Konrad „Moskwa” Jędrzejewski

Sparta
Za mitycznego ojca Sparty uważa się Likurga,
który wg Plutarcha otrzymał prawo od delfickiej
wyroczni. Dominacja Lakończyków na Peloponezie
rozpoczęła się podbojem Mesenii w latach 730-710. Od
tego czasu Spartiaci stali się ciemiężcami dla
Meseńczyków. Ich status został sprowadzony do
helotów. Mesenia została podzielona między Spartan, ziemi jednak nie otrzymali parthenaiai
(potomkowie Spartiatki i nie-Spartanina). Ci zostali wygnani i założyli apoikię – Tarent. W 660
Meseńczycy zbuntowali się, i w wyniku II wojny meseńskiej powstanie rozbito w 640 roku.
Społeczeństwo Sparty (właściwie Lacedemonu) dzieliło się na trzy fyle: Hylleis, Dymanes oraz
Pamphyloi. Oprócz tego istniał podział praw dla Spartan:

 Spartiatów – prawdziwi Spartanie, obywatele których obowiązki polegały na

samodoskonaleniu się, szkoleniu wojskowym, sporcie, wzbogacaniu się oraz dbanie o
porządek wśród helotów
 Periojków – mieszkańcy którzy (dosł.) „mieszkają dookoła” . Byli ludźmi wolnymi,
jednak nie przysługiwały im prawa obywatelskie.
 Helotów – ludność niewolniczą. Mogli wyjść z tego stanu po dokonaniu szczególnych
osiągnięć, lub przejściu agoge (byli wtedy uznani za homoioi – równych sobie)
Agoge polegało na ściśle określonym wychowaniu. Rozpoczynało się już na selekcji
noworodków. Słabe, kalekie były stracone. Zdrowe dzieci do 7 roku życia żyły pod opieką
matki oraz urzędnika państwowego pajdonomosa. W wieku 12 roku życia młodzi Spartanie
przenosili się do koszar, w których spędzali czas do 30 roku życia, kiedy osiągali prawa
obywatelskie i stawali się homoioi. W wieku protejras (19) otrzymywali pieczę nad
młodszymi rocznikami. Głównie zajmowali się szkoleniem wojskowym i ćwiczeniom
fizycznym. Trenowano szermierkę, miotanie oszczepem, zwroty, marsze i formowanie
falangi. Uczono kraść, zabijać i podsłuchiwać. Byli nauczeni posłuszeństwa i ceniono je jako
największą cnotę. Do elementu ich edukacji zalicza się naukę pisania, czytania i śpiewania.
Uważali muzykę za podnoszącą morale. Przed każdą bitwą też dbali szczegółowo o wygląd.
Wyznawali zasadę, że na polu bitwy najważniejszą rzeczą jest spokój – ani nadmierny gniew,
ani panika. Ich przewagą było kilkuletnie doświadczenie w porównaniu do chłopów branych z
poboru w innych polis. (SPARTANS! WHAT IS YOUR PROFESION!? ) Dziewczęta również były
objęte agoge, lecz tylko w stopniu wychowania sportowego. Uczyły się również tańczyć oraz
tkać. Ich obowiązkiem było rodzenie zdrowych dzieci.
W wieku 20-30 odbywali obowiązkową służbę wojskową. Byli członem spartańskiej
armii. W obliczu wroga Spartanin nie mógł się cofnąć, zawsze wracał z tarczą, lub na tarczy.
Oprócz oddziału hoplitów, Sparta dysponowała hippejs, była to policja polityczna i zajmowała
się głównie łapaniem uciekinierów. W wieku 30 lat osiągali wiek obywatelski. Otrzymywał
ziemię i mógł się ożenić. Mogli rozpocząć karierę urzędniczą lub nadal parać się wojskiem
jako dowódca. Obowiązkiem były również syssitia – uczty. Po osiągnięciu 60 roku życia mogli
zostać wybrani do gerusii.
Konrad „Moskwa” Jędrzejewski

Spartanie wsławiali się w innych polis szczególnymi osiągnięciami na igrzyskach

olimpijskich. W okresie 720-576 p.n.e. 46 z 81 znanych historii zwycięzców było Spartanami.
Jednakże od VI wieku Sparta odizolowywała się od innych polis w wyniku czego przestała
brać udział w igrzyskach. Co więcej, Spartanie musieli być homoioi, a więc pycha była źle
widziana.
Lacedemon był jednym z najbogatszych terenów Peloponezu, a więc świetnie radził
sobie bez handlu. Znali muzykę i poezję, jednak nie pozostawili po sobie żadnych istotnych
dzieł, ich sztuka również nie wykazuje niczego nadzwyczajnego, ponieważ cenili prostotę.
Heloci zapewniali Spartiatom wyżywienie oraz ubiór. Sparta jednak nie mogła sobie poradzić
z problemem populacji. Przez selekcję noworodków, oraz ogólnie ciężkie warunki do życia
ilość Spartian stale malała. U szczytu potęgi było ich 25 tysięcy wobec pół miliona
niewolników, dla porównania 100 lat później było już ich tylko około 10 tysięcy.
Na czele państwa stało dwóch królów z dynastii Agiadów i Eurypontydów, którzy byli
dowódcami armii oraz pełnili obowiązki religijne. Teoretycznie największą władzę posiadała
apella, czyli zgromadzenie obywateli. W rzeczywistości jednak tę władzę posiadała geruzja
czyli 28 starszych oraz 2 króli. Najważniejszymi urzędnikami w państwie byli eforowie. Byli
wybierani spośród wszystkich obywateli i kontrolowali wszystkie aspekty życia Spartan w
tym agoge. Ich władza sięgała nawet królów i ich rodziny.
W 550 roku założyli Związek Peloponeski (Symmachia Spartańska). W jej skład
wchodziły wszystkie polis oprócz Achai, Arkadii i Argos. W latach 431-404 walczył z Ateńskim
Związkiem Morskim podczas wojny peloponeskiej. Po wygranej otrzymał hegemonię, którą
stracił dopiero w 371 roku na rzecz Teb podczas wojny beockiej. Został rozwiązany w 366
p.n.e.