UKŁAD MOCZOWY

Ostra niewydolność nerek – nagłe upośledzenie czynności nerek ze zwiększeniem stężenia

kreatyniny we krwi, któremu często towarzyszy zmniejszenie objętości wydalanego moczu
poniżej 500 ml na dobę.

Przyczyny:
1. AKI przednerkowe:
 hipowolemia,
 mały rzut serca,
 zaburzenia napięcia naczyń nerkowych i innych,
 hipoperfuzja nerek z upośledzeniem autoregulacji,
 niedrożność naczyń nerkowych (obustronna lub jednej nerki),
2. AKI nerkowe (miąższowe):
 choroby kłębuszków i małych naczyń nerkowych,
 ostre uszkodzenie cewek nerkowych,
 cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek,
 krystalizacja wewnątrzcewkowa,
3. AKI zanerkowe:
 niedrożność moczowodów lub moczowodu jedynej czynnej nerki,
 choroby pęcherza moczowego,
 choroby gruczołu krokowego,
 choroby cewki moczowej.

Objawy:
 zwykle dominują objawy stanu chorobowego będącego przyczyną AKI,
 osłabienie,
 utrata łaknienia,
 nudności i wymioty,
 skąpomocz/bezmocz (u ok. 50% chorych).

1
Przebieg:
 okres wstępny – od zadziałania czynnika szkodliwego do uszkodzenia nerek, trwa
zwykle kilka do kilkunastu godzin
 okres skąpomoczu/bezmoczu – trwa zwykle 10–14 dni,
 okres wielomoczu – może wynosić do kilku tygodni, w tym okresie łatwo może
dojść do odwodnienia i niebezpiecznej utraty elektrolitów, zwłaszcza potasu i
wapnia,
 okres zdrowienia – trwa kilka miesięcy.

Rozpoznanie:
 badania krwi: zwiększone stężenia kreatyniny i mocznika, hiperkaliemia,
hipokalcemia i hiperfosfatemia, hiperkalcemia, hiperurykemia, zwiększenie
aktywności CK i stężenia mioglobiny, gazometria krwi, niedokrwistość,
małopłytkowość,
 badanie moczu: białkomocz, nieprawidłowe składniki osadu,
 EKG,
 USG nerek,
 RTG klatki piersiowej,
 biopsja nerki.

Leczenie:
 dążenie do usunięcia przyczyny AKI i czynników pogarszających czynność nerek,
 kontrola bilansu płynów,
 kontrola stężenia kreatyniny, mocznika, potasu, sodu i wapnia w surowicy, morfologii
krwi oraz wykonanie gazometrii krwi,
 AKI przednerkowe: leczenie wstrząsu i niewydolności serca,
 AKI nerkowe: leczenie podstawowej choroby nerek,
 AKI zanerkowe: usunięcie przeszkody w odpływie moczu,
 hemodializa.

2
Przewlekła niewydolność nerek – każde uszkodzenie nerek, które utrzymuje się dłużej niż 3
miesiące.

Przyczyny:
 cukrzycowa choroba nerek,
 pierwotne i wtórne glomerulopatie,
 nefropatia nadciśnieniowa,
 ostre uszkodzenie nerek,
 cewkowo-śródmiąższowe choroby nerek,
 wielotorbielowatość nerek dziedziczona autosomalnie dominująco,
 nefropatia niedokrwienna,
 nefropatia zaporowa,
 sarkoidoa,
 amyloidoza,
 zespół Alporta.

Objawy:
 ogólne: osłabienie, męczliwość, hipotermia, utrata łaknienia,
 obniżona odporność na zakażenia,
 skórne: bladość, suchość, barwa ziemistobrunatna,
 zaburzenia w układu krążenia: nadciśnienie tętnicze, przerost lewej komory serca,
niewydolność serca,
 zaburzenia w układzie pokarmowym: zapalenie błony śluzowej żołądka i jelit, wrzód
trawienny żołądka lub dwunastnicy,
 zaburzenia czynności układu nerwowego i mięśni: upośledzenie koncentracji i
pamięci, ból głowy, senność lub bezsenność,
 zaburzenia czynności układu rozrodczego: zaburzenia miesiączkowania, niepłodność,
 zaburzenia morfologii krwi i odporności: niedokrwistość, obniżona odporność i
zwiększone ryzyko zakażeń,
 zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej i równowagi kwasowo-zasadowej.

3
Rozpoznanie:
 badania przesiewowe,
 badanie ogólne moczu,
 badania krwi,
 USG.

Leczenie:
 leczenie chorób współistniejących,
 zaprzestanie palenia tytoniu i regularny wysiłek fizyczny,
 unikanie leków nefrotoksycznych,
 zapobieganie zakażeniom poprzez szczepienia,
 leczenie zmniejszające białkomocz,
 leczenie nadciśnienia tętniczego,
 leczenie hiperlipidemii,
 bilans wodno-elektrolitowy,
 zwalczanie kwasicy,
 leczenie zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej i nadczynności przytarczyc,
 leczenie niedokrwistości,
 hemodializa,
 dializa otrzewnowa,
 przeszczepienie nerki.

Hemodializa – zabieg leczniczy, w trakcie którego z krwi usuwane są nagromadzone w niej

zbędne substancje, przede wszystkim głównie produkty przemiany materii oraz nadmiar
wody. Zwykle hemodializy wykonywane są w specjalistycznych ośrodkach (stacjach dializ),
gdzie pracuje wyszkolony personel medyczny. W zaplanowanym terminie chorzy zgłaszają
się (lub są dowożeni) do stacji dializ, a po zabiegu wracają do domu. Hemodializa
wykonywana jest zwykle 3 razy w tygodniu i trwa 4–5 h. Naczynia kończyny z przetoką
naczyniową można nakłuwać tylko w trakcie hemodializy lub w sytuacjach ratowania życia.

Dializa – metoda leczenia nerkozastępczego, w której do oczyszczania krwi ze zbędnych

substancji oraz nadmiaru wody wykorzystuje się jamę brzuszną chorego, która jest
wyścielona otrzewną. Chory pozostaje w domu i samodzielnie lub z pomocą przeszkolonej
osoby wymienia kilkakrotnie w ciągu doby płyn dializacyjny w jamie otrzewnej. Stosunkowo
częstym powikłaniem jest zapalenie otrzewnej, którego pierwszym objawem zwykle jest

4
mętny płyn dializacyjny wypływający z jamy otrzewnej, a klinicznie ból brzucha, nudności i
wymioty oraz objawy otrzewnowe.
Zapalenie pęcherza moczowego – najczęstszy, przeważnie bakteryjny stan zapalny
dróg moczowych dotyczący błony śluzowej pęcherza moczowego.

Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek – następstwo zakażenia wstępującego z dolnego

odcinka układu moczowego i spowodowane jest typowymi dla niepowikłanego ZUM
bakteriami. Zakażenie i proces zapalny dotyczą układu kielichowo-miedniczkowego oraz
przylegającego miąższu rdzenia nerki.

Przyczyny:
 najczęściej Escherichia coli,
 oziębienie okolic krocza,
 kąpiele w wodach stojących,
 zastój moczu,
 częste ciąże,
 refluks pęcherzowo-moczowodowy,
 zmiany w moczowodach.

Objawy:
 zastój moczu w pęcherzu moczowym,
 okresowy bezmocz spowodowany obrzękiem cewki moczowej,
 nudności i wymioty.
 zapalenie pęcherza moczowego: ból i pieczenie nad spojeniem łonowym nasilający się
przy oddawaniu moczu, gorączka,
 ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek: wysoka gorączka i dreszcze, ból w okolicy
lędźwiowej promieniujący wzdłuż moczowodów do pachwiny.

Rozpoznanie:
 analiza moczu,
 posiew moczu,
 zapalenie pęcherza moczowego: badanie moczu (leukocyturia, bakteriuria,
białkomocz, erytrocyturia),
 ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek: badania laboratoryjne (leukocyturia,
znamienna bakteriuria, niewielki białkomocz, erytrocyturia, wzrost kreatyniny).

Leczenie:

5
  leki bakteriobójcze i bakteriostatyczne,
 leki rozkurczowe,
 leki odkażające drogi moczowe.
Zapalenie kłębuszków nerkowych – nagle występująca choroba kłębuszków nerkowych
związaną z obecnością kompleksów immunologicznych po przebyciu zakażenia
paciorkowcem β-hemolizującym grupy A (bardzo rzadko innymi bakteriami lub wirusami).

Przyczyny:
 paciorkowiec β-hemolizujący z grupy A.

Objawy:
 brak apetytu,
 nudności i wymioty,
 skąpomocz lub bezmocz,
 wysoka temperatura,
 silny ból w okolicy lędźwiowej.

Rozpoznanie:
 badania ogólne moczu: krwinkomocz, wałeczki erytrocytarne i białkomocz,
 wzrost kreatyniny.

Leczenie:
 antybiotykoterapia,
 leki uszczelniające śródbłonek naczyń,
 ograniczenie w diecie soli i wody,
 stosowanie leków moczopędnych i obniżających RR,
 kortykosterydy.

6
 CHOROBY REUMATYCZNE

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – przewlekła układowa choroba tkanki łącznej o

podłożu immunologicznym i nieznanej etiologii, charakteryzująca się nieswoistym
symetrycznym zapaleniem stawów, zmianami pozastawowymi i objawami układowymi,
prowadząca do niepełnosprawności i przedwczesnej śmierci.

Objawy:
 charakterystyczne: symetryczny ból i obrzęk stawów rąk i stóp, sztywność poranna,
 ogólne: stan podgorączkowy, bol mięśni, zmęczenie, brak łaknienia, utrata masy ciała,
 zmiany w układzie ruchu: zapalenie stawów zwykle symetryczne,
 zmiany pozastawowe: guzki reumatoidalne, zmiany w układzie krążenia, zmiany w
układzie oddechowym, zmiany w narządzie wzroku, zmiany w nerkach.

Rozpoznanie:
 badania laboratoryjne: zwiększone stężenie fibrynogenu i CRP, leukocytoza, OB > 30
mm po 1 h, ACPA.
 badanie płynu stawowego: płyn zapalny, czynnik reumatoidalny, rogocyty,
 badania obrazowe: RTG stawów, USG, MR, TK.

Leczenie:
 leki modyfikujące przebieg choroby,
 NSLPZ,
 GKS,
 kinezyterapia, fizykoterapia, wsparcie psychologiczne,
 leczenie operacyjne.

7
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) – przewlekły, przeważnie
postępujący proces zapalny o nieznanej etiologii, obejmujący głównie stawy krzyżowo-
biodrowe, stawy kręgosłupa, pierścienie włókniste i więzadła kręgosłupa, prowadzący do ich
stopniowego usztywnienia.

Przyczyny – nieznane.

Objawy:
 ogólne: stan podgorączkowy, utrata masy ciała, uczucie zmęczenia,
 zmiany w układzie ruchu: charakterystyczny ból w okolicy lędźwiowo-krzyżowej
(promieniuje do pachwin, pośladków i stawów kolanowych, zwykle tępy, trudny do
umiejscowienia, jednostronny lub obustronny, często nasila się w nocy), ograniczenie
ruchomości kręgosłupa,
 zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej gałki ocznej,
 zmiany w układzie krążenia,
 białkomocz.

Rozpoznanie:
 badania laboratoryjne: wzrost OB i CRP w surowicy w okresach zaostrzeń,
białkomocz i krwinkomocz,
 badania obrazowe: celowany RTG stawów krzyżowo-biodrowych, RTG kręgosłupa,
MR,
 badanie płynu stawowego.

Leczenie:
 edukacja chorego,
 fizjoterapia,
 NSLPZ,
 leki przeciwbólowe,
 GKS,
 leki modyfikujące przebieg choroby,

8
  leczenie operacyjne.

Osteoporoza – układowa choroba szkieletu, charakteryzująca się zwiększonym ryzykiem

złamań kości w następstwie zmniejszenia ich odporności mechanicznej.

Przyczyny:
 predyspozycja rodzinna,
 zaawansowany wiek,
 płeć żeńska,
 rasa biała i żółta,
 niedowaga,
 niedobór hormonów płciowych,
 przedłużony brak miesiączki,
 nierodzenie,
 stan pomenopauzalny,
 mała podaż wapnia,
 niedobór witaminy D,
 niedożywienie i niedobory białkowe,
 palenie tytoniu,
 alkoholizm,
 nadmierne spożywanie kawy,
 siedzący tryb życia,
 choroby (unieruchomienie, sarkopenia, endometrioza, przewlekła choroba nerek, RZS,
ZZSK, POChP),
 leki (GKS, hormony tarczycy w dużych dawkach, leki przeciwpadaczkowe, inhibitory
pompy protonowej, antagoniści witaminy K).

Objawy:
 najczęściej dochodzi do złamań kręgów (ok. 50% przebiega skrycie), co powoduje
obniżanie wzrostu, garbienie się, problemy z poruszaniem,
 rzadko nagły silny ból kręgosłupa,

9
  złamania kości długich.

Rozpoznanie:
 badanie densytometryczne,
 badania obrazowe: RTG, VFA, ilościowa TK i MR,
 badania laboratoryjne: stężenie markerów tworzenia i resorpcji kości.

Leczenie:
 eliminacja, ograniczanie lub unikanie czynników ryzyka osteoporozy,
 zapewnienie optymalnego stężenia witaminy D w surowicy,
 odpowiednie odżywianie: produkty zawierające wapno (mleko i jego przetwory),
unikać produktów ograniczających wchłanianie wapnia (szpinak, ziarna zbóż
zawierające kwas fitynowy spożywane w dużych ilościach), odpowiednie spożycie
białka, potasu i magnezu,
 zapobieganie upadkom,
 rehabilitacja po złamaniach, zaopatrzenie ortopedyczne, walka z bólem,
 leczenie farmakologiczne (wapń, witamina D, bisfosfoniany).

10
Choroba reumatyczna (gorączka reumatyczna) – ostra choroba autoimmunizacyjna będąca
późnym powikłaniem zakażenia paciorkowcem β-hemolizującym grupy.

Przyczyny:
 paciorkowiec β-hemolizujący z grupy A,
 predyspozycje genetyczne.

Objawy:
 ogólne rozbicie,
 ból głowy i mięśni,
 gorączka,
 zlewne poty,
 ostre zapalenie dużych stawów (niesymetrycznie),
 kołatanie serca,
 tachykardia,
 guzki podskórne,
 rumień obrączkowy,
 pląsawica.

Rozpoznanie:
 przyspieszone OB,
 zwiększone stężenie CRP,
 wysokie miano ASO.

Leczenie:
 penicylina,
 leczenie przeciwzapalne (salicylany, kortykosteroidy),
 leki uszczelniające śródbłonek naczyń,
 leki przeciwhistaminowe.

11