ٬نٌّش ً ،حٿظِ ڃن رْنيخ طڄظ ٪حٿ٘و ٚحٿڄ٬نٌُ
رلٶ حٿظٸخ ِٟاٿَ ؿخنذ طْْ٬ن نخثذ ّ٬زَ ٫ن اٍحىطو .
ًڃن حٿڄٴْي ،أڅّ حٿٸٌحنْن حٕٓخْٓش ىِ حٿظِ طْ٬ن ڃن ّ٬زَ ٫ن حٿ٘و ٚحٿڄ٬نٌُّ ً ،ظڄظ ٪رؤىڀْش حٿظٸخِٟ
٫نو .
1
ٍْٗي هڀٌٳِ ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ١ًَٗ ،ٷزٌٽ حٿي ٌٍ٫حٗىحٍّّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .071 ٙ ،
0
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 67 ٙ ،
3
ريحًُ ٫ڀِ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .312 ٙ ،
2
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .181 ٙ ،
77
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
أٓب األشخبص االػزجبس٣خ اُؼبٓخ :ٳٸي كيىص حٿڄخىس 606ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ًحٗىحٍّش حٿـيّي
حٕٗوخ ٙحٿڄئىڀْن ٷخنٌنخ ٿظڄؼْپ حٿيًٿش ً حٿٌّٙش ً حٿزڀيّش ً حٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ،كْغ
أڅّ :ـ حٿيًٿش ّڄؼڀيخ حٿٌَُّ حٿڄ٬نِ ٳِ ڃنخُ٫خطيـــــــــــخ .
1
ًّڄټن ٿَثْْ حٿڄـڀْ حٿ٘٬زِ حٿٌٙثِ حٿ٬٤ن ٿيٍ حٿـيش حٿٸ٠خثْش ـ حٿٌحٿِ ّڄؼپ حٿٌّٙش ٳِ ڃنخُ٫خطيخ ،
حٿڄوظٜش ٳِ ٻپ ٷَحٍ ٛخىٍ ڃن ًَُّ حٿيحهڀْــش ّؼزض رٚ٤څ أّش ڃيحًٿش أً ّ٬ڀن اٿٰخثيخ أً َّٳ ٞحٿڄٜخىٷش
٫ڀْيخ . 0
ـ حٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ّڄؼڀيخ (ڃيَّ ٍ ،ثْْ ،ڃيَّ ٫خځ ڃَْٔ ) ٣زٸخ ٿٸخنٌنو حٕٓخٓــِ
كْغ ّڄؼپ حٿـخڃ٬ش ٍثْٔيخ ڃؼ.ٚ
حٿٔڀ٤خص حٗىحٍّش حٿڄٔظٸڀش ڃؼپ ٿـنش طنْ٨ڂ ٫ڄڀْخص حٿزٌٍٛش ً ڃَحٷزظيخ ً ،حٿظِ طظڄظ ٪رؤىڀْش حٿظٸخً ً ،ِٟٿٺ
نظْـش ٫ٙظَحٱ حٿڄَ٘ ٩ٿيخ رخٿ٘وْٜش حٿڄ٬نٌّش ،كْغ ّڄټن ٿَثْٔيخ حٿڀـٌء اٿَ حٿٸ٠خء رٜٴظو ڃيْ٫ـــــــــخ
أً ڃي٫ َ٫ڀْو .2
ًرٜيى حٿڄخىس 606ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ،ٳٸي ٓـپ حٿيٻظٌٍ ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜأنّو
رخٿَٯڂ ڃن طٌحٳٶ ىٌه حٿڄخىس ڃ ٪ن ٚحٿڄخىس 911ڃن حٿٸخنٌڅ نٴٔو حٿڄظ٬ڀٶ رخٿٸَحٍحص حٿظِ ّٴٜپ ٳْيخ ڃـڀْ
حٿيًٿش حرظيحثْخ ًنيخثْخ ،ا ٙأنّو رخٿَر ٢رْنيڄخ ًرْن حٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 11/96 ٌُ٠٬طټٌڅ ٯَْ ٛخٿلش
ٿڀظ٤زْٶ ٫ڀَ حٿـيخص حٕهٍَ حٿڄٌٻٌٍس ٳِ حٿڄخىس 9أٚ٫ه ،ڃَْ٘ح اٿَ أڅّ ىٌه حٿڄخىس حٕهَْس ىِ حٿٌحؿزش
5
حٿظ٤زْٶ ٿٔڄٌ حٿٸخنٌڅ حٿ٫ ٌُ٠٬ڀَ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش .
ا ّٙأنّو رخٿظڄ٬ن ٳِ حٿڄخىس ، 606نـيىخ ًٻَص ٫زخٍس " ٓغ ٓشاػبح اُ٘ظٞص اُخبطخ" ،ىٌح ّ٬نِ أڅ
حٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نْش ً حٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش حٿٌ٣نْش حٿڄٌٻٌٍس ٳِ حٿڄخىس 9ٳِ حٿٸخنٌڅ حٿ٠٬ــــــٌُ 11/96
ً حٿظِ ٿڂ ٌٍّى ًٻَ ڃڄؼڀْيخ ٳِ حٿڄخىس 606أٚ٫ه ،ٳبڅّ ىٌح حٕڃَ اڅ ىٽ ٫ڀَ ِٗء انڄخ ّيٽ ٫ڀَ أڅ ڃڄؼپ ىٌه
حٿيْجخص ّْ٬ن ٳِ حٿٸٌحنْن حٕٓخْٓش حٿوخٛش ريٌه حٿيْجخص ً ،ىٌح ڃخ ّٔظوڀ ٚڃن حٿ٬زخٍس حٿڄٌٻٌٍس أٚ٫ه ،ٿټن
1
طن ٚحٿڄخىس 67ڃن ٷخنٌڅ حٿٌّٙش ٫ : 16 /91ڀَ أڅّ " ٔ٣ضَ اُٞاُ ٢اُٞال٣خ أٓبّ اُوؼبء عٞاء ًبٕ ٓذػ٤ب أٓ ٝذػ ٢ػِٓ ٚ٤ب ػذا اُذبالد اُز ٌٕٞ٣ ٢كٜ٤ب
ؿشف اُ٘ضاع اُذُٝخ ٝاُجٔبػبد أُذِ٤خ " .
0
أن :َ٨حٿڄخىس 52ڃن ٷخنٌڅ حٿٌّٙش . 16 /91
3
أن :َ٨حٿڄخىس 81ڃن ٷخنٌڅ حٿزڀيّش . 19 /91
2
ىڃٌٕ كټْڄش ٓ" ،ذ ٟاعزوالُ٤خ اُِج٘خ أُظشك٤خ ٝظ٤ل٤ب" ،حٿڄڀظٸَ حٿٌ٣نِ كٌٽ ٓڀ٤خص حٿ٠ز ٢حٿڄٔظٸڀش ٳِ حٿڄـخٽ حٙٷظٜخىُ ً حٿڄخٿِ ،ؿخڃ٬ش ٫زي
حٿَكڄخڅ ڃَْس رـخّش ،ٻڀْش حٿلٸٌٵ ً حٿ٬ڀٌځ حٗٷظٜخىّش . 99 ٙ ، 0117 ،
5
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ 180 ٙ ،
76
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
٫ني ٍؿٌ٫نخ ٿڀٸخنٌڅ حٕٓخِٓ ٕكي ىٌه حٿيْجخص ٫ ً ،ڀَ ٓزْپ حٿڄؼخٽ حٿٸخنٌڅ حٿوخ ٙرخٿڄلَّ٠ن حٿٸ٠خثْْن
، 13/18ٿڂ نـي ٳْو ڃخىس َّٛلش ًٍى ٳْيخ حٿڄڄؼپ حٿٸخنٌنِ ٿڀَٰٳش حٿٌ٣نْش ٿڀڄلَّ٠ن حٿٸ٠خثْْن .
اڅّ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ حٿڄٔزٶ ىٌ ٬٣ن ًً ٣خر ٪اىحٍُ ڃل ٞڃٌؿو ڃن ٛخكذ حٿ٘ؤڅ اٿَ حٿـيش حٗىحٍّش
حٿڄ٬نْش ًٙثْش ٻخنض أً ٍثخْٓش ٿڀظ٬زَْ ٳْو ٫ن ٫يځ ٍٟخه ٫ن ٫ڄپ أً ٷَحٍ اىحٍُ ،ڃڀظڄٔخ ڃن هٚٿو ڃن
1
ؿيش حٗىحٍس ا٫خىس حٿن َ٨ٳِ ڃٌٷٴيخ ً،ٿْْ ٿو ٻؤٛپ ٫خځ ٗټ ٚڃْ٬نخ .
ً طـيٍ حٗٗخٍس ،أڅ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ حٿڄٔزٶ ٻَ٘ ١ٿٸزٌٽ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ،ٷي ڃَ رؼٚع
ڃَحكپ ىِ :
ٳِ ٧پ حٕڃَ 152 /88حٿڄظ٠ڄن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ،ٻخڅ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ حٿڄٔزٶ ڃن حٿًَ٘١
حٿ٘ټڀْش حٿٌحؿذ طٌٳَىخ ٿظلَّٺ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ حٿَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ًىٌ ڃخ نٜض ٫ڀْو حٿڄخىس
075ڃن ٵ.ا.ځ حٿٸيّڂ 0،ٻڄخ ّظ٠ق ًٿٺ ڃن ن ٚحٿڄخىس 060ڃن نٴْ حٿٸخنٌڅ حٿظِ نٜض ٫ڀَ ًؿٌد اٍٳخٵ
حٿ٠َّ٬ش اڃخ رٸَحٍ ٍٳ ٞحٿ٬٤ن حٗىحٍُ أً حٿڄٔظني حٿڄؼزض اّيح ٩حٿ٬٤ن .
ًڃن هٚٽ حٿڄخىس 075أٚ٫ه ّظ٠ق ،أڅّ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ ّٸيځ اٿَ حٿٔڀ٤ش حٿَثخْٓش حٿظِ ط٬ڀٌ حٿـيش ڃٜيٍس
حٿٸَحٍ حٗىحٍُ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو ً ٳِ كخٿش ٫يځ ًؿٌىىخ ٌّّؿو اٿَ حٿـيش ڃٜيٍس حٿٸَحٍ نٴٔو ً ًٿٺ هٚٽ
ٗيَّن ڃن طزڀْٮ حٿٸَحٍ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو أً نَ٘ه ٫ً .3ڀْو ً رنخءح ٫ڀَ ڃخ ٓزٶ ٳخٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ حٿڄٔزٶ نٌْ٫ن :
ـ ط٨ڀڂ ٍثخِٓ َّ :ٳ ٪أڃخځ حٿٔڀ٤ش حٗىحٍّش حٿظِ ط٬ڀٌ ڃزخَٗس حٿـيش ڃٜيٍس حٿٸَحٍ .
أڃخ رٜيًٍ حٿٸَحٍ ٍٷڂ 03/91حٿڄظ٠ڄن ط٬يّپ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ،ٳٸي ٧پ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ
حٿڄٔزٶ ًؿٌرِ رخٿنٔزش ٿڀٌ٬٤څ رخٗٿٰخء حٿڄٌؿيش ٟي حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش حٿڄَٻِّش حٿڄَٳٌ٫ش أڃخځ حٿَٰٳش
حٗىحٍّش أڃخځ حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ .
ا ٙأنّو رٜيًٍ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش حٿـيّي ،ٳٸي أٟلَ اؿَحء حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش
حهظْخٍّخ ًٳٸخ ٿڀڄخىس 917ڃنو ،حٿظِ أكخٿض ٳْڄخ ّو ٚط٤زْٶ حٕكټخځ حٿڄظ٬ڀٸش رخٓؿخٽ اٿَ حٿڄٌحى 630 ً 609
1
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ "،أُ٘بصػبد اإلداس٣خ ك ٢ا ُوبٗ ٕٞاُجضائش ١ث ٖ٤إجشاء اُزظِْ أُغجن ٝاُظِخ" ،ڃـڀش حٿ٬ڀٌځ حٙؿظڄخْ٫ش ً حٗنٔخنْش حٿظٌحٛپ
ؿخڃ٬ش رخؿِ ڃوظخٍ ٫،نخرش ،حٿ٬يى ، 15ىّٔڄزَ . 152 ٙ ،0115
0
أن ، َ٨ٷَحٍ ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿَٰٳش حٿؼخٿؼش ،ڃڀٲ ٍٷڂ 08163ٳيَّ ، 0118 /11 /31 ،662ڃـڀش ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿـِحثَ ،حٿ٬يى ٙ ، 0118 ، 6
ً 010ڃخ ر٬يىخ .
3
ٿلْٔن رن حٿْ٘ن آص ڃڀٌّخ ،حٿڄڀظٸَ ٳِ ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿـِء حًٕٽ ،ىحٍ ىٌڃش ،حٿـِحثَ ،رٌٍُّ٬ش .001 ،001 ٙ ، 0115 ،
79
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ًىِ حٓؿخٽ حٿڄليىس ٿڀ٬٤ن رخٗٿٰخء أڃخځ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ً ،ڃخ ّئٻي ؿٌحُّش َٗ ١حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ ىٌ نٚ
حٿڄخىس 631ڃن نٴْ حٿٸخنٌڅ .
رخٓظٸَحء حٿڄٌحى حٿڄٌٻٌٍس أٚ٫ه ّظـڀَ ٿنخ ،أڅّ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ حٿڄٔزٶ ٿڂ ّ٬ي َٗ٣خ ڃن حٿًَ٘ ١حٿ٘ټڀْش
حٿٌحؿذ اطزخ٫يخ ٿٸزٌٽ حٿيٗ ٌٍ٫ټ ، ٚٻڄخ أڅّ ڃيطو ٷي ٍٳ٬ض ٳِ كخٿش حٿَٯزش ٳِ طٌؿْيو ڃن ٗيَّن اٿَ 2
أٗيَ ڃن طخٍّن طزڀْٮ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ أً نَ٘ه .
ًؿيَّح رخٿظنٌّو ،أڅّ حٿظ٨ڀڂ حٿَثخِٓ حٿڄن٫ ٌٜٙڀْو ٷزپ ٛيًٍ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّـــش
ٷي طڂ حٿظوڀِ ٫نو رٜيًٍ ىٌح حٕهَْ ً أرٸِ ٫ڀَ حٿظ٨ڀڂ حٿٌٙثِ ً ،ىٌح ڃخ ّٔظ٘ٲ ڃن ن ٚحٿڄخىس 631ڃن
نٴْ حٿٸخنٌڅ كْغ ؿخء ٳْيخ ....." :روذ ْ٣رظِْ إُ ٠اُجٜخ ٓظذسح اُوشاس " .
هٚٳخ ٿڀٌ ٪ٟحٿٌُ ٻخڅ ٓخثيح ٷزپ ٛيًٍ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ًحٗىحٍّش ،كْغ أڅّ ڃْ٬خى ٍٳ ٪ىٌٍ٫
حٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ڃليى ر٘يَّن ڃن طخٍّن ٍٳ ٞحٗىحٍس حٿَّٜق ٿڀظ٨ڀڂ حٗىحٍُ حٿڄٔزٶ أً ڃن طخٍّن
ٍٳ ٞحٗىحٍس حٿ٠ڄنِ حٿنخطؾ ٫ن ٓټٌطيخ ػٚػش أٗيَ ڃن طخٍّن طٸيّڂ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ .1
أٟلَ ڃْ٬خى ٍٳ ٪ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أٍر٬ش أٗيَ ڃن طخٍّن حٿظزڀْٮ حٿ٘و ِٜٿڀٸَحٍ أً نَ٘ه ،ا ٙأنّو ٳِ كخٿش
طٸيّڂ ط٨ڀڂ اىحٍُ طَٳ ٪ى ٌٍ٫حٗٿٰخء هٚٽ أٍر٬ش أٗيَ ڃن طخٍّن حٿَى حٿَّٜق أً حٿ٠ڄنِ ٫ڀْو ،كْغ طڄنق
حٗىحٍس ڃيس ٗيَّن ٿڀـــَى ،ٳٴِ كخٿش حٿَى رخٿَٳّ ٞڄنق حٿڄ٬نِ ڃيس ٗيَّن ٿَٳ ٪ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ
حٿيًٿش ڃن طخٍّن طزڀْٮ ٍىىخ ،أڃخ ٳِ كخٿش ٓټٌص حٗىحٍس ٫ن حٿَى هٚٽ ڃيس حٿ٘يَّن حٿڄڄنٌكش ٿيخ ،ٳبڅ
ٓټٌطيخ هٚٽ طڀٺ حٿڄيس ّ٬يّ ٍٳ٠خ ًّڄنق حٿڄ٬نِ أؿپ ٗيَّن ٿَٳ ٪ىٌ٫حه أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿشًً ،ٿٺ رڄٌؿذ
حٿڄخىس 917ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ،حٿظِ أكخٿض ر٘ؤڅ حٿڄْ٬خى ٿڀڄٌحى 609اٿَ 630ڃن نٴْ
حٿٸخنٌڅ ،كْغ ًكّي حٿڄَّ٘ ٩ڃْ٬خى ٍٳ ٪ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ً ڃـڀْ حٿيًٿش .
ًڃڄخ ىٌ ؿيَّ رخٿظنٌّو ،أڅّ حٿڄظٸخ ِٟأً حٿڄي ِ٫اًح ٓڀٺ َّ٣ٶ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ ّ ٙڄټنو أڅ ّٔڀٺ َّ٣ٶ
حٿي ٌٍ٫أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ،ا ٙر٬ي ٍى حٗىحٍس أً ٓټٌطيخ هٚٽ ڃيس حٿ٘يَّن حٿظِ ر٬ي حنٸ٠خثيخ ّٔڄق ٿو
رَٳ ٪ىٌ٫حه أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش .0
ًڃن حٿڄٴْي ،أڅّ ٍٳ ٪ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ّٔ ٙٴَ ٫نو ًٷٲ َّٓخڅ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ً ،انڄخ ّنزِٰ ٫ڀَ حٿڄ٬نِ
حٿڄزخىٍس رَٳ ٪ى ٌٍ٫ٳِ حٿڄٌ ٩ٌٟأڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ٿڀڄ٤خٿزش ربٿٰخء حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ً ،رٜٴش ڃٌحُّش طَٳ٪
1
أن :َ٨حٿڄخىس 075ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش حٿٸيّڂ .
0
ٿلْٔن رن حٿْ٘ن آص ڃڀٌّخ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخر ٶ . 105 ، 102 ٙ ،
61
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ى ٌٍ٫آظ٬ـخٿْش ڃٔظٸڀش أڃخځ نٴْ حٿـيش ّٗٸخٱ َّٓخڅ حٿٸَحٍ ً ،ىٌح رڄٌؿذ حٿڄخىس 911حٿڄلْڀش ٿڀڄٌحى
1
633اٿَ 637ڃن نٴْ حٿٸخنٌڅ .
اًح ٻخنض حٿٸخ٫يس حٿ٬خڃش أڅّ ڃْ٬خى ٍٳ ٪ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ىِ 2أٗيَ ڃن طزڀْٮ حٿٸـــــــَحٍ
أً نَ٘ه ،ٳبنّو ً حٓظؼنخء ڃن ًٿٺ ٷي طٌؿي ڃيى أهٍَ ٿَٳ ٪ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ًً ،ٿٺ رڄٌؿذ
ن ٌٜٙطَّْ٘٬ش هخٛش ٻخٿٸٌحنْن حٿوخٛش رز ٞ٬حٿٔڀ٤خص حٿ٠ز ٢حٿڄٔظٸڀش حٿ ظِ ّظَحًف ڃْ٬خى ٍٳ ٪حٿيٌٍ٫
ٳْيخ رْن ٌّ 31ڃخ ً ٌّ 81ڃخ ً ڃؼخٽ ًٿٺ :
ڃـڀْ حٿنٸي ً حٿٸَ 0 ، ٝطَٳ ٪ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش هٚٽ ٌّ 81ڃخ ڃن طخٍّن طزڀْٮ حٿٸَحٍ أً نَ٘ه
طلض ٣خثڀش ٍٳ٠و ٗټ٣ ٚزٸخ ٿن ٚحٿڄخىس 85ٱ 2ڃن حٕڃَ .11/13
ـ ٓڀ٤ش حٿ٠ز ٢ٿڀزَّي ً حٿڄٌحٚٛص حٿٔڀټْش ً حٿٓٚڀټْش 3 ،طَٳ ٪ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ٳِ أؿپ ٗيَ ًحكي ڃن طخٍّن
طزڀْٮ حٿٸَحٍ أً نَ٘ه ٣زٸخ ٿڀڄخىس 17ڃن حٿٸخنٌڅ . 13/0111
ـ حٿٌٻخٿش حٿٌ٣نْش ٿڀڄڄظڀټخص حٿڄنـڄْش ً حٿٌٻخٿش حٿٌ٣نْش ٿڀـٌْٿٌؿْخ ً حٿڄَحٷزش حٿڄنـڄْش ،2طَٳ ٪ى ٌٍ٫حٗٿٰخء
هٚٽ أؿپ ٌّ 31ڃخ ڃن طخٍّن طزڀْٮ حٿٸَحٍ أً نَ٘ه ٣زٸخ ٿڀڄخىس 26ٱ 15ڃن حٿٸخنٌڅ . 11/11
ً ؿيَّ رخٿظنٌّو ،أڅّ ىنخٹ ٓڀ٤خص ٟز ٢ڃٔظٸڀش ٿڂ ّليى ٷخنٌڅ ان٘خثيخ ڃْ٬خى ٍٳ ٪ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ
ڃـڀْ حٿيًٿش ،ڃڄخ ّٸظ ِ٠حٿَؿٌ ٩اٿَ حٿٸٌح٫ي حٿ٬خڃش ٳِ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ٿڀڄخىس 917ڃن
نٴْ حٿٸخنٌڅ ً ،ڃؼخٽ ًٿٺ ٿـنش ٟز ٢حٿټيَرخء ً حٿٰخُ ٣ ، 5زٸخ ٿڀڄخىس 139ڃن ٷخنٌڅ ان٘خثيخ .
ً حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 630ڃن ٵ .ا .ځ .ا ،ٳبڅّ ڃْ٬خى 2أٗيَ ّظٸ ٪٤ٳِ حٿلخٙص حٓطْـــــــــــــــــــش :
1
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 98 ٙ ،
0
حٕڃَ 11 /13حٿڄئٍم ٳِ 08أًص 0113حٿڄظ٬ڀٶ رخٿنٸي ً حٿٸَ ، ٝؿَّيس ٍٓڄْش ٫يى 50ٿٔنش . 11 ٙ 0113
3
أن :َ٨حٿٸخنٌڅ 13 / 0111حٿڄئٍم ٳِ 5أًص 0111حٿٌُ ّليى حٿٸٌح٫ي حٿوخٛش ٿڀزَّي ًحٿڄٌحٚٛص ،ؿَّيس ٍٓڄْش ٫يى 26ٿٔنش . 9 ٙ 0111
2
أن:َ٨حٿٸخنٌڅ 11 /11حٿڄئٍم ٳِ 0111 /17 /13حٿڄظ٠ڄن ٷخنٌڅ حٿڄنخؿڂ ،ؿَّيس ٍٓڄْش ٫يى 35ٿٔنش . 10 ٙ، 0111
5
أن :َ٨حٿٸخنٌڅ 11 /10حٿڄئٍم ٳِ 15ٳْٴَُ 0110حٿڄظ٬ڀٶ رخٿټيَرخء ً طٌُّ ٪حٿٰخُ رخٿٸنٌحص ؿَّيس ٍٓڄْش حٿ٬يى 6ٿٔنش . 01 ٙ 0110
61
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ً ّ٬ظزَ َٗ ١حٿڄْ٬خى ڃن حٿن٨خځ حٿ٬خځ ،كْغ ّؼَْه حٿٸخ ِٟڃن طڀٸخء نٴٔو ىًڅ كخؿش ٗػخٍطو ڃن َ٣ٱ
حَٕ٣حٱ ً ،رخٿظخٿِ ٳبڅّ حنٸ٠خء ڃْ٬خى ٍٳ ٪ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ّظَطذ ٫نو ٓٸٌ ١حٿلٶ ٳِ ٍٳ٬يخ ،حٕڃَ حٿٌُ ّنـڂ
٫نو طلْٜن حٿٸَحٍ ٟي ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ڃن طخٍّن حنظيخء حٿڄْ٬خى ،ٻڄخ ٿٌ ٻخڅ حٿٸَحٍ ٓڀْڄخ.1.
آظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 912ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ًحٗىحٍّش ً ،حٿظِ أكخٿض اٿَ ط٤زْٶ حٿڄٌحى ڃن
605 ً 615ڃن حٿٸخنٌڅ أٚ٫ه ،حٕكټخځ حٿڄظ٬ڀٸش ر٠َّ٬ش حٳظظخف حٿي ٌٍ٫أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش طَٳ ٪ىٌٍ٫
حٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ر٠َّ٬ش ڃٌٷ٬ش ڃن ڃلخځ ّ ً ،ـذ أڅ طظ٠ڄن حٿ٠َّ٬ش حٿ زْخنخص حٿڄن٫ ٌٜٙڀْيخ
ٳِ حٿڄخىس 15ڃن نٴْ حٿٸخنٌڅ .0
ً حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 915ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ّ ،ـذ أڅ طَٳ ٪ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ
ڃـڀْ حٿيًٿش ًؿٌرخ ٫ڀَ ّي ڃلخځ ڃ٬ظڄي ٿيٍ ڃـڀْ حٿيًٿش طلض ٣خثڀش ٫يځ ٷزٌٿيخ ،رخٓظؼنخء حٕٗوخٙ
حٿڄٌٻٌٍس ٳِ حٿڄخىس 611ڃن حٿٸخنٌڅ نٴٔو .3
ًٳِ ىٌح حٿ٘ؤڅ ،نٌّه اُذًزٞس ثؼِٓ ٢ذٔذ اُظـ٤ش ،أڅّ ا٫ٴخء حٿيًٿش ،حٿٌّٙش ،حٿزڀيّش ً حٿڄئٓٔش ًحص
حٿٜزٰش حٗىحٍّش ڃن طٸيّڂ ٠َّ٫ش رٌحٓ٤ش ڃلخځ ّٔ ٙظٸْڂ ٿ٬يّس ح٫ظزخٍحص ڃن رْنيخ انظيخٻو ٿڄزيأ حٿڄٔخًحس أڃخځ
حٿٸ٠خء ٻڄزيأ ىٓظٌٍُ ،ٻڄخ أڅّ ڃن ٗؤنو كَڃخڅ حٗىحٍس ڃن ًًُ حٿوزَس حٿٸخنٌنْش ً حٿظـَرش حٿ٬ڀڄْش ٿڀيٳخ٫ ٩ن
حٿڄٜخٿق حٿڄخىّش ٿظڀٺ حٿـيخص ڃؼپ حٿڄلخڃِ ...اٿن .2
ٻڄخ ّ٘ظَ ١اٍٳخٵ حٿي ٌٍ٫رنٔوش ڃن حٿٸَحٍ حٗىحٍُ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو طلض ٣خثڀش ٫يځ ٷزٌٽ حٿي ٌٍ٫ڃخ ٿڂ
ٌّؿي ڃخن ٪ٷخنٌنِ أً ڃزٍَ ٷخثڂ ًػخرض حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 619ڃن نٴْ حٿٸخنٌڅ .
حٕٛپ أڅّ حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش طٜيٍ ٓڀْڄش ڃظڄظ٬ش رخٿڄًَْ٘٫ش ،رڄ٬نَ ّٴظَٛ ٝلظيخ ٳِ ؿڄْ٫ ٪نخٛــــَىخ
ا ٙأنيخ ٷَّنش رْٔ٤ش ٷخرڀش ٗػزخص حٿ٬ټْ ،كْغ ّٸ ٪اػزخص ٫يځ ڃًَْ٘٫ظيخ ٫ڀَ حٿ٤خ٫ن ،اًح ٗخريخ ْ٫ذ ڃن
ٌْ٫د حٿڄًَْ٘٫ش .5
1
٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ،نَّ٨ش حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش رْن ٫ڀڂ حٗىحٍس حٿ٬خڃش ًحٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 163 ٙ ،
0
ط٬ظزَ حٿڄخىس 15ڃخىس ڃ٘ظَٻش طَُٔ ٫ڀَ ؿيخص حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ً حٿٸ٠خء حٗىحٍُ .
3
ٷَحٍ ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿَٰٳش حٿؼخٿؼش ٳِ 1999 / 10 /01ٷْ٠ش رڀيّش ًىَحڅ ٟي كخٽ ٫زي حٿُ ِِّ٬ڃن ڃ٬و ،حن َ٨ٿلْٔن رن ْٗن آص ڃڀٌّخ ،حٿڄَؿ٪
حٿٔخرٶ . 003 ٙ ،
2
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 189 ٙ ،
5
ٍُِ٫حٿِّن ،ٷ َحٍحص حٿ٬ڄَحڅ حٿٴَىّش ً َ٣ٵ حٿ٬٤ن ٳْيخ ،ىحٍ حٿٴـَ ٿڀنَ٘ ًحٿظٌُّ ، ٪ڃ ،َٜحٿٸخىَس ،حٿ٤ز٬ش حًٕٿَ . 95 ٙ ، 0115 ،
60
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ً٫ڀْو ٳڄظَ هخٿٴض أكي حٿٔڀ٤خص حٗىحٍّش حٿڄَٻِّش أً حٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نْش أً حٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش
حٿٌ٣نْش حٿَْ٘٫ش رٌؿيْيخ حٿ٘ټڀْش ( حٿوخٍؿْش) ً حٿڄٌْ٫ٌٟش ( حٿيحهڀْش) ،ٳبڅّ ٷَحٍحطيخ طټٌڅ َٟ٫ش ٿ٘ٿٰخء
أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش .
ًطنل َٜأٓزخد اٿٰخء حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش ٳِ ْ٫ذ حٙهظٜخْ٫، ٙذ حٿ٘ټپ ْ٫ ،ذ حٙنلَحٱ رخٿٔڀ٤ش
ْ٫ذ ڃوخٿٴش حٿٸخنٌڅ ًْ ٫ذ حٿٔزذ ً ٳْڄخ ّڀِ ٓنظٌٿَ اٿٸخء حٿٌ٠ء ٫ڀَ ىٌه حٿٌْ٬د ٳْڄخ ّڀِ :
* ػذّ أُششٝػ٤خ اُخبسج٤خ ًّ :ٸٜي ريخ ًؿٌى ْ٫ذ رؤكي حٍٕٻخڅ حٿوخٍؿْش ً حٿڄظڄؼڀش ٳِ ڃوخٿٴش
حٙهظٜخ ٙأً حٿ٘ټپ ً حٗؿَحءحص ً ،ىٌ ڃخ ٓنظٌٿَ رْخنو ٳْڄخ ّڀِ :
ـ ػ٤ت ػذّ االخزظبص :اًح ٻخڅ حٙهظٜخ ٙىٌ حٿٸيٍس ً حٿڄټنش ً حٿٜٚكْش حٿڄوٌٿش ٿ٘و ٚأً ؿيش اىحٍّش
٫ڀَ حٿٸْخځ ر٬ڄپ ڃْ٬ن ٫ڀَ حٿٌؿو حٿٸخنٌنِ .1
ً رخٿظخٿِ ّ ،ټٌڅ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ڃْ٬زخ نظْـش ٫يځ حٿٜٚكْش ً حٿٸيٍس حٿٸخنٌنْش ٿٔڀ٤ش ڃن حٿٔڀ٤خص ٫ڀَ
اٛيحٍ ٷَحٍ اىحٍُ ڃخ ،ٻٌنو ّ ٙيهپ ٳِ ن٤خٵ ڃخ طڄڀټو ڃن ٚٛكْخص ڃٸٍَس ٷخنٌنْخ .0
ًطظڄؼپ ٫نخ َٛحٙهظٜخ ٙحٿظِ ط٘ټپ حٍْٕٟش حٿوٜزش ٿڄڄخٍٓش حٿٸخ ِٟحٗىحٍُ ٍٷخرظو ٫ڀْيخ أػنخء
نَ٨ه ٳِ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ٳِ حٿ٬ن َٜحٿ٘و ِٜأً حٿ٬ن َٜحٿڄٌ ِ٫ٌٟأً حٿِڃنِ أً حٿڄټخنِ .
اًح ٻخڅ حٙهظٜخ ٙحٿ٘و ِٜىٌ اٿِحځ ٛخكزو رڄڄخٍٓش حٿڄيخځ حٿڄٌٻڀش اٿْو رنٴٔو ىًڅ أڅ ّټٌڅ ٿو حٿلٶ
ٳِ أڅ ّ٬يي ريخ اٿَ ٌٓحه . 3ٳبڅ ٛيًٍ حٿٸَحٍ ڃن ٗو ٚٯَْ ڃ٬ظَٱ ٿو رڄٌؿذ ن ٚحٿٸخنٌڅ أً حٿظنْ٨ڂ
رخٿٸيٍس ٫ڀَ حٿٸْخځ رو ًّ َٝ٬ٿٺ حٿٸَحٍ اٿَ حٗٿٰخء ڃن َ٣ٱ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ً ڃؼخٽ ًٿٺ ،ٳٸي ڃنق حٿظ٬يّپ
حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش 1998رڄٌؿذ حٿڄخىس 76ڃنو ،ٿَثْْ حٿـڄيٌٍّش حٿظْْ٬ن ٳِ ر ٞ٬حٿٌ٧خثٲ ٻظْْ٬ن حٿٌٙس
ڃؼ ٚٻڄخ نٜض حٿڄخىس 67ڃنو ،أنو ّ ٙـٌُ رؤُ كخٽ ڃن حٕكٌحٽ أڅ ّٴٌٍ ٝثْْ حٿـڄيٌٍّش ٓڀ٤ظو ٳِ
طْْ٬ن ً.....ٻٌح ٍإٓخء حٿڄئٓٔخص حٿيٓظٌٍّش ًأ٠٫خثيخ حٿٌّن ٿڂ ّن ٚحٿيٓظٌٍ ٫ڀَ َّ٣ٸش أهٍَ ٿظْْ٬نيڂ ،
ً٫ڀْو ٳبًح ٳٌّ٫ ٝڀَ ٓزْپ حٿڄؼخٽ ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ٿڀٌَُّ حًٕٽ أً ًَُّ حٿيحهڀْش طْْ٬ن حٿٌٙس ،ٳبڅّ ٷَحٍ
حٿظْْ٬ن حٿٜخىٍ ٫ن ًَُّ حٿيحهڀْش ّټٌڅ ڃٌ٘رخ رْ٬ذ حٙهظٜخ ٙٳِ ٫نَٜه حٿ٘و ، ِٜا ٙأڅ حٿڄَ٘ ٩أًٍى
ؿڄڀش ڃن حٓٙظؼنخءحص ٫ڀَ ىٌح حٕٛپ كڄخّش ٿڀن٨خځ حٿ٬خځ ً ،رييٱ ٟڄخڅ ًٍَْٓس حٿڄَحٳٶ حٿ٬خڃــش رخنظ٨خځ
ً حَ٣حى رؤڅ ا٫ظَٱ ٿز ٞ٬حٿٸخثڄْن رؤ٫زخء حٿٔڀ٤ش حٗىحٍّش رنٸپ ر ٞ٬حهظٜخٛخطيڂ اٿَ حٿَْٰ ً ًٿٺ ٳِ
1
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ( حٿَٰٳش حٗىحٍّش ) ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .87 ٙ ،
0
ٍُِ٫حٿِّن ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 98 ٙ ،
3
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 178 ٙ ،
63
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
كخٙص ڃليىس ٷخنٌنخ ًڃن رْن ىٌه حٓٙظؼنخءحص ٫ڀَ حٙهظٜخ ٙحٿ٘و ً ، ِٜحٿظِ ط٬ظزَ هَٷخ ڃٸننخ ٿٸٌح٫ي
حٙهظٜخ ٙنٌٻَ حٿظٴٌّ ٞحٗىحٍُ ً حٿلڀٌٽ ً حٗنخرش . 1
ػ٤ت االخزظبص أُٞػٞػً : ٢ڃ٬نخه أڅ طظَٜٱ ٓڀ٤ش اىحٍّش ٳِ ڃٌح ٪ْٟأً ڃـخٙص ٿڂ ّڄنق ٿيخ
حهظٜخ ٙر٘ؤنيخ ً ،ٷي ّټٌڅ ٫يځ حٙهظٜخ ٙحٿڄٌٓ ِ٫ٌٟڀزِ ٳِ كخٿش ٍٳ ٞحٗىحٍس حٿظَٜٱ ٫ٙظٸخىىخ
ىًڅ كٶ رؤنّيخ ٿْٔض ڃوظٜش .0ٻؤڅ ط٬ظيُ ٓڀ٤ش اىحٍّش ٫ڀَ حهظٜخٛخص ٓڀ٤ش اىحٍّش أهٍَ ٙطٌؿي رْنيڄخ
ٚ٫ٷش طزْ٬ش أً اَٗحٱ ،أً أڅ ٙطلظَځ ٓڀ٤ش ٫ڀْخ حٓظٸٚٿْش ٓڀ٤ش ىنْخ ً ،ڃؼخٽ ًٿٺ ٻؤڅ ّٜيٍ ًَُّ ٷَحٍح
ڃظ٬ڀٸخ رَهٜش رنخء طٌ٬ى ٚٛكْش اٛيحٍه اٿَ حٿٌحٿِ .
ػ٤ت ػذّ االخزظبص أٌُبًٗ : ٢نټٌڅ رٜيى ٫يځ حٙهظٜخ ٙحٿڄټخنِ ٳِ كخٿش ٛيًٍ ٷَحٍ ڃن َ٣ٱ
ٍؿپ حٗىحٍس هخٍؽ كيًى حٗٷڀْڂ حٿڄِحًٽ ٗهظٜخٛخطو ٳْو ً .2ىٌ ْ٫ذ نخىٍ حٿٌٷٌ ٩نَ٨ح ٿڀظليّي حٿٌحٟق
ٿڀليًى حٿڄټخنْش .
ػ٤ت ػذّ االخزظبص اُضٓبًٗ : ٢ڃ٬نخه ٛيًٍ ٷَحٍ اىحٍُ ٫ن ؿيش اىحٍّش هخٍؽ حٿٴظَس حٿڄليىس
ٙهظٜخٛيخ ڃن كْغ ريحّظيخ أً نيخّظيخ ، 5ٻٌڅ أڅ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ڃن حٿٌحؿذ ٛيًٍه ڃن َ٣ٱ ڃٌّ٧ٲ
ڃوظ ٚأػنــــــــــــخء أىحء ڃيخڃــــــو أُ ڃن طخٍّن طٸڀي ڃيخڃـــــو ( حٿظْْ٬ــــــن ،حٿظنْٜذ ) اٿَ طخٍّن حنظيخثيخ
( حٿظٸخ٫ي ،حٓٙظٸخٿش حٿٴٜپ ) ً 8 ،ڃؼخٽ ًٿٺ :أڅ ّٸٌځ أكي حٿٌٍُحء حٿٌّن طڂ حهظْخٍىڂ ڃن َ٣ٱ حٿٌَُّ حًٕٽ
ٿْظڂ طْْ٬نو ڃن َ٣ٱ ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش رظْْ٬ن ڃٌ٧ٲ ڃن ًُحٍطو ٷزپ أڅ ّظڂ طْْ٬نو ٍٓڄْخ ڃن َ٣ٱ ٍثْْ
حٿـڄيٌٍّش ،أً أڅ ّٜيٍ ٍثْْ حٿڄـڀْ حٿ٘٬زِ حٿٌ٣نِ ٷَحٍح اىحٍّخ هخٍؽ حٿڄيس حٿظِ ڃنلو اّخه حٿيٓظٌٍ
ًىِ ٓ 5نٌحص ٣زٸخ ٿڀڄخىس 112 ً 110ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش . 1998
ــ ػ٤ت اُشٌَ ٝاإلجشاءاد :حٿٸخ٫يس حٿ٬خڃش أڅّ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ٯَْ هخ ٪ٟٳِ اٛيحٍه ٿ٘ټڀْخص أً اؿَحءحص
ڃْ٬نش ڃخ ٿڂ ّٔظڀِځ ن ٚحٿيٓظٌٍ أً حٿٸخنٌڅ أً حٿظنْ٨ڂ اٳَح٭ حٗىحٍس اٍحىطيخ ٳِ ٗټپ ڃْ٬ن ،أً اطّزخ ٩اؿَحءحص
7
ڃّْ٬نش ٳِ اٛيحٍ حٿٸَحٍ .
1
ٿڄِّي ڃن حٿظٴخْٛپ كٌٽ حٓٙظؼنخءحص حٿٌحٍىس ٫ڀَ حٙهظٜخ ٙحٿ٘وٍ ، ِٜحؿ٫ ٪ڄخٍ رٌْٟخٱ ،نٴْ حٿڄَؿً 177 ٙ ، ٪ڃخ ر٬يىخ .
0
ٿلْٔن رن ْٗن آع ڃڀٌّخ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ حٿٌٻَ . 181 ٙ،
2
ٳَّيس ڃِّخنِ ،نٴْ حٿڄَؿ. 112 ٙ ، ٪
5
ٍُِ٫حٿِّن ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 96 ٙ ،
8
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 165 ٙ ،
7
أن : َ٨ـ ٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ىٌ٫ة حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 167 ٙ ،
ـ ٍُِ٫حٿِّن ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 111 ٙ ،
62
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
كلٔ٤ب ٣خض اُشٌَ :ٳٸي َّ٫ٳو حٿيٻظٌٍ ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ َْٰٜرؤنّو " أُظٜش اُخبسج ٢اُز٣ ١زخز ٙاُوشاس
اإلداس ١أ ١اُوبُت أُبد ١اُز٣ ١لشؽ ك ، ٚ٤إر أًّٗ ٌٕٞ٣ ٚزبث٤ب أ ٝشل٣ٞب ،طش٣ذب أ ٝػٔ٘٤ب ًٔ ،ب ٣وزؼ ٢إٔ
1
٣زؼّٖٔ رٞه٤ؼب أ ٝرغج٤جب أ ٝرذ٤٤ضب ".
ًاًح ٻخڅ حٕٛپ أڅّ حٗىحٍس ٯَْ ڃٸّْيس ر٘ټپ ڃْ٬ن ٿ٘ٳٜخف ٫ن اٍحىطيخ ،ٳبنّو ً آظؼنخءح ڃن ًٿٺ طټٌڅ حٗىحٍس
ڃڀِڃش رٌ ٪ٟٷَحٍحطيخ ٳِ ٷخٿذ ڃّْ٬ن ڃظَ أٿِڃيخ حٿڄَّ٘ ٩رٌٿٺ .
ً ڃن حٿڄٴْي ،أڅّ حٿ٘ټڀْخص ٿْٔض ؿڄْ٬يخ هخ٬ٟش ٿَٷخرش ٷ٠خء حٗٿٰخء ٕ ،څّ حٿٴٸو ً حٿٸ٠خء حٿڄٸخٍڅ ،ٷي ڃِّْح
رْن حٿ٘ټڀْخص حٿؼخنٌّش ً حٿ٘ټڀْخص حٿـٌىَّّش ً ً ،ٿٺ ڃن هٚٽ ڃيٍ ط٘يّي حٿڄَّ٘٫ ٩ڀَ ٗټپ ڃّْ٬ن ڃن
هـــٚٽ ا٧يخٍه ٳِ ٗټپ ٷخ٫يس آڃَس ،0رب٫ظزخٍ أڅّ حٿ٘ټڀْخص حٿؼخنٌّش ّ ٙئػَّ ٫يځ حكظَحڃيخ ٫ڀَ ٳلٌٍ حٿٸَحٍ
حٗىحٍُ هٚٳـــــــخ ٿڀ٘ټڀْخص حٿـٌىَ ّش ،حٿظِ ّنـڂ ٫ن ٫يځ حكظَحڃيخ ط َّٞ٬حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ٿ٘ٿٰخء ً ،3ڃن
رْن حٿ٘ټڀْخص حٿـٌىَّـــش ً أرَُىخ ٗټڀْش حٿظّٔزْذ ً ڃؼخٽ ًٿٺ :اًح أٛيٍ ًَُّ ڃخ ٷَحٍ ِ٫ٽ رلٶ أكي
ڃٌ٧ٴْـو ىًڅ طٔزْزو ،ٳبڅّ ٷَحٍه ّ٬ي ڃْ٬زخ ً ڃل ٚٿ٘ٿٰخء .
أٓب كٔ٤ب ٣خض اإلجشاءاد :ٳْٸٜي ريخ ڃـڄٌ٫ش حٿوٌ٤حص حٿڄظ٤ڀزش ٷخنٌنخ ً حٿٌحؿذ اطّزخ٫يخ ڃن َ٣ٱ حٗىحٍس
ٷزپ ٛيًٍ ر ٞ٬حٿٸَحٍحص ً ،ڃن رْن ىٌه حٗؿَحءحص نٌٻَ ٫ڀَ ٓزْپ حٿڄؼخٽ :
إؿلبٍ إجشاء اإلعزشبسح ً :ڃؼخٽ ًٿٺ ٛ :يًٍ ٷَحٍ ِ٫ٽ ٳِ كٶ ڃٌّ٧ٲ ىًڅ َٟ٫و ٫ڀَ ٿـنــــــــش
حٿظؤىّذ ّئىُ اٿَ اٿٰخء ىٌح حٿٸَحٍ ٿڄوخٿٴظو ٫ن َٜحٗؿَحءحص. 2
اإلخالٍ ثذوٞم اُذكبع :ٳٴِ ڃـخٽ حٿٌْ٧ٴش حٿ٬خڃش ٳبنّو ڃن كٶ حٿڄٌّ٧ٲ ٫ني ٛيًٍ ٫ٸٌرش طؤىّزْش ٳِ كٸو
(ڃؼ ٚٷَحٍ حٿِ٬ٽ ) طٸيّڂ ڃ ٚك٨خطو حٿټظخرْش ً حٿ٘ٴٌّش ،ٻڄخ ڃن كٸو حٗٓظ٬خنـش رڄيحٳـــــ ٪ڃوٌّٽ أً ڃٌّ٧ٲ
ّوظــــخٍه رنٴٔو ً 5،رخٿظخٿِ ٳِ كخٿش ٛيًٍ ٷَحٍ ِ٫ٽ ٳِ كٶ ڃٌّ٧ٲ ىًڅ طڄټْنو ڃن حٿيّٳخ٫ ٩ن نٴٔو
رٌحٓ٤ش ڃيحٳ َّٝ٬ّ ٪ٷَحٍ حٿِ٬ٽ اٿَ حٗٿٰخء ڃن َ٣ٱ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ٿڄوخٿٴظو ٿَٻن حٗؿَحءحص .
إؿلبٍ إجشاء اُزذو٤ن :ڃؼ : ٚٳْڄخ ّو ٚنِ ٩حٿڄڀټْش ٿڀڄنٴ٬ش حٿ٬خڃش ّ٘ ،ظَ ١ٷزپ حٿظَّٜق رخٿڄنٴ٬ش حٿ٬ڄٌڃْش
ڃٔزٸخ اؿَحء طلٸْٶ َّڃِ اٿَ ػزٌص ىٌه حٿڄنٴ٬ش ،8اٿَ ؿخنذ اؿَحءحص أهٍَ ڃؼپ :ٷٌح٫ي حٗٗيخٍ ،ٿٰش
.. حٿٸَحٍ ....اٿن
1
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ،َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 191 ٙ ،
0
٫ڄخٍ رٌْٛخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 169 ٙ ،
3
DE Laubadaire (A), Venezia (JC),Gaudemet (Y), traite de droit administratif, Librairie Générale de Droit et de
Jurisprudence , 1999 , P 578 .
2
أن :َ٨ٿلْٔن رن حٿْ٘ن آع ڃڀٌّخ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 051 ٙ ،
5
أن:َ٨حٿڄخىس 189ڃن حٕڃَ 13 /18حٿڄظ٬ڀٶ رخٿٸخنٌڅ حٕٓخِٓ ٿڀٌْ٧ٴش حٿ٬خڃش .
8
أن :َ٨حٿڄخىس 2ڃن حٿٸخنٌڅ 11 /91حٿڄئٍم ٳِ 07أٳَّپ 1991حٿڄظ٬ڀٶ رنِ ٩حٿڄڀټْش ٿڀڄنٴ٬ش حٿ٬خڃش .
65
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ً ٿَٻن حٗؿَحءحص ً حٿ٘ټپ أىڄْش طظڄؼپ ٳِ حٿلْڀٌٿش ىًڅ طَٔ ٩حٗىحٍس ٳِ اطّوخًىخ ٿٸَحٍحص اٍطـخٿّْش
اٟخٳش اٿَ اٷخڃش حٿظٌحُڅ رْن ڃٜڀلش حٗىحٍس ً ڃٜڀلش حٿٴَى .
ة /ػــــــ ذّ أُششٝػّ٤ــخ اُذاخِّ٤خ :ىِ ٫يځ حٿڄًَّْ٘٫ش حٿظِ طْٜذ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ٳِ ڃلڀـو أً ٓززـــــــــو
أً ٯخّظـــو ٫ ً ،ڀْو أًؿو حٿڄًَّْ٘٫ش حٿيحهڀْش ىِ ْ٫ :ذ ڃوخٿٴش حٿٸخنٌڅ ْ٫ ،ذ حٿٔزذ ْ٫ ،ذ حٗنلَحٱ ٳِ
آظ٬ڄخٽ حٿٔڀ٤ش .
اًح ٻخڅ ڃلپ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ىٌ حٕػَ حٿڄزخَٗ ً حٿلخٽ حٿڄظَطذ ٫ن ٛيًٍ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ً حٿڄئىُ اٿَ
اكيحع طَْْٰ ٳِ حٿيْټپ حٿٸخنٌنِ ح ٿٔخثي ًً ،ٿٺ ڃن هٚٽ ان٘خء ڃَٻِّ ٷخنٌنِ أً ط٬يّپ أً اٿٰخء ڃَٻِّ ٷخنٌنِ
ٷخثڂ 1،ٳبڅّ ْ٫ذ ڃوخٿٴش حٿٸخنٌڅ ىٌ ڃوخٿٴش حٿـيخص حٗىحٍّش حٿڄوظّٜش ٳِ اٛيحٍ ٷَحٍحطيخ ٿڀٸخنٌڅ رڄ٬نخه
حٿٌحٓ ( ٪حٿيٓظـــٌٍ حٿظَّ٘ ٪أً حٿٚثلش ) ً ،رڄ٬نَ آهَ أڅّ حٓػخٍ حٿنخؿڄش ٫ن حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ڃوخٿٴش ٿڄزيأ
حٿڄًَْ٘٫ش ّ ً . 0ؤهٌ ْ٫ذ ڃوخٿٴش حٿٸخنٌڅ ٌٍٛطْن :
أُخبُلخ أُجبششح ٝاُظش٣ذخ ُِوبٗ ً ٕٞڃؼخٽ ًٿٺ :ٻؤڅ ّٜيٍ ًَُّ حٿظ٬ڀْڂ حٿ٬خٿِ ً حٿزلغ حٿ٬ڀڄِ ٷَحٍ
رظْْ٬ن ڃٌّ٧ٲ ٳِ ًُحٍطو ،ٿْظزّْن ٿو ر٬ي ًٿٺ أڅّ ٷَحٍ حٿظّْْ٬ن ٷي هَٵ أكي حٿًَ٘ ١حٿٌحؿزش ٿظٌٿِ حٿٌ٧خثٲ
حٿ٬خڃش ً ،ىِ أڅّ حٿڄٌّ٧ٲ حٿڄّْ٬ن ٯَْ ڃظڄظ ٪رز ٞ٬حٿلٸٌٵ حٿٌ٣نْــــّش نظْـش اٍطټخرو ٿـنخّـــش ،ٳبڅّ ٷَحٍ
3
حٿظّْْ٬ن ڃٌ٘د رْ٬ذ ڃوخٿٴش حٿٸخنٌڅ .
أُخبُلخ ؿ٤ش أُجبششح ُِوبٗ ( ٕٞاُخـأ ك ٢اُوبٗ ً ) ٕٞڃٴخىه حٿظّٴَْٔ حٿوخ٣ت حٿڄوخٿٲ ٿٸٜي حٿڄَّ٘ ٩ٳِ
حٿٸخ٫يس حٿٸخنٌنّْش ً ،ڃؼخٽ ًٿٺ ٍ :ٳ ٞحٿظَّهْ ٚرخٿزنخء ٿ٘خٯپ ٷخنٌنِ ٿ٬ٸخٍ ٫ڀَ أٓخّ ٫ـــيځ طٸيّڄـــو
ٿ٬ٸـــــي حٿڄڀټْش 2.أً حٿو٤ؤ ٳِ ط٤زْٶ حٿٸخ٫يس حٿٸخنٌنّْش ٫ڀَ حٿٌٷخث ٪ٳظ٤زٶ حٗىحٍس حٿٸخنٌڅ ٫ڀَ كخٿش أً ًحٷ٬ش
ٯَْ حٿلخٿش حٿڄٸٌٜىس ڃن َ٣ٱ حٿڄَّ٘. ٩
* ػ٤ت اُغجت :اًح ٻخڅ حٿٔزذ ىٌ حٿٌٷخث ً ٪حٿًَ٨ٱ حٿڄخىّش حٿظِ ىٳ٬ض ٍؿپ حٗىحٍس ٗٛيحٍ حٿٸَحٍحص
حٗىحٍّّش ،5ٳْ٬ذ حٿٔزذ ىٌ ان٬يحځ حٿٌٷخث ً ٪حٿًَّ٨ٱ حٿڄخىّّش ً حٿٸخنٌنّْش حٿڄٔظني اٿْيخ ڃن َ٣ٱ ٍؿپ حٗىحٍس
٫ني اٛيحٍه ٿٸَحٍ ڃّْ٬ن .
1
٫ڄخ ٌ٫حريُ ،نَّ٨ش حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش رْن ٫ڀڂ حٗىحٍس حٿ٬خڃش ً حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 78 ٙ ،
0
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 166 ٙ ،
3
أن َ٨ٻٌٿٺ :ٷَحٍ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ ، 0111 /12 /03ٷّْ٠ش ڃْيٌرِ ٫زي حٿنٌٍ ً ڃن ڃ٬و ٟيًّحٿِ ًّٙش حٿزٌَّس ٍ ،حؿ ٪ٿلْٔن رن حٿْ٘ن آع ڃڀٌّخ
حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 213 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
2
ٍُِ٫حٿِّن ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 117 ٙ ،
5
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 197 ٙ ،
68
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ٳخٿٔڀ٤ش حٗىحٍّش ٫ني اٛيحٍىخ ٷَحٍح اىحٍّخ طٔظني ٳْو ٫ڀَ ٷخ٫يس ٷخنٌنْش أً كخٿش ًحٷْ٬ش ٗطوخً ٷَحٍحطيخ .
إٗؼذاّ اُٞجٞد أُبدُِٞ ١هبئغ ّ ً :ڄټــن ط ٌٍٜىٌه حٿلخٿــــش ٫ني اٛيحٍ ٍؿـــپ حٗىحٍس ٷَحٍح اىحٍّخ ٯْــَ
ڃًَ٘ ٩رٴ٬ــــــــپ انـ٬يحځ حٕٓزـــخد ً ،ڃؼخٽ ًٿٺ :أڅ ّٸٌځ ًَُّ ڃخ رظٌٷْ٫ ٪ٸٌرــــــــــش طؤىّزْش ٫ڀَ أكـــــي
ڃٌ٧ٴْــــــ ــو ،ا ٙأڅ ىٌح حٕهْــــَ ٿڂ َّطټــذ حٕٳ٬ـخٽ حٿڄنٌٔرــــش اٿْو .1
اُخـأ ك ٢اُزٌ٤٤ق اُوبُِٗٞ ٢ٗٞاهؼخ :ٳخٿٸخ ِٟحٗىحٍُ ،اٿَ ؿخنذ طؤٻيه ڃن حٿٌؿٌى حٿڄخىُ ٿڀٌحٷ٬ش َّحٷذ
طټْْٲ حٗىحٍس ٿڀٌحٷ٬ش حٿٜخىٍ رٜيىىخ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ .0ڃؼڀڄخ ٿٌ ٛيٍ حٿٸَحٍ رڄ٬خٷزش ڃٌ٧ٲ رٔزذ طْٰزو ٫ن
حٿ٬ڄپ ٕٓزٌْ٫ن ،ٳلظَ ٌّٛٲ حٿٸَحٍ رؤنو ٓڀْڂ ًؿذ اػزخص ًحٷ٬ش حٿظْٰذ ،ٻڄخ ّـذ أڅ طٌٛٲ ىٌه حٿٌحٷ٬ش
رؤنيخ ه٤ـؤ ًْ٧ٴِ ٫ ً ،ڀْو ٳبًح ٻخڅ طْٰذ حٿڄٌ٧ٲ ر ٌٍ٬ڃًَ٘ ، ٩ٳبڅ حٿٸَحٍ حٿٜخىٍ رڄ٬خٷزش حٿڄٌ٧ٲ ڃْ٬زخ
ٳِ ٓززو ً ،رخٿظخٿِ ّٜيٍ حٿٸخ ِٟكټڄو ربٿٰخء حٿٸَحٍ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو ٗن٬يحځ حٿٔزذ .
سهبثخ أُالئٔخ :حٕٛپ أڅ حٿٸخ ِٟحٗىحٍُ َّ ٙحٷذ طٸيَّ أىڄْش حٿٌٷخث ً ٪طنخٓزيخ ڃ ٪ڃ٠ڄٌڅ حٿٸَحٍٕ ،نيخ
طٌ٬ى ٿڀٔڀ٤ش حٿظٸيَّّش ٿ٘ىحٍس ،ا ّٙأڅ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ (حٿٴَنِٔ ً حٿڄ ٪ًٓ ، )َُٜڃن ٍٷخرظو ٿظڄْ ؿٌحنذ
حٿڄٚثڄش ً.3ڃؼخٽ ًٿٺ :أڅ ّٜيٍ ٍؿپ حٗىحٍس ٫ٸٌرش ٳِ كٶ أكي ڃٌ٧ٴْو ٯَْ ڃظنخٓزش ڃ ٪حٿو٤ؤ حٿڄَطټذ
ٻؤڅ طٔڀ٫ ٢ڀْو ٫ٸٌرش حٿنٸپ حٗؿزخٍُ ٳِ كْن أڅ حٿو٤ؤ حٿڄَطټذ ٓظٌؿذ ٫ٸٌرش حٿ٘٤ذ ڃن ٷخثڄش حٿظؤىْپ .
* ػ٤ت اٗذشاف اعزؼٔبٍ اُغِـخ:اًح ٻخڅ ٍٻن ٫يځ حٗ نلَحٱ ٳِ حٓظ٬ڄخٽ حٿٔڀ٤ش ّٸٜي رو حٿنظْـش حٿنيخثْش
حٿظِ طييٱ حٗىحٍس حٿ٬خڃش اٿَ طلٸْٸيخ ڃن ًٍحء اٛيحٍىخ ٿڀٸَحٍ حٗىحٍُ ،2ٳبڅ ٌٍٟم ٍؿپ حٗىحٍس ٕىٌحثــو
ً ٍٯزخطو ،ڃٔظٰ ٚڃخ هٌٿو حٿٸخنٌڅ ڃن ٚٛكْخص ٷٜي حٿوًَؽ ٫ن حٿڄٜڀلش حٿ٬خڃش أً حٿييٱ حٿڄوٜٚ
ڃظنټَح ٿٖىيحٱ حٿظِ ڃنق ڃن أؿڀيخ حٙهظٜخٌّ ٙٷ٬و ٳِ ْ٫ذ حٙنلَحٱ رخٿٔڀ٤ش . 5ىٌح حٕهَْ أ٣ڀٸض ٫ڀْو
حٿ٬يّي ڃن حٿظٔڄْخص ڃؼپ ْ٫ :ذ حٿٰخّش ْ٫،ذ حٿييٱ ً ،ىٌ ڃن أه َ٤حٿٌْ٬د ڃن حٿنخكْش حٿٸخنٌنْش ،نَ٨ح ٿڄخ
ّڄظخُ رو ڃن هٴخء ّئىُ اٿَ ٌ٬ٛرش حٿټ٘ٲ ٫نو .
1
ٿلٔن رن حٿْ٘ن آع ڃڀٌّخ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .06 ٙ ،
0
.ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ،َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .176 ٙ ،
3
نٴْ حٿڄَؿ.176 ٙ ، ٪
2
DE Laubadaire (A), et autres , OP , CIT , P 578 .
5
ٛڀْڀ٬ٓ ٪ي ،اإلٗذشاف ثبُغِـخ ًٞج ٚإلُـبء اُوشاس اإلداس ١ك ٢اُ٘شبؽ اإلداس ١اُجضائش ،١ڃٌٻَس ٿنْپ ٗيخىس حٿڄخؿٔظَْ ٳِ حٿٸخنٌڅ حٿ٬خځ ،ؿخڃ٬ش ڃلڄي
هْ َ٠رٔټَس ،ٻڀْش حٿلٸٌٵ .151 ٙ ،0115 ، 0112 ،
67
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
اُظٞسح األ : ٠ُٝإعزٜذاف ؿب٣خ ثؼ٤ذح ػٖ أُظِذخ اُؼبٓخ ً :1ڃؼخٽ ًٿٺ :أڅ ّٜيٍ ٍؿپ حٗىحٍس ٷَحٍ
رنِ ٩حٿڄڀټْش ٿڀڄنٴ٬ش حٿ٬خڃش رٸٜي ان٘خء ڃٔظ٘ٴَ ،ٳبڅ ىٌح حٿٸَحٍ ّ٬ظزَ ٛلْلخ ٕڅ حٿييٱ ڃنو ىٌ حٿڄٜڀلش
0
حٿ٬خڃش ،أڃخ اًح ٻخڅ حٿٸٜي ڃنو كَڃخڅ ڃخٿٺ ڃن ڃڀټو ،ٳبڅ ٷَحٍه ّ٬ظزَ ڃْ٬زخ رْ٬ذ حٗنلَحٱ رخٿٔڀ٤ش .
اُظٞسح اُضبٗ٤خ ٓ :خبُلخ هبػذح رخظ٤ض األٛذاف :كْغ أڅ حٿٸخنٌڅ ّ ٙټظٴِ ٳِ ٻؼَْ ڃن أ٫ڄخٽ حٗىحٍس
رظلٸْٶ حٿڄٜڀلش حٿ٬خڃش رڄٴيٌڃيخ حٿٌحٓ ً ، ٪انڄخ ّليى ٿ٘ىحٍس ىيٳخ ڃْ٬نخ ٫ني اٛيحٍىخ ٿٸَحٍحطيخ ،ڃؼخٽ ًٿٺ
أڅ ٫ڀَ حٗىحٍس ٍٳ ٞڃنق ٍهٜش رنخء ٳِ كخٿش حٿڄٔخّ رخٿڄٌٷ ً ٪حٿظَْٛٲ أً رخٿـٌحٍ ،ٳبًح طـخًُص
حٗىحٍس حٿييٱ حٿڄٸٍَ رٸخنٌڅ حٿ٬ڄَحڅ ً ،حٿڄظڄؼپ ٳِ حٿڄلخٳ٨ش ٫ڀَ حٿڄٌحٷ ً ٪حٿظَْٛٴخص ،ٳبڅ ٷَحٍىخ ّ٬ظزَ
ڃْ٬زخ رْ٬ذ حٗنلَحٱ رخٿٔڀ٤ش .3
رخٟٗخٳش اٿَ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،ٳبڅ ڃـڀْ حٿيًٿش ّٴٜپ ارظيحثْخ ً نيخثْخ ٳِ حٿٌ٬٤څ حٿوخٛش رظٴَْٔ
ٷَحٍحص حٿٔڀ٤خص حٗ ىحٍّش ً حٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نْش ً حٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش حٿٌ٣نْش ٣زٸخ ٿن ٚحٿڄخىس 9ڃن
حٿٸخنٌڅ حٿٓ ً ، 11/96 ٌُ٠٬نظٌٿَ آظَ٬ح ٝىٌه حٿي ٌٍ٫ڃن هٚٽ حٿظَ٤ٵ ٿظَّ٬ٴيخ ً ًَٗ٣يخ ً َ٣ٵ
طلَّټيخ ٳْڄخ ّؤطِ :
/ 1رؼش٣ق دػ ٟٞاُزلغ٤ش :ىِ حٿي ٌٍ٫حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش حٿڄَٳٌ٫ش ڃن ًًُ حٿٜٴش ً حٿڄٜڀلش ڃزخٗــــَس
أً ٫ن َّ٣ٶ حٗكخٿش حٿٸ٠خثْش ً ،حٿظِ ّ٤ڀذ ڃن هٚٿيخ ڃن حٿٸ٠خء حٿڄوظ ٚا٤٫خء حٿڄ٬نَ حٿلٸْٸــــــــــــــِ
ً حٿٜلْق ٿڀ٬ڄپ حٿٸخنٌنِ حٗىحٍُ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو رخٿٰڄٌ ً ٝحٗريخځ .2
ً ٷي َ٫ٳيــــخ حٿٴٸْو حٿٴَنِٔ Chapusىِ " :اُذػ ٟٞاُز٣ ٢ـبُت كٜ٤ب اُوؼبء ثزلغ٤ـــش هــشاس إداس١
5
ٝرٞػ٤خ ٓؼ٘ب. " ٙ
1
أن :َ٨ٿلٔن رن حٿْ٘ن آع ڃڀٌّخ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .119 ٙ ،
0
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .015 ٙ ،
3
ٍُِ٫حٿِّن ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .117 ٙ ،
2
٫ڄخٍ ٌ٫ريُ ،حٿنَّ٨ش حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ٳِ حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿـِحثَُ ،ؽ ، 0حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .092 ٙ ،
5
René Chapus , Droit du contention administratif , OP , CIT , P 154 .
66
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
أڃخ حٿيٻظٌٍ ڃخؿي ٍحٯذ حٿلڀٌ ،ٳٸي َ٫ٳيخ رؤنّيخ " :اُذػ ٟٞاُز٣ ٢وزظش كٜ٤ب دٝس اُوبػ ٢اإلداس ١ػِ٠
ٓجشد رلغ٤ش اُوشاس اإلداس ٝ ١ث٤بٕ ٓؼ٘ب ، ٙد ٕٝإٔ ٣زٛت ألثؼذ ٖٓ رُي ٣ ٝزشى اُلظَ ك ٢اُ٘ضاع اُز ١أص٤ش
ثظذد ٙاُزلغ٤ش ُِوبػ ٢اُؼبد ١اُز ١أٝهق اُلظَ ك ٢اُذػ ٟٞإُ ٠إٔ ٣و ٍٞاُوبػ ٢اإلداسًِٔ ١ز ٚكٔ٤ب ٣ذخَ
1
ك ٢اخزظبط" ٚ
ً رب٫ظزخٍنخ رٜيى ىٍحٓش ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ حٿڄَٳٌ٫ش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ،ٳٸي اٍطؤّنخ اّـــــــَحى حٿظَّ٬ــٲ
حٓطِ " :ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ىِ حٿي ٌٍ٫حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّّش حٿڄَٳٌ٫ش ڃن ًًٍ حٿٜٴش ً حٿڄٜڀلش ڃزخٗـــــــــــَس
أً رٌحٓ٤ش حٗكخٿش حٿٸ٠خثْش حٿڄ٤ڀٌد ڃن هٚٿيخ ڃن ڃـڀْ حٿيًٿش طٸيّڂ حٿڄ٬نَ حٿلٸْٸِ ً حٿٜلْق ٿڀٸَحٍحص
حٗىحٍّّش حٿٜخىٍس ٫ن حٿٔڀ٤خص حٗىحٍّش حٿڄَٻِّش ،حٿيْجخ ص حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نْش أً حٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش حٿٌ٣نْش
حٿڄٌ٬٤څ ٳْيخ رخٿٰڄٌ ً ٝحٗريخځ .
/ 9ششٝؽ هج ٍٞدػ ٟٞاُزلغ٤ش :اڅّ حٿڄظٜٴق ٿڀن٨خځ حٿٸخنٌنِ ً حٿٸ٠خثِ حٿـِحثَُ ّظـڀَ ٿو ٫،يځ طَٟ٬و
ٿظٴخْٛپ ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ـ ڃؼڀڄخ ىٌ حٿلخٽ رخٿنٔزش ٿي ٌٍ٫حٗٿٰخء ـ ،ڃټظٴْخ رظليّي اهظٜخ ٙحٿٸ٠خء حٗىحٍُ
رخٿن َ٨ٳِ ىٌه حٿي ٌٍ٫ڃن هٚٽ حٿڄخىطْن 911، 611ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ً حٿڄخىس 9ٱ
0ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ، 11/96 ٌُ٠٬حٕڃَ حٿٌُ ّـَنخ اٿَ ڃ٬خٿـش ًَٗ ١ٷزٌٿيخ ڃن هٚٽ ڃخ ىٌ ڃ٬ڄٌٽ رو ٳِ
حٿن٨خځ حٿٸخنٌنِ ً حٿٸ٠خثِ حٿڄٸخٍڅ .0
اڅ ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ٻَْٰىخ ڃن حٿي٫خًُ حٗىحٍّّش حٕهٍَ طو ٪٠ٿنٴْ حٿ٘ــــًَ ١حٿٌحؿذ طٌٳَىخ ٿٸزٌٽ
ىٌه حٕهَْس ،ڃ٠خٱ اٿْيخ ًَٗ ١أهٍَ هخٛش ر٤زْ٬ش ىٌه حٿيٓ ،3ٌٍ٫نظـــــٌٿَ حٿظَ٤ٵ اٿْيـــــخ ٳْڄخ ّڀِ :
* ششؽ ؿج٤ؼخ اُزظشف اإلداس ١أُ٘ظجخ ػِ ٚ٤دػ ٟٞاإلُـبء :حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 9ٱ 0ڃن حٿٸخنٌڅ
حٿ 11/96 ٌُ٠٬حٿڄظ٬ڀٶ رخهظٜخٛخص ڃـڀْ حٿيًٿش ً طنْ٨ڄو ً ٫ڄڀو ،ٳبڅّ ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ حٿڄَٳٌ٫ش أڃخځ
ڃـڀْ حٿيًٿش طنٜذ ٳٸ٫ ٢ڀَ حٿٸَحٍحص ڃلپ حٗٿٰخء أڃخڃو ٫ ً ،ڀْو ٳبڅّ طٌُّ ٪حٙهظٜخ ٙحٿٸ٠خثِ رخٿنَ٨
ٳِ حٿٌ٬٤څ حٿوخٛش رظٴَْٔ حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش ّزٸَ ٷخثڄخ ٫ڀَ أٓخّ حٿڄْ٬خٍ حٿ.2ٌُ٠٬
ًڃن حٿڄٴْي ،أڅ ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ حٿڄٸخڃش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش طټٌڅ ڃنٜزش ٫ڀَ حٿٸَحٍحص حٿظنْ٨ڄْـش أً حٿٴَىّش
حٿٜخىٍس ٫ن حٿٔڀ٤خص حٿڄَٻِّش أًحٿيْجخ ص حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نْش أً حٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش حٿٌ٣نْش ىًڅ ٯَْىخ ڃن
1
ڃخؿي ٍحٯذ حٿلڀٌ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 088 ٙ ،
0
٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ،ٷ٠خء حٿظٴَْٔ ٳِ حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ ،ىحٍ ڃٌڃش ٿڀ٤زخ٫ش ً حٿنَ٘ ً حٿظٌُّ ، ٪حٿـِحثَ رٌٍُّ٬ش ،حٿ٤ز٬ش حٿؼخنْش .120 ٙ ، 1999
3
ٳخ٣ڄش حٿِىَحء رٸَُْ٘ "آكبم رـج٤ن دػ ٟٞاُزلغ٤ش اإلداس٣خ كٗ ٢ظبّ إصدٝاط اُوؼبء " ،ڃـڀش حٿڄنظيٍ حٿٸخنٌنِ ،ؿخڃ٬ش ڃلڄي كْ َ٠رٔټَس ،ٷٔڂ
حٿټٴخءس حٿڄينْش ٿڀڄلخڃخس ،حٿ٬يى ، 3ڃخُ .51 ٙ، 0118
2
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .017 ٙ ،
69
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
حٿظَٜٳخص حٿٸخنٌنْش حٗىحٍّش حٕهٍَ ٻخٿ٬ٸٌى حٗىحٍّش ڃؼً ، ٚىٌ ڃخ ّٔظ٘ٲ ڃن حٿڄخىس 9ٱ 0ڃن حٿٸخنٌڅ
حٿ. 11/96 ٌُ٠٬
ا ٙأنّنخ رخٿَؿٌ ٩اٿَ حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش نـيه ،ٷي هَؽ ٫ن حٿٸخ٫يس حٿڄزنْش أٚ٫ه ،كْغ
1
أٟخٱ ٟڄن حهظٜخٛو رنٌ٬٣ َ٨څ حٿظٴَْٔ حٿ٬ٸٌى حٗىحٍّش ً حٕكټخځ حٿٸ٠خثْش .
ـ إٔ ٌٕٞ٣اُزظشف اإلداس ١ؿبٓغ ٓٝجً : ْٜڃٴخى ىٌح حٿَ٘ ١أڅ حٿظَٜٱ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو ّ ٙـٌُ ٷزٌٽ
ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ر٘ؤنو ،ا ٙاًح ٻخڅ ڃزيڄخ ً ٯخڃ٠خ ًح ىٙٙص ً أٿٴخ ٥ٯَْ ًحٟلش ٫خؿِس ٫ن اّٜخٽ حٿڄٸٌٜى
0
ڃنو .
ـ ٝجٞد ٗضاع جذ ١هبئْ ٝدبٍ ً :ڃٴخى ىٌح حٿَ٘ ١أنو ّـذ أڅ ّنـڂ ٫ڀَ ٯڄٌ ٝحٿٸَحٍ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو نِح٩
3
ؿيُ ٷخثڂ ٳ٬ڀْخ رْن َ٣ٳْن أً أٻؼَ ً ،أڅ ىٌح حٿنِح ٩ٿڂ ّظڂ ٳ٠و رٌٍٜس ًىّش ٿٸزٌٽ ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ .
ة /ششؽ إدزشاّ هٞاػـذ اإلخزظبص اُوؼبئ : ٢كْغ ٙطٸزپ ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ حٿڄزخَٗس ٿظٴَْٔ طَٜٱ اىحٍُ ڃخ
ا ّٙأڃخځ حٿـيش حٿٸ٠خثّْش ٛخكزش حٗهظٜخ ٙحْٕٛپ ً ،2ڃؼخٽ ًٿٺ :ٳي ٌٍ٫طٴَْٔ ٷَحٍ اىحٍُ ٛخىٍ ٫ن
ًَُّ ڃّْ٬ن ٙطٸزپ ا ّٙأڃخځ ڃـڀْ حٿيًّٿش .أڃّخ ى ٌٍ٫طٴَْٔ طَّٜٱ اىحٍُ ڃَطز ٢ري٫ ٌٍ٫خىّش أٛڀْش
ڃنٌٍ٨س أڃخځ ڃلخٻڂ حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ٙطٸزپ ڃخ ٿڂ طظڂ حٗكخٿش حٿٸ٠خثْش ڃن ٷزپ ىٌح حٿٸ٠خء .
جـ /اُششٝؽ أُزؼِوخ ثبُـبػٖ :اڅّ ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ٻي ٌٍ٫ٷ٠خثْش أٛڀْش ڃزخَٗس ٗؤنيخ ٗؤڅ رخٷِ حٿي٫خًٍ
حٕهٍَ ٻي ٌٍ٫حٗٿٰخء ڃؼّ٘ ، ٚظَ ١ٳِ ٍحٳ٬يخ أڅ طظٌٳَ ٳْو َٗ ١حٿٜٴش ًحٿڄٜڀلش ًحٕ ىڀْش ٣زٸخ ٿڀڄخىس 13
5
ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش .
د /أُ٤ؼبد :هٚٳخ ٿي ٌٍ٫حٗٿٰخء ٙطو ٪٠ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ٳِ طلَّټيخ ٿَ٘ ١حٿڄيّس ٻٌڅ أنّو ٙطٌؿي ڃخىس ٳِ
ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش طيٽ ٫ڀَ ىٌح حٿَ٘ ١ٳِ ىٌه حٿي. ٌٍ٫
/ 3ؿشم رذش٣ي دػ ٟٞاُزلغ٤ش ّ :ؤهٌ طلَّٺ ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ًٍٳ٬يخ َّ٣ٸظــخڅ ىڄــــــــــخ :
أ /اُـش٣وخ أُجبششح ُِزذش٣ي ً :حٿظِ ڃٴخىىخ أڅ ّظڂ ٍٳ ٪ى٫ــٌٍ حٿظٴَْٔ ڃزخٗــــــــَس ڃن ٛخكذ حٿٜٴـــــش
ً حٿڄٜڀلش ً حٕىڀْش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ڃزخَٗس .
1
أن :َ٨ٷَحٍ ڃـڀْ حٿيًّٿش ،حٿَٰٳش حًٕٿَ ،رظخٍّن ، 0113 / 12 /15ڃـڀش ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿ٬يى 6ٿٔنش . 176 ٙ ، 0118
0
ٳخ٣ڄش حٿِ ىَحء ٿٸَُْ٘ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 50 ٙ ،
3
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 016 ٙ ،
2
ٳخ٣ڄش حٿِىَحء ٿٸَُْ٘ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 53 ٙ ،
5
ٳْڄخ ّو ٚحٿًَ٘ ١حٿڄظ٬ڀٸش رخٿ٤خ٫ن ،ٳٸي طڂ حٿظَ٤ٵ ٿيخ ٳِ ىٌه حٿڄٌٻَس ڃلپ حٿيٍحٓش ٫ني ڃ٬خٿـظنخ ٿي ٌٍ٫حٗٿٰخء .
91
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
د /ؿش٣وخ اإلدبُخ اُوؼبئ٤خ :كْغ أنّو ڃظَ ٻخڅ حٿظَٜٱ حٿٜخىٍ ٫ن اكيٍ حٿٔڀ٤خص حٗىحٍّش حٿڄَٻِّش
حٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نْش أً حٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش حٿٌ٣نْش ً حٿڄيٳٌ ٩رٰڄٌٟو ّ٘ټپ ڃٔؤٿش ٳَْ٫ش ڃظٜڀش رخٿنِح٩
حٕٛڀِ حٿڄن ٌٍ٨ٳْو أڃخځ اكيٍ ؿيخص حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ً ،أڅّ ڃن ٗؤڅ ٳٺ حٿٰڄًٌ ٝحٗريخځ ٫نو انيخء حٿنِح٩
ٳبڅّ ؿيخص حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ طظٌٿَ اّٸخٱ حٿن َ٨ٳِ حٿنِح ٩حٕٛڀِ ،ڃ ٪اكخٿش حٿظَٜٱ حٿڄٌ٬٤څ رٰڄٌٟو اٿَ
1
ڃـڀْ حٿيًٿش ٗٛيحٍ ٷَحٍ ٳٺ اريخڃو .
ًطـيٍ حٗٗخٍس ،أڅّ ٓڀ٤خص حٿٸخ ِٟحٗىحٍُ ٳِ ىٌه حٿيْٟ ٌٍ٫ٸش ً ڃٴْيس ڃٸخٍنش ڃٓ ٪ڀ٤خطو ٳِ
ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ٕ ،څ ىًٍه ٳِ ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ّنظيِ رَٳ ٪حٿٰڄٌ٫ ٝن حٿٸَحٍ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو ىًڅ حٿٌٰ ٙٳِ
ڃًَْ٘٫ش حٿٸَحٍ ڃن ٫يڃيخ .
اٟخٳش اٿَ ى٫خًُ حٗٿٰخء ً ى٫خًُ حٿظٴَْٔ ّن َ٨ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ ى٫خًُ ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ً ،ىٌ ڃخ
ّٔظ٘ٲ ڃن حٗ٫ ٩ٚ٣ڀَ حٿڄخىس 9ٱ 0ڃن حٿٸخنٌڅ حٿً ، 11/96 ٌُ٠٬ٿيٌح ٓنلخًٽ حٓظَ٬ح ٝىٌه حٿيٌٍ٫
ڃن هٚٽ حٿظَ٤ٵ ٿظَّ٬ٴيخ ً ًَٗ٣يخ ًَ٣ٵ طلَّټيخ ٳْڄخ ّڀِ :
/ 1رؼش٣ق دػ ٟٞكذض ٝروذ٣ش أُششٝػ٤خ ً:ىِ حٿي ٌٍ٫حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش حٿڄَٳٌ٫ش ڃزخَٗس أً ٫ن َّ٣ٶ
حٗكخٿش حٿٸ٠خثْش أڃخځ حٿـيخص حٿٸ٠خثْش حٿڄوظٜش ً ،حٿڄ٤ڀٌد ڃن هٚٿيخ طٸيَّ ڃيٍ َْٗ٫ش حٿٸَحٍ حٿڄيٳٌ٩
0
ر٬يځ ٓٚڃظو .
ً ٷي َ٫ٳيــــخ اُلو ٚ٤اُلشٗغ Chapus ٢أنّيخ " :اُذػ ٟٞاُز٣ ٢ـبُت كٜ٤ب اُوؼبء ثلذض ٓششٝػ٤خ
3
رظشف إداس. " ١
أڃخ اُذًزٞس ٓبجذ ساؿت اُذِ ،ٞٳٸي َ٫ٳيخ رؤنّيخ " :اُذػ ٟٞاُز٣ ٢وزظش كٜ٤ب دٝس اُوبػ ٢اإلداس ١ػِ٠
ثذش ٓششٝػ٤خ هشاس إداسٓ ٝ ١ذٓ ٟـبثوزُِ ٚوبٗ ، ٕٞد ٕٝإٔ ٣زٛت ألثؼذ ٖٓ رُي ٣ ٝ ،زشى اُلظَ ك٢
اُ٘ضاع اُز ١أص٤ش ثظذد ٙثذش أُششٝػ٤خ ُِوبػ ٢اُؼبد ،١اُز ١أٝهق اُلظَ ك ٢اُذػ ٟٞإُ ٠إٔ ٣وٍٞ
اُوبػ ٢اإلداسًِٔ ١ز ٚكٔ٤ب ٣ذخَ ك ٢اخزظبط.4" ٚ
1
٫خىٽ رٌ٫ڄَحڅ ،حٓظٸٚٿْش حٿزڀيّش ٳِ حٿن٨خځ حٿٸخنٌنِ حٿـِحثَُ ،ڃٌٻَس ٿنْپ ٗيخىس حٿڄخؿٔظَْ ٳِ حٿٸخنٌڅ حٿ٬خځ ،حٿڄَٻِ حٿـخڃٌ ٓ ِ٬ٵ أىَحّ ،ڃ٬يي
حٿ٬ڀٌځ حٿٸخنٌنْش ًحٗىحٍّش .110 ٙ ، 0118 0115 ،
0
٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ،حٿنَّ٨ش حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .098 ٙ ،
3
René Chapus , Droit du contention administratif , OP , CIT , P 154 .
2
ڃخؿي ٍحٯذ حٿلڀٌ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 088 ٙ ،
91
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ًنلن ڃن ؿيظنخ ،كخًٿنخ طٸيّڂ حٿظَّ٬ٲ حٿظخٿِ ٿي ٌٍ٫ٳلً ٚطٸيَّ حٿڄًَْ٘٫ش ٻخٿظخٿِ " :ىِ حٿيٌٍ٫
حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش حٿڄٸخڃش ڃن َ٣ٱ ًًُ حٿٜٴش ً حٿڄٜڀلش ڃزخَٗس أً رٌحٓ٤ش حٗكخٿش حٿٸ٠خثْش ،حٿڄ٤ڀٌد
ڃن ڃـڀْ حٿيًٿش طٸيَّ ڃيٍ َْٗ٫ش حٿٸَحٍ حٗىحٍُ حٿٜخىٍ ٫ن اكيٍ حٿٔڀ٤خص حٗىحٍّش حٿڄَٻِّش حٿيْجخص
حٿٌ٣نْش حٿ٬ڄٌڃْش أً حٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش حٿٌ٣نْش حٿڄٌ٬٤څ ر٬يځ َْٗ٫ظو .
/ 9ششٝؽ ٝأعجبة سكغ دػ ٟٞكذض ٝروذ٣ش أُششٝػ٤خ :ٿَٳ ٪ى ٌٍ٫ٳل ً ٚطٸيَّ حٿڄًَْ٘٫ش ٙ ،ري
ڃن طٌحٳَ نٴْ حٿًَ٘ ١حٿ٘ټڀْش ً حٿڄٌْ٫ٌٟش ٿَٳ ٪ى ٌٍ٫حٗٿٰخء حٿٔخرٶ رْخنيخ ٳِ ىٌه حٿڄٌٻَس ،ڃخ ٫يح
حٿڄْ٬خى ،كْغ أڅّ ى ٌٍ٫طٸيَّ ً ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ڃؼپ ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ٯَْ ڃٸْيس رڄْ٬خى ڃْ٬ن ٿَٳ٬يخ .
اڅّ حٿٸخ ِٟحٗىحٍُ ٫ني نَ٨ه ٳِ ى ٌٍ٫ٳل ً ٚطٸيَّ حٿڄًَْ٘٫ش ّٴل ٚهڀٌ أٍٻخڅ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ
ڃلپ حٿ٬٤ن ڃن ٌْ٫د حٿڄًَْ٘٫ش حٿيحهڀْش ً حٿوخٍؿْش ( ْ٫ذ حٙهظٜخْ٫، ٙذ حٿ٘ټپ ً حٗؿَحءحص ْ٫ ،ذ
ڃوخٿٴش حٿٸخنٌڅ ْ٫ ،ذ حٿٔزذ ًْ٫ذ حٿٰخّش ) ،كْغ ّنظيِ ىًٍه رخٿلټـــڂ رٔٚڃش ً َْٗ٫ش حٿٸَحٍ أً ٫يځ
ٓٚڃظو ،ىًڅ أڅ ّٸ ِ٠ربٿٰخثو ً ،رخٿظخٿِ ٳٔڀ٤خ طو ڃٸخٍنش رٔڀ٤خص ٷخ ِٟحٗٿٰخء ڃٸْيس .
ڃؼڀيخ ڃؼپ ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ طظلَٹ ى ٌٍ٫ٳل ً ٚطٸيَّ حٿڄًَْ٘٫ش رنٴْ حٿَّ٤ٸظْن حٿڄظ٬ڀٸظْن ريٌٍ٫
حٿظٴَْٔ ًىڄخ حٿَّ٤ٸش حٿڄزخَٗس ً ،حٗكخٿش حٿٸ٠خثْش .
أ /اُـش٣وخ أُجبششح ً :ڃٴخىىخ ٍٳ ٪ى ٌٍ٫ٳل ً ٚطٸيّـَ حٿڄًَْ٘٫ش ڃزخَٗس ڃن َ٣ٱ ًًُ حٿٜٴــــــــــش
ً حٿڄٜڀلش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش .
ة /ؿش٣وخ اإلدبُخ اُوؼبئ٤خ :ٳزڄٌؿذ ىٌه حٿَّ٤ٸش ،ٳبڅّ حٿظَٜٳخص حٿٜخىٍس ٫ن حٿٔڀ٤خص حٗىحٍّش
حٿڄَٻِّش حٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نْش ً حٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش حٿٌ٣نْش ،حٿڄيٳٌ ٩ر٬يځ َْٗ٫ظيخ ً حٿڄ٘ټڀش ٿڄٔؤٿش
ٳَْ٫ش ڃظٜڀش رنِح ٩أٛڀِ ڃن ٌٍ٨ٳْو أڃخځ اكيٍ ؿيخص حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ً ،حٿظِ ڃن ٗؤنيخ حٿزض ٳِ َْٗ٫ظيخ
ڃن ٫يڃو ٪ًٟ ً ،ك ي ٿڀنِح ٩طټٌڅ ڃلپ اكخٿش ڃن َ٣ٱ اكيٍ ؿيخص حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ اٿَ ڃـڀْ حٿيًٿش
ٿڀٴٜپ ٳِ ڃيٍ ڃًَْ٘٫ظيخ ر٬ي اّٸخٱ حٿن َ٨ٳِ حٿنِح ٩حٕٛڀِ .
ً حٿڄٚك ٦ڃن هٚٽ حٓظَ٬حٟنخ ٿڄوظڀٲ حٿي٫خًُ ( ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،ى ٌٍ٫حٿ ظٴَْٔ ً ،ى ٌٍ٫ٳلٚ
حٿڄًَْ٘٫ش ) حٿڄَٳٌ٫ش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ،أ څّ طٌُّ ٪حٙهظٜخ ٙحٿٸ٠خثِ رخٿن َ٨ٳِ حٿٌ٬٤څ حٿوخٛش ريخ
ٷخثڂ ٳِ ؿڄْ ٪ىٌه حٿي٫خًُ ٫ڀَ أٓخّ حٿڄْ٬خٍ حٿ. ٌُ٠٬
90
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
اُلشع اُضبٗ : ٢اخزظبص ٓجِظ اُذُٝخ ُوبػ ٢أٝ ٍٝآخش دسجخ ثبُ٘ظش إُٓ ٠ظذس اُوشاس ٓذَ اُـؼٖ :
اػَ طَ٤ٷنخ ٙهظٜخ ٙڃـڀْ حٿيًٿش ٻٸخ ِٟأًٽ ً آهَ ىٍؿش رخٿن َ٨اٿَ نٌ ٩حٿي٫خًُٓ ،نظٌٿَ ٳِ ىٌح
حٿٴَ ٩ڃ٬خٿـش حهظٜخٛو ٻٸخ ِٟأًٽ ًآهَ ىٍؿش رخٿن َ٨اٿَ حٿـيخص ڃٜيٍس حٿٸَحٍحص ڃلپ حٿ٬٤ــن ،كْغ
ً حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ً 11/96 ٌُ٠٬حٿڄخىس 911ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ًحٗىحٍّش .
ٳبڅّ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ٷي ك َٜحهظٜخ ٙڃـڀْ حٿيًٿش ٻڄلټڄش أًٽ ًآهَ ىٍؿش ٳِ ى٫خًُ حٗٿٰـــــــــــخء
ً حٿظٴَْٔ ًٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ٟي حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿيْجخص حٗىحٍّش حٿڄَٻِّش ،حٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃْش
حٿٌ٣نْــ ـش ً حٿڄن٨ڄخص حٿٌ٣نْش ً ٳْڄخ ّڀِ ٓنلخًٽ حٓظَ٬ح ٝىٌه حٿيْجخص :
أٝال :اُغِـبد اإلداس٣خ أُشًض٣خ ً :ىِ ؿڄْ ٪حٿيْجخص حٗىحٍّش حٿ٬ڀْخ حٿڄ٘ټڀش ٿڀٔڀ٤ش حٿظنٴٌّْش أػنخء ڃڄخٍٓش
حٿڄيخځ حٗىحٍّش .
ط٤٠ڀ ٪ىٌه حٿٔڀ٤خص رٌ٧خثٲ ْٓخْٓش ًً٧خثٲ اىحٍّش رْٰش طلٸْٶ حٿڄٜڀلش حٿ٬خڃش ً ،ٳِ ٓزْپ طلٸْٶ
ىٌه حٕهَْس ،ٳٸي ڃنليخ حٿيٓظٌٍ ٓڀ٤خص ًحڃظْخُحص ٻٔڀ٤ش اٛيحٍ حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش ،ا ٙأنّو ًكظَ ٙ
طنلَٱ رخٿٔڀ٤ش ،ٳٸي أه٬٠يخ ٿَٷخرش ڃـڀْ حٿيًٿش رخ٫ظزخٍه ڃلټڄش أًٽ ًآهَ ىٍؿش ً ،طظڄؼپ ىٌه حٿيْجخص
حٗىحٍّش ٳِ ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ،حٿٌَُّ حًٕٽ ً ،1حٿٌٍُحء .
ّ٬ظزَ ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش حٿَثْْ حٗىحٍُ حٕ٫ڀَ ٳِ حٿن٨خځ حٗىحٍُ حٿـِحثَُ ،0كْغ ّٜيٍ حٿٸَحٍحص
حٗىحٍّش ٳَىّش ڃوخ٣زش ٕٗوخ ٙڃْ٬نْن رًٌحطيڂ ،اٿَ ؿخنذ ٷَحٍحص طنْ٨ڄْش 3ڃظ٠ڄنش ٿٸٌح٫ي ٫خڃش ڃـَىس .
ًٳْڄخ ّڀِ ٓنظٌٿَ حٿظ َٝ٬ٿڀٸَحٍحص حٿٴَىّش حٿظنْ٨ڄْش حٿٜخىٍس ٫نو .
حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 77ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش ، 1998ٳبڅّ ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ّڄڀٺ ٓڀ٤ـــــش طْْ٬ن
ً انيخء ڃيخځ ر ٞ٬حٿڄٔئًٿْن حٿٔخڃْن ٳِ حٿيًٿش .
1
أن َ٨حٿڄخىس 13ڃن ٷخنٌڅ 19 /16حٿڄئٍم ٳِ 15نٌٳڄزَ 0116حٿڄظ٠ڄن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ،كْغ نٜض ٫ڀَ أنّوٌ طٔظزيٽ ًْ٧ٴش ٍثْْ حٿلټٌڃش
رٌْ٧ٴش حٿٌَُّ حًٕٽ ٳِ حٿڄٌحى 156 ً 137 ً 109 ً 105 ً 101 ً 119 ً 116 ً 118 ً 91 ً 68 ً 62 ً 63ڃن حٿيٓظٌٍ ؿَّيس ٍٓڄْش ٫يى 83
.6ٙ
0
ٷ َْٜڃِّخنِ ٳَّيس ،ڃزخىة حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ حٿـِحثَُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 150 ٙ ،
3
ٿڄِّي ڃن حٿظٴخْٛپ كٌٽ حٿٸَحٍحص حٿظنْ٨ڄْش حٿ٬خڃش ٍ ،حؿ٫ ٪ڄخٍ ٌ٫حريُ ،نَّ٨ش حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش رْن ٫ڀڂ حٗىحٍس ًحٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ
ً 111 ٙڃخ ر٬يىخ .
93
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ًطـيٍ حٗٗخٍس ،أڅّ ٓڀ٤ش حٿظْْ٬ن حٿڄوٌٿش ٿَثْْ حٿـڄيٌٍّش ٯَْ ٷخرڀش ٿڀظٴٌّ ٞهخٛش حٿڄئٓٔخص
1
٫ً ،ڀْو ٳټپ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ىِ ڃلپ حٿيٓظٌٍّش حٿڄٌٻٌٍس ٳِ حٿڄخىس 77أٚ٫ه
ٿَٷخرش ٷ٠خء حٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش رٜٴظو ڃلټڄش أًٽ ً آهَ ىٍؿش .
ة /اُوشاساد اُز٘ظ٤ٔ٤خ :اٿَ ؿخنذ ٓڀ٤ش حٿظْْ٬ن ،ٳٸي هٌّٽ حٿيٓظٌٍ ٿَثْْ حٿـڄيٌٍّش ڃڄخٍٓش حٿٔڀ٤ش
حٿظنْ٨ڄْش ڃن هٚٽ طٌٷْ ٪حٿڄَحْٓڂ حٿَثخْٓش .
٣زٸخ ٿن ٚحٿڄخىس 77ٱ 8ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ط٘ڄپ ىٌه حٿٔڀ٤ش حٿڄـخٽ حٿٌُ ّوَؽ ٫ن حهظٜخٙ
حٿڄَ٘٣ ٩زٸخ ٿڀڄخىطْن 103 ً 100ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ .
اڅّ حٿٸَحٍحص حٿظنْ٨ڄْش حٿ٬خڃش حٿٜخىٍس ٫ن ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش نٌْ٫ن ،ٷَحٍحص ٛخىٍس ٳِ ًَ٧ٱ ٫خىّش
ً ٷَحٍحص ٛخىٍس ٳِ ًَ٧ٱ ٯَْ ٫خىّش .
ٳظظٴَ ٩اٿَ ٷَحٍحص طنْ٨ڂ حٿڄَحٳٶ حٿ٬ڄٌڃْش ًىــِ حٿظِ ّٜيٍىخ ٍثْْ حٿـڄيٌٍّــش رْٰش طنْ٨ڂ حٿڄَحٳٶ
0
ً حٿڄئٓٔخص حٗىحٍّش حٿ٬خڃش ٟڄظنخ ٿلٔن َْٓىخ رخنظ٨خځ ً حَ٣حى .
اٟخٳش اٿَ ٷَحٍحص طنْ٨ڄْش ٫خڃش ٟزْ٤ش ً ،ىِ طڀٺ حٿٸَحٍحص حٿظِ ّٜيٍىخ ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ٳِ ٗټپ
ڃَحْٓڂ ّ ټٌڅ ڃٌ٫ٌٟيخ حٿڄلخٳ٨ش ٫ڀَ حٿن٨خځ حٿ٬خځ ر٬نخَٛه حٿؼٚع حٕڃن حٿ٬خځ ،حٿڄٜڀلش حٿ٬خڃش ،حٿٔټْنش
3
حٿ٬خڃش ڃن هٚٽ ٟز ٢ڃڄخٍٓش حٿلَّخص حٿ٬خڃش .
ًنَ٨ح ٿوٌٍ٤س ٓڀ٤ش حٿ٠ز ٢حٗىحٍُ ٫ڀَ حٿلَّخص حٿ٬خڃش ،ٳٸي أه٬٠يخ حٿڄَ٘ ٩ٿَٷخرش حٿٸخ ِٟحٗىحٍُ
ٳِ كخٿش طـخًُ ڃٸظْ٠خص حٿن٨خځ حٿ٬خځ ،ٳبًح أٛيٍ ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ٷَحٍح طنْ٨ڄْخ ٫خڃخ ٟزْ٤خ ،ڃظـخًُح
ٳْو ڃٸظْ٠خص حٿن٨خځ حٿ٬خځ ،ؿخُ ٿټپ ًُ ٛٴش ًڃٜڀلش حٿ٬٤ن ٳْو رخٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش .
أٓب كٔ٤ب ٣خض اُوشاساد اُز٘ظ٤ٔ٤خ اُظبدسح ك ٢اُظشٝف ؿ٤ش اُؼبد٣خ ً:ىِ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ڃن َ٣ٱ
ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ٳِ ٗټپ أًحڃَ ٳِ حٿلخٙص حٿڄزْنش ٳِ حٿڄخىس 102ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش .1998 2
1
أن :َ٨حٿڄخىس 67ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش . 98
0
٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ،نَّ٨ش حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش رْن ٫ڀڂ حٗىحٍس ًحٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 138 ٙ ،
3
٫ڄخٍ رٌْٛخٱ ،حٿٌؿِْ ٳِ حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 07 ٙ ،
2
طن ٚحٿڄخىس 102ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش ُ ": 1998شئ٤ظ اُجٜٔٞس٣خ إٔ ٣ششع ثأٝآش ك ٢دبُخ شـٞس أُجِظ اُشؼج ٢اُٞؿ٘ ٖٓ ٢دٝسر٢
اُجشُٔبٕ ٣ٝؼشع سئ٤ظ اُجٜٔٞس٣خ اُ٘ظٞص اُز ٢ارخزٛب ػِ ًَ ٠ؿشكخ ٖٓ اُجشُٔبٕ ك ٢أ ٍٝدٝسح ُُ ٚزٞاكن ػِٜ٤ب .
رؼذ الؿ٤خ األٝآش اُز ٢ال ٞ٣اكن ػِٜ٤ب اُجشُٔبٕ .
ُ ٌٖٔ٣شئ٤ظ اُجٜٔٞس٣خ إٔ ٣ششع ثأٝآش ك ٢اُذبُخ االعزض٘بئ٤خ أُزًٞسح ك ٢أُبدح ٖٓ 83اُذعزٞس ،رزخز األٝآش كٓ ٢جِظ اُٞصساء ".
92
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ً طنٜذ حًٕحڃَ حٿٜخىٍس ڃن َ٣ٱ ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ٫ڀَ حٿڄـخٙص حٿڄوٜٜش ٿڀٔڀ٤ش حٿظَّْ٘٬ش ٣زٸخ
ٿڀڄٌحى ( ) 103،100ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش ، 1998ٯَْ أڅّ حٿڄئْٓ حٿيٓظٌٍُ ڃنليخ ٿو ٳِ كخٙص
ڃْ٬نش .
ًٳِ ىٌح حٿ٘ؤڅ ،نٌّه اُذًزٞس ػٔبس ػٞاثذ ،١أڅّ طيهپ ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش رخٿظَّ٘ ٪رڄٌؿذ أًحڃَ ٳِ كخٿش
ٌٍٰٗ حٿڄـڀْ حٿ٘٬زِ حٿٌ٣نِ ٕٓزخد ٫خىّش أً ٯَْ ٫خىّش ىًڅ ًٻَ َٗ ١أً ٷْي ( ٷْخځ كخٿش حٿًٍَ٠س ) أڃَ
هً َْ٤نٸ٧ ٚخىَ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿْٜخٯش ًٕ ،1څّ حًٕحڃَ حٿٜخىٍس ڃن َ٣ٱ ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ڃن حٿنخكْش
حٿڄٌْ٫ٌٟش ڃ٘خريش ٿڀٸٌحنْن ،ٳيِ ٯَْ ٛخٿلش ٕڅّ طټٌڅ ڃل ٚٿَٷخرش حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،ا ٙأنّو ٫نيڃخ ّنَ٨
اٿْيخ ڃن حٿنخكْش حٿ٘ټڀْش ،نـيىخ أّ٠خ ٯَْ ڃوظڀٴش ڃن حٿنخكْش حٿ٘ټڀْش ٫ن حٕ٫ڄخٽ حٗىحٍّش ٻٌنيخ ٛخىٍس ڃن
َ٣ٱ ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ،ڃڄخ َ٣ف حٿظٔخإٽ كٌٽ ٣زْ٬ظيخ حٿٸخنٌنْش ،ىپ أنّيخ أ٫ڄخٽ طَّْ٘٬ش ؟ ًاڅ ٻخڅ حٿـٌحد
رخّٗـخد ٳيِ ٯَْ هخ٬ٟش ٿڀَٷخرش حٿٸ٠خثْش ،أځ ىپ أنّيخ أ٫ڄخٽ اىحٍّش ؟ ً اڅ ٻخڅ حٿـٌحد رخّٗـخد ٳيِ
ڃلپ ٿَٷخرش حٿٸ٠خء ً ،ٳِ ىٌح حٿٜيى ً ،ىذ حٿٴٸو ٳِ ٳَنٔخ اٿَ حٿظڄِْْ رْن ڃَكڀظْن ،كْغ ط٬ظزَ أ٫ڄخٽ
اىحٍّش ڃلپ ٬٣ن أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ٷزپ حٿڄٜخىٷش ٫ڀْيخ ڃن َ٣ٱ حٿزَٿڄخڅ ً،ط٬ي أ٫ڄخٽ طَّْ٘٬ش ٯَْ ٷخرڀش
ٿڀ٬٤ن أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ر٬ي حٿڄٜخىٷش ٫ڀْيخ ڃن حٿزَٿڄخڅ .0
/ 9اُوشاساد اُظبدسح ػٖ اُٞص٣ش األ : ٍٝىنخٹ ٷَحٍحص ٳَىّش ًأهٍَ طنْ٨ڄْش .
أ /اُوشاساد اُلشد٣خ :اڅّ ڃَ٘ ٩ٿڂ ّوٌٽ ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ٓڀ٤ش حٿظْْ٬ن ٳِ ٻخٳش حٿٌ٧خثٲ حٿ٬ڀْخ ٳــــِ حٿزٚى
ً انڄخ أَٗٹ ڃ٬و حٿٌَُّ حًٕٽ ٳِ ىٌح حٙهظٜخ٨ّ ً ، ٙيَ ًٿٺ ؿڀْخ ڃن هٚٽ ن ٚحٿڄخىس 65ٱ 2ڃن
حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ،كْغ نٜض ٫ڀَ أنّو ّ ":ڄخٍّ حٿٌَُّ حًٕٽ ـ ُّخىس ٫ڀَ حٿٔڀ٤خص حٿظِ طوٌٿيخ اّخه
َٛحكش أكټخځ أهٍَ ٳِ حٿيٓظٌٍـ حٿٜٚكْخص حٓطْش ٣ 4..... " :ؼ ٖ٤كٝ ٢ظبئق اُذُٝخ ثؼذ ٓٞاكوخ سئ٤ظ
اُجٜٔٞس٣خ د ٕٝأُغبط ثأدٌبّ أُبدر 79 ٝ 77 ٖ٤عبثوخ اُزًش "٫ً ،ڀْو ٳبڅّ حٿٸَحٍحص حٿٴَىّش حٿٜخىٍس ٫ن
حٿٌَُّ حًٕٽ ٷخرڀش ٿ ڀ٬٤ن اٿٰخءح أً طٴَْٔح أً ٳلٜخ ٿڀڄًَْ٘٫ش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش .
ة /اُوشاساد اُز٘ظ٤ٔ٤خ :رخٟٗخٳش اٿَ حٿٸَحٍحص حٿظنْ٨ڄْش حٿ٬خڃش حٿٜخىٍس ٫ن ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ،ٳٸي هٌٿض
حٿڄخىس 105ٱ 0ٿڀٌَُّ حًٕٽ ٓڀ٤ش اٛيحٍ حٿٸَحٍحص حٿظنْ٨ڄْش حٿ٬خڃش حٿظنٴٌّْش ً،ىِ طڀٺ حٿٸَحٍحص حٿڄظ٠ڄنش
ٿٖكټخځ حٿظٴْٜڀْش حٿُٚڃش ٿظٌٳَْ حٿًَ٘ ً ، ١حٿًَ٨ٱ حٗىحٍّش ً حٗؿَحثْش حٿُٚڃش ٿظنٴٌْ حٿٸٌحنْن ً .3طٜيٍ
ىٌه حٿٸَحٍحص ٳِ ٗټپ ڃَحْٓڂ طنٴٌّْش ً ،ط٬ظزَ ىٌه حٕهَْس حٍْٕٟش حٿوٜزش حٿظِ ّڄخٍّ ڃـڀْ حٿيًٿش
ٍٷخرظو ٫ڀْيخ .
1
٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ،نَّ٨ش حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 125 ٙ ،
0
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً. 152 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
3
٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ،نَّ٨ش حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .131 ٙ ،
95
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
/ 3اُوشاساد اُظبدسح ػٖ اُٞصساء ً :ىِ أّ٠خ ٷَحٍحص ٳَىّش ًٷَحٍحص طنْ٨ڄْش .
ٿٸي ٳَٟض ط٬يىّّش ً٧خثٲ حٿيًّٿش ،طٸْٔڂ حٿ٬ڄپ رْن حٿيْجخص حٿڄَٻِّش ،كْغ ٗټڀض ٻپ ىْجش ڃخ ّٔڄَ
رخٿٌُحٍس ٿْ٬يي اٿْيخ حٿٸْخځ ر٬ڄپ ڃْ٬ن ڃليّى ٷخنٌنْخ ً طنْ٨ڄْخ. 1
ً ٻٌڅ حٿٌَُّ ىٌ حٿَثْْ حٕ٫ڀَ ٿڀٌُحٍس ،ٳيٌ ّڄخٍّ رٜٴظو ٍثْْ اىحٍُ حٿّٔڀ٤ش حٿَثخّْٓش ٫ڀَ ٻــپ
ڃٌّ٧ٴِ ًُحٍطو ڃن هٚٽ حڃظٚٻو ٿٔڀ٤ش اٛيحٍ حٿٸَحٍحص حٿٴَىّّش حٿڄظ٠ڄّنش طْْ٬ن ًطَٷّْش ًنٸـــپ ً طؤىّــــذ
ً انيخء ڃيخځ ڃٌ٧ٴِ ًُحٍطو رڄخ ّٸظ ِ٠رو حٿٸخنٌڅ ٫ً ، 0ڀْو ٳخٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿٌَُّ ٳِ ا٣خٍ ڃيخڃو
حٗىحٍّّش ىِ ڃلپ ٿڀ٬٤ن اٿٰخءح ً طٴَْٔح ً ٳلٜخ ٿڀڄًَّْ٘٫ش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًّٿش .
آظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 105ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش ، 1998ٳبڅّ ٓڀ٤ش اٛيحٍ حٿٸَحٍحص حٗىحٍّّش
حٿظّنْ٨ڄْش حٿ٬خڃش ڃوٌّٿش ٿَثْْ حٿـڄيٌٍّش ً حٿٌَُّ حًّٕٽ ٳٸ ٢ىًڅ حٿٌَُّ ،كْغ ٿڂ َّى أُ ن ٚىٓظٌٍُ
ّڄنلو ىٌه حٿّٔڀ٤ش ،ٯَْ أّنّو ً رخ٫ظزخٍ حٿٌَُّ حٿَثْْ حٕ٫ڀَ ٿڀڄَٳٶ حٿ٬ڄٌڃِ حٿڄيحٍ ڃن َ٣ٳو ً حٿڄَ٘ٱ
٫ڀْو ،ٳبنّو ّڄڀٺ ٓڀ٤ش طنْ٨ڄْش اًح ٷٍَ ٿو حٿٸخنٌڅ ًٿٺ َٛحكش ،أً اًح حٷظ َ٠حٿَْٔ حٿڄنظ٨ڂ ٿڀڄَٳٶ حٿ٬ڄٌڃِ
ًٿٺ .3
ً طـيٍ حٗٗخٍس أڅّ حٿظَّٜٳخص ً حٕ٫ڄخٽ حٿٜخىٍس ٫ن حٿٌَُّ ٿْٔض ٻڀيخ ٷخرڀش ٿڀ٬٤ن أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش
ڃؼپ حٿڄنٌٍ٘حص ،حٿظ٬ڀْڄخص ً حٗٷظَحكخص ً حٕن٨ڄش ً حٗؿَحءحص حٿيحهڀّْش ٿ٘ىحٍس.
٣زٸخ ٿن ٚحٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ، 11/96 ٌُ٠٬ٳبڅّ ڃـڀْ حٿيًّٿش ّوظّ ٚرخٿنّ َ٨ارظيحثْخ ً نيخثْخ ٳِ
حٿٌ٬٤څ رخٗٿٰخء ً حٿظٴَْٔ ً ٳل ٚحٿڄًَّْ٘٫ش ٟيّ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃّْش حٿٌ٣نّْش .
ڃن هٚٽ ىٌه حٿڄخىس ّظزْن ٿنخ أڅّ ٫زخٍس حٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃّْش ؿخءص ٫خڃّش ً ٯَْ ڃليىّس ،ڃڄّخ َّ٤ف حٿظٔخإٽ
حٿظخٿِ :ڃخ حٿڄٸٌٜى رخٿيْجخص حٿٌ٣نّْش حٿ٬ڄٌڃّْش ؟
1
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٌؿِْ ٳِ حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿّٔخرٶ . 99 ، 96 ٙ ،
0
ٛخٕ ؿخُّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 093 ٙ ،
3
نٴْ حٿڄَؿ. 311 ٙ ، ٪
98
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ٿٸي َّ٫ٳيخ اُذًزٞس ثؼِٓ ٢ذٔذ اُظـ٤ش رؤنّيخ " :األجٜضح ٝاُزّ٘ظٔ٤بد أٌُِلخ ثٔٔبسعخ ٗشبؽ ٓؼ ّٖ٤رِج٤خ
1
إلدز ٤بجبد أُجٔٞػخ اُٞؿّ٘٤خ كٓ ٢خزِق ٓجبالد اُذ٤بح اُؼبٓخ ُِذُٝخ ".
ً رنخءح ٫ڀَ حٿظَّ٬ٲ أٚ٫ه ّڄټن أڅ ّنَٜٱ حٿڄٸٌٜى رخٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃّْش حٿٌ٣نّْش اٿَ :
/ 1اُغِّـبد األخش ٟؿ٤ش اُغِّـخ اُزّ٘ل٤زّ٣خ ً :طظڄؼّپ ٳِ حٿّٔڀ٤ش حٿظَّّّْ٘٬ش ً حٿٔڀ٤ش حٿٸ٠خثّْش أً حٿڄـڀْ
حٿيٓظٌٍُ ٳِ كخٿش ا٫ٚ٤ٟيڂ رؤ٫ڄخٽ ً طَٜٳخص ًحص ٛزٰش اىحٍّش ٻخٿظَٜٳخص حٿٜخىٍس روٌٜٙ
ڃٌّ٧ٴْيخ ڃؼپ (ٷَحٍحص طْْ٬نيڂ ،طَٷْظيڂ ً انيخء ڃيخڃيڂ ....اٿن ) ً ،رخٿظخٿِ ٳيٌه حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش ىِ ڃلپ
ٍٷخرش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش اٿٰخءح ،طٴَْٔح ً ٳلٜخ ٿڀڄًَْ٘٫ش .
/ 9أجٜضح ٤ٛ ٝئبد هبئٔخ ك ٢إؿبس اُغِـخ اُزّ٘ل٤زّ٣خ ً :ىِ أؿيِس ً ىْجخص ًحص ٣خر ٪اىحٍُ ،ڃظڄظ٬ش
رخٿ٘وْٜش حٿڄ٬نٌّش ّ٘ 0ڄپ ن٘خ٣يخ ؿڄْ ٪أنلخء حٿٌ٣ن ً ڃن ىٌه حٿيْجخص نٌٻَ:
أ /اُ٤ٜئبد االعزشبس٣خ ً :ىِ ٫زخٍس ٫ن أؿيِس حٓظ٘خٍّش أنْ٤ض ريخ ڃيڄش كغ حٿٔڀ٤خص حٿڄوظٜش رخطوخً أُ
ن٣ ًُ ٚخر ٪طَّ٘ ِ٬أً طنْ٨ڄِ ٿو ٚ٫ٷش رييٳو ً.3ڃن ىٌه حٿيْجخص :حٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ ٿڀظَرْش ،حٿڄـڀْ
حٙؿظڄخ ً ِ٫حٙٷظٜخىُ حٿڄـڀْ حٗٓٚڃِ حٕ٫ڀَ ....،اٿن ،ٳيٌه حٿيْجخص ٫ني طؤطِ طَٜٳخص اىّحٍّش ڃظ٬ڀٸش
ربىحٍطيخ هخٍؽ ڃيڄظيخ حٓٙظ٘خٍّش ٳبڅ حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش حٿٜخىٍس ٫نيخ طټٌڅ هخ٬ٟش ٿَٷخرش ڃـڀْ حٿيًٿش .
د /اُغِـبد اإلداسّ٣خ أُغزوِخ :حٓظـخرش ٿڄظ٤ڀزخص حٿٌٔٵ حٿ٬خٿڄِ ً ڃخ طٴَٟو ڃن اُحٿش حٿلٌحؿِ ً حٿليًى
حٗٷظٜخىّش ٟڄخنخ ٿلَّش طنٸپ ٌ٫حڃپ حٗنظخؽ طزنض حٿـِحثَ ڃـڄٌ٫ش ڃن حٗٚٛكخص حٗٷظٜخىّش انٜزض ٫ڀَ
انٔلخد حٿيًٿش ڃن حٿلٸپ حٗٷظٜخىُ ً ٳظق حٿڄـخٽ ٿڀٸ٤خ ٩حٿوخ ٙٿڄڄخٍٓش ڃوظڀٲ حٿن٘خ٣خص حٗٷظٜخىّش ًٳٸخ
ٿٸٌح٫ي حٿٌٔٵ ،ڃَّْٰس رٌٿٺ ٳِ ٣زْ٬ظيخ ٳز٬ي أڅ ٻخنض ىًٿش ڃظيهڀش أٛزلض ىًٿش ٟخر٤ش ً ،ٳِ ٓزْپ طلٸْٶ
ًٿٺ ٿـؤص حٿيًٿش حٿـِحثَّش اٿَ ان٘خء ىْجخص اىحٍّش ڃٔ ظٸڀش ٿ٠ز ٢حٿڄـخٽ حٗٷظٜخىُ ً حٿڄخٿِ 2،ٳڄخ حٿڄٸٌٜى
رخٿيْجخص حٗىحٍّش حٿڄٔظٸڀش ؟.
ّٸٜي رخٿٔڀ٤خص حٗىحٍّش حٿڄٔظٸڀش طڀٺ حٿٔڀ٤خص حٿڄټڀٴش رڄيڄش ٟز ٢حٿن٘خ ١حٗٷظٜخىُ ڃن هٚٽ ڃَحٷزش ن٘خ١
ڃْ٬ن ٳِ حٿڄـخٽ حٗٷظٜخىُ طلٸْٸخ ٿڀظٌحُڅ ،طظڄظ ٪ربٓظٸٚٿْش اىحٍّش ً ڃخٿْش.5
ً ڃن حٿڄٴْي أڅّ ٫يى ٓڀ٤خص حٿ٠ز ٢حٿڄٔظٸڀش ٳِ حٿـِحثَ ٷي رڀٮ اػنخ ٓ َ٘٫ڀ٤ش نٌٻَ ڃنيخ :
1
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 157 ٙ ،
0
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜنٴْ حٿڄَؿ.059 ٙ ، ٪
3
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٌؿِْ ٳِ حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .110 ٙ ،
2
ٍحٗيُ ْٓ٬يس ٓ" ،ل ّٜٞاُغِـبد اإلداس ّ٣خ أُغزوِخ" ،ڃيحهڀش أٿٸْض رڄنخٓزش حٿڄڀظٸَ حٿٌ٣نِ كٌٽ ٓڀ٤خص حٿ٠ز ٢حٿڄٔظٸڀش ٳِ حٿڄـخٽ حٿڄخٿـــــــــــــــِ ً
حٗٷظٜخىُ ،ؿخڃ٬ش ٫زي حٿَكڄخڅ ڃَْس رـخّش ،ٻڀْش حٿلٸٌٵ ً حٿ٬ڀٌځ حٗٷظٜخىّش 02 ، 03 ،ڃخُ . 219 ٙ ، 0117
5
نِٿٌُْ ٛڀْلش " ،عِـبد اُؼجؾ أُغزوِخ آُ٤خ ُإلٗزوبٍ ٖٓ اُذُٝخ أُزذخِخ إُ ٠اُذُٝخ اُؼبثـخ " ،ڃيحهڀش أٿٸْض رڄنخٓزش حٿڄڀظٸَ حٿٌ٣نِ نٴٔــــــــو
. 19 ٙ
97
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
* عِــــــخ ػجؾ اُجش٣ذ ٝأُٞاطالد :طن ٚحٿڄخىس 11ڃن حٿٸخنٌڅ ٍٷـــــــــڂ 13/0111حٿڄظ٬ڀــٶ رخٿزَّــي ً
حٿڄٌحٚٛص حٿٔڀټْش ً حٿٓٚڀټْش ٫ڀَ أنو ":ر٘شأ عِـخ ػجؾ ٓغزوِخ رزٔزغ ثبُشخظ٤خ أُؼ٘٣ٞــــــــــــــــخ ٝ
اإلعزوالٍ أُبُ. " ٢
* ُج٘خ ػجؾ اٌُٜشثبء ٝاُـبص :طن ٚحٿڄخىس 110ڃن حٿٸخنٌڅ ٍٷڂ ُ " : 11/10ج٘خ اُؼجؾ ٤ٛئخ ٓغزوِخ
رزٔزغ ثبُشخظ٤خ اُوبٗ٤ٗٞخ ٝاإلعزوالٍ أُبُ." ٢
* ُج٘خ ر٘ظ ْ٤ػِٔ٤بد اُجٞسطخ ٓ ٝشاهجزٜب :كْغ نٜض حٿڄخىس 201ڃن حٿڄٌَٓځ حٿظَّ٘ 11/93ِ٬ر٬ي
ط٬يّڀيخ رڄٌؿذ حٿٸخنٌڅ ٍٷڂ " : 121/13رؤعظ عِـخ ػجؾ ٓغزوِخ ُز٘ظ ْ٤ػِٔ٤بد اُجٞسطخ ٓ ٝشاهجزٜب
رزٔزغ ثبُشخظ٤خ أُؼ٘٣ٞخ ٝاإلعزوالٍ أُبُ." ٢
اڅّ حٿيْجخص حٗىحٍّش حٿڄٔظٸڀش ٙطو ٪٠ٿن٨خځ ٷخنٌنِ ڃٌّكي ،كْغ أڅّ ڃن رْنيخ ڃن ّظڄظ ٪رخٿ٘وْٜش
حٿڄ٬نٌّش ً ڃنيخ ڃن ّ ٙظڄظ ٪ريخ ٻڄـڀْ حٿنّٸي ً حٿٸَ ، ٝأٟٲ اٿَ ًٿٺ طزخّن حٿٔڀ٤خص حٿڄڄنٌكش ٿيخ ،كْغ
أڅّ ڃنيخ ڃن ّڄڀٺ حٿٔڀ٤ش حٿظنْ٨ڄّْش ً ٓڀ٤ش اٛيحٍ حٿٸَحٍحص حٿٴَىّش ڃؼپ ڃـڀْ حٿنّٸي ً حٿٸَ ً ٝڃنيخ ڃن
طڄڀٺ ٓڀ٤ش حٿَٷخرش ً ٓڀ٤ش حٿ٬ٸخد ڃ ؼپ ٿـنش حَٗٗحٱ ٫ڀَ حٿظؤڃْنخص .0
ً ٫ڀْو ٳبڅّ حٿٸَحٍحص حٿٴَىّش ً حٿٸَحٍحص حٿظنْ٨ڄْش حٿٜخىٍس ٫ن ىٌه حٿيْجخص ىِ ڃلپ ٬٣ـــــن اٿٰــــخءح
ً طٴَْٔح ً ٳلٜخ ٿڀڄًَْ٘٫ش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ً ىٌح حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ٠٬ــــٌُ 11/96
ً اٿَ ٷٌحنْن ان٘خء ىٌه حٿيْجخص ٻڄخ ٓزٶ ً أڅ ًّٟلنخ ًٿٺ ٳْڄخ ّو ٚڃْ٬خى ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش
ا ٙأنّو ّـذ حٿظنٌّو أڅ ىنخٹ آظؼنخء ؿ٬ڀض ٳْو حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن ڃـڀْ حٿڄنخٳٔش ڃن اهظٜخ ٙحٿٸ٠خء
حٿ٬خىُ ً ىٌح ڃخ نٜض ٫ڀْو حٿڄخىس 83ڃن حٿٸخنٌڅ 3 13/13حٿڄظ٬ڀٶ رڄـڀْ حٿڄنخٳٔش ،ڃخ٫يح ٷَحٍحص حٿظـڄْ٪
حٿظِ طټٌڅ ڃلپ ٬٣ن أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ً ىٌ ڃخ نٜض ٫ڀْو حٿڄخىس 19ڃن حٿٸخنٌڅ . 13/13
جـ /أُؤعغبد اُؼٔ٤ٓٞخ اُٞؿ٘٤خ :ىِ ٫زخٍس ٫ن ڃَحٳٶ كيى اهظٜخٛيخ ٫ڀَ أٓخّ ڃٌ ِ٫ٌٟأً اٷڀْڄِ
طيحٍ رٌحٓ٤ش ڃن٨ڄش ٫خڃش طظڄظ ٪رخٿ٘وْٜش حٿڄ٬نٌّش ً حٗٓظٸٚٽ حٿڄخٿِ ،ٻڄخ طظڄظ ٪ريًٍ ّٔٙظيخڅ رو ٳِ
2
ڃٔخ٫يس حٿيًٿش ٿٸْخڃيخ رٌ٧خثٴيخ حٿڄظ٬يىس .
طنٸٔڂ حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش آظنخىح اٿَ حٿڄْ٬خٍ حٿڄٌ ِ٫ٌٟاٿَ ڃئٓٔخص ٫ڄٌڃْش ًحص ٛزٰش اىحٍّش ّټٌڅ
اهظٜخٛيخ ٿڀَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄـڀْ حٿٸ٠خثِ رڄٌؿذ حٿڄخىس 7ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش حٿٸيّڂ ً حٿڄلټڄش
1
حٿـَّيس حٿَٓڄْش ٫يى 11ٿٔنش . 0113
0
أن :َ٨حٿٸخنٌڅ ٍٷڂ 12 /18ڃئٍم ٳِ 0118 /10 /01حٿڄ٬يّٽ ً حٿڄظڄڂ ٿٖڃَ 17 /95حٿڄئٍم ٳِ 1995 / 11 /05حٿڄظ٬ڀٶ رخٿظؤڃْنخص ،ؿَّيس ٍٓڄْش ٫يى
15ٿٔنش .0118
3
أن : َ٨حٕڃَ 13 /13حٿڄئٍم ٳِ ٌّ 19ٿٌْ ّ 0113ظ٬ڀٶ رخٿڄنخٳٔش ،حٿـَّيس حٿَٓڄْش ٫يى 23ٿٔنش . 0113
2
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٌؿِْ ٳِ حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 83 ٙ ،
96
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
حٗىحٍّش ٣زٸخ ٿڀڄخىس 611ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش حٿـيّي ً ،ڃئٓٔخص ٫ڄٌڃْش ٛنخْ٫ــــــــش
ً طـخٍّش ً اٷظٜخىّش طټٌڅ ڃنخُ٫خطيخ ڃن اهظٜخ ٙحٿٸ٠خء حٿ٬خىُ .
ٻڄخ طنٸٔڂ حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش اٿَ ڃٌٓٔخص ٫ڄٌڃْش ً٣نْش ً أهٍَ ڃلڀْش طوظٚ
رخٿن َ٨ٳِ ڃنخُ٫خطيخ ٣زٸخ ٿڀڄخىس 7ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش حٿٔخرٶ حٿَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄـڀْ حٿٸ٠خثِ
رٰ ٞحٿن٫ َ٨ڄخ اًح ٻخنض ً٣نْش أً ڃلڀْش .
ا ٙأنو ًآظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 611ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش نـيىخ نٜض ٫ڀَ اهظٜخٙ
حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش رخ ٿن َ٨ٳِ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش حٿڄلڀْـــــش ٳٸ٢
ً ٫ڀْو ً رڄٴيٌځ حٿڄوخٿٴش ٿيٌه حٿڄخىس ،ٳبڅ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش
حٿٌ٣نْش طټٌڅ ڃلپ ٬٣ن اٿٰخءح ،طٴَْٔح ً ٳلٜخ ٿڀڄًَْ٘٫ش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش .
ٿٸي حٓظٸَص أكټخځ حٿٸ٠خء حٿڄٸخٍڅ ًڃنيخ حٗكټخځ حٿٜخىٍس ٫ن ڃـڀْ حٿيًٿش حٿڄ٫ َُٜڀَ أڅ حٿٸَحٍحص
حٿٜخىٍس ٫ن حٿنٸخرخص حٿڄينْش طظڄظ ٪رٜٴش حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش رڄخ ٿيخ ڃن ٗوْٜش ڃ٬نٌّش ڃٔظٸڀش ً ،رڄخ طڄخٍٓو
ڃن ٓڀ٤خص ً حڃظْخُحص أٗوخ ٙحٿٸخنٌڅ حٿ٬خځ ً ،1ىٌ ڃخ أٻيطو حٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ً 11/96 ٌُ٠٬حٿٸٌحنْن
حٿوخٛش ريٌه حٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش ٻڄن٨ڄش حٿڄلَّ٠ن حٿٸ٠خثْْن ،حٿڄلخڃْن ،حٿڄٌػٸْن ".......
ً حٿڄٚك ٦ڃن هٚٽ حٿڄخىس أٚ٫ه ،أڅ حٿڄَ٘ ٩رخٿَٯڂ ڃن ح٫ظڄخىه حٿڄْ٬خٍ حٿ ٌُ٠٬ٿظليّي حهظٜخٙ
حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ا ٙأنو هٌٽ حٿن َ٨ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٿوخٛش رخٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش اٿَ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ڃ ٪حٿ٬ڀڂ
رؤنيخ ٿْٔض ڃئٓٔخص ٫خڃش رپ هخٛش ،ڃظؤػَح رڄخ حٓظٸَ ٫ڀْو حٿٸ٠خء حٗىحٍُ حٿڄٸخٍڅ .
ً رخٿَؿٌ ٩اٿَ حٿٸٌحنْن حٿظِ ٫ييص ٿڀٸ٠خء حٗىحٍُ ٚٛكْش حٿن َ٨ٳِ ڃنخُ٫خص حٿڄن٨ڄخص حٿڄينْــش
نـي أڅ حٿڄخىس 83ڃن حٿٸخنٌڅ 13/18حٿڄظ٠ڄن ڃينش حٿڄلَّ٠ن حٿٸ٠خثْْن نٜض ٫ڀَ أنو " ّـٌُ حٿ٬٤ن ٳِ
ٷَحٍحص حٿڀـنش حٿٌ٣نْش ٿڀ٬٤ن أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ،ٻڄخ نٜض حٿڄخىس 87ڃن حٿٸخنٌڅ 10/18حٿڄظ٠ڄن ڃينش
حٿڄٌػٶ ٫ڀَ ؿٌحُّو حٿ٬٤ن ٳِ ٷَحٍحص حٿڀـنش حٿظؤىّزْش حٿٌ٣نْش ٿڀ٬٤ن أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ،اٟخٳش اٿَ نٚ
حٿڄخىس 35ڃن حٿٸخنٌڅ 12/91حٿڄ ظ٠ڄن ٷخنٌڅ حٿڄلخڃخس ً حٿظِ أؿخُص ٿٌَُّ حٿ٬يٽ حٿ٬٤ن ٳِ ٷَحٍحص حٿـڄْ٬ش
حٿ٬خڃش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش .
ً رخٿَؿٌ ٩اٿَ حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ حٿـِحثَُ نـي أڅ ڃـڀْ حٿيًٿش ٷي أٻيّ ٫ڀَ حٿ٤زْ٬ش حٗىحٍّش ٿڀٸَحٍحص
حٿٜخىٍس ٫ن حٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش ٍ ،ٯڂ أنيخ ٿْٔض ىْجخص ٫ڄٌڃْش ًٙ ،ڃن أٗوخ ٙحٿٸخنٌڅ حٿ٬خځ ،كْغ ٷٍَ
1
٫زي حٿٰنِ رٌْٔنِ ٫زي حٿّڀو ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 251 ٙ ،
99
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
٫ني نَ٨ه ٳِ ٷْ٠ش ٬٣ن رخٿزٚ٤څ ٳِ ٷَحٍ حٿڄن٨ڄش حٿـيٌّش ٿڀڄلخڃْن نخكْش ٷٔنْ٤نش أڅ " ٓ٘ظٔخ أُذبٖٓ٤
٤ٛ ٢ٛئخ رزٔزغ ثظالد٤بد اُغِـخ ا ُؼٔ٤ٓٞخ ثٔٞجت اخزظبطٜب ُٜ ٝب اُشخظ٤خ أُؼ٘٣ٞخ ٝ ،إٔ ًَ هشاس
٣زخزٓ ٙجِظ أُ٘ظٔخ أص٘بء ٓٔبسعخ دٝس ٙك ٢رٔضٜ٘ٓ َ٤خ أُذبٓبح ٞٛهشاس ر ٝؿبثغ ر٘ظٝ ،٢ٔ٤ثبُزبُ ٢هبثَ
1
ُِـؼٖ ك ٚ٤ك ٢دبُخ أُ٘بصػخ ك ٢هبٗ٤ٗٞز"ٚ
ًرخٿظخٿِ ٳخٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش طټٌڅ ڃل ٚٿَٷخرش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش اٿٰــــــخءح ًطٴْٔـــَح
ً ٳلٜخ ٿڀڄًَْ٘٫ش .
ڃن هٚٽ طَ٤ٷنخ ٗهظٜخ ٙڃـڀْ حٿيًٿش ٻڄلټڄش أًٽ ً آهَ ىٍؿش ٌٓحءح رخٿن َ٨اٿَ نٌ ٩حٿي٫ــخًُ
أً رخٿن َ٨ٿڄٜيٍس ڃلپ حٿ٬٤ن ّظـڀَ ٿنخ ڃخ ّڀِ :
ــ أڅّ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ٷّْي اهظٜخ ٙڃـڀْ حٿيًٿش ٻڄلټڄش أًّٽ ً آهَ ىٍؿش ٳِ ى٫خًُ حٗٿٰخء
حٿظٴَْٔ ً ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ً ،ڃوَؿخ ى٫خًُ حٿظ ٌّٞ٬ڃن ً ّٙظو حٕڃَ حٿٌُ َّ٤ف حٿظٔخإٽ حٿظخٿِ :ٿڄخًح
ٿڂ ّيهپ حٿڄَ٘ ٩ى٫خًُ حٿظٟ ٌّٞ٬ي حٿيْجخص حٿڄَٻِّش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش؟
ٳِ ىٌح حٿ٘ؤڅ ٓـپ حٿيٻظٌٍ ٫ڄخٍ رٌْٟخٱ أڅ ٓزذ اهَحؽ ٷ٠خء حٿظ ٌّٞ٬ڃن ًّٙش ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ
ح٫ظٸخىه – َّؿ ٪حٿَ ٣زْ٬ش حٿنِح ٩ٳِ كي ًحطو ،كْغ أڅ ٷ٠خء حٿظ ٌّٞ٬أڃَ ّٔظ ٪ْ٤كظَ حٿٸخ ِٟحٿڄينـــِ
أً كظَ حٿٸخ ِٟحٿڄزظية ڃڄخٍٓظو ٿ٬يځ حنٌ٤حثو ٫ڀَ ڃوخ ، َ٣اٟخٳش اٿَ ٫يځ حٿلخؿش اٿَ حٿوزَس ً حٿڄئىٚص
2
٫ني حٿن َ٨ٳِ ڃؼپ ىٌه حٿي٫خًُ.
ــ أڅ حٿڄَ٘ ٩ٻٸخ٫يس ٫خڃش ح٫ظڄي ٫ڀَ حٿڄْ٬خٍ حٿ ٌُ٠٬ٳِ طليّيه ٙهظٜخ ٙڃـڀْ حٿيًٿش ا ٙأنّـــــــو
ً حٓظؼنخء ڃن ًٿٺ هَؽ ٫ن حٿڄْ٬خٍ حٿ٫ ٌُ٠٬نيڃخ ڃنق ٿڄـڀْ حٿيًٿش حٿن َ٨ٻؤًٽ ًآهَ ىٍؿش ٳِ ٷَحٍحص
حٿڄ ن٨ڄخص حٿڄينْش حٿٌ٣نْشـ رخٿَٯڂ ڃن أنيخ ٿْٔض ڃن أٗوخ ٙحٿٸخنٌڅ حٿ٬خځ ـ كْغ ح٫ظڄي ٫ڀَ حٿڄْ٬خٍ حٿڄخىُ .
ــ أڅ حٿڄٔڀٺ حٿٌُ ٓڀټو حٿڄَ٘ ٩رظوٌّپ ڃـڀْ حٿيًٿش حٙهظٜخ ٙٻڄلټڄش أًٽ ًآهَ ىٍؿش ٯَْ ڃزٍَ
ًڃلپ حنظٸخى ٕ ،څ ڃنق ڃـڀْ حٿيًٿش حهظٜخ ٙٻڄلټڄش أًٽ ً آهَ ىٍؿش ْٓلٌٽ ىًڅ طلٸْٶ حٿ٠ڄخنخص
حٿڄڄنٌكش ٿڀڄظٸخ ً ِٟحٿظِ ط٨يَ ٳِ ؿخنزْن.
أٝالٛ :ذسٓ ٙجذأ اُزوبػ ٢ػِ ٠دسجز:ٖ٤
ّ٬ظزَ حٿظٸخ٫ ِٟڀَ ىٍؿظْن ڃن حٿ٠ڄخنخص حٕٓخْٓش ٳِ ٫ڄڀْش حٿظٸخ ، ِٟنَ٨ح ٓٙظييحٳو حٿظٸڀْپ ڃن
حٕه٤خء حٿٸ٠خثْش ڃن هٚٽ اڃټخنْش طٌّٜزيخ ٳِ كخٿش ڃخ اًح كيػض أڃخځ ؿيش حٓٙظجنخٱ ،ٳخٿظٸخ٫ ِٟڀَ
ىٍؿظْن ّٔڄق ٿڀ٘و ٚحٿوخَٓ ٿيٌ٫حه أڃخځ ڃلټڄش حٿيٍؿش حًٕٿَ ڃن حٿ٬٤ن ٳِ حٿلټڂ أڃخځ ڃلټڄش ڃن ىٍؿش
أ٫ڀَ رَّ٤ٶ حٓٙظجنخٱ.3
1
حن :َ٨ٷَحٍ ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿَٰٳش حٿؼخنْش ،0113 /13 /11 ،ٷْ٠ش ّ .ځ ٟي حٿڄن٨ڄش حٿـيٌّش ٿڀڄلخڃْن نخكْش ٷٔنْ٤نش ًًَُّ حٿ٬يٽ ،ڃـڀش ڃـڀْ حٿيًٿش
حٿـِحثَ ،حٿ٬يى ٓ 2نش .119 ٙ ،0113
0
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٙٿٰخء ،حٿڄَؿٓ ٪خرٶ .105 ٙ ،
3
ٳخٟپ حىٍّْ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .17 ٙ ،
111
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ً ٫ڀْو ٳبڅ َٝ٫حٿنِح ٩ڃن ؿيّي ٫ڀَ ڃٔظٌٍ ٷ٠خء حٿيٍؿش حٿؼخنْش ْٓڄنق ٿَٖ٣حٱ ٳَٛش ؿيّيس
ٿظٸيّڂ ٻپ َ٣ٱ حٿيٳٌ ٩حٿظِ ّيك ٞريخ حى٫خءحص هٜڄو ،ڃڄخ ّ٠ڄن ٿڀڄظٸخْْٟن كٶ حٿيٳخ٫ ٩ن أنٴٔيــڂ
ٻڄخ ّئىُ اٿَ حٿظ٤زْٶ حٿٔڀْڂ ٿڀٸخنٌڅ ڃن هٚٽ حٓظيٍحٹ حٕه٤خء حٿظِ ًٷ ٪ٳْيخ ٷخ ِٟحٿيٍؿش حًٕٿَ ،كْغ
ّ٤٠ڀ ٪ٷخ ِٟحٿيٍؿش حٿؼخنْش ربٿٰخء حٿلټڂ أً ط٬يّڀو ،أٟٲ اٿَ ًٿٺ أڅ َٝ٫حٿنِح٫ ٩ڀَ ڃٔظٌٍ حٿيٍؿش
حٿؼخنْش ڃن ٗؤنو ٫يحٿش حٿلټخځ ًحٿٸَحٍحص. 1
ًرنخءح ٫ڀْو ٳبڅ ح٫ٙظَحٱ ٿڄـڀْ حٿيًٿش رخٙهظٜخ ٙحٙرظيحثِ حٿنيخثِ ڃن ٗؤنو حٿڄٔخّ رڄزيأ حٿظٸخِٟ
٫ڀَ ىٍؿظْن ،اٿَ ؿخنذ اكيحع نٌ ٩ڃن ٫يځ حٿظـخنْ رْن حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿ٬خىُ ًحٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٙىحٍُ
2
ٙٳظٸخى ىٌح حٕهَْ ؿيش آظجنخٳْش كٸْٸْش ٳِ حٿٸ٠خّخ حٗىحٍّش.
ٳزخٿَؿٌ ٩ٿن ٚحٿڄخىس 152ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش 1996نـيىخ هٜض ڃـڀْ حٿيًٿش رڄيڄش
ًحٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ ٳِ حٿڄخىس حٗىحٍّش ،ا ٙأڅ حٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿً 01/98 ٌُ٠٬ٿظــو حٿظٸٌّڂ
حٙهظٜخ ٙحٙرظيحثـِ ً حٿنيخثِ ٳْڄخ ّو ٚحٿ٬٤ن اٿٰخءح ًطٴَْٔح ًٳلٜخ ٿڀڄًَْ٘٫ش ٳِ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس
٫ن حٿيْجخص حٗىحٍّش حٿڄَٻِّش ،حٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نْش ًحٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش حٕڃَ حٿٌُ ّئىُ اٿَ ح٫ٙظٸخى
رڄوخٿٴظيخ ٿڀيٓظٌٍ.
ًحٿٔئحٽ حٿڄًَ٤ف ٳِ ىٌح حٿ٘ؤڅ ٿڄخًح ٿڂ ّ٬يي حٿڄَ٘ ٩حٿن َ٨ٳِ حٿٌ٬٤څ حٿڄٌٻٌٍس ٳِ حٿڄخىس 9ڃن
حٿٸخنٌڅ حٿ 01/98 ٌُ٠٬اٿَ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش رخٿـِحثَ حٿ٬خٛڄش ؟
ٳِ ىٌح حٿڄٸخځ رٍَّ اُذًزٞس ٓغؼٞد شٜٞ٤ة أڅ ٫يي حٿڄنخُ٫خص حٿڄٌٻٌٍس ٳِ حٿڄخىس 9أٚ٫ه اٿَ ڃـڀْ
حٿيًٿش ٌّ٬ى ٕىڄْش ڃٌ٫ٌٟيخ حٿڄظ٬ڀٶ رخٿ٬٤ن ٳِ ٷَحٍحص ڃَٻِّش حٿَ ؿخنذ هزَس ڃٔظ٘خٍّيخ. 3
أڃخ اُذًزٞس ػٔبس ثٞػ٤بف ٳٸي ٓـپ رؤڅ حٿڄزٍَ حٿڄ٬ظڄي ڃن َ٣ٱ حٿيٻظٌٍ ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ٷي ُحٽ ڃ٪
حٿٌٷض رخ٫ظزخٍ أڅ ٷ٠خس حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٙطٸپ طـَرظيڂ ٫ن ٓ 10نٌحص ڃن حٿ٬ڄپ حٿٸ٠خثِ.4
ً نلن نٍَ أڅّ حڃظؼخٽ حٿيْجخص حٿڄزنْش ٳِ حٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ٌُ٠٬أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ّ ٙڄْ
رڄټخنظيخ ً ٬٠ّ ٙٲ ڃن ٓڀ٤ظيخ ً انڄخ ْٓ٠ڄن ٿڀڄظٸخ ِٟحٿظٸخ٫ ِٟڀَ ىٍؿظْن ،ٻڄخ ْٓٸَد حٿٸ٠خء ڃن
حٿڄظٸخْٟن ،اٟخٳش اٿَ اُحٿش حٿٴټَس حٿڄظزخىٍس ٳِ أًىخڅ ر ٞ٬حٿنخّ ً حٿظِ طڄن٬يڂ ڃن ڃٸخٟخس حٗىحٍس ً ىِ
ًؿٌى حٗىحٍس ىحثڄخ ٳِ ڃَٻِ أٷٌٍ ڃنيڂ ٻٌڅ أڅ حٿن َ٨ٳِ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن ىٌه حٿيْجخص حرظيحثْخ ً نيخثْخ
ٿن ّټٴپ ٿيڂ حٿلٶ ٳِ حٿيٳخ٫ ٩ن أنٴٔيڂ أڃخڃيخ هخٛش ً أڅ طٸنْخص حٿيٳخ ٩حٕهٍَ ٻخٿ٬٤ن رخٿنٸً ٞحٿ٬٤ن
5
رخٿظڄخّ ا٫خىس حٿنْٟ َ٨ٸش ًڃليىس.
1
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿـِحثَُ ،ىحٍ ٍّلخنش ،حٿـِحثَ ً 16 ٙ ،0113 ،ڃخ ر٬يىخ .
0
ُٯي حًُ ڃلڄي ٓ" ،الدظبد د ٍٞاُ٘ظبّ اُوؼبئ ٢اإلداس ١أُغزذذس " ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .119 ٙ ،
3
ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،حٿڄزخىة حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش حٿـِء حٿؼخنِ نَّ٨ش حٙهظٜخ ، ٙىٌّحڅ حٿڄ٤زٌ٫خص حٿـخڃْ٬ش 0119 ،حٿـِحثَ ،رن ٫ټنـــــــــٌڅ
. 108 ، ٙ
2
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ " ،رٞص٣غ هٞاػذ االخزظبص اُوؼبئ ٢ثٓ ٖ٤جِظ اُذُٝخ ٝأُذبًْ االداس٣خ ك ٢اُزشش٣غ اُجضائش ، "١ڃـڀش حٿ٬ڀٌځ حٙؿظڄخْ٫ــــــــــــش
ً حٙنٔخنْش حٿظٌحٛپ ،ؿخڃ٬ش رخؿِ ڃوظخٍ ٫نخرش ،حٿ٬يى ، 17ىّٔڄزَ .166 ٙ ،0118
5
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،نٴْ حٿڄَؿ.167 ٙ ، ٪
111
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ً ڃـڄپ حٿٸٌٽ أڅّ ح٫ٙظَحٱ ٿڄـڀْ حٿيًٿش رخٙهظٜخ ٙحٙرظيحثِ ً حٿنيخثِ ڃن ٗخنو ىيٍ ڃزيأ حٿظٸخِٟ
٫ڀَ ىٍؿظْن ،اٟخٳش اٿَ اػٸخٽ ٻخىپ ڃـڀْ حٿيًٿش ،ڃڄخ ْٓن٬ټْ ٓڀزخ ٫ڀَ ًْ٧ٴظو حٕٛڀْش ً ىِ حٙؿظيخى
حٿٸ٠خثِ ً ط ٌَّ٤ڃزخىة حٿٸخنٌڅ حٙىحٍُ حٿـِحثَُ ،هخٛش ڃ٫ ٪يځ طٌحٳٶ ٫يى أ٠٫خء ڃـڀْ حٿيًٿش حٿزخٿٮ
٫يىىڂ ٌ٠٫ 44ح ڃ ٪حهظٜخٛخطو حٿٸ٠خثْش اٿَ ؿخنذ حٓٙظ٘خٍّش.
ً٫ڀْو ٳبڅّ اٿٰخء ڃيڄش حٿن َ٨رٜٴش حرظيحثْش ً نيخثْش ڃن ڃيخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ْٓظَطذ ٫نيخ كظڄخ طـْٔي ڃزيأ
حٿظٸخ٫ ِٟڀَ ىٍؿظْن ٻڄخ ْٓنٸ ٚڃن ػٸپ ڃيڄش ٷ٠خس حٿڄـڀْ ٿْظٴَٯٌح ٿڄيڄظيڂ حٕٛڀْش ً حٕٓخْٓش ًىِ
حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ حٿٌُ أٟلَ ّ٘ټپ ًْ٧ٴش ٍڃِّش ڃ ٪ٻؼَس حٙهظٜخٛخص حٿڄنٌ٣ش رڄـڀْ حٿيًٿش .
صبٗ٤ب :اثؼبد اُوؼبء ػٖ أُزوبػ ٝ ٖ٤رؼو٤ذ االجشاءاد:
اڅ أُ ڃَ٘٫ ٩ني طٌُّ٬و ٿٸٌح٫ي حٙهظٜخ ٙرٜٴش ٫خڃش ّٔني اٿَ ڃزخىة أٓخْٓش ىِ حٿظٸخ٫ ِٟڀَ
1
ىٍؿظْن طٸَّذ حٿٸ٠خء ڃن حٿڄظٸخْٟن اٿَ ؿخنذ حٿٌٌٟف ً حٿزٔخ٣ش.
ا ٙأنّو رخٿَؿٌ ٩ٿڀڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ّظزْن ٿنخ ڃن هٚٽ طٌُّ٬و حٙهظٜخ ٙرْن ڃـڀْ حٿيًٿش ً حٿڄلخٻڂ
حٗىحٍّش أنّو ٷي حنظيٺ ىٌه حٿڄزخىة حٿڄزْنش أٚ٫ه ً ّظـڀَ ًٿٺ ڃن هٚٽ ڃخ ّڀِ:
اڅ حٿڄَ٘٫ ٩ني ڃنلو حهظٜخ ٙحرظيحثِ نيخثِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش ٷي ىيٍ ڃزيأ حٿظٸخ٫ ِٟڀَ ىٍؿظْن ٻڄخ ٓزٶ
ً أڅ ًّٟلنخ .
أڅ ح٫ٙظَحٱ ٿڄـڀْ حٿيًٿش رخٙهظٜخ ٙحٙرظيحثِ حٿنيخثِ ڃن ٗخنو ار٬خى حٿڄظٸخ٫ ِٟڀَ حٿٸ٠خء ً ڃؼخٽ
ًٿٺ ٳ٘و ٚٷخ٣ن رٌّٙش أىٍحٍ ٛيٍ ٳِ كٸو ٷَحٍ اىحٍُ ڃن ؿيش ڃَٻِّش ٳ٬ني ٍٯزظو ٳِ حٿ٬٤ن ربٿٰخء ىٌح
حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ٯَْ حٿڄًَّ٘ ٩ظ٤ڀذ ڃنو حٿٔٴَ اٿَ حٿـِحثَ حٿ٬خٛڄش ـ رخ٫ظزخٍ أڅّ ڃٸَ ڃـڀْ حٿيًٿش ىنخٹ ـ
كظَ ّظٔنَ ٿو حٿ٬٤ن ٳِ ًٿٺ حٿٸَحٍ ،حٕڃَ حٿٌُ ّٔٴَ ٫نو ڃٜخٍّٲ ٻؼَْس ،ٻڄٜخٍّٲ حٗٷخڃش ًحٿٔٴــــَ
ً حٓٙظ٬خنش رويڃخص ڃلخڃِ هخٛش ًحڅ حٿظڄؼْپ رڄلخڃِ اؿزخٍُ ڃ ١َٗ ٪ا٫ظڄخىه أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ،ڃڄخ
َّىٶ حٿڄظٸخ ِٟٳْـ٬ڀو ٳِ ڃنت ٫ن حٿڀــٌء اٿَ حٿٸ٠خء أ.ٚٛ
اڅ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ٫ني ً٬ٟو ٿٸخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش حٿـيّي ٻخڅ ىخؿٔو حٿظزًًْٔ ٢ٿٺ
ڃن هٚٽ حىظڄخڃو ٿ٘ٓظـخرش اٿَ ػٚع حنٰ٘خٙص ً حٿظِ ٻخڅ ڃن رْنيخ طٸَّذ حٿ٬يحٿش ڃن حٿڄظٸخْٟن ْٓ ٙڄخ
ا٫خىس طٌُّ ٪حٙهظٜخٛخص ًڃَحؿ٬ش حٿظنْ٨ڂ حٿٸ٠خثِ.2
ً ّٚك ٦ڃٔ َ٬حٿڄَ٘ ٩ٿظزْٔ ٢حٗؿَحءحص ڃن هٚٽ ح٫ظڄخىه ٫ڀَ ؿٌحُّش حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ ر٬ي أڅ ٻخڅ
ًَٗ ١ؿٌرِ ٷزپ حٿڄزخىٍس رَٳ ٪ى ٌٍ٫أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ،كْغ أٿِځ ٍحٳ ٪ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخڃو رَٳ ٪ط٨ڀڂ
3
ٍثخِٓ أً ًٙثِ ٿ٘ىحٍس ڃٜيٍس حٿٸَحٍ ٿڄيس طِّي ٫ن ػٚػش أٗيَ ً ر٬ي طڀٸْو حٿَى ّڄټنو ڃٸخٟخس طڀٺ حٗىحٍس
حٕڃَ حٿٌُ ّئىُ اٿَ ط٬ٸْي حٗؿَحءحص ً ،ٷي طٴ٤ن حٿڄَ٘ ٩ٿيٌه حٗٗټخٿْش ٫نيڃخ ن٫ ٚڀَ ؿٌحُّش حٿظ٨ڀڂ
1
ُٯيحًُ ڃلڄي ٓ" ،الدظبد د ٍٞاُ٘ظبّ اُوؼبئ ٢االداس ١أُغزذذس " ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .116 ٙ ،
0
َٝ٫حٓزخد ٷخنٌڅ حٙؿَحءحص حٿڄينْش ً حٙىحٍّش نَ٘س حٿٸ٠خس ًُ ،حٍس حٿ٬يٽ ،ڃيَّّش حٿيٍحٓخص حٿٸخنٌنْش ًحٿٌػخثٶ ،حٿيٌّحڅ حٿٌ٣نِ ٿٰٖٗخٽ
حٿظَرٌّش ،حٿـِء حًٙٽ ٫ ،يى .051 ٙ ،0119 ، 82
3
أن : َ٨حٿڄخىس 075ڃن ٷخنٌڅ حٙؿَحءحص حٿڄينْش حٿٸيّڂ.
110
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
حٗىحًٍُ ،نؤڃپ ڃٔظٸز ٚأڅ ّْ٬ي حٿن َ٨ٳِ ح ٙهظٜخ ٙحٙرظيحثِ حٿنيخثِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش طٴخىّخ ٿ٘ٗټخٙص
حٕهٍَ حٿڄٴَُس ڃن ڃنلو ىٌح حٙهظٜخ.ٙ
أُـِت اُضبٗٓ : ٢جِظ اُذُٝخ ٓذٌٔخ اعزئ٘بف:
حٓٙظجنخٱ َّ٣ٶ ٬٣ن ٫خىُ حٿييٱ ڃنو ڃَحؿ٬ش أً اٿٰخء حٿلټڂ حٿٜخىٍ ٫ن حٿڄلټڄش حٙرظيحثْش ًً ، 1ٿٺ
ڃن هٚٽ حٿٔڄخف رخٿن َ٨ٳِ حٿوٌٜڃش ٿڄَس ػخنْش ٿظٜلْق حٕه٤خء حٿٸخنٌنْش حٿظِ ّٸ ٪ٳْيخ حٿٸخ ِٟحٙرظيحثِ
ڃن كْغ ط٤زْٶ حٿٸخ٫يس حٿٸخنٌنْش حٿڄٚثڄش ،اٟخٳش اٿَ ط٤زْٸيخ ط٤زْٸخ ٓڀْڄخ ً . 2ىٌ رٌٿٺ ّـّٔي ڃزيأ حٿظٸخِٟ
٫ڀَ ىٍؿظْن رخ٫ظزخٍه ٟڄخنش ڃن ٟڄخنخص حٿ٬يحٿش.
ً حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 10ڃن حٿٸخنٌڅ حٿً 01/89 ٌُ٠٬حٿظِ طن٫ ٚڀَ أڅ " ٣لظَ ٓجِظ اُذُٝخ ك٢
اعزئ٘بف اُوشاساد اُظبدسح اثزذائ٤ب ٖٓ أُذبًْ االداس٣خ ك ٢جٔ٤غ اُذبالد ٓب ُْ ٘٣ض اُوبٗ ٕٞػِ ٠خالف
رُي " ً ،حٿڄخىس 2ٱ 2ڃن حٿٸخنٌڅ 02/89حٿڄظ٬ڀٶ رخٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش كْغ نٜض أڅ " أدٌبّ أُذبًْ االداس٣خ
هبثِخ ُالعزئ٘بف أٓبّ ٓجِظ اُذُٝخ ٓ ،ب ُْ ٘٣ض اُوبٗ ٕٞػِ ٠خالف رُي " ٳبڅ ڃـڀْ حٿيًٿش ىٌ حٿـيش
حٿٸ٠خثْش حٓٙظجنخٳْش رخٿنٔزش ٿټخٳش حٕكټخځ ً حًٕحڃَ حٿٜخىٍس ٫ن حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش.ىٌه حٕهَْس حٿظِ طڄض
اٟخٳظيخ رڄٌؿذ ط٬يّپ حٿڄخىس 10ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ01/89 ٌُ٠٬رخٿڄخىس 2ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ً 13 /11 ٌُ٠٬حٿظِ
طن٫ ٚڀَ أڅّ "ّوظ ٚڃـڀْ حٿيًٿش رخٿٴٜپ ٳِ حٓظجنخٱ حٕكټخځ ً حًٕحڃَحٿٜخىٍس ٫ن حٿـيخص حٿٸ٠خثْش
حٗىحٍّش ّ ً .وظ ٚأّ٠خ ٻـيش حٓظجنخٱ ٳِ حٿٸ٠خّخ حٿڄوٌٿش ٿو رڄٌؿذ ن ٌٜٙهخٛش " ً ٷي طڂ ط٬يّپ ىٌه
حٿڄخىس ٿ ظټٌڅ ڃنٔـڄش ڃ ٪حٿڄخىس 902ٵ.ا.ځ.ا .
ًحٿڄٴْي أڅّ ٓڀ٤ش ڃـڀْ حٿيًٿش ٻڄلټڄش حٓظجنخٳْش أًٓ ٪ڃن حٿٔڀ٤ش حٿظِ طڄڀټيخ حٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش
حٿڄينْشكْغ طټٌڅ أكټخڃيخ ٷخرڀش ٿڀ٬٤ن رخٿنٸ ، ٞهٚٳخ ٿڄـڀْ حٿيًٿش حٿٌُ ّڄخٍّ ٓڀ٤ظو حٓٙظجنخٳْش ٻٌنو
3
ىْجش ٷ٠خثْش ٫ڀْخ ٷَحٍحطو ٯَْ ٷخ رڀش ٿڀ٬٤ن ٟي حٿٸَحٍحص حٿڄٔظخنٴش حٿٜخىٍس ٫نو
ً٫ڀْو اڅ ڃـڀْ حٿيًٿش رٜٴظو ڃلټڄش حٓظجنخٱ ّ٤٠ڀ ٪رڄيڄش حٓظجنخٱ حٕكټخځ اٿَ ؿخنذ ًْ٧ٴش ڃلټڄش
حٿنٸ ٞڃڄخ ّظَطذ ٫نو اػٸخٽ ٻخىڀو ٫ڀَ كٔخد ًْ٧ٴظو حٕٛڀْش حٿڄ٬يٌىس ٿو ڃن َ٣ٱ حٿڄئْٓ حٿيٓظٌٍُ
ًىِ حٗؿظيخى حٿٸ٠خثِ .
ًٷٜي حٿظَ٬ٱ ٫ڀَ ٣زْ٬ش ڃـڀْ حٿيًٿش ٻـيش ٷ٠خثْش حٓظجنخٳْش حٍطؤّنخ حٓظَ٬ح ١ًَٗ ٝٷزٌٽ حٿ٬٤ن
رخٓٙظجنخٱ أڃخڃو ٳِ ( كشع أ ) ٍٝػڂ أػخٍ ىٌح حٿ٬٤ن ٳِ( كشع صبٕ ) ٿنَ٬ؽ ٳِ حٕهَْ ٿڀظَ٤ٵ ٿڄيٍ طؤػَْ
حٿٌْ٧ٴش حٓٙظجنخٳْش ٿڄـڀْ حٿيًٿش ٫ڀَ ٷٌح٫ي حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٳِ ( اُلشع اُضبُش).
1
حن َ٨حٿڄخىس 330ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ًحٗىحٍّش .
0
٫زي حٿٔٚځ ًّذ "،اُجذ٣ذ ك ٢أدٌبّ ٓٔبسعخ ؿشم اُـؼٖ ٝاإلدبُخ اُوبٗ٤ٗٞخ " ،نَ٘س حٿٸ٠خس ًُ ،حٍس حٿ٬يٽ ،ڃيَّّش حٿيٍحٓخص حٿٸخنٌنْش ،حٿيٌّحڅ
حٿٌ٣نِ ٿٰٖٗخٽ حٿظَرٌّش ،حٿـِء حًٕٽ ٫ ،يى 211 ٙ ، 82
3
حن َ٨ٷَحٍ ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿَٰٳش حًٕٿَ رظخٍّن ، 0116 /11 / 01ڃـڀش ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿـِحثَ ،حٿ٬يى .175 ٙ ،0118 ، 6
113
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
اًح ٛيٍ كټڂ ٫ن حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ٟي حٿوٜڂ ٳِ حٿٸْ٠ش ،ٳبڅ ڃن كٶ ىٌح حٕهَْ حٿ٬٤ن ٳِ ىٌح
حٿلټڂ رخٓٙظجنخٱ أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ٷٜي ڃَحؿ٬ظو ً ،ٿٸزٌٽ ىٌح حٿ٬٤ن ٳ ٚري ڃن طٌحٳَ ڃـڄٌ٫ش ڃن حٿًَ٘١
ڃنيخ ڃخ ىٌ ڃظ٬ڀٶ رخٿلټڂ حٿڄٔظؤنٲ ً ،ڃنيخ ڃخ ط٬ڀٶ رؤٗوخ ٙحٿوٌٜڃش ٳِ ح ٓٙظجنخٱً ،ڃنيخ ڃخ ط٬ڀٶ
رخٗؿَحءحص ٓنظٌٿَ ارَحُىخ ٳْڄخ ّڀِ:
حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 10ڃن حٿٸخنٌڅ حٿً 01/ 89 ٌُ٠٬حٿڄخىس 2ٱ 2ڃن حٿٸخنٌڅ ً ، 02/89حٿڄخىس
848ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ،ٳبنو ٿٸزٌٽ حٿ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ًؿذ أڅ ّټٌڅ
ڃلپ حٓٙظجنخٱ كټڄخ ٷ٠خثْخ حرظيحثْخ ٛخىٍح ٫ن حٿڄلټڄش حٗىحٍّش.
ّ ٙنٜذ حٿ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ ا٫ ٙڀَ حٕكټخځ حٿٸ٠خثْش حٙرظيحثْش ً ،حٿلټڂ حٙرظيحثِ ىٌ حٿلټڂ حٿٜخىٍ ٫ن
1
ڃلټڄش حٿيٍؿش حًٕٿَ ً حٿٸخرپ ٿڀ٬٤ن ٳْو رخٓٙظجنخٱ هٚٳخ ٿڀلټڂ حٿنيخثِ ٯَْ حٿٸخرپ ٿڀ٬٤ن.
ًرنخءح ٫ڀْو ٳخٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿـيخص حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش حرظيحثْخ ًنيخثْخ ٯَْ ٷخرڀش ٿڀ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ
ٻخٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن ڃـڀْ حٿيًٿش رٜٴظو ڃلټڄش أًٽ ًأهَ ىٍؿش.
أٟٲ اٿَ ًٿٺ أڅ حٿلټڂ حٿٸ٠خثِ حٿٸخرپ ٿٓٚظجنخٱ ً ؿذ أڅ ّټٌڅ ٷْ٬٤خ ًڃ٬نخه أڅ ّلٔڂ ڃٌ٩ٌٟ
حٿنِح ٩ٻڀو أً ؿِء ڃنو.
ًٳِ ىٌح حٿ٘ؤڅ ٳٸي ػخٍ حٿظڄِْْ رْن حٿلټڂ حٿظڄيْيُ ً 2حٿلټڂ حٿظل ، 3 َُْ٠كْغ أڅ ىٌح حٕهَْ ٯَْ ٷخرپ
ٿٓٚظجنخٱ ا ٙڃ ٪حٿلټڂ حٿٸ ، ِ٬٤أڃخ حٿلټڂ حٿظڄيْيُ ّـٌُ حٓظجنخٳو ٷزپ حٿلټڂ حٿٸ ، ِ٬٤ڃخ ٿڂ ّن ٚحٿٸخنٌڅ
٫ڀَ هٚٱ ًٿٺ ،ٳِ كْن ى َ٫حٿز ٞ٬اٿَ ىـَ ىٌح حٿظڄِْْ ڃن هٚٽ ٷزٌٽ حٿ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ ٳِ حٿلټڂ
4
حٙرظيحثِ ڃيڄخ ٻخڅ نٌ٫و.
ًڃن حٿڄٴْي أڅ ؿڄْ ٪حٕكټخځ حٿٜخىٍس ٫ن حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش اٿٰخء أً طٴَْٔح أً ٳلٜخ ٿڀڄًَْ٘٫ـــــــــش
أً ط٠ٌّ٬خ ٷخرڀش ٿڀ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ،ڃخٿڂ ّن ٚحٿٸخنٌڅ ٫ڀَ هٚٱ ًٿٺ ً ،ڃؼخٽ ًٿٺ ٳٸي
أؿخُ حٿڄَ٘ ٩ٿڀڄلخٻڂ حٿٴٜپ ٳِ ر ٞ٬حٿٸ٠خّخ حٿزْٔ٤ش رلټڂ حرظيحثِ نيخثِ ٯَْ ٷخرپ ٿٓٚظجنخٱ ٳِ حٿي٫خًُ
1
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٙىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .352 ٙ ،
0
حٿلټڂ حٿظڄيْيُ ىٌ حٿلټڂ حٿٌُ طڂ ٳْو حريحء ٍحُ حٿڄلټڄش ٳِ ڃٌ ٩ٌٟحٿنِح ٩ٷزپ ٛيًٍ حٿلټڂ ًڃؼخٽ ًٿٺ حٿلټڂ رظْ٬ن هزَْ ٿظٸيَّ ٫ـِ حٿ٠لْش
3
حٿلټڂ حٿظل َُْ٠ىٌ حٿلټڂ حٿٌُ ٿڂ طظ َٝ٬ٳْو حٿڄلټڄش ٿڄٌ ٩ٌٟحٿنِحً ٩ٿڂ طزيُ ٍأّيخ ٳْو ڃؼ پ حٿلټڂ ربؿَحء طلٸْٶ
2
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٙىحٍّش ،نٴْ حٿڄَؿ.355 ٙ، ٪
112
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
حٿظِ ٙطظـخًُ ٷْڄظيخ ڃخثظِ أٿٲ ىّنخٍ ، 1ٻڂ أڅّ حًٕحڃَ حٗٓظ٬ـخٿْش ٷخرڀش ٿڀ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ ڃخ ٿڂ ّنٚ
حٿٸخنٌڅ ٫ڀَ هٚٱ ًٿٺ ً 2ىٌ ڃخ نٜض ٫ڀْو حٿڄخىس 936ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش.
ّ ٙنٜذ حٿ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ا٫ ٙڀَ حٕكټخځ 3حٿٜخىٍس حٿڄلخٻڂ حٙىحٍّش حٿوخ٬ٟش ٿڀٸخنٌڅ
.02/89
ًحٓظنخىح ٿڀڄخىس 02ڃن حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ 356/89حٿڄليى ٿټْٴْخص ط٤زْٶ حٿٸخنٌڅ .02/89ٳبڅ ٫يى
حٿڄلخٻڂ حٙىحٍّش ىٌ 31ڃلټڄش اىحٍّش ٫زَ ٻخڃپ حٿظَحد حٿٌ٣نِ ،ا ٙأنو اٿَ ٌّځ ٻظخرش ىٌه حٿڄٌٻَس طڂ طنْٜذ
ا 17 ٙڃلټڄش اىحٍّش ٳِ كْن ٿڂ ّنٜذ حٿز ٞ٬حٓهَ ،حٕڃَ حٿٌُ َّ٤ف حٿظٔخإٽ حٿظخٿِ :اًح ٻخڅ حٕڃَ
٣زْْ٬خ ٳْڄخ ّو ٚحٕكټخځ حٿٜخىٍس ٫ن حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش حٿڄنّٜزش ،كْغ ّ٬٤ن ٳِ حٕكټخځ حٿٜخىٍس ٫نيخ
رخٓٙظجنخٱ أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ،ٳټْٲ ّن َ٨ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ حٿٌ٬٤څ رخٓٙظجنخٱ حٿٜخىٍس ٫ن حٿَٰٱ حٗىحٍّش
رخٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش؟ .
ا څ طنْٜذ ر ٞ٬حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ً ٫يځ اطڄخځ طنْٜذ حٿز ٞ٬حٓهَ ّنـَ ٫نو اُىًحؿْش حٿيْخٻپ
حٿٸ٠خثْش ڃن حٿيٍؿش حًٕٿَ حٿظِ ّن َ٨ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ حٓظجنخٳخطيخ كْغ ّٴٜپ ىٌح حٕهَْ ٳِ حٿٌ٬٤څ
رخٓٙظجنخٱ حٿٜخىٍس ٫ن حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش حٿظِ طڂ طنْٜزيخ اٿَ ؿخنذ حٿٌ٬٤څ رخٓٙظجنخٱ حٿٜخىٍس ٫ن حٿَٰٱ
حٗىحٍّش رخٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش ٿ٬يځ طنْٜذ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش حٕهٍَ هخٛش ًّأڅّ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْــــــــش
ً حٗىحٍّش حٿـيّي رخ٫ظزخٍه ٷخنٌڅ ؿيّي ٙٷخنٌڅ ڃ٬يٽ ٿڂ طٌٍى رو أّش ڃخىس طن٫ ٚڀَ ن َ٨حٿَٰٱ حٗىحٍّش
رخٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش رخٿڄنخُ٫خص حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش حٿڄن٫ ٌٜٙڀْيخ ٳِ حٿڄخىس 901ً 900اٿَ ٯخّش اٻڄخٽ
طنْٜذ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش.
ًاًح ٓڀڄنخ رنخءح ٫ڀَ ٷخ٫يس حٿوخّ ٙٸْي حٿ٬خځ ،أڅ حٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ 02/ 89نٜض ٫ڀَ أنو " ثظلخ
اٗزوبُ٤خ ٝك ٢اٗزظبس ر٘ظ٤ت أُذبًْ االداس٣خ أُخزظخ إهِ٤ٔ٤ب رجو ٠اُـشف اإلداس٣خ ثبُٔجبُظ اُوؼبئ٤ـخ
ًٝزا اُـشف اإلداس٣خ اُج٣ٜٞخ ٓخزظخ ثبُ٘ظش ك ٢اُوؼب٣ب اُز ٢رؼشع كٜ٤ب ؿجوب ُوبٗ ٕٞاإلجشاءاد أُذٗ٤خ"
ٳبڅ ىٌه حٿڄخىس ًحؿزش حٿظ٬يّپ ،نَ٨ح ٗكخٿظيخ ٿظ٤زْٶ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ًىٌح حٕهَْ ٷي طڂ اٿٰخءه رڄٌؿذ
حٿٸخنٌڅ 08/09حٿڄظ٬ڀٶ رٸخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش حٿـيّي اٟخٳش اٿَ اٿٰخء حٿ٬ڄپ رخٿَٰٱ حٿـيٌّش.
1
حن :َ٨حٿڄخىس 33ڃن ٷخنٌڅ حٙؿَحءحص حٿڄينْش ًحٙىحٍّش.حٿڄخىس 951ڃن ٷخنٌڅ حٙؿَحءحص حٿڄينْش ًحٙىحٍّش.
0
أن :َ٨حٿڄخىس 951ڃن ٷخنٌڅ حٙؿَحءحص حٿڄينْش ًحٙىحٍّش..
3
ّٚك ٦ڃن هٚٽ حٿڄخىس 11ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ً 11 /96 ٌُ٠٬حٿڄخىس 10ڃن حٿٸخنٌڅ 10 / 96حڅ ٷخنٌڅ ڃـڀْ حٿيًٿش حٓظ٬ڄپ رڀٴ " ٦اُوشاساد " ،رْنڄخ
حٓظ٬ڄپ ٷخنٌڅ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٿٴ" ٦األدٌبّ" ًٻخڅ حًٕٿَ طٌكْي حٿڄ٤ٜڀق ڃټظٴْخ رظٔڄْش هشاساد ريٽ حألدٌبّ ،حن َ٨ى٫ .ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٙٿٰخء
حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .109 ٙ ،
115
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ً٫ڄٌڃخ ،ٳبڅ ؿڄْ ٪حٕ كټخځ حٿٜخىٍس ٫ن حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٷخرڀش ٿٓٚظجنخٱ أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ،ڃخ ٿڂ
ّن ٚحٿٸخنٌڅ ٫ڀَ هٚٱ ًٿٺ.
حٓظنخىح ٿن ٚرخٿڄخىس ً ، 1 13حٿڄخىس 848ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ًحٗىحٍّش ،ٳبنّو ّ٘ظَ ١ٿٸزٌٽ
حٓٙظجنخٱ أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ٛيًٍه ڃڄن ٻخڅ َ٣ٳخ ٳِ حٿوٌٜڃش حٿظِ ٛيٍ ٳْيخ ٷَحٍ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش
حٿڄٌ٬٤څ ٳْو ر٘وٜو أً ڃن ّڄؼڀوًٛ ،يًٍه ڃڄن ٿو ٛٴش ٳِ طٸيّڄو ،اٿَ ؿخنذ أڅ طټٌڅ ٿڀ٤خ٫ن ڃٜڀلش
ٳِ ٬٣نو ًٓ ، 2نظٌٿَ اٿٸخء حٿٌ٠ء ٫ڀَ ىٌه حٿًَ٘ ١ٳْڄخ ّڀِ:
/ 1اُظلخ:
حكظَحڃخ ٿڄزيأ حٿظٸخ٫ ِٟڀَ ىٍؿظْن ً ،ڃَح٫خس ٿٸخ٫يس نٔزْش أػَ حٕكټخځ ،ٳبڅ حٿ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ
ّٔظٌؿذ اطلخى أَ٣حٱ حٿوٌٜڃظْن حٙرظيحثْش ً حٓٙظجنخٳْش ٫ً ،3ڀْو ٳبنو ّ ٙـٌُ حٿ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ ا ٙڃڄن
ٻخڅ َ٣ٱ ٳِ حٿوٌٜڃش حٿٜخىٍ ٳْيخ ٷَحٍ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ً ،رخٿظخٿِ ٳّ ٚـٌُ ٿڀٌُ ٿڂ ّټن َ٣ٱ ٳِ
حٿوٌٜڃش حٿٜخىٍ ر٘ؤنيخ حٿلټڂ حٿ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ.
ً طـيٍ حٗٗخٍس ،أڅ حٿوڀٲ حٿ٬خځ ً حٿوخ ٙٿڀڄلټٌځ ٫ڀْو ّـٌُ ٿيڂ طٸيّڂ حٿ٬٤ن رخٗٓظجنخٱ .4
ً ڃن هٚٽ ڃخ ٓزٶ ّظ٠ق ،أڅّ ڃٴيٌځ َٗ ١حٿٜٴش ٳِ حٓٙظجنخٱ أْٟٶ ڃن ڃٴيٌڃو ٳِ حٿي٫خًٍ حٙرظيحثْش
كْغ أڅ َٗ ١حٿٜٴش ٳِ ىٌه حٕهَْس ّـذ أڅ ّټٌڅ ٳْو ٛخكذ حٿلٶ ڃلپ ح٫ٙظيحء ىٌ حٿڄزخَٗ ٿڀيٌٍ٫
حٿڄَٳٌ٫ش ڃن أؿپ طٸََّ ىٌح حٿلٶ أً ڃن أ ؿپ كڄخّظو ،أڃخ حٿٜٴش ٳِ حٓٙظجنخٱ ٳزخٟٗخٳش اٿَ طٌحٳَىخ ًٳٶ
حٿڄٴيٌځ حٿٔخرٶ ،ٳخٕڃَ ّٸظ ِ٠أڅ ّټٌڅ ىٌح حٿلٶ ڃٸظَٜح ٫ڀَ ڃن ٻخڅ هٜڄخ ٳِ حٿي ٌٍ٫حٙرظيحثْش ٟي ڃن
ٻخڅ َ٣ٱ ٳْيخ. 5
/ 2األ٤ِٛخ :اڅ حٕكټخځ حٿوخٛش رؤىڀْش حٿظٸخ ِٟٳِ حٿ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ ٿْٔض ڃوظڀٴش ٫ن أكټخځ أىڀْش حٿظٸخِٟ
ٳِ حٿ٬٤ن رخٗٿٰخء ،ٻڄخ ً ٓزٶ أڅ ًٟلنخ ًٿٺ ٳِ أىڀْش حٿظٸخ ِٟٻَ٘ ١ٿٸزٌٽ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء.
/ 2أُظِذخ :اٿَ ؿخنذ حٿًَ٘ ١حٿٔخرٶ رْخنيخ ّـذ أڅ طټٌڅ ٿڀڄٔظؤنٲ ڃٜڀلش ٳِ حٿ٬٤ن ،ٳبًح ٿڂ طظٌٳَ
حٿڄٜڀلش حٿ٘وْٜش ٿو كټڂ ڃـڀْ حٿيًٿش ر٬يځ ٷزٌٽ حٓٙظجنخٱ 6،ٳخٿڄٜڀلش ٳِ حٓٙظجنخٱ ىِ حٿلٌٜٽ ٫ڀَ
1
ط٬ظزَ حٿڄخىس 13ٷخ٫يس ٫خڃش ڃ٘ظَٻش رْن ڃوظڀٲ حٿٌ٬٤څ ًڃنيخ حٿ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ.
0
ٳَّـش كْٔن ،حؿَحءحص حٿڄنخُ٫خص حٿَّ٠زْش ٳِ حٿـِحثَ ،ىحٍ حٿ٬ڀٌځ ٿڀنَ٘ ً حٿظٌُّ ، ٪حٿـِحثَ ٫ ،نخرش .106 ٙ ،0116 ،
3
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٙىحٍّش ،حٿڄَؿٓ ٪خرٶ .355 ٙ ،
2
ٌّرَْ٘ ڃلني أڃٸَحڅ ،ٷخنٌڅ حٙؿَحءحص حٿڄينْش ،نَّ٨ش حٿي ، ٌٍ٫نَّ٨ش حٿوٌٜڃش ،حٙؿَحءحص حٓٙظؼنخثْش ،ىٌّحڅ حٿڄ٤زٌ٫خص حٿـخڃْ٬ش ،حٿـِحثـــَ
رن ٫ټنٌڅ . 310 ٙ ،0111 ،
5
ڃزَٹ كنخڅ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .91 ٙ ،
8
ٳَّـش كْٔن ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .109 ٙ ،
118
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
كټڂ ؿيّي ٳِ حٿي ٌٍ٫ر٘ټپ ّلٸٶ ٣ڀزخص حٿڄٔظؤنٲ ٯَْ حٿڄلٸٸش ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّشً ،رخٿظخٿِ
1
ٳلٌٜٿو ٫ڀَ كټڂ ٿٜخٿلو ڃ٬نخه أنو ٍرق ىٌ٫حه ٫ً ،ڀْو ٳّ ٚٸزپ حٓظجنخٳو.
ًڃن حٿڄٴْي ،أڅ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ،ٷي ڃنق ٿڀڄٔظؤنٲ ٫ڀْو حٿلٶ ٳِ ٍٳ ٪حٓظجنخٱ ٳَّٔ ِ٫ظ ٪ْ٤ڃن
هٚٿو ط٬يّپ حٿلټڂ ٿٜخٿلو ٣زٸخ ٿڀڄخىس 851ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش كظَ ر٬ي ٓٸٌ ١كٸو ٳِ
حٓٙظجنخٱ حٕٛڀِ كظَ ّ ٙظ ٍَ٠ڃن ٳٌحص حٓؿخٽ ،اًح ٷخځ هٜڄو رخٓٙظجنخٱ ٷزپ حنظيخثيخ ڃزخَٗس ،ڃڄخ ٙ
ّٔڄق ٿو رخٓظجنخٱ حٿلټڂ حٓظجنخٱ أٛڀْخ ً ،ٳِ ىٌه حٿلخٿش ّټٌڅ ٷزٌٽ حٓٙظجنخٱ حٿٴَ ِ٫ڃظٌٷٲ ٫ڀَ ٷزٌٽ
ح ٓٙظجنخٱ حٕٛڀِ ً حٿٸْخځ رو ڃَطز ٢رٌؿٌى ىٌح حٕهَْ ،ٯَْ أنو اًح طنخُٽ حٿڄٔظؤنٲ حٕٛڀِ ٫ن حٓظجنخٳو ر٬ي
طٸيّڂ حٓٙظجنخٱ حٿٴَ ، ِ٫ٳبڅّ ىٌح حٿظنخُٽ ّ ٙئػَ ٳِ ٷزٌٽ ًن َ٨حٓٙظجنخٱ حٿٴَ.ِ٫
ٿڂ ّظ٠ڄن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش حٿـيّي ٗټپ ٿ٠َّ٬ش حٓٙظجنخٱ ٫ً ،ڀْو حٿَؿٌ ٩اٿَ
2
حٿٸٌح٫ي حٿ٬خڃش ڃن هٚٽ طلََّ ٠َّ٫ش حٓٙظجنخٱ ًٳٶ ٿًٖٟخ ٩حٿڄٸٍَس ٿَٳ ٪حٿي ٌٍ٫أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش
ًىٌه حٿزْخنخص ىِ:
ّ -ـذ أڅ طلظٌُ ٠َّ٫ش حٿ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ ٫ڀَ َٝ٫ڃٌؿِ ٿڀٌٷخث ٪أً أًؿو حٿ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ كظَ ّٸظن٪
حٿٸخ ِٟرـيّش حًٕؿو حٿڄئْٓ ٫ڀْيخ حٿ٬٤ن .
ًٍَٟ -س طٌٷْ٬يخ ڃن َ٣ٱ ڃلخځ ڃٸزٌٽ أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ،ٯَْ أڅ حٿيًٿش ڃ٬ٴخس ڃن ًؿٌد طڄؼْڀيخ رڄلخځ. 3
ساثؼب :أُ٤ؼبد:
٣زٸخ ٿن ٚحٿڄخىس 850ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ًحٗىحٍّش ٳخڅ أؿپ حٓظجنخٱ حٕكټخځ حٿٸ٠خثْش
حٿٜخىٍس ٫ن حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ىٌ ٗيَّنًّ ،وٴ ٞىٌح حٕؿپ اٿَ هڄٔش ٌّ َ٘٫ڃخ رخٿنٔزش
ٿًٖحڃَ حٓٙظ٬ـخٿْش ڃخ ٿڂ طٌؿي ن ٌٜٙهخٛش.
1
رٌرَْ٘ ڃلني أڃٸَحڅ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 310 ،ڃخ ر٬يىخ
0
حن :َ٨حٿڄخىس 912ڃن ٷخنٌڅ حٙؿَحءحص حٿڄينْش ً حٙىحٍّش.
3
حن : َ٨حٿڄخىس 915ڃن ٷخنٌڅ حٙؿَحءحص حٿڄينْش ً حٙىحٍّش.
117
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
طَُٔ ىٌه حٓؿخٽ ڃن ٌّځ حٿظزڀْٮ حٿَٓڄِ ٿٔڃَ آً حٿلټڂ اٿَ حٿڄ٬نًِ ،طَُٔ ڃن طخٍّن حنٸ٠خء حؿپ
حٿڄ٬خٍٟش اًح ٛيٍ حٿلټڂ ٯْخرْخ.
ً طـيٍ حٗٗخٍس ،أڅ حٕكټخځ حٿوخٛش رَٳ ٪حٿ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ ٳِ حٿڄخىس حٙىحٍّش ٿْٔض ڃوظڀٴش ٫ن
نَْ٨طيخ ٳِ حٿڄخىس حٿڄينْش ٌٓحء ڃن كْغ :1
ٓ - 1ذح االعزئ٘بفً :ىِ ٗيَحڅ ٣زٸخ ٿڀڄخىس 850م إ ّ.إ .
٤ً - 2ل٤خ دغبة أُ٤ؼبدّ :ظڂ كٔخد حٿڄيس ٻخڃڀش ًٳٸخ ٿڀڄخىس 405م إ ّ.إ كْغ نٜض ٫ڀَ أنو " رذغت ًَ
ا٥جبٍ أُ٘ظٞص ػِٜ٤ب كٛ ٢زا اُوبًٗ ٕٞبِٓخ ٝال ٣ذغت ّٞ٣اُزجِ٤ؾ اُشعٔ ّٞ٣ٝ ٢اٗوؼبء األجَ .
رؼزجش أ٣بّ ػـِخ ،ثٔلٛ ّٜٞزا اُوبٗ ٕٞاأل٣بّ اُشعٔ٤خ ٝأ٣بّ اُشادخ األعجٞػ٤خ ؿجوب ُِ٘ظٞص اُجبس ١ثٜب
اُؼَٔ إرا ًبٕ اُ ّٞ٤األخ٤ش ٖٓ ا٥جَ ُ٤ظ ّٞ٣ػَٔ ًِ٤ب أ ٝجضئ٤ب ٔ٣ذد األجَ إُ ٠أ ّٞ٣ ٍٝػَٔ ٓٞاُ"٢
- 3رٔذ٣ذ أُ٤ؼبد :ط٤زٶ حٕٓزخد ً حٿلخٙص حٿڄٌٷٴش ًحٿڄٸ٬٤ش ٿڀڄْ٬خى رٜٴش ٫خڃش.
اڅ ٿڀ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش آػخٍ ٫ڀَ طنٴٌْ حٿلټڂ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو ًآػخٍ رخٿنٔزش ٿڀوٌٜڃش.
اڅ أؿپ حٓٙظجنخٱ ً حٓٙظجنخٱ ًحطو ٳِ حٿڄٌحى حٿڄينْش ٌّٷٲ طنٴٌْ حٿلټڂ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو ً ، 2ڃ٬نَ ًٿٺ حنو
ّڄن ٪طنٴٌْ ىٌح حٕهَْ ڃ ٪حٓظڄَحٍ ىٌح حٿڄن ٪اٿَ ٯخّش حنظيخء أؿپ حٓٙظجنخٱ ،أً اٿَ حٿٴٜپ ٳْو اًح طڂ ٍٳ٬و
ًىٌ ڃخ نٜض ٫ڀْو حٿڄخىس 323ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ٫ً ،ڀْو ّ ٙڄټن ڃزخَٗس اؿَحءحص
حٿظنٴٌْ أً اّٸخٳيخ ٳِ كخٿش ريحّظيخ ،هٚٳخ ٿڀ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ ٳِ حٿڄٌحى حٗىحٍّش حٿڄظڄِْ ر٤خر٬و ٯَْ حٿڄٌٷٲ ٣زٸخ
ٿڀڄخىس 809ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش حٿظِ طن٫ ٚڀَ أڅ"االعزئ٘بف أٓبّ ٓجِظ اُذُٝخ ُ٤ظ ُٚ
اصش ٓٞهق " ً ،ڃ٬نَ ًٿٺ أڅ حٿوٜڂ حٿٜخىٍ ٿڄٜڀلظو كټڂ حٿيٍؿش حًٕٿَ ربڃټخنو حٿًَ٘ ٩ٳِ طنٴٌْه ڃزخَٗس
ر٬ي ٛيًٍه ّ ٙ ً ،لٌٽ ا ٙاًح ٣ڀذ حٿڄٔظؤنٲ ًٷٲ طنٴٌْ حٿلټڂ حٿٜخىٍ ٫ن حٿڄلټڄش حٗىحٍّش حٿٜخىٍ ٳِ
ٯَْ ٛخٿلو ًىٌ ڃخ ّٔظ٘ٲ ڃن هٚٽ ن ٚحٿڄخىس 814ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ،كْغ نٜض
٫ڀَ أڅ ":ػ٘ذٓب ٣زْ اعزئ٘بف دٌْ طبدس ػٖ أُذٌٔخ اإلداس٣خ هؼ ٠ثئُـبء هشاس إداسُ ١زجبٝص اُغِـخ
1
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٙىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .356 ٙ،
0
٫زي حٿٔٚځ ًّذ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .216 ٙ ،
116
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
٣جٞص ُٔجِظ اُذُٝخ ث٘بءا ػِ ٠ؿِت أُغزأٗق ،إٔ ٣أٓش ثٞهق ر٘ل٤ز ٛزا اُذٌْ ٓزً ٠بٗذ أٝج ٚاالعزئ٘بف
رجذ ٖٓ ٝاُزذو٤ن جذ٣خ ٖٓ ٝشأٜٗب إٔ رؤد ١كؼال ػٖ إُـبء اُذٌْ أُـؼ ٕٞك ٚ٤أ ٝرؼذ ،ِٚ٣إُ ٠سكغ
اُـِجبد اُشآ٤خ إُ ٠اإلُـبء ٖٓ أجَ رجبٝص اُغِـخ اُز ١هؼ ٠ث"....ٚ
ّظڄظ ٪ڃـڀْ رخٿيًٿش أػنخء ٳٜڀو ٳِ حٿٌ٬٤څ رخٓٙظجنخٱ رٔڀ٤خص ًحٓ٬ش ،اً ّڄڀٺ رڄٸظ َ٠حٕػَ حٿنخٷپ
ٿڀوٌٜڃش نٴْ ٓڀ٤خص حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ًّ ،ٸٜي رخٕػَ حٿنخٷپ ٿڀوٌٜڃش َ٣ف حٿنِح ٩حٿڄٴٌٜٽ ٳْو ڃن
َ٣ٱ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ٫ڀَ ڃـڀْ حٿيًٿش رخ٫ظزخٍه ٷخ ِٟحٓظجنخٱ 1،أُ نٸپ حٿنِح ٩رڄخ ّوٜو ڃن ًٷخث٪
ًڃٔخثپ ٷخنٌنْش ،كْغ ّٔڄق رب٫ــخىس حٿن َ٨ٳِ حٿي ٌٍ٫ڃن كْغ حٿٌٷخث ً ٪حٿٸخنٌڅ ،طيحٍٻخ ٿڄخ ّټٌڅ ٷي
ًٷــــ ٪ڃن ٌٓء طٸيّـــَ ٿڀٌٷخثــ ً ٪طټْْٴيخ حٿٸخنٌنِ ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿيٍؿش حًٕٿَ ً ،ىٌ ڃخ أٗخٍص اٿْو
حٿڄـــــــخىس ( 340ٳٸَس أهَْس) ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ًحٗىحٍّش ،كْغ نٜض " ٣زْ ٗوَ اُخظٓٞخ
ثشٓزٜب ػ٘ذٓب ٜ٣ذف االعزئ٘بف إُ ٠إُـبء اُذٌْ أ ٝإرا ًبٕ ٓٞػٞع اُ٘ضاع ؿ٤ش هبثَ ُِزجضئخ"
ًطـيٍ حٗٗخٍس ،أڅ ڃـڀْ حٿيًٿش ڃٸْي رخٿن٤خٵ حٿ٬خځ حٿڄليى رخٓٙظجنخٱ حٕٛڀِ ،كْغ ّ ٙـٌُ ٿو حٿن َ٨ٳِ
حٿ٤ڀزخص حٿـيّيس حٿڄٸيڃش اٿْو ًٕٽ ڃَس ٯَْ حٿڄ٤خٿذ ريخ أڃخځ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ًً ،2ٿٺ ڃخ ّظ٠ق ڃن حٿڄخىس
341ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ًحٗىحٍّش ٫ً ،ڀْو ٳٸزٌٽ ٣ڀزخص ؿيّيس ّ٬ي اهٚٽ رڄزيأ حٿظٸخ٫ ِٟڀَ
ىٍؿظْن ً ، 3رخٿظخٿِ ٳخٓٙظجنخٱ ّ ٙنٸپ اٿَ ڃـڀْ حٿيًٿش رٜٴظو ؿيش آظجنخٱ ا ٙحٿ٤ڀزخص حٿظِ َٟ٫ض أڃخځ
حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ً ٳٜڀض ٳْيخ ٕ ،څ ىًٍ ڃـڀْ حٿيًٿش ّٸظ٫ َٜڀَ ڃَحٷزش ڃيٍ ٓٚڃش حٿلټڂ حٿٜخىٍ ٳِ
حٿ٤ڀزخص حٿڄًَٟ٬ش ٫ڀَ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش.
اًح ٻخنض حٿٸخ٫يس حٿ٬خڃش ،أنو ّڄن ٪ٷزٌٽ حٿ٤ڀزخص حٿـيّيس ،ٳبنو ّـٌُ ٿڀوٌٜځ حٿظڄٔٺ رٌٓخثپ ٷخنٌنْش
ؿيّيس ً طٸيّڂ ڃٔظنيحص ًأىٿش ؿيّيس طؤّْيح ٿ٤ڀزخطيڂ ٣زٸخ ٿن ٚحٿڄخىس 344ڃن ٷخنٌڅ حٗؿـــــــَحءحص حٿڄينْـــش
ً حٗىحٍّش ،ڃ٬نَ ًٿٺ ًٻَ أُ ًحٷ٬ش أً ٫ڄپ ٷخنٌنِ أً ن ٚٷخنٌنِ ّٔڄق رٌحٓظ٤ش رْخڅ طؤْْٓ حٿ٤ڀذ٫ً ،ڀْو
ٳخٿٌْٓڀش حٿٸخنٌنْش ىِ ٻپ ڃخ ڃن ٗؤنو اػزخص أكٸْو حٿ٤ڀذ ىًڅ طَْْٰه .4
ً طـيٍ حٗٗخٍس ،أڅ حٿڄـڀْ ربڃټخنو ٫ني ٳٜڀو ٳِ حٓظجنخٱ كټڂ ٳخٛپ ٳِ أكي حٿيٳٌ ٩حٿ٘ټڀْش حٿٸخِٟ
ربنيخء حٿوٌٜڃش حٿظٜيُ ٿڀڄٔخثپ ٯَْ حٿڄٴٌٜٽ ٳْيخ ،اًح طزْن ٿو ً ،ٿلٔن َْٓ حٿ٬يحٿش ،ا٤٫خء كپ نيخثِ
ٿڀنِحًً ٩ٿٺ ر٬ي حٕڃَ ربؿَحء طلٸْٶ ٫ني حٙٷظ٠خء ٣زٸخ ٿن ٚحٿڄخىس 346ٵ ا ځ ا ً ،ڃٴخى ًٿٺ أنو اًح أٿٰض
ؿيش حٓٙظجنخٱ حٿلټڂ ،ٳِ ڃخ ٷ َ٠رو ڃن ٍٳ ٞحٿي ٌٍ٫رٔزذ ىٳ ٪حؿَحثِ أٍؿ٬ظو حٿڄلټڄش ٿظٴٜپ ٳْو
1
ٳَّـش كْٔن ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .138 ،
0
ّٸٜي رخٿ٤ڀزخص حٿـيّيس طڀٺ حٿ٤ڀزخص حٿڄوظڀٴش ٫ڀَ حٿ٤ڀزخص حٕٛڀْش ٌٓحء ڃن كْغ أَ٣حٱ حٿي ٌٍ٫أً حٿڄٌ ٩ٌٟأً حٿٔزذ.
3
ٳَّـش كْٔن ،نٴْ حٿڄَؿ.136 ، ٪
2
٫زي حٿٔٚځ ًّذ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .201 ،
119
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
حكظَحڃخ ٿڄزيأ حٿظٸخ٫ ِٟڀَ ىٍؿظْن ،ا ٙأنو ٳِ ٓزْپ كٔن َْٓ حٿ٬يحٿش ،أؿخُص ىٌه حٿڄخىس ٿـيش حٓٙظجنخٱ
حٿٴٜپ ٳِ ڃٌ ٩ٌٟحٿنِح٫ ، ٩ڀَ حٿَٯڂ ڃن أڅ حٿلټڂ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو ٿڂ ّٴٜپ ٌٍٓ ٳِ اكيٍ حٿيٳٌ ٩حٗؿَحثْش
اًح طزْن ٿيڂ أنو ڃن حٕٳ٠پ ً ٪ٟكي ٿڀنِح ٩ىًڅ اٍؿخ ٩حٿٸْ٠ش اٿَ حٿڄلټڄش .1
اُلشع اُضبُش :رأص٤ش اُٞظ٤لخ االعزئ٘بك٤خ ُٔجِظ اُذُٝخ ػِ ٠هٞاػذ االخزظبص اُّ٘ٞػ:٢
اڅ انخ٣ش حٿٌْ٧ٴش حٓٙظجنخٳْش رڄـڀْ حٿيًٿش ٣زٸخ ٿڀڄخىس 10ڃن حٿٸخنٌڅ ٿً 01/89 ٌُ٠٬حٿڄخىس 2ڃن
حٿٸخنٌڅ 02/89حٿڄظ٬ڀٶ رخٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،ڃن هٚٽ ٳٜڀو ٳِ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس حرظيحثْخ ٫ن حٿڄلخٻڂ
حٗىحٍّش أڃَ ڃن ٗؤنو طـْٔي ڃزيأ حٿظٸخ٫ ِٟڀَ ىٍؿظْن ،ا ٙأنو ٳِ حٿڄٸخرپ أػخٍ حٿ٬يّي ڃن حٗٗټخٙص حٿٸخنٌنْش
ً حٿظِ ٓنلخًٽ ڃن ؿيظنخ حٿظ َٝ٬ٿيخ ٳْڄخ ّؤطِ:
رخٿَؿٌ ٩اٿَ حٿڄخىس 152ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش 1886نـيه ٷي ًّٟق حٿ٤زْ٬ش حٿٸخنٌنْش ٿڄـڀْ
حٿيًٿـش كْغ ًٙه ًْ٧ٴش حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ ڃن هٚٽ طٸٌّڂ أ٫ڄخٽ حٿـيخص حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش ،ڃ٬نَ ًٿٺ أڅ
حٿٌْ٧ٴش حٕٛڀْش ً حٿ٤زْْ٬ش ٿڄـڀْ حٿيًٿش ىِ حٿنٸ،ٞا ٙأڅ حٿڄَ٘٫ ٩نيڃخ ڃنق حٿٌْ٧ٴش حٗٓظجنخٳْش ٿڄـڀْ
حٿيًٿش رڄٌؿذ حٿڄخىس 10ڃن حٿٸخنٌڅ حٿً 01/89 ٌُ٠٬حٿڄخىس 2ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ،02/89 ٌُ٠٬ٷي هخٿٲ
ن ٚحٿڄخىس ، 152ٻڄخ أنّو أكيع طَْْٰح ًْ٧ٴْخ ٳْڄخ ّو ٚحهظٜخ ٙڃـڀْ حٿيًٿش ً كٌٿو ڃن ڃلټڄش ٷخنٌڅ
اٿَ ڃلټڄش ًٷخث ، ٪حٕڃَ حٿٌُ ڃن ٗخنو اٯَحٵ ٷ٠خس حٿڄٌ ٩ٌٟٳِ رلَ حٿٌٷخثّ ً ٪ڀيْيڂ ٫ن ح٩ٚ٤ٟٙ
2
،أٟٲ اٿَ ًٿٺ حٿِّخىس ٳِ حٿ٢ٰ٠ رڄيخڃيڂ حٕٛڀْش ًىِ حٿڄٔخىڄش ٳِ ط ٌَّ٤ٷٌح٫ي حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ
3
،هخٛش ڃ ٪ڃليًىّش حٿنٴِٔ ً حٿـٔڄخنِ ٫ڀَ ٷ٠خس ڃـڀْ حٿيًٿش ًانيخٻيڂ رټؼَس حٿٸ٠خّخ حٿڄَٳٌ٫ش اٿْيڂ
٫يى أ٠٫خء ڃـڀْ حٿيًٿــــــــش حٿڄٸيٍ رـ ٌ٠٫ 44ح ڃٸخٍنش ڃ ٪ٻؼخٳش حٙهظٜخٛخص حٿڄٌٻٌٿـــــش اٿْيـــــــــــڂ
( حٙهظٜخٛخص حٿٸ٠خثْش حٟخٳش حٿَ حٙهظٜخٛخ ص حٓٙظ٘خٍّش ) ،ڃڄخ ْٓن٬ټْ ٓڀزخ ٫ڀَ َٓ٫ش حٿزغ ٳْيخ
ًڃخ ّٜخكذ ًٿٺ ڃن أػَ ٫ڀَ كٸٌٵ حٿڄظٸخْٟن.
رخٟٗخٳش اٿَ ًٿٺ ،اڅّ ح٫ٙظَحٱ ٿو رخٿڄيڄش حٓٙظجنخٳْش هڀٶ نٌ ٩ڃن حٿ٘نٔـخځ ً حٿٚطنخٓٶ رْن حٿٸ٠خء
حٿ٬خىُ ًحٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،ٻٌڅ أڅ ىَځ حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ طينٌه حٿڄلخٻڂ ً طظٌٓ٤ـــو حٿڄـخٿــْ ً ط٬ڀٌه حٿڄلټڄش
حٿ٬ڀْخ ،هٚٳخ ٿڄـڀْ حٿيًٿش حٿٌُ طينٌه حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ً ّ٬ڀٌه ڃـڀْ حٿيًٿش ٫ً ،ڀْو ٳظلٸْٶ حٙنٔـخځ رْن
1
٫زي حٿٔٚځ ًّذ ،نٴْ حٿڄَؿ.201 ٙ ، ٪
0
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ٓ" ،جِظ اُذُٝخ اُجضائش ١ثٜٔٓ ٖ٤خ االجزٜبد ٝرؼذد٣خ االخزظبطبد اُوؼبئ٤خ " ،حٿٴټَ حٿزَٿڄخنِ ،ڃـڀْ حٙڃش ،حٿ٬يى ، 13ؿٌحڅ
.56 ،57 ٙ ،0118
3
ڃٌَٓ ڃ٤ٜٴَ ٗلخًه " ،اإلدبُخ إُٓ ٠جِظ اُذُٝخ اُلشٗغ ٢إلثذاء اُشأ ١كٓ ٢غأُخ هبٗ٤ٗٞخ هجَ اُلظَ ك ٢اُذػ ٟٞأُشكٞػخ أٓبّ أُذبًْ اإلداس ٣ــخ
أ ٝأُذبًْ االداس٣خ االعزئ٘بك٤خ " ،ىٍحٓخص ٫ڀٌځ حٿَّ٘٬ش ًحٿٸخنٌڅ حٿـخڃ٬ش حٍٙىنْش ،حٿڄـڀي ، 30حٿ٬يى .219 ٙ،0115 ،0
111
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
1
ًڃنلو اٿَ ىَڃِ حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ً حٗىحٍُ ّٸظ ِ٠اٿٰخء حهظٜخ ٙحٓٙظجنخٱ رخٿنٔزش ٿڄـڀْ حٿيًٿش،
حٿَٰٱ حٗىحٍّش حٿـيٌ ّش حٿوڄْ ڃن هٚٽ طلٌّڀيخ اٿَ ڃلخٻڂ حٓظجنخٳْش اىحٍّش ح٫ظزخٍح ٿوزَطيخ حٿڄټظٔزش ىًڅ
ط٬ڄْڄيخ ٫ڀَ ٻخٳش حٿٌّٙخص . 2
ٻٌٿٺ ٳبڅ ڃنق ڃـڀْ حٿيًٿش ڃيڄش حٓٙظجنخٱ طٌّٿي ٫نو اػٸخٽ ٻخىڀو رٔزذ ٻؼَس حٿڄنخُ٫خص ً ،ىٌح حٿٔزذ
حٿٌُ أىٍ اٿَ ان٘خء حٿڄلخٻڂ حٓٙظجنخٳْش ٳِ ٳَنٔخ ،كْغ أنو ٳِ حٿنٜٲ حٿؼخنِ ڃن حٿٸَڅ حٿَّ٘٬ن ٗيي ڃـڀْ
حٿيًٿش حٿٴَنِٔ حٍطٴخ٫خ ڃڀلٌٟخ ٳِ ٫يى حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش حٿڄَٳٌ٫ش أڃخڃو ،ڃڄخ حػَ ٓڀزخ ٫ڀَ َٓ٫ش
حٿٴٜپ ٳْيخ ،ڃڄخ أىٍ رخٿٔڀ٤خص حٿٴَنْٔش اٿَ ان٘خء حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش حٓٙظجنخٳْش رڄٌؿذ اٚٛف 1896ٷٜي
طوٴْٲ حٿ٬ذء ٫ڀَ ٻخىپ ڃـڀْ حٿيًٿش ً ، 3ىٌ حٕڃَ حٿٌُ ننخٗي حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ا٫خىس حٿن َ٨ٳْو ڃن هٚٽ
اٿٰخء حهظٜخ ٙحٓٙظجنخٱ ڃن ڃـڀْ حٿيًٿش ًطلٌّپ حٿَٰٱ حٗىحٍّش حٿـيٌّش اٿَ ڃلخٻڂ حٓظجنخٳْش.
صبٗ٤ب :إثؼبد اُوؼبء ػٖ أُزوبػ ٝ ٖ٤إؿبُخ ػٔش اُ٘ضاع ٝرؼو٤ذ اإلجشاءاد :
اڅ طوٌّپ ڃـڀْ حٿيًٿش اهظٜخ ٙحٓٙظجنخٱ نـڂ ٫نو هَٵ ٷٌح٫ي حٙهظٜخ ٙٿڄزيأ طٸَّذ حٿ٬يحٿش ڃن
حٿڄظٸخْٟنّٔ ً ،4ظ٘ٲ ٿنخ ًٿٺ ڃن هٚٽ ڃخ ّڀِ:
-ثؼذ أُغبكخ ،كْغ أڅ حٿڄظٸخ ِٟحٿٜخىٍ ٟيه كټڂ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ً ،حٿَحٯذ ٳِ حٿ٬٤ن ٳْو رخٓٙظجنخٱ
5
،ٳيٌح حٿڄظٸخ ِٟٿٌ ٻخڅ ّٸ٤ن رٌّٙش ڃڀِځ رخٿڄؼٌٽ أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿټخثن ڃٸَه رخٿـِحثَ حٿ٬خٛڄش
طڄنَحٓض ْٓظټزيه حٿ٬نخء( ر٬ي حٿڄٔخٳش ،ٻؼَس ڃٜخٍّٲ حٿٔٴَ ،حٗٷخڃش) ٳِ ٓزْپ حٿ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ أڃخځ ڃـڀْ
حٿيًٿش.
-إؿبُخ ػٔش اُ٘ضاع ،كْغ أڅ ٻؼَس حٓٙظجنخٳخص حٿڄَٳٌ٫ش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش حن٬ټٔض ٓڀزخ ٫ڀَ ُڃن حٿزغ ٳِ
6
حٿٸ٠خّخ حٿڄخػڀش أڃخڃو ،حٕڃَ حٿٌُ نـڂ ٫نو طؤػَْحص ٓڀزْش ٫ڀَ كٸٌٵ حٿڄظٸخْٟن.
ً٫ڀَ ٓزْپ حٿڄؼخٽ :ٳزخٿَؿٌ ٩اٿَ ٷَحٍ ٛخىٍ ٫ن ڃـڀْ حٿيًٿش رظخٍّن 2003/04/15حٿَٰٳش حًٕٿَ
ٳيَّ ، 7 .272نـي أڅ ٠َّ٫ش حٓٙظجنخٱ طڂ طٔـْڀيخ رظخٍّن ًٛ ، 2001/02/18يٍ حٿٸَحٍ حٿٴخٛپ ٳِ
حٿنِح ٩رظخٍّن 2003/04/15أُ ر٬ي ٗ 26يَح طٸَّزخ .
1
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ٓ "،جِظ اُذُٝخ اُجضائش ١ثٜٔٓ ٖ٤خ االجزٜبد ٝرؼذد٣خ االخزظبطبد اُوؼبئ٤خ" ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .69 ٙ ،
0
ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ٖٓ " ،االدبُخ اُوؼبئ٤خ اُ ٠اصدٝاج٤خ اُوؼبء " ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ 38 ٙ،
3
ڃٌَٓ ڃ٤ٜٴَ ٗلخًس ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .219 ٙ ،
2
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ " ،رٞص٣غ االخ زظبص ثٓ ٖ٤جِظ اُذُٝخ ٝأُذبًْ االداس٣خ ك ٢اُزشش٣غ اُجضائش ، "١حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .190 ٙ ،
5
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٙٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ 131 ٙ ،
8
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ " ،رٞص٣غ هٞاػذ االخزظبص ثجٓ ٖ٤جِظ اُذُٝخ ٝأُذبًْ االداس٣خ ك ٢اُزشش٣غ " ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .190 ٙ ،
7
حن َ٨ڃـڀش ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿ٬يى 7ٿٔنش 71 ٙ ،0115
111
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
أٟٲ اٿَ ًٿٺ ،ٷَحٍ ٛخىٍ ٫ن ڃـڀْ حٿيًٿش رظخٍّن 2004/01/20حٿَٰٳش حًٕٿَ ٳيَّ 1، 83نـي
أڅ ٠َّ٫ش حٓٙظجنخٱ طڂ طٔـْڀيخ رظخٍّن ًٛ ، 2002/07/09يٍ حٿٸَحٍ حٿٴخٛپ ٳِ حٿنِح ٩رظخٍّن
2004/01/20أُ ر٬ي ٗ 18يَح طٸَّزخ .
ً٫ڀْو ٳبڅ اٿٰخء ًْ٧ٴش حٓٙظجنخٱ ڃن ڃـڀْ حٿيًٿش ً طلٌّڀيخ ٿڄلخٻڂ اىحٍّش حٓظجنخٳْش ٿٌ طڂ ان٘خثيخ
ْٓٔٴَ ٫نو كظڄخ حٿظٸڀْپ ڃن ٫ڄَ حٿڄنخُ٫ش ،ٻڄخ ْٓڄټن ڃـڀْ حٿيًٿش ڃن أىحء ًْ٧ٴظو حٕٛڀْش ً ىِ حٿنٸٞ
رؤٻؼَ ٳ٬خٿْش ڃن هٚٽ طٌكْي حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ ً آٍخء ٷٌح٫ي ً ڃزخىة رخٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ ٫ٙظزخٍ أڅ انخ٣ش
ڃيڄش حٓٙظجنخٱ رڄـڀْ حٿيًٿش ٰ٣ض ٫ڀَ ًْ٧ٴظو حٕٛڀْش حٿظِ أٛزلض ٍڃِّش.
اڅ ڃنق حهظٜخ ٙحٓٙظجنخٱ ٿڄـڀْ حٿيًٿش ْٓئىُ كظڄخ اٿَ ط٬ٸْي حٗؿَحءحص ڃن هٚٽ اٿِحځ حٿ٤خ٫ن
رخٓٙظجنخٱ رخٓٙظ٬خنش رڄلخڃِ ڃ٬ظڄي أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش .
صبُضب :إشٌبُ٤خ اُـؼٖ ك ٢اُوشاساد اُٜ٘بئ٤خ اُظبدسح ػٖ ٓجِظ اُذُٝخ ثظلز ٚهبػ ٠اعزئ٘بف:
اڅ حٿٸخ٫يس حٿ٬خڃش ،أڅ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن ىْجش حٓٙظجنخٱ طټٌڅ ٷخرڀش ٿڀ٬٤ن رخٿنٸ ٞأڃخځ حٿيْجش حٕ٫ڀَ
ڃنيخ ،ا ٙأنو ًحٓظؼنخء ڃن ًٿٺ ٳبڅ ىٌه حٿٸَحٍحص ٙطټٌڅ ٷخرڀش ٿڀ٬٤ن ٕنيخ ٛيٍص ڃن نٴْ حٿيْجش حٿ٬ڀْخ ًحص
2
حٙهظٜخ ٙحْٕٛپ ٳْڄخ ّو ٚحٿ٬٤ن رخٿنٸً ٞىٌ ڃخ أٷَه حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ ٿڄـڀْ حٿيًٿش حٿـِحثَُ.
كْغ أڅ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫نو رٜٴظو ٷخ ِٟحٓظجنخٱ ٯَْ ٷخرڀش ٿڀ٬٤ن رخٿنٸًً ، ٞٿٺ ٕڅ ڃـڀْ حٿيًٿش
٫ني نَ٨ه ٳِ حٿٌ٬٤څ رخٓٙظجنخٱ ّظڄظ ٪رٔڀ٤خص ًحٓ٬ش ،كْغ ّْ٬ي ىٍحٓش حٿڄڀٲ ڃن كْغ حٿٌٷخثً ٪حٿٸخنٌڅ
ڃ٬خ ًٳِ كخٿش اٿٰخء حٿلټڂ ّظ ٜيٍ ڃن ؿيّي ٿڀٴٜپ ٳِ حٿنِح ٩رٸَحٍ نيخثِ ٯَْ ٷخرپ ٿڀ٬٤ن رخٿنٸ ، ٞرخٟٗخٳش
اٿَ ًٿٺ ربڃټخڅ ڃـڀْ حٿيًٿش اكخٿش حٿڄڀٲ ر٬ي اٿٰخء حٿلټڂ اٿَ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ٳِ كخٿش ٫يځ ٻٴخّش حٿ٬نخَٛ
3
حٿُٚڃش ٳِ حٿڄڀـٲ .
ً٫ڀْو ٳبڅ اؿظيخى ڃـڀْ حٿيًٿش ٷي كَځ حٿڄظٸخ ِٟڃن َّ٣ٶ ڃن َ٣ٵ حٿ٬٤ن ٳِ حٕكټخځ ًىٌ حٿ٬٤ن
رخٿنٸ ، ٞرخ٫ظزخٍه َّ٣ٸخ ڃ٬ظَٱ رو ڃن َ٣ٱ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ٳِ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش
حٿـيّي ٳِ ڃخىطو ،349اٿَ ؿخنذ ًٿٺ ٳبڅ ڃـڀْ حٿيًٿش ٫ني اٷَحٍه ٙؿظيخىه حٿٸخ ِٟر٬يځ ٷخرڀْش ٷَحٍحطو
حٿنيخثْش ٿڀ٬٤ن رخٿنٸ ٞٿڂ ّؤهٌ رْ٬ن ح٫ٙظزخٍ طزخّن َ٣ٵ ً طٸنْخص حٿ٬٤ن ،كْغ أڅ ٠َّ٫ش حٿ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ
ً حٿظِ ّظڂ حٿظَٻِْ ٳْيخ ٫ڀَ حٿٌٷخث ٪طوظڀٲ ٫ن ٠َّ٫ش حٿ٬٤ن رخٿنٸ، ٞحٿظِ أٿِځ حٿٸخنٌڅ ْٛخٯظيخ ٳِ ٗټپ
أًؿو ڃليىس ٫ڀَ ٓزْپ حٿل َٜٳِ حٿڄخىس 358ٷخنٌڅ اؿَحءحص ڃينْش ً اىحٍّش ٻڄخ ٓنٍَ ًٿٺ ٙكٸخ .
1
حن :َ٨ڃـڀش ڃـڀْ حٿيًٿش حٿ٬يى 6ٿٔنش .171 ٙ،0118
0
أن :َ٨ٷَحٍ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿَٰٳش حًٕٿَ رظخٍّن 0112 /11 /01ٳيَّ ٍٷڂ ،39ڃـڀش ڃـڀْ حٿيًٿش حٿ٬يى حٿؼخڃن ٿٔنش . 175 ٙ ،0118
3
ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،حٿڄزخىة حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿـِء حٿؼخنِ نَّ٨ش حٙهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 106 ،107 ٙ ،
110
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ً هٛٚش حٿٸٌٽ ،أنو ڃن هٚٽ طَٟ٬نخ ٙهظٜخ ٙڃـڀْ حٿيًٿش ٻٸخ ِٟأًٽ ًأهَ ىٍؿش ًحهظٜخٛو
ٻٸخ ِٟحٓظجنخٱ طٌٛڀنخ اٿَ أڅ ،ط٬يى حهظٜخٛخطو أػَ ٓڀزخ ٫ڀَ كَٻش حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ ،رخ٫ظزخٍىخ
حٙهظٜخ ٙحْٕٛپ حٿٌُ أنخ٣و رو حٿڄئْٓ حٿيٓظٌٍُ رڄٌؿذ حٿڄخىس 152ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش
،1996كْغ أٛزلض ًْ٧ٴش حٿنٸْ٧ً ٞٴش ٍڃِّش ،حٕڃَ حٿٌُ ّٴَ ٝا٫خىس حٿن َ٨ٳِ ىٌه حٙهظٜخٛخص
٫ڀَ نلٌ ّئىُ أٿَ كٔن أىحء ڃيڄش حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ ً آٍخء ڃزخىة حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ رٴخ٫ڀْش ٕ،نو ٻڀڄخ ٻخڅ
حٙهظٜخ ٙحٿٸ٠خثِ ڃليًىح ٻڀڄخ ٓخىڂ ًٿٺ ٳِ طٸيّڂ ڃَى ًىّش ً أىحء ٷ٠خثِ ؿْي ّ ٙ ً ،ظؤطَ ًٿٺ ا ٙڃن
هٚٽ ا٫ٴخءه ڃن ڃيڄش حٿٸ٠خء حٙرظيحثِ ً حٿنيخثِ ًًْ٧ٴش حٓٙظجنخٱ ،ڃن هٚٽ طلٌّپ ڃيڄظش حًٕٿَ ٿڀڄلټڄش
حٗىحٍّش رخٿـِحثَ حٿ٬خٛڄش ،اٟخٳش اٿَ طلٌّپ حٿَٰٱ حٿـيٌٍّش اٿَ ڃلخٻڂ اىحٍّش آظجنخٳْش ،ٻڄخ ىٌ حٿلخٽ
ٳِ ٳَنٔخ .
ّل َ٨حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞرڄَٻِ هخٟ ٙڄن َ٣ٵ حٿ٬٤ن حٿ٬خىّش ً ٯَْ حٿ٬خىّّش حٕهٍَ ً ً،ٿٺ ٕڅّ حٿ٬٤ن
رخٿنٸّ ٙ ٞزظَٰ ڃن ًٍحثو ڃَحؿ٬ش حٿلټڂ ًٙ،ط٬يّڀو ً ٙطٜلْلو ً ٙا٫خىس حٿن َ٨ٳْڄخ ٷ َ٠رــــــو ً انڄخ
ڃَحٷزش ڃيٍ ط٤زْٶ ٛلْق حٿٸخنٌڅ .1
ًٳِ حٿڄخىس حٗىحٍّّش ڃنق حٿڄَ٘ ٩رڄٌؿذ حٿڄخىس 152ٿڄـڀْ حٿيًٿش ڃيڄش حٙؿظيخى حٿٸ٠خثــــِ ً طٸٌّڂ
أ٫ڄخٽ حٿـيخص حٿٸ٠خثّْش حٗىحٍّّش ،ٻڄخ ًٙه ىٌح حٙهظٜخ ٙحٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ،كْغ نٜض حٿڄخىس 11ڃن
حٿٸخنٌڅ حٿ٫01/98 ٌُ٠٬ڀَ أڅ " ّٴٜپ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ حٿٌ٬٤څ رخٿنٸ ٞٳِ ٷَحٍحص حٿـيخص حٿٸ٠خثْش
حٗىحٍّّش حٿٜخىٍس نيخثْخ ً،ٻٌح حٿٌ٬٤څ رخٿنٸ ٞٳِ ٷَحٍحص ڃـڀْ حٿڄلخٓزش " ،أٟٲ اٿَ ًٿٺ نٚ
حٿڄخىس903ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينّْش ً حٗىحٍّّش ،كْغ ٷ٠ض أڅ " ٣خزض ٓجِظ اُذُٝخ ثبُ٘ظش ك٢
اُـؼ ٕٞثبُ٘وغ ك ٢اُوشاساد اُظبدسح ك ٢آخش دسجخ ػٖ اُجٜبد اُوؼبئّ٤خ اإلداسّ٣خ.
٣خزض ٓجِظ اُذُٝخ ًزُي ك ٢اُـؼ ٕٞثبُ٘وغ أُخُٞخ ُ ٚثٔٞجت ٗظٞص خبطخ".
ًڃن حٿڄٴْي ،أڅّ حهظٜخ ٙحٿنٸ ٞٳِ حٿڄخىس حٗىحٍّّش ّزيً ؿيّيح ً ،طنٴٌْ ٿٍ٘حىس حٿيٓظٌٍّش حٿڄ٬ڀن ٫نيخ
ٳِ حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش ًّ ،1996ظـڀَ ًٿٺ ڃن هٚٽ ڃٌٷٲ حٿَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ حٿظِ ٷ٠ض
ٳِ حٿٸْ٠ش ٍٷڂ 75/425رظخٍّن 1995/04/11رؤڅّ" اڅّ حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞأڃخځ حٿَٰٳش حٗىحٍّش ٿڀڄلټڄش حٿ٬ڀْخ
ّ٬ي ٳِ ن َ٨حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ حٿڄٔظٸَ ٫ڀْو آظنخٳخً ،"2رنخءح ٫ڀْو ٳخٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞٳِ حٿڄخىس حٗىحٍّّش ٷزپ
طٌٿْظو ٿڄـڀْ حٿيًٿش رڄٌؿذ حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش1996ٯَْ ًحٍى.
1
٫زي حٿٔٚځ ًّذ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .200 ٙ ،
0
ٍْٗي هڀٌٳِ،ٷخنٌڅ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّّش ،طنْ٨ڂ ً اهظٜخ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .218 ٙ ،
113
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ًٷٜي طَ٬ٳنخ أٻؼَ ٫ڀَ ًْ٧ٴش حٿنٸ ٞرخ٫ظزخٍىخ ًْ٧ٴش ڃٔظليػش ٳِ حٿڄخىس حٗىحٍّّش ،حٍطؤّنخ حٓظَ٬حٝ
ًَٗ ١ٷزٌٽ حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞك( ٢كشع أً، )ٍٝنظنخًٽ أًؿو ىٌح حٿ٬٤ن ٳِ (كشع صبٕ) ،ٿننظٸپ ٳِ حٕهَْ ٕػخٍ
حٿلټڂ رخٿنٸ ٞٳِ (كشع صبُش).
اڅّ حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞٳِ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿـيخص حٿٸ٠خثّْش حٗىحٍّش حٿنيخثْش ّٔ ،ظي ِ٫طٌٳَ ؿڄڀش ڃن
حٿًَ٘ ١ڃنيخ ڃخ ّظ٬ڀٶ رڄلپ حٿ٬٤ن رخٿنٸ ً ، ٞڃنيخ ڃخ ّظ٬ڀٶ رخٿ٤خ٫ن رخٿ٘ټپ ً حٗؿَحءحص ً ،ىٌ ڃخ
ٓنٔڀ٫ ٢ڀْو حٿٌ٠ء ٳْڄخ ّؤطِ :
حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 11ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ً01/98 ٌُ٠٬حٿڄخىس 903ڃن ٵ ا.ځ.ا ،ٳبڅّ حٙهظٜخ ٙرٸ٠خء حٿنٸٞ
ٿڄـڀْ حٿيًٿش ّنٜذ ٫ڀَ نٌْ٫ن ڃن حٿٸَحٍحص حٗىحٍّّش ًىِ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿـيخص حٿٸ٠خثْش
حٗىحٍّّش ً ،حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن ڃـڀْ حٿڄلخٓزش.
/ 1هشاساد اُجٜبد اُوؼبئ٤خ اإلداسّ٣خ ً ىِ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ر٘ټپ نيخثِ ٫ن حٿـيخص حٿٸ٠خثّْش حٗىحٍّّـش .1
ً ڃن حٿڄٴْي ،أڅّ ٫زخٍس "ٷَحٍحص حٿـيخص حٗىحٍّّش حٿٜخىٍس نيخثْخ" طؼَْ حٿظٔخإٽ حٿظخٿِ:ڃخ حٿڄٸٌٜى ريٌه
حٿـيخص ؟
ـ ٿڂ ّليّى حٿڄَ٘ ٩حٿڄٸٌٜى رخٿـيخص حٿٸ٠خثّْش حٗىحٍّّش حٿٴخٛڀش نيخثْخ رٜٴش ىٷْٸش ،ڃڄخ حٓظي َ٫ؿخنذ ڃن
حٿٴٸو ڃلخًٿش طليّيىخ ٳِ حٿيْجخص حٿڄڄخٍٓش ٙهظٜخٛخص اىحٍّّش ً ٷ٠خثّْش ً ،حٿظِ ّڄټن أڅ طٜيٵ ٫ڀَ :2
أ /أُذبًْ اإلداس٣خ :ٳخٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ّ٘ظَ ١ٳْيخ كظَ طټٌڅ ڃل ٚٿڀ٬٤ن رخٿنٸٞ
ٛيًٍىخ ر٘ټپ نيخثًِ، 3رنخءح ٫ڀْو ٳٸَحٍحص حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،ڃٔظز٬يس ٫ن أڅ طټٌڅ ڃل ٚرخٿ٬٤ن رخٿنٸٞ
رخ٫ظزخٍ أنو رخٿَؿٌ ٩اٿَ حٿڄخىس 20ٱ 2ڃن حٿٸخنٌڅ 02/98حٿڄ ظ٬ڀٶ رخٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ً،حٿڄخىس 10ڃن حٿٸخنٌڅ
حٿ ،01/98 ٌُ٠٬نـيىخ نٜظخ ٫ڀَ ٷخرڀْش ٷَحٍحص حٿڄلټڄش حٗىحٍّش حٿٜخىٍس رٜٴش حرظيحثْش ٿڀ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ
أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش رٜٴش ٷخ ِٟحٓظجنخٱ ً .اًحٻخڅ حٕٛپ حٿ٬خځ أڅ ٷَحٍحص حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٙطٜيٍ نيخثْش
ًانڄخ طٜيٍ حر ظيحثْش ،ٳؤنو ً حٓظؼنخءح ڃن ًٿٺ ٷي طٜيٍ ٫نيخ ٷَحٍحص نيخثْش ڃليىس ٫ڀَ ٓزْپ حٿلٜــــَ
1
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ،َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .387 ٙ ،
0
رن حٿڄٌٳٶ ٫زي حٿَإًٱ ٓ،جِظ اُذُٝخ اُجضائشٝ ١دٞ٣إ أُظبُْ (ثذساعخ ٓوبسٗخ ) ،ڃٌٻَس ڃخؿٔظَْ ،ؿخڃ٬ش حٕڃَْ ٫زي حٿٸخىٍ حٗٓٚڃْش ٷٔنْ٤نش
ٻڀْش أٌٛٽ حٿيّن ً حٿَّ٘٬ش. 119 ٙ ، 0115 ،0112 ،
3
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 368 ٙ ،
112
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ٻز ٞ٬حٿڄنخُ٫خص حٙنظوخرْش ٣زٸخ ٿٖڃَ ٍٷڂ 07 97حٿڄئٍم ٳِ 6ڃخٍّ 1997حٿڄظ٠ڄن حٿٸخنٌڅ حٿٌُ٠٬
حٿڄظ٬ڀٶ رن٨خځ حٙنظوخرخص حٿڄ٬يٽ ً حٿڄظڄڂ رخٿٸخنٌڅ حٿٍ ٌُ٠٬ٷڂ 01/04حٿڄئٍم ٳِ 7ٳْٴَُ ، 2004كْغ
طٴٜپ ٳْيخ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش رٸَحٍ ٯَْ ٷخرپ ٿڀ٬٤ن ا ٙٿڀ٬٤ن رخٿنٸ ٞأڃـــخځ ڃـڀْ حٿيًٿش . 1
ًىِ حٿيْجش حٿٌكْيس حٿظِ طٜيٍ ٷَحٍحص نيخثْش ٌٓحء رٜٴظيخ ڃلټڄش أًٿَ ًأهَ ىٍؿش أً رٜٴظيخ ٷخِٟ
حٓظجنخٱ ،ا ٙأڅ حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ أٷَ٫يځ ٷخرڀْش حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞٳِ ٷَحٍ ٛخىٍ ٫ن ڃـڀْ حٿيًٿش نٴٔـــــو
ً٫ڀْو طٔظز٬ي ڃن حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞحٿٸَحٍحص حٿنيخثْش حٿٜخىٍس ٫نو.
اڅ ٫زخٍس " هشاساد اُجٜبد اإلداس٣خ اُظبدسح ٜٗبئ٤ب " حٿڄٌٻٌٍس ٳِ حٿڄخىس 11ڃن حٿٸخنٌڅ حٿٌُ٠٬
01/98حٿڄ٬يٿش رڄٌؿذ حٿٸخنٌڅ حٿٍ ٌُ٠٬ٷڂ 13/11حٿڄئٍم ٳِ ٌّ26ٿٌْ ّ ،2011ڄټن أڅ طنَٜٱ اٿَ
حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٕٷْ٠ش حٗىحٍّش حٿڄظوٜٜش رخ٫ظزخٍىخ ىْجخص ٿيخ ٣خر ٪ٷ٠خثِ ً اىحٍُ ً طَّ٘٪
رخٿَٯڂ ڃن ٫يځ حنظڄخثيخ ٿڀٔڀ٤ش حٿٸ٠خثْش ،كْغ ّڄټن أڅ طظ َٝ٬ٷَحٍحطيخ ٿڀنٸ ً ٞڃن أڃؼڀظيخ حٿڄـڀْ
حٕ٫ڀَ ٿڀٸ٠خء ًىٌح حٕهَْ رٜٴظو ىْجش ىٓظٌٍّش طٜيٍ ٷَحٍحص ٷ٠خثْش اىحٍّش ً ،رٜٴش نيخثْش ٳِ ڃـخٽ
حٿظؤىّذ ٳبڅ ٷَحٍحطو ٛخٿلش ٙڅ طټٌڅ ڃلپ ٍٷخرش حٿنٸ ٞأڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ،ا ٙأنو رخٿَؿٌ ٩اٿَ ن ٚحٿڄخىس
99ڃن حٿٸخنٌڅ ٍٷڂ 21/89حٿڄئٍم ٳِ 1989/12/12حٿڄظ٠ڄن حٿٸخنٌڅ حٕٓخِٓ ٿڀٸ٠خء ،نـيىخ ٷ٠ض
رــــؤڅ " ٷَحٍحص حٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ ٿڀٸ٠خء ٯَْ ٷخرڀش ُٕ ٬٣ن "ڃڄخ ّؼَْ اٗټخ ٙٳِ ىٌح حٿ٘ؤڅ .
ًڃن حٿڄٴْي ،أڅ ڃٌٷٲ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ ىٌح حٿ٘ؤڅ ٯَْ ڃٔظٸَ ،كْغ نـيه ّ٬ظزَ ٷَحٍحص حٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ
ٿڀٸ٠خء ٳِ ر ٞ٬حٕكْخڅ ٷَحٍحص اىحٍّش ًٿْٔض ٷ٠خثْش ّٔ ً 2،ظ٘ٲ ًٿٺ ڃن هٚٽ ڃخ ؿخء ٳِ اكـــيٍ
ٷَحٍحطو " ، 3اڅ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ حٿٴخٛپ ٳِ حٿٸ٠خّخ حٿظؤىّزْش ط٬ي ٷَحٍحص ٛخىٍس ٫ن
ٓڀ٤ش اىحٍّش ڃَٻِّش ،ريٌه حٿٜٴش طټٌڅ ٷخرڀش ٿڀ٬٤ن ٳْيخ رخٗر٤خٽ ٫نيڃخ ّؼزض رؤنيخ حطوٌص ڃوخٿٴــــش
ٿڀٸخنــــــــٌڅ أً ٫نيڃخ طټٌڅ ڃٌ٘رش رظـخًُ حٿٔڀ٤ش " ٫ً ،ڀْو ٳٸَحٍحص حٿڄـڀْ ٕ٫ڀَ ٿڀٸ٠خء طټٌڅ ڃن
حهظٜخ ٙڃـڀْ حٿيًٿش رٜٴظو ٷخ ِٟأًٽ ًأهَ ىٍؿش ًٿْٔض رٜٴظو ٷخ ِٟنٸ.ٞ
/ 3هشاساد ٓجِظ أُذبعجخ :ڃـڀْ حٿڄلخٓزش ىْجش ٫ڄٌڃْش ٫ڀْخ ٿڀَٷخرش حٿز٬يّش ٕڃــٌحٽ حٿيًٿـش ً حٿـڄخ٫خص
حٗٷڀْڄْش ً حٿڄَحٳٶ حٿ٬ڄٌڃْش ،4طظڄظ ٪رخٓظٸٚٽ ڃخٿِ ًرخهظٜخٛخص اىحٍّـــــــش ًٷ٠خثْــــــش ٿڄڄخٍٓـــــــش
1
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 137 ٙ ،
0
ڃزَٹ كنخڅ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 111 ٙ ،
3
أن :َ٨ٷَحٍ ڃـڀْ حٿيًٿش ٍٷڂ 170992حٿڄئٍم ٳِ . 1996 /17 / 07
2
أن :َ٨حٿڄخىس 171ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش . 1998
115
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
1
ً ،رخٿظخٿِ ٳڄـڀْ حٿڄلخٓزش رٜٴظو ىْجش ٷ٠خثْش ڃټڀٴش رخٿَٷخرش حٿز٬يّش ٕڃــــٌحٽ اٿْيخ حٿڄيخځ حٿڄٌٻٌٿش
حٿيًٿش ً حٿـڄخ٫خص حٗٷڀْڄْش ،ٳبڅ ٷَحٍحطو طټٌڅ ٷخرڀش ٿڀ٬٤ن ٳْيخ رنٸ ٞأڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ً ىٌح ڃخ نٜض
٫ڀْو حٿڄخىس 110ٳٸَس أًٿَ ڃن حٕڃَ 20/95حٿڄٌٻٌٍ أٚ٫ه ،كْغ ؿخء ٳْيخ "رٌ ٕٞهشاساد ٓجِظ أُذبعجخ
اُظبدسح ػٖ رشٌِ٤خ ًَ اُـشف ٓجزٔؼخ هبثِخ ُِـؼٖ ثبُ٘وغ ؿجوب ُوبٗ ٕٞاإلجشاءاد أُذٗ٤خ "
اڅّ حٿڄظڄ٬ن ٳِ ن ٚحٿڄخىس أٚ٫ه ّظزْن ،ٿو أڅّ حٿڄَ٘ ٩ٿڂ ّليى نٌ ٩حٿٸَحٍ ىپ ىٌ ٷَحٍ نيخثِ أً حرظيحثِ.
ًٳِ ىٌح حٿڄٸخځً ،ىذ ؿخنذ ڃن حٿٴٸو 2،اٿَ أڅ حٿڄٸٌٜى ريخ حٿٸَحٍحص حٿنيخثْش ٳٸ ٢طلٸْٸخ ٿ٘نٔـخځ رْن
حٿن ٌٜٙحٿٸخنٌنْش .
ً ٷي نٜض حٿڄخىس 11ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 01/98 ٌُ٠٬رٜٴش َّٛلش ٫ڀَ :أڅّ حٿٸَحٍحص حٿٸخرڀش ٿڀ٬٤ن
رخٿنٸ ٞىِ حٿٸَحٍحص حٿنيخثْش حٿٜخىٍس ٫ن حٿـيخص حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّّش ڃن ؿيش ً حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن ڃـڀْ
حٿڄلخٓزش ڃن ؿيش أهٍَ،ا ٙأڅ حٿٸخنٌڅ حٿٍ ٌُ٠٬ٷڂ 13/11حٿڄئٍم ٳِ ٌّ 26ٿْــــٌ 2011حٿڄ٬ــــــــــــيّٽ
ً حٿڄظڄڂ ٿڀٸخنٌڅ حٿ 01/98 ٌُ٠٬ٳِ ڃخىطو حٿؼخنْش ،ٷي ٫يّٽ ڃن حٿڄخىس 11ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ01/98 ٌُ٠٬
ڃټظٴْخ رٌٻَ ٷَحٍحص حٿنيخثْش ٿڀـيخص حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش ىًڅ أڅ ٌّٻَ ٷَحٍحص ڃـڀْ حٿڄلخٓزش ،ڃْ٠ٴخ ٳٸَس
ػخنْش ً ىِ حهظٜخ ٙڃـڀْ حٿيًٿش رخٿن َ٨ٳِ حٿٌ٬٤څ رخٿنٸ ٞٳِ حٿٸ٠خ ّخ حٿڄوٌٿش ٿو رڄٌؿذ نٌٜٙ
هخٛش ً ،حٿظِ ّڄټن أڅ طټٌڅ ڃن ٟڄنيخ ٷَحٍحص ڃـڀْ حٿڄلخٓزش .
ً كٔذ ًؿيش نَ٨نخ ،ٳبڅ ٓزذ ىٌح حٿظ٬يّپ ٿيٌه حٿڄخىس ٓززو طلٸْٶ حٙنٔـخځ رْن حٿن ٌٜٙحٿٸخنٌنْــــش
كْغ أڅ ط٬يّپ حٿڄخىس 11ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 01/98 ٌُ٠٬ؿخء ڃظٌحٳٸخ ڃ ٪ن ٚحٿڄخىس 903ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص
حٿڄينْش ً حٗىحٍّش حٿـيّي ً حٿٌُ ٿڂ طٌٻَ ٳْو ٷَحٍحص ڃـڀْ حٿڄلخٓزش ً ،انّڄخ حٻظٴَ حٿڄَ٘ ٩ر٬زخٍس "ًٔب
٣خزض ثبُ٘ظش ك ٢اُـؼ ٕٞثبُ٘وغ ك ٢اُوؼب٣ب أُخُّٞخ ُ ٚثٔٞجت ٗظٞص خبطخ".
ٻڄخ ىٌ حٿلخٽ رخٿنٔزش ٿي ٌٍ٫حٗٿٰخء ً حٿ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ ،ٳبڅ حٿ٤خ٫ن رخٿنٸً ،ٞؿذ أڅ طظٌحٳَ ٳْو
حٿٜٴش ً حٿڄٜڀلش ً حٕىڀّْش كظَ ّظڄټن ڃن ٍٳ ٪حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞحٿٌحٍىس رخٿڄخىس 13ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص
حٿڄينْـــــــــش ً حٗىحٍّش حٿٔخرٶ رْخنيخ ،ٻڄخ ّنزِٰ أڅ ّټٌڅ ىنخٹ اطلخى ٳِ أَ٣حٱ حٿوٌٜڃش ،ٻڄخ ىٌ حٿ٘ؤڅ ٳِ
حٿ٬٤ن رخٗٓظجنخٱ ٫ ً .ڀْو ٳبڅّ ڃخ ّٸزپ رخٿنٔزش ٿڀًَ٘ ١حٿڄظ٬ڀٸش رخٿ٤خ٫ن ٳِ حٿ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ ّن٤زٶ ٫ڀـــــَ
حٿ٬٤ن رخٿنٸ. 3ٞ
1
حٿڄٌحى 13 ،10ڃن حٕڃَ 01 /95حٿڄئٍم ٳِ 17ؿٌّڀْش 1995طظ٬ڀٶ رڄـڀْ حٿڄلخٓزش ،ؿَّيس ٍٓڄْش ٫يى 36ڃئٍم ٳِ 13 ٙ، 1995 /17 / 03
0
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ، َْٰٜحٿٌؿِْ ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 070 ٙ ،
3
أن :َ٨حٿڄخىس 353ٵ.ا.ځ.ا.
118
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
اڅّ حٗؿَحءحص حٿٌحؿذ طٌٳَىخ ٿٸزٌٽ حٿ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ـ حٿٔخرٶ رْخنيخ ـ ىِ نٴْ
حٗؿَحءحص حٿڄظز٬ش ٿٸزٌٽ ٠َّ٫ش حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞحٿڄ٘خٍ اٿْيخ ٳِ حٿڄخىس 15ڃن ٵ.ا.ځ.ا،ڃ ٪اٍٳخٵ حٿ٠َّ٬ش
رخٿٸَحٍ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو ً ،اّٜخٽ ىٳ ٪حٿَٓڂ حٿٸ٠خثِ ،طٌُّ ٩حٿٌ٬٤څ رخٿنٸ ٞحٿڄَٳٌ٫ش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ڃن
ٷزپ ٍثْْ ڃـڀْ حٿيًٿش ٫ڀَ حٿَٰٱ ً ىٌ ڃخ نٜض ٫ڀْو حٿڄخىس 957ڃن ٵ.ا.ځ.ا.
ٿٸي طنخًٿض حٿڄخىس 956ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّّش ڃْ٬خى ٍٳ ٪حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞأڃخځ ڃـڀْ
حٿيًٿش ًكيىطو ر٘يَّن ،طلٔذ ىٌه حٿڄيس ڃن طخٍّن حٿظزڀْٮ حٿَٓڄِ ٿڀٸَحٍ ڃلپ حٿ٬٤ن ًىٌ نٴْ حٿڄْ٬خى
حٿڄن٫ ٌٜٙڀْو ڃن حٿڄخىس 354حٿڄظ٬ڀٸش رخٕكټخځ حٿڄ٘ظَٻش .
ً َُّٔ ٙڃْ٬خى ٍٳ ٪حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞرخٿنٔزش ٿٖكټخځ حٿْٰخرْش ا ّٙڃن حٿٌْځ حٿٌُ طٜزق ٳْو حٿڄ٬خٍٟش
ٯْـــَ ڃٸزٌٿش ٌّ ً، 1ٷٲ َّٓخڅ ڃْ٬خى حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞربّيح٣ ٩ڀذ حٿڄٔخ٫يس حٿٸ٠خثْش ٿيٍ ٷڀڂ ٻظخرـــش حٿ٠ز٢
ڃـڀْ حٿيًٿش ّ ً ،زيأ َّٓخڅ حٿڄْ٬خى ڃن ؿيّي ٿڀڄيس حٿزخٷْش ڃن طخٍّن طزڀْٮ ٷَحٍ ٷزٌٽ أً ٍٳ ٞحٿ٤ڀذ ً ،2اًح
ٻخڅ أكي حٿوٌٜځ ڃٸْڂ رخٿوخٍؽ ٳبنو ِّحى اٿَ ڃْ٬خى حٿ٬٤ن رخٿنٸٗ ٞيَ ًحكي ٿْٜزق 3أٗيَ.3
اڅّ ٻْٴْش كٔخد ڃْ٬خى ٍٳ ٪حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞطَُٔ ٫ڀْيخ حٿٸٌح٫ي حٿ٬خڃش حٿٔخرٶ رْخنيخ.
اڅ حٿ٬٤ن رخٿنٸّ ٞييٱ اٿَ حٿن َ٨ٳْڄخ اًح ٻخنض حٿـيخص حٿٸ٠خثْش حٿينْخ ٣زٸض حٗكټخځ ًحٿڄزخىة رٜٴش
ٓڀْڄش ٳِ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫نيخ ً ،ىٌ ڃخ ّـ٬پ ڃـڀْ حٿيًٿش رٜٴظو ٷخ ٝنٸ ٞرْ٬يح ٫ن طٴلً ٚٷخث٪
حٿنِح ٩ڃؼڀڄخ ىٌ حٿلخٽ ٳِ حٓٙظجنخٱ ٫ً ،ڀْو ٳ ٚطنل َٜڃيڄظو ٳِ طٜلْق حٕه٤خء حٿڄَطټزش ڃن َ٣ٱ
حٿٸ٠خء ،رب٫ظزخٍه ىٍؿش ػخٿؼش ڃن ىٍؿخص حٿظٸخ ً ، ِٟانڄخ ًْ٧ٴظو ڃلٌٍٜس ٳِ ڃَحٷزش ڃيٍ ط٤زْٶ حٿـيخص
حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش حٿڄٌ٬٤څ كټڄيخ رخٿنٸ ٞٿٜلْق حٿٸخنٌڅ ً ،رخٿظخٿِ ٳخٿ٬٤ن رخٿنٸّ ٞظؤْٓ رڄوخٿٴش حٿٸخنٌڅ
رڄٴيٌڃو حٿٌحٓ ، ٪ا ٙأنو رخٿَؿٌ ٩اٿَ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش 2حٿٸيّڂ ،نـيه ٷي أْٓ حٿ٬٤ن رخٿنٸ٫ ٞڀَ
1
355ٵ.ا.ځ.ا. حٿڄخىس أن:َ٨
0
358ٵ.ا.ځ.ا. حٿڄخىس أن:َ٨
3
038ٵ.ا.ځ.ا. حٿڄخىس أن:َ٨
2
033ٵ .ا ڃينْش حٿٸيّڂ . حٿڄخىس حن:َ٨
117
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ٓض ( ) 8كخٙص رْنڄخ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش حٿـيّي أٓٔو ٳِ ڃخىطو ٫1 ،356ڀَ ػڄخنْش َ٘٫س
كخٿــــش ( ّ ) 16ـٌُ حٿ٬٤ن ٳْيخ رخٿنٸ ٞأڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ىِ :
ًّٸٜي ريٌح حٿْ٬ذ ڃوخٿٴش حٿٸٌح٫ي حٿ٬خڃش ٿ٘ؿَحءحص حٿُٚڃش ٗٛيحٍ حٿٸَحٍ أً حٿلټڂ حٿٸ٠خثِ .
ًّ٬ظزَ حٗؿَحء ؿٌىَّخ اًح ٻخڅ ٟڄخنش ٿلٔن َْٓ حٿ٬يحٿش ً حكظَحځ كٸٌٵ حٿڄظٸخْٟن ،ٳڄن رْن حٿٸٌح٫ي
حٿـٌىَّش حٿٌحؿذ حكظَحڃيخ ٷخ٫يس حكظَحځ كٸٌٵ حٿيٳخ، 0 ٩اٿَ ؿخنذ ٷخ٫يس طٔزْذ حٕكټخځ اٿَ ٯَْ ًٿٺ ڃن
حٿٸٌح٫ي حٕهٍَ ،ٳ٬يځ حكظَحځ ٷخ٫يس كٸٌٵ حٿيٳخ ٩ڃؼٌّّ ٚٿي ًؿو ڃن أًؿو حٿ٬٤ن رخٿنٸ ً ٞىٌ ڃوخٿٴش ٷخ٫يس
ؿٌىَّش ٳِ حٗؿَحءحص .
/0إؿلبٍ األشٌبٍ اُجٛٞش٣خ ُإلجشاءادّ ً:ٸٜي رو ٓيٌ حٿـيش حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش حٿڄ ًَٝ٬كټڄيخ ٫ڀَ ڃـڀْ
حٿيًٿش ٿٸخ٫يس ؿٌىَّش ٿ٘ؿَحءحص ، 3ٻخٿٔيٌ ٫ڀَ ٷخ٫يس اه٤خٍ حٿوٌٜځ رخٗؿَحء ً ،طڄټْنيڂ ڃن حٗ٩ٚ٣
٫ڀَ حًٍٕحٵ ً حٿٌػخثٶ.
/3ػذّ االخزظبص ٬ّ:ظزَ ٫يځ حٙهظٜخً ٙؿو ڃن حًٕؿو حٿظِ ّظؤْٓ ٫ڀْيخ حٿ٬٤ن رخٿنٸ ً ، ٞربڃټخڅ
ٷخ ِٟحٿنٸ ٞحٿظڄٔٺ رو ًٕٽ ڃَس ً،اػخٍطو ڃن طڀٸخء نٴٔو ٻٌنو ڃن حٿن٨خځ حٿ٬خځ .2
/2رجبٝص اُغِـخ ّ ً :ظـڀَ ىٌح حٿٌؿو ڃن هٚٽ ط٬يُ حٿٸخ ِٟحٗىحٍُ ٫ڀَ حهظٜخٛخص حٿيْجش حٿظَّْ٘٬ــش
أً حٿٔڀ٤ش حٗىحٍّّش ،أً ط٬يّو ٫ڀَ حهظٜخ ٙؿيش ٷ٠خثْش أهٍَ ،ٻظ٬يُ حٿٸخ ِٟحٗىحٍُ ٫ڀَ حهظٜخٛخص
حٿٸخ ِٟحٿ٬ــــخىُ.
ٓ /5خبُلخ اُوبٗ ٕٞاُذاخِ ً : ٢حٿڄٸٌٜى رخٿٸخنٌڅ حٿيحهڀِ ؿڄْ ٪ٷٌحنْن حٿـڄيٌٍّش ً ،رٜٴش ٫خڃش ٻپ حٿٸٌح٫ي
حٓڃَس حٿظِ طظ٠ڄنيخ ىٌه حٿن ً،ٌٜٙرڄ٬نَ آهَ حٿٸخنٌڅ رڄ٬نخه حٿٌحٓ. ٪
ًّظڄؼپ ْ٫ذ ڃوخٿٴش حٿٸخنٌڅ ٳِ حٿو٤ؤ ٳِ ط٤زْٶ حٿٸخنٌڅ ڃن هٚٽ ط٤زْٶ حٿٸخنٌڅ ٫ڀَ ًٷخث ٪أهٍَ ٯَْ
هخ٬ٟش ٿيٌه حٿٸخ٫يس أً ٍٳ ٞط٤زْٶ ٷخ٫يس ٷخنٌنْش ٫ڀَ ًٷخث ٪طو ٪٠ٿيٌه حٿٸخ٫يس ،أً حٿظٴَْٔ حٿوخ٣ت ٿڀٸخ٫يس
حٿڄ٤زٸش .
1
ٳْڄخ ّو ٚأًؿو حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞأڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش أكخٿض حٿڄخىس 959ٵ .ا .ځ .ا .
0
ڃزَٹ كنخڅ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .112 ٙ ،
3
٫زي حٿٔٚځ ىّذ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .231 ٙ،
2
أن :َ٨حٿڄخىس 617ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش.
116
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ًنَ٨ح ٍٙطزخ ١ط٤زْٶ حٿٸخنٌڅ رخٿٌٷخث : ٪ٳٸي حٓظٸَ ڃـڀْ حٿيًٿش ٫ڀَ ٳٍَ ٝٷخرظو ٫ن حٿٌٷخثٌٓ ٪حء ڃن
كْغ ًؿٌىىخ حٿڄخىُ أً ڃن كْغ طټْْٴيخ ٿڀٌٷخث ٪أً ڃن كْغ طٸيَّ حٿٌٷخث.1 ٪
ٓ/8خبُلخ اُوبٗ ٕٞاألج٘ج ٢أُزؼِن ثوبٗ ٕٞاألعشح :اڅّ حٿٸخ ِٟحٿـِحثَُ ٫ني ط٤زْٸو ٿٸخ٫يس ٷخنٌنْش أؿنزْش
٫ڀَ ڃنخُ٫ش رْن حٕؿخنذ ٳ ِ ڃـخٽ ٷخنٌڅ حَٕٓس ٷي ّو٤ؤ ٳِ ط٤زْٶ ىٌه حٿٸخ٫يس أً َّٳ ٞط٤زْٸيخ أً ِّٔء
طٴْٔـــــــــــــــــــــــــَىخ.
ٓ/7خبُلخ االرلبه٤بد اُذ٤ُٝخ :ط٬ظزَ ىٌه حٿلخٿش ڃن كخٙص ڃوخٿٴش حٿٸخنٌڅ رڄ٬نخه حٿٌحٓ ٍَّ ً، ٪حٕٓظخً ٫زي
حٿٔٚځ ىّذ ،أڅ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ڃِّْ ىٌه حٿلخٿش ٫ن كخٙص ڃوخٿٴش حٿٸخنٌڅ ٷٜي حٿظ٘يّي ٫ڀَ ًٍَٟس
حٙٿظِحځ رظ٤زْٶ ڃؼپ ىٌه حٿن.0 ٌٜٙ
/6اٗؼذاّ األعبط اُوبٗ ً: ٢ٗٞڃٴخى ىٌح حٿٌؿو ڃن أًؿو حٿ٬٤ن ىٌ ٛيًٍ حٿلټڂ حٿٸ٠خثِ هخٿْخ ڃن حٕٓخنْـــــي
ً حٿڄٌحى حٿٸخنٌنْش حٿڄٔظني ٫ڀْيخ ڃن َ٣ٱ حٿٸخ ِٟحٗىحٍُ كخٽ ٳٜڀو ٳِ ڃٌ ٩ٌٟحٿنِح ٩حٿڄخثپ أڃخڃو.
/9اٗؼذاّ اُزغج٤ت:حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 077ٵ.ا.ځ.ا ٳبڅ حٕكټخځ ًؿذ أڅ طټٌڅ ڃٔززش ٫ ً ،ڀْو ٳبڅّ حن٬يحځ
حٿظٔزْذ ٻْ٬ذ ٌّ٘د حٕكټخځ ً ٻٌؿو ٿڀ٬٤ن رخٿنٸ٨ّ ٞيَ ڃن هٚٽ ٳٸيحڅ حٿلټڂ حٿظخځ ً ٫يځ حكظٌحثو ٫ڀَ
أىنَ ڃخ ّزٍَ كټڄــــــــو .
/11هظٞس اُزغج٤ت ًّ :ظلٸٶ ىٌح حٿْ٬ذ ٫نيڃخ ّٸٌځ حٿٸخ ِٟرَٔى ٫ڄٌڃْخص ىًڅ ٍر٤يخ رٌٷخث ٪حٿٸْ٠ش ًىًڅ
حٿظٌٛپ اٿَ ڃخ ؿ٬ڀو ّ٤زٶ ٷخ٫يس ٷخنٌنْش ڃْ٬نش ٫ڀَ طڀٺ حٿٌٷخث.3 ٪
/11ر٘بهغ اُزغج٤ت ٓغ أُ٘ـٞم :ٻؤڅ طنَٜٱ حٕٓزخد ً حٿظؤْْٓ حٿٸخنٌنِ اٿَ طلڄْپ حٿڄٔئًٿْش ٿَ٤ٱ
ڃْ٬ن ػڂ ّلڄڀيخ ٿَ٤ٱ آهَ .
/ 10رذش٣ق أُؼٔ ٕٞاُٞاػخ ٝاُذه٤ن ثٞص٤وخ ٓؼزٔذح ك ٢اُذٌْ أ ٝاُوشاسً:ىٌ ٫يځ حٕهٌ رخٿڄ٬نَ حٿلٸْٸِ
ٿٌػْٸش ڃ٬ظڄيس ٳِ حٿلټڂ .
/13ر٘بهغ أدٌبّ أ ٝهشاساد طبدسح ك ٢آخش دسجخ٫:نيڃخ طټٌڅ كـْش حٿِ٘ء حٿڄٸ ِ٠ٳْو ،ٷي أػَْص رـــيًڅ
ؿيًٍ ً،ٳِ ىٌه حٿلخٿش ٌّّؿو حٿ٬٤ن رخٿنٸٟ ٞيّ آهَ كټڂ أً ٷَحٍ ڃن كْغ حٿظخٍّن ً ،اًح طؤٻي ىٌح حٿظنخٷٞ
ّٴٜپ رظؤٻْي حٿلټڂ أً حٿٸَحٍ حًٕٽ .2
1
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .370 ٙ ،
0
٫زي حٿٔٚځ ىّذ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .230 ٙ ،
3
٫زي حٿٔٚځ ًّذ ،نٴْ حٿڄَؿ.233 ٙ ، ٪
2
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .373 ٙ ،
119
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
/14ر٘بهغ أدٌبّ ؿ٤ش هبثِخ ُِـؼٖ اُؼبدً: ١ٳِ ىٌه حٿلخٿش َّٳ ٪حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞكظَ ر٬ي ٳٌحص حٕؿپ
حٿڄن٫ ٌٜٙڀْو ٳِ حٿڄخىس 352ٵ.ا.ځ.ا ًّ،ـذ طٌؿْيو ٟيّ حٿلټڄْن ً ،اًح طؤٻي حٿظنخٷ ٞطٸ ِ٠حٿڄلټڄش
حٿ٬ڀْخ ربٿٰـــــخء أكــــــي حٿلټڄْن أً حٿلټڄْن ڃ٬ـــخ .1
0
ٝ/15جٞد ٓوزؼ٤بد ٓز٘بهؼخ ػٖٔ ٓ٘ـٞم اُذًٌْ:ىٌ طنخٷّ ٞڄْ رٔٚڃش حٿلټڂ ٕنّو ّلٌٽ ىًڅ طنٴٌْه.
ًڃؼخٽ ًٿٺ :ٻؤڅ ّلټڂ حٿٸخ ِٟرَٳ ٞحٿي ً ٌٍ٫حٿظ٠ٌّ٬خص ڃ٬خ.
/18اُذٌْ ثٔب ُْ ٣ـِت أ ٝثأًضش ٓٔب ؿِت :ٳخٿلټڂ رڄخ ٿڂ ّ٤ڀذ ىٌ أڅ ّلټڂ حٿٸخ ِٟڃن هٚٽ ًٷخث ٪حٿيٌٍ٫
رڄخ ٿڂ ّظڄٔٺ رو حٿڄيّ ،ِ٫أڃخ حٿلټڂ رؤٻؼَ ڃڄخ ٣ڀذ ىٌ أڅ ّلټڂ حٿٸخ ِٟڃؼ ٚرڄزڀٮ أٻؼَ ڃڄخ ٣ڀزو حٿڄي.ِ٫
/17اُغ ٜٞػٖ اُلظَ ك ٢أدذ اُـِجبد األطِ٤خً :ڃٴخى ىٌح حٿٌؿو ،أڅّ حٿٸخ٫ ِٟني ٳٜڀو ٳِ حٿنِحَّ ٙ ٩ى
٫ڀــَ حٿ٤ڀزـــــخص حٿڄٸــيڃــش ٙرخّٗـخد ً ٙرخٿَٳـــ.ٞ
ڃن هٚٽ حٓظَ٬حٟنخ ًٕؿو حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞأڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ّظّ٠ق ٿنخ ،أنيخ طظ٘خرو ڃن كْغ حٿـٌىَ رؤًؿو
حٿ٬٤ن رخٗٿٰخء ڃؼپْ٫:ذ حٙهظٜخ ٙأً ط ـخًُ حٿٔڀ٤ش ْ٫،ذ حٿ٘ټپ ً حٗؿَحءحص ًْ٫ذ ڃوخٿٴش حٿٸخنٌڅ ،ٻڄخ
طظ٤خرٶ ڃ ٪أًؿو حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞأڃخځ حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ٨ًّ ،يَ ًٿٺ ؿڀْخ ،ڃن هٚٽ اكخٿش حٿڄخىس 959ا.ځ.ا اٿَ
حٿڄخىس 356ٵ.ا.ځ.ا حٿظِ ؿخءص ٳِ رخد حٕكټخځ حٿڄ٘ظَٻش.
ّٴٜپ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞحٿڄخػپ أڃخڃو اڃخ رَٳ٠ـــو ٗټ ٚأً ڃٌ٫ٌٟخ ًاڃّـــــخ رٸزٌٿـــــــو.
اڅّ ڃـڀْ حٿيًٿش كخٽ ٳٜڀو ٳِ حٿ٬٤ن رخٿنٸّ ٞزلغ أً ٙٳِ طٌحٳَ حٿًَ٘ ١حٿ٘ټڀْش ٿٸزٌٽ حٿ٬٤ن
رخٿنٸً ٞٳِ كخٿش ٫يځ طٌٳَ اكيٍ ىٌه حٿًَ٘ ١ٻٴٌحص حٿڄْ٬خى حٿٸخنٌنِ ڃؼ ٚأً ٫يځ طٌٷْ ٪ڃلخځ ڃ٬ظڄي ٿيٍ
ڃـڀْ حٿيًٿش ٫ڀَ ٠َّ٫ش حٿ٬٤ن َّٳ ٞحٿ٬٤ن رخٿنٸٗ ٞټ. ٚ
اػَ طٴل ٚٷخ ِٟحٿنٸ ٞحٿ٬٤ن ٗټّ ،ٚنظٸپ ٿظٴلٜو ڃن حٿنخكْش حٿڄٌْ٫ٌٟشً ،ٳِ كخٿش هڀٌ حٿ٬٤ن
رخٿنٸ٫ً ٞيځ ط٠ڄنو ُٕ ًؿو ڃن أًؿو حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞحٿڄٌٻٌٍس ٓخٿٴخَّ ،ٳ ٞحٿٸخ ِٟحٿ٬٤ن ٿ٬يځ حٿظؤْْٓ.
1
نٴْ حٿڄَؿ.373 ٙ ، ٪
0
٫زي حٿٔٚځ ىّذ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .232 ٙ ،
101
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
٫ٸذ ٷزٌٽ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿ٬٤ن رخٿنٸٗ ،ٞټ ً ٚٷزٌٿو ڃٌ٫ٌٟخ ٿٌؿٌى ًؿو ڃن أًؿو حٿ٬٤ن رخٿنٸٞ
ٳبڅّ ڃـڀْ حٿيًٿش ّنٸ ٞحٿٸَحٍ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو ٻڀْخ أً ؿِثْخ ،ڃ ٪اكخٿظو اٿَ حٿـيش ڃٜيٍس حٿٸَحٍ ،ٻڄخ ٷي ّنٸٞ
حٿٸــــــــــَحٍ ىًڅ اكخٿظــــــــــو.
ّظ٘خرو ىًٍ ڃـڀْ حٿيًٿش ٻٸخ ِٟنٸ ٞڃ ٪ىًٍ حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ٳِ أڅ ٻڀْيڄخ ّٸٌځ ربكخٿش حٿٸْ٠ش ٳِ كخٿش
ن ٸ ٞحٿلټڂ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو ،ا ّٙأڅّ حٿظزخّن رْنيڄخ ّظـڀَ ٳِ أڅ حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ اًح نٸ٠ض حٿلټڂ أً حٿٸَحٍ
حٿڄٌ٬٤څ ٳْو طلْڀو اڃّخ اٿَ حٿـيش حٿٸ٠خثْش ڃٜيٍس حٿلټڂ أً حٿٸَحٍ رظ٘ټْڀش ؿيّيس ً ،اڃخ أڃخځ ؿيش ٷ٠خثْش
أهٍَ ڃن نٴْ حٿنــــــــٌ ً ٩حٿيٍؿش .1
أڃّخ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ كخٿش نٸ٠و ٿٸَحٍ ،ٳبنّو ّْ٬ي حٿٸْ٠ش اٿَ نٴْ حٿـيش حٿٸ٠خثْش ڃٜيٍس حٿلټڂ
حٿڄنٸًٌ ، ٝٳِ ىٌه حٿلخٿش طټٌڅ ىٌه حٕهَْس ڃڀِڃش رظ٤زْٶ ٷَحٍ حٗكخٿش ٳْڄخ ّظ٬ڀٶ رخٿڄٔخثپ حٿٸخنٌنْش حٿظِ
ٳٜـــــ پ ٳْــــيخ ڃـڀْ حٿيًٿــــــــش .0
صبٗ٤ب:اُ٘وغ ثذ ٕٝإدبُخ :اًح ٳٜپ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ ٻپ حٿڄٔخثپ حٿٸخنٌنْش رڄخ ّ ٙظَٹ ڃن حٿنِح ٩ڃخ ّظ٤ڀذ
حٿلټڂ ٳْو ،ٳبڅّ حٿنٸّ ٞټٌڅ ريًڅ اكخٿش .3
أڃخ رخٿنٔزش ٿٸَحٍحص ڃـڀْ حٿڄلخٓزش حٿڄٌ٬٤څ ٳْيخ نٸ٠خ أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ،ٳبڅّ ڃـڀْ حٿيًٿش ٫نيڃخ
ّٸٍَ نٸ ٞٷَحٍ ڃـڀْ حٿڄلخٓزش ّٴٜپ ٳِ حٿڄًٌ ،2 ٩ٌٟرخٿظخٿِ ّنٸ ٞحٿلټڂ ىًڅ اكخٿش.
ًهٛٚش حٿٸٌٽ ،أنّو ڃن هٚٽ طَٟ٬نخ اٿَ حهظٜخ ٙڃـڀْ حٿيًٿش ٻٸخ ِٟنٸ ٞحط٠ق ٿنخ ،أڅ ىٌه
حٿٌْ٧ٴش ڃٔظليػش رڄٌؿذ حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش ، 1998كْغ ٷزپ ىٌح حٿظخٍّن ٿڂ طټن حٿَٰٳش حٗىحٍّش
رخٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ طن َ٨ٳِ حٿٌ٬٤څ رخٿنٸ. ٞ
ًرخٿَٯڂ ڃن حٿڄټخنش حٿڄَڃٌٷش حٿظِ ًٙىخ حٿڄئْٓ حٿيٓظٌٍُ ٿٌْ٧ٴش حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞأڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ڃن
هٚٽ طٌكْيه ٿٚؿظيخى حٿٸ٠خثِ ٳِ حٿڄخىس حٗىحٍّش ًطٸٌّڂ أ٫ڄخٽ حٿـيخص حٗىحٍّّش ،ا ّٙأڅّ ىٌه حٿٌْ٧ٴش أٛزلض
ٍڃِّش ً ْٟٸش ؿيح ،كْغ ٰ٣ض ًْ٧ٴظو ٻٸخ ِٟحهظٜخ ً ٙٻٸخ ِٟحٓظجنخٱ ٫ڀَ ًْ٧ٴظو حٕٛڀْش ً ىِ
حٿنٸ. ٞ
1
أن :َ٨حٿڄخىس 382ٵ.ا.ځ.ا .
0
ٛخٕ ؿخُّو ،ن٨خځ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ حٿٸ٠خء حٿـِحثَُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .211 ٙ ،
3
أن :َ٨حٿڄخىس 385ٵ.ا.ځ.ا.
2
أن :َ٨حٿڄخىس 919ٵ.ا.ځ.ا.
101
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ًرنخءح ٫ڀَ ڃخ ٓزٶً ،ٳِ ٓزْپ طڄټْن ڃـڀْ حٿيًٿش ڃن حٿٸْخځ ريًٍه حٕٛڀِ ٻٸخ ِٟنٸ٣ ٞزٸخ ٿڀڄخىس
150ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ،ٳبنّنخ ننخٗي حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ رب٫خىس حٿن َ٨ٳِ حهظٜخٛخص ڃـڀْ حٿيًٿش ڃن
هٚٽ اٿٰخء حهظٜخٛو ٻٸخ ِٟحٓظجنخٱ ٫ن َّ٣ٶ ان٘خء ڃلخٻڂ اىحٍّش حٓظجنخٳْش ،ٻڄخ ىٌ حٿلخٽ ٳِ ٳَنٔخ
ط٬يي ٿيخ ڃيڄش حٿن َ٨ٳِ حٿٌ٬٤څ رخٓٙظجنخٱ ٕ ،څ ىٌ ح حٿلپ ْٓئىُ اٿَ ٟڄخڅ حٿظٸخ٫ ِٟڀَ ىٍؿظْن رڄخ
ّلٸٸو ىٌح حٿڄزيأ ٌٓحء رخٿنٔزش ٿڀڄظٸخْٟن أً رخٿنٔزش ٿڀظنْ٨ڂ حٗىحٍُ ڃن هٚٽ طوٴْٲ حٿ٫ ٢ٰ٠ڀَ ڃـڀْ
حٿيًٿش ،ٿظڄټْنو ڃن أىحء ًْ٧ٴظو حٕٛڀْش ،طلٸْٸخ ٿڀ٬يحٿش ًآٍخءح ٿيًٿش حٿٸخنٌڅ حٿٸخثڄش ٫ڀَ ڃزيأ حٿڄًَْ٘٫ش.
100
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
اػَ طَٟ٬نخ ٿٸٌح٫ي حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿڄـڀْ حٿيًٿش ٳِ حٿڄزلغ حًٕٽ ڃن حٿٴٜپ حٿؼخنِ طٌٛڀنخ ٳْو
اٿَ أڅّ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ٷي ٷْيه ،ٻٌنو ٷخ ِٟحهظٜخ ٙٳْڄخ ّو ٚى٫خًٍ حٿڄًَْ٘٫ش ٟي ٷَحٍحص
حٗىحٍحص حٿڄَٻِّّش ً حٿڄن٨ڄخص حٿٌ٣نْش ً حٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نْش،أٟٲ اٿَ ًٿٺ ٫يځ طٌٳْٸو ٳِ طٌُّ ٪ىٌح
حٙهظٜخ، ٙكْغ أڅ ط٬يىّش حٙهظٜخٛخص حٿٸ٠خثْش حٿڄ٬يٌىس ٿڄـڀْ حٿيًٿش ،ٷي أػَص ٫ڀَ حهظٜخٛو
حْٕٛپ حٿڄظڄؼ پ ٳِ طٸٌّڂ أ٫ڄخٽ حٿـيخص حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّّش ً ،طٌكْي حٙؿظيخى حٿٸ٠خثِ ،ٻڄخ حنظيټض ڃزيأ
حٿظٸخ٫ ِٟڀَ ىٍؿظْن ،رخ٫ظزخٍه ڃزيأ ڃن حٿڄزخىة حٿظِ ّٸٌځ ٫ڀْيخ حٿظنْ٨ڂ حٿٸ٠خثِ حٿـِحثَُ ،اٟخٳش اٿَ ط٬ٸْي
حٗؿَحءحص ًار٬خى حٿٸ٠خء ٫ن حٿڄظٸخْٟن .
ًٿيٌح ٌٓ ،ٱ نظَ٤ٵ ٿٚهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّّش ٳِ ىٌح حٿڄزلغ ،ٷٜي حٿظَ٬ٱ ٫ڀَ ڃيٍ
طٌٳْٶ حٿڄَ٘ ٩ٳِ طٌُّ ٪حٙهظٜخ ٙرخٿنٔزش ٿيخ،هخٛش ً أڅ ٷٌح٫ي حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿيٌه حٕهَْس طَٝ٬
ٿظَْْٰ ڃٔظڄَ ڃنٌ حٙكظٚٽ حٿٴَنِٔ ٿڀـِحثَ اٿَ ٯخّش ٌّڃنخ ىٌح.1
ٳؤػنخء حٙكظٚٽ حٿٴَنِٔ ،ٻخنض ڃـخٿْ حٕٷخٿْڂ حٿؼٚع ـ أٛپ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّّشـ ٳِ حٿـِحثَ ًحص
حهظٜخ ٙڃٸّْي رڄنخُ٫خص ڃليىس ٫ڀَ ٓزْپ حٿل ،َٜاٿَ ٯخّش ٛيًٍ حٿڄٌَٓځ ٓنش 1953حٿڄظ٠ڄن
حٗٚٛف حٿٸ٠خثِ ٳِ ٳَنٔخ حٿٌُ كٌٿض رڄٸظ٠خه ڃـخٿْ حٕٷخٿْڂ حٿؼٚع (حٿـِحثًَ،ىَحڅ،ٷٔنْ٤نش) اٿَ ڃلخٻڂ
اىحٍّش ٫ييص ٿيخ حٿٌّٙش حٿ٬خڃش ٳِ ن َ٨حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّّش ً ،ٷي ٧ڀض ٫ڀَ ىٌح حٿنلٌ اٿَ ٯخّش ڃخ ر٬ي
حٓٙظٸٚٽ ًرخٿ٠زٌّ ٢ځ حٗٚٛف حٿٸ٠خثِ ٿٔنش ،1985كْغ كٌٿض حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّّش اٿَ ػٚع ٯَٱ اىحٍّّش
رخٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش ،ٻڄخ نٸپ اٿْيخ حهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّّش ،ا ّٙأڅ حٙهظٜخ ٙحٿ٬خځ ٿيٌه حٿَٰٱ ٻخڅ ڃ٤ڀٸخ
رخٿنٔزش ٿي٫خًٍ حٿٸ٠خء حٿټخڃپ ٳٸ ،٢رخ٫ظزخٍ أڅ ٷ٠خء حٿَْ٘٫ش (ى ٌٍ٫حٗٿٰخء،حٿظٴَْٔ ًٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش)
حكظټَطو حٿَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ ٌٓحء ٻخنض حٿٸَحٍحص ڃَٻِّش أً ٙڃَٻِّش.
ا ّٙأنّو ًحرظيحء ڃن ط٬يّپ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ٓنش ، 1991طڂ طَْْٰ ٷٌح٫ي حٙهظٜخ،ٙكْغ ٫يٿض
حٿڄخىس ً ،7طڂ اكيحع 5ٯَٱ اىحٍّش ؿيٌّش رخٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش ،كْغ ڃِْ حٿڄَ٘٫ ٩ڀَ ڃٔظٌٍ حٿڄـخٿْ
حٿٸ٠خثْش رْن نٌْ٫ن ڃن حٿَٰٱ حٗىحٍّش هڄٔش ٯَٱ ؿيٌّش ًَّ٘٫ن ٯَٳش ڃلڀّْش ،ٻڄخ كيع طَْْٰح ؿٌىَّخ
ٳْڄخ ّو ٚى٫خًٍ حٿڄًَْ٘٫ش حٿظِ ٻخنض ڃلظټَس رخٿَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ،كْغ طلٌٽ ؿِء ڃنيخ
ًأٓني اٿَ حٿَٰٱ حٿـيٌّش ى٫خًٍ حٗٿٰخء حٿڄٌّؿيش ٟي حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿٌّٙش ،رْنڄخ حهظٜض حٿَٰٱ
حٿڄلڀْش رخٿٴٜپ ٳِ ؿڄْ ٪ى٫خًُ حٿٸ٠خء حٿټخڃپ ڃيڄخ ٻخڅ َ٣ٱ حٿنِح، ٩اٿَ ؿخنذ ى٫خًُ حٿڄًَْ٘٫ش
حٿڄٌّؿيش ٟي ٷَحٍحص ٍإٓخء حٿزڀيّخص ًڃيَُّ حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ً،رٜيًٍ حٿٸخنٌڅ حٿ10/96 ٌُ٠٬
1
/أن :َ٨رٌكڄْيس ٤٫خء حهلل ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 039 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
103
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
حٿڄظ٬ڀٶ رخٿڄلخٻڂ حٗىحٍّّش ً،حٿٌُ ڃنليخ حٿٌّٙش حٿ٬خڃش رخٿن َ٨ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّّش ،أكخٽ ىٌح حٕهَْ حٿ٬ڄپ
رن٨خځ حٿَٰٱ حٗىحٍّّش اٿَ ٯخّش طنْٜذ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّّش ً ،ط٤زْٶ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش.
ا ّٙأنو رٜيًٍ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ًحٗىحٍّش حٿـيّي ، 19/16طڂ اٿٰخء حٿَٰٱ حٗىحٍّش ،ٻڄخ أْ٫ي
طٌُّ ٪حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،ٳڄخ حٿظَْْٰ حٿٌُ أكيػو ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش حٿـيّي ٫ڀَ
ٷٌح٫ي حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ؟ ًىپ ًٳٶ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ٳِ طٌُّ٬و ٿيٌح حٙهظٜخٙ؟
اڅّ حٗؿخرش ٫ڀَ ىٌه حٿظٔخإٙص ،طٔظي ِ٫ڃنخ حٿظ َٝ٬ٿٚهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّّش ،ڃن هٚٽ
اٿٸخء حٿٌ٠ء ٫ڀَ ن٤خٵ ىٌح حٙهظٜخ ٙرخٿن َ٨اٿَ نٌ ٩حٿي٫خًٍ حٗىحٍّّش ٳِ (أُـِت األ،)ٍٝٿننظٸپ ٿن٤خٵ
حٙهظٜخ ٙرخٿن َ٨اٿَ ڃٜيٍ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ڃلپ حٿ٬٤ن ٳِ(ٓـِت صبٕ) ،ٿنَ٬ؽ ٳِ حٕهَْ ٿٓٚظؼنخءحص
حٿٌحٍىس ٫ڀَ حهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّّش ،رخ٫ظزخٍىخ ٛخكزش حٿٌّٙش حٿ٬خڃش رن َ٨حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّّــش ٳِ
(ٓـِت صبُش).
أُـِت األٗ :ٍٝـبم االخزظبص اُ٘ٞػُِٔ ٢ذبًْ اإلداسّ٣خ ثبُ٘ظش إُٞٗ ٠ع اُذػ ٟٞاإلداس٣خ
هٌٳخ ڃن طٔ٬ٲ حٿيْجخص حٿٚڃَٻِّش ٳِ حٓظ٬ڄخٿيخ ٿڀٔڀ٤خص حٿ٬خڃش حٿڄوٌٿش ٿيخ رٜٴظيخ ٗو ٚڃ٬نٌُ ٫خځ
ًطٴخىّخ ٿڄٔخٓيخ رڄزيأ حٿڄًَْ٘٫ش ًڃٜخٿق حٕٳَحى ،ٳٸي طڂ اٷَحٍ ڃَحٷزظيخ ٷ٠خثْخ رٌحٓ٤ش ًْٓڀش ٳ٬خٿش ًنخؿلش
٫ڀَ أ٫ڄخٿيخ ٯَْ حٿڄًَ٘٫ش ىِ حٿي ٌٍ٫حٗىحٍّش رڄوظڀٲ أنٌح٫يخ ٻي ٌٍ٫حٗٿٰخء ،ى ٌٍ٫ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش
ًى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ اٿَ ؿخنذ ى ٌٍ٫حٿظ.ٌّٞ٬
ًحٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 611ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ًحٗىحٍّش ،ٳبڅ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّّش طوظ ٚرخٿٴٜپ
ٳِ:
/1ى٫خً ٍ اٿٰخء حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش ًحٿي٫خًٍ حٿظٴَّْٔش ًى٫خًٍ ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ٿڀٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن
حٿٌّٙش ًحٿڄٜخٿق ٯَْ حٿڄڄَٻِس ٿڀيًٿش ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٌّٙش،حٿزڀيّش ًحٿڄٜخٿق حٗىحٍّش حٕهًٍَ،حٿڄئٓٔخص
حٿ٬ڄٌڃّْش حٿڄلڀْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش.
ڃن هٚٽ حٿڄخىس حٿڄٌٻٌٍس أٚ٫ه ّٔظ٘ٲ ٿنخ ،أڅ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ،ٷي ٫ٸي حٙهظٜخ ٙٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّّش
رخٿٴٜپ ٳِ ؿڄْ ٪حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش رڄخ ٳْيخ ى٫خًٍ حٿڄًَْ٘٫ش ،حٿظِ ٻخنض ڃلظټَس ٷزپ ط٬يّپ 1991ڃن
َ٣ٱ حٿَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ.
102
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ًڃن ؿيظنخ ٓ ،نلخًٽ حٿظ َّٝ٬ٿڀي٫خًٍ حٗىحٍّش حٿظِ طوظ ٚرخٿٴٜپ ٳْيخ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ًً ،ٿٺ
حنٚ٤ٷخ ڃن حٿيٍحٓش حٿـخٍّش ٳِ ىٌح حٿڄ٤ڀذ ،ڃن هٚٽ هڄٔش ٳًَ، ٩كْغ نظنخًٽ ٳِ حأل ٍٝى ٌٍ٫حٗٿٰخء
ًٳِ اُضبٗ ٢ى ٌٍ٫ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ً ،ٳِ اُضبُش ى ٌٍ٫حٿظٴًَْٔ،ٳِ اُشاثغ ى ٌٍ٫حٿظً ، ٌّٞ٬ٳِ اُخبٓظ
ى٫خًٍ حٿٸ٠خء حٿټخڃپ حٕهٍَ.
ط٬ظزَ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ڃن ى٫خًٍ ٷ٠خء حٿَْ٘٫ش ،ٻٌنيخ طٔظييٱ كڄخّش َْٗ٫ـــــــش أ٫ڄــــخٽ حٿيًٿــــــــش
ً حٗىحٍس حٿ٬خڃش ً،1ٷٜي حٿظَ٬ٱ ٫ڀَ ىٌه حٿي ، ٌٍ٫رخ٫ظزخٍىخ ڃن رْن حٿي٫خًٍ حٿ ظِ طوظ ٚحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش
رخٿن َ٨ٳْيخ حٍطؤّنخ ،حٿظَ٤ٵ اٿَ طَّ٬ٴيخ ً حٿًَ٘ ١حٿٌحؿذ طٌٳَىخ ٿظلَّټيخ ٳْڄخ ّڀِ :
ٿٸي ٓزٶ ًأڅ ًّٟلنخ هٚٽ طَٟ٬نخ ٿي ٌٍ٫حٗٿٰخء حٿڄَٳٌ٫ش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ،أڅ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ
ٿڂ ّظزنَ طَّ٬ٴخ َّٛلخ ٿيٌه حٿ ي ،ٌٍ٫ڃټظٴْخ رخٗٗخٍس اٿْيخ ٳِ ن ٌٜٙڃظنخػَس ٻٸخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش
ًحٗىحٍّش ٳِ ڃخىطو 611حٿڄظ٬ڀٸش رخٙهظٜخ ٙحٿنٌّ ِ٫ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش.
ًنَ٨ح ٿظَٟ٬نخ ٿڄوظڀٲ حٿظَّ٬ٴخص ٿي ٌٍ٫حٗٿٰخء ٫ني ىٍحٓظنخ ٿيخ ،رخ٫ظزخٍىخ ى ٌٍ٫ڃن حٿي٫خًٍ حٿظِ
ّٴٜپ ٳْيخ ڃـڀْ حٿيًٿش ،ٳٸي حٍطؤّنخ اَّحى طَّ٬ٲ ٿيخ ٻٌنيخ ڃن حٿي٫خًٍ حٿظِ طن َ٨ٳْيخ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش
ٳي ٌٍ٫حٗٿٰخء ىِ":حٿي ٌٍ٫حٿٸ٠خثّْش حٿڄَٳٌ٫ش ڃن ًًُ حٿٜٴش ًحٿڄٜڀلش أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّّش رييٱ اٿٰخء
ٷَحٍ اىحٍُ ٯَْ ڃًَ٘ٛ ٩خىٍ ٫ن حٿٌّٙش ًحٿڄٜخٿق ٯَْ حٿڄڄَٻِس ٿڀيًٿش ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٌّٙش ،حٿزڀيّش
ًحٿڄٜخٿق حٗىحٍّّش حٕهٍَ أً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃّْش حٿڄلڀْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ٣زٸخ ٗؿَحءحص هخٛش
ًڃليىس ٷخنٌنخ".
اڅّ طلَّٺ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ٟي حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش ٯَْ حٿڄًَ٘٫ش ّظ٤ڀذ طٌحٳَ ڃـڄٌ٫ش ڃن حٿًَ٘١
حٿ٘ټڀْش ،اٿَ ؿخنذ أًؿو ًأٓزخد حٗٿٰخء رخ٫ظزخٍىخ ًَٗ٣خ ڃٌْ٫ٌٟش ،كظَ ّٴٜپ حٿٸخ ِٟحٗىحٍُ ٳِ
ڃًَْ٘٫ش حٿٸَحٍ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو ً ،ٳْڄخ ّڀِ ٓنظٌٿَ طٔڀْ ٢حٿٌ٠ء ٫ڀَ ىٌه حٿًَ٘.١
/ 1اُششٝؽ اُشٌِ٤خ ُوج ٍٞدػ ٟٞاإلُـبء ً:ىِ ڃـڄٌ٫ش حٿًَ٘ ١حٿظِ ّٔٴَ ٫ڀَ هڀٌ أكيىخ ٫يځ ٷزٌٽ
حٿيٗ ٌٍ٫ټً ً ، ٚٳٸخ ٿٸخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينّْش ًحٗىحٍّّش ، 19/16ٳخٿًَ٘ ١حٿٌحؿذ طٌٳَىخ ٿٸزٌٽ ىٌٍ٫
1
٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ،حٿنَّ٨ش حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ٳِ حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿـِحثَُ،حٿـِء حٿؼخنِ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .307 ٙ ،
105
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
حٗٿٰخء أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّّش ڃنيخ ڃخ ّظ٬ڀٶ رڄلپ حٿ٬٤ن رخٗٿٰخءً،ڃنيخ ڃخ ّظ٬ڀٶ رخٿ٤خ٫ن ًڃنيخ ڃخ ّظ٬ڀٶ
رخٿڄْ٬خىً،ڃخ ّظ٬ڀٶ رخٗؿَحءحص ً ،ىٌ ڃخ ٓن٬ڄپ ٫ڀَ اّ٠خكو ٳْڄخ ّڀِ:
أ /اُششٝؽ أُزؼِوخ ثٔذَ اُـؼٖ ثبإلُـبء:حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 611ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ًحٗىحٍ ّـش
ٳبڅّ ڃلپ حٿ٬٤ن رخٗٿٰخء أڃخځ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ً ،ؿذ أڅ ّنٜذ ٫ڀَ ٷَحٍ اىحٍُ ٛخىٍ ٫ن اكيٍ حٿـيخص
حٗىحٍّش حٿظخٿْش :
ـ حٿٸَحٍ حٿٜخىٍ ٫ن حٿٌّٙش ًحٿڄٜخٿق ٯَْ حٿڄڄَٻِس ٿڀيًٿش ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٌّٙش.
ً٫ڀْو ،كظَ طټٌڅ ٷَحٍحص حٿيْجخص حٗىحٍّش ـ حٿڄٌٻٌٍس أٚ٫ه ـ ٛخٿلش ٿڀ٬٤ن ٳْيخ رخٗٿٰخء أڃخځ حٿڄلخٻڂ
حٗىحٍّش ً ،ؿذ أڅ طظٌٳَ ٫ڀَ هٜخث ٚحٿٸَحٍ حٗىحٍُ ًڃڄِْحطو.1
ً٫ڀْو ،ٳخٿٸَحٍ حٗىحٍُ حٿٌُ ّٜڀق ٕڅ ّټٌڅ ڃل ٚٿڀ٬٤ن رخٗٿٰخء أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ىٌ ًٿٺ "حٿ٬ڄپ
حٿٸخنٌنِ حٿٜخىٍ ڃن ؿخنذ ًحكي ربٍحىس حٿٌّٙش ًحٿڄٜخٿق ٯَْ حٿڄڄَٻِس ٿڀيًٿش ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٌّٙش أً حٿزڀيّش
ًح ٿڄٜخٿق حٗىحٍّش حٕهٍَ أً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿڄلڀّْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ًحٿڄليع ٓػخٍ ٷخنٌنْش ربن٘خء
ً ٪ٟٷخنٌنِ ؿيّي أً ط٬يّپ أً اٿٰخء ً ٪ٟٷخنٌنِ ٷخثڂ".
ً رخٿظخٿِ ًؿذ أڅ ّظڄِْ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ حٿٜخىٍ ٫ن حٿيْجخص حٿٔخرٸش رخٿوٜخث ٚحٿظخٿْش:
* اُوشاس اإلداس ١رظشف هبٗ : ٢ٗٞطؤطِ حٿٌّٙش ًحٿڄٜخٿق ٯَْ حٿڄڄَٻِس ٿڀيًٿش ٳِ حٿٌّٙش ًحٿزڀيّش ًحٿڄٜخٿق
حٕهٍَ ٿڀزڀيّش ًحٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃّْش حٿڄلڀْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش حٿ٬يّي ڃن حٿظَٜٳخص ًحٕ٫ڄخٽ حٗىحٍّّش،اّٙ
أڅ ىٌه حٿظَٜٳخص ٙط٬ي ٻڀيخ ٷَحٍحص اىحٍّش ،رخ٫ظزخٍ أنّو ّ ٙڄټن اٟٴخء ٛٴش حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ا٫ ّٙڀَ
حٿظَٜٱ أً حٿ٬ڄپ حٿٸخنٌنِ حٿٜخىٍ رٸٜي اكيحع أػَ ٷخنٌنِ اڃّخ ربن٘خء ڃَٻِ ٷخنٌنِ ؿيّي أً ط٬يّپ أً اٿٰخء
ڃَٻِ ٷخنٌنِ ٷخثڂ،أُ ّ٘ظَ ١ٳِ حٿٸَحٍ أڅ ّټٌڅ ًح ٣خر ٪طنٴٌُْ ،ڃن ٗؤنو اكيحع أػَ أً أًٍ رٌحطو ًًٿٺ اڃخ:0
ـ إدذاس ٓشًض هبٗ ٢ٗٞجذ٣ذً:ڃؼخٽ ًٿٺ ٛ :يًٍ ٷَحٍ ڃن َ٣ٱ ڃيَّ حٿٴٚكش رظْْ٬ن ٗو ٚٳِ ًْ٧ٴش ڃْ٬نش
كْغ ّنظؾ ٫ن ىٌح حٿظْْ٬ن ڃـڄٌ٫ش ڃن حٿلٸـــٌٵ ًحٙٿظِحڃخص ٿڂ طټن ٷخثڄــــش ٷــــزپ طٌٿْــــو حٿٌْ٧ٴــــــــــــش.
ـ رؼذٓ َ٣شًض هبٗ ٢ٗٞهبئًْ:ڃـــــؼخٽ ًٿٺٛ :ـــــيًٍ ٷَحٍ ڃن ٍثْْ حٿزڀيّـــــش رظَٷْـــش ڃٌّ٧ٲ ڃْ٬ـــــــن.
1
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .139 ٙ ،
0
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ،َْٰٜحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش(حٿَٰٱ حٗىحٍّش) ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .50 ٙ ،
108
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ـ إُـبء ٓشًض هبٗ ٢ٗٞهبئًْ :ڃؼخٽ ًٿٺٛ :يًٍ ٷَحٍ ڃن ًحٿِ ًّٙش ڃخ رِ٬ٽ ڃٌّ٧ٲ ڃن ًْ٧ٴظو،ڃڄخ ّنظؾ ٫نو
كَڃخنو ڃن ؿڄْ ٪حٿلٸٌٵ حٿظِ ٻخڅ ڃظڄظ٬خ ريخ ٷزپ ِ٫ٿو.
ًرڄخ أڅّ حٿظَٜٳخص حٿٜخىٍس ٫ن حٿيْجخص حٗىحٍّش حٿڄٌٻٌٍس رخٿڄخىس 611ٷخنٌڅ اؿَحءحص ڃينْش ًاىحٍّّش ٙ
ط٬ي ٷَحٍحص اىحٍّّش ا ٙاًح حٻظٔزض حٿ٤خر ٪حٿظنٴٌُْ ٫ً،ڀْو ٳبڅّ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ٙطنٜذ ٫ڀَ حٿظَٜٳخص ٯَْ
حٿڄټظٔزش ٿڀ٤خر ٪حٿظنٴٌُْ ًحٿظِ ڃن رْنيخ:1
ـ األػٔبٍ اإلداسّ٣خ اُزذؼ٤ش٣خ :ڃؼپ حٿڄٌحٳٸخص ًحٍٓحء حٿٔخرٸش ٗٛيحٍ حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش.
ـ األػٔبٍ اُالدوخ ػِ ٠ػِّٔ٤خ إطذاس اُوشاساد اإلداس٣خ ڃؼپ :اؿَحء اٚ٫نيخ ًاؿَحءحص طنٴٌْىخ.0
*أڅ ّټٌڅ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ حٿٌُ طنٜذ ٫ڀْو ى ٌٍ٫حٗٿٰخء حٿڄَٳٌ٫ش أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٛخىٍح ڃن َ٣ٱ
حٿيْجخص حٗىحٍّش حٿڄٌٻٌٍس ٳِ حٿڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا ً ،ىِ حٿٌّٙش ًحٿڄٜخٿق ٯَْ حٿڄڄَٻِس ٿڀيًٿش ٳِ حٿٌّٙش
حٿزڀيّش ًحٿڄٜخٿق حٗىحٍّش حٕهٍَ،حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿڄلڀْش ًح ص حٿٜزٰش حٗىحٍّش.
كظَ ّټٌڅ حٿ٬ڄپ حٿٜخىٍ ڃن َ٣ٱ حٿٌّٙش ً حٿڄٜخٿق ٯَْ حٿڄڄَٻِس ٿڀيًٿش ٳِ حٿٌّٙش ً حٿزڀيّـــــــــــش
ً حٿڄٜخٿق حٗىحٍّش حٕهٍَ ٿڀزڀيّش ً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿڄلڀْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ٷَحٍ اىحٍّخ طنٜذ
٫ڀْو ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ً ،ؿذ ٛيًٍه رخٍٗحىس حٿڄنٴَىس ٿيٌه حٿيْجخص ٫ً ،ڀْو ٳخٿ٬ٸٌى
حٗىحٍّش رخ٫ظزخٍىخ طَٜٳخص ٷخنٌنْش حطٴخٷْش ڃزَڃش ڃن َ٣ٱ ىٌه حٿيْجخص ٙط٬ي ٷَحٍحص اىحٍّش .
ٿٸي ٓزٶ ً أڅ ًٟلنخ أػنخء ىٍحٓظنخ ٿ ڀًَ٘ ١حٿڄظ٬ڀٸش رخٿ٤خ٫ن ٫ني ٍٳ٬و حٿ٬٤ن رخٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش
أڅّ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ أٍَٓ ٷخ٫يس ٫خڃش طَُٔ ٫ڀَ ؿڄْ ٪حٿي٫خًٍ ٌٓحء ٻخنض ڃينْش أً اىحٍّش ً ڃنيخ حٿ٬٤ن
رخٗٿٰخء أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ڃٴخىىخ " أنو ّٙـٌُ ُٕ حٿ٘و ٚحٿظٸخ ِٟڃخٿڂ طټن ٿو ٛٴش ً ،ٿو ڃٜڀلش
ٷخثڄــــــــش أً ڃلظڄڀـــــش ّٸـــــَّىخ حٿٸخنــــــــــــــــــــــٌڅ .
1
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ،َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .121 ٙ ،
0
٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ،حٿنَّ٨ش حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ٳِ حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿـِحثَُ،حٿـِء حٿؼخنِ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .381 ٙ ،
107
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ً رنخءح ٫ڀْو ،ٳبڅّ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ّ٘ظَ ١ٳِ أَ٣حٱ حٿوٌٜڃش ٳِ حٿ٬٤ن رخٗٿٰخء ٳِ حٿٸَحٍحص
حٿٜخىٍس ٫ن حٿٌّٙش ً حٿڄٜخٿق ٯَْ حٿڄڄَٻِس ٳِ ٿڀيًٿش ٳِ حٿٌّٙش ،حٿزڀيّش ً حٿڄٜخٿق حٗىحٍّش حٕهٍَ
ٿڀزڀيّــــــــش ً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿڄلڀْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش طٌحٳَ حٿٜٴش ،حٿڄٜڀلش ً حٕىڀْش.
أ /اُظلخ ك ٢اُزوبػًّ :٢ٸٜي ريخ أڅ ّټٌڅ ٛخكذ حٿلٶ ڃلپ ح٫ٙظيحء ىٌ حٿڄزخَٗ ٿڀلٶ ٳِ حٿي ٌٍ٫ڃن
0
أؿپ طٸََّ ىٌح حٿلٶ أً كڄخّظو .
ًرڄ٬نَ أهَّ ،ٸٜي ريخ ًؿٌى ًّ ٪ٟلظؾ رو حٿڄي ِ٫ٿڀٸْخځ ريٌ٫حه حٿڄظؤػَس رخٿٸَحٍ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو أڃخځ
ٷخ ِٟحٙٿٰخء.3
ة/ششؽ أُظِذخ :اڅّ حٿڄٜڀلش ىِ حٕٓخّ ٳِ ٷْخځ حٿيً ،ٌٍ٫حٿٴخثيس حٿڄًَ٘٫ش ڃن ٍٳ٬يخ٫ً ،ڀْو ٳ ٚطٸزپ
حٿي ٌٍ٫ڃن ٍحٳ٬يخ ،ڃظَ طوڀٴض حٿٴخثيس ڃن ًٿٺ ،كظَ ًٿٌ ٻخڅ ٿو كٶ ٳِ ًٿٺ.2
ً ؿيَّ رخٿٌٻَ ،أڅّ َٗ ١حٿڄٜڀلش ٳِ حٿي٫خًٍ حٿڄينْش ّوظڀٲ ٫ن نَْ٨ه ٳِ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،كْغ ّظّٔڂ
رخ ٿڄًَنش ًحٙطٔخ ، ٩نَ٨ح ٕڅّ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ىِ ى ٌٍ٫ٷ٠خثْش ْ٫نْش ڃن ى٫خًٍ ٷ٠خء حٿَْ٘٫ش ،5ٳخٿڄٜڀلش
ٳِ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ىِ اٿٰخء حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ٯَْ حٿڄًَ٘ ٩حٿڄخّ رڄَٻِ ٷخنٌنِ هخ ٙٿڀ٘وٛ ٚخكذ
حٿٜٴـــــــــــــش.
ط/ششؽ األ٤ِٛخ :ٿٸي حٓظز٬ي حٿڄَ٘ ١َٗ ٩حٕىڀّْش ڃن ًَٗ ١ٷزٌٽ حٿيً ، ٌٍ٫ىٌح حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 13ڃن
ٵ.ا.ځ.ا ،كْغ ٍَّ حٿْٔي ريحًُ *٫ڀِ ،رؤڅ حٿٸخنٌڅ حٿـيّي حٓظز٬ي َٗ ١حٕىڀْش ڃن حٿًَ٘ ١حٿڄٌْ٫ٌٟش
ٿڀي ٌٍ٫رخ٫ظزخٍ أڅّ ـ أىڀْش حٿظٸخٗ ١َٗ ِٟټڀِ ّ ٙظ٬ڀٶ رخٿلٶ ٳِ حٿي ، ٌٍ٫ٻٌنو ٷخر ٚٿڀظٜلْق ،ڃٌّٟلخ
أڅ حٿٸخنٌڅ حٿـيّي ڃِّْ رْن حٿٜٴش حٿڄٌْ٫ٌٟش حٿڄٔظليػش ٳِ حٿڄخىس ً ، 13حٿظِ ط٬ظزَ َٗ٣خ ڃٌْ٫ٌٟخ ڃظ٬ڀٸخ
رخٿلٶ ٳِ حٿظٸخ ، ِٟڃَطزخ ٫ڀَ حنظٴخثيخ ٫يځ ٷزٌٽ حٿيً ، ٌٍ٫رْن حٿٜٴش حٗؿَحثْش (حٿظڄؼْپ) ،ڃ٬ظزَح اّخىخ
َٗ٣خ ٗټڀْخ ٷخر ٚٿڀظٜلْق .8
1
أن َ٨حٿڄخىس 13ڃن ٵ .ا .ځ .ا.
0
ٳخٟڀِ اىٍّْ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .171 ٙ ،
3
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .65 ٙ ،
2
ٳخٟڀِ اىٍّْ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .185 ٙ ،
5
٫ڄخٍ ٌ٫حريُ،حٿنَّ٨ش حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿـِء حٿؼخنِ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 119 ٙ ،
*
حٿْٔي ريحًُ ٫ڀِ ڃٴظٖ ٫خځ رٌُحٍس حٿ٬يٽ ٳِ حٿـِحثَ.
8
ريحًُ ٫ڀِ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .319 ٙ ،
106
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ًرڄخ أننخ طنخًٿنخ َٗ ١حٕىڀْش ـ رِ٘ء ڃن حٿظٴْٜپ ـ أػنخء ىٍحٓظنخ ٿًَ٘ ١ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش
ٳٌٔٱ نظ َٝ٬ٿيٌح حٿَ٘ ١ربّـخُ ،ٳټٌڅ أَ٣حٱ حٿي ٌٍ٫ٷي ّټٌنٌح أٗوخٛخ ٣زْْ٬ش أً أٗوخٛخ ڃ٬نٌّــــش
ٳٸي كيىص حٿڄخىس 21ڃن حٿٸخنٌڅ حٿڄينِ أىڀْش حٿ٘و ٚحٿ٤زًًْ ، ِ٬ٿٺ رزڀٌٯو ٓن حٿَٗي ،أڃخ حٕٗوخٙ
ح٫ٙظزخٍّش حٿ٬خڃش ًحٿظِ ىِ ڃلپ ىٍحٓظنخ ٳِ ىٌح حٿڄزلغ ،ٳٸي كيىص حٿڄخىس 606ٵ.ا.ځ.ا حٿنخثذ حٿٸخنٌنِ ٿټپ
ڃن حٿٌّٙش حٿزڀيّش ًحٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش.
ٳخٿٌحٿِ ّڄؼپ حٿٌّٙش ٳِ ڃنخُ٫خطيخ،1أٟٲ اٿَ ًٿٺ ،ربڃټخڅ ٿَثْْ حٿڄـڀْ حٿ٘٬زِ حٿٌٙثِ حٿ٬٤ن ٿيٍ
حٿـيش حٿٸ٠خثْش حٿڄوظٜش ٳِ ٻپ ٷَحٍ ٛخىٍ ٫ن ًَُّ حٿيحهڀْش ّؼزض رٚ٤څ أُ ڃيحًٿش أً ّْ٬ن اٿٰخثيــــــــخ
أً َّٳ ٞحٿڄٜخىٷش ٫ڀْـــــــــــــــيخ.0
ـ حٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّّش ّڄؼڀيخ ٣زٸخ ٿٸخنٌنيخ حٕٓخِٓ (ڃيَّىخ،حٿڄيَّ حٿ٬خځٍ،ثْٔيخ،ڃَّْٔىخ).
ًحٿڄٚك ٦أڅّ حٿڄخىس 606ٿڂ طٌٻَ حٿڄٜخٿق ٯَْ حٿڄڄَٻِس ٿڀيًٿش ،ڃڄخ ّٴيڂ ڃنو أڅ ىٌه حٕهَْس ٿْٔض
ڃئىڀش ٿظڄؼْپ نٴٔيخ رنٴٔيخ أڃخځ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ً،ٳِ ىٌح حٿ٘ؤڅ ،ٳبڅّ ڃٌٷٲ ڃـڀْ حٿيًٿش ّټخى ّټٌڅ ػخرظخ
كْغ ح٫ظزَ حٿڄيَّّخص ٻٌنيخ ڃٜخٿق ٯَْ ڃڄَٻِس حڃظيحى ٿظنْ٨ڂ ٻز َْ ىٌ حٿٌّٙش ً ،رخٿظخٿِ ٳبڅ ڃڄؼڀيخ أڃخځ
حٿٸ٠خء ىٌ حٿٌحٿِ.2
ڃـــــَّ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ حٿڄٔزٶ ٻَ٘ ١ڃن ًَٗ ١ٷزٌٽ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش رؼٚع
ڃَحكـــپ ىِ :
ـ ٳٴِ ٧پ حٕڃَ 152/88حٿڄظ٠ڄن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ،ٻخڅ حٿ ظ٨ڀڂ حٗىحٍُ أڃخځ حٿَٰٳش حٗىحٍّش
رخٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش (حٿڄلټڄش حٗىحٍّش كخٿْخ) ًؿٌرِ ًىٌ ڃخ نٜض ٫ڀْو حٿڄخىس 189ٵ.ا.ځ حٿٸيّڂ .
1
أن َ٨حٿڄخىس 67ڃن ٷخنٌڅ حٿٌّٙش . 16 /91
0
أن َ٨حٿڄخىس 52ڃن نٴْ حٿٸخنـــــــــــــٌڅ.
3
أن َ٨حٿڄخىس 81ڃن ٷخنٌڅ حٿزڀيّش ً 19 /91حٿڄخىس.
2
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .91 ٙ ،
109
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
أڃخ ر٬ي ط٬يّپ ، 1991أٛزق حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ حٿڄٔزٶ ٳِ ى٫خًٍ حٗٿٰخء حٿڄَٳٌ٫ش أڃخځ حٿَٰٱ حٗىحٍّش
حٿڄلڀْش أً حٿـيٌّش ؿٌح ُّخ ً ،كپّ ڃلڀ و حٿٜڀق ٻبؿَحء ًؿٌرِ ريّپ حٿييٱ ڃنو ڃنق ٳَٛش ٿ٘ىحٍس ٿڀ٬يًٽ
٫ن ٷَحٍحطيخ طلض اَٗحٱ حٿٸخ.1ِٟ
طـيٍ حٗٗخٍس ،أڅ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّّش حٿـيّي ىٌ ريًٍه ن٫ ٚڀَ ؿٌحُّش حٿظ٨ڀڂ
حٗىحٍُ أڃخځ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ًىٌ ڃخ ّٴيڂ ڃن ن ٚحٿڄخىس 631ٵ.ا.ځ.ا.
ً اًح ٻخڅ حٕٛپ حٿ٬خځ ،أڅ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ ؿٌحُُ أڃخځ حٿڄلټڄش حٗىحٍّّش ،ا ّٙأنو ًآظؼنخءح ڃن ًٿٺ
ىنخٹ ر ٞ٬حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش حٿظِ ّ٬ظزَ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ ٳْيخ ًؿٌرِ ڃؼپ:حٿڄنخُ٫خص حٿَّ٠زْش ،كْغ
أًؿزض حٿڄخىس 60ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿـزخثْش ،أڅ ٫ڀَ حٿڄټڀٲ ريٳ ٪حٿَّ٠زش ـ ڃيڄخ ٻخنض ٣زْ٬ظيخ ـ ٷزپ
حٿڀـٌء اٿَ حٿٸ٠خء أڅ َّٳ ٪ط٨ڀڄخ ڃټظٌرخ اٿَ حٗىحٍس حٿَّ٠زْش ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٌّٙش ،0أٟٲ اٿَ ًٿٺ ڃنخُ٫خص
حٿـڄخٍٹ ًنِ ٩حٿڄڀټْش ٿڀڄنٴ٬ش حٿ٬ڄٌڃْش.
/2اُششٝؽ أُزؼِوخ ثبُٔ٤ؼبد :حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 609ٵ.ا.ځ.ا ،ٳبڅّ أؿپ حٿ٬٤ن أڃخځ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ّٸـيٍ
رـ 2أٗيَ ،طَُٔ ڃن طخٍّن حٿظزڀْٮ حٿ٘و ِٜرنٔوش ڃن حٿٸَحٍ حٗىحٍُ حٿٴـــــَىُ،أً ڃن طخٍّــــــن ن٘ـــــَ
حٿٸَحٍ حٗىحٍُ حٿـڄخ ِ٫أً حٿظنْ٨ڄِ.
ڃن هٚٽ ىٍحٓظنخ ٿڄْ٬خى ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳْڄخ ٓزٶً،رنخء ٫ڀَ ن ٚحٿڄخىس 609ٵ.ا.ځ.ا
طزْن ٿنخ أڅ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ًحٗىحٍّش ٷي ًكيّ ڃْ٬خى ٍٳ ٪ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ًڃـڀْ
حٿيًٿش ،هٚٳخ ٿڄخ ٻخڅ ٫ڀْو حٿٌ ٪ٟٳِ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش حٿٸيّڂ٫ً،ڀْو ٳبڅّ حٿٸٌح٫ي حٿڄظ٬ڀٸش رخٿڄْ٬خى ڃن
أؿپ ٍٳ ٪ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ًٻْ ٴْش كٔخد حٿڄيس ًحڃظيحى حٿڄٌحْ٫ي ـ ًحٿظِ طڂ حٿظ َٝ٬ٿيخ ٫ني ىٍحٓش ڃْ٬خى ٍٳ٪
ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿشـ ىِ نٴٔيخ حٿڄ٤زٸش ٫ڀَ ڃْ٬خى ٍٳ ٪ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّــش
كْغ طَٳ ٪ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ ىٌه حٕهَْس هٚٽ ڃيس أٍر٬ش أٗيَ طزيأ ڃن حٿٌْځ حٿڄٌحٿِ ٿ ظزڀْٮ حٿٸَحٍ اًح ٻخڅ
ٳَىّخ أً ڃن حٿٌْځ حٿڄٌحٿِ ٿنَ٘ه اًح ٻخڅ طنْ٨ڄْخ أً ؿڄخْ٫خ ً،طنظيِ ىٌه حٿڄيس ٳِ حٿٌْځ حٿڄٌحٿِ ٿٔٸًٌ ١ٿٺ
حٿڄْ٬خى .3
أڃّخ ٳْڄخ ّو ٚآزذاد أُٞاػ٤ذ ،ٳٸي كيىص حٿڄٌحى 215ً212ٵ.ا.ځ.ا كخٙص ًٷٲ حٿڄْ٬خى ً ،حٿظِ ّنـڂ
٫ن ٷْخڃيخ ًٷٲ َّٓخڅ ڃْ٬خى ح ٿ٬٤ن رٜٴش ڃئٷظش ّزيأ َّٓخنيخ ر٬ي حنظيخء أٓزخد حٿٌٷٲ ،كْغ طٔظټڄپ ٳٸ٢
حٿڄيس حٿڄظزٸْش .
1
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ "أُ٘بصػبد اإلداس٣خ ك ٢اُوبٗ ٕٞاُجضائش ١ث ٖ٤إجشاء اُز٘ظ ْ٤أُغجن ٝاُظِخ" ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .159 ٙ ،
0
نٌَُّ ٫زي حٿ "،ِِّ٬أُ٘بصػخ اإلداس٣خ ك ٢اُجضائش،رـٞسٛب ،خظبئظٜب"،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .72 ٙ ،
3
أن َ٨حٿڄخىس 215ڃن ٵ.ا.ځ.ا.
131
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
1
ـ ر٬ي حٿڄظٸخ٫ ِٟن اٷڀْڂ حٿيًٿش .
0
ـ حٿ٤٬ڀـــــــــــش حٿَٓڄّْـــــــــش .
أڃخ كخٙص ٷ ٪٤حٿڄْ٬خى ًحٿظِ ّظَطذ ٫ن ٷْخڃيخ ا٫خىس كٔخد حٿڄْ٬خى رٌٍٜس ٻخڃڀش ڃن ؿيّي ،ٳٸي كيىطيخ حٿڄخىس
630ٵ.ا.ځ.ا ٳِ :
/5اُششٝؽ أُزؼِوخ ثبُؼش٣ؼخ :حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىطْن 618ً615ٵ.ا.ځ.ا ،طَٳ ٪حٿي ٌٍ٫حٗىحٍّش ًحٿظِ ڃن
رْنيخ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ر٠َّ٬ش ڃټظٌ رش ڃٌّٷ٬ش ڃن ڃلخځ ًّ ،ـذ أڅ طظ٠ڄن ٠َّ٫ش اٳظظخف حٿي ٌٍ٫حٿزْخنخص
حٿڄن٫ ٌٜٙڀْيخ ڃن حٿڄخىس 15ڃن نٴْ حٿٸخنٌڅ ًىِ :
ـ حٓڂ ًٿٸذ حٿڄي٫ ِ٫ڀْو ًڃٌ٣نو ،ٳبڅ ٿڂ ّټن ٿو ڃٌ٣ن ڃ٬ڀٌځ ٳآهَ ڃٌ٣ن ٿو .
ـ حٗٗخ ٍس اٿَ طٔڄْش ً٣زْ٬ش حٿ٘و ٚحٿڄ٬نٌُ ًڃٸَه حٙؿظڄخًٛ ِ٫ٴو ڃڄؼڀو حٿٸخنٌنِ أً أٙطٴخٷِ.
ًٷي ٍطذ حٿڄٍَّ٘ ٩ٳ ٞحٿيٗ ٌٍ٫ټ٫ ٚني هڀٌ حٿ٠َّ٬ش ڃن أكي ىٌه حٿزْخنخص ،ٻڄخ أڅّ ٍٳ ٪حٿي ٌٍ٫رٌحٓ٤ش
ڃلخځ أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش أڃَ ًؿٌرِ ّنـَ ٫ن ٫يځ حٿٸْخځ رو ٫يځ ٷزٌٽ حٿ٠َّ٬ش،ا ّٙأڅّ حٿڄَ٘ ٩أًٍى
حٓظؼنخء ريٌح حٿ٘ؤڅ ،كْغ أ٫ٴَ حٿٌّٙش ًحٿڄٜخٿق ٯَْ حٿڄڄَٻِس ٿڀيًٿش ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٌّٙش ًحٿزڀيّش ًحٿڄٜخٿق
حٗىحٍّش حٕهٍَ ٿڀزڀيّش ًحٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّّش ڃن طڄؼْڀيخ رٌحٓ٤ش ڃلخځ ً ،ىٌح ٣زٸخ ٿنٚ
حٿڄخىس 607ڃن ٵ.ا.ځ.ا ٫ً ،ڀْو ٳخٿَ٬حثً ٞحٿڄٌٻَحص حٿڄٸيڃش ڃن َ٣ٱ ىخطو حٿيْجخص ّ ،ظڂ طٌٷْ٬يخ ڃن ٷزپ
حٿڄڄؼپ حٿٸخنٌنِ ٿيخ ً ،ىٌ ڃخ نٜض ٫ڀْو حٿڄخىس 606ٵ.ا.ځ.ا .
1
أن َ٨حٿڄخىس 212ڃن نٴْ حٿٸخنٌڅ.
0
/أن َ٨حٿڄخىس 215ڃن نٴْ حٿٸخنٌڅ.
131
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ً ٳِ ىٌح حٿ٘ؤڅ ٍَّ ،اُذًزٞس ػٔبس ثٞػ٤بف ،أنّو ٫ڀَ حٿَٯڂ ڃن حٿَٰ ٝحٿنزْپ ڃن ًٍحء حٗظَحً ١ؿٌرْش
حٿڄلخڃِ ٳِ حٿڄخىس حٗىحٍّش ڃن هٚٽ حٿيًٍ حٿٌُ ّڀ٬زو حٿڄلخڃِ ٳِ طؤْْٓ ڃزخىة ً أكټخځ حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ ،اّٙ
أڅ حٗظَح٣و ّنظؾ ٫نو اٍىخٵ حٿڄظٸخ ِٟڃن هٚٽ طلڄڀو ٕ٫زخء حٓٙظ٬خنش رڄلخځ .1
ًّـذ اٍٳخٵ ٠َّ٫ش حٳظظخف حٿي ٌٍ٫رخٿٸَحٍ ڃلپ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء طلض ٣خثڀش ٫يځ ٷزٌٽ حٿيً ،ٌٍ٫ىٌح ڃخ
نٜض ٫ڀْو حٿڄخىس 619ڃن ٵ.ا.ځ.ا.
ـ طٌى ٩حٿ٠َّ٬ش رؤڃخنش ٟز ٢ح ٿڄلټڄش حٗىحٍّّش ڃٸخرپ ىٳ ٪حٿٌَٓځ حٿٸ٠خثْش ً ،ىٌ ڃخ نٜض ٫ڀْو حٿڄخىس 601
ٵ.ا.ځ.ا .
اػَ ًٿٺ طٸْي حٿ٠َّ٬ش ٳِ ٓـپ هخًّٔ ٙظڀڂ حٿڄ٬نِ ًّ ٚٛٴْي طٔيّيه ٿڀٌَٓځ ًاّيح٫و ٿڀ٠َّ٬شً ،طَٷڂ ٳِ
حٿٔـپ كٔذ طخٍّن ًًٍىىخ ٪ًٌّٟ ،حٿَٷڂ ٫ڀَ حٿ٠َّ٬ش ً٫ڀَ حٿڄٔظني.
ٿٸي ٓزٶ ًأڅ طَ٤ٷنخ رِ٘ء ڃن حٿظٴْٜپ ٕٓزخد حٿلټڂ رخٗٿٰخء ٫ني ىٍحٓظنخ ٿي ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ ڃـڀْ
حٿيًٿش ،رخ٫ظزخٍىخ ٌْ٫د ٷي طٌ٘د حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ً،رڄخ أنّنخ رٜيى ىٍحٓش ًَٗ ١ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ حٿڄلخٻڂ
حٗىحٍّش ،ٳٸي حٍطؤّنخ طٸيّڂ ر ٞ٬حٕڃؼڀش ٫ن ىٌه حٿٌْ٬د (ْ٫ذ حٙهظٜخْ٫، ٙذ حٿ٘ټپ ْ٫،ذ حٙنلَحٱ
رخٿٔڀ٤شْ٫،ذ ڃوخٿٴشْ٫،ذ حٿٔزذ) ،ٻٌننخ ٓڀ٤نخ ٫ڀَ ڃٴخىْڄيخ حٿٌ٠ء ٳْڄخ ٓزٶ ً،رخٿظخٿِ ٳڄظَ هخٿٴض حٿٌّٙش
ًحٿڄٜخٿق ٯَْ حٿڄڄَٻِس ٿڀيًٿش ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٌّٙش ً،حٿزڀيّش ًحٿڄٜخٿق حٗىحٍّش حٕهٍَ ٿڀزڀيّش ًحٿڄئٓٔخص
حٿ٬ڄٌڃْش حٿڄلڀْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّّش حٿَْ٘٫ش رٌؿيْيخ حٿ٘ټڀْش (حٿوخٍؿْش) ً حٿڄٌْ٫ٌٟش (حٿيحهڀْش) ،ٳبڅّ
ٷَحٍحطيخ طټٌڅ َٟ٫ش ٿ٘ٿٰخء ڃن َ٣ٱ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ً،ٳْڄخ ّڀِ ٌٓٱ نظ َٝ٬ربّـخُ ٿيٌه حٿٌْ٬د.
أ /ػذّ أُششٝػ٤خ اُخبسج٤خ ً :ڃ ٴخىىخ ًؿٌى ْ٫ذ رؤكي حٍٕٻخڅ حٿوخٍؿْش ٿڀٸَحٍ حٙىحٍُ حٿٜخىٍ٫ن
حٿيْجخص حٗىحٍّش حٿڄٌٻٌٍس ٳِ حٿڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا ً ،حٿڄظڄؼڀش ٳِ ْ٫ذ ٫يځ حٙهظٜخ ٙأً ْ٫ذ حٿ٘ټـــــــــپ
ً حٗؿَحءحص .
اڅّ حٿٌّٙش ً حٿزڀيّش ً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش رٌٛٴيخ أٗوخٛخ اىحٍّش ڃڀِڃش رڄَح٫خس
ٷٌح٫ي حٙهظٜخ ، ٙٳيِ ڃـزَس ٫ڀَ حكظَحځ كيًى حهظٜخٛخطيخ حٿڄٌَٓڃش ٿيخ ٷخنٌنخ ڃ ٪ڃن٬يخ ڃن حٿظيهپ ٳِ
حهظٜخٛخص طئًٽ اٿَ ؿيخص اىحٍّش أهٍَ اىحٍّش ٻخنض أځ ٷ٠خثْش أځ طَّْ٘٬ش ٫ً ،0ڀْو اًح ٿڂ طڀظِځ ىٌه
1
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .105 ٙ ،
0
٫خىٽ رٌ٫ڄَحڅ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 119 ٙ ،
130
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
حٕٗوخ ٙحٗىحٍّش ٿليًى حهظٜخٛخطيخ حٿڄليىس ٷخنٌنخ ،ٳبڅ ٷَحٍحطيخ طټٌڅ َٟ٫ش ٿَٷخرش حٗٿٰخء أڃخځ حٿڄلخٻڂ
حٗىحٍّش ً ،ڃؼخٽ ًٿٺ :ٳٴْڄخ ّوٚٛ ٚكْش اٛيحٍ حٿٸَحٍحص حٿڄظ٬ڀٸش رَه ٚحٿزنخء ،ٳ٤زٸخ ٿڀڄخىس 85ڃن
حٿٸخنٌڅ 09/91حٿڄظ٬ڀٶ رخٿظيْجش ً حٿظ٬ڄَْ ،ٳٸي ڃنق ٿڀٌحٿِ اٛيحٍىخ ٳِ كخٿش حٿزنخّخص ً حٿڄن٘آص حٿڄنـِس
ٿلٔخد حٿيًٿش ً حٿٌّٙش ً ىْخٻڀيخ حٿ٬ڄٌڃْش ً ٳِ كخٿش ڃن٘آص حٗنظخؽ ً حٿنٸپ ً طٌُّ ً ٪طوِّن حٿ٤خٷـــــــــش
ً ٻٌٿٺ حٿڄٌحى حٗٓظَحطْـْش ٫ً ،ڀْو اًح طـخًُ حٿٌحٿِ ىٌه حٙهظٜخٛخص ًأٛيٍ ٷَحٍحص ڃظ٬ڀٸش رَهٚ
حٿزنخء ٳِ كخٙص ڃظ٬ڀٸش رڄ٘خٍّ ٪رنخء ًحص ڃٜڀلش ً٣نْش ً ىِ ڃن حهظٜخٛخص حٿٌَُّ ٣زٸخ ٿڀڄخىس 87ڃن
حٿٸخنٌڅ أٚ٫ه ،ٳبڅ ٷَحٍه ڃٌ٘د رْ٬ذ ٫يځ حٙهظٜخ ٙٳِ ٫نَٜه حٿ٘و. ِٜ
ـ أٟٲ اٿَ ًٿٺ ،ٳبڅّ ىٌه حٕٗوخ ٙحٗىحٍّش ڃڀِڃش ٫ني اٛيحٍىخ ٿٸَحٍحطيخ رخٿظٸْي رخٿليًى حٗٷڀْڄْش
حٿڄٌَٓڃش ٿيخ ٷخنٌنخ ً ،ڃؼخٽ ًٿٺ :اًح أٛيٍ ٍثْْ حٿڄـڀْ حٿ٘٬زِ حٿزڀيُ ٿزڀيّش رخطنش ٷَحٍ ڃظ٬ڀٶ رَهٜش
رنخء ٍٕ ٝڃظٌحؿيس ٳِ اٷڀْڂ رڀيّش حٿڄ ، ٌٍ٬ٳبنّو ٷَحٍ ڃٌ٘د رْ٬ذ حٗهظٜخ ٙٳِ ٫نَٜه حٗٷڀْڄِ .
ـ ٻڄخ أنّو ّ ٙـٌُ ٿڀٌّٙش ً حٿزڀيّش ً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿڄلڀْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش حٿظلَٹ ٳِ ٯَْ
حٕ َ٣حٿِڃنْش حٿڄٔڄٌف ٿيخ ٷخنٌنخ رخٿ٬ڄپ ٳْيخ ً ،ڃؼخٽ ًٿٺ :اًح ٻخڅ ڃن حٿڄ٬ڀٌځ أڅّ حٿڄيس حٙنظوخرْش ٿَثْْ
حٿزڀيّش ىِ ٓ 5نٌحص ،ٳبڅّ ٛيًٍ ٷَحٍ اىحٍُ ڃؼ ٚرظْ ْ٬ن ڃٌّ٧ٲ ڃن َ٣ٱ ٍثْْ رڀيّش حنظيض ڃيس حنظوخرو
ّ٬ي ٷَحٍه ڃٌ٘رخ رْ٬ذ حٙهظٜخ ٙٳِ ٫نَٜه حٿِڃنِ .
ٷي ّڀِځ حٿڄَ٘ ٩حٿٌّٙش ً حٿزڀيّش ً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش رٌؿٌد ڃَح٫خس ڃـڄٌ٫ش
ڃن حٿ٘ټڀْخص ً حٗؿَحءحص ٷزپ أً أػنخء أً ر٬ي اٛيحٍىخ ٿٸَحٍحطيخ حٗىحٍّش ،كْغ ّظَطذ ٫ن ٫يځ حٗٿظِحځ ريخ
طً َّٞ٬ٿٺ حٿٸَحٍ ٿَٷخرش حٗٿٰخء أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش نَ٨ح ٿڄوخٿٴظيخ ٍٻن حٿ٘ټپ ً حٗؿَحءحص ً ،ڃن رْن
ىٌه حٿ٘ټڀْخص ً حٗؿَحءحص نٌٻَ ٫ڀَ ٓزْپ حٿڄؼخٽ :
1
أن َ٨ٷَحٍ ڃـڀْ حٿيًٿش رظخٍّن 0115 / 17 /10حٿَٰٳش حٿَحر٬ش ٍٷڂ ، 986511ڃـڀش ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿـِحثَ ،حٿ٬يى ٓ 7نش . 121 ٙ 0115
133
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
د /ػذّ أُششٝػ٤خ اُذاخِ٤خً :ىِ ْ٫ذ ڃوخٿٴش حٿٸخنٌڅ ْ٫،ذ حٿٔزذ ً ْ٫ذ حٙنلَحٱ رخٿٔڀ٤ش.
* ػ٤ت ٓخبُلخ اُوبّٗ : ٕٞٸٜي رْ٬ذ ڃوخٿٴش حٿٸخنٌڅ ٫يځ ڃ٤خرٸش ڃلپ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ،أُ آػخٍه حٿٸخنٌنْش
1
ٿڀڄًَْ٘٫ش ً ،رخٿظليّي ٿڀٸٌح٫ي حٿٸخنٌنْش حٿظِ ٛيٍ حٿٸَحٍ حٓظنخىح ٫ڀْيخ .
ً ٷي حٓظٸَ حٿٴٸو ًحٿٸ٠خء ٫ڀَ ًؿٌد طٌٳَ َْٗ٣ن ٳِ ڃلپ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ كظَ ّټٌڅ ٛلْلخ ًىڄخ:أڅ
ّټٌڅ حٿٸَحٍ ڃًَ٘٫خً ،أڅ ّټٌڅ ڃڄټنخ.0
ــ أُخبُلخ أُجبششح ٝاُظش٣ذخ ُِوبًٗ :ٕٞڃٴخىه اٛيحٍ حٿيْجخص حٿٚڃَٻِّش ٿٸَحٍ اىحٍُ ڃوخٿٴخ ٿن ٚطَِّ٘٬
أً طنْ٨ڄِ ً،ڃؼخٽ ًٿٺ :أڅ ّٜيٍ ًحٿِ ًّٙش ڃخ ٷَحٍ رظْْ٬ن ڃٌ٧ٲ ٳِ ٓڀٺ حٿڄظَٜٳْن حٗىحٍّْن ر٘يخىس
رټخٿٌٍّخ ،ڃ ٪أڅ ىٌح حٿڄنٜذ ّ٘ظَٗ ١يخىس ٿْٔخنْ أځ ٗيخىس أ٫ڀَ ڃنيخ.
ــ أُخبُلخ ؿ٤ش أُجبششح ُِوبًٗ : ٕٞڃٴخىىخ ًؿٌى ه٤ؤ ٳِ طٴَْٔ ًط٤زْٶ حٿٸخنٌڅ نظْـش ه٤ؤ اكيٍ حٿيْجخص
حٿٚڃَٻِّش ٳِ طٴَْٔ ًط٤زْٶ حٿٸخنٌڅ ٳْڄخ طٜيٍه ڃن ٷَحٍحص اىحٍّّش ىٌح ڃن ؿيش ً ،3ڃن ؿيش أهـــــــــٍَ
ٷـــــــي ّټـٌڅ ه٤ؤ ٳِ ط٤زْٶ حٿٸخ٫ــــــــيس حٿٸخنٌنْــــــــــــش ٫ڀَ حٿٌٷخثــــــ.٪
* ػ٤ت اُغجت :اڅّ حٿٌّٙش ًحٿزڀيّش ًحٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿڄلڀْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ،رخ٫ظزخٍىخ أٗوخٛخ
اىحٍّّش ڃـزَس ٫ني اٛيحٍىخ ٿٸَحٍحطيخ رڄَح٫خس حٕٓزخد حٿڄخىّش ًحٿٸخنٌنْش حٿيحٳ٬ش ٗٛيحٍ ڃؼپ ىٌه حٿظَٜٳخص
ً٫ڀْو ٳوڀٌ ٷَحٍحطيخ ڃن ًٻَ طڀٺ حٕٓزخد ّ ٪٠طڀٺ حٿٸَحٍح ص طلض ٍٷخرش ٷ٠خء حٗٿٰخء أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّّش.
ـ دبُخ اٗؼذاّ اُٞجٞد أُبدُِٞ ١هبئغً :حٿڄٸٌٜى ريٌه حٿلخٿش ىِ أڅ طٔظني حٿيْجخص حٿٚڃَٻِّش ٫ني اٛيحٍىخ
ٿٸَحٍ اىحٍُ اٿَ ًٷخث ٪ڃخىّش ٯَْ ڃٌؿٌىس ً ،ڃؼخٽ ًٿٺ :ٳخٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن ٍثْْ حٿڄـڀْ حٿ٘٬زِ
حٿزڀيُ كٴخ٧خ ٫ڀَ حٿن٨خځ حٿ٬خځ 2،طٔظني ٫ڀَ ًٷخث ٪ڃخىّش (ڃؼپ حٿلَّٶ ،اَٟحد أڃنُِ ،ٿِحٽ ،طيح ِ٫حٿـيحٍ)
ط٘ټپ ٓزذ ٗٛيحٍىخ. .
1
ٍُِ٫حٿِّن ،ٷَحٍحص حٿ٬ڄَحڅ حٿٴَىّش ً َ٣ٵ حٿ٬٤ن ٳْيخ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 112 ٙ ،
0
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .198 ٙ ،
3
٫ڄخٍ ٌ٫حريُ،حٿنَّ٨ش حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش،حٿـِء حٿؼخنِ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .505 ٙ ،
2
أن َ٨حٿڄخىس 71ڃن حٿٸخنٌڅ 16 /91حٿڄظ٬ڀٶ رخٿزڀيّش.
132
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ـ اُخـأ ك ٢اُزٌ٤٤ق اُوبُِٗٞ ٢ٗٞاهؼخً:ڃؼخٽ ًٿٺ :أڅ ّټْٲ ه٤ؤ ڃينِ ٫ڀَ أنو ه٤ؤ ڃن حٿيٍؿش حٿؼخٿؼش ،رْنڄخ
ىٌ ٳِ كٸْٸظو ه٤ؤ ڃينِ ڃن حٿيٍؿش حٿؼخنْش.
ـ سهبثخ أُالئٔخ :اًح ٻخڅ حٕٛپ حٿ٬خځ ،أڅّ حٗىحٍس ًكيىخ ڃئىڀش ٳِ طٸيَّ ڃٚثڄش حٿٸَحٍ ًٿْْ ٿڀٸخ ِٟحٿظيهپ
ٳبنو ًحٓظؼنخء ڃن ًٿٺ ،ٷي ّڄخٍّ حٿٸخ ِٟڃَحٷزش حٿڄٚثڄش ،1هخٛش ٳِ ڃـخٽ حٿظؤىّذ ،حٿ٠ز ٢حٗىحٍُ.
* ػ٤ت االٗذشاف ثبُغِـخ :اًح ٻخنض حٿٰخّش ڃن ڃوظڀٲ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿٌّٙش ًحٿزڀيّش ًحٿڄئٓٔخص
حٿ٬ڄٌڃْش حٿڄلڀْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ىِ حٿڄلخٳ٨ش ٫ڀَ حٿڄٜڀلش حٿ٬خڃش ،ٳبڅّ اٛيحٍ ىٌه حٿيْجخص ٿٸَحٍحص
0
اىحٍّش ڃٔظييٳش ٿٰخّخص رْ٬يس ٫ن حٿڄٜڀلش حٿ٬خڃش أً هخٍؿش ٫ن حٕىيحٱ حٿڄليىس رڄٌؿذ ن ٌٜٙٷخنٌنْش
ّ َّٝ٬ىٌه حٿٸَحٍحص ٿَٷخرش ٷخ ِٟحٗٿٰخء أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،ٻٌنيخ ڃٌ٘رش رْ٬ذ حٙنلَحٱ رخٿٔڀ٤ش .
ً٫ڀْو كظَ ّټٌڅ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ حٿٜخىٍ ٫ن حٿيْجخص حٿڄٌٻٌٍس أٚ٫ه ٓڀْڄخ ً ،ؿذ أڅ ّييٱ اٿَ طلٸْٶ
ٯخّش ڃًَ٘٫ش ًىٌه حٕهَْس طؤهٌ ٌٍٛطْن:
ــ أُظِذخ اُؼبٓخ :اڅ حٿٸَحٍ حٿٜخىٍ ٫ن حٿيْجخص حٿٚڃَٻِّش ّ ،ـذ أڅ ّييٱ اٿَ طلٸْٶ حٿڄٜڀلش حٿ٬خڃش
ً٫ڀْو ٳبڅ حٓظييحٱ ٯخّخص رْ٬يس ٫ن حٿڄٜڀلش حٿ٬خڃش ّ ٪٠حٿٸَحٍ حٗىحٍُ طلض ڃـيَ ٍٷخرش ٷخ ِٟحٗٿٰخء
ًڃؼخٽ ًٿٺ ٬ّ :ظزَ ٷَحٍ حٿٌحٿِ رنِ ٩حٿڄڀټْش ڃن أؿپ حٿڄنٴ٬ش حٿ٬خڃش ڃٌ٘رخ رْ٬ذ حٙنلَحٱ رخٿٔڀ٤ش ،اًح ٻخڅ
حٿٸٜي ڃنو كَڃخڅ ٗو ٚڃن ڃڀټْظو ٷٜي حٙنظٸخځ ڃنو ،ٻٌنو ڃظؤػَ رنِحٗ ٩و ِٜرْنو ًرْن ًٿٺ حٿ٘و.ٚ
ــ رخظ٤ض األٛذاف :نَ٨ح ٕڅ حٿڄٜڀلش حٿ٬خڃش ٫زخٍس ٳ٠ٴخٟش ؿيح ،ٳټؼَْ ڃن حٕك ْخڅ ّليّى حٿڄَ٘ ٩ٿَؿپ
حٗىحٍس رڄٌؿذ ن ٌٜٙٷخنٌنْش أىيحٱ ڃْ٬نش ّنـَ ٫ن ٫يځ طلٸْٸيخ اٛخرش حٿٸَحٍ رْ٬ذ حٙنلَحٱ رخٿٔڀ٤ش
ٿڄوخٿٴظو ٷخ٫يس طو ْٜٚحٕىيحٱ ،كظَ ًاڅ ٻخڅ حٿٸَحٍ ّييٱ ٿظلٸْٶ حٿڄٜڀلش حٿ٬خڃش.
ًڃؼخٽ ًٿٺ :أڅ ّٔظويځ ٍثْْ رڀيّش ڃخ ٓڀ٤ظو ٳِ حٿ٠ز ٢حٗىحٍُ ڃن هٚٽ ڃن ٪حٿڄٔظلڄْن ٫ڀَ ٗخ٣ت حٿزلَ
ڃن هڀ ٪أً ٿزْ ڃٚرٔيڂ ا ٙىحهپ ڃئٓٔش حٓٙظلڄخځ رخٿزڀيّش.3
رخٟٗخٳش اٿَ ى٫خًُ حٗٿٰخء ،طوظ ٚحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش رخٿٴٜپ ٳِ ى٫خًٍ طٴَْٔ ً ٳل ٚڃًَْ٘٫ش
حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش حٿٜخىٍس ٫ن حٿٌّٙش ً حٿڄٜخٿق ٯَْ حٿڄڄَٻِس ٿڀيًٿش ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٌّٙش ً ،حٿزڀيّــــــــــش
ً حٿڄٜخٿق حٗىحٍّش حٕهٍَ ٿڀزڀيّش ً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿڄلڀْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ٣زٸخ ٿن ٚحٿڄخىس 611
1
أكڄي ڃلٌْ ،حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .191 ٙ،
0
أن :َ٨ـ ٍُِ٫حٿِّن ،ٷَحٍحص حٿ٬ڄَحڅ حٿٴَىّش ًَ٣ٵ حٿ٬٤ن ٳْيخ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .118 ٙ ،
ـ ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ، َْٰٜحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .63 ٙ ،
3
أن :َ٨ـ أكڄي ڃلٌْ،حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .193 ٙ ،
ـ ٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ،حٿنَّ٨ش حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗى حٍّش ،حٿـِء حٿؼخنِ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .536 ٙ ،
135
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ًحٗىحٍّش ً ،ٿيٌح ٓنلخًٽ حٿظ َٝ٬ٿيخطْن حٿيٌ٫طْن ،انٚ٤ٷخ ڃن حٿيٍحٓش
حٿـخٍّش ٳِ ىٌح حٿٴَ ، ٩كْغ ٓنظَ٤ٵ ٿظَّ٬ٴيخ ،ػڂ ًَٗ٣يڄخ ،ٿننظٸپ ٳِ حٕهَْ اٿَ َ٣ٵ طلَّټيڄخ .
رڄخ أننخ طَٟ٬نخ رٜٴش ٫خڃش ٿظَّ٬ٲ ىخطْن حٿيٌ٫طْن هٚٽ ىٍحٓظنخ ٿيڄخ أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ً ،ٻٌننخ
رٜيى ىٍحٓش ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ً ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،ٳٸي اٍطؤّنخ اّــــَحى حٿظَّ٬ٲ
حٓطـــــــِ " :ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ً ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ىِ حٿي ٌٍ٫حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش حٿڄَٳٌ٫ش ڃـــن ًًُ حٿٜٴش
ً حٿڄٜڀلش ڃزخَٗس أً رٌحٓ٤ش حٗكخٿش حٿٸ٠خثْش حٿڄ٤ڀٌد ڃن هٚٿيخ طٸيّڂ حٿڄ٬نــــــــَ حٿلٸْٸِ ً حٿَّٜق
أً طٸيَّ ڃيٍ َْٗ٫ش حٿٸَحٍ حٗىحٍُ حٿٜخىٍ ٫ن حٿٌّٙش ً حٿڄٜخٿق ٯَْ حٿڄڄَٻِس ٿڀيًٿش ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٌّٙش
حٿزڀيّـــــــش ً حٿڄٜخٿق حٗىحٍّش حٕهٍَ ٿڀزڀيّش ً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿڄلڀْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش حٿڄٌ٬٤څ
ٳْو رخٿٰڄٌ ٝأً ٿ٬يځ َْٗ٫ظو ".
اڅّ ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ً ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ٻَْٰىخ ڃن حٿي٫خًٍ حٗىحٍّش حٕهٍَ طو ٪٠ٿنٴْ حٿًَ٘١
حٿٌحؿذ طٌحٳَىخ ٿٸزٌٽ ىٌه حٕهَْس ،ڃ٠خٳخ اٿْيخ ًَٗ ١أهٍَ هخٛش ر٤زْ٬ش ىٌه حٿيً ، ٌٍ٫طظڄؼپ ىٌه
حٿًَ٘ ١ٳْڄخ ّڀِ :
/ 1ششؽ ؿج٤ؼخ اُزظشف اإلداس ١أُ٘ظجخ ػِ ٚ٤دػ ٟٞاُزلغ٤ش ٝدػ ٟٞكذض أُششٝػ٤خ :
آظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 611ڃن ٵ.ا.ځ ،ٳبڅّ ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ً ى ٌٍ٫ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش طنٜزخڅ ٳٸ٫ ٢ڀَ
حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش ڃلپ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش .
ً ڃن حٿڄٴْي ،أڅّ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ ڃلپ ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ً ى ٌٍ٫ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ىٌ حٿ٬ڄپ حٿٸخنٌنِ
حٿٜخىٍ رخٗىحٍس حٿڄنٴَىس ٿڀٌّٙش ً حٿڄٜخٿق ٯَْ حٿڄڄَٻِس ٿڀيًٿش ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٌّٙش ،حٿزڀيّش ً حٿڄٜخٿق
حٗىحٍّش حٕهٍَ ٿڀزڀيّش ً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿڄلڀْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ً ،حنٚ٤ٷخ ڃن ًٿٺ ٳبڅّ حٕ٫ڄخٽ
حٿظلَّْ٠ش ً ٙحٿڄنخَْٗ ً ٙحٍٓحء ......اٿن ٛ ،خٿلش ٕڅ طټٌڅ ڃل ٚٿي ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ً ى ٌٍ٫طٸيَّ
حٿڄًَْ٘٫ش ٿ٬يځ طڄظ٬يخ رخٿ٤خر ٪حٿظنٴٌُْ .1
/0أڅ ّټٌڅ حٿظَٜٱ حٗىحٍُ ٯخڃ ً ٞڃزيڂ ٳْڄخ ّو ٚى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ .0
اڅّ ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ً ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ٗؤنيڄخ ٗؤڅ ى٫خًٍ حٗٿٰخء ً حٿي٫خًٍ حٿٸ٠خثْش حٕهٍَ طَُٔ
٫ڀْيڄخ حٿٸخ٫يس حٿ٬خڃش حٿٌحٍىس ٳِ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ٳِ ڃخىطو ، 13حٿظِ ڃٴخىىخ أنو ّ ٙـٌُ
ُٕ ٗو ٚحٿظٸخ ِٟڃخ ٿڂ ّټن ٿو ٛٴش ً ٿو ڃٜڀلش أً ڃلظڄڀش ّٸَىخ حٿٸخنٌڅ ٫ً ،ڀْو ّـذ أڅ طَٳ ٪ىٌٍ٫
حٿظٴَْٔ ً ى ٌٍ٫حٿڄًَْ٘٫ش ا ٙڃن ٛخك ذ حٿٜٴش ً ،ڃن ٿو ڃٜڀلش ٳِ ٍٳ٬يخ ً ،ڃڄن ّظڄظ ٪رؤىڀْش حٿظٸخِٟ
ً آْ ٙټٌڅ ڃن ڃ َْٜىٌه حٿي٫ ٌٍ٫يځ ٷزٌٿيخ ٗټ ، ٚكْغ ّٸٍَ حٿٸخً ِٟٿٺ ڃن طڀٸخء نٴٔو ً ٫ڀْو ٳټپ ڃخ
ٷزپ ٳْڄخ ّو ٚحٿٜٴش ًحٿڄٜڀلش حٕىڀْش ٳِ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ّن٤زٶ ٫ڀَ ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ً ى ٌٍ٫ٳلٚ
حٿڄًَْ٘٫ش .
/ 3أُ٤ؼبد :
ٙطو ٪٠ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ حٗىحٍّش حٿڄزخَٗس ٳِ طلَّټيخ ً ٷزٌٿيخ ٿَ٘ ١حٿڄيس حٿِڃنْش ٫ً ،ڀْو رخٙڃټخڅ
ٍٳ٬يخ ٳِ أُ ًٷض ڃخىحڃض حٿظَٜٳخص حٗىحٍّش حٿڄٌ٬٤څ ٳْيخ رخٿٰڄٌ ً ٝحٙريخځ ڃٌؿٌىس ً نخٳٌسً .1نٴْ
حٿِ٘ء رخٿنٔزش ٿي ٌٍ٫طٸيَّ ًٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ،كْغ ّ ٙظٸْي ٍٳ٬يخ رڄْ٬خى ڃْ٬ن .
ً طـيٍ حٗٗخٍس ،أڅ ى ٌٍ٫طٸيَّ حٿڄًَْ٘٫ش طو ٪ٜٿنٴْ حٿًَ٘ ١حٿڄٌْ٫ٌٟش حٿظِ طو ٪٠ٿيخ ىٌٍ٫
حٗٿٰخء ً حٿڄظڄؼڀش ٳِ ٌْ٫د حٿڄًَْ٘٫ش ( ْ٫ذ ٫يځ حٗهظٜخْ٫، ٙذ حٿ٘ټپ ً حٗؿَحءحص ْ٫ ،ذ ڃوخٿٴش
حٿٸخنٌڅ ْ٫ ،ذ حٿٔزذ ً ْ٫ذ حٗنلَحٱ رخٿٔڀ٤ش ) حٿٔخرٶ رْخنيخ .
/ 1اُـش٣وخ أُجبششح ُِزذش٣ي ً :حٿظِ ڃٴخىىخ أڅ ّظڂ ٍٳ ٪ى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ً ى ٌٍ٫ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ڃزخَٗس
ڃن ٛخكذ حٿٜٴش ً حٿڄٜڀلش ً حٕىڀْش أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش .
ٳٴْڄخ ّو ٚى ٌٍ٫حٿظٴَْٔ ،ڃظَ ٻخڅ حٿظَٜٱ حٿٜخىٍ ٫ن حٿٌّٙش ً حٿڄٜخٿق ٯَْ حٿڄڄَٻِس ٿڀيًٿش
٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٌ ّٙش ،حٿزڀيّش ً حٿڄٜخٿق حٗىحٍّش حٕهٍَ ٿڀزڀيّش ً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش
حٗىحٍّــــــــش ً حٿڄيٳٌ ٩رٰڄٌٟو ّ٘ټپ ڃٔؤٿش ٳَْ٫ش ڃظٜڀش رخٿنِح ٩حٕٛڀِ حٿڄن ٌٍ٨ٳْو أڃخځ اكيٍ ؿيخص
حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ً ،أڅ ڃن ٗؤڅ ٳٺ حٿٰڄٌ ً ٝحٗريخځ ٫نو انيخء حٿنِح ، ٩ٳبڅّ ؿيخص حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ طظٌٿَ
1
٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ،ٷ٠خء حٿظٴَْٔ ٳِ حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 126 ٙ ،
137
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
اّٸخٱ حٿٴٜپ ٳِ حٿنِح ٩حٕٛڀِ ،ڃ ٪اكخٿش حٿظَٜٱ حٿڄٌ٬٤څ رٰڄٌٟو اٿَ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش حٿڄوظٜش
اٷڀْڄْخ ٗٛيحٍ ٷَحٍ ٳٺ اريخڃو .
أڃخ ى ٌٍ٫طٸيَّ حٿڄًَْ٘٫ش ٳْظڂ طلَّټيخ رٌحٓ٤ش حٗكخٿش حٿٸ٠خثْش ،ڃظَ ٻخنض حٿظَٜٳخص حٿٜخىٍس ٫ن
حٿٌّٙش ً حٿڄٜخٿق ٯْ َ حٿڄڄَٻِس ٿڀيًٿش ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٌّٙش ،حٿزڀيّش ً حٿڄٜخٿق حٗىحٍّش حٕهــــٍَ ٿڀزڀيّـــــش
ً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ً حٿڄيٳٌ ٩ر٬يځ َْٗ٫ظيخ ً ،حٿڄ٘ټڀش ٿڄٔؤٿش ٳَْ٫ش ڃظٜڀش رنِح٩
أٛڀِ ً حٿڄن ٌٍ٨ٳْيخ أڃخځ اكيٍ ؿيخص حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ً ،حٿظِ ڃن ٗؤڅ حٿز ض ٳِ َْٗ٫ظيخ ڃن ٫يڃو ً ٪ٟكي
ٿڀنِح ، ٩طټٌڅ ڃلپ اكخٿش ڃن َ٣ٱ اكيٍ ؿيخص حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ اٿَ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش حٿڄوظٜش اٷڀْڄْخ ٿڀٴٜپ
ٳِ ڃيٍ ڃًَْ٘٫ظيخ ر٬ي اّٸخٱ حٿٴٜپ ٳِ حٿنِح ٩حٕٛڀِ .
اڅّ ٓڀ٤ش حٿٸخ ِٟحٗىحٍُ ٳْڄخ ّو ٚىٌ٫طِ حٿظٴَْٔ ً ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ڃٸْيس ،كْغ ّ ٙظڄظ ٪رؤّش
ٓڀ٤ش ٳِ اٿٰخء حٿٸَحٍ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو ً ،انّڄخ ّنظيِ ىًٍه ٳِ طليّي حٿڄ٬نَ حٿٌحٟق ٿڀٸَحٍ حٿٰخڃ ٞٳِ ىٌٍ٫
حٿظٴَْٔ ً ،حٿٴٜپ ٳِ ڃيٍ ڃًَْ٘٫ش أً ٫يځ ڃًَْ٘٫ش حٿٸَحٍ حٗىحٍُ حٿڄٌ٬٤څ ٳْو ٳْڄپ ّو ٚىٌٍ٫
طٸيَّ حٿڄًَْ٘٫ش ڃن هٚٽ ٳلٜو ٿڄَ٬ٳش اڅ ٻخڅ هخٿْخ ڃخ ٌْ٫د حٿڄًَْ٘٫ش .
ط٬ظزَ ى ٌٍ٫حٿظ ٌّٞ٬حٗىحٍّش حٿٌْٓڀش حٿٸ٠خثْش حٿلخڃْش ٿڀلٸٌٵ ً حٿلَّخص حٿٴَىّش ً حٿيٳخ٫ ٩نيخ ٳِ
ًؿو ن٘خ٣خص حٗىحٍس ٯَْ حٿڄًَ٘٫ش ً حٿ٠خٍس ً ،كظَ حٕن٘٤ش حٿڄًَ٘٫ش ڃظَ أٿلٸض ٍَٟح رخٿَْٰ .
ً آظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 611ڃن ٵ .ا .ځ .ا ً حٿظِ طن٫ ٚڀَ أڅّ " :أُذبًْ اإلداس٣خ ٢ٛجٜبد اُٞال٣خ
اُؼبٓخ ك ٢أُ٘بصػبد اإلداس٣خ .
رخزض ثبُلظَ ك ٢أ ٍٝدسجخ ثذٌْ هبثَ ُالعزئ٘بف ك ٢جٔ٤غ اُوؼب٣ب ،اُز ٢رٌ ٕٞاُذُٝخ أ ٝاُٞال٣ــــــــــــخ
أ ٝاُجِذ٣خ أ ٝإدذ ٟأُؤعغبد اُؼٔ٤ٓٞخ راد اُظجـخ اإلداس٣خ ؿشكب كٜ٤ب " ،ٳبڅ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش طوظٚ
ري ٌٍ٫حٿظ٫ ٌّٞ٬نيڃخ طټٌڅ حٿـيخص حٗىحٍّش حٿڄٌٻٌٍس أٚ٫ه َ٣ٱ ٳْيخ .
ً حٿڄٚك ٦ڃن هٚٽ حٿظڄ٬ن ٳِ ىٌه حٿڄخىس ،أڅّ حٿڄَ٘ ٩ٿڂ ٌّٻَ ى ٌٍ٫حٿظ ٌّٞ٬رٜٴش َّٛلش ڃؼڀڄخ
ًٻَىخ ٳِ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش حٿٸيّڂ ٳِ ڃخىطو حٿٔخر٬ــش ،كْغ نٜض ٫ــڀَ أڅّ ...... " :حٿڄنخُ٫خص
حٿڄظ٬ڀٸش رخٿڄٔئًٿْش حٿڄينْش ٿڀيًٿش ،حٿٌّٙش ،حٿزڀيّش ً حٿڄئٓٔخص ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش حٿَحڃْش اٿَ ٣ڀذ
حٿظ ." ٌّٞ٬ٳخٿڄخىس 611ٵ.ا .ځ ا ؿخءص ٫خڃش ً ڃ٤ڀٸش ،1ا ٙأنّو ً رڄخ أڅّ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ًحص ًّٙش ٫خڃش
ٳِ ؿڄْ ٪حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش رخٓظؼنخء حٿڄنخُ٫خص حٿڄٌٻٌٍس ٳِ حٿڄخىس 613ٵ.ا.ځ.ا ً ،حٿڄنخُ٫خص حٿظِ ّوظٚ
1
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 001 ٙ ،
136
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ريخ ڃـڀْ حٿيًٿش ،ٳخٿڄخىس 611طظ٬ڀٶ أّ٠خ ري٫خًٍ حٿظ ، ٌّٞ٬أٟٲ اٿَ ًٿٺ ٳٸي نٜض حٿڄخىس 610ٵ.ا.ځ.ا
٫ڀَ اهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش رخٿٴٜپ ٳِ ى٫خًٍ حٿٸ٠خء حٿټخڃپ ً ،حٿظِ ڃن رْنيخ ً أىڄيخ :ىٌٍ٫
حٿظ ٌّٞ٬حٿَحڃْش اٿَ ؿزَ حَٕٟحٍ حٿنخطـش ٫ن حٕ٫ڄخٽ حٗىحٍّش ڃن هٚٽ حٿڄ٤خٿزش رخٿظ. ٌّٞ٬
ً ٷٜي حٿظَ٬ٱ أٻؼَ ٫ڀَ ى ٌٍ٫حٿظ ٌّٞ٬حٗىحٍّش ٓ ،نظٌٿَ اٿٸخء حٿٌ٠ء ٫ڀْيخ ڃن هٚٽ حٿظَٝ٬
ٿظَّ٬ٴيخ ،ػڂّ ًَٗ ١ٷزٌٿيخ ،ػڂ ىٍحٓش حٕٓخّ حٿٌُ طٸٌځ ٫ڀْو حٿڄٔئًٿْش حٗىحٍّش ٿڄَ٬ٳش ڃن ّظلڄپ حٿظ.ٌّٞ٬
أٝال :رؼش٣ق دػ ٟٞاُزؼ٣ٞغ :ٿٸي َّ٫ٱ حٿيٻظٌٍ ٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ى ٌٍ٫حٿظ ٌّٞ٬رؤنّيــــــــــــــخ " :اُذػٟٞ
اُوؼبئ٤خ اُزار٤خ اُز٣ ٢ذشًٜب ٣ ٝشكؼٜب أطذبة اُظلخ ٝأُظِذخ أٓبّ اُجٜبد اُوؼبئ٤خ أُخزظخ ،ؿجوب
ُِشٌِ٤بد ٝاإلجشاءاد أُوشسح هبٗٗٞب ُِٔ ،ـبُجخ ثبُزؼ٣ٞغ اٌُبَٓ ٝاُؼبدٍ اُالصّ ُججش األػشاس اُز ٢أطبثذ
1
دوٞه ْٜثلؼَ اُ٘شبؽ اإلداس ١اُؼبس ".
ٻڄخ َ٫ٳيخ حٿيٻظٌٍ ٫ڄخٍ رٌْٟخٱ رؤنّيخ "دػ ٖٓ ٟٞخالُٜب ٣ـِت طبدت اُشإٔ ٖٓ اُجٜخ اُوؼبئ٤خ
0
أُخزظّخ اُوؼبء ُ ٚثٔجِؾ ٖٓ أُبٍ رِزضّ إداسح ٓب ثذكؼٗ ٚز٤جخ ػشس أطبث. " ٚ
ٻڄخ َ٫ٳيخ حٿيٻظٌٍ ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ َْٰٜرؤنّيخ " دػ ٖٓ ٟٞأ ّْٛدػب ٟٝاُوؼبء اٌُبَٓ اُز٣ ٢زٔزغ كٜ٤ب
اُوبػ ٢ثغِـبد ًج٤ــــــــــــشح ٝرٜذف إُ ٠أُـبُجخ ثبُزؼ٣ٞغ ٝججش األػشاس أُزشرجخ ػِ ٠األػٔبٍ
اإلداس٣خ أُبد٣خ ٝاُوبٗ٤ٗٞخ 3".ڃن هٚٽ حٿظَّ٬ٴخص حٿڄٌّٟلش أٚ٫ه ّٔظ٘ٲ ٿنخ ،أڅّ ى ٌٍ٫حٿظ ٌّٞ٬طظڄِْ
رڄـڄٌ٫ش ڃن حٿوٜخث ٚطڄِّْىخ ٫ن ٯَْىخ ڃن حٿي٫خًُ حٿٸ٠خثْش حٕهٍَ نٌٻَ ڃنيخ :
/ 1دػ ٟٞاُزؼ٣ٞغ دػ ٟٞهؼبئ٤خ :ٳيِ ٿْٔض ط٨ڀڂ أً ٬٣ن اىحٍُ ،أٟٲ اٿَ ًٿٺ ٳيِ طَٳ٣ ٪زٸخ ٿٸخنٌڅ
2
حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش أڃخځ حٿـيخص حٿٸ٠خثْش حٿڄوظٜش .
/ 9دػ ٟٞاُزؼ٣ٞغ دػ ٟٞرار٤خ ـ شخظ٤خ :ٻٌنـيخ طظلَٹ ً طن٬ٸي ٫ڀَ أٓخّ ڃَٻِ ٷخنٌنـــــِ ٗوٜـــِ
ً ًحطِ ٿَحٳ٬يخ ،كْغ طَڃِ اٿَ طلٸْٶ ڃٜڀلش ٗوْٜش ً ًحطْش طظڄؼپ ٳِ حٿلٌٜٽ ٫ڀَ ط ٌّٞ٬ٿـزَ
5
حَٕٟحٍ حٿڄخىّش ً حٿڄ٬نٌّش حٿظِ أٛخرض حٿلٸٌٵ ً حٿڄَحٻِ حٿٸخنٌنْش حٿ٘وْٜش ٿَحٳ٬يخ .
/ 3دػ ٟٞاُزؼ٣ٞغ ٖٓ دػب ٟٝاُوؼبء اٌُبَٓ :ط٬ظزَ ى ٌٍ٫حٿظ ٌّٞ٬ڃن أىڂ ى٫خًٍ حٿٸ٠خء حٿټخڃپ
ٗ٫ظزخٍ أڅ ٓڀ٤خص حٿٸخ ِٟحٗىحٍُ ٳِ ڃـخٽ حٿظً ٌّٞ٬حٓ٬ش ڃٸخٍنش ڃ ٪ى٫ـــخًٍ ٷ٠ــــخء حٿَْ٘٫ــــش
1
٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ،حٿنَّ٨ش حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿـِء حٿؼخنِ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 588 ٙ ،
0
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 80 ٙ ،
3
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 016 ٙ ،
2
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 88 ٙ ،
5
٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ،حٿنَّ٨ش حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿـِء حٿؼخنِ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 587 ٙ ،
139
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
كْغ طٸّْي ٓڀ٤ظش ً 1،طظـڀَ ٓ٬ش ٓڀ٤خص ٷخ ِٟحٿظ ٌّٞ٬ڃن هٚٽ اٿِحڃو ؿيش حٗىحٍس ريٳ ٪ط ٌّٞ٬ڃظَ
ػزض حٿ ٍَ٠حٿٚكٶ رخٿ٘وٌٓ ٚحء طٔزذ ٳْو ن٘خ ١حٗىحٍس حٿڄًَ٘ ٩أً ٯَْ حٿڄًَ٘. ٩
/ 4دػ ٟٞاُزؼ٣ٞغ ٖٓ دػب ٟٝهؼبء اُذوٞم :ٻٌنيخ طٔظييٱ رٌٍٜس ڃزخَٗس أً ٯَْ ڃزخَٗس حٿڄ٤خٿزش
رخٿلڄخّش حٿٸ٠خثْش ٿلٸٌٵ ٗوّْٜش ً ًحطّْش ڃټظٔزش ،ڃن هٚٽ حٿظ ٌّٞ٬حٿټخڃپ ً حٿ٬خىٽ ٗٚٛف حَٕٟحٍ
0
حٿڄ٬نٌّش ً حٿڄخىّش حٿظِ أٛخرض حٿلٸٌٵ حٿ٘وْٜش حٿڄټظٔزش .
اُلوشح اُضبٗ٤خ :ششٝؽ هج ٍٞدػ ٟٞاُزؼ٣ٞغ :ڃؼڀڄخ ىٌ حٿلخٽ رخٿنٔزش ٿڀي٫خًٍ حٗىحٍّش حٕهٍَ ،ٳ ٚطٸزپ
ى ٌٍ٫حٿظ ٌّٞ٬أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،ا ٙرظٌحٳَ ؿڄڀش ڃن حٿًَ٘ ١حٿ٘ټڀْش اٍطؤّنخ ىٍحٓظيخ ٳْڄخ ّڀِ :
أٝال :اُوشاس اإلداس ١اُغبثن ٬ّ :ظزَ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ حٿٔخرٶ َٗ٣خ ڃن حٿًَ٘ ١حٿ٘ټڀْش ٿٸزٌٽ ى ٌٍ٫حٿظٌّٞ٬
كْغ ّٔظٜيٍه حٿ٘و ٚحٿڄ ًٍَ٠ڃن حٿٔڀ٤ش حٗىحٍّّش ٛخكزش حٿن٘خ ١حٗىحٍُ حٿ٠خٍ ًٳٶ ٗټڀْـــــــــــــخص
ً اؿَحءحص ڃْ٬نش ،ڃن هٚٽ طٸيّڂ ط٨ڀڂ اىحٍُ ڃ٤خٿزخ ٳْو حٿٔڀ٤خص حٗىحٍّش حٿڄوظٜش رـزَ حٿ٫ ٍَ٠ن
3
َّ٣ٶ ط٠ٌّ٬و ط٠ٌّ٬خ ٫خى ً ٙٻخڃ ٚؿَحء حَٕٟحٍ حٿظِ ٓززظيخ حٕ٫ڄخٽ حٗىحٍّّش حٿّ٠خٍس .
ڃن هٚٽ حٿٸَحءس حٿڄظٴلّٜش ٿظَّ٬ٲ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ حٿٔخرٶ ّظ٠ق ،أنّو ٻَ٘ ١ڃن حٿًَ٘ ١حٿ٘ټڀْش
ّنٜذ ٫ڀَ حٕ٫ڄخٽ حٿڄخىّش حٿ٠خٍس حٿظِ طٸٌځ ريخ حٗىحٍس اڃخ رٜٴش اٍحىّش طنٴٌْح ٿ٬ڄـــــ پ طَّ٘ ( ِ٬ٷخنٌڅ )
أً ٫ڄپ اىحٍُ ( ٷَحٍ أً ٫ٸي اىحٍُ ) ً2 ،ڃؼخٽ ًٿٺ ٛ :يًٍ ٷَحٍ اىحٍُ ڃن َ٣ٱ ٍثْْ رڀيّش رييځ ڃنِٽ
ڃـــخ أً رٜٴش ٯَْ اٍحىّش ،ٻخٕ٫ڄخٽ حٿٜخىٍس ڃن حٗىحٍس نظْـش ه٤ؤ أً اىڄخٽ ٻزنخء رجَ ىًڅ طْْٔـيخ .
ً ٫ڀْو ٳخٿٸَحٍ حٿٔخرٶ ّ ٙنٜذ ٫ڀَ حٿظَٜٳخص حٿٸخنٌنْش ٻخٿٸَحٍحص حٗىحٍّّش حٿڄٌ٬٤څ ر٬يځ ڃًَْ٘٫ظيخ
ٻٌنيخ طٔظي ِ٫طٌٳَ َٗ ١حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ .
ً طـيٍ حٗٗخٍس ،أڅّ ٳټَس حٿٸَحٍ حٿٔخرٶ آظڄيص ًؿٌىىخ ڃن نَّ٨ش حٿٌَُّ حٿٸخ ِٟحٿٴَنْٔش ،كْغ
آظڀِځ حٿڀـٌء أً ٙاٿَ حٿ٬٤ن أڃخځ حٗىحٍس ڃن هٚٽ ٍٳ ٪ط٨ڀڂ اىحٍُ ٟي حٕ٫ڄخٽ حٗىحٍّش ٯَْ حٿڄًَ٘٫ش
حٿڄخٓش رلٸٌٵ حٕٳَحى ً كَّخطيڂ ،ا ٙأڅّ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿٴَنِٔ طوڀَ ٫ن ط٤زْٶ نَّ٨ش حٿٌَُّ حٿٸخ ِٟٳِ
ٷْ٠ش ٻخىً ٓنش ، 1669ٿټن حٿٸ٠خء حٗىحٍُ حٿٴَنِٔ ٧پّ ّ٤زٶ طڀٺ حٿنَّ٨ش ريحٳ ٪حٿظٌ٬ى ً حٿًَطْن اٿَ أڅ
1
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 83 ٙ ،
0
٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ،ٷ٠خء حٿظٴَْٔ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 113 ٙ ،
3
٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ،حٿنَّ٨ش حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿـِء حٿؼخنِ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 575 ٙ ،
2
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 97 ٙ ،
121
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
طزنخىخ ٙكٸخ رڄٌؿذ حٿڄٌَٓځ حٿڄئٍم ٳِ ، 1958 /11/11حٿٌُ ن٫ ٚڀَ َٗ ١حٿٸَحٍ حٿٔخرٶ ٻَ٘ ١ٿيٌٍ٫
حٿظ.1 ٌّٞ٬
ً ٫ڀَ حٿَٯڂ ڃن ط٘خرو حٿٸَحٍ حٿٔخرٶ ً حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ ،رخ٫ظزخٍىڄخ ًْٓڀظْن اىحٍّظْن ٿلپ حٿڄنخُ٫خص
حٗىحٍّش ،ا ٙأنّيڄخ ّوظڀٴخڅ ڃن كْغ :
ـ أڅّ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ ىٌ َٗ ١اهظْخٍُ ٿٸزٌٽ ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ً حٿظ ٌّٞ٬أڃخځ حٿيْجخص حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش
أڃخ حٿٸَحٍ حٿٔخرٶ ٳيٌ َٗ ١هخ ٙري ٌٍ٫حٿظ ٌّٞ٬ٳٸ.0 ٢
ـ أڅّ ڃٌ ٩ٌٟحٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ ىٌ اٿٰخء حٿٸَحٍ حٗىحٍُ حٿٜخىٍ ٫ن حٿـيش حٗىحٍّش حٿظِ أٛيٍطو ،أڃّخ
ڃٌ ٩ٌٟحٿٸَحٍ حٗىحٍُ حٿٔخرٶ ىٌ ڃ٤خٿزش حٿٔڀ٤ش حٗىحٍّش حٿظِ طٔزذ ن٘خ٣يخ ٳِ حٿ ٍَ٠رظ٫ ٌّٞ٬ـــــخىٽ
ً ٻخڃپ .
ـ أڅّ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ ّنٜذ ٫ڀَ حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش ٻڄلپ ٿڀ٬٤ن ٳِ حٿي ٌٍ٫حٗىحٍّش ،أڃخ حٿٸَحٍ حٿٔخرٶ
ٳْنٜذ ٫ڀَ ٫ڄپ ڃخىُ أطظو حٗىحٍس ًٓزذ ٍَٟح ٿڀَْٰ .
رخٗ٫ ٩ّٚ٣ڀَ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش نـيه ،ٷي ً ٪ٟٷخ٫يس ٫خڃش طَُٔ ٫ڀَ ؿڄْ ٪حٿي٫خًٍ
ڃينْش ٻخنض أځ اىحٍّش ،ڃن رْنيخ ى ٌٍ٫حٿظ ٌّٞ٬حٗىحٍّش حٿڄَٳٌ٫ش أڃخځ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش حٿڄوظّٜش ،كْغ
أًؿزض حٿڄخىس 13ڃن ٵ.ا.ځ.ا أڅ رظڄظ ٪حٿ٤خ٫ن رخٿٜٴش ً أڅ طټٌڅ ٿو ڃٜڀلش ٷخثڄش أً ڃلظڄڀش ڃٸٍَس ٷخنٌنخ
اٟخٳش اٿَ أىڀْش حٿظٸخ ً ، ِٟىِ نٴْ حٿًَ٘ ١حٿظِ طڂ حٿظ َّٝ٬ٿيخ ٫ني ىٍحٓظنخ ٿي ٌٍ٫حٗٿٰخء ً حٿظٴْٔــــَ
ً ى ٌٍ٫ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش حٿٔخرٶ رْخنيخ .ا ٙأڅّ حٿڄٜڀلش ٳِ ى٫خًٍ حٿظ ٌّٞ٬طټٌڅ ڃٜڀلش ٗوْٜش.
صبُضب :أُ٤ؼبد :اڅّ حٿڄيّس حٿڄٸٍَّس ٷخن ٌنخ ٿَٳ ٪ى ٌٍ٫حٿظ ٌّٞ٬أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش طلض ٣خثڀش ٫يځ ٷزٌٿيخ
ٗټ ٚىِ 2أٗيَ طلٔذ ،اڃّخ ڃن طخٍّن طزڀْٮ حٿٸَحٍ اًح ٻخڅ ٳَىّخ ً ،ڃن طخٍّن حٿنَ٘ اًح ٻخڅ طنْ٨ڄْخ ؿڄخ٫ـخ
ً ىـــــــٌح ٣زٸــــــخ ٿنــ ٚحٿڄخىس 609ٵ.ا.ځ.ا .
ً حٿڄٚك ٦ڃن هٚٽ حٿڄخىس 609ٵ.ا.ځ.ا ،أڅّ حٕٓخّ حٿٸخنٌنِ حٿڄٸٍَ ٿڄْ٬خى ى ٌٍ٫حٿظ ٌّٞ٬ىٌ نٴٔو
حٿڄٸٍَ ٿڄْ٬خى ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ً ،ىٌ نٴْ حٿٌ ٪ٟحٿٌُ ٻخڅ ٓخثيح ٳِ حٿٸخنٌڅ حٿٸيّڂ ،كْغ ٷ٠ض حٿڄخىس 189
ڃټٍَ ٫ڀَ ڃْ٬خى ٻپ ڃن ى ٌٍ٫حٿظ ً ٌّٞ٬حٗٿٰخء ً ،حٿيٿْپ ٫ڀَ ًٿٺ أڅّ ْٛخٯش حٿڄخىس 609ؿخءص ٫خڃــش
ً ٿْٔض هخّٛش رنٌ ٩ڃْ٬ن ڃن حٿي٫خًٍ حٗىحٍّش حٕهٍَ ،كْغ نٜض ٫ڀَ أڅ "٣ذذد أجَ اُـؼٖ ً "...ٿڂ
1
٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ،حٿنَّ٨ش حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿـِء حٿؼخنِ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 578 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
0
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 000 ٙ ،
121
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
طٌٻَ اڅ ٻخڅ ٬٣نخ رخٗٿٰخء أً ٬٣نخ آهَ ،أٟٲ اٿَ ًٿٺ ّظزْن ٿنخ ،أڅّ ڃيس 2أٗيَ هخٛش ري ٌٍ٫حٿظٌّٞ٬
ٳِ كخٿش حٿ ٍَ ٠حٿنخؿڂ ٫ن ٫ڄپ اىحٍُ ٷخنٌنِ ،حٕڃَ حٿٌُ َّ٤ف حٿظٔخإٽ حٿظخٿِ :ٳِ كخٿش ڃخ اًح ٻخڅ
حٿ ٍَ٠ڃظَطذ ٫ن ٫ڄپ اىحٍُ ڃخىُ ،ىپ ّزيأ َّٓخڅ ڃيس 2أٗيَ ڃن طخٍّن ًٷٌ ٩حٿ ٍَ٠حٿنخؿڂ ٫ن حٿ٬ڄپ
حٿڄخىُ ٿ٘ىحٍس أځ ڃض طخٍّن حٿٸَحٍ حٿٔخرٶ ؟
ڃن حٿڄ٬ڀٌځ أڅّ ٿڀظ٨ڀڂ حٗىحٍُ ٚ٫ٷش ًػْٸش رخٿٸَحٍ حٿٔخرٶ ،كْغ أڅّ ىٌح حٕهَْ رڄؼخرش ٍى حٿٔڀ٤خص
حٗىحٍّش ٫ن حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ حٿٌُ ڃ٠ڄٌنو ط ٌّٞ٬حٿڄظ ٍَ٠ڃن حٕ٫ڄخٽ حٗىحٍّش حٿ٠خٍس ٿظڀٺ حٿٔڀ٤ـــــــش
ً ٫ڀْو اًح ٓڀٺ حٿ٘و ٚحٿڄَّ٣ ًٍَ٠ٶ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ ـ ٻٌڅ ىٌح حٕهَْ ؿٌحُّخ ٣زٸخ ٿڀڄخىس 631ٵ.ا.ځ.ا ـ
ٳبڅّ ڃْ٬خى ى ٌٍ٫حٿظ ٌّٞ٬ٳِ ىٌه حٿلخٿش َُّٔ ڃن طخٍّن حٿَّى حٿَّٜق ،أُ ڃن طخٍّن حٿٸَحٍ حٿٔخرٶ
حٿَّٜق أً ڃن طخٍّن انظيخء ڃيس حٿ٘يَّن ٳِ كخٿش حٿٸَحٍ حٿٔخرٶ حٿ٠ڄنِ ٣زٸخ ٿڀڄخىس 631أٚ٫ه ،ا ّٙأڅّ
حٿٔئحٽ ّزٸَ ڃًَ٤كخ ٳِ كخٿش ٫يځ ٓڀٌٹ حٿ٘وَّ٣ ٚٶ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ ٳڄظَ ّزيأ َّٓخڅ ى ٌٍ٫حٿظ ٌّٞ٬؟
ً ّ٬ظزَ َٗ ١حٿڄْ ٬خى ڃن حٿن٨خځ حٿ٬خځ ٫ ً ،ڀْو ٳ٬يځ حٙٿظِحځ رو ّٔٴَ ٫نو ٍٳ ٞحٿيٗ ٌٍ٫ټ ، ٚأٟٲ
اٿَ ًٿٺ أڅّ حٿٸٌح٫ي ً حٕكټخځ حٿوخّٛش رټْٴْش كٔخد ً حڃظيحى ڃْ٬خى ى ٌٍ٫حٿظ ٌّٞ٬ىِ نٴٔيخ حٿڄٸٍَس ٷخنٌڅ
ٿي ٌٍ٫حٗٿٰخء ٻڄخ ٍأّنخ ٓخرٸخ .
ڃن حٿڄظ٬خٍٱ ٫ڀْو ،أڅّ حٗىحٍس حٿ٬خڃش رخ٫ظزخٍىخ أٗوخٛخ ڃ٬نٌّش ٿْْ ٿيخ اٍحىس ًحطْش ّڄټن أڅ طو٤ت
ًىِ طٸٌځ رڄوظڀٲ ن٘خ٣خطيخ رٌحٓ٤ش أٗوخ٣ ٙزْْ٬ش ( ڃٌ٧ٴٌىخ ) ّ٬ڄڀٌڅ ٿلٔخريخ ً ّ٬زًَڅ ٫نيخ ٫ ً ،1ڀْو
ٳٴِ كخٿش ٷْخڃيخ رؤ٫ڄخٽ ً أن٘٤ش أَّٟص رخٿَْٰ ،ٳڄن ّظلڄپ ڃٔئًٿ ْش حٿظ ، ٌّٞ٬حٿڄٌّ٧ٲ حٿ٬خڃـــــپ ٿلٔخريخ
أً حٗىحٍس ؟ ً ڃخ ىِ حْٕٓ حٿظِ طزنِ ٫ڀْيخ ڃٔئًٿْش حٗىحٍس ،اًح ٫ڀڄنخ أنّيخ ٷي طٸٌځ رؤ٫ڄخٽ ڃًَ٘٫ش ،اّٙ
أنّيخ طڀلٶ ٍَٟح رخٿَْٰ؟ .اڅّ حٗؿخرش ٫ن ىٌه حٿظٔخإٙص طٸظ ِ٠ڃنخ ،حٿظ َٝ٬اٿَ ڃٔئًٿْش حٗىحٍس ٫ڀَ
أٓخّ حٿو٤ؤ ،اٿَ ؿخنذ ڃٔئًٿْظيخ ٯَْ حٿو٤جْش حٿٸخثڄش ٫ڀَ حٿڄوخ ً ، َ٣ىٌ ڃخ ٓنلخًٽ طٌْٟلو ٳْڄخ ّڀِ:
ط٬ظزَ حٿڄٔئًٿْش حٗىحٍّش ٫ڀَ أٓخّ حٿو٤ؤ حٕٛپ حٿ٬خځ ٿڀڄٔئًٿْش حٗىحٍّش ٿڀيًٿش ًٙ ،طظلٸٶ ىٌه
حٿڄٔئًٿْش ا ٙرظٌحٳَ أٍٻخنيخ ً ،ىِ ٍٻن حٿو٤ؤ حٿٌحٷ ٪ڃن حٗىحٍس ٍ ،ٻن حٿ ٍَ٠حٿٌُ ٿلٶ حٿٴَى ،اٟخٳش اٿَ
ٍٻن ٚ٫ٷش حٿٔززْش رْن حٿو٤ؤ ً حٿ ٍَ٠ڃن هٚٽ نٌ٘ء حٿ ٍَ٠نظْـش ه٤ؤ حٗىحٍس ً ،0رڄخ أڅّ أن٘٤ش حٗىحٍس
1
ڃلڄي ٍٳ٬ض ٫زي حٿٌىخد ،أٌٛٽ حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ ،ىحٍ حٿـخڃ٬ش حٿـيّيس ٿڀنَ٘ ،ڃ ، َٜحٗٓټنيٍّش . 077 ٙ ، 0117 ،
0
ٿڄِّي ڃن حٿظٴخْٛپ كٌٽ أٍٻخڅ حٿڄٔئًٿْش حٿو٤جْش ،أن َ٨أكڄي ڃلٌْ ،حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 039 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
120
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ڃٌٻٌٿش ٿڄٌ٧ٴْن ّ٬ڄڀٌڅ ٿلٔخريخ ،ٳڄن ّٸٌځ رـزَ حٿ ٍَ٠حٿنخؿڂ ٫ن أ٫ڄخٿيخ ؟ ىپ حٗىحٍس آظنخىح ٿڀو٤ؤ
حٿڄَٳٸِ أً حٿڄٌ٧ٲ آظنخىح ٿڀو٤ؤ حٿ٘و ِٜ؟ .
1
اڅّ ط٬ــٌّ ٞحٕٗوخ٫ ٙن أ٫ڄخٽ حٗىحٍس حٿ٠خٍس ّئىُ رنخ اٿَ ط ٌٍّٜػٚػـــــــش كڀٌٽ :
األ : ٍّٝىٌ طلڄپ حٿڄٌ٧ٲ حٿڄٔئًٿْش ٗوْٜخ رنخءح ٫ڀَ حٿو٤ؤ حٿ٘و ، ِٜڃڄّخ ّ٠ڄن حٕىحء حٿـّْي ٿڀڄٌّ٧ٲ
ٍٯڂ ڃخ ّْٜزو ڃن ٯزن ٗو. ِٜ
اُضبٗ : ٢طلڄپ حٗىحٍس حٿڄٔئًٿْش رنخءح ٫ڀَ حٿو٤ؤ حٿڄَٳٸِ ً ،ىٌ كپ ّټٴپ كڄخّش حٿڄٌّ٧ٴْن ٍٯڂ طٸَْٜىڂ
ٳِ أىحء ڃيخڃيڂ أكْخنـــــــــــــــــخ .
اُضبُش :طٌُّ ٪حٿڄٔئًٿْش رْن حٿڄٌّ٧ٲ ً حٗىحٍس طز٬خ ٿيٍؿش حٿو٤ؤ حٿڄَٳٸِ حٿ٘و. ِٜ
ً ٳِ ٓزْپ اّـخى كپ ٿيٌه حٿڄٔؤٿش ً ،نَ٨ح ٿٌ٬ٜرش اّـخى طَّ٬ٲ ٿڀو٤ؤ حٿڄَٳٸِ ْ٬ٓ ً ،خ ٗٷخڃش طٌحُڅ
رْن حٿڄٜڀلش حٿ٬خڃش ً حٿڄٜڀلش حٿوخٛش ٿڀڄٌّ٧ٲ ً حٿ٘و ٚحٿڄ ،ًٍَ٠رَُص ڃ٬خَّْ ٳٸيْش ٿڀظڄِْْ ً حٿظٴَٷش
رْن حٿو٤ؤ حٿڄَٳٸِ ًحٿو٤ؤ حٿ٘و ِٜڃن أرَُىخ :
* ٓؼ٤بس اُ٘ضٝاد اُشخظ٤خ ً :ىٌ أًٽ ڃْ٬خٍ نخىٍ رو اُلو ٚ٤اُلشٗغ ٢الك٤٤ش ً ،ڃٴخىه أڅّ حٿو٤ؤ حٿڄٌؿذ
ٿڀڄٔئًٿْش ّټٌڅ ٗوْٜخ ٳِ كخٿش ط٬زَْه ٫ن حٿنًِحص حٿ٘وّْٜش ً ،رڄ٬نَ آهَ ىٌ حٿٌُ ّټ٘ٲ ٫ن حٗنٔخڅ
ر٬٠ٴو ً أىٌحثو ً ٫يځ طزَّٜه ، 0أڃّخ حٿو٤ؤ حٿڄَٳٸِ حٿڄٌؿذ ٿڄٔئًٿْش حٗىحٍس ىٌ حٿٌُ ّٸٌځ رو حٿڄٌ٧ٲ
3
رب٫ظزخٍه انٔخڅ ڃ َٝ٬ٿڀو٤ؤ ً حٿٌٜحد .
* ٓؼ٤بس اُـب٣خ أ ٝاُٜذف ً :ٷي نخىٍ ريٌح حٿڄْ٬خٍ اُؼٔ٤ذ د٣جً ، ٢ڃٴخىه أڅّ حٿو٤ؤ ّ٬ظزَ ٗوْٜخ اًح حٍطټزو
حٿڄٌ٧ٲ ٷٜي طلٸْٶ أٯَحٗ ٝوّْٜش ٚ٫ ٙٷش ٿيخ رخٿڄٜڀلش حٿ٬خڃش ،أڃّخ اًح حٍطټزو حٿڄٌ٧ٲ ٿظلٸْٶ حٿٜخٿق
حٿ٬خځ ّ٬ظزَ ه٤ؤ ڃَٳٸِ .
* ٓؼ٤بس اإلٗلظبٍ ػٖ اُٞظ٤لخ ً :نخىٍ رو اُلوٞٛ ٚ٤س ً ، ٞ٣ڃٴخى ىٌح حٿڄْ٬خٍ أڅّ حٿو٤ؤ ّ٬ظزَ ٗوْٜخ إرا
أڃټن ٳٜڀو ٫ن أ٫ڄخٽ ً ًحؿزخص حٿٌْ٧ٴش .
1
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 110 ٙ ،
0
أن َ٨ڃلڄي ٍٳ٬ض ٫زي حٿٌىخد ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 009 ٙ ،
3
أن :َ٨ـ ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 110 ٙ ،
ـ ٿلْٔن رن حٿْ٘ن آع ڃڀٌّخ ،حٿڄنظٸَ ٳِ ٷ٠خء ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 065 ٙ ،
123
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
اًح ٻخنض حٿٸخ٫يس حٿ٬خڃش ،أڅّ ڃٔئًٿْش حٗىحٍس طٸٌځ ٫ڀَ أٓخّ حٿو٤ؤ ،ٳبنّو ً آظؼنخء ڃن ًٿٺ ً ـ ٫ڀَ
حٿَٯڂ ڃن انظٴخء حٿو٤ؤ ـ طٔؤٽ حٗىحٍس كظَ ً اڅ ٻخڅ حٿن٘خ ١حٗىحٍُ ڃًَ٘٫خ ،ڃظَ أػزض حٿ٘و ٚحٿڄًٍَ٠
ٚ٫ٷش حٿٔززْش رْن حٿ ً ٍَ٠حٿ٬ڄپ حٿڄًَ٘ ً ، ٩ىٌ ڃخ ّ٤ڀٶ ٫ڀْو رخٿڄٔئًٿْش ٫ڀَ أٓخّ حٿڄوخ. َ٣
ً ٷي ٧يَص ىٌه حٿنَّ٨ش نظْـش طِحّي ن٘خ ١حٗىحٍس ًڃخ ٍحٳٸو ڃن طِحّي ٳِ حَٕٟحٍ حٿنخؿڄش ٫ن
حٿن٘خ٣خص حٿڄًَ٘٫ش .
ٿٸي ٻَّّ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ حٿٴَنِٔ أىڂ ط٤زْٸخص نَّ٨ش حٿڄوخ َ٣ٳِ ڃـخٙص ٍثْْٔش ٷزپ طيهپ حٿڄَ٘٩
ٙكٸخ ً ٓنو ٿٸٌح٫ي ٿڀ٬يّي ڃن طڀٺ حٿلخٙص ً ،ڃن أىڂ ىٌه حٿلخٙص نٌٻَ ڃخ ّڀِ :
* األشـبٍ اُؼبٓخ :اڅّ حٰٕٗخٽ حٿ٬ڄٌڃْش ىِ ڃـڄٌ٫ش حٕ٫ڄخٽ حٿڄظ٬ڀٸش رخٕڃٌحٽ حٿ٬ڄٌڃْش ٌٓحء ڃن كْغ
ان٘خثيخ أً طَڃْڄيخ أً ْٛخنظيخ ٻزنخء ٓي ،كٴَ نٴٶ ،طَڃْڂ رنخّش ...اٿن ً ،رنخءح ٫ڀْو ٳټپ ن٘خ ١ڃن ىٌه
حٕن٘٤ش ّٔزذ ٍَٟح ٿڀَْٰ طٸٌځ ڃٔئًٿْش حٗىحٍس كظَ رخنظٴخء حٿو٤ؤ ً ،ڃخ ٫ڀَ حٿڄظ ٍَ٠ا ّٙاػزخص ٚ٫ٷش
1
حٿٔززْش رْن حٿ ً ٍَ٠انـخُ حٿٰ٘پ حٿ٬ڄٌڃِ .
*أُشبسً ٕٞثبُٔشكن اُؼٔ : ٢ٓٞأٷَّ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿٴَنِٔ ٿڀڄ٘خٍٻْن ٳِ حٰٕٗخٽ حٿ٬ڄٌڃّْش ـ ً ىــــڂ
ڃنٴًٌىخ ً حٿڄ٘خٍٻٌڅ ٳِ طنٴٌْىخ ٻخٿڄٸخًٿْن ً ڃٔظويڃٌىڂ ـ حٿلٶ ٳِ حٿظ٫ ٌّٞ٬ن حَٕٟحٍ حٿظِ ّظلڄڀيخ
ىئٙء أػنخء حٿ٬ڄپ أً رڄنخٓزظو ىًڅ أُ ه٤ؤ ڃن ٷزپ حٗىحٍس ٌٓ ،حء ٻخنٌح ڃن حٿ٬خڃڀْن حٿيحثڄْن أً حٿڄئٷظْـــــــن
أً كظَ حٿڄظْ٫ٌ٤ن ،ا ٙأڅّ حٿڄلخٻڂ حٿـِحثَّش ڃنٌ حٗٓظٸٚٽ أٷخڃض حٿڄٔئًٿْش ٳِ ىٌه حٿلخٿش ٫ڀَ أٓخّ
حٿو٤ؤ ً ٿْْ حٿڄوخ.0 َ٣
* األٗشـخ ٝاألش٤بء أُجبٝسح :طٸٌځ ڃٔئًٿْش حٗىحٍس ٫ڀَ أٓخّ حٿڄوخ َ٣اًح أكيػض حٗن٘خءحص حٿوَ٤س
ڃل٤خص حٿټيَرخء ،ڃٔظٌى ٫خص حٿٌهَْس ٛ ،يخٍّؾ حٿزنِّن أَٟحٍ ٿڀـٌحٍ ،أٟٲ اٿَ ًٿٺ ر ٞ٬حٕن٘٤ش
حٿوَ٤س ڃؼپ آظ٬ڄخٽ حٕٓڀلش حٿوَ٤س ڃن ٷزپ ڃٜخٿق حٿَ٘٣ش ً3.أن٘٤ش حٿ٬ڄڀْخص حٿٔ٬ټَّش ٳِ ڃـخٽ حٿ٠ز٢
2
حٗىحٍُ .
* أُغبط ثٔجذأ أُغبٝاح أٓبّ األػجبء اُؼبٓخ ً :ڃٴخىه ٷْخځ حٗىحٍس رن٘خ ١اىحٍُ ّنـڂ ٫نو ٍَٟرخٿٮ
ر٘و ٚڃّْ٬ن ڃن حٕٗوخ ٙڃٸخرپ آظٴخىس حٕٯڀزْش ڃنو ً ،رنخءح ٫ڀْو ،ٳٸي أٷَّ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ ٓزْپ اكظَحځ
ڃزيأ حٿڄٔخًحس أڃخځ حٕ٫زخء حٿ٬خڃش ڃٔئًٿْش حٗىحٍس ٫ن طَٜٳخطيخ حٿڄًَ٘٫ش رڄٌؿذ ڃخ طٜيٍه ڃـــن طنْ٨ڄخص
1
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 006 ٙ ،
0
أكڄي ڃلٌْ ،حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 000 ٙ ،
3
ٷَحٍ ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿَٰٳش حٿؼخنْش ،رظخٍّن ( 1999 /10 /11ٷَحٍ ٯَْ ڃنٌٍ٘ ٳيَّ ،)03أن َ٨ٿلْٔن رن حٿْ٘ن آع ڃڀٌّخ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 17 ٙ ،
2
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 006 ٙ ،
122
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ً ٿٌحثق ً ڃؼخٽ ًٿٺ :ط ٌّٞ٬حٿ ٍَ٠حٿـْٔڂ حٿوخ ٙحٿٌُ ٿلٶ رڄخٿٺ أٍ ٝا َ٤ٟٿٌٷٲ أ٫ڄخٽ حٿزنخء ٫ڀَ
أٍٟو ٫ڀَ اػَ اطوخً ٷَحٍ نِ ٩حٿڄڀټْش ٿڀڄنٴ٬ش حٿ٬خڃش .1
* األٗظٔخ اُزشش٣ؼ٤خ اُخبطّخ :ٷي ّن ٚحٿڄَّ٘ ٩رڄٌؿذ ر ٞ٬حٿٸٌحنْن ٫ڀَ ڃٔئًٿْش حٗىحٍس رظٌّٞ٬
حٿڄًٍَّ٠ن ڃن أن٘٤ش ر ٞ٬حٿيْجخص ً حٿڄئٓٔخص حٗىحٍّش حٿ٬خڃش ً ،نٌٻَ ٫ڀَ ٓزْپ حٿڄؼخٽ :
ـ ٓغؤ٤ُٝخ اُذُٝخ ثلؼَ أُؼِٔ : ٖ٤كْغ أڅّ حَٕٟحٍ حٿظِ طڀلٶ حٿظٚڃٌْ رٔزذ أ٫ڄخٽ حٿڄ٬ڀڄْـــن ٻخٗىڄــــخٽ
ً ٯْ َىخ طٌؿذ ڃٔئًٿْش حٿيًٿش حٿظِ طلپ ڃلپ ڃ٬ڀڄْيڂ ،ڃ ٪آظ٤خ٫ش حٿيًٿش حٿَؿٌ٫ ٩ڀَ حٿڄ٬ڀڂ ر٬ي ىٳ٬يخ
0
ٿڀظ ٌّٞ٬ٳِ حٿليًى حٿظِ ّټٌڅ ٳْيخ حٿڄ٬ڀڂ ڃٔئً. ٙ
ـ طٸٓ ٪غؤ٤ُٝخ اُجِذّ٣خ ٫ن حَٕٟحٍ حٿظِ ّٔززيخ حٿڄنظوزٌڅ حٿڄلڀٌْڅ أػنخء ٷْخڃيڂ رٌ٧خثٴيڂ ،اٿَ ؿخنذ ًٿٺ
ٳخٿزڀيّّش ڃڀِڃش رظ ٌّٞ٬حٿَثْْ ً حٕ٠٫خء ً حٿڄٌ٧ٴْن ،ڃظَ طٌَٟ٬ح َٕٟحٍ نخطـش ٫ن أه٤خء ٗوّْٜش
ٿڀَْٰ ڃيڄخ ٻخنض ٣زْ٬ظيخ .3
ڃن هٚٽ ڃخ ٓزٶ ّظّ٠ق ٿنخ ،أڅّ حٗىحٍس حٿ٬خڃش ( حٿيًٿش ،حٿٌّٙش ،حٿزڀيّش ً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص
حٿٜزٰش حٗىحٍّش ) طټٌڅ ڃلپ ڃٔئًٿْش اىحٍّش ڃٌؿزش ٿڀظٌٓ ٌّٞ٬حء نظؾ حٿ٫ ٍَ٠ن ه٤جيخ أً أ٫ڄخٿيخ
حٿڄًَ٘٫ش ،ڃظَ أكيػض ٍَٟح رخٿَْٰ ،ٻڄخ ّظزْن ٿنخ ڃن هٚٽ ىٍحٓش ى ٌٍ٫حٿظ ، ٌّٞ٬أڅّ حٿڄًَّ٘ ٩ٳٶ
٫نيڃخ ڃنق حٿٌّٙش حٿ٬خڃش رخٿن َ٨ٳِ ى ٌٍ٫حٿظ ٌّٞ٬ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،هٚٳخ ٿي ٌٍ٫حٗٿٰخء حٿظِ ٷّْي ٳْيخ ىٌح
حٗهظٜخ٫ ٙنيڃخ ٓلذ ڃنيخ ٓڀ٤ش حٿٴٜپ ٳِ ر ٞ٬حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ٻي٫خًٍ حٗٿٰخء ٟيّ ٷَحٍحص
حٿٔڀ٤ش حٿڄَٻِّش .
حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا ،ٳبڅّ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش طوظ ٚرخٿٴٜپ ٳِ حٿٸ٠خّخ حٿڄوٌّٿش ٿيخ رڄٌؿذ
ن ٌٜٙهخٛش ،كْغ طن ٚٷٌحنْن ڃظ٬ڀٸش رڄـخٙص ڃْ٬نش ٫ڀَ اهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش رخٿٴٜپ ٳِ
ڃنخُ٫خص طؼٌٍ ر٘ؤنيخ ًٳٶ ًَٗ ً ١اؿَحءحص ڃْ٬نش ،نٌٻَ ٫ڀَ ٓزْپ حٿڄؼخٽ :حٿڄنخُ٫خص حٗنظوخرْش حٿڄلڀْش
حٿڄنخُ٫خص حٿَّ٠زْش ً ڃنخُ٫خص حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش .
1
أن :َ٨ڃلڄي ٍٳ٬ض ٫زي حٿٌىخد ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 009 ٙ ،
0
أن :َ٨ـ ٿلْٔن رن حٿْ٘ن آع ڃڀٌّخ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 23 ٙ ،
ـ ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،حٿڄزخىة حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿـِء حٿؼخنِ نَّ٨ش حٗهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 25 ٙ ،
3
أن :َ٨حٿڄخىس 125 ً 123ڃن حٿٸخنٌڅ حٿزڀيُ . 16 /91
125
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
اػَ ان٘خء ىْجخص حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ( حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ًڃـڀْ حٿيًٿش ) ،طڂّ ٳٔق حٿڄـخٽ ٿڀ٬٤ن حٿٸ٠خثِ
أڃخځ ىٌه حٿيْجخص ٳْڄخ ّو ٚحٿڄنخُ٫خص حٙنظوخرْش ،كْغ ٻخنض حٿڄنخُ٫خص حٿڄظ٬ڀٸش رخٙنظوخرخص حٿَثخْٓــــــــش
ً حٿظَّْ٘٬ش ڃن حهظٜخ ٙحٿڄـڀْ حٿيٓظٌٍُ ،أڃخ حٿظَٗق ٿٚنظوخرخص حٿزڀيّش ً حٿٌٙثْش ً ،ٻٌح حٿظَّْ٘٬ش ڃن
حهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش ،أڃّخ حٿڄنخُ٫خص حٙنظوخرْش حٿڄلڀْش حٿڄظ٬ڀٸش رخٿ٬ڄڀْش حٙنظوخرْش ( حٗٷظَح ، ٩حٿٴــــــَُ
ً اٚ٫څ حٿنظخ ثؾ ) ٻخڅ ڃٔنيح ٿڀـنش حنظوخرْش ڃ٘ټڀش ڃن ػٚع ٷ٠خس ڃْ٬نْن ڃن َ٣ٱ ًَُّ حٿ٬يٽ ،كْغ طٜيٍ
ٷَحٍحص ٯَْ ٷخرڀش ُٕ ٬٣ن ،ا ّٙأنّو رظ٬يّپ حٕڃَ 17/97حٿڄئٍم ٳِ 18ڃخٍّ ،1 1997رڄٌؿذ حٿٸخنٌڅ
حٿٍ ٌُ٠٬ٷڂ 11/12حٿڄئٍم ٳِ 17ٳْٴَُ ،0 0112طڂّ اىهخٽ ط٬يّٚص ؿٌىَّش طظڄؼـ پ أٓخٓخ ٳِ ٳٜـــــپ
ً طٔزْٶ حٿ٬٤ن حٗىحٍُ ٫ن حٿ٬٤ن حٿٸ٠خثٌِٓ ،حء ط٬ڀٶ حٕڃَ رخٿ٬٤ن ٳِ حٿظٔـْپ ٳِ حٿٸخثڄش حٙنظوخرْـش
ٍٳ ٞحٿظَٗق أً ٷٌحثڂ أ٠٫خء ڃټخطذ حٿظٌّٜض أً ٫ڄڀْخص حٿظٌّٜض (حٙٷظَح ٩حٿٴَُ ً اٚ٫څ حٿنظخثؾ ) ً ،ىٌ
3
ڃخ ٓنظٌٿَ اٿٸخء حٿ٠ـــٌء ٫ڀْو ٳْڄخ ّڀِ :
/ 1اُزغج َ٤ثبُوبئٔخ االٗزخبث٤خ :ٿٸي ؿ٬پ حٿڄَّ٘٫ ٩ڄڀْش حٿظٔـْپ رخٿٸخثڄش حٗنظوخرّْش طظڂ طلض ٍٷخرش ٿـنش
اىحٍّّش رڀيّش َّأٓيخ ٷخ ، ِٟكْغ ڃن كٶ ٻپ ڃٌح٣ن أٯٴپ طٔـْڀو ٳِ ٷخثڄش حنظوخرْش أً ٣ڀذ ٻظخرْخ ٗ٤ذ
ٗو ٚڃٔـّپ رخكيٍ حٿٸٌحثڂ حٙنظوخرْش رَْٰ كٶ أً طٔـْپ ٗو ٚڃٰٴپ ،أڅ ّٸيځ ا٫ظَحٟخ اٿَ حٿڀّـنش حٗىحٍّش
حٿزڀيّش هٚٽ ٌّ 15ڃخ حٿڄٌحٿْش ٿظ٬ڀْٶ اٚ٫څ اهظظخځ ٫ڄڀْخص ڃَحؿ٬ش حٿٸٌحثڂ حٗنظوخرّْش .2
ّظڂ طزڀْٮ ٷَحٍ حٿڀّـنش اٿَ ٻپ ٣خ٫ن ڃن َ٣ٱ ٍثْْ حٿڄـڀْ حٿ٘٬زِ حٿزڀيُ هٚٽ 5أّخځ ،ىٌح ٳْڄخ ّوٚ
حٿ٬٤ن حٗىحٍُ .
أڃّخ ٳْڄخ ّو ٚحٿ٬٤ن حٿٸ٠خثِ ٳِ حٿٸخثڄش حٗنظوخرْش ،ٳبنّو ّظڂ هٚٽ 6أّخځ ٻخڃڀش ڃن طخٍّن طزڀْٮ ٷَحٍ
حٿڀّـنش أً هٚٽ ٌّ 15ڃخ ٻخڃڀش ڃن طخٍّن حٗ٫ظَح ٝٳِ كخٿش ٫يځ حٿظزڀْٮ أڃخځ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش حٿڄوظٜش
اٷڀْڄْــــــخ ً ىٌح رخٿَّٯڂ ڃن أڅّ حٿڄخىس 05ڃن ٷخنٌڅ حٗنظوخرخص ٿڂ طٌٻَ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش رٜٴش َّٛلش
رخ٫ظزخٍ أڅّ حٿڄخىطْن 611 ً 611ٵ.ا.ځ.ا ،ط٬ٸيحڅ حٗهظٜخ ٙحٿٸ٠خثِ ريٌح حٿنٌّ ٩ڃن حٿڄنخُ٫خص اٿَ حٿڄلخٻڂ
حٗىحٍّش ٻٌڅ أڅّ ٷَحٍحص حٿڀّـنش حٗىحٍّش حٿزڀيّش ط٬ظزَ ڃن ٷَحٍحص حٿزڀيّش .
1
حٿـَّيس حٿَٓڄّْش ٫يى 10ٿٔنش . 02 ٙ ،1997
0
حٿـَّيس حٿَٓڄْش ٫يى 9ٿٔنش . 18 ٙ ،0112
3
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 030 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
2
أن: َ٨حٿڄٌحى 02 ، 03 ،00ڃن ٷخنٌڅ حٗنظوخرخص 17 /97حٿڄ٬يٽ ً حٿڄظڄڂ رڄٌؿذ حٿٸخنٌڅ حٿ.. 11 / 12 ٌُ٠٬
128
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ً طـيٍ حٗٗخٍس ،أڅّ ٷَحٍحص حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ٯَْ ٷخرڀش ُٕ ٬٣ن ً ،حٿٔزذ ٳِ ًٿٺ حٿ٤خر ٪حٓٙظ٬ـخٿِ
ٿ٬ڄڀْش ا٫يحى حٿٸٌحثڂ .
أڃخ رٜيًٍ حٿٸخنٌڅ حٿ11/10 ٌُ٠٬حٿڄئٍم ٳِ ّ 10نخَّ 0110حٿڄظ٬ڀٶ رن٨خځ حٗنظوخرخص ، 1ٳٸي ٷڀّٚ
ٳِ آؿخٽ حٿ٬٤ن ٌٓحء حٿ٬٤ن حٗىحٍُ أً حٿٸ٠خثِ ،كلٔ٤ب ٣خض آجبٍ اُـؼٖ اإلداس ، 0١ٳٸي أٛزق أؿپ طٸيّڂ
حٗ٫ظَحٟخص ٫ڀَ حٿظٔـْپ أً حٿ٘٤ذ حٿڄٌٻٌٍّن ٳِ حٿڄخىطْــــــن 01 ً 19ڃن ىٌح حٿٸخنٌڅ حٿّ ،3ٌُ٠٬ظڂ
هٚٽ 11أّخځ حٿڄٌحٿْش ٿظ٬ڀْٶ اٚ٫څ حهظظخځ حٿ٬ڄڀْخص حٿڄٌٻٌٍس ٳِ حٿڄخىس 17ڃن ىٌح حٿٸخنٌڅ حٿ ، ٌُ٠٬ر٬ي أڅ
ٻخڅ ٌّ 15ڃخ ّ ً ،وٴ ٞأؿپ 11أّخځ اٿَ 5أّخځ ٳِ كخٿش حٿڄَحؿ٬ش حٗٓظؼنخثْش ً.طزض حٿڀـنش حٗىحٍّش
حٗنظوخرْش ٳِ حٗ٫ظَحٟخص رٸَحٍ ٳِ أؿپ 3أّخځ.
ً حٿڄٚك ٦أڅّ .أؿپ طزڀْٮ ٷَحٍ حٿڀـنش حٗىحٍّش ڃن َ٣ٱ ٍثْْ حٿڄـڀْ حٿ٘٬زِ حٿزڀيُ اٿَ حٕٗوخ ٙحٿڄ٬نْْن
أٛزق 3أّخځ ،كْغ ّزڀٮ حٿٸَحٍ رټپ ًْٓڀش ٷخنٌنْش ر٬ي أڅ ٻخڅ 5أّخځ ٳِ ٧پ حٿٸخنٌڅ حٿٸيّڂ .
أڃخ آجبٍ اُـؼٖ اُوؼبئ ،2٢ٳخَٕ٣حٱ حٿڄ٬نْش ربڃټخنيخ طٔـْپ ٬٣ن ٳِ ٷَحٍ حٿڀـنش حٗنظوخرْش هٚٽ 5أّخځ
ٻخڃڀش حرظيحءح ڃن طخٍّن حٿظزڀْٮ ،أڃخ ٳِ كخٿش ٫يځ حٿظزڀْٮ 6أّخځ ٻخڃڀش ڃن طخٍّن حٗ٫ظَحًّٔ ،. ٝـپ حٿ٬٤ن
رڄـَى طَّٜق ٿيٍ ٻظخرش ٟز ٢حٿڄلټڄش حٿڄوظٜش اٷڀْڄْخ ،حٿظِ طزض رلټڂ ٳِ َ٧ٱ 5أّخځ ىًڅ ڃٜخٍّٲ
حٗؿَحءحص ً رنخءح ٫ڀَ اٗ٬خٍ ٫خى َّٓپ اٿَ حَٕ٣حٱ حٿڄ٬نْش ٷزپ 3أّخځ ًّ ،ټٌڅ كټڂ حٿڄلټڄش ٯَْ ٷخرپ
ُٕ ٗټپ ڃن أٗټخٽ حٿ٬٤ن .
ً حٿڄٚك ٦ڃن هٚٽ ىٌه حٿڄخىس ،أڅّ حٿ٬٤ن حٿٸ٠خثِ ّ٘ ٙظَ ١ٳْو أڅ ّټٌڅ ٻظخرْخ ٻڄخ ىٌ ڃ٬ڄٌٽ رو ٳِ
ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ،رپ ّټٴِ ڃـَى حٿظَّٜق أڃخځ ٻظخرش ٟز ٢حٿڄلټڄش ،ٻڄخ أڅّ ىٌه حٕهَْس
طزض ٳِ حٿ٬٤ن ىًڅ ڃٜخٍّٲ حٗؿَحءحص ً .ٳِ ىٌح حٿ٘ؤڅ ٻ٘ٲ حٿْٔي ڃلڄي ٫ڄخٍس ڃيَّ حٿ٘ئًڅ حٿٸ٠خثْش
ً حٿٸخنٌنْش ٿيٍ ًَُّ حٿ٬يٽ ـ رڄنخٓزش حٿڄڀظٸَ حٿـيٌُ كٌٽ ىًٍ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٳِ ڃَحٷزش حٗنظوخرخص ـ أنّو
٫ڀَ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ً ٪ٟٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ؿخنزخ ً حٿظٸْي رخٿٸخنٌڅ حٿ٫،11/10 ٌُ٠٬ڀَ
أڅ طظټٴپ حٿوِّنش حٿ٬ڄٌڃْش رڄٜخٍّٲ حٿٸ٠خّخ حٿڄظ٬ڀٸش رڄٌ ٩ٌٟانظوخرخص 11ڃخُ ٕ 5. 0110څ حٿٸخنٌڅ
حٿوخّ ٙٸْي حٿ٬خځ .
1
حٿـَّيس حٿَٓڄْش ٫يى 1ٿٔنش 0110
0
أن َ٨حٿڄخىس 01ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 11 / 10 ٌُ٠٬حٿڄظ٬ڀٶ رن٨خځ حٗنظوخرخص .
3
.طن ٚحٿڄخىس 19ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ٫ 11 /10 ٌُ٠٬ڀَ أڅ " ٞٓ ٌَُ ٌٖٔ٣اؿٖ أؿلَ رغج ِٚ٤ك ٢هبئٔخ إٗزخبث٤خ إٔ ٣وذّ رظِٔ ٚإُ ٠سئ٤ظ اُِج٘خ اإلداس٣خ
اإلٗزخبث٤خ ػٖٔ األشٌبٍ ٝا٥جبٍ أُ٘ظٞص ػِٜ٤ب كٛ ٢زا اُوبٗ ٕٞاُؼؼ " ١ٞأڃخ حٿڄخىس 01ٳٸ٠ض رڄخ ّڀِ ٞٓ ٌَُ ٌٖٔ٣ " :اؿٖ ٓغجَ ك ٢إدذٟ
هٞائْ اُذائشح اإلٗزخبث٤خ روذ ْ٣ؿِت ٌٓزٞة ٓ ٝؼَِ ُشـت شخض ٓغجَّ ثـ٤ش دن أ ٝرغج َ٤شخض ٓـلَ كٗ ٢لظ اُذائشح ػٖٔ األشٌبٍ ٝا٥جبٍ
أُ٘ظٞص ؿِٜ٤ب كٛ ٢زا اُوبٗ ٕٞاُؼؼ." ١ٞ
2
أن : َ٨حٿڄخىس 00ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 11 /10 ٌُ٠٬
5
http/ www.elouma .com/ar content/ view/ 26831/92
127
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
/ 9اُزشّشـــخ : 1اڅّ حٿٌحٿِ ٫ني اٛيحٍه ٷَحٍ ٍٳ ٞطَْٗق ٷخثڄش حٿڄظَٗلْن ڃٸّْي ٷخنٌنخ رظٔزْزو طٔزْزخ ٷخنٌنْخ
ًط٬ظزَ حٿَٷخرش ٫ڀَ ىٌح حٕهَْ ڃن رْن حٿ٘ټڀْخص حٿڄؼخٍس ڃن َ٣ٱ حٿٸخ ِٟحٗىحٍُ ٟڄــن ْ٫ذ حٿ٘ټـــــــــپ
ً حٗؿَحءحص ،اٿَ ؿخنذ حٿٌْ٬د حٕهٍَ ً.ٻٌڅ ٷَحٍ حٿظَٗق ىٌ ٷَحٍ اىحٍُ ،0ٳيٌ ڃلپ ٬٣ـــــــن رخٗٿٰخء
كْغ ّظڂ حٿ٬٤ن ٳِ ٷَحٍ ٍٳ ٞحٿظَٗق هٚٽ ٌّڃْن ڃن طخٍّن طزڀْٮ ٷَحٍ حٿَٳ ٞأً هٚٽ ٌّ 15ڃخ ڃن طخٍّن
حٗ٫ظَح ٝٳِ كخٿش ٫يځ حٿظزڀْٮ .
ً ڃن حٿڄٴْي ،أڅّ حٿڄخىس 68ڃن ٷخنٌڅ حٙنظوخرخص ٿڂ طن٫ ٚڀَ حهظٜخ ٙحٿڄلټڄش حٗىحٍّش رٜٴش َّٛلش
كْغ حٓظ٬ڄڀض ٫زخٍس" اُجٜخ اُوؼبئ٤خ اإلداس٣خ أُخزظّخ " رٜٴش ٫خڃش ً ڃ٤ڀٸش ً ،رڄخ أڅّ حٿي ٌٍ٫طَٳٟ ٪يّ
حٿٌحٿِ ،ٳبنّو ً حٓظنخىح ٿن ِٜحٿڄخىطْن 611ً 611ٵ.ا.ځ.ا ،ٳبڅّ حٙهظٜخ ٙحٿٸ٠خثِ ريٌح حٿنٌ ٩ڃن
حٿڄنخُ٫خص ٌّ٬ى ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش .
ً رٜيًٍ حٿٸخنٌڅ حٿ ، 11/10 ٌُ٠٬ٳٸي نٜض حٿڄخىس 77ڃنو ٫ڀَ ،أڅّ ٷَحٍ ٍٳ ٞحٿظَْٗق ٷخرپ ٿڀ٬٤ن
أڃخځ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش حٿڄوظٜش اٷڀْڄْخ هٚٽ 3أّخځ ڃن طخٍّن طزڀْٮ حٿٸَحٍ ،كْغ طٴٜپ ٳْو ىٌه حٕهَْس هٚٽ
5أّخځ ڃن طخٍّن ٍٳ ٞحٿ٬٤ن ّ ً ،زڀٮ ىٌح حٿوٜڂ ٳٌٍّخ ً طڀٸخثْخ ٷٜي طنٴٌْه .
ً حٿڄٚك٫ ٦ڀَ ىٌه حٿڄخىس ،أڅّ أؿپ ٍٳ ٪حٿ٬٤ن ٍٳ ٪ڃن ٌّڃْن ٳِ حٿٸخنٌڅ حٿٸيّڂ اٿَ 3أّخځ ٳِ حٿٸخنٌڅ
حٿـيّي ،ٻڄخ أڅّ ىٌح حٕهَْ ٿڂ ّليى أؿپ حٿ٬٤ن ٳِ كخٿش ٫يځ حٿظزڀْٮ ،أٟٲ اٿَ ًٿٺ ٳبڅّ حٿڄخىس 77أُحٿض
حٿٰڄٌ ٝحٿٌُ ٻخڅ ّټظنٲ حٿڄخىس 68ڃن ٷخنٌڅ حٗنظوخرخص حٿٸيّڂ 17/97حٿڄ٬يٽ ً حٿڄظڄڂ ،كْغ ًٻَص
حٿڄلټڄش حٗىحٍّش رٜٴش َّٛلش ٻـيش ٷ٠خثْش اىحٍّش ڃوظٜش رخٿٴٜپ ٳِ ٷَحٍحص ٍٳ ٞطَْٗق ٷخثڄش
حٿڄظَٗلْن .
/ 3هبئٔخ أػؼبء ٌٓبرت اُزظ٣ٞذ :ربڃټخڅ ٻپ ًُ ڃٜڀلش حٿ٬٤ن ٳِ ٷخثڄش أ٠٫خء ڃټخطذ حٿظٌّٜض
رٌحٓ٤ش ٬٣ن اىحٍُ ڃټظٌد ً ڃٔزذ اٿَ حٿٌحٿِ هٚٽ 5أّخځ حٿڄٌحٿْش ٿظخٍّن حٿنَ٘ أً حٿظٔڀْــــڂ حًّٕٽ ٿڀٸخثڄش
ً ّـذ ٫ڀَ حٿٌحٿِ اٛيحٍ ٷَحٍ رنخءح ٫ڀَ ىٌح حٿ٬٤ن حٗىحٍُ ،اڃّخ رظ٬يّپ حٿٸخثڄش ٳِ كخٿش حٗ٫ظَح ٝحٿڄٸزٌٽ
3
أً ٷَحٍ رخٿَٳّ ً ،ٞظڂ طزڀْٮ ىٌح حٿٸَحٍ حٕهَْ هٚٽ ٌّڃْن ڃن طخٍّن اّيح ٩حٗ٫ظَح. ٝ
ً اًح أٍحى حٿ٤خ ٫ن حٿ٬٤ن ٳِ ٷَحٍ حٿَٳ ٞأڃخځ حٿـيخص حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش ،ٳبڅّ ىٌ٫حه ٙطٸزپ ا ٙاًح
ٍٳ٬ض هٚٽ حٿٌْڃْن حٿڄٌحٿْْن ٿظخٍّن طزڀْٮ حٿٸَحٍ ً .رخٿَّٯڂ ڃن ٫ڄٌڃْش حٿڄخىس 21ڃن ٷخنٌڅ حٗنظوخرخص ٳْڄخ
ّو ٚآظ٬ڄخٿيخ ٿ٬زخٍس " اُجٜخ اُوؼبئ٤خ اإلداس٣خ أُخزظّخ " ،ٳبڅّ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ىِ حٿڄوظّٜش ريٌح
1
ٳْڄخ ّو ١ًَٗ ٚطَْٗق حٿٸٌحثڂٍ ،حؿ ٪حٿڄٌحى ڃن 71اٿَ 78ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ11 /10 ٌُ٠٬
0
ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،حٿڄزخىة حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿـِء حٿؼخنِ نَّ٨ش حٗهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 79 ٙ ،
3
أن :َ٨ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌؿِْ ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 032 ٙ ،
126
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
حٿنٌ ٩ڃن حٿڄنخُ٫خص ٻٌڅ أڅّ ٷَحٍحص حٿَٳ ٞىِ ٷَحٍحص ًٙثْش ً ،أڅّ ىٌه حٗهَْس طوظ ٚرخٿٴٜپ ٳِ
ڃنخُ٫خطيخ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش حٿڄوظّٜش اٷڀْڄْخ ٣زٸخ ٿڀڄخىطْن 611 ً 611ٵ.ا.ځ.ا .
أڃخ رٜيًٍ حٿٸخنٌڅ حٿ ، 11/10 ٌُ٠٬كلٔ٤ب ٣خض اُـؼٖ اإلداس٧ ،1 ١پّ حٗ٫ظَح ٝحٿټظخرِ ّٸيځ اٿَ حٿٌحٿِ
هٚٽ 5أّخځ حٿڄٌحٿْش ٿظخٍّن حٿنَ٘ ً حٿظٔڀْڂ حًٕٽ ٿيٌه حٿٸخثڄش ،ا ٙأڅّ طزڀْٮ ٷَحٍ حٿَٳ ٞاٿَ حَٕ٣حٱ حٿڄ٬نْش
اٍطٴ ٪ڃن ٌّڃْن ٳِ حٿٸخنٌڅ حٿٸيّڂ اٿَ 3أّخځ ٻخڃڀش ڃن طخٍّن اّيح ٩حٗ٫ظَ ٙٳِ حٿٸخنٌڅ حٿ. 11/10 ٌُ٠٬
أٓب أجبٍ اُـؼٖ اُوؼبئ ، ٢ٳٸي أٛزق ٷَحٍ حٿَٳ ٞٷخرپ ٿڀ٬٤ن أڃخځ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش حٿڄوظٜش اٷڀْڄْخ
هٚٽ 3أّخځ ر ٬ي أڅ ٻخڅ ٌّڃْن ٳِ ٧پ حٿٸخنٌڅ حٿٸيّڂ ً .طٴٜپ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ٳِ ىٌح حٿ٬٤ن هٚٽ 5أّخځ
ٻخڃڀش ڃن طخٍّن طٔـْپ حٿ٬٤ن ّ ً ،زڀٮ حٿٸَحٍ ٳٌٍ ٛيًٍه ٿَٖ٣ٱ حٿڄ٬نْش ً حٿٌحٿِ ٷٜي طنٴٌْه ً ،ىٌ ٷَحٍ
ٯَْ ٷخرپ ُٕ ٗټپ ڃن أٗټخٽ حٿ٬٤ن .
ٓ / 4ششٝػ٤خ ػِٔ٤بد اُزظ٣ٞذ :ٿٸي أنخ ١حٿڄَّ٘ ٩حٿـِحثَُ ڃيڄش ؿڄ ٪نظخثؾ حٿٴَُ ً اٚ٫څ حٿنظخثؾ حٿنيخثْش
ٳِ حٗنظوخرخص حٿڄلڀْش ٿڀـنش ًٙثْش ،0ڃظټٌنش ڃن 2أ٠٫خء ٍ :ثْْ رَطزش ڃٔظ٘خٍ ٳِ حٿٸ٠خء ،نخثذ ٍثْــــْ
ً ڃٔخ٫يّن ْ٬ّ ،نيڂ حٿٌحٿِ ڃن رْن نخهزِ حٿٌّٙش ،ڃخ ٫يح حٿڄظَٗلْن ً حٿڄنظڄْن اٿَ أكِحريڂ ً أًٿْــــخءىــــڂ
ً أٛيخٍىڂ اٿَ ٯخّش حٿيٍؿش حٿَحر٬ش .
ً ٷي كيىّص حٿڄخىس 90ڃن ٷخنٌڅ حٙنظوخرخص حٿٸيّڂ ،حٿٸٌح٫ي حٕٓخْٓش ٿڀ٬٤ن حٿٸ٠خثِ ٳِ ڃيٍ ٛلش
حٿنظخثؾ حٿڄ٬ڀنش ڃن ٷزپ حٿڀـنش حٙنظوخرْش حٿٌٙثْش ،ٳٴِ ٓزْپ طٌْٓ ٪حٿَٷخرش حٿ٘٬زْش ٫ڀَ نظخثؾ حٿظٌّٜض ّٔڄق
حٿٸخنٌڅ ٿټپ نخهذ حٿ٬٤ن ٳِ ڃًَْ٘٫ش ٫ڄڀْخص حٿظٌّٜض هٚٽ ٌّڃْن ٻخڃڀْن ڃن طخٍّن اٚ٫څ حٿڀّـنش
حٙنظوخرْش حٿٌٙثْ ش حٿنظخثؾ أڃخځ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش حٿڄوظّٜش اٷڀْڄْخ ً ،3رخٿَٯڂ ڃن أڅّ حٿڄخىس 90ڃن ٷخنٌڅ
حٙنظوخرخص حٓظ٬ڄڀض ٫زخٍس ٫خڃش ،ٻڄخ ىٌ حٿلخٽ رخٿنٔزش ٿڀڄنخُ٫خص حٙنظوخرْش حٕهٍَ حٿٔخرٶ رْخنيخ ،ا ّٙأنّو
رخٿَؿٌ ٩اٿَ ن ٚحٿڄخىس 611 ً 611ٵ.ا.ځ.ا ،نـيىخ أنخ٣ض حٙهظٜخ ٙحٿٸ٠خثِ ريٌح حٿنٌ ٩ڃن حٿڄنخُ٫خص
حٙنظوخرْش حٿٌٙثْش ٿڀڄلټڄش حٗىحٍّش ،رخ٫ظزخٍ أڅّ ٷَحٍحص حٿڀـنش ڃن حٿٸَحٍحص حٿٌٙثْش .
ً طٜيٍ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ٷَحٍىخ هٚٽ 5أّخځ ڃن طخٍّن ٍٳ ٪حٿ٬٤ن ً ،ٳِ كخٿش حٿٴٜپ ربٿٰخء ٫ڄڀْخص
2
حٿظٌّٜض ّـذ ا٫خىس حٙنظوخد هٚٽ ٌّ 25ڃخ ٫ڀَ حٕٻؼَ .
1
أن :َ٨حٿڄخىس 35ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 11 /10 ٌُ٠٬
0
ٳْڄخ ّو ٚحٗنظوخرخص حٿَثخْٓش ً حٿظَّْ٘٬ش ّوظ ٚرڄنخُ٫خطيخ حٿڄـڀْ حٿيٓظٌٍُ .
3
ٿڄِّي ڃن حٿظٴخْٛپ كٌٽ حٿن٨خځ حٙنظوخرٍِ ،حؿ٫ ٪ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٌؿِْ ٳِ حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 118 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
2
أن: َ٨حٿڄخىس 98ڃن ٷخنٌڅ حٗنظوخرخص .
129
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ّزڀٮ حٿٸَحٍ طڀٸخثْخ ٳٌٍ ٛيًٍه اٿَ حَٕ٣حٱ حٿڄ٬نْش ٷٜي طنٴٌْه ً ،ٿيڂ حٿلٶ ٳِ حٿ٬٤ن رخٿنٸ ٞٳِ
حٿٸَحٍ حٿٜخىٍ ٫ن حٿڄلټڄش حٗىحٍّش أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش هٚٽ 11أّخځ ڃن طخٍّن حٿظزڀْٮ ٣زٸخ ٿڀڄخىس 90أٚ٫ه.
ر٬ي ٛيًٍ حٿٸخنٌڅ حٿ ، 11/10 ٌُ٠٬نٜض حٿڄخىس 185ڃنو ،أڅ ٿټپ نخهذ حٿلٶ ٳِ ح٫ٙظَح٫ ٝڀَ ٛلش
٫ڄڀْخص حٿظٌّٜض رخّيح ٩حكظـخؿو ٳِ ڃټظذ حٿظٌّٜض حٿٌُ ٌّٛص رو ،كْغ ّيًڅ ىٌح حٕهَْ ٳِ ڃلَ٠
ڃټظذ حٿظٌّٜض ً َّٓپ اٿَ حٿڀـنش حٙنظوخرْش حٿٌٙثْش ،ىٌه حٕهَْس طزض ٳِ حٙكظـخؿخص ٳِ أؿپ أٷٜخه 11
أّخځ ڃن طخٍّن حٓظٚڃيخ حٗكظـخؽ ّ ً ،ڄټن أڅ طټٌڅ ٷَحٍحص حٿڀـنش ڃلپ ٬٣ن أڃخځ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش
حٿڄوظٜش اٷڀْڄْخ .
حٿڄٚك٫ ٦ڀَ ىٌه حٿڄخىس أنّيخ ٿڂ طٌٻَ أؿپ حٿ٬٤ن أڃخځ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ،ٻڄخ ٿڂ طٌٻَ أؿپ ٳٜپ ىٌه
حٕهَْس ٳِ حٿ٬٤ن حٿٸ٠خثِ ،ٳْڄخ ًٻَص حٿڄخىس 90ڃن حٕڃَ 16/97أؿپ حٿ٬٤ن أڃخځ حٿڄلټڄش رٌْڃْن ڃن
طخٍّن اٚ٫څ حٿڀـنش حٗنظوخرْش حٿٌٙثْش ٿڀنظخثؾ .
ً ؿيَّ رخٗٗخٍس أڅّ حٿٸخنٌڅ حٿ 11/10 ٌُ٠٬آظليع رڄٌؿذ حٿڄخىس 186ٿـنش ً٣نْش ٿَ٘ٗحٱ ٫ڀَ
حٗنظوخرخص ،طظټٌڅ ڃن ٷ٠ش ّْ٬نيڂ ٍثْْ حٿـڄيٌٍّش ً ،ٷي ٷخٽ ٍثْْ حٿڀـنش ٓڀْڄخڅ رٌىُ ـ هٚٽ ڃَحْٓڂ
طنْٜزيخ ـ أڅّ ىٌه حٕهَْس ٟڄخنش ڃن حٿ٠ڄخنخص حٿٸخنٌنْش حٿڄظوٌس ڃن َ٣ٱ حٿيًٿش ڃن أؿپ اٟٴخء ٗٴخٳْش أٻؼَ
٫ڀَ حٿ٬ڄڀْش حٗنظوخرْش ً٫يځ حٿڄٔخّ رؤكټخځ حٿٸخنٌڅ حٿ ، ٌُ٠٬طظټٌڅ ڃن 318ٷخً ، ٝىِ طظڄظ٪
رخٿٜٚكْخص حٿټخڃڀش 1،حٿظِ طوٌٿيخ حطوخً ٷَحٍحص نخٳٌس ٿٌٷٲ أّش طـخًُحص هٚٽ حٿ٬ڄڀْش ڃنٌ ريحّظيخ اٿَ
0
نيخّظيخ.
طـْٔيح ٿڄِْس حٿ٬يحٿش حٿظِ ّـذ أڅ طٌٔى حٿَّ٠زش ً ،حٿظِ طٸظ ِ٠طلڄپ ٻپ ڃٌح٣ن حٿَّ٠زش ٫ڀَ ٷيٍ
ڃٸيٍطو ،ڃنق حٿڄَ٘ ٩ـ رڄٌؿذ حٿٸخنٌڅ حٿڄظ٬ڀٶ رخٿَ٠حثذ حٿڄزخَٗس ً حٿٌَٓځ حٿڄڄخػڀش ً ٷٌحنْن حٿڄخٿْش
حٿڄظ٬خٷزش ـ ٿڀڄټڀٲ ريٳ ٪حٿَّ٠زش حٓٿْخص ً حٗؿَحءحص حٿظِ طوٌّٿو حٿلٶ ٳِ حٿ٬٤ن ٳِ حٿَّ٠زش حٿڄٴًَٟش
٫ڀْو رْٰش اٿٰخثيخ ٳِ كخٿش ًٷٌ ٩ه٤ؤ أً طـخًُىخ ،أً ٌٓء طٸيَّىخ ڃن حٗىحٍس حٿَّ٠زْش .3
طڄـــَ حٿڄنخُ٫ــش حٿَّ٠زْش رڄَكڀظْن ڃظَحر٤ظْن ىڄخ :حٿڄَكڀــــــش حٗىحٍّـــّش ًحٿڄَكڀش حٿٸ٠خثْـــّـش ىڄخ :
1
ٳْڄخ ّو ٚڃيخځ حٿڀـنش حٿٌ٣نْش ٿَ٘ٗحٱ ٫ڀَ حٗنظوخرخص ٍحؿ ٪حٿڄخىس 171ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ. 11 /10 ٌُ٠٬
0
http / www.radioalgerie . dz.
3
أن : َ٨ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜى َُّٔ أرٌ حٿ ، ٚ٬حٿڄخٿْش حٿ٬خڃش ،ىحٍ حٿ٬ڀٌځ ٿڀنَ٘ ًحٿظٌُّ ، ٪حٿـِحثَ٫ ،نخرش .. 78 ٙ ، 0113 ،
151
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
طٴخىّخ ٿټؼَس حٿنِح٫خص حٿٸ٠خثْش ْ٬ًٓ ،خ ّٗـخى كپ ًىُ رْن حٿڄټڀٲ رخٿَّ٠زش ً ڃٜڀلش حٿَ٠حثذ
حٿڄوظٜش ،ٳٸي أٿِځ حٿڄَ٘ ٩حٿڄټڀٲ رخٿَّ٠زش ـ ٳِ كخٿش ٫يځ ٍٟخه ريخ ً ٷزپ حٿڀـٌء اٿَ حٿٸ٠خء ـ حٿظٸيځ
ّظ٨ڀڂ اٿَ ڃيَّ حٿَ٠حثذ ٿڀٌّٙش ،1ڃٌّٟلخ ٳْو حٿو٤ؤ حٿڄَطټذ ڃن ىٌح حٕهَْ ً ،حٕٓزخد حٿڄٔظني اٿْيخ ًًٿٺ
ٷزپ 31ىّٔڄزَ ڃن حٿٔنش حٿڄٌحٿْش ٿظلْٜپ حٿَّ٠زش ًًٿٺ ڃن أؿپ :
ـ اٚٛف ً حٓظيٍحٹ حٿو٤ؤ حٿڄَطټذ ٳِ ً٫خء حٿَّ٠زش ،أً ٿٓٚظٴخىس ڃن كٶ نخطؾ ٫ن طيرَْ طَّ٘٬ــِ
أ ٝطنْ٨ڄِ أً حٓظَؿخ ٩ڃزخٿٮ ڃيٳٌ٫ش ريًڅ ًؿو كٶ حٓظنخىح اٿَ ن ٚحٿڄخىس 119ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص
حٿـزخثْش ،ٻڄخ أٗخٍص ٿٌٿٺ حٿڄخىس 366ڃن ٷخنٌڅ حٿَ٠حثذ حٿڄزخَٗس ًحٿڄخىس 71ڃن حٿٸخنٌڅ 01/11حٿڄظ٠ڄن
ٷخنٌڅ حٿڄخٿْش ٿٔنش .0 0110
هٌّٽ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ حٿڄيَّ حٿٌٙثِ حٿَ٠حثذ ٓڀ٤خص ًحٓ٬ش ،ڃن هٚٽ ٷْخڃو رخٿظلٸْٶ ٳِ طڀٺ
حٿ٘ټخّش ،ڃن هٚٽ طلٌّڀو اٿَ ڃٴظٖ حٿَ٠حثذ حٿڄوظ ٚرٌٿٺ ،3ٻڄخ ربڃټخنو (ڃيَّ حٿَ٠حثذ ٿڀٌّٙش ) أڅ
ّٜيٍ طڀٸخثْخ طوٴْ ٞحٿل ٜٚحٿَّ٠زْش حٿڄظ٠ڄنش حٿَ٠حثذ ً حٿٌَٓځ حٿظِ ّٸظْ٠يخ َٛحكش طيرَْ طَِّ٘٬
ً ًٿٺ ط٤زْٸخ ٿن ٚحٿڄخىس 406ڃن ٷخنٌڅ حٿَ٠حثذ حٿڄزخَٗس ً حٿٌَٓځ حٿڄڄخػڀش .
ّزض ڃيَّ ح ٿَ٠حثذ ٿڀٌّٙش ٳِ حٿنِح ٩حٿڄًَ٤ف أڃخڃو هٚٽ ڃيس ٗيَح ارظيحءح طخٍّن طٸيّـــڂ حٿ٘ټـــــٌٍ .
ً ٷي ڃنق حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ٿڀڄټڀٲ رخٿَّ٠زش ن٨ڄخ اىحٍّخ آهَ ،هٚٳخ ٿڀظ٨ڀڂ حٿٌُ ّٸيڃو اٿَ حٗىحٍس
حٿَّ٠زْش ً ،ىٌ ط٨ڀڂ اهظْخٍُ َّٳ ٪أڃخځ ٿـخڅ حٿ٬٤ن حٗىحٍّش ڃن َ٣ٱ حٿڄټڀٲ رخٿَّ٠زش حٿڄٴًَٟش ًًٿٺ
رْٰش طٸَّذ ًؿيخص حٿن َ٨رْنو ًرْن حٗىحٍس حٿَّ٠زْش ڃن ؿيش ،اٟخٳش اٿَ كڄخّش حٿڄټڀٴْن ريٳ ٪حٿَّ٠زش ڃن
ٗ ً ٢٤طٔ٬ٲ حٗىحٍس ٳِ ٳَ ٝحٿَّ٠زش ٫ڀْيڂ ڃن ؿيش أهٍَ .2
ًطظڄؼپ ىٌه حٿڀـخڅ ٳِ :5ٿـنش حٿ٬٤ن ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿيحثَس ،ٿـنش حٿ٬٤ن ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٌّٙش ً ٿـنش
حٿ٬٤ن حٿڄَٻِّش ًىِ ىْجخص اىحٍّش ڃليػش رڄٌؿذ ٷخنٌڅ حٿَ٠حثذ حٿڄزخَٗس ً حٿٌَٓځ حٿڄڄخػڀش .
1
ٳَّـش كْٔن ،اؿَحءحص حٿڄنخُ٫خص حٿَّ٠زْش ٳِ حٿـِحثَ ،ىحٍ حٿ٬ڀٌځ ٿڀنَ٘ ً حٿظٌُّ ، ٪حٿـِحثَ٫ ،نخرش . 13 ٙ ، 0116 ،
0
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜى َُّٔ أرٌ حٿ ، ٚ٬حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .. 78 ،75 ٙ ،
3
ٳَّلش كْٔن ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 05 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
2
أن :َ٨نٌَُّ ٫زي حٿ ، ِِّ٬حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 72 ٙ ،
5
ٳْڄخ ّو ٚط٘ټْپ ٻپ ٿـنش ڃن ٿـخڅ حٿ٬٤ن حٗىحٍّش ٍحؿ : ٪ٳَّلش كْٔن ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ حٿٌٻَ ً 30 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
151
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
طوظ ٚٿـخڅ حٿ٬٤ن حٗىحٍّش رخٿن َ٨ٳِ حٿ٘ټخًُ حٿڄَٳٌ٫ش اٿْيخ ڃن َ٣ٱ حٿڄټڀٴْن رخٿَ٠حثذ ٟي
حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٗى حٍس حٿَّ٠زْش ٳِ كخٿش ٫يځ ٍٟخىڂ رٸَحٍحص ىٌه حٕهَْس ،ٿټن ٿټپ ٿـنش
اهظٜخّ ٙوظڀٲ ٫ن حٕهٍَ ڃن كْغ نَ٨ىخ ٿڀل ٜٚحٿَّ٠زْش ً ،ڃن كْغ حٿٸْڄش.1
طـظڄ ٪حٿڀـخڅ ٫ني طٌٳَ حٿنٜخد حٿڄليى ً ،طٜيٍ آٍحء ٯَْ ڃڀِڃش ّزڀٮ هخٛش اٿَ ڃٜڀلش حٿَ٠حثذ.0
ًطـيٍ حٗٗخٍس ،أڅ حٿٸخنٌڅ ٷي أ َ٤٫ڃيڀش ٗيَ ٿڀڄيَّ حٿٌٙثِ ٿڀَ٠حثذ ٿڀ٬٤ن ٷ٠خثْخ ٳِ ٍأُ حٿڀـنش
حٿٌٙثْش ٿڀ٬٤ن .3
اًح ٓڀٺ حٿڄټڀٲ رخٿَّ٠زش حٿَّ٤ٶ حٗىحٍُ ً ،ٿڂ َّ ٝرخٿٸَحٍ حٿٜخىٍ ٫ن حٗىحٍس حٿَّ٠زْش ٳبڃټخنو
حٿڀـٌء اٿَ حٿٸ٠خء ً ،ط٤زْٸخ ٿڀڄْ٬خٍ حٿ ٌُ٠٬حٿڄ٬ظڄي ڃن هٚٽ حٿڄخىس ً ،911حٿڄخىس ً ،611حٿٴٸَس حًٕٿَ
ڃــن حٿڄخىس 101ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿـزخثْش ،ٳبڅ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ڃوظٜش رخٿن َ٨ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٿَّ٠زْش.2
كْغ ٫ڀَ حٿڄټڀٲ ٍٳ ٪ىٌ٫حه هٚٽ 2أٗيَ ڃن طخٍّن طزڀْٮ ٷَحٍ حٿڄيَّ حٿٌٙثِ ٿڀَ٠حثذ ،أً طخٍّن طزڀْٮ
ٷَحٍ حٗىحٍس ،ر٬ي أهٌ ٍأُ ٿـنش حٿ٬٤ن حٿڄوظٜش .5
طټٌڅ ٷَحٍحص حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ٳْڄخ ّو ٚحٿڄنخُ٫خص حٿَّ٠زْش ٷخرڀش ٿڀ٬٤ن رخٓٙظجنخٱ أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش
٣زٸخ ٿڀڄخىس 11ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 11/96 ٌُ٠٬حٿڄظ٬ڀٶ رخهظٜخٛخص ڃـڀْ حٿيًٿش ً ،حٿڄخىس 910ڃن ٷخنٌڅ
حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش .
رييٱ اٗزخ ٩حٿلخؿخص حٿ٬خڃش ٿڀـڄيٌٍ ًٟ ،ڄخنخ ٿَْٔ حٿڄَحٳٶ حٿ٬خڃش ٳِ حٿيًٿش طڀـؤ حٗىحٍس حٿ٬خڃش اٿَ ارَحځ
ٛٴٸخص ٫ڄٌڃْش ،ا ٙأڅّ ىٌه حٕهَْس ،ٷي طَ٤ف ڃنخُ٫خص ٙك َٜٿيخ أڃخځ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ٫ً ،ڀْو ٷزپ
حٿظَ٤ٵ ٿيٌه حٿڄنخُ٫خص ،ٳٸي اٍطؤّنخ طَّ٬ٲ حٿ٬ٸي حٗىحٍُ ،رب٫ظزخٍ أڅّ ٻپ ٛٴٸش ىِ ٫ٸي اىحٍُ ،ػڂ نظَ٤ٵ
ٿڄنخُ٫خص حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش .
1
كْٔن ٳَّلش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 25 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
0
ر٬ڀِ ڃ لڄي حٿ ، َْٰٜحٿڄخٿْش حٿ٬خڃش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 77 ٙ ،
3
أن َ٨ٷَحٍ ڃـڀْ حٿيًٿش ٛخىٍ رظخٍّن ( 0118 /18 /12حٿَٰٳش حٗىحٍّش ) ٳيَّ ، 713ڃـڀش ڃـڀْ حٿيًٿش ،حٿـِحثَ،حٿ٬يى . 197 ٙ ، 0118 ، 6
2
حٗهظٜخ ٙحٗٷڀْڄِ ٳِ ڃخىس حٿَ٠حثذ ّن٬ٸي ٿڀڄلټڄش حٗىحٍّش حٿظِ ّٸ ٪ٳِ ىحثَ س اهظٜخٛيخ ڃټخڅ ٳَ ٝحٿَّ٠زش أً حٿَٓڂ ،أن َ٨حٿڄخىس 613
ٵ ،1ٵ.ا.ځ.ا.
5
ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،حٿڄزخىة حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،نَّ٨ش حٗهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 21 ٙ ،
150
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
اڅّ طَّ٬ٲ حٿ٬ٸي حٗىحٍُ ّٔظي ِ٫ڃنخ ،حٿظ َٝ٬اٿَ طَّ٬ٴو حٿظَّ٘ ِ٬ػڂ حٿٸ٠خثِ ً ،أهَْح حٿٴٸيــــــِ .
ٳٴْڄخ ّو ٚرؼش٣ل ٚاُزشش٣ؼ : ٢ٿٸي َّ٫ٱ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ٫زَ ٷٌحنْن حٿٜٴٸخص
حٿڄظ٬خٷزش ً ، 1حٿظِ ٻخڅ آهَىخ حٿڄٌَٓځ حٿَثخِٓ 051/10حٿڄظ٬ڀٶ رظنْ٨ڂ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ٿڄ٬يٽ ًحٿڄظڄڂ
ٳِ ڃخىطو حٿؼخٿؼش ،0كْغ ٷ٠ض رخٓطِ" :حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ٫ٸٌى ڃټظٌرش ٳِ ڃٴيٌځ حٿظَّ٘ ٪حٿڄ٬ڄٌٽ رو .طزَځ
ًٳٶ حٿًَ٘ ١حٿڄن٫ ٌٜٙڀْيخ ٳِ ىٌح حٿڄٌَٓځ ٷٜي انـخُ ً اٷظنخء حٿڄٌحى ًحٿويڃخص ً حٿيٍحٓخص ٿلٔخد
ڃٜڀلش حٿڄظ٬خٷي".
أڃّخ اُزؼش٣ق اُوؼبئ ٢اإلداس : ١ٳٸي َّ٫ٱ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿـِحثَُ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ٳِ ٷَحٍ ٿو ٯَْ
ڃنٌٍ٘ ڃئٍم ٳِ 17ىّٔڄزَ 0110طلض ٍٷڂ 8015ٳيَّ 673رٸٌٿو :كْغ أنّو طَّ٬ٱ حٿٜٴٸش حٿ٬ڄٌڃْش
3
رؤنّيخ "ػوذ ٣شثؾ اُذُٝخ ثبُخٞاص دٓ ٍٞوبُٝخ أ ٝإٗجبص ٓششٝع أ ٝآداء خذٓبد".
أڃّخ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش حٿ٬ڀْخ ٳِ ڃ ،َٜٳٸي َ٫ٳض حٿ٬ٸي حٗىحٍُ رؤنّو "اُؼوذ اُز٣ ١جشٓ ٚشخض ٓؼ٘١ٞ
ٖٓ أشخبص اُوبٗ ٕٞاُؼبّ ثوظذ إداسح ٓشكن أ ٝثٔ٘بعجخ رغ٤٤شٝ ، ٙإٔ رظٜش ٗ٤ز ٚك ٢األخز ثأعِٞة اُوبٗــٕٞ
2
اُؼـــبّ ٝ ،رُي ثزؼٔ ٖ٤اُؼوذ ششؿب أ ٝششٝؿب ؿ٤ش ٓأُٞكخ ك ٢ػوٞد اُوبٗ ٕٞاُخبص ".
اڅّ حٿڄظڄ٬ن ٳِ حٿظَّ٬ٴْن أٚ٫ه ّظ٠ق ٿو ،أڅّ طَّ٬ٲ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش حٿ٬ڀْخ ٿڀ٬ٸي حٗىحٍُ ؿخء أًٟق
ًأٗڄپ ڃن طَّ٬ٲ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿـِحثَُ ٕ ،څّ ىٌح حٕهَْ ك َٜأكي أَ٣حٱ حٿ٬ٸي ٳِ حٿيًٿش رْنڄخ طَّ٬ٲ
حٿڄلټڄش حٗىحٍّش حٿ٬ڀْخ ٿڂ ّلَٜه ٳِ حٿيًٿش ً انّڄخ ٳِ أٗوخ ٙحٿٸخنٌڅ حٿ٬خځ حٿڄظڄؼڀش ٳِ حٿيًٿش حٿزڀيّــــــــــش
ً حٿٌّٙش ً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ً ،ىڂ حٕٗوخ ٙحٿڄٌٻٌٍّن ٳِ حٿڄخىس 51 ً 29ڃن
حٿٸخنٌڅ حٿڄينِ حٿـِحثَُ .
أٟٲ اٿَ ًٿٺ ،أڅّ طَّ٬ٲ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش حٿ٬ڀْخ ٿڂ ّزْن حٿَ٤ٱ حٿؼخنِ ٳِ حٿ٬ٸي ،ڃڄخ ّٴيڂ ڃنو أنّو ،ٷي
ّټٌڅ ڃن أكي حٿوٌح ٙأً حٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃْش ،رْنڄخ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿـِحثَُ كَٜه ٳِ حٿوٌح ، ٙٳِ كْن أڅّ
حٿ٬ٸي حٗىحٍُ أً حٿٜٴٸش حٿ٬ڄٌڃْش ٷي طَر ٢رْن ىْجظْن ٫ڄٌڃْظْن .
1
ٳْڄخ ّو ٚطَّ٬ٲ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ٫زَ حٿٸٌحنْن حٿڄظ٬خٷزش ٍحؿ٫ : ٪ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ٳِ حٿـِحثَ ،ؿٌٍٔ ٿڀنَ٘ ًحٿظٌُّـــــــــــــ٪
حٿـِحثَ ،حٿ٤ز٬ش حًٕٿَ . 33 ،30 ٙ ،0117
0
أن :َ٨ؿَّيس ٍٓڄْش حٿ٬يى اػنخڅ ًهڄٌٔڅ ٿٔنش . 2 ٙ 0110
3
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ٳِ حٿـِحثَ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .38 ٙ ،
2
٫زي حٿٰنِ رٌْٔنِ ٫زي حهلل ،حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 125 ٙ ،
153
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ًٷي أٗخٍ اُذًزٞس ػٔبس ثٞػ٤بف إّٔ ،ڃ٤ٜڀق " ٓوبُٝخ " ؿخء ٳِ ٯَْ ڃلڀو ،رخ٫ظزخٍ ه ڃ٤ٜڀق
ڃينِ ،كْغ ّنَٜٱ ٿ٬ٸي حٿڄٸخًٿش ًىٌ ٫ٸي ڃينِ ً ،ٻخڅ كَُ ًٻَ ٫زخٍس " ر٘ل٤ز أشـبٍ " ٿْنَٜٱ
1
حٿڄٴيٌځ ٿ٬ٸي حٰٕٗخٽ حٿ٬خڃش ٻٌنو ٫ٸيح اىحٍّخ .
ً حٿڄٚك ٦أّ٠خ ڃن هٚٽ حٿظَّ٬ٴْن ،أڅّ ڃـڀْ حٿيًٿش ٫ني طَّ٬ٴو ٿڀٜٴٸش حٿ٬ڄٌڃْشّ ٿڂ ّزّْن حٕٓڀٌد
حٿڄظز ٪ٳِ حٿ٬ٸي ،ىپ حٿٸخنٌڅ حٿ٬خځ أً حٿٸخنٌڅ حٿوخ ٙ؟ ،كْغ أڅّ حٿ٬ٸي ّټٌڅ اىحٍّخ ڃظَ اهظخٍ حٿ٘وٚ
حٿٸخنٌنِ اطّزخًٓ ٩خثپ حٿٸخنٌڅ حٿ٬خځ ،ڃن هٚٽ ط٠ڄْن حٿ٬ٸي َٗ٣خ ڃن حٿًَ٘ ١ٯَْ حٿڄؤٿٌٳش ٳِ ٫ٸٌى حٿٸخنٌڅ
حٿوخ ٙٻڄخ رْنو طَّ٬ٲ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش حٿ٬ڀْخ .
ً ٫ن رؼش٣ق اُلوُِ ٚؼوذ اإلداس ،١ٳٸي أؿڄ ٪حٿٴٸو ٫ڀَ أنّو " :حٿ٬ٸي حٿٌُ ّزَڃو ٗو ٚڃ٬نٌُ ٫خځ ڃن
أٗوخ ٙحٿٸخنٌڅ حٿ٬خځ رٸٜي اىحٍس ڃَٳٶ ٫خځ أً طَْْٔه أً طنْ٨ڄو ً ،ط٨يَ نْظو ٳِ حٕهٌ رؤٓڀٌد حٿٸخنٌڅ
0
حٿ٬خځ ًً ،ٿٺ رظ٠ڄْن حٿ٬ٸي َٗ٣خ أً ًَٗ ١ٯَْ ڃؤٿٌٳش ٳِ ٫ٸٌى حٿٸخنٌڅ حٿوخ" ٙ
ّٔظ٘ٲ ٿنخ ڃن هٚٽ ىٌح حٿظَّ٬ٲ ،أڅّ حٿ٬ٸي حٗىحٍُ ّٸٌځ ٫ڀَ ػٚػش ڃٸٌڃخص ً أٍٻخڅ ىِ ٳِ حٿٌٷض
نٴٔو ط٘ټپ ڃ٬خَّْ ٿظڄِْْ حٿ٬ٸي حٗىحٍُ ٫ن حٿ٬ٸٌى حٿڄينّْش ً طظڄؼــپ ٳـــــــِ :
3
/1أُؼ٤بس اُؼؼ ٖٓ ( ١ٞد٤ش األؿشاف ) :
ّٸٜي رخٿڄْ٬خٍ حٿً ٌُ٠٬ٿٺ حٿڄْ٬خٍ حٿٌُ ّن َ٨ٳْو اٿَ حٿيْجش أً حٿيْټپ أً حٿـيخُ حٿٸخثڂ رخٿن٘خ ١ىًڅ
حٿن َ٨اٿَ ڃٌ ٩ٌٟحٿ٬ڄپ أً ٣زْ٬ظو .
ًرنخءح ٫ڀَ ىٌح حٿڄْ٬خٍّ ،ټٌڅ حٿ٬ٸي اىحٍّخ اًح ٻخڅ أكي َ٣ٳْو ،اڃخ حٿيًٿش حٿٌّٙش حٿزڀيّش ًحٕٗوخٙ
حٿڄَٳٸْش ( حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٗىحٍّش) .
ًٿٸي طزنَ حٿڄٌَٓځ حٿَثخِٓ ٍٷڂ 336/16حٿڄئٍم ٳِ 08أٻظٌرَ ، 20116حٿڄ٬يٽ ً حٿڄظڄڂ ٿڀڄٌَٓځ
حٿَثخِٓ 051/10حٿڄظ٠ڄن طنْ٨ڂ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ٳِ ڃخىطو حٿؼخنْش حٿڄْ٬خٍ حٿ٫ ٌُ٠٬نيڃخ ن٫ ٚڀَ أنو "
ٙن٤زٶ أكټخځ ىٌح حٿڄٌَٓځ ا٫ ٙڀَ حٿٜٴٸخص ڃلپ ڃٜخٍّٲ :
ـ حٗىحٍحص حٿ٬ڄٌڃْش ،حٿيْجخص حٿٌ٣نْش حٿڄٔظٸڀش ،حٿٌّٙخص ،حٿزڀيّخص ًحٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿ٤خر٪
حٗىحٍُ ًڃَحٻِ حٿزلغ ً حٿظنڄْش ًحٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿوٌْٜٛش ًحص حٿ٤خر ٪حٿ٬ڀڄِ ًحٿظٸنِ ً ،حٿڄئٓٔخص
1
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ٳِ حٿـِحثَ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 37 ٙ ،
0
أن َ٨ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿ٬ٸٌى حٗىحٍّش ،ىحٍ حٿ٬ڀٌځ ٿڀنَ٘ ً حٿظٌُّ ، ٪حٿـِحثَ٫ ،نخرش . 11 ٙ ، 0115 ،
3
ٿڄِّي ڃن حٿظٴخْٛپ كٌٽ حٿڄْ ٬خٍ حٿ ٌُ٠٬ٳِ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ٍحؿ ٪رِحكِ ٓڀٌٍ ،سهبثخ اُوؼبء اإلداس ١ػِ٘ٓ ٠بصػبد اُظلوبد اُؼٔ٤ٓٞخ ك٢
اُوبٗ ٕٞاُجضائش ١دػ ٟٞاإلُـبء ٗٔٞرجب ،ڃٌٻَس ڃخؿٔظَْ ،ؿخڃ٬ش ٫نخرش ،ٻڀْش حٿلٸٌٵ ڃخٍّ ً 0 ٙ ،0117ڃخ ر٬يىخ.
2
أن َ٨حٿـَّيس حٿَٓڄْش ٫يى .8 ٙ ، 80
152
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿ٤خر ٪حٿٜنخً ِ٫حٿظـخٍُ ًحٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٙٷظٜخىّش ٫نيڃخ طټڀٲ ىٌه حٿڄئٓٔخص ربنـخُ
٫ڄڀْش ڃڄٌّٿش ٻڀْخ أً ؿِثْخ ڃن ڃِْحنْش حٿيًٿش ًطي َ٫ٳِ ٛڀذ حٿن ٚحٿڄٜڀلش حٿڄظ٬خٷيس ً ،"....ٷي طڂ ط٬يّپ
ًطظڄْڂ حٿڄخىس 0ڃن حٿڄٌَٓځ حٿَثخِٓ 336/16حٿڄئٍم ٳِ 08أٻظٌرَ رڄٌؿذ حٿڄٌَٓځ حٿَثخِٓ ٍٷڂ
038/11ڃئٍم ٳِ ٌٗ 06حٽ ٫خځ 1231حٿڄٌحٳٶ ٽ 7أٻظٌرَ ّ 0111ظ٠ڄن طنْ٨ڂ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش
،1كْغ ؿخء ٳْيخ " ً.....حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿ٤خر ٪حٿٜنخ ً ِ٫حٿظـخٍُ ً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش
حٗٷظٜخىّش ٫نيڃخ طټڀٲ ربنـخُ ٫ڄڀْش ڃڄٌّٿش ٻڀْخ أً ؿِثْخ ڃن ڃِْحنْش رڄٔخىڄش ڃئٷظش أً نيخثّْش ڃن حٿيًٿش ً
طي َ٫ٳِ ٛڀذ حٿنّ " ٚڃٜڀلش ڃظ٬خٷيس " .
ّظْ٬ن ٫ڀَ حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٗٷظٜخىّش ً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ٫نيڃخ ٙطټٌڅ هخ٬ٟش ٕكټخځ ىٌح حٿڄٌَٓځ
رڄٌؿذ حٿڄ٤ش حٕهَْس ڃن ىٌه حٿڄخىس أڅ ط٬ظڄيه ً طٜخىٵ ٫ڀْو ٫ڀَ حٿظٌحٿِ ڃن َ٣ٱ ىْجخطيخ حٗؿظڄخْ٫ــــــش
ً ڃـخٿٔي خ حٗىحٍّش ڃخ ٫يح ٳِ أكټخڃو حٿڄظ٬ڀٸش رخٿڄَحٷزش حٿوخٍؿْش ً ،ٳِ ىٌه حٿلخٿش ّظّْ٬ن ٫ڀَ ڃـڀْ
ڃٔخىڄخص حٿيًٿش ،ٳْڄخ ّو ٚحٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٗٷظٜخىّش ً حٿٌَُّ حٿٌ ِٛٳْڄخ ّو ٚحٿڄئٓٔخص
حٿ٬ڄٌڃْش ،ا٫يحى ؿيخُ ٿڀڄَحٷزش حٿوخٍؿْشّ ٿٜٴٸخطيخ ً حٿڄٌحٳٸش ٫ڀْو .
ً ّڄټن ٿڄـ ڀْ ڃٔخىڄخص حٿيًٿش ً حٿٌَُّ حٿٌ ، ِٛٻپ ٳْڄخ ّوٜو ڃوخٿٴش أكټخځ ىٌح حٿڄٌَٓځ ٳِ كڀش
حٿًٍَ٠س حٿڄڀلش ".
ڃن هٚٽ حٿظڄ٬ن ٳِ ىٌه حٿڄخىس ّظـڀَ ٿنخ ،أڅّ حٿڄَّ٘ ٩حٿـِحثَُ ،ٷي طزنَ حٿ٬ڄپ رخٿڄْ٬خٍ حٿ ٌُ٠٬ٻؤٓخّ
ٟٗٴخء حٿٜٴش حٗىحٍّش ٫ڀَ حٿ٬ٸٌى حٿڄزَڃش ،اٟخٳش اٿَ طليّـ ـي حٿٸ٠خء حٿڄوظ ٚٿڀزض ٳِ ڃنخُ٫خطـــــو ً اًح
ٻخڅ ىٌح حٕٛپ ،ٳٸي هَؽ حٿڄَّ٘٫ ٩نو ،كْغ ٷٍَ ٳِ حٿٴٸَس حٕهَْس ڃن حٿڄخىس 0ڃن حٿڄٌَٓځ 038/11
حٿڄٌٻٌٍ أٚ٫ه ،ط٤زْٶ حٕكټخځ حٿڄظ٬ڀٸش رخٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ٫ڀَ ٛٴٸخص ڃئٓٔخص ٛنخْ٫ش ً طـخٍّــش
رخٿَٯڂ ڃن ٻٌنيخ أٗوخ ٙح ٿٸخنٌڅ حٿوخً ً ٙٿٺ ٳِ كخٿش طٌٳَ حٿٜٴٸش ٫ڀَ حٿَ٘ ١حٿڄليى ٳِ حٿڄخىس 0أٚ٫ه
ً ىٌ ى٫ڂ حٿڄًَ٘ ٩ڃخٿْخ ٫ن َّ٣ٶ حٿوِّنش حٿ٬خڃش ؿِثْخ أً ٻڀْخ رڄٔخىڄش ڃئٷظش أً ٻڀْش هخٍؽ ڃِْحنْش
حٿڄئٓٔش ڃڄخ ّٴيڂ ڃنو أڅّ حٿڄَ٘ ٩أًٍى آظؼنخءح ٫ڀَ حٿڄْ٬خٍ حٿ ، ٌُ٠٬ڃن هٚٽ أهٌه رڄْ٬خٍ حٕڃٌحٽ حٿ٬خڃش
كْغ ح٫ظڄي ٫ڀْو ٻؤٓخّ ٫ٙظزخٍ حٿ٬ٸٌى حٿڄزَڃش ڃن َ٣ٱ حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿ٤خرــ ٪حٿظــــــــــــخٍُ
ً حٿٜنخ ً ِ٫حٿڄئٓٔخص حٗٷظٜخىّش ٫ٸٌىح اىحٍّش ٳِ كخٿش طلٸٶ حٿَ٘. ١
ً ٷي ٻخنض ٫ٸٌى حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٿظـخٍّش ً حٿٜنخْ٫ش ٳِ ٧پ حٿڄٌَٓځ 125/60
هخ٬ٟش ٿٸخنٌڅ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ،طؤػَح رخٿٴټَ حٗٗظَحٻِ ٳِ طڀٺ حٿڄَكڀش ،ا ٙأنّو ً رٜيًٍ حٿٸخنٌڅ 70/66
حٿڄئٍم ٳِ 09ڃخٍّ ، 1966طڂّ حٓظز٬خى ٫ٸٌى ىٌه حٿڄئٓٔخص ڃن ىحثَس حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ٳِ ؿڄْ٪
1
حٿـَّيس ح ٿَٓڄْش ٫يى 56ٿٔنش .0111
155
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
حٿن ٌٜٙحٿڄظ٬خٷزش حٿڄ٬يٿش ًحٿڄظڄڄش ٿٸخنٌڅ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ،1اٿَ ٯخّش ٛيًٍ حٿڄٌَٓځ حٿَثخِٓ 051 /10
ًحٿڄَحْٓڂ حٿڄ٬يٿش ٿو ،كْغ نَٛ ّٚحكش ٫ڀَ ح٫ظزخٍ ٫ٸٌى حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٿٜنخْ٫ــــــــــش
ً حٿظـخٍّش ٫ٸٌىح اىحٍّش ڃظَ ٷخڃض رڄ٘خٍّ ٪ڃڄٌّٿش رؤڃٌحٽ ٫ڄٌڃْش ً ٫ڀْو ّوظ ٚرڄنخُ٫خطيخ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ .
ا ّٙأنّو رخٿَؿٌ ٩ٿڀڄخىس 611ڃن ٵ.ا.ځ.ا ً ـ حٿظِ رڄٌؿزيخ طڂّ طٌُّ ٪حٙهظٜخ ٙرْن حٿٸ٠خء حٿ٬ـــــــخىُ
ً حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ا٫ظڄخىح ٫ڀَ حٿڄْ٬خٍ حٿ ٌُ٠٬ـ نـيىخ ٿڂ طٌٻَ حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش
حٿظـخٍّـــــش ً حٿٜنخْ٫ش ،ڃټظٴْش رٌٻَ حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ،حٕڃَ حٿٌُ َّ٤ف اٗټخٿْش
أڃخځ حٿٸخ ِٟحٗىحٍُ ٳِ كخٿش ٍٳ ٪ى ٌٍ٫أڃخڃو هخٛش رڄنخُ٫ش ڃئٓٔش ٫ڄٌڃْش حٷظٜخىّش ،ىپ ّلټڂ
رخهظٜخٛو ًّ٤زٶ ٫ڀْيخ ٷخنٌڅ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 0ڃن حٿڄٌَٓځ ، 051/10أځ ّٜيٍ
كټڂ ر٬يځ حهظٜخٛو حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس ، 611هخٛش ً أڅّ طٌُّ ٪ٷٌح٫ي حٙهظٜخ ٙرْن حٿٸ٠خء حٿ٬ــــــخىُ
ً حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ڃن حٿن٨خځ حٿ٬خځ ؟
ٳِ ىٌح حٿٜيى ٓ ،ـّپ اُذًزٞس ػٔبس ثٞػ٤بف ،أڅّ ٫ٸي حٗهظٜخ ٙٿڀٸخ ِٟحٿ٬خىُ ٳْڄخ ّوٚ
ڃنخُ٫خص حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿ٤خر ٪حٿظـخٍُ ً حٿٜنخ ِ٫حٓظنخىح ٿڀڄخىس 611ٵ.ا.ځ .ا ،اڅ ٻخڅ ّټَّ
حٿڄْ٬خٍ حٿ ٌُ٠٬ٳيٌ َّ٤ف اٗټخٿْش أڅّ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ىِ ٳِ ڃـڄٌ٫يخ ٷٌح٫ي طن٫ ٌُ٤ڀَ ٣خر ٪اىحٍُ
ڃل ٞرڄخ ّـ٬ڀيخ طوظڀٲ اهظٚٳخ ٻزَْح ٫ن حٿ٬ٸٌى حٿڄينْش ً حٿظـخٍّش ٫ ً ،ڀْو ٳ٫ٚظَحٱ رخهظٜخ ٙحٿٸ٠خء
حٿ٬خىُ أػَ ٓڀزِ ٳِ ڃلخًٿش نٸپ ٷٌح٫ي حٿٸخنٌڅ حٿوخ ً ٙطٌْ٧ٴيخ ٫ڀَ ڃنخُ٫ش ىِ أٷــَد ڃخ طټٌڅ اىحٍّش
ٻڄخ أڅّ حٗ٫ظَحٱ رخهظٜخ ٙحٿٸخ ِٟحٗىحٍُ رخٿن َ٨ٳِ ڃنخُ٫خص ىٌه حٿڄئٓٔخص ٳْو ڃٔخّ رخٿڄْ٬خٍ
0
حٿ ٌُ٠٬حٿڄ٬ظڄي ٳِ طٌُّ ٪حٗهظٜخ ٙرْن حٿٸ٠خءّن حٿ٬خىُ ً حٗىحٍُ .
أڃّخ حٿيٻظٌٍ ثؼِٓ ٢ذٔذ اُظـ٤ش ،ٳٸي ٍأٍ اهَحؽ ڃنخُ٫خص حٿٜٴٸخص حٿڄزَڃش ڃن َ٣ٱ ىٌه حٿڄئٓٔخص
ڃن ن٤خٵ اهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،كظَ ً اڅ أنـِص ڃ٘خٍّ ٪رڄٔخىڄش نيخثْش ٿڄِْحنْش حٿيًٿش ٕ ،څّ ًٿٺ
حٕڃَ ّئىُ اٿَ ط٘ظض ڃنخُ٫خص حٿٜٴٸخص رْن ٫يس ؿيخص ٷ٠خثْش ،ٻڄخ ًىذ اٿَ أڅ حٿظ٬يى حٿڄٴَ ً ١طنٌ٩
3
حٿڄئٓٔخص ٳِ حٿڄخىس 0ڃن حٿڄٌَٓځ حٿَثخِٓ 051/10ڃن ٯَْ ؿيًٍ .
ً ٳْڄخ ّو ٚڃٌٷٲ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ڃن ىٌح حٗٗټخٽ ،ٳٸي ٍٳ ٞڃـڀْ حٿيًٿش حٿـِحثَُ حٿزض ٳِ
ڃنخُ٫خص حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿڄزَڃش ڃن َ٣ٱ حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿ٤خر ٪حٿٜنخ ً ِ٫حٿظـخٍُ ،ڃظڄٔټخ
رخٿڄْ٬خٍ حٿ ٌُ٠٬حٿڄليى ٳِ حٿڄخى 7ٵ.ا.ځ حٿٸيّڂ ً حٿڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا حٿـيّي ،ىًڅ حٿ٬ڄپ رخٗٓظؼنخء حٿٌحٍى
1
ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،حٿڄزخىة حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿـِء حٿؼخنِ نَّ٨ش حٗهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 58 ٙ ،
0
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ٳِ حٿـِحثَ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 53 ،50 ٙ ،
3
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿ٬ٸٌى حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 16 ،17 ٙ ،
158
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
رخٿڄخىس 0ڃن حٿڄٌَٓځ ً ً ، 051/10ٿٺ ٳِ ٷَحٍ ٿو ٛخىٍ رظخٍّن 15نٌٳڄزَ 0110ٳِ ٷْ٠ش ٍٕ.
ٟيّ حٿڄيَّ حٿ٬خځ ٿڄئٓٔش حٿظَْْٔ حٿْٔخكِ ٿڀَ٘ٵ " أڅّ حٿٸخ ِٟحٗىحٍُ ٯَْ ڃوظ ٚرخٿزض ٳِ حٿنِح ٩حٿٸخثڂ
روٛ ٌٜٙٴٸخص حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿ٤خر ٪حٿٜنخ ً ِ٫حٿظـخٍُ " .1
/9أُؼ٤بس أُٞػٞػ ً : ٢ڃٴخىه أنّو ٟٗٴخء حٿٜٴش حٗىحٍّش ٫ڀَ ٫ٸٌى حٗىحٍسّ ،ـذ أڅ ّظ٬ڀٶ ڃٌ ٩ٌٟحٿ٬ٸي
ربىحٍس ً طَْْٔ ڃَٳٶ ٫خځ .
ً ٫ڀْو ّ٬يّ حٿ٬ٸي اىحٍّخ اًح طڂّ رييٱ اىحٍس ڃَٳٶ ٫خځ ٻ٬ٸي حٗٿظِحځ أً ٟڄخڅ َْٓه ٻ٬ٸٌى حٿظٌٍّي ً ٯَْىــــخ .
ٓ /3ؼ٤بس إرّجبع ٝعِ٤خ اُوبٗ ٕٞاُؼبّ ً :ڃٴخى ىٌح حٿڄْ٬خٍ ،أنّو اٟخٳش اٿَ حٿڄ٬خَّْ حٿٔخرٸش ،ٳلظَ ّ٠ٴَ ٫ڀَ
٫ٸٌى حٗىحٍس حٿ٤خر ٪حٗىحٍُ ّـذ اطزخًْٓ ٩ڀش حٿٸخنٌڅ حٿ٬خځ ٨ّ ً ،يَ ًٿٺ ڃن هٚٽ ط٠ڄْن ٫ٸٌىىخ ٿًَ٘١
ٯَْ ڃؤٿٌٳش ٳِ ًٍحر ٢حٿٸخنٌڅ حٿوخ ، ٙكْغ طڄنق حٗىحٍس ٿنٴٔيخ ر ٞ٬حٗڃظْخُحص حٿظِ طـ٬ڀيخ ٳِ ً ٪ٟٯَْ
ڃٔخًُ ڃ ٪حٿَ٤ٱ حٿڄظ٬خٷي ڃ٬يخ ً ً ،ٿٺ رٌٛٴيخ ٓڀ٤ش ٫خڃش طييٱ ڃن ًٍحء ط٬خٷيىخ اٿَ طلٸْٶ حٿٌٳَس
حٿڄخٿْش ٿڀوِّنش حٿ٬خڃش ً حٿظِ طٌ٬ى رخٿنٴ٫ ٪ڀَ حٿـڄيٌٍ ً ، 0ڃن ىٌه حٗڃظْخُحص حٿلٶ ٳِ ط٬يّپ رنٌى حٿ٬ٸي
كٔذ ڃخ طَحه ڃنخٓزخ ً ٳِ أُ ًٷض ،أٟٲ اٿَ ًٿٺ كٸيخ ٳِ ٳٔن حٿ٬ٸي ،ڃ ٪اڃټخنْش طٌٷْ ٪حٿـِحء حٿڄظ٬خٷي
3
ڃ٬يخ ....اٿن .
/4أُؼ٤بس أُبُ : ٢نَ٨ح ٿڀٜڀش حٿٌػْٸش حٿظِ طَر ٢حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش رخٿوِّنش حٿ٬خڃش ،ٳٸي آظڀِځ حٕڃَ ٟز٢
كي ڃخٿِ أىنَ ٫ٙظزخٍ حٿ٬ٸي حٗىحٍُ ٛٴٸش ٫ڄٌڃْش ٕ ،څّ أكټخځ ٷخنٌڅ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ٙط٤زٶ ٫ڀَ ٻپ
حٿلخٙص أّخ ٻخنض ٷْڄش ً ڃزڀٮ حٿٜٴٸش ،نَ٨ح ٿڄخ طن٫ ٌُ٤ڀْو ارَحڃيخ ڃن ڃَحكپ ٌّ٣ڀش ً2.ٷي طزخّن حٿلي
حٕىنَ ٿڀٜٴٸش ٫ڀَ ڃيحٍ حٿڄل٤خص حٿٸخنٌنْش ،كْغ ر٬ي أڅ ٻخڅ ّٴٌٵ ڃڀٌْنْن ىّنخٍ ؿِحثَُ ٳِ ٧پ حٿڄٌَٓځ
حٿظنٴٌُْ 232/91ٳِ ڃخىطو حٿٔخىٓش ،أٍطٴ ٪ٳِ ٧پ آهَ ڃٌَٓځ ٍثخِٓ ّن٨ڂ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش 038/11ٳِ
ڃخىطو حٿٔخىٓش ،ٿْٜپ اٿَ ڃزڀٮ ّٔخًُ 6ڃّْٚن أً ّٸپ ٫نو ٿويڃخص حٰٕٗخٽ ً حٿڀٌحُځ ً 2ڃّْٚن ٿويڃخص
حٿيٍحٓخص ٫ ً ،ڀْو ٳِ كخٿش ٫يځ طٌٳَ حٿلي حٗىنَ حٿڄٌٻٌٍ أٚ٫ه ٙ،طڀظِځ حٗىحٍس ربرَحځ حٿٜٴٸش ٣زٸخ ٿٸخنٌڅ
حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش .
1
أن َ٨ڃـڀش ڃـڀْ حٿيًٿش حٿ٬يى ٓ 3نش . 119 ٙ 0113
0
أكڄي حٿڀْپٗ ،ظبّ اُظلوبد اُؼٔ٤ٓٞخ ك ٢اُجضائ ش ،ڃٌٻَس ڃخؿٔظَْ،ؿخڃ٬ش حٿـْٚٿِ حٿْخرْ ْٓيُ رڀ٬زخّ ،ٻڀْش حٿلٸٌٵ ،طو ٜٚٷخنٌڅ ٫خځ 0111 ،
. 7ٙ
3
أن َ٨حٿڄخىطْن 99 ً 16ڃن حٿڄٌَٓځ حٿَثخِٓ . 051 /10
2
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ٳِ حٿـِحثَ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 57 ٙ ،
157
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
صبٗ٤ب ٘ٓ :بصػبد اُظلوبد اُؼٔ٤ٓٞخ :اڅّ حٿٜٴٸش حٿ٬ڄٌڃْش رخ٫ظزخٍىخ ٫ٸي اىحٍُ ٗؤنيخ ٗؤڅ ٻپ ٫ٸي َّطذ
كٸٌٵ ً اٿظِحڃخص ڃظزخىٿش رْن حٿَ٤ٳْن ً ،ٿيٌح ً طلٔزخ ٿڀڄنخُ٫خص حٿظِ ٷي طؼٌٍ أػنخء ارَحځ حٿٜٴٸش أً أػنخء
طنٴٌْىخ رٔزذ ا٤ٛيحځ حٿڄٜخٿق رْنيڄخ ،ٳٸي ه ّٚحٿڄَّ٘ ٩حٿـِحثَُ ڃنخُ٫خص حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش رن٨خځ
ٷخنٌنِ ّـي أٓخٓو ٳِ حٿڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا ً حٿڄخىطْن 110 ً 111ڃن حٿڄٌَٓځ حٿَثخٓـــــِ 051/10حٿڄ٬يٽ
ً حٿڄظڄڂ ً ،رنخءح ٫ڀْو ،ٳٸي ٷٔڂ حٿڄَ٘ ٩ڃنخُ٫خطيخ اٿَ ٷٔڄْن :ڃنخُ٫خص نخطـش ٫ن حٗرَحځ ً ڃنخُ٫خص
نخطـش أػنخء حٿظنٴٌْ ً ،ىٌ ڃخ ٓنظَ٤ٵ اٿْو ٳْڄخ ّڀِ :
/1أُ٘بصػبد اُ٘برجخ ػٖ اإلثشاّ :طظڄِْ ڃَكڀش ارَحځ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ربؿَحءّـن :اؿَحءحص حٗٗيـــــــخٍ
ً حٿڄنخٳٔش ً حٗؿَحء حٿڄظ٬ڀٶ ربهظْخٍ حٿڄظ٬خڃپ حٿڄظ٬خٷي ڃ ٪حٗىحٍس .
كلٔ٤ب ٣خض إجشاءاد أُ٘بكغخ ٝاإلشٜبس : 1ٳٸي ن ٚٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ٫ڀَ ٻْٴْش كپ ىٌه
حٿڄنخُ٫خص ً ً ،ٿٺ ڃن هٚٽ رٔ ٢حٿٸ٠خء حٗىحٍُ حٗٓظ٬ـخٿِ ٍٷخرظو ٫ڀْيخ ،كْغ نٜض حٿڄخىس 928ڃنو
٫ڀَ أنّو " ّـٌُ اه٤خٍ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ر٠َّ٬ش ً ً ،ٿٺ ٳِ كخٿش حٗهٚٽ ربٿظِحڃخص حٗٗيخٍ أً حٿڄنخٳٔش
حٿظِ طو ٪٠ٿيخ ٫ڄڀْخص ارَحځ حٿ٬ٸٌى حٗىحٍّش ً حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش .
ّظڂ حٗه٤خٍ ڃن ٷزپ ٻپ ڃن ٿو ڃٜڀلش ٳِ ارَحځ حٿ٬ٸي حٿٌُ ٷي ّظ ٍَ٠ڃن ىٌح حٗهٚٽ ً ٻٌٿٺ ٿڄڄؼپ حٿيًٿش
٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٌّٙش اًح أرَځ حٿ٬ٸي أً ْٓزَځ ڃن َ٣ٱ ؿڄخ٫ش اٷڀْڄْش أً ڃئٓٔش ٫ڄٌڃْش ڃلڀْش .
ّڄټن ٿڀڄلټڄش حٗىحٍّش أڅ طؤڃَ حٿڄظٔزذ ٳِ حٗهٚٽ رخٙڃظؼخٽ ٙٿظِحڃخطو ً ،طليى حٕؿپ حٿٌُ ّـذ
أڅ طڄؼپ ٳْو .
ً ّڄټن ٿيخ أّ٠خ حٿلټڂ رَٰحڃش طييّيّش طَُٔ ڃن طخٍّن انٸ٠خء حٕؿپ حٿڄليى ".
ً ّڄټن ٿيخ ٻٌٿٺ ً رڄـَى اه٤خٍىخ ،أڅ طؤڃَ رظؤؿْپ اڃ٠خء حٿ٬ٸي اٿَ نيخّش حٗؿَحءحص ٳِ ڃيس ٙطظـٌُ 01
ٌّڃخ " ،ٻڄخ طن ٚحٿڄخىس " 927طٴٜپ حٿڄلټڄش حٗىحٍّش ٳِ أؿپ َّ٘٫ن ٌّڃخ طَُٔ ڃن طخٍّن أه٤خٍىخ
رخٿ٤ڀزخص حٿڄٸيڃش ٿيخ ٣زٸخ ٿڀڄخىس 928أٚ٫ه ".
1
ٿڄِّي ڃن حٿظٴخْٛپ كٌٽ اؿَحءحص حٗٙيخٍ ً حٿڄنخٳٔش ٍحؿ: ٪
ـ ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿ٬ٸٌى حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 38 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
ـ ٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ن٨خځ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ٳِ حٿـِحثَ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 110 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
156
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
1
أّٓب كٔ٤ب ٣خض أخز٤بس أُزؼبَٓ أُزؼبهذ :ٳٸي ه ّٚحٿڄَّ٘ ٩حٿـِحثَُ ارَحځ حٿٜٴٸش رـڄڀش ڃن حٗؿَحءحص،
طزيأ ربٚ٫څ حٿٜٴٸش ،ػڂ اّيح ٩حٿ ًَٝ٬ػڂ ٳل ٚحٿ٤٬خءحص ،ػڂ آٍخٽ حٿٜٴٸش ٿظنظيِ ٳِ حٕهَْ رب٫ظڄخىىخ
ىٌح حٗؿَحء حٕهَْ حٿٌُ ّ٠ٴِ حٿ٤خر ٪حٿنيخثِ ً حٿَٓڄِ ٫ڀْيخ ڃن هٚٽ اٚ٫څ حٿڄنق حٿڄئٷض ٿڀٜٴٸش ًىٌ
اؿَحء حٓظليػو حٿڄٌَٓځ حٿَثخِٓ 051/10رڄٌؿذ حٿڄخىس 13ڃنو .
ًاٟٴخءح ٿڀ٘ٴخٳْش ً حٿٌٌٟف ٳِ اٚ٫څ حٿٴخثِ ً كڄخّش ٿڀڄظ٬خڃڀْن حٿڄظ٬خٷيّن ،ٳٸي ڃنق حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ
ٿڀڄظنخٳْٔن كٶ حٿ٬٤ن ٳِ حٿڄنق حٿڄئٷض أڃخځ ٿـخڅ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿڄوظٜش ،رب٫ظزخٍىخ ؿيخص ٿڀَٷخرش
حٿوخٍؿْش ٫ڀَ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ًً ،ٿٺ رَٳ ٪ط٨ڀڂ هٚٽ ڃيس 11أّخځ ڃن طخٍّن نَ٘ اٚ٫څ حٿڄنـــق حٿڄئٷض
كْغ طظٌٿَ ىٌه حٿڀـخڅ رڀيّش ٻخنض أً ًٙثْش أً ًُحٍّش ىٍحٓش ىٌه حٿٌ٬٤څ ٿظٜيٍ ٷَحٍىخ هٚٽ ٌّ 15ڃخ ڃن
طخٍّن انظيخء حٓؿپ حٿڄليى ٿَٳ ٪حٿظ٨ڀڂ ًّ ،زڀٮ ىٌح حٿٸَحٍ ٿڀڄظ٨ڀڂ ًحٿڄٜڀلش حٿڄظ٬خٷيس .0
ًڃن حٿڄٴْي ،أڅّ ٍٳ ٪حٿظ٨ڀڂ أڃخځ ٿـخڅ حٿ٬٤ن حٿڄوظٜش ڃن َ٣ٱ حٿڄظنخٳْ أڃَ اهظْخٍُ ً ،ىٌ ڃخ ّٴيڂ
ڃن ٫زخٍس " ّڄټن ٿڀڄظ٬يي حٿٌُ ّلظؾ ٫ڀَ حٗهظْخًٍ "...ىٌ نٴْ حٿڄٔڀٺ حٿٌُ ٓڀټو حٿڄَ٘ ٩ٳِ ٷخنٌڅ
حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ،كْغ ؿ٬پ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ اهظ ْخٍُ أڃخځ ڃوظڀٲ حٿيْجخص حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش ًىٌ
نٜض ٫ڀْو حٿڄخىس 631ٵ.ا.ځ.ا.
/0حٿڄنخُ٫خص حٿنخطـش ٫ن حٿظنٴٌْ :طن ٚحٿڄخىس 115ڃن حٿڄٌَٓځ حٿَثخِٓ ٫ 038/11ڀَ أنّو "طٌٍٔ حٿنِح٫خص
حٿظِ طَ٤أ ٫ني طنٴٌْ حٿٜٴٸش ٳِ ا٣خٍ حٕكټخځ حٿظَّْ٘٬ش ًحٿظنْ٨ڄْش حٿڄ٬ڄٌٽ ريخ ،ٯَْ أنّو ّـذ ٫ڀَ حٿڄٜڀلش
حٿڄظ٬خٷيس ىًڅ حٿڄٔخّ رظ٤زْٶ ىٌه حٕكټخځ أڅ طزلغ ٫ن كپ ًىُ ٿڀنِح٫خص حٿظِ طَ٤أ ٫ني طنٴٌْىخ ٛٴٸخطيخ
ٻڀڄخ ٓڄق ىٌح حٿلپ رڄخ ّؤطِ :
ًٳِ كخٿش اطٴخٵ حٿَ٤ٳْن ّ ،ټٌڅ ىٌح حٗطٴخٵ ڃٌ ٩ٌٟڃٸٍَ ّٜيٍه حٿٌَُّ أً ڃٔئًٽ حٿيْجش حٿٌ٣نْش
حٿڄٔظٸڀش أً حٿٌحٿِ أً ٍثْْ حٿڄـڀْ حٿ٘٬زِ حٿزڀيُ كٔذ ٣زْ٬ش حٿنٴٸخص حٿڄ٤ڀٌد حٗٿظِحځ ريخ ٳِ حٿٜٴٸـــــش
ً ّٜزق ىٌح حٿڄٸٍَ نخٳٌح رٰ ٞحٿن٫ َ٨ن ٯْخد طؤَْٗس ىْجش حٿَٷخرش حٿوخٍؿْش حٿٸزڀْش .
1
ٿڀظَ٬ٱ ٫ڀَ حٗؿَحءحص حٿظِ طڄَ ريخ ٫ڄڀْش ارَحځ حٿٜٴٸش حٿ٬ڄٌڃْش رظٴخْٛپ أٻؼَ ٍحؿ: ٪
ـ ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿ٬ٸٌى حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 38 ٙ،ڃخ ر٬يىخ .
ـ ٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ن٨خځ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ٳِ حٿـِحثَ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ح ً 113 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
0
أن :َ٨حٿڄخىس 112ڃن حٿڄٌَٓځ حٿَثخِٓ . 038 /11
159
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ّڄټن ٿڀڄظ٬خڃپ حٿڄظ٬خٷي أڅ َّٳ٬٣ ٪نخ ،ٷزپ ٻپ ڃٸخٟخس أڃخځ حٿ٬يحٿش ً أڃخځ حٿڀـنش حٿٌ٣نْش ٿڀٜٴٸخص
حٿڄوظٜش حٿظِ طٜيٍ ڃٸٍَح ٳِ ىٌح حٿ٘ؤڅ هٚٽ ٌّ 31ڃخ ارظيحءح ڃن طخٍّن اّيح ٩حٿ٬٤ن "....
أڅّ حٿڄٌَٓځ حٿَثخِٓ أٿِځ حٿڄٜڀلش حٿڄظ٬خٷيس ٳِ ڃَكڀش حٿظنٴٌْ ـ ٳِ كخٿش ًَ٣ء ڃنخُ٫خص ـ رخٿلــ پ حٿٌىُ
( حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ ) ٿظٌّٔش ڃنخُ٫خطيخ طٴخىّخ ٿڀنِح ٩حٿٸ٠خثِ ً ،كظَ ٙطظ٤٬پ حٿڄ٘خٍّ ٪حٿ٬ڄٌڃْش ،ڃڄخ ّٴيڂ
ڃنو أڅ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ ًؿٌرِ ،كْغ ٫ڀَ حٿڄظ٬خڃپ حٿڄظ٬خٷي ٍٳ ٪ط٨ڀڂ أڃخځ حٿڀـنش حٿٌ٣نْش ٿڀٜٴٸخص ٫ً ،ڀَ
ىٌه حٕهَْس كٔڂ حٿنِح ٩هٚٽ ڃيس ٌّ 31ڃخ ڃن طخٍّن اّيح ٩حٿظ٨ڀڂ ،ا ٙأنّو رخٿظڄ٬ن ٳِ حٿ٬زخٍس حٿظخٿْش ّ ":ڄټن
ٿڀڄظ٬خٷي أڅ َّٳ٬٣ ٪نخ ٷزپ ٻ پ ڃٸخٟخس " ّ ،ظـڀَ ٿنخ ،أڅ ٻڀڄش " "ٌٖٔ٣طٴْي حٿـٌحُ ،ڃڄخ ّ٬نِ أڅّ حٿ٬٤ن أڃخځ
حٿڀـنش حٿٌ٣نْش اؿَحء اهظْخٍُ ٫ً ،ڀْو ًؿذ ا٫خىس ْٛخٯش ىٌه حٿڄخىس ُٗحٿش حٿٰڄٌ ٝحٿٌُ ّټظنٲ ىٌه حٿڄخىس
رب٫ظزخٍ أڅ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ ٳِ كخٿش ًؿٌرو ّنـَ ٫ڀَ اٯٴخٿو ٍٳ ٞحٿي ٌٍ٫حٗىحٍّش ٗټ ٚٿټن رخٿَؿٌ ٩اٿَ
ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ًحٗىحٍّش ٍٷڂ ، 19/16نـيه ؿ٬پ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ ؿٌحُح أڃخځ ڃوظڀٲ حٿيْجخص
حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش ًًٿٺ رڄٌؿذ حٿڄخىس 631ٵ.ا.ځ.ا .
ًٷي حنظٸي اُذًزٞس ػٔبس ثٞػ٤بف ،آنخى حٿڄًَّ٘ٙ ٩ش حٿٴٜپ ٳِ حٿنِح٫خص حٿنخطـش ٫ن حٿظنٴٌْ ـ ٫ني
ط٬ڀْٸو ٫ڀَ ن ٚحٿڄخىس 110ڃن حٿڄٌَٓځ 051/10ـ حٿڄ٬يٿش ًحٿڄظڄڄش رخٿڄخىس 115اٿَ ٿـنش ًحكيس ىِ حٿڀـنش
حٿٌ٣نْش ٿڀٜٴٸخص ،ڃٴ ٜٚآنخىىخ ٿڀـخڅ حٿٜٴٸخص حٕهٍَ ًُحٍّش ًًٙثْش ًرڀيّش كٔذ ٣زْ٬ش حٿٜٴٸش
1
ٿڀظوٴْٲ ڃن ًؿو حٿڄَٻِّش .
طٌ٬ى حٿڄنخُ٫خص حٿڄظ٬ڀٸش رخٿ٬ٸٌى حٗىحٍّش حٿڄزَڃش ڃن َ٣ٱ حٿيْجخص حٿڄٌٻٌٍس ٳِ حٿڄخىس 0ڃن حٿڄٌَٓځ
حٿَثخِٓ 038/11حٿڄئٍم ٳِ 7أٻظٌرَ ، 0111حٿڄ٬يٽ ًحٿڄظڄڂ ٿڀڄٌَٓځ حٿَثخِٓ ٍٷڂ 051/10حٿڄظ٬ڀٶ
رظنْ٨ڂ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ٗهظٜخ ٙحٿٸ٠خء حٗىحٍُ ڃڄؼ ٚٳِ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ًًٿٺ ٣زٸخ ٿڀڄــــــخىس 611
ٵ.ا.ځ.ا ً حٿڄخىس 0أٚ٫ه .
ا ٙأنو رخٿَؿٌ ٩ٿڀڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا ،نـيىخ ٯَْ ڃوظٜش رخٿن َ٨ٳِ ڃنخُ٫خص حٿڄظ٬ڀٸش رخٿٜٴٸخص
حٿ٬ڄٌڃْش حٿظِ طزَڃيخ حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜنخً ِ٫حٿظـخٍُ ًحٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٙٷظٜخىّش حٿظِ
نٜض حٿڄخىس 0ڃن حٿڄٌَٓځ أٚ٫ه ٫ ،ڀَ ه٫ٌ٠يخ ٿٸخنٌڅ حٿٜٴٸخص رَ٘ ١أڅ طټٌڅ ڃڄٌّٿش ٻڀْخ أً ؿِثْخ ڃــــن
1
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ن٨خځ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ٳِ حٿـِحثَ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 002 ،003 ٙ ،
181
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
هِّنش حٿيًٿش ً٫ڀْو ًحٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا ،ٳبڅ ڃنخُ٫خطيخ طٌ٬ى ٿڀڄلخٻڂ حٿ٬خىّّش ً ،ىٌ نٴْ
حٿڄٔڀٺ حٿٌُ ٓڀټو ڃـڀْ حٿيًٿش حٿـِحثَُ ٳِ ٷْ٠ش ُٟ ٕ.ي حٿڄيَّ حٿ٬خځ ٿڄئٓٔش حٿظَْْٔ حٿْٔخكِ ٿڀَ٘ٵ
حٿٔخرٶ رْخنيخ.
ٿټن ًرخٿَٯڂ ڃن ح٤ٛٙيحځ رْن حٿڄخىس 0ڃن حٿڄٌَٓځ أٚ٫ه ً ،حٿڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا ،ٳبنو ڃن حٿ٬ٜذ
َٝ٫نِح ٩ڃظ٬ڀٶ رخٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿڄزَڃش ڃن َ٣ٱ حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿ٤خر ٪حٿظـخٍُ
ًحٿٜنخ٫ــــــ ِ أً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٙٷظٜخىّش ٳِ كخٿش طڄٌّڀيخ ڃن هِّنش حٿيًٿش ًحٿوخ٬ٟش ٿٸخنٌڅ
حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃّْش ٫ڀَ حٿڄلخٻـــڂ حٿ٬خىّّش ٕ،نّو ٿْْ ٣زْْ٬خ أڅ ّ٤زٶ حٿٸخ ِٟحٿڄينِ ٷٌح٫ي حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش
ًحص حٿ٤خر ٪حٗىحٍُ حٿڄل ، ٞحٕڃَ حٿٌُ ّٔظي ِ٫حٿظيهپ ٿلٔڂ ىٌح حٗٗټخٽ حٿٌُ ٿو ٚ٫ٷش رٸٌح٫ي
حٙهظٜخ ٙحٿٸ٠خثِ رخ٫ظزخٍىخ ڃن حٿن٨خځ حٿ٬خځ .
اڅّ ى٫خًٍ حٿٸ٠خء حٿټخڃپ ٳِ ڃـخٽ حٿٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃّْش 1،طوظ ٚرڄنخُ٫خطيخ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش كظَ ًٿٌ
ٻخنض حٿڄٜڀلش حٿڄظ٬خٷيس ٓڀ٤ش ڃَٻِّش ،ا ّٙأنّو ٳِ كخٿش حٿٸَحٍحص حٿڄَٻزش حٿڄنٴٜڀش ًحص حٿٚ٬ٷش رخٿ٬ڄڀْش
حٿظ٬خٷيّش ٻخٿٸَحٍ حٿڄظ٠ڄن حٿڄنق حٿڄئٷض ٿڀٜٴٸش ،ٳبڅ ىٌح حٕهَْ ّټٌڅ ڃلپ حٿ٬٤ن رخٗٿٰخء أڃخځ حٿڄلخٻڂ
حٗىحٍّش ٳِ كخٿش ٛيًٍ حٿٸَحٍ ڃن حٕٗوخ ٙحٗىحٍّّش حٿڄٌٻٌٍس ٳِ حٿڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا ًڃلپ حٿ٬٤ن رخٗٿٰخء
أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ كخٿش ٛيًٍ حٿٸَحٍ ڃن َ٣ٱ حٿيْجخص حٗىحٍّش حٿڄٌٻٌٍس ٳِ حٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ
حٿً 11/96 ٌُ٠٬حٿڄخىس 911ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص ځ.اًً ، .ٿٺ ط٤زْٸخ ٿٸٌح٫ي طٌُّ ٪حٗهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫رْن
ڃـڀْ حٿيًٿش ًحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٳْڄخ ّو ٚى ٌٍ٫حٗٿٰخء .0
1
ڃؼخٽ حٿي٫خًُ حٿڄظ٬ڀٸش رزٚ٤څ حٿ٬ٸٌى ،حٿي٫خًُ حٿڄظ٬ڀٸش رخٿلٌٜٽ ٫ڀَ ڃزخٿٮ ڃخٿْش ڃْ٬نش ،ى٫خًُ حٿظ٫ ٌّٞ٬ڀَ حَٕٟحٍ ....اٿن
0
أن٫ : َ٨ڄخٍ ٌ٫حّيُ ،حٿنَّ٨ش حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ٳِ حٿن٨خځ حٿٸ٠خثِ حٿـِحثَُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 251 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
181
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
أُـِت اُضبٗٗ : ٢ـبم اإلخزظبص اُ٘ٞػُِٔ ٢ذبًْ اإلداس٣خ ثبُ٘ظش أُ ٠أؿشاف اُ٘ضاع :
آظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 1ڃن حٿٸخنٌڅ 10/96حٿڄظ٬ڀٶ رخٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ً ،1حٿڄخىطْن 611ً 611ٵ.ا.ځ.ا.0
ٳبڅّ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ىِ ٛخكزش حٿٌّٙش حٿ٬خڃش ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،ڃظَ ٻخڅ أكي أَ٣حٱ حٿنِحٗ ٩وٜخ
ڃن أٗوخ ٙحٿٸخنٌڅ حٿ٬خځ ً ىِ حٿيًٿش ًحٿٌّٙش ًحٿزڀيّش ً حٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ،رخٓظؼنخء
حٿڄنخُ٫خص حٿڄن٫ ٌٜٙڀْيخ ٳِ حٿڄخىس 613ٵ.ا.ځ.ا ً حٿڄخىس 911ڃن ٵ.ا.ځ.ا.
ًرنخءح ٫ڀْو ،ٳبڅّ حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش أٓخٓو حٿڄْ٬خٍ حٿ 3، ٌُ٠٬حٿٌُ ّٔظني اٿَ ًؿٌى
أكي أٗوخ ٙحٿٸخنٌڅ حٿ٬خځ َ٣ٳخ ٳِ حٿنِحٌٓ ٩حء ٳِ ڃٌح ؿيش حٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش أً ڃـڀْ حٿيًٿش ٫ ً ،ڀْو
ٳخٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ًحص حهظٜخ ٙڃزيثِ ً٫خځ ،هٚٳخ ٿڄـڀْ حٿيًٿش اهظٜخ ٙڃليى .
ً٫ڀْو ّن٬ٸي حٙهظٜخ ٙٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،اًح ٻخڅ أكي أَ٣حٱ حٿنِح ٩حٿيًٿش ،حٿٌّٙش ً،حٿڄئٓٔخص
حٿ٬ڄٌڃْش حٗىحٍّش ً ،حٿظِ ٌٓٱ نظنخًٽ حٿڄٸٌٜى ريخ ً طٌْٟليخ رب٫ظزخٍىخ أٓخّ ٙهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش
كْغ ٓنظَ٤ٵ ٿڄٴيٌځ حٿيًٿش ٳِ ( كشع أً، ) ٍٝحٿٌّٙش ٳـــــــــِ (كشع صبٗ ، ) ٢حٿڄٜخٿق ٯَْ حٿڄڄَٻِس ٳـــِ
( اُلشع اُضبُش ) حٿزڀيّش ٳِ ( كشع ساثغ ) ً،حٿڄٜخٿق حٗىحٍّش ٿڀزڀيّش ٳِ ( كشع خبٓظ ) ،ٿنَ٬ؽ ٳِ حٕهَْ
ٿڀڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ٳِ ( كشع عبدط ).
ّٸٜي رخٿيًٿش رخٿڄٴيٌځ حٿْ٠ٶ ڃـڄٌ ٩حٿٔڀ٤خص حٗىحٍّش حٿڄَٻِّش ً ،طظڄؼپ أٓخٓخ ٳٍِ :ثخٓش حٿـڄيٌٍّش
ٍثخٓش حٿلټٌڃش ،حٿٌُحٍحص ً حٿٌحٍىس ٳِ حٿڄخىس 911ٵ.ا.ځ.ا ًحٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿً ، 11/96 ٌُ٠٬حٿظِ
طڂ حٿظَ٤ٵ ٿيخ رب٫ظزخٍىخ أٓخّ ٿٚهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿڄـڀْ حٿيًٿش ،ا ٙأڅّ حٿٔئحٽ حٿڄًَ٤ف اًح ٻخنض ىٌه
حٿٔڀ٤خص ىِ أٓخّ حهظٜخ ٙڃـڀْ حٿيًٿش ،ٳټْٲ ّڄټن ح٫ظزخٍىخ أٓخّ ٙهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ؟.
اڅّ حٿٔڀ٤خص حٗىحٍّش ط٬ظزَ أٓخّ ٙهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٳِ ڃٌحؿيش حٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش ،رڄ٬نَ أڅّ
حٿنِحّ ٩ټٌڅ اىحٍّخ ًّو ٪٠ٿڀٸ٠خء حٗىحٍُ اًح ٻخڅ أكي أَ٣حٳو حٿيًٿش ،اٟخٳش اٿَ أڅّ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ىِ
ٷخ ِٟحٿٸ٠خء حٿټخڃپ ،كظَ ًٿٌ ٻخنض أكي أَ٣حٱ حٿنِحٓ ٩ڀ٤ش ڃَٻِّش ،هٚٳخ ٿڄخ ىٌ ٫ڀْو حٕڃَ ٳْڄخ
1
طن ٚحٿڄخىس ٫ 1ڀَ أنو " ر٘شأ ٓذبًْ إداس٣خ ًجٜبد هؼبئ٤خ ُِوبٗ ٕٞاُؼبّ ك ٢أُبدح اإلداس٣خ " .
0
طن ٚحٿڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا "أُذبًْ اإلداس٣خ ٢ٛجٜبد اُٞال٣خ اُؼبٓخ ك ٢أُ٘بصػبد اإلداس٣خ ".
رخزض ثبُلظَ ك ٢أ ٍٝدسجخ ثذٌْ هبثَ ُالعزئ٘بف ك ٢جٔ٤غ اُوؼب٣ب ،اُز ٢رٌ ٕٞاُذُٝخ أ ٝاُٞال٣خ أ ٝاُجِذ٣خ أ ٝإدذ ٟأُؤعغبد اُؼٔ ٤ٓٞــــــــخ راد
اُظجـخ اإلداس٣خ ؿشكب كٜ٤ب " .
3
أن َ٨ٳِ طٴخْٛپ حٿڄْ٬خٍ حٿ ُ ٌ٠٬ٻؤٓخّ ٙهظٜخ ٙحٿٸ٠خء حٗىحٍُ رٜٴش ٫خڃش ً حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،ى ڃلڄي ُٯيحًُ ٓ "،ذ ٟرٔبش ٠أُؼ٤بس
اُؼؼٓ ١ٞغ اعزوالُ٤خ أُ٘بصػخ اإلداس٣خ ك ٢ظٖ االطالح اُوؼبئ ٢اُجذ٣ذ " ،ڃـڀش حٿ٬ڀٌځ حٗنٔخنْش ،ؿخڃ٬ش ڃنظٌٍُ ٷٔنْ٤نش حٿ٬يى ٙ ،0111 ، 13
ً 101ڃخ ر٬يىخ .
180
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ّو ٚى٫خًُ حٗٿٰخء ،كْغ ّٸظ َٜحهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٫ڀَ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿيْجخص حٿڄلڀْش
حٿڄٌٻٌٍس ٳِ حٿڄخىس 611ٳٸ. ٢
/1سئبعخ اُجٜٔٞس٣خ :ط٘ظڄپ ٫ڀَ حٿيْجخص ً حٕؿيِس ً حٿيْخٻپ حٿيحهڀْش (حٕڃخنش حٿ٬خڃش حٿڄيَّحص حٿڄوظڀٴش
....اٿن) ،اٿَ ؿخنذ أىڂ ٫ن ً َٜحٿڄظڄؼپ ٳِ ٍثخٓش حٿـڄيٌٍّش .
سئبعخ اُذٌٓٞخ ً :ط٘ڄپ حٕڃْن حٿ٬خځ ٿڀلټٌڃش حٿٌُ طوٌّٿو حٿن ً ٌٜٙحٕن٨ڄش اطّوخً طَٜٳخص ڃن ٷزْپ
حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش حٿظِ طڄْ حٿظَْْٔ ً حٿظنْ٨ڂ حٿيحهڀِ ،اٿَ ؿخنذ ٍثْْ حٿلټٌڃش حٿڄوٌّٽ ڃڄخٍٓش حٿٔڀ٤ش
حٿظنْ٨ڄْش رڄٌؿذ حٿيٓظٌٍ ( ځ 65ٱ 2ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ . ) 1998
/3اُٞصاساد ً :ىِ حٿڄ٨يَ حٿَثِْٔ ٿڀٔڀ٤ش حٿڄَٻِّش ،كْغ ّٸٌځ طنْ٨ڄيخ ٫ڀَ أؿيِس حٗىحٍس حٿڄَٻِّش
ٿڀٌُحٍس ً ڃخ ط٘ڄڀيخ ڃن ( ىٌّحڅ ،ؿيخُ طٴظْٖ ،أؿيِس حٓظ٘خٍّش ) ،اٿَ ؿخنذ ڃيَّّخص ٫خڃش أً ڃَٻِّـــش
ً حٿڄٸٔڄش اٿَ ڃيَّّخص ٳَْ٫ش ،اٟخٳش اٿَ حٿڄٜخٿق حٿوخٍؿْش ٯَْ حٿڄڄَٻِس ٿڀٌُحٍس ً ،حٿظِ ٙطظڄظ٪
رخٿ٘وْٜش حٿڄ٬نٌّش ،ىٌه حٕهَْس أػخٍص نٸخ ٗخ ً ؿي ٙٳْڄخ ّو ٚحٿـيش حٿڄوظّٜش رخٿٴٜپ ٳِ ڃنخُ٫خطيخ اٿَ
ٯخّش ٛيًٍ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ،كْغ نَٛ ّٚحكش ٫ڀَ اهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش رخٿنَ٨
ٳِ ڃنخُ٫خطيخ ٻڄخ ٓنٍَ ًٿٺ ٙكٸخ .
/2اُ٤ٜئبد اُؼٔ٤ٓٞخ اُٞؿ٘٤خ :ٿٸي ٓزٶ حٿظَ٤ٵ ٿيخ أػنخء ىٍحٓظنخ ٿن٤خٵ اهظٜخ ٙڃـڀْ حٿيًٿش رخٿن َ٨اٿَ
ڃٜيٍ حٿٸَحٍ حٗىحٍُ .
ط٬ظزَ حٿٌّٙش اكيٍ حٿڄـڄٌ٫خص حٗٷڀْڄْش حٿٚڃَٻِّش ٳِ حٿظنْ٨ڂ حٗىحٍُ حٿـِحثَُ ً ،ىِ ڃـڄٌ٫ش
اٷڀْڄْش ڃظڄظ٬ش رخٿ٘وْٜش حٿڄ٬نٌّش ً حٗٓظٸٚٽ حٿڄخٿِ ڃليػش رڄٌؿذ حٿٸخنٌڅ 19/91حٿڄئٍم ٳِ 7أٳَّپ
3
ً 0، 1991ىِ أّ٠خ ط٘ټپ ڃٸخ٬٣ش اىحٍّش ٿڀيًٿش .
طظټـــــــٌڅ حٿٌّٙش ڃن ىْجخص ً أؿيِس ٷخثڄش رخٿظنْ٨ــــڂ حٿٌٙثِ طظڄؼــــــپ ٳــــــــــِ :
أٝال :جٜبص أُذاُٝخ ً :حٿٌُ ّ٘ڄپ حٿڄـڀْ حٿ٘٬زِ حٿٌٙثِ ً ،ڃخ ّ٠ڄو ڃن ٍثْْ ڃنظوذ ً ٿـخڅ
ىحثڄـــــــــش ً ڃئٷظش .
1
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿڄلټڂ حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 102 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
0
أن :َ٨حٿڄخىس 15ڃن حٿظ٬يّپ حٿيٓظٌٍُ ٿٔنش ً ، 1998حٿڄخىس حًٕٿَ ڃن حٿٸخنٌڅ 19 / 91حٿڄظ٬ڀٶ رخٿٌّٙش .
3
ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،حٿڄزخىة حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿـِء حٿؼخنِ ،نَّ٨ش حٗهظٜخ ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .13 ٙ ،
183
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
صبٗ٤ب :جٜبص ر٘ل٤ز : ١حٿڄظڄؼپ ٳِ حٿٌحٿِ ،اٿَ ؿخنذ حٕؿيِس حٿڄٌ٫ٌٟش طلض ٓڀ٤ظو ،ڃؼـپ ڃـڀْ حٿٌّٙش
ً ڃخ ّ٠ڄو ڃن ڃٔئًٿِ ً ڃيَُّ حٿڄٜخٿق حٿڄلڀْش ٿڀٌُحٍحص ،اٟخٳش اٿَ حٕؿيِس حٿيحهڀْش ٿڀٌّٙش ،ٻخٕڃخنش
حٿ٬خڃش حٿڄٴظ٘ ّْش ،حٿيٌّحڅ ،اٟخٳش اٿَ ىًحثَ حٿٌّٙش ٻٌنيخ أؿيِس ڃٔخ٫يس ٿڀٌحٿِ ٣زٸخ ٿڀڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ ٍٷڂ
1
015/92حٿڄئٍم ٳِ . 1992 /17/ 03
ً رنخءح ٫ڀْو ،ٳبڅّ ؿڄْ ٪حٿظَٜٳخص ً حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش حٿٜخىٍس ٫ن حٿٌحٿِ ً ڃوظڀٲ حٿيْجخص ً حٕؿيِس
حٿظخر٬ش ٿو ٌٓ ،حء رخ٫ظزخٍه ڃڄؼ ٚٿڀٌّٙش ، 0أً رٜٴظو ڃڄؼ ٚٿڀيًٿش ،3طوظ ٚرڄنخُ٫خطيخ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش
حٿڄوظٜش اٷڀْڄْخ ٌٓحء ڃن كْغ حٿ٬٤ن رخٗٿٰخء ً حٿظٴَْٔ ً ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش،أً ڃن كْغ حٿ٬٤ن رخٿظٌّٞ٬
كْغ ّڄؼڀيخ حٿٌحٿِ أڃخځ حٿٸ٠خء ،هٚٳخ ٿڀٌ ٪ٟحٿٔخثي ٷزپ ٛيًٍ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ،كْغ
ٻخنض حٿَٰٱ حٗىحٍّش حٿـيٌّش ڃوظٜش رخٿٴٜپ ٳِ ى٫خًٍ حٗٿٰخء ،حٿظٴَْٔ ً ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ٟي
حٿٸَحٍحص ٫ن حٿٌّٙش ىًڅ حٿظ ٌّٞ٬حٿظِ ٻخنض ڃن حهظٜخ ٙحٿَٰٳش حٗىحٍّش حٿڄلڀْش .
ًٌّ٬ى حٿييٱ ڃن حٿظڄِْْ رْن ٷَحٍحص حٿٌحٿِ ـ كٔذ حؿظيخى ڃـڀْ حٿيًٿش ـ أڅّ ىٌح حٕهَْ ّڄټن ا٫ٴخءه
ڃن طؤْْٓ ڃلخڃِ ٳِ كخٿش حٿ٬٤ن رخٗٓظجنخٱ أڃخځ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳْڄخ ّو ٚحٿٸَحٍحص حٿظِ ّٜيٍىخ رٜٴظو
ڃڄؼ ٚٿڀيًٿش .
ً طـيٍ حٗٗخٍس ،أڅّ حٿيحثَس ٙطظڄظ ٪رخٿ٘وْٜش حٿڄ٬نٌّش ً ،ٻٌنيخ ؿيخُ اىحٍُ ڃٔخ٫ي ٿڀٌحٿِ ،2ٳبڅّ
حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫نيخ ط٬ظزَ ڃن ٷزْ پ حٿظَٜٳخص حٿٜخىٍس ٫ن حٿٌّٙش ٫ ً ،ڀْو ّن٬ٸي حٗهظٜخ ٙٳْڄخ ّوٚ
ڃنخُ٫خطيخ أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،رخ٫ظزخٍ أڅّ حٿٌحٿِ ىٌ ڃڄؼپ ٿڀٌّٙش أڃخځ حٿٸ٠خء .
اُلشع اُضبُش :أُظبُخ ؿ٤ش أُٔشًضح ُِذُٝخ ػِٓ ٠غز ٟٞاُٞال٣خ ( :أُظبُخ اُخبسج٤خ )
ط٬ظزَ حٿڄٜخٿق حٿوخٍؿْش اڃ ظيحى ٿڄوظڀٲ حٿٌُحٍحص ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿٌّٙخص ً ،ىِ أؿيِس اىحٍّش ٙطظڄظ٪
رخٿ٘وْٜش حٿڄ٬نٌّش ،هخ٬ٟش ٿڀٔڀ٤ش حٿَثخْٓش ٿڀٌَُّ ٍٯڂ طٌحؿيىخ هخٍؽ حٿيْټپ حٿڄَٻُِ ٿڀٌُحٍس َّ٘5،ٱ
٫ڀَ ٻپ ڃنيخ ڃيَّ ً ڃن رْنيخ :ڃيَّّش حٿ٘زخد ً حٿَّخٟش ،ڃيَّّش حٿْٔخكش ،ڃيَّّش حٿڄخٿْش ،ڃيَّّش
حٿٴٚكش ڃيَّّش حٿزَّي ً حٿڄٌحٚٛص ،ڃيَّّش حٿظَرْش ،ڃيَّّش حٿـڄخٍٹ ،ڃيَّّش حٰٕٗخٽ حٿ٬ڄٌڃْش .
1
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 107 ٙ ،
0
ٿڀظَ٬ٱ ٫ڀَ حهظٜخٛخص حٿٌحٿِ رخ٫ظزخٍه ڃڄؼ ٚٿڀٌّٙش ٍحؿ ٪حٿڄٌحى ڃن ( 63اٿَ ) 91ڃن حٿٸخنٌڅ 19 / 91حٿڄظ٬ڀٶ رخٿٌّٙش .
3
ٿڀظَ٬ٱ ٫ڀَ حهظٜخٛخص حٿٌحٿِ رخ٫ظزخٍه ڃڄؼ ٚٿڀٌّٙش ٍحؿ ٪حٿڄٌحى ڃن ( 90اٿَ ) 111ڃن حٿٸخنٌڅ نٴٔو .
2
ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،حٿڄزخىة حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿـِء حٿؼخنِ ،نَّ٨ش حٗهظٜخ ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 12 ٙ ،
5
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 083 ٙ ،
182
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ً ٷي ح٫ظزَ حٿٴٸو ىٌه حٿڄٜخٿق ط٤زْٶ ٿٌٍٜس ٫يځ حٿظَٻِْ حٗىحٍُ حٿظِ طٸٌځ ٫ڀَ ڃزيأ حٿظٴٌّ ، ٞىًڅ
حٗٓظٸٚٽ حٿظخځ ٫ن حٿٌُحٍس ٻٌنيخ ٌٍٛس ڃن ٌٍٛحٿن٨خځ حٿڄَٻُِ ً .1طوظڀٲ ىٌه حٿڄيَّّخص ٫ن حٿيْجخص
حٿٚڃَٻِّش ٳِ أڅّ حًٕٿَ طَر٤يخ ٚ٫ٷش ٍثخْٓش رخٿٌُحٍس رخٿَٯڂ ڃن ڃنليخ ٓڀ٤ش حٿزض ٳِ ر ٞ٬حٕڃٌٍ ًحص
حٿ٤خر ٪حٿڄلڀِ ىًڅ حٿلخؿش ٿڀَؿٌ ٩اٿَ حٿٌَُّ حٿڄوظ ، ٚأڃّخ حٿيْجخص حٿٚڃَٻِّش ڃؼپ حٿٌّٙش ً حٿزڀيّش ٳيِ
طظڄظ ٪رخٿ٘وْٜش حٿڄ ٬نٌّش ً حٗٓظٸٚٽ حٿڄخٿِ ً ٙطو ٪٠ا ٙٿن٨خځ حٿٌٛخّش حٗىحٍّش .
ً ؿيَّ رخٿٌٻَ ،أڅّ حٿڄٜخٿق حٿوخٍؿْش ـ ٷزپ ٛيًٍ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ـ ٻٌنيخ أؿيِس
طخر٬ش ٿڀٌُحٍس ،اٿَ ؿخنذ ڃٜخٿليخ حٗىحٍّش حٿڄَٻِّش حٕهٍَ ،ٳبڅّ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫نيخ ط٬ظزَ ٷَحٍحص
اىحٍّش ڃَٻِّش ً ،رنخءح ٫ڀْو ٳبڅّ ٷَحٍحطيخ ڃلپ ٬٣ن رخٗٿٰخء ً حٿظٴَْٔ ً ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش أڃخځ ڃـڀْ
حٿيًٿش رٜٴظو ٷخ ِٟأًّٽ ً آ هَ ىٍؿش .
ا ٙأنو رٜيًٍ ر ٞ٬حٿٸَحٍحص ٫ن ر ٞ٬حٿٌٍُحء ً ، 0حٿظِ هٌٿض ٿز ٞ٬حٿڄيَّّن حٿظنٴٌّْْن ٚٛكْش
طڄؼْپ حٿٸ٤خ ٩أڃخځ حٿٸ٠خء ،أٟلض حٿٌ٬٤څ رخٗٿٰخء حٿڄٌّؿيش ٟي حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫نيڂ طَٳ ٪أڃخځ حٿڄلخٻڂ
حٗىحٍّش حٿڄوظ ّٚاٷڀْڄْخ ٕ ،څّ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن ىئٙء حٿڄيَّّن ىِ ٷَحٍحص ڃظڄِّْس ٫ن ٷَحٍحص
3
حٿٌٍُحء .
ً نَ ٨ح ٿ٬يځ ط٬ڄْڂ حٿظٴٌّ٠خص ڃن َ٣ٱ ؿڄْ ٪حٿٌٍُحء ٿڄيَُّ حٿڄٜخٿق حٿوخٍؿْش ،أٛزق ىنخٹ
ٯڄٌ ٝأڃخځ حٿڄظٸخْٟن ٳْڄخ ّو ٚحٿـيش حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش حٿٌحؿذ ٍٳ ٪ىٌ٫حىڂ أڃخڃيخ ،رخ٫ظزخٍ أڅّ
حٿڄيَّّخص حٿظِ ٿڂ ّٜيٍ ر٘ؤنيخ طٴٌّ ، ٞٳبڅّ ٷَحٍحطيخ ط٬ظزَ رڄؼخرش ٷَحٍحص ٛخىٍس ٫ن ٓڀ٤ش ڃَٻِّش ،ڃڄخ
ّـ٬پ ڃـڀْ حٿيًٿش حٿڄوظ ٚرخٿن َ٨ٳِ حٿٌ٬٤څ رخٗٿٰخء ً حٿظٴَْٔ ً ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ٟي ٷَحٍحطيخ ،حٕڃَ
حٿٌُ أٓٴَ ٫نو اُىًحؿْش حٿـيش حٿٸ٠خثْش حٗىحٍّش حٿڄوظٜش رخٿن َ٨ٳِ حٿٌ٬٤څ ٟي ٷَحٍحص ىٌه حٿڄٜخٿق .
ا ّٙأنّو رٜيًٍ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ،كٔڂ حٿڄَّ٘ ٩ىٌح حٿٰڄٌ ً ٝحٿظنخٷ ، ٞكْغ
ا٫ظَٱ َٛحكش ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش رخٿن َ٨ٳِ حٿٌ٬٤څ رخٗٿٰخء ً حٿظٴَْٔ ً ٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ٟي حٿٸَحٍحص
حٿٜخىٍس ٫ن ىٌه حٿڄٜخٿق رڄٌؿذ حٿڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا ،ڃلٸٸخ رٌٿٺ ڃزيأ حٿظٸخ٫ ِٟڀَ ىٍؿظْن ً طٸَّذ
حٿٸ٠خء ڃن حٿڄظٸخ ،ِٟاٿَ ؿخن ذ طوٴْٲ حٿ٬ذء ٫ن ڃـڀْ حٿيًٿش .
1
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜنٴْ حٿڄَؿ. 126 ٙ ، ٪
0
ڃن ىٌه حٿٸَحٍحص نٌٻَ :حٿٸَحٍ حٿٜخىٍ ٫ن ًَُّ حٿڄخٿْش رظخٍّن 1999 /10 /01حٿٌُ ٳٌّ ٝرڄٌؿزو ڃيٍحء أڃٚٹ حٿيًٿش ً ڃيٍحء حٿلٴ ٦حٿ٬ٸخٍُ ٫ڀَ
ڃٔظٌٍ حٿٌّٙخص طڄؼْڀو أڃخځ حٿٸ٠خء ٳِ ڃخىطو حٿؼخنْش ( أن َ٨ؿَّيس ٍٓڄْش 81ٿٔنش . ) 1999
ـ ٷَحٍ ًَُّ حٿظَرْش حٿٌ٣نْش حٿڄئٍم ٳِ 1999 / 16 /13حٿٌُ هٌّٽ ڃيَُّ حٿظَرْش طڄؼْڀو أڃخځ حٿٸ٠خء (،أن َ٨ؿَّيس ٍٓڄْش ٫يى 56ٿٔنش )1999
ـ ٻڄخ هٌّٽ حٿڄٌَٓځ حٿظنٴٌُْ ٍٷڂ 078 /96حٿڄئٍم ٳِ 1996 /10 /10ڃٴظِ٘ حٿزْجش رخٿٌّٙخص أىڀْش طڄؼْپ حٿٌُحٍس حٿڄټڀٴش رخٿزْجش أڃخځ حٿٸ٠خء .
3
أن َ٨ر ٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 129 ٙ ،
185
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ً ٳِ ىٌح حٿ٘ؤڅٓ ،ـّپ اُذًزٞس ثؼِٓ ٢ذٔذ اُظـ٤ش ٫يځ ڃٚثڄش ً ڃٔخَّس ٫ٸي حٗهظٜخ ٙٿڀڄلخٻڂ
حٗىحٍّش ٿڀن َ٨ٳِ حٿٌ٬٤څ ٟي ٷَحٍحص ىٌه حٿڄٜخٿق نَ٨ح ٿ٤زْ٬ظيخ حٿٸخنٌنْش ٻٌنيخ ٷَحٍحص ڃَٻِّش ،ڃزٍَح
أڅّ طوٌّپ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش حٿن َ٨ٳِ ڃنخُ٫خطيخ ٍحؿ٫ٗ ٪ظزخٍحص ٫ڄڀْش طظڄؼپ ٳِ :طٸَّذ حٿٸ٠خء ڃن
1
حٿڄظٸخ ً ِٟطوٴزٲ حٿ٬ذء ٫ــــــــن ڃـڀْ حٿيًٿـــــــــــــــــش .
حٿزڀيّش ىِ حٿيٍؿش حًٕٿَ ڃن ىٍؿخص حٗىحٍس حٿڄلڀْش ً ،0ىِ حٿـڄخ٫ش حٗٷڀْڄْش حٿٸخ٫يّش ٿڀيًٿش ،طظڄظ٪
رخٿ٘وْٜش حٿڄ٬نٌّش ً حٿٌڃّش حٿڄخٿْش حٿڄٔظٸڀش ً طليع رڄٌؿذ حٿٸخنٌڅ .3
اُلوشح األ٤ٛ : ٠ُٝئخ ٓذاُٝخ :طظڄؼپ ٳِ حٿڄـڀْ حٿ٘٬زِ حٿزڀيُ ً ڃخ ّ٠ڄو ڃن ٿـخڅ ىحثڄش ً ڃئٷظش .
اُلوشح اُضبٗ٤خ ٤ٛ :ئخ ر٘ل٤ز٣خ َّ :أٓيخ ٍثْْ حٿڄـڀْ حٿ٘٬زِ حٿزڀيُ ،كْغ ّظٌٿَ حٿ٬يّي ڃن حٙهظٜخٛخص
ٌٓحء رٜٴظو ڃڄؼ ٚٿڀزڀيّش 5،أً رٜٴظو ڃڄؼ ٚٿڀيًٿش ، 8اٿَ ؿخنذ ًٿٺ ٳخٿزڀيّش طظٌٳَ ٫ڀَ اىحٍس ّن٘٤يخ حٕڃْن
حٿ٬خځ ٿڀزڀيّش طلض حٿٔڀ٤ش حٿَثخْٓش ٿَثْ ْ حٿڄـڀْ حٿ٘٬زِ حٿزڀيُ .
ً رنخءح ٫ڀْو ،ٳبڅّ حٕ٫ڄخٽ ً حٿظَٜٳخص حٿظِ طؤطْيخ حٿزڀيّش رڄوظڀٲ ىْجخطيخ ٌٓحء طڄؼڀض ٳِ أ٫ڄخٽ ٷخنٌنْش
انٴَحىّش ٻخٿٸَحٍحص حٗىحٍّش أً طَٜٳخص ٷخنٌنْش حطٴخٷْش ،ٻخٿ٬ٸٌى حٗىحٍّش ىِ ڃلپ ٿَٷخرش حٿٸ٠خء حٗىحٍُ
ڃڄؼ ٚٳِ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا ،كْغ طَٳ ٪حٿي ٌٍ٫حٗىحٍّش ٟيّ ٍثْْ حٿڄـڀْ
حٿ٘٬زِ حٿزڀيُ رخ٫ظزخٍه ڃڄؼ ٚٿڀزڀيّش أڃخځ حٿٸ٠خء ً ،ىٌ ڃخ نٜض ٫ڀْو حٿڄخىس 60ڃن حٿٸخنٌڅ ٍٷڂ 11/11
حٿڄظ٬ڀٶ رخٿزڀيّش ،كْغ نٜض ٫ڀَ أڅّ ٣ " :و ّٞسئ٤ظ أُجِظ اُشؼج ٢اُجِذ ١رذذ سهبثخ أُجِظ اُشؼج٢
اُجِذ ١ثبعْ اُجِذ٣خ ثجٔ٤غ اُزظشكبد اُخبطخ ثبُٔذبكظخ ػِ ٠األٓالى ٝاُذوٞم أٌُّٗٞخ ُِٔٔزٌِبد اُجِذ٣ــخ
ٝإداسرٜب .
اڅّ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ـ ڃن هٚٽ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ًحٗىحٍّش ـ ٿڂ َّطذ أُ أػَ رخٿنٔزش
ٿ٘هظٜخ ٙحٿٸ٠خثِ ٳْڄخ ّو ٚحُىًحؿْش ٚٛكْخص حٿڄـڀْ حٿ٘٬زِ حٿزڀيُ ٫ ً ،ڀْو ٳـڄْ ٪حٿٸَحٍحص
حٿٜخىٍس ٫نو ٌٓحء رٜٴظو ڃڄؼ ٚٿڀزڀيّش ،أً ڃڄؼ ٚٿڀيًٿش طوظ ٚرڄنخُ٫خطيخ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش .
أڅّ طنٌّ ٩ن٘خ ١حٿيًٿش ً طلٌٿيخ ڃن ىًٿش كخٍٓش اٿَ ىًٿش ڃظيهڀش ٳِ ڃوظڀٲ حٿڄْخىّن ،أىٍ اٿَ اطٔخ٩
ڃـخٽ حٿويڃش حٿ٬خڃش ً ،حٿٌُ طَطذ ٫ڀْو طنٌ ً ٩طزخّن َ٣ٵ طَْْٔ ً اىحٍس حٿڄَحٳٶ حٿ٬خڃش رڄخ ّٚءځ حٿًَ٨ٱ
حٿڄلْ٤ش رڄـخٽ طيهپ حٗىحٍس 1،ٳظ٬يىص حٿڄٜخٿق حٿ٬ڄٌڃْش حٿزڀيّش حٿظِ ن ٚٷخنٌڅ حٿزڀيّش ٫ڀَ اكيحػيخ ٳِ
ا٣خٍ حٿڄْخىّن حٿٌحٍىس رخٿڄخىس 130ڃن ٷخنٌڅ حٿزڀيّش حٿٔخرٶ ً 16/91حٿڄخىس 129ڃن ٷخنٌڅ حٿزڀيّش حٿـيّي
، 11/11ڃڄخ ؿ٬پ حٿڄَّ٘ ٩نٌّ ٩ٳِ َ٣ٵ اىحٍطيخ كٔذ أىڄْش ٻپ ڃَٳٶ ً ٛڀظو رخٿـخنذ حٿْٔخىُ ٿڀيًٿش
كْغ نٜض حٿڄخىس 133ڃن حٿٸخنٌڅ ً 16/91حٿڄخىس 151ڃن حٿٸخنٌڅ 11/11حٿڄظ٬ڀٶ رخٿزڀيّش ،اڃټخنْش
آظٰٚٽ ڃٜخٿليخ حٿ٬ڄٌڃْش ڃزخَٗس ٳِ ٗټپ حٓظٰٚٽ ڃزخَٗ أً رـ٬ڀيخ ڃئٓٔخص ٫ڄٌڃْش رڀيّش أً ٫ڀَ ٗټپ
حڃظْخُ ّ َ٤٬ٿَْٰىخ ،ٻڄخ نٜض حٿڄخىس 151ڃن حٿٸخنٌڅ 11/11أٚ٫هّ " 0:ڄټن ٿڀزڀيّش أڅ طٔظٰپ ڃٜخٿليخ
حٿ٬ڄٌڃْش ٫ن َّ٣ٶ حٗٓظٰــــٚٽ حٿڄزخٗـــــــــَ .
ً رڄخ أڅّ حٿڄخىس 611كَٜص حهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٳِ نًٌ ٩حكي ڃن َ٣ٵ اىحٍس حٿڄَحٳٶ
حٿ٬خڃــــــــش ً ،حٿڄظڄؼپ ٳِ حٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش ،ٻڄخ ٓنٍَ ًٿٺ ٙكٸخ ٯِ حٿٴَ ٩حٿظخٿِ ،طزٸَ ٿنخ حٿڄٜخٿق
حٿ٬ڄٌڃْش حٿڄَْٔس رَّ٤ٶ حٓٙظٰٚٽ حٿڄزخَٗ ،ىٌه حٕهَْس رخٿَٯڂ ڃن ٫يځ طڄظ٬يخ رخٿ٘وْٜش حٿڄ٬نٌّش ،ا ٙأڅّ
حٿڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا هٌٿظيخ كٶ حٿظٸخ ِٟأڃخځ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش .
أڃخ ٳْڄخ ّو ٚڃنخُ٫خص حٿڄَحٳٶ أً حٿڄٜخٿق حٿ٬ڄٌڃْش حٿڄَْٔس رَّ٤ٶ حٗڃظْخُ ٳيِ طو ٪٠ٳِ ؿِء
ڃنيخ ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ًً ،ٿٺ رو٫ ٌٜٙٸي حٗڃظْخُ نٴٔو ً ،ٻٌڅ حٿٔڀ٤ش حٗىحٍّش ( حٿزڀيّش ) َ٣ٱ ٳِ
حٿنّــــِح ً ٩حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 611 ً 611ٵ.ا.ځ.ا ،ٳبڅّ حٿي٫خًٍ حٿڄَٳٌ٫ش ڃن َ٣ٱ حٗىحٍس ڃخنلش
1
ٿڄِّي ڃن حٿظٴخْٛپ كٌٽ َ٣ٵ اىحٍس حٿڄَحٳٶ حٿ٬خڃش ٍحؿ٫ ٪ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٌؿِْ ٳِ حٿٸخنٌ څ حٗىحٍُ حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 165 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
0
أن َ٨حٿڄخىس 16 / 91 132حٿظ٬ڀٶ رخٿزڀيّش حٿٸيّڂ .
187
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
حٗڃظْخُ ٟي حٿڄڀظِځ طټٌڅ ڃن حهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٿظٌٳَ حٿڄْ٬خٍ حٿ ، ٌُ٠٬أڃّخ حٿي٫خًٍ حٿڄَٳٌ٫ش
1
ڃن َ٣ٱ حٕٳَحى ٟيّ حٿڄڀظِځ طټٌڅ ڃن حهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش ٗن٬يحځ حٿڄْ٬خٍ حٿ. ٌُ٠٬
ط٬ظزَ حٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش َّ٣ٸش ڃن َ٣ٵ اىحٍس حٿڄَحٳٶ حٿ٬خڃش ً ،ىِ ڃَٳٶ ٫خځ ڃظڄظ ٪رخٿ٘وْٜش
حٗ٫ظزخٍّش .0
اڅّ طڄظ ٪حٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش رخٿ٘وْٜش حٿڄ٬نٌّش ڃنق ٿيخ ٷيٍح ٻزَْح ڃن حٗٓظٸٚٿْش ٌٓحء حٿڄخٿْـــــــــــــش
أً حٗىحٍّش ،كْغ طَطذ ٫ڀَ ًٿٺ اٻظٔخريخ ٿڀلٸٌٵ ً طلڄڀيخ ٿ٘ٿظِحڃخص ،ٻڄخ هٌّٿيخ أىڀْش حٿظٸخ ً ِٟكٶ
ٷزٌٽ حٿيزـــــخص ً حٿٌٛخّخ .
ً طو ٪٠حٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش ٿڄزيأ حٿظو ً ، ٜٚحٿٌُ ڃٴخىه أڅّ ىٌه حٕهَْس طنَ٘ء ٿظلٸْٶ أٯَحٝ
ڃليىس ٿْْ ٿيخ حٿوًَؽ ٫ڀْيخ .
ً طنٸٔڂ حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش اٿَ ٷٔڄْن :ڃئٓٔش ٫ڄٌڃْش ًحص ٛزٰش اىحٍّش ً ڃئٓٔش ٫ڄٌڃْش ًحص
حٿٜزٰش حٿظـخٍّش ً حٿٜنخْ٫ش ً حٗٷظٜخىّش ً ،رييٱ حٿظڄِْْ رْن ىٌّن حٿنٌْ٫ن ڃن حٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش ٧يَص
٫يس ڃ٬خَّْ نٌٻَ ڃنيخ :3
/1أُؼ٤بس أُٞػٞػً : ٢ڃٴخىه أنّو ٳِ كخٿش اطٜخٽ ن٘خ ١حٿڄئٓٔش رڄـخٽ اىحٍُ رڄ٬نخه حٿٌحٓ ٪ڃؼپ حٿظ٬ڀْڂ
حٿ٬خٿِ ،حٿٜلش حٿ٬ڄٌڃْش ...اٿن ٫ ،يّص ىٌه حٿڄئٓٔش اىحٍّش أڃخ اًح ڃخٍٓض حٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش ن٘خ٣خ ٿو ٣خر٪
طـخٍُ ٻب نظخؽ ڃٌحى ( ٻيَرخء ،ٯخُ ..اٿن) أً طٸيّڂ هيڃخص ( نٸپ ٫ڄٌڃِ ...اٿن) ٫ ،يّص ىٌه حٿڄئٓٔش
حٿ٬ڄٌڃْش ٛنخْ٫ش طـخٍّش .
/0أُؼ٤بس اُـبئً : ٢ڃٴخىه أنّو اًح ٻخڅ حٿييٱ حٿٌُ طٔ َ٬اٿْو حٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش ىٌ طلٸْٶ حٿڄٜڀلش حٿ٬خڃش
ڃن هٚٽ اطـخه ن٘خ٣يخ اٿَ ٓي اكظْخؿخص حٿـڄيٌٍ ( ڃئٓٔش حٿن٨خٳش ،حٿڄئٓٔخص حٿظَرٌّش ) ٫ ،يّص حٿڄئٓٔش
حٿ٬خڃش اىحٍّش ،أڃخ اًح ٻخڅ ن٘خ٣يخ اٷظٜخىُ ڃظـو ٿظلٸْٶ ٍرق ڃخٿِ كٴخ٧خ ٫ڀَ طٌحُنيخ حٿڄخٿِ ٫،يّص ڃئٓٔش
ٛنخْ٫ش طـخٍّش ً .آظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا ،ٳبڅّ حٙهظٜخّ ٙن٬ٸي ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٳْڄخ ّوٚ
ڃنخُ ٫خص حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ٌٓحء ٻخنض ڃلڀْش أً ً٣نْش ،ىًڅ حٿڄئٓٔخص حٿ٬خڃش
حٿظـخٍّش ً حٿٜنخْ٫ش ،ا ٙأنّو رخٿَؿٌ ٩اٿَ حٿڄخىس 611ٵ.اځ.ا ،نـيىخ طوظ ٚرڄنخُ٫خص حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش
1
أن :َ٨ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،حٿڄزخىة حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿـِء حٿؼخنِ ،نَّ٨ش حٗهظٜخ ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 32 ٙ ،
0
أن٫ :َ٨ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٌؿِْ ٳِ حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 167 ٙ ،
3
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 131 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
186
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
حٗىحٍّش حٿڄلڀْش ىًڅ حٿٌ٣نْش ، 1حٕڃَ حٿٌُ ّٴيڂ ڃنو أڅ ىٌه حٕهَْس طټٌڅ ڃنخُ٫خطيخ ڃن حهظٜخ ٙڃـڀْ
حٿيًٿش .
ٿټن رخٿَؿٌ ٩ٿڀڄخىس 911ٵ.ا.ځ.ا ً حٿڄخىس 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ ، 11/96 ٌُ٠٬نـيىخ ٿڂ طٌٻَ حٿڄئٓٔخص
حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نْش ً ،انڄخ حٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نْش ،حٕڃَ حٿٌُ َّ٤ف حٿٔئحٽ أّن ّڄټن اىٍحؽ حٿڄئٓٔخص
حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نْش ؟
ٳِ ىٌح حٿٜيى ٓ ،ـّپ اُذًزٞسٓغؼٞد شٜٞ٤ة ،أنّو ٳِ كخٿش طٔڀْڄنخ رؤنّو رخٙڃټخڅ اىٍحؽ حٿڄئٓٔخص
حٿ٬ڄٌڃْش حٗىحٍّش حٿٌ٣نْش ٟڄن حٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نّْش ،ٳبڅّ ٷخنٌڅ ڃـڀْ حٿيًٿش رخ٫ظزخٍه حٿن ٚحٿوخٙ
ّٔظَٰٵ حٿنّ ٚحٿٌحٍى ٳِ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص ً ،أڅ حٿظڄِْْ رْن حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٗىحٍّش حٿڄلڀْش ً حٿٌ٣نْش
طظڄؼپ ٳِ ًْٓڀش حٗن٘خء .0
أڃّخ ٳِ ح٫ظٸخى اُذًزٞس ثؼِٓ ٢ذٔذ اُظـ٤ش ،ٳبڅّ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ىِ حٿڄوظٜش ري٫خًٍ حٗٿٰخء حٿڄَٳٌ٫ش
ٟي حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن ؿڄْ ٪حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٗىحٍّش ٌٓحء ٻخنض ڃلڀْش أً ً٣نْش ،ڃنّيخ اٿَ أڅ
اٗخٍس حٿڄخىس 611اٿَ حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٗىحٍّش حٿڄلڀْش ٙؿيًٍ ڃنو ،رخ٫ظزخٍ أڅّ حٿڄخىس ٓ 611ظَٰٵ
حٿڄخىس ، 611حٿظِ أٗخٍص اٿَ حٿڄئٓٔش حٿ٬خڃش رٜٴش ڃ٤ڀٸش .3
أُـِت اُضبُش :االعزض٘بءاد اُٞاسدح ػِٓ ٠ؼ٤بس اخزظبص أُذبًْ اإلداس٣خ :
اًح ٻخنض حٿٸخ٫يس حٿ٬خڃش ،أڅّ حٙهظٜخ ٙحٿ٬خځ ًحٿڄزيثِ ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٳِ ڃـخٽ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش
ٻڀڄخ ٻخڅ أكي أَ٣حٱ حٿنِحٗ ٩وٜخ ڃن أٗوخ ٙحٿٸخنٌڅ حٿ٬خځ ،ٳبڅّ ىنخٹ ڃـڄٌ٫ش ڃن حٓٙظؼنخءحص طَى ٫ڀَ
ىٌه حٿٸخ٫يس ،ڃنيخ ڃخ ىٌ ڃليى رٸخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ٳِ ڃخىطو ً ، 610ڃنيخ ڃخ ىٌ ڃليى
رڄٌؿذ ن ٌٜٙهخٛش ،كْغ رڄٸظ َ٠ىٌه حٓٙظؼنخءحص ّن٬ٸي حٙهظٜخ ٙاٿَ حٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش رخٿَٯڂ ڃن
ًؿٌى أكي حٕٗوخ ٙحٿڄ٬نٌّش حٿ٬خڃش حٿڄ٘خٍ اٿْيخ ٳِ حٿڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا َ٣ٳخ ٳِ حٿنِح. ٩
َ٫ٳض ىٌه حٓٙظؼنخءحص طٌٍ٤حص ٗټڀْش ًڃٌْ٫ٌٟش ،كْغ رٜيًٍ حٕڃَ 152/88حٿڄظ٠ڄن ٷخنٌڅ
حٗؿَحءحص حٿڄينْش حٿٸيّڂ نٜض حٿڄخىس 7ڃنو ٫ڀَ آظؼنخء ًكْي ٌّ٬ى ٳْو حٙهظٜخ ٙٿڀڄلخٻڂ حٿ٬خىّش ًىٌ
ڃوخٿٴخص حٿَ٤ٵ حٿوخ٬ٟش ٿڀٸخنٌڅ حٿ٬خځ ٕ ،څ حٗٓظؼنخء حٿؼخنِ ط٬ڀٶ ري٫خًٍ حٗٿٰخء حٿظِ ٻخڅ حٗهظٜخٙ
حٿڄ٤ڀٶ ٳْيخ ٿڀَٰٳش حٗىحٍّش رخٿڄـڀْ حٕ٫ڀَ ً ،ٷي رٸْض حٿڄخىس 7ٵ.ا.ځ رخٓظؼنخء ًحكي اٿَ ٯخّش ط٬يّپ ٷخنٌڅ
1
طټٌڅ حٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش ًحص ٣خر ٪ڃلڀِ اًح طڂ حن٘خإىخ ڃن َ٣ٱ حٿزڀيّش آظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 153ڃن ٷخنٌڅ حٿزڀيّش 11 /11أً ڃن َ٣ٱ حٿٌّٙش آظنخىح
ٿڀڄخىس 108ڃن ٷخنٌڅ حٿٌّٙش ً ، 19 /91طټٌڅ حٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش ً٣نْش اًح طڂ ان٘خإىخ ڃن َ٣ٱ ٓڀ٤ش ڃَٻِّش .
0
ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،حٿڄزخىة حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،ؽ 0نَّ٨ش حٙهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 19 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
3
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 150 ٙ ،
189
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
حٗؿَحءحص حٿڄينْش رڄٌؿذ حٕڃَ ، 77/89كْغ أٟخٱ حٿڄَ٘ ٩اٿَ حٿلخٿش أٚ٫ه كخٙص أهٍَ (حٓظؼنخءحص )
نٜض ٫ڀْيخ حٿڄخىس 7ٵ.ا.ځ ًىِ :
ـ حٿڄنخُ٫خص حٿڄظ٬ڀٸش رلٌحىع حٿ٬ڄپ ٫ً ،ٸٌى حّٗـخٍ حٿٍِحْ٫ش ً ٫ٸٌى حّٗـخٍ ٿڀڄٔټن ً حٗٓظ٬ڄخٽ حٿڄينِ
ً ٫ٸٌى حّٗـخٍ حٿظـخٍّش ً ،ٻٌٿٺ ٳِ ڃخىس حٿظـخٍس ً ٷ٠خّخ نِح ٩حٿ٬ڄخٽ ًأٍرخد حٿ٬ڄپ .
ـ حٿڄنخُ٫خص حٿڄن٫ ٌٜٙڀْيخ ٳِ حٿڄخىس 275حٿڄٌٻٌٍس أٓٴڀو ،رخٓظؼنخء نِ ٩حٿڄڀټْش ٿٴخثيس حٿڄنٴ٬ش حٿ٬ڄٌڃْش.
ٯَْ أنّو رظ٬يّپ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ڃَس أهٍَ رڄٌؿذ حٕڃَ ، 61/71أْٟٴض اٿَ حٓٙظؼنخءحص
حٿظِ ٌّ٬ى ٳْيخ حٙهظٜخ ٙٿڀڄلخٻڂ حٿ٬خىّش ٷ٠خّخ طخر٬ش ٙهظٜخ ٙحٿڄلټڄش حٿڄن٬ٸيس رڄٸــــَ حٿڄـڀْ
حٿٸ٠خثـِ ً ىِ حٿڄنخُ٫خص حٿڄٌٻٌٍس ٳِ حٿڄخىس حًٕٿَ ٳٸَس ػخٿؼش ڃن ٵ.ا.ځ ،ٻڄخ حٓظزيٿض ٫زخٍس "نِح ٩حٿ٬ڄخٽ
ً أٍرخد حٿ٬ڄپ " ثؼجبسح " اُخبطخ ثبُششًخ" ً ٷٜي ريخ حٿڄٌحى حٙؿظڄخْ٫ش .
ا ٙأنّو رٜيًٍ حٿٸخنٌڅ 03/91حٿڄ٬يٽ ً حٿڄظڄڂ ٿٸخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ،طڂّ ط٬يّپ حٿڄخىس حٿٔخر٬ش ڃنو
رلْغ أٳَى حٿڄَ٘ ٩ٿٓٚظؼنخءحص ڃخىس هخٛش ريڂ ً ىِ حٿڄخىس 7ڃټٍَ ،ڃَطزخ ىٌه حٓٙظؼنخءحص اٿَ ػٚع
ڃٔظٌّخص :
/1حٿڄلخٻڂ / 0 ،حٿڄلخٻڂ حٿظِ طن٬ٸي ؿڀٔخطيخ رڄٸَ حٿڄـخٿْ حٿٸ٠خثْش / 3 ،حٿڄلټڄش حٿ٬ڀْخ ً ،ىِ نٴْ
ح ٓٙظؼنخءحص حٿظِ طڂّ ًٻَىخ ٳِ حٿڄخىس 7ڃن حٕڃَ ً 61/71ڃخ حٿظَْْٰ حٿٌُ كيع ا ٙاٳَحى ڃخىس هخٛش ريخ ڃ٪
طَْْٰ ر ٞ٬حٿ٬زخٍحص ،كْغ حٓظزيٿض ٫زخٍس "اُخبطخ ثبُششًخ" ر٬زخٍس "االجزٔبػ٤خ" ،ٻڄخ حٓظزيٿض ٫زخٍس
1
"حهظٜخ ٙاٷڀْڄِ" د ٫زخٍس "حهظٜخ ٙڃلڀِ " .
ً رٜيًٍ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ٷڀ ٚڃن ىٌه حٓٙظؼنخءحص رڄٌؿذ حٿڄخىس 610ٵ.ا.ځ.ا
ڃٸظَٜح حهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش ٳِ حٓظؼنخءّن ىڄخ :
ڃوخٿٴخص حٿَ٤ٵ ً حٿڄنخُ٫خص حٿڄظ٬ڀٸش رټپ ى ٌٍ٫هخٛش رخٿڄٔئًٿْش حٿَحڃْش اٿَ ٣ڀذ ط ٌّٞ٬حَٕٟحٍ
حٿنخؿڄش ٫ن ڃَٻزش طخر٬ش ٿڀيًٿش ٗ ،كيٍ حٿٌّٙخص أً حٿزڀيّخص أً حٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّـــــش .
اػَ ىٌه حٿَكڀش حٿٸخنٌنْش ٫زَ أىڂ حٿڄل٤خص حٿظِ ڃَص ريخ حٓٙظؼنخءحص ٓن٬ڄپ ڃن هٚٽ ىٌح حٿڄ٤ڀذ ٫ڀَ
ىٍحٓظيخ ًٳٶ ٳَْ٫ن ،نظنخًٽ ٳِ األ ٍٝحٓٙظؼنخءحص حٿٌحٍىس ٳِ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش ،ػڂ ننظٸپ
ٿيٍحٓش حٓٙظؼنخءحص حٿٌحٍىس ٳِ ن ٌٜٙڃظٴَٷش ٳِ كشع صبٕ .
1
رو ٌٜٙحٿظٌٍ٤حص حٿ٘ټڀْش ً حٿڄٌْ٫ٌٟش ٿڀڄخىس 7ٵ.ا.ځ رڄخ ٳْيخ حٗٓظؼنخءحص ٍحؿ : ٪ـ رٌكڄْيس ٤٫خء حهلل ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 053 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
ـ حٿْ٬ي ؿَڃخڅ " ،ىٍحٓش طلڀْڀْش ٿڄٌحى حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 26 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ .
171
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا ً حٿڄخىس 610ٵ.ا.ځ.ا ،ٳبڅ ىنخٹ نٌ٫خڅ ڃن حٓٙظؼنخءحص حٿٌحٍىس ٳِ
ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش حٿنٌ ٩حًٕٽ ڃٔظوڀ ٚڃن ڃٴيٌځ حٿڄوخٿٴش ٿن ٚحٿڄــــــــخىس 611ٵ.ا.ځ.ا
ً حٿنٌ ٩حٿؼخنِ ڃن٫ ٌٜٙڀْو ٳِ حٿڄخىس 610ڃن حٿٸخنٌڅ نٴٔو ً ،ٳْڄخ ّڀِ ٓ :نظَ٤ٵ اٿَ حٿنــٌ ٩حًٕٽ أًٙ
ػڂ حٿنٌ ٩حٿؼخنِ .
أٝال :االعزض٘بءاد اُٞاسدح كٓ ٢ل ّٜٞأُخبُلخ ُ٘ض أُبدح 911م.إ.ّ.إ :
حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا ،ٳبڅّ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ىِ ٛخكزش حٙهظٜخ ٙحٿ٬خځ رخٿڄنخُ٫خص حٿظِ
طټٌڅ حٿيًٿش ،حٿٌّٙش څ حٿزڀيّش أً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش َ٣ٳخ ٳْيخ ،حٕڃَ حٿٌُ ّٴيڂ ڃنو
حٓظز٬خى حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٿظـخٍّش ً حٿٜنخْ٫ش ً حٙٷظٜخىّش ڃن حهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش .
ً اًح ٻخنض حٿٸخ٫يس حٿ٬خڃش ىِ حهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش رخٿن َ٨ٳِ ڃنخُ٫خص حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص
حٿٜزٰش حٿظـخٍّش ً حٿٜنخْ٫ش ،ٳب نّو ً حٓظؼنخء ڃن ًٿٺ طوظ ٚحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش رڄنخُ٫خص ىٌه حٕهَْس ٳِ
كخٿش ًؿٌى نَّٛ ٚق ّٸ ِ٠رٌٿٺ ،كْغ رخٿَؿٌ ٩اٿَ حٿڄخىس 58ڃن حٿٸخنٌڅ 11/66حٿڄئٍم ٳِ 10
ؿخنٴِ 1966حٿڄظ٬ڀٶ رخٿٸخنٌڅ حٿظٌؿْيِ ٓٙظٸٚٿْش حٿڄئٓٔخص حٙٷظٜخىّش ، 1نـيىخ طن٫ ٚڀَ أنّو " ٫نيڃخ
طټٌڅ حٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش حٙٷظٜخىّش ڃئىڀش ٷخنٌنخ ٿڄڄخٍٓش ٚٛكْخص حٿٔڀ٤ش حٿ٬خڃش ً طٔڀڂ رڄـــــــٌؿذ ًٿٺ
ً رخٓڂ حٿيًٿش ً ٿلٔخريخ طَهْٜخص ً اؿخُحص ً ٫ٸٌى اىحٍّش أهٍَ ......طو ٪٠حٿڄنخُ٫خص حٿڄظ٬ڀٸش ريٌح
حٿڄـخٽ ٿڀٸٌح٫ي حٿڄ٤زٸش ٫ڀَ حٗىحٍس " .
ً رنخءح ٫ڀْو ،ٳبڅّ حٓظ٬ڄخٽ ىٌه حٿڄئٓٔخص ٙڃظْخُحص حٿٔڀ٤ش حٿ٬ڄٌڃْش ٻظٔڀْڂ حٿظَحهْ ٚرخٓڂ ً ٿلٔخد
حٿيًٿش ّنـَ ٫نو أڅّ حٿظَٜٳخص حٿٜخىٍس ٳِ ا٣خٍ ىٌه حٿٔڀ٤ش ط٬ظزَ طَٜٳخص اىحٍّش طو ٪٠ڃنخُ٫خطيخ ٿڀٸ٠خء
حٗىحٍُ حٓظنخىح ٿڄْ٬خٍ حٿٔڀ٤ش حٿ٬خڃش ،ٳخٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش حٙٷظٜخىّش طوٙ ٪٠هظٜخ ٙحٿٸخ ِٟحٗىحٍُ
ٳِ كخٿش ٧يٌٍىخ رڄ٨يَ حٿٔڀ٤ش حٿ٬خڃش ،أڃخ ٳِ كخٿش ٧يٌٍىخ ٻظخؿَ ٫خځ طوٙ ٪٠هظٜخ ٙحٿٸخِٟ
حٿ٬ــــخىُ .
1
حٿـَّيس حٿَٓڄْش ٫يى . 31 ٙ 0
171
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ً٫ڀْو ٳبڅّ حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش حٙٷظٜخىّش طو ٪٠ٿڄِّؾ ڃن ٷٌح٫ي حٿٸخنٌڅ ،ٻڄخ طوٙ ٪٠هظٜخٙ
ڃِىًؽ ،كْغ طو ٪٠ٿڀٸخ ِٟحٿ٬خىُ ٳِ ر ٞ٬حٿڄنخُ٫خص حٿڄظ٬ڀٸش رٚ٬ٷخطيخ حٿوخٍؿْش ( حٗنظخؽ ً حٿظٌُّـ) ٪
ً طو ٪٠ٿڀٸ٠خء حٗىحٍُ ٳِ ٚ٫ٷخطيخ ڃ ٪حٿيًٿش .1
اڅّ ح٫ظڄخى حٿڄَ٘٫ ٩ڀَ حٿڄْ٬خٍ حٿڄخىُ ٻخٓظؼنخء ٿڀڄْ٬خٍ حٿ ، ٌُ٠٬ٷي طؤٻي رڄٌؿذ حٿڄٌَٓځ حٿَثخِٓ
051/10حٿڄنّ٨ڂ ٿڀٜٴٸخص حٿ٬ڄٌڃْش ،كْغ ّ٤زٶ ىٌح حٕهَْ ٫ڀَ حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش
رَ٘ ١طڄٌّپ ىٌه حٿڄ٘خٍّ ٪رڄٔخىڄش نيخثْش ڃن حٿيًٿش ٫ ً ،ڀْو طَٳ ٪حٿنِح٫خص حٿڄؼخٍس ر٘ؤڅ ٛٴٸخص ىٌه
حٿڄئٓٔخص رٜٴش حٓظؼنخثْش أڃخځ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ً ٿْْ حٿ٬خىُ٫، 0ڀَ حٿَٯڂ ڃن ح٤ٛٙيحځ رْن حٿڄـــــــــــخىس
611ٵ.ا.ځ.ا ً حٿڄخىس 0ڃن حٿڄٌَٓځ حٿَثخِٓ ، 051/10ٻڄخ ٓزٶ ً أڅ ًٟلنخ ًٿٺ .
حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 610ٵ.ا.ځ.ا طوظ ٚحٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش رخٿن َ٨ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٿڄظ٬ڀٸش رڄوخٿٴخص
حٿ٤ـــــــَٵ ً حٿڄنخُ٫خص حٿڄظ٬ڀٸش رټپ ى ٌٍ٫هخٛش رخٿڄٔئًٿْش حٿَحڃْش اٿَ ٣ڀذ ط ٌّٞ٬حَٕٟحٍ حٿنخؿڄش
٫ن ڃَٻزش طخر٬ش ٿڀيًٿش ٗ ،كيٍ حٿٌّٙخص أً حٿزڀيّخص أً حٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ً ،ٳْڄخ ّڀِ
ٓنٔڀ ٢حٿٌ٠ء ٫ڀَ ىٌّن حٓٙظؼنخءّن .
ٓ / 1خبُلبد اُـشم ً 3:حٿڄٸٌٜى ريخ ؿڄْ ٪حٕ٫ڄخٽ حٿظِ ط٘ټپ ا٫ظيحء ٫ڀَ حٿَ٤ٵ حٿ٬ڄٌڃْش ٌٓحء ٻخنض
رَّش أً كيّيّش أً رلَّش ٍَٰٛأً ٻزٍَ رخٿظوَّذ أً حٿَ٬ٷڀش ً ،ٳِ ىٌه حٿلخٿش طڀـؤ حٗىحٍس اٿَ حٿٸ٠خء
حٿ٬خىُ ( حٿٸٔڂ حٿڄينِ ) ،ا ٙأنّو ٳِ ڃ٨٬ڂ حٕكٌحٽ ً رڄخ أڅّ ح ٫ٙظيحء ٫ڀَ حٿَ٤ٵ حٿ٬خڃش ّ٘ټپ ؿَحثڂ ڃ٬خٷذ
٫ڀْيخ ٷخنٌنخ 2 ،ٳبڅّ حٗىحٍس طڀـؤ اٿَ حٿٸٔڂ حٿـِحثِ ،كْغ طټظٴِ حٗىحٍس رظؤْٓٔيخ ٻَ٤ٱ ڃينِ ٳِ حٿيٌٍ٫
حٿـِحثْش ٿڀڄ٤خٿزش رخٿظ٠ٌّ٬خص حٿڄٔظلٸش ڃن ؿَحء ح٫ٙظيحءحص حٿٌحٷ٬ش ٫ڀَ َ٣ٷيخ .
ً ٫ڀْو ،ٳخٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ىٌ حٿڄوظ ٚرن َ٨ڃنخُ٫خص ڃوخٿٴخص حٿَ٤ٵ ،رخٿَٯڂ ڃن ًؿٌى أكي
أٗوخ ٙحٿٸخنٌڅ حٿ٬خځ َ٣ٳخ ٳِ حٿنِحً ٩ىٌ حٓظؼنخء ٫ڀَ حٿڄْ٬خٍ حٿ ٌُ٠ ٬حٿڄن٫ ٌٜٙڀْـــــــــــو ٳــــِ
حٿڄــخىس 611 ً 611ٵ.ا.ځ.ا.
1
ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،حٿڄزخىة حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،ؽ 0نَّ٨ش حٙهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 31 ٙ،
0
نٌَُّ ٫زي حٿ ، ِِّ٬حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 51 ٙ ،
3
أن َ٨ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،حٿڄزخىة حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،ؽ 0نَّ٨ش حٙهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 95 ٙ ،
نٌَُّ ٫زي حٿ ، ِِّ٬حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 50 ٙ ،
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 073 ، 070 ٙ ،
2
أن َ٨حٿڄٌحى 216 ، 217 ، 218 ، 368ڃن حٕڃَ 158 /88حٿڄ٬يٽ ً حٿڄظڄڂ حٿڄظ٠ڄن ٷخنٌڅ حٿ٬ٸٌرخص .
170
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ًٌّ٬ى حٿٔزذ ٳِ آنخى ىٌح حٙهظٜخ ٙاٿَ حٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش ،اٿَ أڅّ حٿٸخ٤ّ ِٟزٶ ٷٌح٫ي حٿڄٔئًٿْش
حٿڄينْش ٫ڀَ ىٌح حٿنٌ ٩ڃن حٿي٫خًُ ،ڃٔظنيح ٿن ٚحٿڄخىس 102ٵ.ا.ځ.اً ،رخٿظخٿِ ٳ ٚىح ٩ٿڄنق ىٌح حٙهظٜخٙ
ٿڀٸخ ِٟحٗىحٍُ ٿْ٤زٶ ٳْو أكټخځ حٿٸخنٌڅ حٿوخٕ ، ٙڅ حٿٸخ ِٟحٿ٬خىُ أًٿَ رظ٤زْٶ ىٌح حٿٸخنٌڅ. 1
ٻخنض ى ٌٍ٫حٿظ٫ ٌّٞ٬ن حَٕٟحٍ حٿنخؿڄش ٫ن كٌحىع حٿڄَٻزخص حٿظخر٬ش ٿ٘ىحٍحص حٿ٬ڄٌڃّْش ڃنٌ
ٛـيًٍ ٷَحٍ ر ٚنټٌ ٫ن ڃلټڄش حٿظنخُ ٩حٿٴَنْٔش ٓنش 1673ڃن حهظٜخ ٙحٿٸخ ِٟحٗىحٍُ ٳِ ٻپ ڃــــــن
ٳَنٔخ ً حٿـِحثَ 0،رخ٫ظزخٍ أڅ ىٌه حٕهَْس ٻخنض ڃٔظ٬ڄَس ٳَنْٔش آنٌحٹ ً ،ٷي حٓظڄَ حٿٌ ٪ٟٻٌٿٺ اٿَ ٯخّش
ٛيًٍ ٷخنٌڅ 31ىّٔڄزَ 1957ٳِ ٳَنٔخ ،كْغ ٷٍَ حهظٜخ ٙحٿٸخ ِٟحٿ٬خىُ رظڀٺ حٿي ،ٌٍ٫ڃزٍَح ًٿٺ
رظ٘خرو حٿٸٌح٫ي حٿڄٌْ٫ٌٟش ٿڀڄٔئًٿْش حٿڄينْش ً حٗىحٍّّش ،اٟخٳش اٿَ ؿيحٍس ً ٷيٍس حٿٸخ ِٟحٿڄينِ ٷْخٓخ ڃ٪
حٿٸخ ِٟحٗىحٍُ ،حٿٌُ ّ٬ظزَ كيّغ حٿن٘ؤس ٳْڄخ ّو ٚىٌح حٿنٌ ٩ڃن حٿي٫خًٍ.3
ًٷي ڃنق حٿٸ٠خء حٿٴَنِٔ ٿڀْٔخٍس ڃٴيٌڃخ ًحٓ٬خ ( ٌٓحء ٻخنض رلَّش ،رَّش ،ؿٌّش ) ،ٿْڄظــــــــي ً ّ٘ڄپ
كظَ حٓٿْخص حٿڄٔظ٬ڄڀش ٳِ حٰٕٗخٽ حٿ٬ڄٌڃّْش ًحٓٙص حٿزلَّش ًحٿنيَّش ًحٿـٌّش.2
ً٫ن حٿٌ ٪ٟٳِ حٿـِحثَ ،ٳخٿٌحٷ ٪أڅّ حٓٙظؼنخء حٿوخ ٙرخٿظ٫ ٌّٞ٬ن كٌحىع حٿڄَٻزخص حٗىحٍّش ٿڂ ٌٍّى
ٳِ ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿڄينْش ،حٕڃَ حٿٌُ ؿ٬پ حٿَٰٱ حٗىحٍّش رخٿڄـڀْ حٿٸ٠خثْش طٴٜپ ٳِ طٌّٞ٬
حَٕٟحٍ ٫ن كٌحىع حٿڄَٻزخص حٗىحٍّش حٓظنخىح ٿڀڄْ٬خٍ حٿ ، ٌُ٠٬ا ّٙأڅّ حٿَٰٳش حٿـِحثْش ٍٳ٠ض ىــٌح
حٿٌٟـ ، ٪ڃ٬ظزَس حٿٸ٠خء حٿـِحثِ ىٌ حٿڄوظ ٚا٫ڄخ ٙٿن ٚحٿڄخىس 3ڃن ٷخنٌڅ حٗؿَحءحص حٿـِحثْش.5
ًطٴخىّخ ٿيٌح حٿظـخًد ٳِ حٙهظٜخ ، ٙطيهپ حٿڄَ٘ٓ ٩نش ، 1989كْغ ٫يٽ حٿڄخىس 7ٵ.ا.ځ.ا ،ڃٔنيح
رڄٌؿذ ىٌح حٿظ٬يّپ حٙهظٜخ ٙٳْڄخ ّو ٚڃٔئًٿّْش حٗىحٍس ٫ن كٌحىع ڃَٻزخطيخ اٿَ حٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش .
ًٌّ٬ى ڃزٍَ اكخٿش حٿڄَّ٘ ٩حٙهظٜخ ٙاٿَ حٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش ٣زْ٬ش كخىع حٿڄًٍَ ،ڃن هٚٽ ڃڄخػڀش
ًَ٧ٱ كيًع حٿلخىع ٌٓحء رخٿنٔزش ٿ٘ىحٍس أً حٕٗوخ ٙحٿ٬خىّش ،كْغ ّٸظ ِ٠كپ حٿڄنخُ٫ش ط٤زْٶ أكټخځ
حٿٸخنٌڅ حٿڄينْش ٌٓ ،حء ڃن كْغ ڃـخٽ حٿڄٔئًٿْش حٿ٘وْٜش ٿڀٔخثٶ ( ځ 102ٵ.ځ ) أً حٿڄٔئًٿْش حٿْ٘جـــــــــش
1
ى ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،حٿڄزخىة حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،ؽ 0نَّ٨ش حٙهظٜخ ، ٙحٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ حٿٌٻَ .98 ٙ،
0
حٿڄِّي ڃن حٿظٴخْٛپ كٌٽ ٷَحٍ ر ٚنټٌ ٍحؿ٫ : ٪ڄخٍ رٌْٟخٱ ،حٿٌؿِْ ٳِ حٿٸخنٌڅ حٗىحٍُ حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 31 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ.
3
أن : َ٨ـ ٫ڄخٍ ٌ٫حريُ ،حٿنَّ٨ش حٿ٬خڃش ٿڀڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،ؽ 1حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،ىٌّحڅ حٿڄ٤زٌ٫خص حٿـخڃْ٬ش ،حٿـِحثَ ،رن ٫ټنٌڅ ،حٿ٤ز٬ش حٿؼخنْش
.192 ٙ ، 0113
ـ ٛخٕ ؿخُّش ،ن٨خځ ڃـڀْ حٿيًٿش ٳِ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ حٿـِحثَُ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .177 ٙ ،
2
ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .073 ٙ ،
5
أن َ٨ـ أكڄي ڃلٌْ ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .116 ،117 ٙ ،
ـ نٌَُّ ٫زي حٿ ، ِِّ٬حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .81 ٙ ،
173
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
(ځ ً )136ڃٔئًٿْش حٿڄظزٌ٫ ٩ن ٳ٬پ طخر٬و ( ځ 138ٵ.ځ) ٫ً ،ڀْو ٳْڄخ أڅ حٿٸخنٌڅ حٿڄ٤زٶ ٫ڀَ حٿڄنخُ٫ش ىٌ
حٿٸخنٌڅ حٿڄينِ ،ٳخٿٸخ ِٟحٿڄوظ ٚىٌ حٿٸخ ِٟحٿ٬خىُ.1
ًطـيٍ حٗٗخٍس ،أڅّ حٿڄَ٘ ٩أرٸِ ٫ڀَ ىٌح حٓٙظؼنخء رڄٌؿذ حٿڄخىس 610ٳٸَطيخ حٿؼخنْش ڃن ٷخنٌڅ
حٗؿَحءحص حٿڄينّْش ً حٗىحٍّّش.
اٟخٳش اٿَ حٓٙظؼنخءحص حٿٌحٍىس ٳِ ن ٚحٿڄخىس 611رڄٴيٌځ حٿڄوخٿٴش ًحٿڄخىس 610ٵ.ا.ځ.ا ،ٳٸي أنخ١
حٿڄَ٘ ٩حٙهظٜخ ٙٿڀڄلخٻڂ حٿ٬خىّش رخٿن َ٨ٳِ حٿي٫خًُ حٿظِ ّټٌڅ أكي أَ٣حٳيخ حٿيًٿش ،حٿٌّٙش ،حٿزڀيّــــــش
أً حٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ًً ،ٿٺ رڄٌؿذ ن ٌٜٙٷخنٌنْش هخٛش ڃؼپ :حٿڄنخُ٫خص حٿڄظ٬ڀٸش
رلٸٌٵ حٿـڄخٍٹ ڃنخُ٫خص حٿ٠ڄخڅ حٙؿظڄخً ِ٫ڃنخُ٫خص حٿـنْٔش ،اٿَ ٯَْ ًٿٺ ڃن حٿڄنخُ٫خص حٕهٍَ.0
حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 073ڃن ٷخنٌڅ حٿـڄـــــــــخٍٹ ٍٷڂ 17/79حٿڄئٍم ٳِ ً ، 79/17/19حٿظِ طنٚ
٫ڀَ أڅ " طنَ٨ح ٿـيش حٿٸ٠خثْش حٿڄوظٜش رخٿزض ٳِ حٿٸ٠خّخ حٿڄينّْش ٳِ ح٫ٙظَحٟخص حٿڄظ٬ڀٸش ريٳ ٪حٿَٓـــــٌځ
أً حٓظَىحىىخ ًڃ٬خٍٟخص حٗٻَحه ًٯَْىخ ڃن حٿٸ٠خّخ حٿـڄَٻْش حٕهٍَ حٿظِ ٙطيهپ ٳِ حهظٜخ ٙحٿٸ٠خء
حٿـِحثِ " ،ٳبڅّ ڃنخُ٫خص كٸٌٵ حٿـڄخٍٹ ًڃ٬خٍٟخص حٗٻَحه حٿظِ طټٌڅ ڃٜخٿق حٿـڄخٍٹ َ٣ٳخ ٳْيخ طوظٚ
ريخ حٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش ،اٿَ ؿخنذ ًٿٺ ٳبڅّ ٻپ حٿڄوخٿٴخص حٿـڄَٻْش ّزض ٳْيخ حٿٸ٠خء حٿـِحثِ ،ڃن هٚٽ نَ٨ه
ٳِ حٿي ٌٍ٫حٿ٬ڄٌڃْش ً حٿي ٌٍ٫حٿـزخثْش ڃ٬خ ً ً،ٿٺ حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 070ڃن ٷخنٌڅ حٿـڄخٍٹ .
ً ٿْٔض ؿڄْ ٪حٿڄنخُ٫خص حٿـڄَٻْش ڃن حهظٜخ ٙحٿٸخ ِٟحٿ٬خىُ ً ،انڄخ طنل َٜٳٸ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص
حٿڄٌٻٌٍس ٳِ حٿڄخىطْن ٕ ، 070 ً 073څّ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ّزٸَ ڃوظٜخ ٳِ ر ٞ٬حٿڄنخُ٫خص حٿڄظ٬ڀٸش رَْٔ
ڃَٳٶ حٿـڄخٍٹ ،ٻظڀٺ حٿڄظ٬ڀٸش رٴل ٚڃًَْ٘٫ش حٿ٬ڄپ حٗىحٍُ أً حٿڄنخُ٫خص حٿڄظ٬ڀٸش رڄٔئًٿْش أٌ٫حڅ
حٿـڄخٍٹ حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 611ً 611ٵ.ا.ځ.ا .
1
ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .98.97 ٙ ،
0
ڃؼپ ڃنخُ٫خص أڃٚٹ حٿيًٿش حٿوخٛش ،ڃنخُ٫خص ڃَٳٶ حٿٸ٠خء ....،اٿن.
3
أن َ٨ـ نٌَُّ ٫زي حٿ ، ِِّ٬حٿڄٸخٽ حٿٔخرٶ ً 85 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ.
ـ ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ ً 111 ٙ ،ڃخ ر٬يىخ.
ـ ر٬ڀِ ڃلڄي حٿ ، َْٰٜحٿٌْٓ ٢ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .075 ،072 ٙ ،
172
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ٿٸي ٛنٲ حٿٸخنٌڅ ٍٷڂ 16/16حٿڄئٍم ٳِ 03ٳزَحَّ 0116ٳِ ڃخىطو حٿؼخنْش ڃنخُ٫خص حٿ٠ڄخڅ
حٙؿظڄخ ِ٫اٿَ ػٚػش أنٌحً ٩ىِ :1حٿڄنخُ٫خص حٿ٬خڃش ،حٿڄنخُ٫خص حٿ٤زْش ً حٿڄنخُ٫خص حٿظٸنْش ًحص حٿ٤خر٪
حٿ٤زِ ٻڄخ ًُ ٩ىٌه حٿڄنخُ٫خص رْن حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ً حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ،رخٿَٯڂ ڃن أڅ أكي َ٣ٳِ حٿنِح ٩ىٌ
ڃئٓٔش ٫ڄٌڃْش ًحص ٛزٰش اىحٍّش ً حٿڄظڄؼڀش ٳِ ىْجخص حٿ٠ڄخڅ حٙؿظڄخ ، ِ٫كْغ طوظ ٚحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش
رخٿزض ٳِ حٿوٚٳخص حٿنخٗجش رْن حٿڄئٓٔخص ً حٗىحٍحص حٿ٬ڄٌڃْش حٿڄٔظويڃش ً رْن ىْجخص حٿ٠ڄخڅ حٙؿظڄخِ٫
ٳِ ڃـخٽ حٿڄنخُ٫خص حٿ٬خڃش ً ىٌ ڃخ ٷ٠ض رو حٿڄخىس 18ڃن حٿٸخنٌڅ أٚ٫ه .
أڃخ حٿوٚٳخص حٿنخٗجش رْن ىْجخص حٿ٠ڄخڅ حٙؿظڄخ ِ٫ڃن ؿيش ً حٿڄئڃن ٿيڂ حؿظڄخْ٫خ حٿڄټڀٴْن ڃن ؿيش
أهٍَ ، 0ٳبڅّ حٙهظٜخ ٙرن َ٨ىٌه حٿڄنخُ٫خص ( حٿوٚٳخص ) حٓظنخىح ٿڀڄخىس 18ڃن ٷخنٌڅ 16/16حٿڄظ٬ڀٶ
رڄنخُ٫خص حٿ٠ڄخڅ حٙؿظڄخ ِ٫ىِ ڃن حهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش ڃڄؼڀش ٳِ حٿٸٔڂ حٙؿظڄخ٫، ِ٫ڀَ حٿَٯڂ ڃن
3
طؤْْٓ حٿٸخنٌڅ ٿن٨خځ حٿظ٨ڀڂ حٗىحٍُ حٿڄٔزٶ ٻَ٘ ١ٿٸزٌٽ حٿي. ٌٍ٫
ًٳِ ڃـخٽ حٿڄنخُ٫خص حٿ٤زْش ًىِ حٿوٚٳخص حٿڄظ٬ڀٸش رخٿلخٿش حٿٜلْش ٿڀڄٔظٴْيّن ڃن حٿ٠ڄخڅ حٙؿظڄخِ٫
ْٓٙڄخ حٿڄَ ً ٝحٿٸيٍس ٫ڀَ حٿ٬ڄپ ً حٿلخٿش حٿٜلْش ٿڀڄَّ ً ٞحٿظ٘وْ ً ٚحٿٚ٬ؽ ً ،ٻٌح ٻپ حٿٌٛٴخص
حٿ٤زْش حٕهٍَ ، 2ٳبڅّ حٿوٚٳخص حٿڄظ٬ڀٸش ريخ ًحٿظِ طٌٍٔ ٫ن َّ٣ٶ اؿَحء حٿوزَس حٿ٤زْش طټٌڅ ڃن حهظٜخٙ
حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ( حٿٸٔڂ حٙؿظڄخ ، ) ِ٫حٓظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 19ٱ 3ڃن حٿٸخنٌڅ أٚ٫ه ،أڃخ حٿوٚٳخص حٿڄظ٬ڀٸش
رخٿڄنخُ٫خص حٿ٤زْش ًحٿظِ طٌٍٔ ٳِ ا٣خٍ ٿـخڅ حٿ٬ـِ حٿٌٙثْش ٳبڅّ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ىِ حٿڄوظٜش رخٿن َ٨ٳِ
ىٌه حٿڄنخُ٫خص ڃن ه ٚٽ حٿ٬٤ن ٳِ ٷَحٍحص ىٌه حٿڀـخڅ ٫ ،ڀَ حٿَٯڂ ڃن أڅّ حٿڄخىس 35ڃن حٿٸخنٌڅ أٚ٫ه ،ٿڄخ
ؿخءص ر٬زخٍس ٫خڃش " حٿـيخص حٿٸ٠خثْش حٿڄوظٜش " ،كْغ ٿڂ طٌٻَ اڅ ٻخنض اىحٍّش أځ ٫خىّش ،ا ٙأنّو ًرڄخ أڅّ
ٿـخڅ حٿ٬ـِ طزض ٳِ حٿوٚٳخص حٿنخطـش ٫ن حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن ىْجخص حٿ٠ڄخڅ حٙؿظڄخ ،5 ِ٫ٳبڅّ ىٌه
حٿٸَحٍحص ط٬ظزَ اىحٍّش ٛخىٍس ٫ن ڃئٓٔش ٫ڄٌڃْش ًحص ٛزٰش اىحٍّش ً ىِ ىْجخص حٿ٠ڄخڅ حٙؿظڄخ٫ــــــــــِ
ً رخٿظخٿِ ٳخٿٸخ ِٟحٗىحٍُ ىٌ حٿڄوظ ٚرخٿن َ٨ٳِ ىٌه حٿڄنخُ٫خص ط٤زْٸخ ٿڀڄْ٬خٍ حٿ ٌُ٠٬حٿڄن٫ ٌٜٙڀْو
ٳِ حٿڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا.
1
ٷخنٌڅ ٍٷڂ 16 /16حٿڄئٍم ٳِ ٛ 18ٴَ ٫خځ 1209حٿڄٌحٳٶ ٽ 03ٳزَحَّ ٓنش 0116طظ٬ڀٶ رخٿڄنخُ٫خص ٳِ ڃـخٽ حٿ٠ڄخڅ حٗؿظڄخ ، ِ٫نَ٘س حٿٸ٠خء
حٿـِء حٿؼخنِ ٫يى ،8ڃيَّّش حٿيٍحٓخص حٿٸخنٌنْش ًحٿٌػخثٶ ً 097 ٙ،ڃخ ر٬يىخ .
0
أن :َ٨حٿڄخىس 3ڃن حٿٸخنٌڅ 16 /16حٿڄظ٬ڀٶ رڄنخُ٫خص حٿ٠ڄخڅ حٙؿظڄخ. ِ٫
3
ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 115 ٙ ،
2
أن :َ٨حٿڄخىس 17ڃن حٿٸخنٌڅ 16 /16حٿٔخرٶ حٿٌٻَ .
5
أن :َ٨حٿڄخىس 31ڃن حٿٸخنٌڅ نٴٔو .
175
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
أڃخ ٳْڄخ ّو ٚڃـخٽ حٿڄنخُ٫خص حٿظٸنْش ًحص حٿ٤خر ٪حٿ٤زِ حٿظِ طن٘ؤ ٣زٸخ ٿڀڄخىس 36ڃن ٷخنٌڅ حٿ٠ڄخڅ
حٙؿظڄخ ِ٫رْن ىْجخص حٿ٠ڄخڅ حٙؿظڄخً ِ٫ڃٸيڃِ حٿٚ٬ؽ ،ٳٸي هٌٽ ٷخنٌڅ 16/16أٚ٫ه ،ٿڀـنش حٿظٸنْش ًحص
حٿ٤خر ٪حٿ٤زِ حٿڄن٘جش ٿيٍ حٿٌَُّ حٿڄټڀٲ رخٿ٠ڄخڅ حٙؿظڄخ ِ٫اطوخً ٻپ طيرَْ ّٔڄق ٿو ربػزخص حٿٌٷخث ٪ٻظْْ٬ن
هزَْ أً ٫يس هزَحء أً حٿٸْخځ رټپ طلٸْٶ طَحه ًٍَّٟخ 1 ،رڄخ ٳِ ًٿٺ ٓڄخ ٩حٿڄڄخٍّ حٿڄ٬نِ ً ،طزڀٮ ٷَحٍحص
حٿڀـنش اٿَ ىْجش حٿ٠ڄخڅ حٙؿظڄخً ، ِ٫اٿَ حٿٌَُّ حٿڄټڀٲ رخٿٜلش ً اٿَ حٿڄـڀْ حٿٌ٣نِ ٕهٚٷْخص
حٿ٤ـــــ ذ ً ًٿٺ ط٤زْٸخ ٿن ٚحٿڄخىس 23ڃن حٿٸخنٌڅ أٚ٫ه .
ًحٿڄٚك ٦ڃن هٚٽ ىٌه حٿڄخىس ،أنّيخ ٿڂ طن٫ ٚڀَ اڃټخنْش حٿ٬٤ن رخٗٿٰخء ٳِ ٷَحٍحص حٿڀـنش أڃخځ حٿٸ٠ــخء .
ًٳِ ىٌح حٿٜيى ً ،ٳِ ح٫ظٸخى اُذًزٞس ٓغؼٞد شٜٞ٤ة ،ٳبڅّ حٿ٬٤ن رخٗٿٰخء ڃزيأ ٫خځ ّ ٙلظخؽ اٿَ
نـــــ ً ، ٚرنخء ٫ڀْو ٳبڅ حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ىِ حٿڄوظٜش رخٿن َ٨ٳِ ىٌه حٿڄنخُ٫خص ،رخ٫ظزخٍ أڅ ىْجخص
حٿ٠ڄخڅ حٙؿظڄخ ِ٫ٻٌنيخ ڃئٓٔش ٫ڄٌڃْش ًحص ٛزٰش اىحٍّش َ٣ٳخ ٳِ حٿنِح ٩ط٤زْٸخ ٿڀڄْ٬خٍ حٿ ، ٌُ٠٬كْغ
طَٳ ٪حٿي ٌٍ٫ڃن ٷزپ ىْجش حٿ٠ڄخڅ حٙؿظڄخ ِ٫أً ڃن ٷزپ حٿڄڄخٍْٓن ٟي ىْجش حٿ٠ڄخڅ حٙؿظڄخ ، ِ٫حٿظِ
طظز٬يخ حٿڀـنش رخ ٫ظزخٍ أڅّ ىٌه حٕهَْس ٿْٔض ٿيخ ٗوْٜش ڃ٬نٌّش ڃٔظٸڀش.0
ًڃڄخ ٓزٶ ّظ٠ق ،أڅ ڃنخُ٫خص حٿ٠ڄخڅ حٙؿظڄخ ِ٫ڃٌُ٫ش رْن حٿٸ٠خءّن حٿ٬خىُ ً حٗىحٍُ.
ٻٸخ٫يس ٫خڃش طوظ ٚحٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش رخٿٴٜپ ٳِ ڃنخُ٫خص حٿـنْٔش ًىٌ ڃخ نٜض ٫ڀْو حٿڄخىس 37ڃن
حٕڃَ ٍٷڂ 11/15حٿڄئٍم ٳِ 0115/10/07حٿڄ٬يٽ ٿٖڃَ 68/71حٿڄظ٠ڄن ٷخنــــــــــٌڅ حٿـنْٔش ،كْغ
نٜض ٫ڀَ ڃخ ّڀِ " طوظ ٚحٿڄلخٻڂ ًكيىخ رخٿن َ٨ٳِ ؿڄْ ٪حٿڄنخُ٫خص كٌٽ حٿـنْٔش ٫ً ،نيڃخ طؼخٍ ىٌه
حٿڄنخُ٫خص ٫ن َّ٣ٶ حٿيٳ ٪أڃخځ حٿڄلخٻڂ حٕهٍَ طئؿپ ىٌه حٕهَْس حٿٴٜپ ٳْيخ ،كظَ ّزض ٳْيخ ڃن ٷزپ
حٿڄلټڄش حٿڄوظٜش اٷڀْڄْخ حٿظِ ّـذ أڅ َّٳ ٪اٿْيخ حٕڃَ هٚٽ ٗيَ ًحكي ڃن ٷَحٍ حٿظؤؿْپ ڃن ٷزپ حٿ٘وٚ
حٿٌُ ّنخُ ٩ٳِ حٿـنْٔش ًا ٙأىڄپ حٿيٳ٫ً ، "٪ڀْو ٳخٿڄ نخُ٫خص حٿڄظ٬ڀٸش رخٓظٜيحٍ كټڂ رخٿظڄظ ٪رخٿـنْٔش
حٿـِحثَّش ،طَٳ ٪حٿي ٌٍ٫ٳْيخ ٟي حٿنْخرش حٿ٬خڃش رخ٫ظزخٍىخ ڃڄؼڀش ٿٌَُّ حٿ٬يٽ ً ،ىٌح ٳِ كخٿش ٍٳ٬يخ ڃن ٷزپ
حٕٳَحى حٿڄ٬نْْن ،ٻڄخ ّـٌُ طٌؿْييخ ڃن َ٣ٱ حٿنْخرش حٿ٬خڃش ٟيّ حٕٗوخ٫ ٙنيڃخ ّټٌڅ ڃٌ٫ٌٟيخ اػزخص
طڄظ٬يڂ أً٫يځ طڄظ٬يڂ رخٿـنْٔش حٿـِحثَّش ًىٌ ڃخ نٜض ٫ڀْو حٿڄخىس 36ڃن ٷخنٌڅ حٿـنْٔش.
1
أن :َ٨حٿڄخىس 39ڃن حٿٸخنٌڅ 16 /16حٿٔخرٶ .
0
ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .82 ٙ ،
3
أن :َ٨ـ نٌَُّ ٫زي حٿ ، ِِّ٬حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .71 ٙ ،
ـ ڃٌٔ٬ى ْٗيٌد ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ .111 ،99 ٙ ،
178
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
ًڃن حٿڄٴْي ،أڅّ حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس كٌٽ ڃنق حٿـنْٔش أً حٻظٔخريخ أً آٸخ٣يخ أً ٓـيخ ٌٓ ،حء رڄٌؿذ
ڃٌَٓځ ٍثخِٓ أً ٷَحٍ ڃن ًَُّ حٿ٬يٽ ّ ،وظ ٚڃـڀْ حٿيًٿش ٣زٸخ ٿڀڄْ٬خٍ حٿ ٌُ٠٬رخٿن َ٨ٳِ ى٫خًٍ
ح ٗٿٰخء ًٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ًحٿظٴَْٔ رخ٫ظزخٍه أًٽ ًآهَ ىٍؿش ٻٌنيخ ٛخىٍس ڃن ٓڀ٤ش ڃَٻِّش .
ًٳْڄخ ّو ٚطٌُّ ٪ڃنخُ٫خص حٿـنْٔش رْن حٿٸ٠خء حٿ٬خىُ ًحٿٸ٠خء حٗىحٍُ ،حنظٸي اُذًزٞس ٓغؼٞد
شٜٞ٤ة ىٌح حٿٌ ، ٪ٟڃلزٌح طٌكْي حٿـيش حٿٸ٠خثْش حٿنخَ٧س ٳِ ڃنخُ٫خص حٿـنْٔش ٿٜخٿق حهظٜخ ٙحٿٸ٠خء
حٗىحٍُ رخ٫ظزخٍ أڅ حٿـنْٔش ڃن حٿڄٔخثپ حٿ٬خڃش ،حٿظِ ّ٬ظزَ حٿٸخ ِٟحٗىحٍُ حٕٷيٍ ٫ڀَ ٳيڄيخ ڃن حٿٸخِٟ
حٿ٬ــــــخىُ.
ڃن هٚٽ طَٟ٬نخ ٿٚهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش طٌٛڀنخ ،اٿَ أڅّ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ؿ٬پ ڃن
حٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ىِ ٛخكزش حٙهظٜخ ٙحٿ٬خځ ٳِ حٿ ن َ٨ٳِ حٿڄنخُ٫خص حٗىحٍّش ٳِ ڃٌحؿيش حٿڄلخٻڂ حٿ٬خىّش
ڃن ؿيش آظنخىح ٿن ٚحٿڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا ،كْغ ا٫ظڄي حٿڄَ٘ ٩حٿڄْ٬خٍ حٿ ٌُ٠٬ٻٸخ٫يس ٫خڃش ٫ٙظزخٍ ڃنخُ٫ش
ڃخ اىحٍّش ،ڃن هٚٽ اىهخٽ ٻپ حٿٸ٠خّخ حٿظِ طټٌڅ حٿيًٿش أً حٿٌّٙش أً حٿڄئٓٔش حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش
حٗىحٍّش َ٣ٳخ ٳِ حهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،ا ٙأنّو ً حٓظؼنخءح ح٫ظڄي حٿڄْ٬خٍ حٿڄخىُ ٍٯڂ أڅ أكي أَ٣حٱ
حٿيٗ ٌٍ٫و ٚڃ٬نٌُ ٫خځ .
ًىِ أّ٠خ ٛخكزش حٿٌّٙش حٿ٬خڃش ٳِ ڃٌحؿيش ڃـڀْ حٿيًٿش آظنــــخىح ٿن ٚحٿڄخىس 611ٵ.ا.ځ.ا.
ً٫ڀْو ٳخٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش طوظ ٚرخٿن َ٨ٳِ ى٫خًٍ حٗٿٰخء ًحٿظٴَْٔ ًٳل ٚڃًَْ٘٫ش حٿٸَحٍحص
حٿٜخىٍس ٫ن حٿٌّٙش ،حٿزڀيّش ،حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش حٿڄلڀْش رخٓظؼنخء ى٫خًٍ حٗٿٰــــــخء
ً حٿظٴَْٔ ًٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ٟي حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿٔڀ٤خص حٗىحٍّش حٿڄَٻِّش أً رڄٌؿذ نٌٜٙ
هخٛش ،ٻڄخ نٜض ٫ڀَ ًٿٺ حٿڄخىس 911ٵ.ا.ځ.ا 9ڃن حٿٸخنٌڅ حٿ 11/96 ٌُ٠٬حٿڄ٬يٽ ً حٿڄظڄڂ ،ٻڄخ طوظٚ
رـڄْ ٪ى٫خًٍ حٿظ ً ، ٌّٞ٬رنخءح ٫ڀْو ٳخهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ڃٸْي ٳْڄخ ّو ٚٷ٠خء حٗٿٰخء ً ڃ٤ڀٶ
ٳْو ّو ٚٷ٠خء حٿظ. ٌّٞ٬
ٻڄخ أڅّ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ،ٷي أ٫خى طٌُّ ٪حٙهظٜخ ٙٳْڄخ ّو ٚى٫خًُ حٗٿٰخء ٫ڀَ ڃٔظٌٍ حٿـيش
حٿٸ٠خثْش حٙرظيحثْش ،كْغ طڂ اٿٰخء حُٙىًحؿْش ٫ڀَ ڃٔظٌٍ ٷخ٫يس ىَځ حٿٸ٠خء حٗىحٍُ ً حٿظِ ٻخنض ڃټَٓش
ٳِ ٧پ اٚٛف ٓنش ،1 1991كْغ ٻخنض حٿَٰٱ حٿڄلڀْش طوظ ٚرخٿن َ٨ٳِ حٿ٬٤ـٌڅ رخٗٿٰــــخء ً حٿظٴْٔــــَ
ً ٳل ٚڃًَْ٘٫ش حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش حٿٜخىٍس ٫ن حٿزڀيّخص ً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ٳِ
كْن طوظ ٚحٿَٰٱ حٿـيٌّش ( ًحٿظِ طڂ اٿٰخءىخ رٜيًٍ حٿٸَحٍحص حٿڄينْش ً حٗىحٍّش حٿـيّي) رخٿن َ٨ٳِ
1
٫ڄخٍ رٌْٟخٱ ،ى ٌٍ٫حٗٿٰخء ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 115 ٙ ،
177
الفصل الثاني :اإلختصاص النوعي لكل من مجلس الدولة و المحاكم اإلدارية
حٿٌ٬٤څ رخٗٿٰخء ً حٿظٴَْٔ ً ٳل ٚڃًَْ٘٫ش حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش حٿٜخىٍس ٫ن حٿٌّٙش ،ڃڄخ حنـَ ٫نو طټَّْ
ڃزيأ طٸَّذ حٿ٬يحٿش ڃن حٿڄٌح٣ن .
ً حٿڄٚك ٦أّ٠خ ،أڅّ حٿڄَ٘ ٩حٿـِحثَُ ربَّحىه حٓظؼنخء ٫ڀَ حٙهظٜخ ٙحٿنٌ ِ٫ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،ڃن
هٚٽ ح٫ظَحٳو ٿڄـڀْ حٿيًٿش رٔڀ٤ش حٿٴٜپ ٳِ ى٫خًٍ حٗٿٰخء ً حٿظٴَْٔ ً ٳل ٚڃًَْ٘٫ش ٟي حٿٸَحٍحص
حٿٜخىٍس ٫ن حٿيْجخص حٿڄَٻِّش ً حٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش حٿٌ٣نْش ً حٿيْجخص حٿ٬ڄٌڃْش حٿٌ٣نْش ،ٷي ڃّْ رڄزيأ
حٙهظٜخ ٙحٿ٬خځ ٿڀڄلټڄش حٗىحٍّش ٫ً ،ڀْو ّظ٠ق أڅّ ،حٿڄَ٘ ٩ٿڂ ٌّٳٶ ٳِ طٌُّ٬و ٿٚهظٜخ ٙحٿنٌِ٫
ٿڀڄلخٻڂ حٗىحٍّش ٫ ،نيڃخ ٷْيه ٳْڄخ ّو ٚى٫خًٍ حٗٿٰخء ً حٿظٴَْٔ ًٳل ٚحٿڄًَْ٘٫ش ٟي حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس
٫ن حٿٌّٙش ً حٿزڀيّــــــش ً حٿڄئٓٔخص حٿ٬ڄٌڃْش ًحص حٿٜزٰش حٗىحٍّش ،كْغ أهَؽ حٿٌ٬٤څ رخٗٿٰخء ٟي
حٿٸَحٍحص حٿٜخىٍس ٫ن حٿيْجخص حٿڄَٻِّش ڃن حهظٜخ ٙحٿڄلخٻڂ حٗىحٍّش ،ڃٜنٴخ رٌٿٺ حٿٸَحٍحص حٗىحٍّش اٿَ
ڃَٻِّش ً ٙڃَٻِّش ً ،ىٌ طٜنْٲ ٍَّ ٳْو حٿيٻظٌٍ ڃلڄي ُٯيحًُ ،أنّو ّٔ ٙظني اٿَ ڃزٍَ ٷخنٌنـِ .1
ً٫ڀْو ٳخ٫ٙظَحٱ ٿڀڄلټڄش حٗىحٍّش رخٿـِحثَ حٿ٬خٛڄش رخٿن َ٨ٳِ ى٫خًٍ حٿَْ٘٫ش حٿڄٌؿيش ٟي حٿٔڀ٤خص
حٿ ڄَٻِّـش ً حٿيْجخص حٿٌ٣نْش ً حٿڄن٨ڄخص حٿڄينْش ٳْو طټَّْ ٿڄزيأ حٿظٸخ٫ ِٟڀَ ىٍؿظْن ڃن ؿيش ،ٻڄخ أڅّ
ٳْو طوٴْٲ حٿ٬ذء ٫ڀَ ڃـڀْ حٿيًٿش ڃن هٚٽ طٸڀْ ٚحهظٜخٛخطو حٿٸ٠خثْش ً انٴَحىه رخٿڄيڄش حٕٛڀْش ٿو
ًىِ طٌكْي حٗؿيخى حٿٸ٠خثِ .
1
ڃلڄي ُٯيحًُ ٓ " ،الدظبد د ٍٞاُ٘ظبّ اُوؼبئ ٢اإلداس ١أُغزذذس " ،حٿڄَؿ ٪حٿٔخرٶ . 119 ٙ ،
176
خاتــمــــــــــــــــــــــــــــة
ئّْ ِٓ خٍّخ ِب رّخضذ ػٕٗ دساسخ ِٛضٛع ٘زا اٌسفش اٌمبٔ ٟٔٛاٌّزٛاضغ ،أّْ إٌظبَ اٌمضبئٟ
اٌدضائش ،ٞلذ رأسخر ث ٓ١إٌظب َ اٌّضدٚج أثٕبء االززالي اٌفشٔس ، ٟز١ث ِشّ ثٕفس اٌزغٛساد اٌزِ ٟشّ ثٙب
إٌظبَ اٌمضبئ ٟاٌفشٔس ٟثظفخ ػبِخ ٚرٛص٠غ االخزظبص ث ٓ١اٌّسبوُ اإلداس٠خ ( ِدبٌس األلبٌ ُ١سبثمـــــب )
ِ ٚدٍس اٌذٌٚخ اٌفشٔس ٟثظفخ خبطخ ِ ،غ أم١بد٘ب ٔس ٛخذِخ اإلداسح االسزؼّبس٠خ ف ٟاٌدضائش ػٍ ٝزسبة
زمــــــٛق ٚزش٠بد اٌشؼت اٌدضائشٔ ٚ ، ٞظبَ ٚزذح اٌمبٔ ْٛاٌّشْ ثؼذ االسزمالي ئٌ ٝغب٠خ اٌزؼذ ً٠اٌذسزٛسٞ
ٌسٕخ ١ٌ ،1996ؼٍٓ اٌّإسس اٌذ سزٛس ِٓ ٞخالي ٘زا األخ١ش ػٓ ل١بَ ٔظبَ لضبئ ٟئداسِ ٞسزمً ػٓ اٌمضبء
اٌؼبدٞ
ٚلذ الصَ رغٛس إٌظبَ اٌمضبئ ٟاٌدضائش ٞرغٛس ف ٟرٛص٠غ االخزظبص ث ٓ١خٙز ٟاٌمضــبء اإلداسٞ
ز١ث ٚفِ ٟشزٍخ الزمخ ٌالسزمالي ئٌ ٝغب٠خ اإلطالذ اٌمضبئٌ ٟسٕخ ، 1990وبٔذ اٌغشفخ اإلداس٠خ ثبٌّدٍس
األػٍ( ٝاٌّسىّخ اٌؼٍ١ب الزمب ) ٘ ٟطبزجخ االخزظبص اٌؼبَ ِٓ خالي فظٍٙب ثظفخ اثزذائ١خ ٙٔ ٚبئ١خ ف ٟوً
دػب ٜٚاإلٌغبء ٚاٌزفس١ش ٚفسض اٌّششٚػ١خ اٌّٛخٙخ ضذ اٌمشاساد اإلداس٠خ سٛاء وبٔذ ِشوض٠ـــــــــــــــخ
أ ٚالِشوض٠خ ِّ ،ب أسفش ػٕٗ أزٙبن ِجذأ اٌزمبض ٟػٍ ٝدس خز، ٓ١ئضبفخ ئٌ ٝئثؼبد اٌمضبء ػٓ اٌّزمبض ٟألّْ
ِمش اٌّدٍس األػٍ ( ٝاٌّسىّخ اٌؼٍ١ب ) ٠زٛاخذ ثبٌدضائش اٌؼبطّخ ،فّ١ب اخزظذ اٌغشف اإلداس٠خ ثبٌّدبٌس
اٌمضبئ١خ ثبٌٕظش ف ٟخّ١غ اٌمضب٠ب اٌز ٟرى ْٛئزذ ٜاٌٛال٠بد أ ٚاٌجٍذ٠بد أ ٚاٌّإسسبد اٌؼّ١ِٛخ راد اٌظجغخ
اإلداس٠خ عشف ب فٙ١ب ِبػذا عٍجبد اٌجغالْ اٌّشفٛػخ أِبَ اٌّدٍس األػٍِّ ، ٝب ٔزح ػٕٗ ِسذٚد٠خ اخزظبص
اٌغشف اإلداس٠خ ثبٌّدبٌس اٌمضبئ١خ ٚلظش٘ب ف ٟدػب ٜٚاٌزؼ٠ٛض فمظ ،ثّؼِٕٕ ٝر االخزظبص اٌؼبَ ٌٙزٖ
األخ١شح فِ ٟدبي لضبء اٌزؼ٠ٛض فمظ ِ ٛ٘ ٚ ،ب أدش ػٕٗ ػذَ رٛف١ك اٌّششع ف ٟرٛص٠ؼٗ االخزظبص ثٓ١
اٌغشف اإلداس٠خ ثبٌّدبٌس اٌم ضبئ١خ ٚاٌغشفخ اإلداس٠خ ثبٌّسىّخ اٌؼٍ١ب ِٓ خالي ػذَ ِشاػبرٗ ٌٍّجبدب اٌّسزٕذ
ػٍٙ١ب ف ٟرٛص٠غ االخزظبص ِ ٟ٘ ٚجذأ اٌزمبض ٟػٍ ٝدسخز ، ٓ١رمش٠ت اٌمضبء ِٓ اٌّزمبض ٚ ٟاٌجسبعــــــخ
ٚاٌٛضٛذ ف ٟاإلخشاءاد .
ئال أٔٗ ثظذٚس رؼذ ً٠لبٔ ْٛاإلخشاءاد اٌّذٔ١خ ثّٛخت اٌمبٔٚ ، 23 / 90 ْٛف ٟسج ً١سذ إٌمبئض
اٌّفشصح لجً طذٚسٖ ،أػبد اٌّششع اٌدضائش ٞرٛص٠غ االخزظبص ث ٓ١اٌغشف اإلداس٠خ ثبٌّدبٌس اٌمضبئ١ــــخ
ٚاٌغشفخ اإلداس٠خ ثبٌّسىّخ اٌؼٍ١ب ٚ ،لذ ردٌٍٕ ٝب رٌه ِٓ خالي رم١١ذ اخزظبص اٌغشفخ اإلداس٠خ ثبٌّسىّخ
اٌؼٍ١ــــــب ٚزظشٖ ف ٟعٍجبد اإلٌغبء ضذ اٌمشاساد اٌظبدسح ػٓ اٌسٍغبد اٌّشوض٠خ فمظ ،فّ١ب أٔشأ ػٍٝ
ِسز ٜٛاٌمبػذح غشف ئداس٠خ خ٠ٛٙخ ئٌ ٝخبٔت اٌغشف اٌّسٍ١خ ،ز١ث ِٕر ٌٙزٖ األخ١شح طالز١خ اٌفظً فٟ
خّ١غ دػب ٜٚاٌمضبء اٌىبًِ ئٌ ٝخبٔت دػب ٜٚاإلٌغبء ٚاٌزفس١ش ٚفسض اٌّششٚػ١خ ضذ لشاساد سؤسبء
اٌجٍذ٠بد ِٚذ٠ش ٞاٌّإسسبد اٌؼّ١ِٛخ راد اٌظجغخ اإلداس٠خ ،فّ١ب ِٕسذ ٌٍغشف اإلداس٠خ اٌد٠ٛٙخ طالز١خ
إٌظش ف ٟدػب ٜٚاإلٌغبء ٚاٌزفس١ش ٚفسض اٌّششٚػ١خ اٌّٛخٙخ ضذ اٌمشاساد اٌظبدسح ػٓ اٌٛال٠خ .
979
خاتــمــــــــــــــــــــــــــــة
ٚاٌّالزظ ِٓ خالي ٘زا اٌزؼذ ، ً٠أّٔ ٗ ثبٌشغُ ِٓ ِسبٌٚخ اٌّششع ئػبدح االػزجبس ٌّجذأ رمش٠ت اٌمضبء ِٓ
اٌّزمبض ٚ ٟاٌزمبض ٟػٍ ٝدسخز ، ٓ١ئال أّٔٗ ظً ٕ٘بن ٔٛع ِٓ االٔزٙبن ٌٛ ٚوبْ خف١فب ِمبسٔخ ٌّب وبْ ػٍٗ١
اٌٛضغ لجً اٌزؼذ٠ٚ ، ً٠ظٙش رٌه ِٓ خالي االػزشاف ٌٍغشفخ اإلداس٠خ ثبٌّسىّخ اٌؼٍ١ب ثبالخزظبص االثزذائـٟ
ٚإٌٙبئ ٟفّ١ب ٠خض دػب ٜٚاإلٌغبء ٚاٌزفس١ش ٚفسض ِششٚػ١خ لشاساد اٌسٍغبد اٌّشوض٠خ ِّ ،ب ٔزح ػٕٗ
ئ ثؼبد اٌمضبء ػٓ اٌّزمبض٘ ٚ ٟذسٖ ِجذأ اٌزمبض ٟػٍ ٝدسخز ٚ ، ٓ١ػٍ ٗ١ػذَ رٛف١ك اٌّششع ف ٟرٛص٠ؼٗ
اإلخزظبص ث ٓ١اٌغشف اإلداس٠خ ثبٌّدبٌس اٌفضبئ١خ ٚاٌغشفخ اإلداس٠خ ثبٌّسىّخ اٌؼٍ١ب .
ٔ ٚظشا ٌٍّسبٚب اٌز ٟأفشص٘ب ٔظبَ اٌغشف اإلداس٠خ ٚسغجخ اٌّششع ف ٟرجٕٔ ٟظبَ اصدٚاخ١خ اٌمضبء
أػٍٓ اٌّإسس اٌذسزٛس ٞػٓ رأس١س ِدٍس اٌذٌٚخ وّإسسخ لضبئ١خ ِسزمٍخ ػٓ اٌمضبء اٌؼبد ، ٞز١ث أٚوٍٗ
ِّٙخ رٛز١ذ االخزٙبد اٌمضبئ ٟف ٟاٌّبدح اإلداس٠خ ٚ ،ف ٟسج ً١ردس١ذ اسزمالٌ١خ اٌمضبء اٌؼبد ٞػٓ اٌمضبء
اإلداس١٘ ٞىٍ١ب ،رُّ ئٔشبء ِسبوُ ئداس٠خ ثّٛخت اٌمبٔ 02/99 ْٛػٙذ ٌٙب اٌّششع اٌٛال٠خ اٌؼبِخ ٌٍٕظش فٟ
إٌّبصػبد اإلداس٠خ ،وّب طذس اٌمبٔ ْٛاٌؼض ، 01/99 ٞٛاٌز ٞاػزشف ٌّدٍس اٌذٌٚخ ثبخزظبص لبضٟ
اثزذائٙٔ ٚ ٟبئ ِٓ ٟخالي إٌظش ف ٟدػب ٜٚاإلٌغبء ٚاٌزفس١ش ٚفسض اٌّششٚػ١خ ضذ لشاساد اٌسٍغبد
اإلداس٠خ اٌّشوض٠ــــخ ٚاٌ١ٙئبد اٌؼّ١ِٛخ اٌٛعٕ١خ ٚإٌّظّبد اٌّ١ٕٙخ اٌٛعٕ١خ ،ئٌ ٝخبٔت اخزظبطٗ ومبضٟ
اسزئٕبف ٚلبض ٔ ٟمض ٚ ،اٌّالزظ ػٍ ٝرٛص٠غ االخزظبص ثِ ٓ١دٍس اٌذٌٚخ ٚاٌّسبوُ اإلداس٠خ ِٕز اٌزؼذً٠
اٌذسزٛس ٞئٌ ٝغب٠خ طذٚس لبٔ ْٛاإلخشاءاد اٌّذٔ١خ ٚاإلداس٠خ ،أٔٗ ٌُ ٠غشأ ػٍ ٗ١أ ٞرغ١١ش ،ز١ث رُ ئثمبء
اٌؼًّ ثٕظبَ اٌغشف اإلداس٠خ ػٍِ ٝسز ٜٛاٌمبػذح ثظفخ أزمبٌ١خ ٌغب٠خ رٕظ١ت اٌّسبوُ اإلداس٠خ ِ ،بػذا أّْ
ِدٍس اٌذٌٚخ أٚوٍذ ٌٗ ِّٙخ إٌمض وٛظ١ف خ خذ٠ذح ٌُ رىٓ اٌغشفخ اإلداس٠خ ثبٌّسىّخ اٌؼٍ١ب رخزض ثٙب ٘ ،زا
ػٓ ِب رٛطٍذ ئٌ ٗ١دساسخ اٌّجسث األٚي ِٓ اٌفظً األٚي ..
أِب ِب رُ اٌزٛطً ئٌ ِٓ ٗ١خالي دساسخ إٌظبَ اٌمبٌٔ ٟٔٛىً ِٓ ِدٍس اٌذٌٚخ ٚاٌّسبوُ اإلداس٠خ فٟ
اٌّجسث اٌثبٔ ِٓ ٟاٌفظً األٚي ،أّٔٗ ثبٌشغُ ِٓ ِسبٚالد اٌّششع اٌدضائش ٞئضفبء ٔٛع ِٓ االسزمالٌ١خ ثٓ١
اٌمضبء اٌؼبد ٚ ٞاإلداس ، ٞئال أّْ ٘زٖ اإلسزمالٌ١خ رظً ِسذٚدح ٠ ٚ ،ظٙش رٌه ِٓ خالي رغج١ك اٌمبْٔٛ
األسبسٌٍ ٟمضبء ػٍ ٝلضبح اٌمضــــبء اإلداس ٚ ٞاٌؼبدِ ٞؼب ِّ ،ب ٕ٠دش ػٕٗ ئّ٘بي فىشح اٌزخظض ،ز١ث
أّْ اٌمبٔ ْٛاألسبسٌٍ ٟمضبء ٌُ رزُ اإلشبسح ف ٗ١ئٌ ٝضشٚسح رخظض لضبح ِدٍس اٌذٌٚخ ٚاٌّسبوُ اإلداس٠خ .
أِب ِب رٛطٍذ ئٌ ٗ١اٌذساسخ ِٓ خالي اٌفظً اٌثبٔ ٟاٌّزؼٍك ثبالخزظبص إٌٛػٌّ ٟدٍس اٌذٌٚـــــــــــــخ
ٚاٌّسبوُ اإلداس٠خ ،أّْ اٌّششع اٌدضائش ٚ ٞثبٌشغُ ِٓ ِسبٚالرٗ اٌّزىشسح ف ٟوً رؼذ ً٠ئٌ ٝاٌزٛف١ك فٟ
رٛص٠ؼٗ االخزظبص ثِ ٓ١دٍس اٌذٌٚخ ٚاٌّسبوُ اإلداس٠خ ِٓ خالي ِشاػبرٗ ٌّجذأ اٌزمبض ٟػٍ ٝدسخزِ ، ٓ١جذأ
رمش٠ت اٌمضبء ِٓ اٌّزمبض ٚ ٟرجس١ظ اإلخشاءاد ،ئال أٔٗ ٌُ ٛ٠فك ف٘ ٟزا اٌزٛص٠غ ٠ ٚ ،زدٌٍٕ ٝب رٌه ِٓ
خالي ِب : ٍٟ٠
981
خاتــمــــــــــــــــــــــــــــة
ـ أّْ رؼذد االخزظبطبد اٌمضبئ١خ اٌّؼٛٙدح ٌّدٍس اٌذٌٚخ ،لذ ٘ذسد اٌّجبدب اٌز٠ ٟسزٕذ ػٍٙ١ب رٛص٠غ
االخزظبص ػِّٛب ٟ٘ٚ ،اٌزمبض ٟػٍ ٝدسخز، ٓ١رمش٠ت اٌمضبء ِٓ اٌّزمبضٚ، ٟرجس١ظ اإلخشاءاد ،ز١ث أْ
ئٔبعخ ِدٍس اٌذٌٚخ ِّٙخ لبض ٟأٚي ٚآخش دسخخ ،لذ أد ٜئٌ ٝزشِبْ اٌّزمبض ِٓ ٟدسخخ ِٓ دسخبد
ا ٌزمبض ٟ٘ٚ ٟاالسزئٕبف ثبػزجبسٖ ِٓ أُ٘ اٌّجبدب اٌز٠ ٟم َٛػٍٙ١ب اٌزٕظ ُ١اٌمضبئ ، ٟئضبفخ ئٌ ٝئثؼبدٖ اٌمضبء
ػٓ اٌّزمبض ، ٟز١ث ػٍ ٝوً ِٓ ٌٗ ِظٍسخ ف ٟاٌغؼٓ ف ٟلشاس ئداس ٞطبدس ػٓ خٙخ ئداس٠خ ِشوض٠خ اٌزٕمً
ئٌ ٝاٌدضائش اٌؼبطّخ (ِمش ِدٍس اٌذٌٚخ ) ٌشفغ عؼٕٗ ِّب ٕ٠دش ػٕٗ ِظبس٠ف اٌسفش ٚاإللبِخ ٌجؼذ اٌّسبفخ
خبطخ ئرا وبْ اٌغبػٓ ٠م ُ١ف ٟاٌظسشاء اٌدضائش٠خ ،أضف ئٌ ٝرٌه رؼم١ذ اإلخشاءاد ،ز١ث أْ اٌزمبضٟ
أِبِٗ ٠دت أْ ٠زُ ثٛاسغخ ِسبَ ِؼزّذ ٌذ ، ٗ٠وّب أْ رِ ٌٟٛدٍس اٌذٌٚخ ِّٙخ االسزئٕبف سٕ١دش ػٕٗ رغ١١ش فٟ
عج١ؼزٗ اٌمبٔ١ٔٛخ ،ز١ث ٠زسٛي ِٓ لبض ٟلبٔٔ( ْٛمض) ئٌ ٝلبضِٛ ٟضٛع ،أضف ئٌ ٝرٌه أْ رؼذد٠خ
االخزظبطبد اٌّؼٛٙدح ٌّدٍس اٌذٌٚخ أثشد ػٍ ٝزشوخ االخزٙبد اٌمضبئ ، ٟز١ث أطجسذ ٚظ١فخ إٌمض
ٚظ١فخ سِض٠خ ٚض١مخ ثسجت غشق لضبح اٌّدٍس ف ٟثسش اٌٛلبئغ ػٍ ٝزسبة ِّٙز ُٙاألطٍ١خ ٟ٘ٚاٌّسبّ٘خ
ف ٟرمٕٚ ٓ١رغ٠ٛش ِجبدب اٌمبٔ ْٛاإلداس.ٞ
وّب رٛطٍٕب ئٌ ٝأْ اٌّششع ٌُ ٛ٠فك وزٌه ف ٟرٛص٠ؼٗ ٌالخزظبص إٌٛػٌٍّ ٟسبوُ اإلداس٠خ ِٓ خالي
ػذَ ئلشاسٖ ٌٙب ثبالخزظبص اٌؼبَ فّ١ب ٠خض دػب ٜٚاإلٌغبء ٚاٌزفس١ش ٚفسض اٌّششٚػ١خ ضذ لشاساد
اٌ١ٙئبد اإلداس٠خ اٌّشوض٠خ ٚاٌ١ٙئبد اٌؼّ١ِٛخ اٌ ٛعٕ١خ ،ئالّ إٔٔب ال ٔزشدد ف ٟاٌثٕبء ػٍ ٝاٌّششع اٌدضائشٚ ٞاٌزٞ
ثاطذاسٖ ٌمبٔ ْٛاإلخشاءاد اٌّذٔ١خ ٚاإلداس٠خ اٌدذ٠ذ ،ز١ث أٌغ ٝاالصدٚاخ١خ ػٍِ ٝسز١٘ ٜٛبوً اٌمضبء
اإلداس ٞاالثزذائِ ٟدسذا ثزٌه ِجذأ رمش٠ت اٌمضبء ِٓ اٌّزمبض ِٓ ٟخالي ئٌغبء اٌؼًّ ثٕظبَ اٌغشف اٌد٠ٛٙخ
ٚرٛس١غ لٛاػذ االخزظبص إٌٛػٌٍّ ٟسبوُ اإلداس٠خ ،ئضبفخ ئٌٚ ٝضؼٗ زذ ئٌ ٝاإلشىبي اٌز ٞوبْ لبئّب لجً
طذٚس ٘زا اٌمبٔ ْٛثخظٛص اٌغؼٓ ف ٟلشاساد اٌّظبٌر غ١ش اٌّّشوضح ٌٍذٌٚخ ػٍِ ٝسز ٜٛاٌٛال٠خ ،ز١ث
ٔض فِ ٟبدرٗ 901ػٍ ٝاخزظبص اٌّسبوُ اإلداس٠خ ثبٌٕظش فِٕ ٟبصػبرٙب ،أضف ئٌ ٝرٌه ِٕسٙب
االخزظبص ثبٌٕظش فِٕ ٟبصػبد اٌّظبٌر اإلداس٠خ األخشٌٍ ٜجٍذ٠خ .
وّب رٛطٍٕب أْ اٌّششع ف ٟرٛص٠ؼٗ االخزظبص إٌٛػ ٟفّ١ب ٠خض دػ ٜٛاإلٌغبء ثِ ٓ١دٍس اٌذٌٚخ
ٚاٌّسبوُ االداس٠خ ،ئسزٕذ ف ٗ١ػٍ ٝاٌدٙخ ِظذسح اٌمشاس اإلداس ( ٞاٌّؼ١بس اٌؼض ، ) ٞٛأِب فّ١ب ٠خض دػٜٛ
اٌزؼ٠ٛض ،فمذ أعٍك االخزظبص ثشأٔٙب ئٌ ٝاٌّسبوُ االداس٠خ.
وّب رٛطٍٕب ئٌ ٝأْ اٌٙذف ِٓ رؼذ ً٠اٌمبٔ ْٛاٌؼض 01/99 ٞٛاٌّزؼٍك ثبخزظبطبد ِدٍس اٌذٌٚخ
ثّٛخت اٌمبٔ ْٛاٌؼض 13/11 ٞٛخبطخ فِ ٟبدرٗ ٚ 9،10،11اٌز ٟرٕض ػٍ ٝاٌزٛاٌ ٟػٍ ٝاالخزظبص
االثزذائٚ ٟإٌٙبئٌّ ٟدٍس اٌذٌٚخ ٚ،اخزظبطٗ ومبض ٟئسزئٕبف ٚاخزظبطٗ ومبضٔ ٟمض ٘ ٛثؼث ٔٛع ِٓ
االٔسدبَ ثٚ ٕٗ١ث ٓ١لبٔ ْٛاالخشاءاد اٌّذٔ١خ ٚاإلداس٠خ اٌدذ٠ذ ٚاٌذٌ ً١ػٍ ٝرٌه أٔٗ رُ رؼذ٘ ً٠زٖ اٌّٛاد ثشىً
ِّبثً ٌٍّٛاد ِٓ 900،901،902ق.ئ.َ.ئ اٌّزؼٍمخ ثبخزظبطبد ِدٍس اٌذٌٚخ.
989
خاتــمــــــــــــــــــــــــــــة
ٚثٕبءا ػٍٚ ٗ١ثٙذف اٌٛطٛي ئٌ ٝأوثش رٛف١ك ف ٟرٛص٠غ االخزظبص ثِ ٓ١دٍس اٌذٌٚخ ٚاٌّسبوُ اإلداس٠خ
ٚثٙذف ردس١ذ اسزمالٌ١خ اٌمضبء اإلداس ٞػٓ اٌمضبء اٌؼبد ، ٞفمذ اسرإٔ٠ب عشذ خٍّخ ِٓ اإللزشازبد وؼالخبد
ٔشا٘ب وفٍ١خ ثزدس١ذ ٚاززشاَ اٌّجبدب اٌز٠ ٟسزٕذ ػٍٙ١ب رٛص٠غ االخزظبص ِ ٟ٘ٚجذأ اٌزمبض ٟػٍ ٝدسخزٓ١
رمش٠ت اٌمضبء ِٓ اٌّزمبضٚ ٟرجس١ظ اإلخشاءاد ،ئضبفخ ئٌ ٝثؼث ٔٛع ِٓ اسزمالٌ١خ اٌمضبء اإلداس ٞػٓ
اٌمضبء اٌؼبد ِٓ ٞثٕٙ١ب ٔزوش:
ـ ٔمزشذ رؼذ ً٠اٌّبدح ِٓ 40اٌمبٔ ْٛاٌؼضٌ 01/99 ٞٛزٛاوت اٌزغ١١ش اٌز ٞشٙذرٗ إٌّظِٛخ اٌزشش٠ؼ١خ
ثظذٚس لبٔ ْٛاإلخشاءاد اٌّذٔ١خ ٚاإلداس٠خ ،ألّْ ٘زٖ اٌّبدح رس ً١ئٌ ٝاألِش 154/66اٌّزؼٍك ثمبْٔٛ
اإلخشاءاد اٌّذٔ١خ ٛ٘ٚلبٍِٔ ْٛغ ٝثبٌمبٔ. 09/09 ْٛ
ـ وّب ٔمزشذ رؼذ ً٠اٌّبدح ِٓ 02اٌمبٔ 02/99 ْٛاٌّزؼٍك ثبٌّسبوُ اإلداس٠خ ٌٍسجت ٔفسٗ اٌّزوٛس أػالٖ.
ـ خٍك فشع ِزخظض ٌٍمبٔ ْٛاإلداس ٞثؼذ اٌدزع اٌّشزشن ثبٌّذسسخ اٌؼٍ١ب ٌٍمضبء ثغ١خ رى ٓ٠ٛلضبح
ئداس ٓ١٠رٕبط ث ُٙزّب٠خ زمٛق األفشاد ٚزش٠بر ِٓ ُٙشغظ اإلداسح ،ئضبفخ ئٌ ٝرىش٠س فىشح اٌزخظض فٟ
اٌّبدح اإلداس٠خ .
ـ ئػبدح إٌظش ف ٟاخزظبطبد ِسبفظ اٌذٌٚخ ٚزظش٘ب ف ٟاالخزظبطبد اٌمضبئ١خ د ْٚاالسزشبس٠خ
ٌ١ىٔ ٌٗ ْٛفس ا ٌذٚس اٌفؼبي اٌز٠ ٞسظ ٝثٗ ٔظ١شٖ ف ٟفشٔسب ِٚظش ِٓ خالي رٛف١مٗ ثِ ٓ١ظٍسخ اإلداسح
ٚزمٛق األفشاد ٚزش٠بر. ُٙ
ـ ئطذاس لبٔ ْٛأسبس ٟخبص ثمضبح ِدٍس اٌذٌٚخ ٚاٌّسبوُ اإلداس٠خ ردس١ذا السزمالٌ١خ اٌمضبء اإلداسٞ
ػٓ اٌمضبء اٌؼبد. ٞ
ـ ئٔبعخ اٌزس١١ش اإلداسٚ ٞاٌّبٌٌٍّ ٟسبوُ اإلداس٠خ ثبألِبٔخ اٌؼبِخ ٌّدٍس اٌذٌٚخ ،وّب ٘ ٛاٌسبي ف ٟفشٔسب
إلضفبء ٔٛع ِٓ اإلسزمالٌ١خ ث ٓ١اٌمضبء اإلداس ٚ ٞاٌؼبد. ٞ
ـ ردس١ذا ٌّجذأ اٌزخظض ٔ ،مزشذ ػٍ ٝاٌّششع رسذ٠ذ ػذد اٌغشف ٚاأللسبَ داخً اٌّسبوُ اإلداس٠خ
ٚرخظ١ض وً غشفخ أ ٚلسُ ثٕٛع ِؼ ِٓ ٓ١إٌّبصػبد.
ـ ِشاخؼخ لٛاػذ االخزظبص ِٓ خالي رس ً٠ٛثؼض االخزظبطبد اٌؼبئذح ٌّدٍس اٌذٌٚخ ثظفزٗ لبضٟ
أٚي ٚآخش دسخخ ئٌ ٝاٌّسىّخ اإلداس٠خ ثبٌدضائش اٌؼبطّخ ،زز٠ ٝزُ اإللشاس ثظفخ ِغٍمخ ٌٍّسبوُ اإلداس٠خ
ثبالخزظبص اٌؼبَ ،ئضبفخ ئٌ ٝرىش٠س ِجذأ اٌزمبض ٟػٍ ٝدسخزٚ ٓ١رخف١ف اٌؼتء ػٍِ ٝدٍس اٌذٌٚخ ٌ١زفشؽ
ئٌِّٙ ٝزٗ األطٍ١خ اٌز ٟأٔبعٙب ثٗ اٌّإسس اٌذسزٛس ٟ٘ٚ ٞرٛز١ذ االخزٙبد اٌمضبئ. ٟ
ـ ئػفبء ِدٍس اٌذٌٚخ ِٓ ِّٙخ االسزئٕبف ِٓ خالي ئٌغبء اٌّبدح ِٓ 10اٌمبٔ ْٛاٌؼض01/99 ٞٛ
ٚئٔشبء ِسبوُ ئداس٠خ اسزئٕبف١خ ِسً اٌغشف اإلداس٠خ اٌخّسخ ٠ؼٙذ ٌٙب طالز١خ إٌظش ف ٟاٌغؼ ْٛثبالسزئٕبف
ضذ أزىبَ اٌّسبوُ اإلداس٠خ أ ٚثّٛخت ٔظٛص خبطخ ،ثغ١خ رّىِ ٓ١دٍس اٌذٌٚخ ِٓ اٌم١بَ ثٛظ١فزٗ األسبس١خ
و١ٙئخ ٔمض ،ئضبفخ ئٌ ٝرىش٠س ِجذأ اٌزمبض ٟػٍ ٝدسخز.ٓ١
981
قائمـــــــــة المـــراجــــــــــــع
لبئًـــــــــــــخ انًشاجـــــــع
أٔال :انُصٕص انشسًّٛــــخ
أ /انذستٕس
/01زؼرٕض انجًٕٓضٚح انجعائطٚح نؽُح .1989
/02انرؼسٚم انسؼرٕض٘ نؽُح .1996
ة /انُّصٕص انتششٚعٛخ(:انمٕاَ ٍٛانعضٕٚخ ،انمٕاَ ، ٍٛاألٔايش).
/01انمإٌَ انؼضٕ٘ ضلى 01/98انًإضخ ف 30 ٙيا٘ ٚ 1998رؼهك تاذرصاصاخ يجهػ انسٔنح ٔذُظًّٛ
ٔػًهّ ( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز 37ص .)3
/02انمإٌَ انؼضٕ٘ ضلى 03/98انًإضخ ف 01 ٙجٕاٌ ٚ 1998رؼهك تًحكًح انرُاظع ذُظًٓٛا ٔػًهٓا.
/03انمإٌَ انؼضٕ٘ 01/04انًإضخ ف 7 ٙفثطاٚط انًؼسّل ٔانًرًى نأليط ضلى 07/97انًإضخ ف 6 ٙياضغ
1997انًرؼهك تُظاو االَرراتاخ (جطٚسج ضؼًٛح ػسز 09ص .)21
/04انمإٌَ انؼضٕ٘ ضلى 13 /11يإضخ فٕٚ 26 ٙن 2011 ٕٛانًؼسّل ٔانًرًى نهمإٌَ انؼضٕ٘ ضلى
01/98انًرؼهك تاذرصاصاخ يجهػ انسٔنح ٔذُظٔ ًّٛػًهّ (جطٚسج ضؼًٛح ػسز .)43
/05انمإٌَ انؼضٕ٘ 01/12انًإضخ فُٚ 12 ٙاٚط 2012انًرؼهك تُظاو اإلَرراتاخ ( جطٚسج ضؼًٛح
ػـــسز) 1
/06لإٌَ ضلى 218/63انًإضخ ف 8 ٙجٕاٌ 1963انًرضًٍ ئَشاء انًجهػ األػهٗ نهمضاء.
/07األيط 278/65انًإضخ فَٕ 17 ٙفًثط 1965انًرضًٍ لإٌَ انرُظٛى انمضائ( ٙانجطٚسج انطؼًّٛح ػسز
96انصازضج فَٕ 23 ٙفًثط .)1965
/08األيط 154/66انًإضخ ف 8 ٙجٕاٌ 1966انًرضًٍ لإٌَ اإلجطاءاخ انًسَٛح(جطٚسج ضؼًٛح ػسز
.)47
/09انمإٌَ 01/86انًإضخ ف 28 ٙجاَف 1986 ٙانًرضًٍ ذؼسٚم لإٌَ اإلجطاءاخ انًسَٛح (جطٚسج ضؼًٛح
ػسز .)4
/10انمإٌَ ضلى 01/88انًإضخ فُٚ 12 ٙاٚط ٚ 1988رضًٍ انمإٌَ انرٕج ٙٓٛنهًإؼؽاخ انؼًٕيٛح
االلرصازٚح (جطٚسج ضؼًٛح ػسز ،02ص .)30
/11انمإٌَ ضلى 22/89انًإضخ ف 12 ٙزٚؽًثط 1989انًرؼهك تصالحٛاخ انًحكًح انؼهٛا ٔذُظًٛـٓا
(جطٚسج ضؼًّٛح ػسز ، 53ص .)1435
/ 12لإٌَ ضلى 08/90انًإضخ ف 7 ٙأفطٚم 1990انًرؼهك تانثهسٚح ( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز. ) 15
/13لإٌَ ضلى 09/90انًإضخ ف 7 ٙأفطٚم 1990انًرؼهك تانٕالٚح ( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز. ) 15
381
قائمـــــــــة المـــراجــــــــــــع
/14انمإٌَ ضلى 23/90انًإضخ ف 18 ٙأٔخ 1990انًؼسل ٔ انًرًى نمإٌَ اإلجطاءاخ انًسَٛح ( انجطٚسج
انطؼًٛح ػسز ، 36ص . ) 1149
15انمإٌَ ضلى 32/90انًإضخ ف 4 ٙزٚؽًثط ٚ 1990رؼهك تًجهػ انًحاؼثح ( انجطٚسج انطؼًٛح ػـــسز 53
ص . ) 1690
/16انمإٌَ ضلى 04/91انًإضخ فُٚ 8 ٙاٚط 1991انًرضًٍ لإٌَ انًحاياج ( انجطٚسج انطؼًٛح ػــسز 2
ص . ) 29
/17انمإٌَ ضلى 02/98انًإضخ ف 30 ٙيا٘ 1998انًرؼهك تانًحاكى اإلزاضٚح ( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز 37
ص .)8
/18انمإٌَ 03/2000انًإضخ ف 5 ٙأٔخ 2000انًرؼهك تانثطٚس ٔ انًٕاصالخ انؽهكٛــــــــــح ٔ انالؼهكٛــح
( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز 48ص . ) 3
/ 19انمإٌَ 01/01انًإضخ ف 3 ٙجٕٚهٛح 2001انًرضًٍ لإٌَ انًُاجى ( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز . ) 35
/20انمإٌَ ضلى 01/02انًإضخ ف 5 ٙفٛفط٘ 2002انًرؼهك تانكٓطتاء ٔذٕظٚغ انغاظ تانمُٕاخ ( انجطٚسج
انطؼًٛح ػسز ، 8ص . ) 3
/21انمإٌَ ضلى 04/03انًإضخ ف 7 ٙفٛفط٘ ٚ 2003ؼسل ٔٚرًى انًطؼٕو انرشطٚؼ 10/93 ٙانًإضخ فٙ
23يا٘ 1993انًرؼهك تانثٕضصح ٔ انمٛى انًُمٕنح ( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز ،11ص . ) 20
/22األيط 03/03انًإضخ فٕٚ 19 ٙن 2003 ٕٛانًرؼهك تًجهػ انًُافؽح( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز ، 43ص
). 25
/23األيط 11/03انًإضخ ف 29 ٙأٔخ 2003انًرؼهك تانُمس ٔ انمطض ( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز . ) 52
/24انمإٌَ ضلى 02/06انًإضخ ف 2 ٙفثطاٚط 2006انًرضًٍ يُٓح انًٕثك ( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز 14
ص . )15
/25انمإٌَ ضلى 03/06انًإضخ ف 2 ٙفثطاٚط 2006انًرضًٍ ذُظٛى يُٓح انًحضط ٍٚانمضائ ( ٍٛٛجطٚسج
ضؼًٛح ػسز ،14ص .)21
/26انمإٌَ ضلى 04/06انًإضخ ف 20 ٙفٛفط٘ 2006انًرؼهك تانرأيُٛاخ ( انجطٚسج انطؼًٛـــــــح ػسز .)15
/27األيط 03/06انًإضخ فٕٚ 15 ٙن 2006 ٕٛانًرؼهك تانما ٌَٕ األؼاؼ ٙنهٕظٛفح انؼايــــح ( انجطٚسج
انطؼًٛح ػسز ). 26
/28انماَـــــٌٕ ضلـــــى 09/08انًإضخ ف 25 ٙفٛفط٘ 2008انًرؼهك تماَــٌٕ اإلجطاءاخ انًسَٛح ٔ اإلزاضٚح
( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز ، 21ص . ) 3
/29انمإٌَ ضلى 10/11انًإضخ فٕٚ 22 ٙن 2011 ٕٛانًرؼهك تمإٌَ انثهسٚح ( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز . ) 37
381
قائمـــــــــة المـــراجــــــــــــع
انًشاسٛى :
/01انًطؼٕو انطئاؼ ٙانًإضخ ف 1999/08/22 ٙانًرؼهك تانًؽائم اإلجطائٛح أياو يجهػ انسٔنح ( انجطٚسج
انطؼًٛح ػسز . ) 58
/02انًطؼٕو انطئاؼ ٙضلى 250/02انًإضخ ف 24 ٙيا٘ 2002انًرؼهك ترُظٛى انصفماخ انؼًٕيٛــــــــــــح
( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز ، 52ص . ) 3
/03انًطؼــــٕو انطئـــــاؼ ٙضلى 338/08انًإضخ ف 26 ٙأكرٕتط 2008انًرضًٍ ذُظٛى انصفماخ
انؼًٕيٛح ( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز ، 62ص . ) 6
/04انًطؼــــــــٕو انطئاؼ ٙضلى 236/10انًإضخ ف 07 ٙأكرٕتط 2010انًرضًٍ ترُظٛى انصفماخ
انؼًٕيٛح ( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز . ) 58
/05انًطؼٕو 107/86انًإضخ ف 7 ٙأفطٚم 1986انًحسز نمائًح انًجانػ انمضائٛح ٔ اذرصاصٓا اإللهًٙٛ
ف ٙئعاض انًازج 7يٍ األيط 154/66انًؼسل انًرضًٍ لإٌَ اإلجطاءاخ انًسَٛح ( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز 18
ص . ) 707
/06انًطؼٕو 187/98انًإضخ ف 30 ٙيا٘ 1998انًرضًٍ ذؼ ٍٛٛأػضاء يجهػ انسٔنح ( انجطٚسج
انطؼًٛح ػسز . ) 58
/07انًطؼٕو انرُفٛص٘ ضلى 261/98انًإضخ ف 29 ٙأٔخ 1998انًرؼهك ترحسٚس أشكال اإلجطاءاخ ٔ كٛفٛاذٓا
ف ٙانًجال اإلؼرشاض٘ أياو يجهػ انسٔنح ( انجطٚسج انطؼًٛـــح ػسز 64ص . ) 5
/08انًطؼٕو انرُفٛص٘ ضلى 262/98انًإضخ ف 29 ٙأٔخ 1998انًحسز نكٛفٛاخ ئحانح جًٛغ انمضاٚا
انًؽجهح انًؼطٔضح ػهٗ انغطفح اإلزاضٚح نهًحكًح انؼهٛا ئنٗ يجهػ انسٔنح ( انجطٚسج انطؼًٛـــح ػسز 64
ص. )6
/09انًطؼٕو انرُفٛص٘ ضلى 263/98انًإضخ ف 29 ٙأٔخ 1998انًحــسز نكٛفٛاخ ذؼ ٍٛٛضؤؼاء انًصانــــح
ٔ األلؽاو نًجهػ انسٔنح ٔ ذصُٛفٓى ( انجطٚسج انطؼًٛـــح ػسز 64ص. )7
/10انًطؼٕو انرُفٛص٘ 322/98انًإضخ ف 13 ٙأكرٕتط 1998انًحسز نرصُٛف ٔظٛفح األي ٍٛانؼاو نًجهػ
انسٔنح ( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز ، 77ص. ) 4
/11انًطؼٕو انرُفٛص٘ ضلى 956/98انًإضخ فَٕ 14 ٙفًثط ٚ 1998حسز كٛفٛاخ ذغثٛك أحكاو انمإٌَ ضلى
02/98انًرؼهك تانًحاكى اإلزاضٚح ( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز ، 85ص . ) 4
انمــــــــــــشاساد :
/01لطاض ٔظٚط انًانٛح انًإضخ ف 1999/02/20 ٙانص٘ فّٕض تًٕجثّ يسضاء أيالن انسٔنـــــح ٔ يسضاء
انحفظ انؼماض٘ ػهٗ يؽرٕٖ انٕالٚاخ ذًثٛهّ أياو انمضاء ( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز . ) 60
381
قائمـــــــــة المـــراجــــــــــــع
/02لطاض ٔظٚط انرطتٛح انٕعُٛح انًإضخ ف 1999/08/03 ٙانص٘ ذّٕل يسٚط٘ انرطتٛح ذًثٛهّ أياو
انمضـــــــــاء ( انجطٚسج انطؼًٛح ػسز ، 58ص . ) 12
انُظبو انذاخه ٙنًجهس انذٔنخ انًصبدق عه ّٛثتبسٚخ 22يب٘ . 2002
ثبَٛب :انًؤنفـــــــبد:
أ /ثبنهغخ انعشثٛــــخ :
/ 1انكتـــت :
/01انسكرٕض أحًس يح ، ٕٛانًُاظػاخ اإلزاضٚح ،ذطجًح فائك أَجك ٔ تٕٛض ذانس ،زٕٚاٌ انًغثٕػاخ
انجايؼٛح ،تٍ ػكٌُٕ ،انغثؼح انرايؽح . 2004 ،
/ 02انسكرٕض ئزضٚػ فاضه ، ٙانرُظٛى انمضائ ٔ ٙاإلجطاءاخ انًسَٛح ،يغثؼح تٍ يطاتظ ،انجعائط ،انغثؼح
األٔنٗ . 2009 ،
/03تاٚح ؼكاكُ ، ٙزٔض انماض ٙت ٍٛانًرماض ٔ ٙاإلزاضج ،زاض ْٕيح ،انجعائط ،انغثؼح األٔنٗ . 2006 ،
/ 04انسكرٕض حؽ ٍٛفطٚجح ،ئجطاءاخ انًُاظػاخ انضطٚثٛح ف ٙانجعائط ،زاض انؼهٕو نهُشط ٔ انرٕظٚغ ،ػُاتح
. 2008
/05نحؽ ٍٛتٍ انشٛد آز يهٕٚا ،انًُ رمٗ ف ٙلضاء يجهػ انسٔنح ،انجعء األٔل ،زاض ْٕيح ،انجعائط
. 2005
/ 06انسكرٕض ياجس ضاغة انحهٕ ،انمضاء اإلزاض٘ ،يُشأج انًؼاضف نهُشط ٔ انرٕظٚغ ،اإلؼكُسضٚح . 2000 ،
/ 07انسكرٕض يحًس انصغٛط تؼهٔ ، ٙانسكرٕض ٚؽط٘ أتٕ انؼالء ،انًانٛح انؼايح ،زاض انؼهٕو نهُشـــــط ٔ انرٕظٚغ
ػُاتح . 2003 ،
/ 08انسكرٕض يحًس انصغٛط تؼه ، ٙانمضاء اإلزاض٘ ،يجهػ انسٔنح ،ػُاتح ،زاض انؼهٕو نهُشــــط ٔ انرٕظٚغ
ػُاتح . 2004 ،
/ 09انسكرٕض يحًس انصغٛط تؼه ، ٙانًحاكى اإلزاضٚح ( انغطف اإلزاضٚح ) ،زاض انؼهٕو نهُشــــط ٔ انرٕظٚغ
ػُاتـــــــــــح . 2004 ،
/ 10انسكرٕض يحًس انصغٛط تؼه ، ٙانؼمٕز اإلزاضٚح ،زاض انؼهــٕو نهُشــــــط ٔ انرٕظٚـــغ ،ػُاتــــح . 2005 ،
/ 11انسكرٕض يحًس انصغٛط تؼه ، ٙانٕجٛع ف ٙانًُاظػاخ اإلزاضٚح ،زاض انؼهــٕو نهُشــــــط ٔ انرٕظٚـــغ
ػُاتــــــــــــــــــح . 2005 ،
/ 12انسكرٕض يحًس انصغٛط تؼه ، ٙانٕؼٛظ ف ٙانًُاظػاخ اإلزاضٚح عثما نهمإٌَ انًرؼهك تاإلجطاءاخ انًسَٛـــح
ٔ اإلزاضٚح ،زاض انؼهــٕو نهُشــــــط ٔ انرٕظٚـــغ ،ػُاتح . 2009 ،
381
قائمـــــــــة المـــراجــــــــــــع
/ 13انسكرٕض يحًس ضفؼد ػثس انْٕاب ،أصٕل انمضاء اإلزاض٘ ،زاض انجايؼح انجسٚسج نهُشط ،اإلؼكُسضٚح
. 2007
/ 14يحُّس أيمطاٌ تٕتشٛط ،لإٌَ اإلجطاءاخ انًسَٛح َ ،ظطٚح انسػٕٖ َ ،ظطٚح انرصٕيح ،زٕٚاٌ انًغثٕػاخ
انجايؼٛح ،تٍ ػكٌُٕ . 2001،
/ 15انسكرٕض يؽؼٕز شٕٓٛب ،انًثازئ انؼايح نهًُاظػاخ اإلزاضٚح ،انجعء انثاََ ، ٙظطٚح االذرصــاص
زٕٚاٌ انًغثٕػاخ انجايؼٛح ،تٍ ػكٌُٕ . 2009،
/ 16انسكرٕض ؼهًٛاٌ يحًس انغًأ٘ ،انمضاء اإلزاض٘ ،لضاء اإلنغاء ،انكراب األٔل ،زاض انفكط انؼطتٙ
انماْـطج . 1996 ،
/ 17انسكرٕض ػثس انغُ ٙتؽ َٕٙٛػثس اهلل ،انمضاء اإلزاض٘ ،يُشأج انًؼاضف نهُشط ٔ انرٕظٚغ ،اإلؼكُسضٚح
. 1998
/ 18انسكرٕض ػعض٘ انع ، ٍٚلطاضاخ انؼًطاٌ انفطزٚح ٔ عطق انغؼٍ فٓٛا ،زاض انفجــط نهُشــــط ٔ انرٕظٚغ
انماْــــطج ،انغثؼح األٔنٗ . 2005 ،
/ 19انسكرٕض ػًاض تٕضٛاف ،انٕجٛع ف ٙانمإٌَ اإلزاض٘ انجعائط٘ ،زاض ضٚحاَـــــــــح ،انجعائط1999 ،
.
/20انسكرٕض ػًاض تٕضٛاف ،انُظـــــــــاو انمضائ ٙانجعائط٘ ،زاض ضٚحاَــــــــــــح ،انجعائــــــط2003 ،
.
/ 21انسكرٕض ػًاض تٕضٛاف ،انصفماخ انؼًٕيٛح ف ٙانجعائط ،جؽٕض نهُشط ٔ انرٕظٚغ ،انجعائط . 2007 ،
/22انسكرٕض ػًاض تٕضٛاف ،انمضاء اإلزاض٘ ف ٙانجعائط زضاؼح ٔصفٛح ذحهٛهٛح يماضَح عثما نمإٌَ
اإلجطاءاخ انًسَٛح ٔ اإلزاضٚح ،جؽٕض نهُشط ٔ انرٕظٚغ ،انجعائط . 2008 ،
/ 23انسكرٕض ػًاض تٕضٛاف ،زػٕٖ اإلنغاء ف ٙلإٌَ اإلجطاءاخ انًسَٛح ٔ اإلزاضٚح زضاؼح ذشطٚؼٛح ٔ فمٓٛح
ٔ لضائٛح ،جؽٕض نهُشط ٔ انرٕظٚغ ،انجعائط . 2009 ،
/ 24انسكرٕض ػًاض ػٕاتس٘ ،انُظطٚح انؼايح نهًُاظػاخ اإلزاضٚح ف ٙانُظاو انمضائ ٙانجعائط٘ ،انجعء انثاَٙ
تٍ ػكٌُٕ ،زٕٚاٌ انًغثٕػاخ انجايؼٛح . 1995 ،
/ 25انسكرٕض ػًاض ػٕاتس٘ ،انُظطٚح انؼايح نهًُاظػاخ اإلزاضٚح ف ٙانُظاو انمضائ ٙانجعائط٘ ،انجعء األّٔل
زٕٚاٌ انًغثٕػاخ انجايؼٛح ،تٍ ػكٌُٕ .1998 ،
/ 26انسكرٕض ػًاض ػٕاتس٘ ،لضاء انرفؽٛط ف ٙانمإٌَ اإلزاض٘ ،زاض ْٕيـــــح ،نهغثاػح ٔ انُشط ٔ انرٕظٚغ
تٕظضٚؼح . 1999 ،
/ 27انسكرٕض ػًاض ػٕاتس٘ َ ،ظطٚح انمطاضاخ اإلزاضٚح ت ٍٛػهى اإلزاضج انؼايح ٔ انمإٌَ اإلزاض٘ ،زاض ْٕيح
نهغثاػح ٔ انُشط ٔ انرٕظٚغ ،تٕظضٚؼح . 2005 ،
381
قائمـــــــــة المـــراجــــــــــــع
/ 28انسكرٕض ػصاو انستػ ،انمضاء اإلزاض٘ ٔ ضلاترّ ألػًال اإلزاضج انؼايح ،زضاؼح يماضَح ،زاض انثمافح
نهُشط ٔ انرٕظٚغ ،ػًاٌ ،انغثؼح األٔنٗ . 2010 ،
/29انسكرٕض فٓس ػثس انكطٚى أتٕ انؼث ى ،انمضاء اإلزاض٘ ت ٍٛانُظطٚح ٔ انرغثٛك ،زاض انثمافح نهُشط ٔ انرٕظٚغ
ػًاٌ . 2005 ،
/ 30انسكرٕضج فطٚسج لصٛط يعٚاَ ، ٙيثازئ انمإٌَ اإلزاض٘ انجعائط٘ ،يغثؼح ػًاض لطف ، ٙتاذُح . 2001 ،
/ 31ضشٛس ذهٕف ، ٙلإٌَ انًُاظػاخ اإلزاضٚح ،شطٔط لثٕل انسػٕٖ اإلزاضٚح ،زٕٚاٌ انًغثٕػاخ انجايؼٛح
تٍ ػكٌُٕ . 2006 ،
/ 32ضشٛس ذهٕف ، ٙلإٌَ انًُاظػاخ اإلزاضٚح ،ذُظٛى ٔ اذرصاص ،زٕٚاٌ انًغثٕػاخ انجايؼٛح ،تٍ ػكٌُٕ
. 2007
/11صهٛهغ ؼؼس ،اإلَحطاف تانؽهغح كٕجّ إلنغاء انمطاض اإلزاض٘ ف ٙانُشاط اإلزاض٘ ،يصكطج ياجؽرٛـــط
جايؼح يحًس ذٛضط ،تؽكطج ،كهٛح انحمٕق ٔ انؼهٕو انؽٛاؼٛح . 2004 ،
/ 12لاؼى انؼٛس ػثس انمازض ،انطلاتح ػهٗ يشطٔػٛح انمطاضاخ اإلزاضٚح ف ٙانجعائط ،ضؼانح زكرٕضاِ ،جايؼح
انجٛالن ٙانٛاتػ ،ؼٛس٘ تهؼثاغ ،كهٛح انحمٕق . 2002 ،
381
قائمـــــــــة المـــراجــــــــــــع
/12ؼٓٛهح تٕذًٛػ " ،اإلعبس انمبََٕ ٙنتمشٚش يذبفظ انذٔنخ " ،يساذهح أنمٛد تًُاؼثح انًهرمٗ انٕعُ ٙحٕل
سهغبد انمبض ٙاإلداس٘ ف ٙانًُبصعبد اإلداسٚخ ،جايؼح 08يا٘ 1945لانًح ،كهٛح انحمٕق أفطٚم 2011
.
/13ؼؼٛسج ضاشس٘ " ،يفٕٓو انسهغبد اإلداسٚخ انًستمهخ " ،يساذهح أنمٛد تًُاؼثح انًهرمٗ انٕعُ ٙحٕل
"سهغبد انضجظ انًستمهخ ف ٙانًجبل اإللتصبد٘ ٔ انًبن ، "ٙجايؼح ػثس انطحًاٌ يٛطج ،تجاٚح ،كهٛح
انحمٕق ٔ انؼهٕو اإللرصازٚح . 2007 ،
/14ػثس انؽالو شٚة " ،انجذٚذ ف ٙأدكبو يًبسسخ عشق انغعٍ ٔ اإلدبنخ انمبََٕٛخ " َ ،شطج انمضاج ٔ ،ظاضج
انؼسل ،انؼسز ، 64انجعء األٔل . 2009 ،
/15ػثس انؼعٚع َٕٚط٘ " ،انًُبصعبد اإلداسٚخ ف ٙانجضائش ،تغٕسْب ٔ خصبئصٓب " ،يجهح يجهػ انسٔنح
انجعائط ،انؼسز . 2006 ، 8
/16ػثس انطظاق ظُٔٚح " ،لشاءح دٕل انًشكض انمبََٕ ٙنشئٛس يجهس انذٔنخ " ،يجهح يجهػ انسٔنح
انجعائط ،انؼسز . 2002 ، 1
/17ػغاء اهلل تٕحًٛسج " ،اختصبص انجٓبد انمضبئٛخ اإلداسٚخ تغٛٛش يستًش ( تغٕساد انًبدح 7ق.إ.و ) "
انًجهح انجعائطٚح نهؼهٕو انمإََٛح ٔ اإللرصازٛٚح ٔ انؽٛاؼٛح ،جايؼح انجعائط ،كهٛـــــح انحمـٕق ،انؼسز 3
. 2008
/18ػه ٙتسأ٘ " ،انضٕاثظ اإلجشائٛخ انًستذذثخ ف ٙششٔط انذعٕٖ ٔ لٕاعذ اإلختصبص ف ٙلبٌَٕ
اإلجشاءاد انًذَٛخ ٔ اإلداسٚخ انجذٚذ " َ ،شطج انمضاج ٔ ،ظاضج انؼسل ،انؼسز ، 64انجعء األٔل . 2009
/19انسكرٕض ػًاض تٕضٛاف " ،انُظبو انمبََٕ ٙنهًذبكى اإلداسٚخ ف ٙانمبٌَٕ انجضائـــش٘ " يجهح يجهػ
انسٔنح ،انجعائط ،انؼسز . 2004 ، 05
/20انسكرٕض ػًاض تٕضٛاف " ،انًُبصعبد اإلداسٚخ ف ٙانمبٌَٕ انجضائش٘ ث ٍٛانتظهى انًسجك ٔ انصهخ "
يجهح انؼهٕو اإلجرًاػٛح ٔ اإلَؽاَٛح " انرٕصم " ،جايؼح تاج ٙيرراض ،ػُاتح انؼسز ، 15زٚؽًثط . 2005
/21انسكرٕض ػًاض تٕضٛاف " ،تٕصٚـــع لٕاع ـــذ اإلختصبص انمضبئ ٙث ٍٛيجهس انذٔنـــــخ ٔ انًذبكى
اإلداسٚخ ف ٙانتششٚع انجضائش٘ " ،يجهح انؼهٕو اإلجرًاػٛح ٔ اإلَؽاَٛح " انرٕاصــــم " ،جايؼح تاج ٙيرراض
ػُاتح ،انؼسز ، 17زٚؽًثط . 2006
/22انسكرٕض ػًاض تٕضٛاف " ،يجهس انذٔنخ انجضائش٘ ث ٍٛيًٓخ اإلجتٓبد ٔ تعذدّٚخ اإلختصبصبد
انمضبئٛخ " ،يجهح انفكط انثطنًاَ ، ٙيجهػ اإليح انجعائط٘ ،انؼسز ، 13 ،جٕاٌ . 2006
/23انسكرٕض ػًاض يؼاشٕ " ،تشكٛم ٔ اختصبصبد يجهس انذٔنخ ،اإلختصبصبد األصهٛخ نًجهس انذٔنخ
اختصبص يجهس انذٔنخ ٔ عشق انغعٍ غٛش انعبدٚخ " يجهح يجهػ انسٔنح ،انجعائط ،انؼسز . 2005 ، 05
/ 24فاعًح انعْطاء نمشٛط٘ " ،آفاق ذغثٛك زػٕٖ انرفؽٛط اإلزاضٚح فَ ٙظاو اظزٔاج انمضاء " يجهح انًُرسٖ
انمإََ ، ٙجايؼح يحًس ذٛضط تؽكطج ،لؽى انكفاءج انًُٓٛح نهًحاياج ،انؼسز 3يا٘ .2006
311
قائمـــــــــة المـــراجــــــــــــع
/25انسكرٕضج فطٚسج لصٛط يعٚاَ " ، ٙدٔس انمضبء ف ٙدًبٚخ انًششٔعٛخ ف ٙانجضائـش " يجهح انًُرسٖ
انمإََ ، ٙجايؼح يحًس ذٛضط تؽكطج ،لؽى انكفاءج انًُٓٛح نهًحاياج ،انؼسز 3يا٘ .2006
/26صاؾ جاظٚح " ،انٕظٛفخ اإلستشبسٚخ نًجهس انذٔنخ ٔ انعًهٛخ انتششٚعٛخ ف ٙانجضائــش" ،يجهح انفكط
انثطنًاَ ، ٙيجهػ اإليح انجعائط٘ ،انؼسز ، 20 ،جٕٚهٛح . 2008
/27صهٛحح َعن " ، ٕ٘ٛسهغبد انضجظ انًستمهخ آنٛخ نإلَتمبل يٍ انذٔنخ انًتذخهخ إنٗ انذٔنخ انضبثغخ "
يساذهح أنمٛد تًُاؼثح انًهرمٗ انٕعُ ٙحٕل "سهغبد انضجظ انًستمهخ ف ٙانًجبل اإللتصبد٘ ٔ انًبنــ"ٙ
جايؼح ػثس انطحًاٌ يٛطج ،تجاٚح ،كهٛح انحمٕق ٔ انؼهٕو اإللرصازٚح . 2007 ،
/28انسكرٕض ضٚاض ػٛؽٗ " ،دعٕٖ اإلنغبء ف ٙانجضائش دساسخ يمبسَخ " ،يجهح انحمٕق انكٕٚرٛح ،انؽُح
انطاتؼح ػشط ،انؼسز ، 04زٚؽًثط . 1989
/29ضشٛس ذهٕف " ، ٙانمضبء ثعذ 1992أصالح لضبئ ٙأو يجشد تغٛٛش ْٛكهخ " ،يجهح انًسضؼح انؼهٛا
نإلزاضج ،انجعائط ،انًجهس ، 10انؼسز . 2000 ، 01
/30غُا٘ ضيضاٌ " ،لشاءح أٔنٛخ نمبٌَٕ اإلجشاءاد انًذَٛخ ٔ اإلداسٚخ " ،يجهح يجهػ انسٔنح ،انجعائط
انؼسز . 2009 ، 09
313
قائمـــــــــة المـــراجــــــــــــع
: انكتت/1
01/ Charles Debbach , Cententieux Administratif, Dalloz ,Paris , 1975 .
02/ Chirstain Gobolde , Procédure des tribinaux administratif et des cours
administratif d Appel , 6 édition, Dalloz , Paris, 1997 .
: األثذبث انًتخصصخ/2
01/ A Mahiou , " Le cententieux administratif en Algerie ", Revue Algeriènne , N
= 03 , Septembre 1972 .
02/ Claude Bontems , " Les origines de la justise Administratif en Algerie "
Revue Algeriènne , N =02 et 03 , Septembre 1975 .
311
الفهــــــــــــــــــرس
الفهـــــــــــــــــــرس
أ ،ة ،ج ،د ِمذِـــــخ
اٌفظً األوي :تطىس إٌظبَ اٌمضبئٍ اإلداسٌ فٍ اٌجضائش و إٌظبَ اٌمبٔىٍٔ ٌىً ِـــــــــٓ ِجٍظ
اٌذوٌخ و اٌّذبوُ اإلداسَخ) 45 ، 13 (..................................................................
اٌفظً اٌثبٍٔ :االختظبص إٌىػٍ ٌىً ِٓ ِجٍظ اٌذوٌخ واٌّذبوُ اإلداسَّخ 46( ........ـ )356
اٌفشع األوّئ :طبق اختظبص ِجٍظ اٌذوٌخ وّذىّخ أوّي وآخش دسجخ 53.......................
ثبٌٕظش إًٌ ٔىع اٌذػىي اإلداسَخ.
أوال :دػىي اإلٌغبء50............................................................................... .
اٌفشع اٌثبٌث :تأثُش اٌىظُفخ االعتئٕبفُخ ٌّجٍظ اٌذوٌخ ػًٍ لىاػذ االختظبص إٌىػٍ331.......
اٌّطٍت اٌثبٍٔٔ :طبق اختظبص اٌّذبوُ اإلداسَخ ثبٌٕظش إًٌ أطشاف إٌضاع340.................
375
ملخــص
ٚؼخبز يٕضٕع حٕسٚغ اإلخخظبص انُّٕػ ٙب ٍٛيجهس اندٔنت ٔ انًحبكى اإلدارٚت يٍ انًٕاضٛغ انؼبيت فٙ
انًبدة اإلدارٚت إلسخُبدِ ػهٗ جًهت يٍ انًببدئ ــ انخقبض ٙػهٗ درجخٛـــــٍ ،حبسٛط اإلجزاءاث ٔ حقزٚب
انقضبء يٍ انًخقبض ٙـ ْ ٙف ٙأطهٓب ضًبَبث أقزْب انًشزع نهًخقبض. ٙ
ٔ نًؼزفت يدٖ حقٛد انًشزع ٔ احخزايّ نٓذِ انضًبَبث خالل حٕسٚؼّ اإلخخظبص انُٕػ ٙبْٛ ٍٛئخب
انقضبء اإلدار٘ ،فبأليز ٚخطهب انٕقٕف أيبو أْى انخطٕراث انخ ٙيزّ بٓب ْذا انخٕسٚغ خالل انفخزاث انًخؼبقبت
خبطت ف ٙظم انخطٕراث انخشزٚؼٛت ٔ انخ ٙالسيٓب انخغٛٛز ػهٗ يسخٕٖ انٓٛبكم انقضبئٛت يٍ يزحهت
ألخــــــزٖ ،ببإلضبفت إنٗ انخؼزّف ػهٗ أْى انقٕاَ ٍٛانًُظًت نًٓب إلبزاس يٕاطٍ انقٕة ٔ انضؼف فٓٛب .
ٔ ف ٙسبٛم انكشف ػٍ يدٖ حظد٘ انًشزع نهُقبئض انخ ٙحهج بخٕسٚغ اإلخخظبص ب ٍٛيجهس اندٔنــت
ٔ انًحبكى اإلدارٚت ،كبٌ يٍ انضزٔر٘ انخؼزع نإلخخظبص انُٕػ ٙنكم ْٛئت ػهٗ حدٖ ــ بشٙء يٍ
انخفظٛم ـ يٍ خالل دراست َطبق ْذا اإلخخظبص سٕاء ببنُظز إنٗ اندػبٖٔ انخ ٙحُظزاٌ فٓٛب ،أٔ ببنُظز إل
انجٓت اإلدارٚت يظدرة انقزار اإلدار٘ انًطؼٌٕ ف ، ّٛبٓدف حهق ٙاإلجببت ػهٗ إشكبنٛت يدٖ احخزاو انًشــزع
ٔ حجسٛدِ نهًببدئ انخٚ ٙقٕو ػهٓٛب حٕسٚغ اإلخخظبص ب ٍٛيجهس اندٔنت ٔ انًحبكى اإلدارٚت .
Résumé
La distribution de la compétence d’attribution entre le conseil d’Etat et les
tribunaux administratifs est l’un des sujets les plus importants en matière
administrative car il est fondé sur un ensemble de principes à savoir : la juridiction à
deux degrés , la simplification des procédures et le rapprochement du justiciable de la
justice . Ce sont en fait des garanties consacrées par le législateur au profit du
justiciable.
Et pour démontrer à quel point le législateur est- il capable de faire face aux
signalées dans la distribution de la compétence d’ attribution entre le conseil d’Etat
et les tribunaux administratifs , ils- est révélé très important d’aborder plus
amplement la compétence d’ attribution de chaque instance à part à travers l’étude
du champ d’action de cette compétence que ce soit pour l’examen des procés qui
sont de leur ressort ou bien l’instance d’où provient la décision administrative récusée
. Et cela dans le but d’avoir une réponse à problématique : à quel point le législateur
est - il capable de respecter et d’appliquer les principes sur lesquels se fonde la
distribution de compétence d’attribution entre le conseil d’Etat et les tribunaux
administratifs ?