Ja I Moj Uczen Pracujemy Aktywnie Przewodnik Po Metodach Aktywizujacych

60241580319180
60
zakupiono w sklepie: taniaksiazka.pl
identyfikator transakcji: 20382901
e-mail nabywcy: katarzyna.smoter@uj.edu.pl
znak wodny:
60241580319180
60
Edyta Brudnik • Anna Moszyńska • Beata Owczarska
Ja i mój uczeń
pracujemy
aktywnie
PRZEWODNIK
PO METODACH AKTYWIZUJĄCYCH
60241580319180
60
Dobór tematów, opieka merytoryczna i opracowanie redakcyjne:
Edyta Brudnik
Anna Moszyńska
Beata Owczarska
Korekta:
Barbara Żołądek
Redakcja techniczna:
Artur Czerwiec
Projekt okładki:
Ola Makowska
© Copyright by Wydawnictwo JEDNOŚĆ, Kielce 2011
ISBN 978-83-7660-443-5
Wydawnictwo JEDNOŚĆ
25-013 Kielce, ul. Jana Pawła II nr 4
Dział sprzedaży, tel.: 041 349 50 50
Redakcja, tel.: 041 349 50 00
www.jednosc.com.pl
e-mail: jednosc@jednosc.com.pl
60241580319180
60
SPIS TREŚCI
1. List do nauczyciela 4
2. Tabelaryczne zestawienie metod 7
3. Opis metod dla nauczyciela z kartami pracy dla ucznia 11
4. Bibliografia 427
60241580319180
60
List do nauczyciela
Droga Koleżanko,
Drogi Kolego!
Oddajemy Ci do rąk zaktualizowaną wersję pierwszego przewodnika po metodach aktywizujących

z nadzieją, że wśród zebranych przez nas propozycji znajdziesz takie, które polubisz i włączysz na
stałe do repertuaru własnych sposobów działania.
Nasze opracowanie ma charakter praktycznych wskazówek i zawiera wyłącznie przykłady spraw-

dzone na lekcji. Wierzymy, że będziesz korzystać z tej książki tak, jak ze sprawdzonego konspektu,
dlatego nie wdajemy się w rozważania teoretyczne i nie dokonujemy żadnej klasyfikacji metod.
Metody aktywizujące rozumiemy jako wskazówki, sposoby działania, które pomogą

uczniom:
•pogłębić zainteresowanie wspólną sprawą,
•przyswoić bez trudu nową wiedzę,
•rozwinąć własne pomysły i idee,
•komunikować się,
•dyskutować i spierać się na różne tematy,
•podjąć działania na rzecz własnej szkoły.
Nie dokonujemy tu podziału na naukowo definiowane metody, techniki, ćwiczenia, gry czy strategie ucze-
nia się. Jeżeli brzmi to trochę arogancko, przepraszamy. Uważamy jednak, że mamy prawo, opierając
się na własnym kilkunastoletnim doświadczeniu w pracy metodyczno-dydaktycznej, dać Ci do ręki taki
materiał, który będzie przyjazny dla Ciebie i dla Twoich uczniów. A przyjazny to taki, który daje się łatwo
zastosować na lekcji. Zdajemy sobie sprawę, że po drodze będą Ci towarzyszyły różne odczucia. A to
stwierdzisz, że sala lekcyjna jest za mała do aktywnej pracy, że nie masz odpowiednich środków na za-
kup materiałów niezbędnych do zajęć lub że uczniowie nie są przygotowani do takich form. To wszystko
przeżyłyśmy same na własnej skórze i dobrze wiemy, co oznacza zorganizowanie sobie odpowiedniego
warsztatu pracy. Często wymaga to improwizacji i dostosowania metody do istniejących warunków.
Co przemawia za stosowaniem metod aktywizujących?

•Stosowanie na lekcji aktywizujących metod uczenia i uczenia się pomaga nie tylko uczniom, lecz
także ułatwia pracę nauczycielowi. Wprawdzie nauczyciel, który decyduje się na pracę według
wybranej metody, musi:
– przygotować wcześniej materiały,
– zaaranżować miejsce nauki (odpowiednio ustawić krzesła, ławki, przygotować materiały etc.),
– pokonać własną niepewność przed eksperymentowaniem na lekcji,
– doskonalić swoje umiejętności metodyczno-dydaktyczne i – jakkolwiek w początkowej fazie
nie jest to łatwe i wymaga dodatkowej pracy – jest to obciążenie przejściowe, które procentuje
w przyszłości na wielu płaszczyznach.
•Nauczyciel pracujący metodami aktywizującymi w dość krótkim czasie odchodzi od swojej do-
tychczasowej roli nauczyciela-eksperta w kierunku nauczyciela:
– doradcy – który jest do dyspozycji, gdy uczniowie mają problem z rozwiązaniem trudnego za-
dania lub gdy czegoś nie rozumieją, a także wtedy, gdy są niepewni;
– animatora – który inicjuje metody i objaśnia ich znaczenie dla procesu uczenia się, przedstawia
cele uczenia się i przygotowuje materiał do pracy;
– obserwatora i słuchacza – który obserwuje uczniów przy pracy i dzieli się z nimi tymi obserwa-
cjami;
– uczestnika procesu dydaktycznego – który nie musi być doskonały i jest przykładem osoby,
która uczy się przez całe życie;
– partnera – który jest gotowy modyfikować przygotowaną wcześniej lekcję w zależności od sy-
tuacji w klasie.
–4–
60241580319180
60
•Nauczyciel pracujący w sposób kreatywny przeżywa „wewnętrzne odrodzenie”, odnajduje w sobie
inspirację i motywację do przyjmowania coraz to nowych wyzwań, odkrywa nieznane wcześniej
możliwości pedagogiczne i metodyczne, ma wpływ na innych nauczycieli, przez co doznaje
dowartościowania i widzi dla siebie ciekawe perspektywy zawodowe. To wypróbowywanie siebie
samego i potwierdzenie sensu własnych działań zapobiega w znacznym stopniu zjawisku burnout
(wypalenia zawodowego).
• Eksperymentowanie, tworzenie nowych koncepcji, twórcze dyskusje, innowacje – to wszystko
wzmacnia nauczyciela także dlatego, że dzięki jego działaniom zmieniają się uczniowie. Uczniowie
zaczynają być samodzielni, rozwijają własne strategie uczenia się, wyzwalają w sobie autentyczną
motywację i ciekawość uczenia się, budują własną autonomię w pracy i w nauce. Nauczyciel ma
przez to coraz rzadziej do czynienia z niesfornymi, znudzonymi i niechętnymi uczniami, a coraz
częściej obserwuje zaangażowanie, zainteresowanie i aktywność. Czuje się dzięki temu lepiej
w szkole, choćby doskwierał mu brak sprzętu i środków.
Wszystkie metody opisane w przewodniku pomagają rozwijać następujące umiejętności:

•planowania, organizowania i oceniania własnej nauki,
•skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia,
przygotowania do publicznych wystąpień,
• efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, po-
dejmowania indywidualnych i grupowych decyzji,
• rozwiązywania problemów w twórczy sposób,
• poszukiwania, porządkowania i wykorzystywnia informacji z różnych źródeł oraz efektywnego
posługiwania się technologią informacyjną,
• stosowania zdobytej wiedzy w praktyce,
• rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań,
• przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów spo-
łecznych.
Nasze opracowanie kierujemy do dwóch równoprawnych adresatów:

➔ Ciebie – nauczyciela – w formie szczegółowego opisu celów, przebiegu i praktycznych wskazó-
wek przydatnych w pracy daną metodą.
➔ Ucznia – poprzez udostępnienie kart pracy, tekstów przewodnich lub wskazówek do refleksji
indywidualnej.
Ujęcie metod z perspektywy obu uczestników procesu dydaktycznego odzwierciedla następujące
założenia:
Nauczyciel i uczeń są na lekcji partnerami:

Obie strony są tak samo odpowiedzialne za wyniki wspólnej pracy. Razem decydują o sposobach
dochodzenia do wyników.
Nauczyciel i uczeń przyjmują nowe role i nowe zadania:
Nauczyciel przestaje być wszystko wiedzącym autorytetem; staje się doradcą, moderatorem i organi-
zatorem. Uczeń natomiast z biernego odbiorcy działań dydaktycznych przeobraża się w aktywnego
uczestnika planowania, organizowania i oceniania własnej pracy. Aby ta zmiana ról była możliwa,
obie strony potrzebują artykułowania swoich potrzeb i wsparcia metodycznego.
Jednym z najważniejszych zadań współczesnej szkoły jest przygotowanie ucznia do samodzielnej

pracy:
Uczeń potrzebuje wskazówek, jak organizować własny warsztat pracy, jak racjonalnie planować
czas, jak się uczyć poza szkołą i w ogóle jak się uczyć samodzielnie (w domu, przy realizacji pro-
jektów, w czasie pracy indywidualnej na lekcji).
Nauczyciel i uczeń to zespół, posiadający ogromny potencjał, który trzeba „tylko” uruchomić:
Nauczyciel i uczeń nie potrzebują gotowych rozwiązań, lecz przykładów, impulsów i zachęt do
eksperymentowania i różnego rodzaju sposobów dochodzenia do wiedzy.
–5–
60241580319180
60
W procesie dydaktycznym nie ma idealnych rozwiązań:
Każda metoda ma swoje mocne i słabe strony. Nauczyciel i uczeń potrzebują zweryfikowanych w prak-
tyce wskazówek, jak optymalnie wykorzystać dany pomysł, na co zwracać uwagę, czego unikać.
Metody bez powiązania z celami, treściami, ramami organizacyjnymi, a przede wszystkim z potrze-
bami ucznia i preferencjami nauczyciela nie mają wartości.
Mamy nadzieję, że Przewodnik zachęci Cię do dydaktycznej fantazji, do różnorodności, może do

rozpoczęcia niektórych spraw na nowo.
Może znajdziesz nowe, ciekawe pomysły na przeprowadzenie lekcji.
Nie musimy Cię przekonywać o sensie i korzyściach, jakie przynieść może zastosowanie metod ak-
tywizujących. Wiesz również o tym, że nie jest to lekarstwo na trudności w pracy nauczyciela. Wpro-
wadzenie nowych form i metod pracy wymaga czasu i zaangażowania, a na efekty trzeba czasami
długo czekać.
Ewaluacja skuteczności prowadzonych przez nas treningów metod aktywizujących wykazała, że

nauczyciele:
• rozwinęli swoje kompetencje w zakresie metodyki nauczania przedmiotu,
• odświeżyli dotychczasowe i poznali nowe umiejętności w zakresie metod i technik pracy na lekcji,
• poprawili relacje z uczniami,
• rozwinęli współpracę w zespole uczniowskim,
• poczuli się odciążeni od konieczności ciągłego „dawania i służenia innym”:
– poprzez przekazanie uczniom większej odpowiedzialności
– poprzez działanie uczniów jako pomocników i doradców dla innych
– poprzez bardziej produktywną pracę na spotkaniach rady pedagogicznej
• doprowadzili do zmian w całej szkole:
– w programach nauczania
– w aranżacji wnętrz klasowych
– w ocenianiu pracy ucznia
– w organizacji wewnątrzszkolnego doskonalenia nauczycieli
– w planowaniu własnego rozwoju zawodowego
– w komunikacji w radzie pedagogicznej
• wzmocnili pozycję szkoły w środowisku:
– poprzez pokazanie, że szkoła szuka innowacyjnych pomysłów na wspieranie rozwoju ucznia
– że nauczycielom zależy na podnoszeniu jakości swojej pracy
– że w tej szkole może być ciekawie
Życzymy Ci wielu udanych lekcji z samodzielnymi uczniami.
Autorki
–6–
60241580319180
60
TABELARYCZNE ZESTAWIENIE METOD
1 – Metody planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak się uczyć?

2 – Metody skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu
widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień.
3 – Metoda efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludz-
kich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji.
4 – Metody rozwiązywania problemów w twórczy sposób.
5 – Metody poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efek-
tywnego posługiwania się technologią informacyjną.
6 – Metody stosowania zdobytej wiedzy w praktyce.
7 – Metody rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań.
8 – Metody przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i proble-
mów społecznych.
Metoda Umiejętności Strona

1 2 3 4 5 6 7 8
Aktorzy 11
Ale kino 15
Analiza SOFT 22
Aranżacja wnętrza 26
Argumenty „za i przeciw” 30
Autoprezentacja 32
Barometr nastroju 35
Bazgroły 36
Bezludna wyspa 38
Budujemy wieżę 41
Burza mózgów 43
Chmurki 46
Cień 50
Circept 51
Co było w szkole? 53
Czytanie według „5 kroków” 54
Debata 57
Decyzja 59
Dobra lekcja – dobry nauczyciel – dobrzy uczniowie 62
Doradztwo grupowe 66
Drama 68
Drzewko decyzyjne 70
Dyskusja 73
Dyskusja bez słów 78
Dyskusja panelowa 83
Dystans 88
Dywanik pomysłów 89
Dzienniczek uczenia się 91
Eksperyment 94
Filiżanka herbaty 96
Fotoreportaż 97
Gazeta 100
Graffiti 102
Gra w karty 104
Haki pamięciowe 109
Historyjka obrazkowa 114
Informacja błyskawiczna 115
Informacja zwrotna 116
Inscenizacja 119
Internet 121
–7–
60241580319180
60
Ja w szkole 123
Jacy jesteśmy? 126
Jak się uczę 128
Język fotografii 132
Kalendarz radości 134
Karuzela 136
Klimat uczenia się 140
Kolaż 143
Konflikt w grupie 145
Kontrakt 147
Kostka pamięci 149
Kosz i walizeczka 152
Krąg wewnętrzny 154
Kwadrat 157
Laik 161
Linia czasu 162
List 165
List do siebie 169
Lustro 171
Mapa mózgu 175
Mapa nieba 178
Mapa skojarzeń 181
Mądrala 185
Memory 188
Metoda 66 190
Metoda kartkowa 192
Metoda tekstu przewodniego 193
Metoda trójkąta 195
Moja koszulka 197
Moje ulubione miejsce w szkole 199
Mowa ciała 201
Mój kapelusz 203
Myślące kapelusze 206
Nasz znak 209
Nasze miejsce na mapie 211
Nasze zachowania 216
Niedokończone zdania… 218
Niemy dialog 221
Obserwacja 223
Ocena do kwadratu 224
Ocena pracy grupowej 226
Oceniamy naszą współpracę 228
Okulary 232
Ołówek 235
Otwarte ucho 236
Pajęczyna 238
Pamiętnik lekcyjny 240
Pchełki 243
Pewnego razu... 247
Piktogramy 249
Piramida priorytetów 252
Plakat 254
Plan tygodniowy 258
Planowanie działań 262
Planujemy zmianę 267
Pocztówki 272
Podróż w świat wyobraźni 274
–8–
60241580319180
60
Poker kryterialny 276
Po nitce do partnera 279
Portfolio 280
Postaci 284
Prasówka 287
Prezentacja 289
Priorytety uczenia się 293
Procedura „U” 296
Profil biegunowy 298
Profil dobrego ucznia 302
Projekt 307
Proszę o głos 315
Przekładaniec 317
Przekupki 318
Pytania do eksperta 319
Rozmowa dydaktyczna 323
Rozmowa kontrolowana 325
Rozmowy na boku 329
Rozwiązywanie problemów 330
Rybi szkielet 335
Rybki w akwarium 338
Sesja plakatowa 340
Smily 342
Stacje uczenia się 343
Sukcesy i porażki 346
Sygnalizacja świetlna 348
Sygnały 351
Symbole 354
Symulacja 356
Sześć – trzy – pięć 361
Szybkie czytanie 364
Śnieżna kula 366
Tarcza strzelecka 367
Targ 369
Technika grupy nominalnej 371
Tezy 374
Tort decyzyjny 377
Twoje-moje argumenty 378
Tytuły prasowe 381
Układanka 382
Ulubione miejsce w szkole 383
Warsztaty przyszłościowe 385
Wędrujący pamiętnik 388
Wycieczka 390
Wykład 392
Wykład 1 396
Wykresy i diagramy 399
Wystawa karykatur 400
Wywiad z grupą 404
Wywiad z partnerem 407
Wzajemne odpytywanie się 410
Zagadka kryminalna 411
Zasady pracy 417
Znaczki pocztowe 421
Zwierzątka 424
–9–
60241580319180
60
Jak się uczymy?
Zapamiętujemy
10% tego, co czytamy 50% tego, co słyszymy i widzimy
20% tego, co słyszymy 70% tego, co mówimy
30% tego, co widzimy 90% tego, co robimy
– 10 –
60241580319180
60
AKTORZY N
Cel(e), zastosowanie:
Metoda służy skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu
widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy
w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji,
rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce, przyswajaniu
sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych.
• Scenki łączą rzeczywistość z fikcyjną grą. W scence omawia się sytuacje lub konflikty, które mogły
się zdarzyć lub które mogą zaistnieć w przyszłości.
• Scenki służą zmianie poglądów i zachowań. W zabawowy sposób symuluje się rzeczywistość,
wypróbowując różne zachowania. Dzieje się to w bezpiecznych ramach, bo ewentualne błędy
nie mają negatywnych konsekwencji.
• Symulacje uświadamiają własne zachowania, rozwijają umiejętność obserwacji i empatię dla
innych, prezentują konfliktowe sytuacje w grupie i umożliwiają ich analizę.
• Tworzą warunki ćwiczeniowe dla nowych zachowań. Uświadamiają społeczny kontekst indywi-
dualnych problemów.
Przebieg:
1. Rozgrzewka:
Tworzysz atmosferę zaciekawienia problemem, prezentujesz problem, zbierasz doświadczenia,
przedstawiasz ramy czasowe, prowokujesz do zajęcia stanowiska, prosisz o spontaniczne reakcje
na dany temat.
2. Analiza ról:
Opisujesz role, możesz zaprezentować charakterystyczne dla nich gesty, mimikę, język, kluczowe
wypowiedzi, określasz przebieg akcji.
3. Karty:
na kartach opisane są występujące role. Możesz je przygotować sam. Na małych kartkach powinny
się znaleźć następujące opisy: nazwisko, zawód, zdjęcie osoby, którą chcemy zaprezentować,
ważne dane formalne (wiek, stan cywilny, dzieci, miejsce urodzenia itd.), biografia, informacje do
kontekstu roli, informacje na temat poglądów (możesz wykorzystać „typy” ludzi przedstawione
w karcie pracy ucznia nr 1).
4. Przydzielenie ról:
wyznaczasz role dla aktorów, obserwatorów, publiczności.
5. Gra:
Aktorzy odgrywają swoje role, przeżywają sytuacje i reagują na wypowiedzi i zachowania innych,
tak jak ich zadaniem zachowaliby się ludzie, których grają.
6. Refleksja:
Obserwatorzy zdają relację, oceniają odgrywane role, następnie wypowiadają się aktorzy.
7. Nabranie dystansu do odgrywanej roli:
sytuacja jest odgrywana jeszcze raz, zmieniają się jednak warunki (np. inny kraj, inna epoka).
8. Transfer: uświadomienie problemu, refleksja, krytyka zachowań i działań przedstawionych
w grze.
9. Ocena: Zastanawiacie się:
– Jak zachowywały się poszczególne osoby? (gesty, mimika, język)
– Jak grano role? (z zaangażowaniem, obojętnie, w ogóle nie grano)
– Jak poszczególni aktorzy czuli się w swoich rolach?
– Co ta gra oznacza dla grupy?
– Jakie ma to konsekwencje dla dalszej pracy?
– Jakie cele chce osiągnąć każda z osób, jeżeli zachowa się tak, jak w scence?
– Jak należałoby się zachować, aby łatwiej dojść do celu?
– Jakie byłyby alternatywne rozwiązania?
– Jakie poglądy i uprzedzenia można było zaobserwować u aktorów?
– Jakie społeczne mechanizmy można było zaobserwować?
– 11 –
60241580319180
60
N Warianty:
1. Gra spontaniczna
Podajesz tylko ogólne informacje i zostawiasz aktorom pole do popisu. Dajesz jakiś twórczy impuls,
który wymaga aktywności i reakcji. Impuls podawany jest przed grą. Przykłady:
No nie! Znowu mandat!
Jestem pacyfistą! A tu proszę! Wezwanie do wojska!
2. Niespodzianka
Impuls pojawia się w czasie gry. Możesz go podać ty lub poinstruowany uczestnik gry. Nie może on
jednak zakłócać gry, lecz powinien do niej zachęcać. Przykład: Zdenerwowanie przed lekcją w kla-
sie, uczniowie dowiedzieli się właśnie, że przybędzie nowa osoba, która była wcześniej wyrzucana
z innych szkół. 5–8 osób dyskutuje o tym, jak mają się w tej sytuacji zachować.
Sytuacja A: Nagle wchodzi dyrektor szkoły.
Sytuacja B: Wchodzi „nowy”.
Sytuacja C: Jedna z osób w klasie mówi: „O co wam chodzi? Nie wiecie o tym, ale mnie również
wyrzucili z poprzedniej szkoły”.
3. Gra przygotowana
Podajesz dokładny opis roli lub przygotowują ją uczniowie w grupach. (Jakie są oczekiwania, reak-
cje, konsekwencje danego zachowania i sytuacji? Dokładnie przedstawiony problem, prezentacja
kontekstu społecznego), mimo to daje to możliwość kreatywnej prezentacji.
Opis roli może przygotować mała grupa lub może być też przygotowany na kartkach.
4. Gra na temat konfliktu grupowego
Tematem jest jakaś trudna sytuacja w grupie, która wymaga podjęcia decyzji. Na przykład: grupa
x członków jury ma przyznać nagrodę telewizyjną roku. W zespole są przedstawiciele partii poli-
tycznych, związków zawodowych, Kościoła i niezależny artysta.
Telewidzowie wybrali listę programów nominowanych do nagrody. Każdy członek jury może ją
jeszcze uzupełnić tylko o jeden tytuł programu. Grupa musi dojść do porozumienia, który program
znajdzie się na liście nagrodzonych (mogą to być dla przykładu: studio sportowe, festiwal muzyki
folklorystycznej, milionerzy, magazyn polityczny, dobranocka dla dzieci).
Gra plenarna
Gra odbywa się z udziałem wszystkich uczestników (nie ma widowni).
Bez przygotowania uczniowie zaczynają grać. Ty określasz ogólne ramy. Uczniowie wymyślają
całą resztę.
Ramy organizacyjne:
Musisz zebrać listę tematów, które mogą być wykorzystane przez Ciebie w takich scenkach. Jeżeli
wybierzesz wariant z wcześniejszym opisem ról, musisz to uprzednio przygotować. W sali powin-
no być dużo miejsca na grę aktorską i dla obserwatorów. Należy zadbać, aby nikt z zewnątrz nie
przeszkadzał wam w czasie gry.
Mocne i słabe strony:
+ –
• Uczniowie chętnie się angażują w taką • Nauczyciel bez przygotowania

pracę. „dramowego” może bać się stosowania
• Wszyscy uczniowie biorą udział takich metod.
w ćwiczeniu. • Trudno przewidzieć, co się wydarzy
• Metoda otwiera uczniów, zachęca ich do w trakcie odgrywania scenki.
mówienia o ważnych dla nich sprawach. • Uczniowie mogą mieć trudności z analizą
• Również słabsi uczniowie mogą się i refleksją na temat obejrzanej scenki.
wykazać.
• Ponieważ wiele zależy od inwencji
uczniów, metoda pozwala na różnicowanie
wymagań. Nie ma podziału na grę złą
i dobrą.
– 12 –
60241580319180
60
Ważne!
Powinieneś wcześniej ustalić zasady zachowywania się w czasie pracy metodami dramowymi.
N
Uczniowie muszą na przykład wiedzieć, że obserwatorom nie wolno komentować tego, co się dzieje
na scenie, nie wolno przeszkadzać aktorom.
Autorefleksja:
Jakie tematy Twoich lekcji mogłyby być wykorzystane w takiej metodzie? Przygotuj sobie taką
listę.
– 13 –
60241580319180
60
karta pracy ucznia nr 1
U AKTORZY
Postaci, które można grać w scenkach:
– 14 –
60241580319180
60
ALE KINO N
Metoda uczy twórczego rozwiązywania problemów, prezentacji własnego punktu
widzenia, poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnychźródeł.
Film lub jego fragment zastosowany na lekcji może się przydać w:
• poznawaniu przez uczniów nowego zakresu materiału,
• przekazaniu ważnych informacji w formie wizualnej,
• uaktywnieniu doświadczeń uczniów w danym zakresie,
• określeniu ich poglądów, marzeń,
• uwrażliwieniu na dany problem.
Przebieg:
W zależności od założonego celu i kompetencji, które chcesz rozwijać na lekcji, możesz wykorzystać
filmy rysunkowe, animowane, krótkie filmy dokumentalne, reklamy telewizyjne, ale też fragmenty
filmów fabularnych. Ważnym kryterium wyboru jest czas prezentacji (nie powinien on przekraczać
2–30 min) oraz tematyka zgodna z zainteresowaniami uczniów. Najlepsze są takie filmy, które
w jednakowym stopniu są źródłem ważnych informacji i rozrywki. Nie powinny zawierać długich
monologów. Nie powinny służyć tylko prezentacji – wręcz przeciwnie – zachęcać do dyskusji i wy-
woływać emocje.
1. Najpierw uczniowie oglądają film. W trakcie prezentacji otrzymają od Ciebie zadanie do wyko-
nania. Można ich także poprosić o skoncentrowanie się na treści filmu bez wykonywania jakichś
poleceń.
2. Jeżeli zdecydujesz się na pierwszy wariant, możesz wcześniej przygotować ankietę, którą ucznio-
wie wypełnią po obejrzeniu filmu (wręcz im ją przed prezentacją, aby pytania nie były zaskakujące).
Możesz wykorzystać ankietę zaproponowaną w karcie pracy ucznia nr 1.
3. Film może być analizowany indywidualnie lub zespołowo. Niezależnie od formy pracy analiza ta
wywołuje u uczniów trzy bardzo ważne mechanizmy psychologiczne:
• selekcję (uczniowie odbierają tylko to, co dla nich jest ważne, odrzucają informacje i emocje
nieznane),
• projekcję (wypowiadają swoje życzenia, poglądy, obawy nie w formie bezpośredniej, lecz wiążąc
je z filmem),
• identyfikację (utożsamiają się z osobami, problemami ukazanymi w filmie).
4. Jeżeli zależy Ci, aby uczniowie wybrali jakieś konkretne informacje, przygotuj tabelkę, którą
powinni wypełnić w trakcie oglądania filmu. Jeżeli jest to na przykład film dokumentalny, może
wykorzystać tabelkę zaproponowaną w karcie pracy ucznia nr 2.
Ramy organizacyjne:
Konieczny jest dostęp do odtwarzacza wideo, a wcześniej należy przygotować nagranie filmu lub
jego fragmentu. Media lubią płatać figle, więc trzeba sprawdzić przed lekcją, czy wszystko spraw-
nie działa. Zastosowanie takich środków wymaga zawsze starannego przygotowania się do lekcji:
powinno się znać bardzo dokładnie treść fragmentu (zachęcamy Cię do zrobienia sobie notatek
z zapisaniem, jak długo trwa każda sekwencja. Jest to szczególnie ważne w przypadku, gdy będzie
potrzeba zatrzymania filmu na chwilę, aby uczniowie wykonali jakieś zadanie). Uczniowie powinni
siedzieć wygodnie, a w klasie po projekcji powinna być możliwość pracy w grupach.
– 15 –
60241580319180
60
N Mocne i słabe strony:
+ –
• Niewątpliwie film może urozmaicić lekcję, • Wymaga odpowiednich warunków

zainteresować uczniów tematem mało organizacyjnych, więc nie we wszystkich
atrakcyjnym. klasach i szkołach może być stosowana.
• Taki sposób prezentacji treści podnosi • Trzeba dużo czasu poświęcić na
zdolność koncentracji, ponieważ przygotowanie się do lekcji.
uruchamia różne kanały odbioru i w ten • Trzeba we własnym zakresie tworzyć
sposób przemawia do „słuchowców” „wideotekę”, odpowiednią dla uczniów.
i „wzrokowców”, a jeżeli po obejrzeniu • Wymaga wcześniejszego przygotowania
filmu uczniowie zostaną zachęceni uczniów do takiej formy pracy.
do działania, również „czuciowcy” będą
usatysfakcjonowani.
• Korzystasz z formy przekazu informacji,
które są bliskie współczesnemu uczniowi.
• Uczysz go aktywnego korzystania
z telewizji.
• Zachęcasz do oglądania filmów
popularnonaukowych.
Warianty:
Możliwe są różne warianty tej metody w powiązaniu z wieloma innymi metodami i technikami
(tworzenie asocjacji, burza mózgów, twórcze budowanie zakończenia filmu, odgrywanie scenek,
przygotowywanie dialogów do obrazów itd.). Oto kilka propozycji:
• Wariant 1 „Wymyślamy zakończenie filmu”
Najlepsze są takie filmy, które mają zaskakujące zakończenie.
1. Pokazujesz film aż do momentu kulminacyjnego.
2. Zatrzymujesz taśmę i uczniowie – najpierw indywidualnie – opisują, jak wyobrażają sobie zakoń-
czenie.
3. Następnie zasiadają w grupach i przedstawiają swoje pomysły.
4. Wybierają najlepszy, opracowują go dokładnie i zapisują.
5. Wypracowane przez grupy propozycje zakończenia filmu są prezentowane przed całą klasą.
Można też zaproponować uczniom, aby grupy przedstawiły swój pomysł, odgrywając zakończe-
nie. W takiej sytuacji uczniowie potrzebują więcej czasu, aby mogli nauczyć się swoich „ról” na
pamięć.
• Wariant 2 „ Jesteśmy aktorami”
1. Uczniowie oglądają jakiś fragment filmu bez fonii.
2. Starają się wczuć w przedstawiane role i odgrywają te sceny zgodnie z własnymi wyobrażenia-
mi.
3. Po odegraniu roli mówią, jak się z tym czuli, co było dla nich ważne, co chcieli powiedzieć o so-
bie. Pozostali uczniowie komentują, jak odebrali zagraną scenę, czego dowiedzieli się o uczniu
„aktorze”.
4. Pokazujesz fragment filmu z dźwiękiem, uczniowie konfrontują go z własną prezentacją. Po-
równanie to może dotyczyć nie tylko opisu zachowań, ale również różnic dotyczących sposobu
rozwiązywania problemów przedstawianych w filmie.
• Wariant 3 „ Film-klasówka”
1. Wariant ten może być wykorzystany na lekcjach przyrody, geografii, fizyki.
2. Przygotowujesz film dotyczący zagadnienia przerabianego wcześniej na lekcji.
3. Uczniowie oglądają film bez dźwięku. Ich zadaniem będzie napisanie komentarza do tego filmu.
Zaznaczasz, że powinien być to komentarz, który Cię zainteresuje i będzie zawierał jak najwięcej
informacji na dany temat.
4. Uczniowie powinni mieć możliwość kilkukrotnego obejrzenia filmu.
5. Pozostała część lekcji służy napisaniu komentarza.
6. Zbierasz prace i oceniasz według kryteriów podanych uczniom przed „klasówką”.
– 16 –
60241580319180
60
Ważne!
Szkoda czasu poświęcać na film, który uczniowie mają tylko „zobaczyć”. Niewiele z niego zapa-
N
miętają, a Ty nie dowiesz się nawet, czy ich coś zainteresowało.
Każda projekcja powinna być poprzedzona Twoim solidnym przygotowaniem się. Przede wszystkim
musisz odpowiedzieć sobie na pytania:
• Po co Ci jest ten film?
• Czego uczniowie nauczą się po jego obejrzeniu?
• Jak wykorzystają zdobyte informacje i własne wrażenia w procesie zmiany swoich zachowań
i poglądów?
• Czy uda im się dzięki temu rozwiązać jakiś problem?
• Jakie działania powinny mieć miejsce po obejrzeniu filmu?
I jeszcze jedna wskazówka: jeżeli chcesz pokazać uczniom film w celu przekazania informacji na dany
temat, może pozwól im na dokonanie wyboru – przynieś dwa filmy i poproś, aby zadecydowali, z którym
chcieliby pracować. Sam fakt, że mogą mieć wpływ na to, co obejrzą, powoduje, że zainteresowanie
tematyką automatycznie wzrasta.
Autorefleksja:
Zastosowałem/- łam następujący To mi się udało: Z tego następnym razem

wariant: zrezygnuję:
– 17 –
60241580319180
60
U ALE KINO
Radzimy Ci...
W czasie oglądania filmu zwracaj uwagę na te fragmenty, które pozwolą Ci odpo-
wiedzieć na pytania. Rób krótkie notatki. Gdy będziesz odpowiadał na pytania, pisz
tylko to, co naprawdę sądzisz na dany temat. Na tej lekcji nie chodzi o to, żebyś
opowiedział treść filmu, lecz żebyś wypowiedział swoje zdanie.
Pomyśl o tym, że...

W grupie może być tyle opinii, ile jest w niej osób. Nie próbuj przekonywać innych,
że tylko Ty masz rację. Słuchaj uważnie, co mają do powiedzenia pozostali ucznio-
wie. Może się zdarzyć, że czyjeś zdanie Ci się spodoba i zmienisz swoje poglądy.
Odpowiedz na pytania...
1. Jakie uczucia towarzyszyły Ci w trakcie oglądania fragmentu filmu?
................................................................................................................................
................................................................................................................................
2. Co Ci się spodobało najbardziej?
................................................................................................................................
................................................................................................................................
3. Co Cię zdenerwowało?
................................................................................................................................
................................................................................................................................
4. Jaka scena utkwiła Ci w pamięci najmocniej?
................................................................................................................................
................................................................................................................................
– 18 –
60241580319180
60
U
5. Jak nazwałbyś problem, który jest ukazany w filmie?
................................................................................................................................
................................................................................................................................
6. Czy zgadzasz się z propozycją rozwiązania ukazaną w filmie?
................................................................................................................................
................................................................................................................................
7. Jakie zakończenie mógłby mieć ten film?
................................................................................................................................
................................................................................................................................
– 19 –
60241580319180
60
U ALE KINO
Radzimy Ci...
W czasie oglądania filmu zwracaj uwagę na te fragmenty, które pozwolą Ci odpo-
wiedzieć na pytania. Rób krótkie notatki. Gdy będziesz odpowiadał na pytania, pisz
tylko to, co naprawdę sądzisz na dany temat. Na tej lekcji nie chodzi o to, żebyś
opowiedział treść filmu, lecz żebyś wypowiedział swoje zdanie.

W grupie może być tyle opinii, ile jest w niej osób. Nie próbuj przekonywać innych,
że tylko Ty masz rację. Słuchaj uważnie, co mają do powiedzenia pozostali ucznio-
wie. Może się zdarzyć, że czyjeś zdanie Ci się spodoba i zmienisz swoje poglądy.
Wypełnij tabelę 1:
Kto występuje Gdzie? Co robi? Jak go oceniam?

w filmie?
1.
2.
3.
4.
5.
6.
– 20 –
60241580319180
60
Wypełnij tabelę 2: U
● Co się wydarzyło?
● Jaka jest kolejność zdarzeń?
Kiedy? Kto? Co?
– 21 –
60241580319180
60
N ANALIZA SOFT
ANALIZA SOFT wspiera rozwój umiejętności efektywnego porozumiewania się w różnych sytuacjach,
prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowywania do publicznych wystąpień, współdziała-
nia w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych
i grupowych decyzji, rozwiązywania problemów w twórczy sposób, stosowania zdobytej wiedzy
w praktyce, pozwala na przyswajanie sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania kon-
fliktów i problemów społecznych.
Metoda służy ocenie/badaniu sytuacji problemowej i opracowaniu dla niej możliwych rozwiązań.
Może być wykorzystana do dokonania oceny/ewaluacji własnego uczenia się.
SOFT – to skrót od słów:
SATISFACTIONS – satysfakcje
OPPORTUNITIES – szanse
FAULTS – błędy
THREATS – zagrożenia
Przebieg:
Zapoznaj uczniów z przebiegiem metody. Pomoże Ci w tym foliogram ze schematem analizy SOFT.
Posługując się nim, wyjaśnij sposób postępowania.
Pracę z uczniami rozpoczyna się od opisu stanu aktualnego, np.: co zadowala, satysfakcjonuje,
jakie popełniane są błędy, gdzie pojawiają się niedociągnięcia.
Następnie należy spojrzeć w przyszłość i zastanowić się: co powinno ulec zmianie, w jakich zakre-
sach, jakie mogą pojawić się zagrożenia w związku z proponowanymi zmianami.
Analiza SOFT
Ocena pozytywna Ocena negatywna
+ –
STAN – JAK JEST?

(w danym momencie)
S O
POTENCJAŁ –
W odniesieniu do przyszłości
F T
1. Przedstaw uczniom problem, sytuację, zadanie, które trzeba zbadać/rozwiązać.

2. Zapoznaj ich z pytaniami dotyczącymi szczególnych aspektów analizy SOFT (karta pracy ucznia
nr 2). Wyjaśnij, że ułatwiają one analizowanie poszczególnych pól. Każdy uczeń powinien otrzy-
mać zestaw pytań. Pytania w analizie SOFT dotyczą:
• aspektu rzeczowego, który dotyczy problemu;
• aspektu osobistego, który dotyczy własnego doświadczenia, własnych odczuć.
Przed przystąpieniem do pracy tą metodą zdecyduj, czy obydwa, czy tylko jeden aspekt będzie
brany pod uwagę.
– 22 –
60241580319180
60
3. Zaproś uczniów do pracy. Poinformuj, że odbywa się ona w dwóch etapach: pierwszy to in-
dywidualne przemyślenia i refleksje, drugi to praca w grupach – formułowanie odpowiedzi na
N
postawione pytania:
• Praca samodzielna – refleksja własna nad otrzymanymi pytaniami, formułowanie odpowiedzi.
W tej fazie uczniowie sporządzają notatki, które będą im potrzebne podczas pracy w grupach.
• Podziel klasę na cztery zespoły. Każdy zespół otrzymuje plakat z narysowanym schematem ana-
lizy SOFT. Uczniowie przygotowują aktualną analizę sytuacji (jak jest?) i opisują ją w polach S i F,
następnie przygotowują jej opis na przyszłość, zapisując go w polach O i T.
• Następnie na forum klasy zespoły prezentują swoje prace.
• Zakończeniem jest wymiana spostrzeżeń, uwag, myśli i Twoje podsumowanie.
4. Uczniowie powracają do grup, które na podstawie zaprezentowanych analiz:
• określą priorytety,
• proponują konkretne rozwiązania.
5. Zespoły na forum klasy przedstawiają propozycje rozwiązań.
Ramy organizacyjne:
Potrzebny Ci będzie zestaw pytań standardowych do analizy SOFT dla każdego ucznia, schemat
analizy na foliogramie i cztery plakaty. Mazaki, kartki papieru do robienia notatek.
Schemat analizy SOFT uczniowie mogą narysować samodzielnie.
Metoda wymaga 1–2 jednostek lekcyjnych.
Warianty:
Klasę możesz podzielić na cztery grupy. Nazwy grup określają litery w nazwie metody, np. gr. I – S
zajmuje się tylko tym, co satysfakcjonuje ich w danej sytuacji problemowej.
Dalszy przebieg metody jest taki jak opisany wyżej. Złożenie plakatów oznaczonych literami SOFT
przedstawia analizę całego zagadnienia.
W pracy tą metodą możesz przyjąć również takie rozwiązanie, w którym uczniowie koncentrują się
w danej sprawie jedynie na aspekcie rzeczowym lub tylko na osobistym.
+ –
• Uczy pracy zespołowej. • Wymaga dużo czasu.

• Zmusza do wnikliwego analizowania • Mogą pojawić się trudności z rozumieniem
różnych problemów. aspektu rzeczowego i osobistego.
• Uczy dostrzegania własnych • Nierówne tempo pracy zespołów.
potrzeb i uwzględniania ich
w przyjmowanych rozwiązaniach.
• Wykorzystuje wiedzę wszystkich członków
grupy do poszukiwania rozwiązań.
Ważne!
Ważny jest dobór do grup. W każdej powinni znaleźć się uczniowie aktywni, kreatywni oraz tacy,
którzy są słabszymi uczniami. Zapewni to mniej więcej równe tempo pracy nad zadaniem.
Dokładnie omów z uczniami pytania stawiane w analizie SOFT. Dobrze rozumiana rola i znaczenie
pytań ułatwi wykonywanie zadania.
Autorefleksja:
W pracy grupowej moich uczniów zwrócę uwagę na...
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Metodę tą zastosuję do .......................................................................................................................
– 23 –
60241580319180
60
U ANALIZA SOFT
Schemat metody
Ocena pozytywna Ocena negatywna
+ –
Stan – jak jest?
(w danym momencie) S F
Potencjał –
w odniesieniu O T
do przyszłości
– 24 –
60241580319180
60
ANALIZA SOFT U
Standardowe pytania do analizy SOFT:
Satysfakcje (S)
A) aspekt rzeczowy:
• Co przebiega w sposób zadowalający?
• Co daje zadowalające rezultaty?
• Dlaczego to jest zadowalające? (kryteria, powody)
B) aspekt osobisty:
• Co mnie osobiście zadowala?
• Dlaczego mnie to zadowala? (motywacje, cele)
Szanse (O)
A) aspekt rzeczowy:
• Jakie szanse, możliwości powodzenia i w jakich zakresach?
• Jakie są znane, a nie wykorzystane szanse?
• Gdzie należy poszukiwać szans i możliwości?
B) aspekt osobisty:
• Jakie szanse i możliwości widzę dla siebie?
• Co mógłbym zrobić, aby zdobyć większe szanse i możliwości?
Błędy (F)
A) aspekt rzeczowy:
• Gdzie są błędy, niedociągnięcia, trudności, słabe punkty?
• Co jest przyczyną częstych napięć, zawodów, konfliktów?
B) aspekt osobisty:
• Jakie są moje słabości, niedociągnięcia, trudności, luki, granice możliwości?
• W jakich sytuacjach dochodzi często do napięć, rozczarowań, utraty motywacji?
• Co mi przeszkadza w panowaniu nad sytuacją (przyczyny, ukryte powody)?
Zagrożenia (T)
A) aspekt rzeczowy:
• Jakie niekorzystne zmiany maja miejsce, dlaczego tak się dzieje?
• Co się stanie, jeżeli się nic nie wydarzy?
• Skąd wiadomo, że to, co na razie nie stanowi problemu, może stać się jego
źródłem?
B) aspekt osobisty:
• Jakie zagrożenia lub trudności widzę u siebie?
• Co się stanie ze mną, jeżeli nic się nie wydarzy?
• Jakie znaczenie mają dla mnie pojawiające się trudności?
• Jakie konsekwencje mogą mieć dla mojego życia osobistego i zawodowego?
– 25 –
60241580319180
60
N ARANŻACJA WNĘTRZA
Metoda służy przyswajaniu metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów
społecznych, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu
widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień.
Umożliwia otwartą informację zwrotną na tematy ważne dla uczniów. Może być wykorzystana jako
forma informacji zwrotnej udzielonej nauczycielowi lub koleżankom i kolegom w klasie.
Przebieg:
1. W pomieszczeniu ustawiasz duży wazon, kosz na śmieci, tablicę korkową.
2. Prosisz uczniów o to, aby z kartonu przygotowali kwiatki (możesz wykorzystać szablon z karty
pracy ucznia nr 1) i zapisali na nich to, co im się najbardziej podoba w lekcji lub w sposobie
zachowania nauczyciela, czy też uczniów w klasie. Tak przygotowane kwiatki wstawiają do wa-
zonu.
3. Teraz rozdaj kartki, na których kończą zdanie: „Chcę o tym zapomnieć, to jest dla mnie nieprzy-
jemne...” (karta pracy ucznia nr 2). Kartki po zapisaniu zgniatają i wyrzucają do kosza.
4. Natomiast życzenia i oczekiwania zapisują na kartkach innego koloru i przyczepiają je do tablicy
(karta pracy ucznia nr 3).
5. Wszyscy oglądają bukiet kwiatów i czytają życzenia znajdujące się na tablicy.
6. Teraz zasiadacie w kręgu i każdy ma możliwość zareagowania na zebraną informację zwrotną. Możesz
tym sterować, prosząc uczniów o odpowiedź na pytania: Jaki „kwiatek” zapamiętałem/-am najbar-
dziej? Który zapis najbardziej mnie zdziwił? Jakie życzenia pojawiały się najczęściej? Co powinniśmy
zrobić wspólnie, aby spełniły się nasze marzenia?
Ramy organizacyjne:
Poza wspomnianymi przedmiotami (wazon i tablica korkowa) musisz przygotować kolorowy papier
na kwiatek, kartki na krytyczną informację i na życzenia.
+ –
• Metoda twórcza, pobudzająca zmysły, • Potrzeba dużo czasu na realizację.

forma werbalna połączona z niewerbalną. • Należy dbać o poważną atmosferę, mimo
• Nie trzeba specjalnie przygotowywać twórczej pracy.
uczniów.
• Nie wymaga zastosowania wielu materiałów
dydaktycznych.
Ważne!
Uczniowie, którzy nigdy wcześniej nie byli proszeni o udzielenie informacji zwrotnej nauczycielowi
lub koleżankom i kolegom, mogą mieć opory przed jej otwartym formułowaniem. Możesz im po-
moc, robiąc odpowiednie wprowadzenie na temat sposobu wypowiadania swojej opinii o innych
osobach lub o sytuacjach.
Jeżeli zdecydujesz się na tę metodę, pamiętaj o tym, że potrzeba dużo czasu na przeanalizowanie
zapisów. Może każdy z uczniów zechce się wypowiedzieć, a wtedy może trzeba będzie poświęcić
na to całą godzinę lekcyjną.
Autorefleksja:
Jaki kwiatek podarowałbyś/-abyś swojej klasie?
Co byś zapisał/-a na kartce z krytycznymi uwagami?
Jakie miałbyś/-abyś oczekiwania wobec swoich uczniów?
– 26 –
60241580319180
60
ARANŻACJA WNĘTRZA U
– 27 –
60241580319180
60
U ARANŻACJA WNĘTRZA
Chcę o tym zapomnieć, to jest dla mnie nieprzyjemne...
– 28 –
60241580319180
60
ARANŻACJA WNĘTRZA U
Tego bym sobie życzył...
– 29 –
60241580319180
60
N ARGUMENTY „ZA I PRZECIW”
Argumenty „za i przeciw” to metoda wspomagająca rozwój umiejętności efektywnego porozu-
miewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do
publicznych wystąpień, poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych
źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną, rozwijania sprawności umy-
słowych oraz osobistych zainteresowań.
Metoda ta jest inną od zwyczajowej formą prowadzenia dyskusji. Przy jej pomocy pracujesz nad
problemami, które budzą kontrowersje, są żywo dyskutowane. Wybór problemów powinien być
taki, aby nie prezentowały one stanowisk krańcowych lub wywołujących niepotrzebne emocje.
Przebieg:
1. Zapisujesz na tablicy wybrany problem, który będzie poddany dyskusji.
2. Sformułuj do niego tezę i zapisz ją na tablicy lub plakacie.
3. Wyjaśnij uczniom zasady pracy tą metodą. Przygotuj i powieś w klasie plakat przedstawiający
możliwe stanowiska wobec tego problemu:
++ całkowicie się zgadzam
+ raczej się zgadzam
= jestem neutralny
– raczej się nie zgadzam
– – całkowicie się nie zgadzam
4. Rozdaj uczniom kartki samoprzylepne. Poproś, aby zapisali na nich symbol wyrażający ich sta-
nowisko wobec postawionej tezy.
Runda I
Poleć uczniom, aby przypięli do ubrań kartki z symbolami wyrażającymi ich stanowisko.
Następnie niech dobiorą się w grupy (pary) o takich samych stanowiskach (takich samych sym-
bolach).
Zadaniem grup (par) jest przedyskutowanie omawianego problemu, wzajemne przedstawienie ar-
gumentów i dowodów uzasadniających wybrane stanowisko. W tej rundzie uczniowie wzbogacają
swoje argumenty o nowe.
Runda II
Na Twój znak następuje zmiana grup (par). Wyjaśnij zasadę tworzenia nowych grup (par). Ucznio-
wie utworzą grupy (pary) reprezentujące stanowiska różniące się o jeden poziom np. „+” z „=” .
W nowych grupach (parach) uczniowie dyskutują nad problemem, używając kontrargumentów.
Runda III
Na Twój znak następuje kolejna zmiana grup (par). Teraz tworzą się grupy (pary), w których spoty-
kają się osoby o skrajnie odmiennych stanowiskach. Grupy ponownie dyskutują. Rozpoczynając
tę, rundę zwróć uwagę uczniom na to, że teraz muszą bardzo umiejętnie bronić swego stanowiska,
uzasadniać je, a w dyskusji posługiwać się argumentami zebranymi we wcześniejszych rundach.
Runda IV
Poproś uczniów, aby powrócili do swoich grup (par) z rundy pierwszej.
Zadaniem grup jest wymiana uwag, spostrzeżeń, argumentów zebranych podczas poprzednich
rund.
Po krótkiej wymianie informacji zapytaj uczniów, jakie wiadomości wzbogaciły ich wiedzę, co prze-
konało ich do pozostania przy swoim stanowisku lub do zmiany stanowiska.
– 30 –
60241580319180
60
Ramy organizacyjne:
Przygotuj salę tak, aby było w niej dużo wolnego miejsca, by uczniowie mogli się swobodnie
N
przemieszczać. Możliwe stanowiska wobec dyskutowanego problemu trzeba zapisać na plakacie
i wywiesić w widocznym miejscu w sali. Będą potrzebne karteczki samoprzylepne lub zwykłe kartki
i szpilki w ilości odpowiadającej liczbie uczniów w klasie.
Czas: 20–25 minut.
+ –
• Uczy zajmowania stanowiska • Trudności w wyborze stanowiska.

w danej sprawie. • Trudności w znajdowaniu argumentów dla
• Uczy poszukiwania argumentów. obrony wybranego stanowiska.
• Uczy zbierania informacji. • Przedłużające się dyskusje
• Uczy dyskutowania z użyciem argumentów. w grupach.
• Kształci umiejętność obrony własnego
stanowiska.
Ważne!
Zwróć uwagę na bardzo staranne wyjaśnienie zasad doboru do grup, pozwoli to uniknąć sytuacji,
w której uczniowie nie będą potrafili znaleźć odpowiedniej grupy.
Obserwuj zachowania poszczególnych uczniów w zespołach, w sytuacjach konfliktowych pomagaj
im w ich rozwiązaniu.
Autorefleksja:
Następnym razem powtórzę metodę bez zmian:

Tak Nie
Dokonam zmian w:
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 31 –
60241580319180
60
N AUTOPREZENTACJA
Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki, skutecznemu porozumiewaniu
się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych
wystąpień.
Pomaga uczniom w przygotowaniu się do zaprezentowania się przed innymi w krótkim czasie,
logicznej, zwartej wypowiedzi na własny temat, przełamywaniu uczucia nieśmiałości i lęku przed
wystąpieniem przed grupą.
Przebieg:
1. Zapowiedz uczniom, że na następnej lekcji będziecie ćwiczyć umiejętność prezentowania się
przed grupą innych ludzi. Uzasadnij, dlaczego jest to tak ważna umiejętność, że wyćwiczenie
jej ułatwia życie przede wszystkim osobom nieśmiałym, stresującym się przed publicznym wy-
stąpieniem.
2. Każda osoba przygotowuje się do krótkiej, trzyminutowej prezentacji, która powinna zawierać
najważniejsze informacje o danej osobie, o jej zainteresowaniach, mocnych stronach. Forma jest
dowolna. Ważne, aby była ciekawa, zachęcająca do słuchania.
3. Uczniowie otrzymują powieloną kartę pracy ucznia nr 1, która będzie wzorcem do wydania
opinii o wystąpieniu każdej osoby. Każdy uczeń może otrzymać tylko jedną kopię, natomiast
informację zwrotną zapisuje na oddzielnych karteczkach. Pytania i wskazówki zawarte w karcie
pracy są tylko sugestią. Uczniowie mogą zapisywać również swoje własne spostrzeżenia. Zwróć
jednakże uwagę na to, aby zawsze zawierały one aspekt potwierdzający mocne i słabe strony
oraz wskazówki na przyszłość. Informacje zawarte na kartkach powinny zachęcać do zmiany
zachowań.
Ramy organizacyjne:
Na przeprowadzenie autoprezentacji potrzebujesz 2 godzin lekcyjnych, aby starczyło czasu na
wystąpienie każdego ucznia i na zapisanie informacji zwrotnej.
+ –
• Każdy uczeń musi przygotować • Nie można zrealizować zadania w ciągu

autoprezentację. jeden lekcji.
• Metoda nie wymaga dodatkowych • Dość dużo czasu zajmuje zapisywanie
przygotowań. informacji zwrotnej.
• Uczniowie są bardzo zaangażowani
w przebieg lekcji.
• Forma i treść prezentacji zależy od inwencji
ucznia.
• Jest to szansa dla uczniów, którzy nie mają
siły przebicia w grupie, a mają wiele
do powiedzenia na swój temat.
Autorefleksja:
Jakie inne formy i metody pracy pomagają uczniom w przezwyciężaniu tremy przed wystąpieniem
publicznym?
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 32 –
60241580319180
60
AUTOPREZENTACJA U
W czasie Twojej prezentacji zaobserwowałem/-am, że...
– Twój język, ton głosu, tempo mówienia były

....................................................................................................................................
– Mówiłeś/-aś o sobie, o swoich stosunkach z innymi, o rzeczach...

....................................................................................................................................
– Twoje wypowiedzi były jasne, czytelne, zagmatwane, nieuporządkowane...

....................................................................................................................................
– Zabrakło mi czegoś, chciał/-am dopytać...

....................................................................................................................................
– Mówiłeś/-aś obrazowo, wspierałeś/-aś swoje wypowiedzi gestem, mimiką...

....................................................................................................................................
– Odczuwałem/-am dystans, tworzyłeś/-aś atmosferę otwartości (tak, nie)...

....................................................................................................................................
– Twoja mimika, gesty, postawa ciała, kontakt wzrokowy, mowa ciała były...
....................................................................................................................................
– Między tym jak, a tym co mówiłeś/-aś była zgodność, dysharmonia...

....................................................................................................................................
– Twoja wypowiedź wywołała we mnie następujące reakcje...

....................................................................................................................................
– 33 –
60241580319180
60
U Dlatego proszę Cię, abyś jak najczęściej...
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
Dlatego proszę Ci, abyś unikał/-a...

....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
Dlatego zachęcam Cię, abyś odważył/-a się...

....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
– 34 –
60241580319180
60
BAROMETR NASTROJU N
Metoda kształtuje umiejętności planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak się
uczyć? oraz skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu
Ocena lekcji odnosi się zawsze do tego, co było, i do tego, co będzie. Zrealizowana lekcja ma za-
wsze wpływ na kolejną lekcję, ponieważ proces uczenia (się) jest na ogół związany z nastrojami,
dobrym lub złym samopoczuciem uczniów. Skłonienie uczniów do refleksji nad tym, jak się czuli
podczas lekcji, wspiera proces świadomego uczestnictwa w procesie dydaktycznym i daje uczniom
poczucie podmiotowości.
Przebieg:
Przygotowujesz plakat z piktogramami. Uczniowie otrzymują instrukcję jak w metodzie Smily. Py-
tanie brzmi:
Jaki był Twój nastrój podczas dzisiejszej lekcji? Zaznacz w odpowiednim miejscu kropką.
✌
Ramy organizacyjne:
Czas: 15 minut na zaznaczenie ocen i dyskusję podsumowującą.
Warianty:
Patrz: metoda Smily
Możesz poprosić uczniów o umieszczenie kropki na początku, a potem na końcu lekcji.
Ważne!
Nie należy liczyć kropek. Są dość widoczne dla każdego. Wskazane jest jednak, by porozmawiać
na temat wyników – niech skomentują ci uczniowie, którzy chcą.
Autorefleksja:
Zastosowałem/-łam tę metodę do oceny ............................................................................................
..............................................................................................................................................................
Dowiedziałem/-łam się, że ...................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
W przyszłości muszę więc pamiętać, aby ...........................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 35 –
60241580319180
60
N BAZGROŁY
Metoda Bazgroły wspiera rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów w twórczy sposób.
Malowanie i rysowanie jako formy swobodnej ekspresji myśli i uczuć nadają się znakomicie do
zastosowania na różnych etapach lekcji i do realizacji różnych celów uczenia się. Zawsze jednak
wspierają kreatywność uczniów.
Przebieg:
Metoda ta znajduje zastosowanie w wielu różnych wariantach, ma też różny przebieg. Zapoznaj się
z wariantami i wybierz najodpowiedniejszy dla Twoich potrzeb.
Ramy organizacyjne:
Czas: w zależności od celu lekcji i zastosowania metody od 1 do 2 godzin lekcyjnych.
Do malowania i rysowania trzeba przygotować materiały: duże kartony lub papier pakowy, farby
akwarele i/lub plakatowe, pędzelki, kolorową kredę, grube mazaki.
Warianty:
Malowanie do muzyki
Zanim temat lekcji zostanie uporządkowany w strukturę, zanim wszyscy go poznają i przeanalizują
według tych samych kryteriów, możesz zachęcić uczniów do malowania/rysowania obrazu do wy-
branego fragmentu muzyki. Praca może przebiegać w pojedynkę, w parach, w małych grupach.
Zadaniem uczniów jest przelanie na papier myśli i odczuć, które im w danym momencie towarzyszą.
Ty w tym czasie albo malujesz razem z grupą, albo zajmujesz się innymi sprawami, aby nie roz-
praszać uczniów i nie ulegać pokusie obserwowania tego, co robią. Taka postawa zahamowałaby
bowiem spontaniczność i twórcze działanie uczniów.
Po zakończonej pracy autorzy opowiadają o swoich obrazach; mówią o tym, jaką nadali im formę
(idea), jak powstawały (proces) i co wyrażają (treść) ich dzieła.
Obraz do tematu
Najpierw omawiasz temat z grupą, dyskutujesz z uczniami o różnych jego aspektach, następnie
prosisz, aby plastycznie wyrazili swój stosunek do niego. Po zakończeniu pracy każdy uczeń
przedstawia swój obraz. Pozostali uczniowie patrzą, słuchają, nie dyskutują. Dopiero wtedy, gdy
wszystkie obrazy zostaną zaprezentowane, mogą dyskutować nad pomysłami koleżanek i kolegów
i przy pomocy „obrazowej burzy mózgów” znaleźć nowe rozwiązanie dla problemu.
Malowanie do hasła/słowa
Podajesz hasło lub słowo-klucz (np. przyroda), do którego uczniowie pojedynczo lub w małych
grupach (wybranych dowolnie przez nich samych) malują/rysują obraz. Możesz przekazać uczniom
kilka impulsów, pobudzających kreatywność, np. Malujcie tylko ciepłymi kolorami lub Dobierajcie
świadomie barwy – one też symbolizują treść lub Namalujcie plakat itp.
Obraz naszej grupy

Jak wyglądałaby nasza grupa, gdybyśmy chcieli ją przedstawić za pomocą obrazu?
Te obrazy, malowane w pojedynkę, po omówieniu w plenum, stanowią dobry impuls do tego,
aby porozmawiać z uczniami o tym, jak się czują w grupie i co by chcieli zmienić, aby czuć się
dobrze/lepiej.
Obraz interakcyjny
Jest metodą niewerbalną. Może stanowić impuls do dyskusji, analizy rozmów lub zachowań
w grupie.
– 36 –
60241580319180
60
Część 1:
Podajesz temat. Dzielisz klasę na dwie lub trzy grupy.
N
Uczniowie w grupach wspólnie tworzą plakaty. Nie rozmawiają przy tym, każdy jest odpowiedzialny
za całość obrazu. Na leżących w zasięgu ręki kartkach każdy może zanotować swoje odczucia,
pytania, wątpliwości, pomysły itp.
Część 2:
Podajesz swoje kryteria obserwacji:
• Kto, kiedy, z kim współpracował?
• Kto czuwał nad strukturą obrazu?
• Kto blokował pracę innych?
• Kto malował – jak często i w jaki sposób?
• Jakie role przejmowali poszczególni uczniowie podczas wspólnego tworzenia?
• Jaka atmosfera panowała przy pracy?
Po zakończeniu pracy uczniowie opowiadają o swoich wrażeniach i dyskutują o tym, co zostało
zanotowane na kartkach.
Podziel się z nimi swoimi spostrzeżeniami.
Ważne!
Naturalny lęk przed malowaniem/rysowaniem spróbuj przełamać, uświadamiając uczniom cel pracy
nad obrazami – nie chodzi o stworzenie dzieł sztuki, lecz o wyrażenie swoich myśli i uczuć przy
pomocy symboli, kolorów, form plastycznych, abstrakcji.
Pamiętaj, aby wszyscy uczniowie mieli czym malować i rysować (każdy może przynieść z domu kred-
ki, farbki lub mazaki). Przygotuj plakaty (np. arkusze papieru pakowego lub papier do flipcharta).
Autorefleksja:
Wypróbowałem/-am wariant ................................... w klasie ...................................
Co chciał(a)bym zapamiętać na przyszłość?

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 37 –
60241580319180
60
N BEZLUDNA WYSPA
Metoda wspiera kształtowanie umiejętności efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie,
budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji.
Uczniowie zastanawiają się nad swoją rolą w grupie. Uzmysławiają sobie także, jak ważna jest grupa
dla nich. Uczą się podejmowania decyzji i współżycia w zespole.
Przebieg:
1. Opowiadasz uczniom następującą historię:
Rozbił się okręt. Jesteście rozbitkami, którzy ocaleli z katastrofy. Morze wyrzuciło Was na bezludną
wyspę. Pantomimicznie, posługując się tylko gestami i mimiką (bez słów), macie sobie teraz zorga-
nizować życie na tej wyspie.
2. Od czasu do czasu (np. co 5 minut) przeorganizowujesz sytuację hasłem np.: „zapada zmrok”,
„wstaje dzień”, „minęły trzy miesiące”, itd.
3. Ćwiczenie kończy się alternatywnie:
– odpłynięcie rozbitków z bezludnej wyspy (rozbitkowie sami decydują, czy opuszczają wyspę
i odpływają na stały ląd statkiem, który dobił do brzegu wyspy);
– „domknięcie” sytuacji (np. dobre zorganizowanie życia, decyzja o pozostaniu na wyspie) lub
też
– upływ założonego czasu.
4. Po zakończeniu ćwiczenia rozmawiasz z uczniami o strukturze grupy (co się wydarzyło, jakie
przyjęto role w grupie, czy wyłonił się lider, czy przestrzegano jakichś norm i zasad – jakich?,
itp.).
Ramy organizacyjne:
Czas: ok. 30 min (w tym 10 do 15 min na omówienie).
Nie należy organizować miejsca do gry grupie. Niech uczniowie sami to zrobią w ramach ćwicze-
nia.
+ –
• Pantomima zmusza do szczególnej • W grupach nieśmiałych, nieskorych do

ekspresji uczuć i potrzeb, uwrażliwia na eksperymentowania faza organizowania się
znaczenie komunikacji niewerbalnej. na wyspie może być bardzo długa.
• Uczniowie uświadamiają sobie wzajemne
relacje, które w miarę potrzeb mogą
zmodyfikować.
• Nauczyciel może zaobserwować
zachowania, które nie ujawniają się na
klasycznej lekcji.
– 38 –
60241580319180
60
Warianty:
Możesz dopuścić komunikację werbalną.
N
Przeorganizowywanie sytuacji uzależnij od dynamiki zdarzeń na wyspie i od sytuacji w grupie.
Ważne!
Strukturę grupy omawiasz albo na poziomie wyspy, albo na poziomie grupy (w zależności od stop-
nia rozwoju grupy). W początkowej fazie grupa może nie dostrzegać związku pomiędzy strukturą
na wyspie a rzeczywistą strukturą grupy.
Autorefleksja:
To dobra metoda na „załatwienie” takich spraw jak:
❑ „lizusy” w klasie,
❑ ośmielenie nieśmiałych,
❑ „utarcie nosa” nazbyt pewnym siebie,
❑ odkrycie nieznanych cech u uczniów,
❑ wyłonienie samorządu klasowego.
– 39 –
60241580319180
60
U BEZLUDNA WYSPA
Odpowiedz na pytania
Jestem zadowolony z mojej roli ................................................................................
(opisz krótko, jaka to rola)
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
Mój największy sukces to ..........................................................................................

....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
Moja porażka to .........................................................................................................

....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
Zrozumiałem/-am /nauczyłem/-łam się ....................................................................

....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
– 40 –
60241580319180
60
BUDUJEMY WIEŻĘ N
Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki, stosowaniu zdobytej wiedzy
w praktyce, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu
widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmo-
waniu indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób. Metoda
ukazuje role w grupie, uczy pracy w zespole, zachęca do współpracy. Uczy, jak oceniać pracę
zespołową, zwracając uwagę na sposoby dochodzenia do celu i na efekty.
Przebieg:
1. Podziel klasę na trzy zespoły. W każdym z nich powinna być wyznaczona osoba do obserwacji,
która nie będzie brała udziału w pracy grupy. Grupy otrzymują taki sam zestaw materiałów: karton
papieru wielkości A3, linijkę, nożyczki, klej oraz kartę pracy.
2. Grupy rozwiązują zadanie zgodnie z instrukcją. Twoją rolą jest wspieranie obserwatorów i pilno-
wanie, aby nie były łamane zasady pracy (nie wolno korzystać z innych materiałów i narzędzi niż
te, które zostały dostarczone przez Ciebie).
3. Po wykonaniu wież uczniowie przenoszą je w ustalone miejsce i stawiają obok siebie. Ty oceniasz
sposób wykonania pracy, opierając się na kryteriach opisanych w karcie pracy. Możesz popro-
sić innego nauczyciela lub uczniów z innej klasy, aby oni ocenili, która praca spełnia określone
wymagania.
4. Teraz czas na refleksję. Najpierw wypowiadają się obserwatorzy. Odpowiadają na pytania:
– Jak przebiegała dyskusja na temat sposobów konstruowania wieży?
– Jak była zorganizowana praca w zespołach?
– Jak współdziałali ze sobą członkowie zespołu?
5. Teraz mogą wypowiedzieć się członkowie grup.
Ramy organizacyjne:
Przygotuj zestawy materiałów. Czas na wykonanie zadania – 30 minut. Omówienie 15 minut (po 5
na każdą grupę).
+ –
• Metoda atrakcyjna dla uczniów. • Obserwatorzy nie przygotowani przez

• Uniwersalna dla wszystkich grup nauczyciela mogą mieć trudność
wiekowych. w dostrzeżeniu dysfunkcyjnych zachowań.
• Uczniowie chętnie rozmawiają o problemach Należy uważać, aby obserwatorzy nie
we współpracy w grupie i udzielają sobie krytykowali zachowań, a jedynie je
informacji zwrotnej na temat zachowań opisywali.
w czasie rozwiązywania zadania.
Autorefleksja:
Czego dowiedziałeś/-aś się o swoich uczniach po zastosowaniu metody Budujemy wieżę?
– 41 –
60241580319180
60
U BUDUJEMY WIEŻĘ
Budujemy wieżę
Zadaniem Waszej grupy jest zbudowanie wieży z udostępnionego kartonu. Do dys-
pozycji macie nożyczki, klej i linijkę. Nie wolno używać innych pomocy. Czas na
wykonanie zadania: 30 min.
Wasza praca będzie oceniana według następujących kryteriów:
1. Wieża musi się składać z elementów nie większych niż linijka (tzn. nie dłuższych
i nie szerszych niż linijka).
2. Wieża musi być stabilna, tzn. taka, żeby można ją było przenieść w inne miejsce
i żeby utrzymała na górze linijkę.
3. Wieża musi być estetyczna.
4. Wieża powinna być jak najwyższa.
Życzę Wam twórczej współpracy!
Budujemy wieżę
Budujemy wieżę
– 42 –
60241580319180
60
BURZA MÓZGÓW N
Burza mózgów rozwija umiejętności rozwiązywania problemów w twórczy sposób i rozwijania
sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań.
Jest to metoda twórczego rozwiązywania problemów. Rozwija sprawność umysłową, kreatywność,
przełamuje opory przed przedstawianiem własnych pomysłów, pobudza wyobraźnię.
Przebieg:
Metoda polega na gromadzeniu w krótkim czasie dużej liczby skojarzeń i pomysłów rozwiązań do
danego hasła/problemu. Wyjaśnij klasie, na czym polega ta metoda, przedstaw zasady w niej obowią-
zujące. Możesz wywiesić w klasie plakat z zapisanymi regułami (zobacz karta pracy ucznia nr 1).
Metoda ma przebieg etapowy:
I. Generowanie pomysłów
Generowanie pomysłów możesz zainspirować poprzez stawianie pytań lub zagadnień np.
• jakie macie skojarzenia,
• podajcie możliwe rozwiązania,
• jaki/-e macie pomysł/-y na…?
• z czym wam się kojarzy…? itp.
Pytania kierujesz do całej klasy. Odpowiedzi zapisujesz sam/-a na tablicy lub prosisz o to jednego
z uczniów. Notujesz wszystkie pomysły. Na zakończenie odczytujesz wszystkie zapisane propozy-
cje. Uczniowie mogą stawiać pytania dotyczące poszczególnych pomysłów, prosić o wyjaśnienie
i doprecyzowanie ich znaczenia. Odpowiedzi udzielają autorzy pomysłów.
II. Ocena i analiza zgłoszonych pomysłów

Ten etap służy selekcji zgłoszonych pomysłów. Możesz dokonać jej w różny sposób:
• wspólnie z klasą pogrupuj pomysły dotyczące takich samych lub podobnych rozwiązań. Na-
stępnie podziel klasę na tyle zespołów, ile powstało grup pomysłów. Zespoły analizują i wybie-
rają najlepsze rozwiązanie, przedstawiają sobie wzajemnie wyniki pracy. Wspólnie z całą klasą
wybierasz najlepsze rozwiązanie;
• dzielisz klasę na zespoły i każdemu z nich przydzielasz z powstałej listy proporcjonalną liczbę
pomysłów. Zespoły dokonują ich analizy i wybierają jeden spełniający ustalone wcześniej kry-
teria. Przedstawiają swój wybór klasie wraz z uzasadnieniem. Cała klasa decyduje o wyborze
najlepszego rozwiązania;
• jeżeli klasa jest mała, możesz każdemu uczniowi przydzielić po dwa punkty , wyznaczyć czas na
zastanowienie się nad przedstawioną listą rozwiązań i polecić dokonanie wyboru dwóch – ich
zdaniem – najlepszych. Suma punktów przy poszczególnych rozwiązaniach decyduje o tym, które
będzie wzięte pod uwagę.
III. Zastosowanie pomysłów/rozwiązań w praktyce
Cały zespół klasowy pod Twoim kierunkiem pracuje nad opracowaniem zastosowania wybranego
pomysłu w praktyce. Możesz także podzielić klasę na zespoły, których zadaniem będzie opraco-
wanie wdrożenia danego rozwiązania.
Ramy organizacyjne:
Będą potrzebne: tablica lub plakat do zapisania pomysłów, plakat z zasadami obowiązującymi
w Burzy mózgów.
Czas na realizację 10–20 min, w zależności od wybranego wariantu.
– 43 –
60241580319180
60
N Warianty:
Zobacz metoda sześć – trzy – pięć.
+ –
• W krótkim czasie gromadzona jest duża • Niechęć grupy do generowania pomysłów.

ilość pomysłów. • Przełamywanie oporu grupy zajmuje dużo
• Aktywni są wszyscy uczniowie. czasu.
• Uczy słuchania innych. • Źle prowadzona może zamienić się
• Uczy powstrzymania się od cenzurowania w wymianę poglądów, dyskusję nad
wypowiedzi innych. pomysłami.
• Łatwa w zastosowaniu.
• Nie wymaga specjalnego przygotowania
technicznego.
Ważne!
Wyjaśnij dokładnie klasie zasady Burzy mózgów. Upewnij się, że wszyscy jednakowo je rozumieją.
Zwróć szczególną uwagę na zapisy dotyczące komentowania i krytykowania.
Ważne jest, aby pomysły zapisywane były w tempie ich powstawania, tak żeby żaden z pomysłów
nie został pominięty.
Autorefleksja:
Żeby zwiększyć aktywność uczniów, wprowadzę...............................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 44 –
60241580319180
60
BURZA MÓZGÓW U
Zasady Burzy mózgów:
1. Każdy pomysł jest dobry, nawet te najbardziej szalone.
2. Ważniejsza jest ilość pomysłów niż ich jakość.
3. Inspiruj swoimi pomysłami innych.
4. Każdy pomysł jest zapisywany w formie podanej przez autora.
5. Nie komentujemy pomysłów.
6. Nie krytykujemy pomysłów.
7. Nie dodajemy własnych propozycji do pomysłów innych.
8. Zabieramy głos na znak nauczyciela.
9. Wszyscy na równych prawach bierzemy udział w zgłaszaniu pomysłów.
10. Czas na zgłaszanie pomysłów ............. minut(y).
– 45 –
60241580319180
60
N CHMURKI
Metoda skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu wi-
dzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, rozwiązywania problemów w twórczy sposób,
poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego
posługiwania się technologią informacyjną, stosowania zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijania
sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Metoda ta może być stosowana jako
ćwiczenie na rozpoczęcie lekcji, przejście do nowego tematu. Może być także wykorzystana do
prezentacji różnych punktów widzenia.
Przebieg:
1. Uczniowie w parach otrzymują któryś z wariantów przedstawionych w karcie pracy ucznia nr 1.
Może to być „zestaw” chmurek, które są puste. Można też zastosować wariant z jedną stroną
wypełnioną lub tylko z początkiem dialogu.
2. Zadaniem uczniów jest uzupełnienie dialogu według własnego uznania. Zadajesz im pytanie:
„Jak sądzicie, co odpowiedziałaby druga osoba?” lub „Jak mógłby wyglądać dialog dwóch osób
o problemie terroru na świecie?”.
3. Uczniowie następnie prezentują dialog w parach.
4. Jako pracę domową przygotowują dla siebie nawzajem dialog, który ma uzupełnione tylko dwie
chmurki. Decyzję o ich wyborze podejmują autorzy pomysłu.
5. Na następnej lekcji prezentujecie rozwiązania.
Ramy organizacyjne:
Potrzebne są kopie wzorów dialogu z karty pracy ucznia nr 1.
+ –
• Uczniowie traktują to zadanie jako zagadkę •–

do rozwiązania, więc chętnie w nim
uczestniczą.
• Metoda nadaje się do ćwiczenia języka
(może być wykorzystana na lekcji języka
obcego).
• Uczniowie mogą zgłaszać nawet najbardziej
szalone pomysły, aby wypowiedzi logicznie
pasowały do siebie.
• Każdy uczeń może na miarę swoich
możliwości podać rozwiązania.
– 46 –
60241580319180
60
Autorefleksja:
Uzupełnij „chmurki”:
N
Metody aktywizujące wiążą się

z brakiem dyscypliny i chaosem
w klasie.
Niestety, praca w grupach nie

jest równo podzielona, jeden
pracuje, a reszta zajmuje się
czymś innym.
– 47 –
60241580319180
60
U CHMURKI
Wariant A Wariant B
Dzisiaj liczą się

tylko pienią-
dze.
Myślę, że wy-
kształcenie też
jest ważne.
– 48 –
60241580319180
60
Wariant C U
W szkole
zawsze jest
nudno.
To po prostu
taka instytucja.
Nie wierzę,
że może być
fajnie.
– 49 –
60241580319180
60
N CIEŃ
dzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, efektywnego współdziałania w zespole i pracy
w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji,
rozwiązywania problemów w twórczy sposób, rozwijaniu osobistych zainteresowań. Moda na por-
trety cieni pochodzi z połowy XVIII wieku, kiedy to jeszcze nie znano fotografii. Jest szczególnie
przydatna, gdy uczniowie dopiero się poznają lub gdy trzeba stworzyć dobrze współpracujące
zespoły projektowe.
Uczniowie poznają się przy pracy, aby wykonać portrety, muszą sobie pomóc wzajemnie.
Przebieg:
1. Podziel uczniów na grupy. Każdy zespół ma do dyspozycji jedną lampę.
2. Za pomocą światła lampy rzucasz cień głowy każdego ucznia na kartkę papieru, następnie od-
rysowujecie kontury.
3. Każdy uczeń „dekoruje” swoją głowę, aby powstał z tego portret najbardziej oddający jego oso-
bowość. Nie podpisuje jej jednak.
4. Teraz zbierasz prace i rozdajesz wymieszane. Uczniowie muszą zgadnąć, czyj to portret. Uza-
sadniają swój wybór.
5. Tak powstała galeria cieni zostaje wywieszona w klasie.
Ramy organizacyjne:
Potrzebne materiały:
duże kartki papieru do odrysowania cienia, kolorowe kartki, bibuła, ołówki, kredki, nożyczki, klej,
lampa.
+ –
• Metoda łatwa do zastosowania, nie wymaga • Dużo czasu trzeba przeznaczyć na

żadnych uzdolnień plastycznych, a efekt wykonanie galerii.
pracy może być zachwycający.
Autorefleksja:
W czasie tej pracy mogą powstać różne „kłopoty” techniczne. Jest to pokusa, abyś wszedł w rolę
pomocnika. Czy uda Ci się stanąć z boku i pozwolić uczniom samodzielnie wykonać zadanie,
również pokonać trudności?
– 50 –
60241580319180
60
CIRCEPT N
Metoda wspomaga kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów w twórczy sposób,
stosowania zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zain-
teresowań uczniów.
Circept to sztuczne słowo utworzone z pojęć „circulus”(krąg) i koncept. Circept służy jako element
analizy sytuacji i problemu, może być impulsem do dyskusji na określony temat.
Za pomocą tej metody powstaje obraz danego pojęcia, problemu, tematu w wyniku intensywnej
wymiany myśli i zbierania pomysłów.
Przebieg:
1. Na tablicy lub plakacie zapisz słowo/pojęcie, które jest przedmiotem rozważań.
2. Podziel tablicę/plakat na dwie części.
3. Poproś uczniów, aby do podanego hasła utworzyli przymiotniki lub krótkie określenia, które je
charakteryzują. Wykorzystaj do tego Burzę mózgów.
4. Przymiotniki i określenia zapisuj w lewej części tablicy/plakatu.
5. Do zapisanych przymiotników i określeń niech uczniowie utworzą antonimy. Decyzje o tym, jakie
to będzie określenie, muszą uzgodnić wspólnie.
6. Podziel klasę na 5–6-osobowe zespoły. Każdy z nich otrzymuje duży arkusz papieru z naryso-
wanym na środku okręgiem, w którym zapisane jest rozważane słowo/pojęcie.
7. Zadaniem zespołów jest pogrupowanie zebranego wcześniej materiału, tak aby po przeciw-
nych stronach okręgu zapisane zostały pary określeń dotyczących głównego hasła. Obok nich
grupowane są pojęcia bliskoznaczne. Tak powstaje mapa pojęć – circept. Zespoły prezentują
swoje circepty.
8. Przeprowadź dyskusję nad wynikami prac. Do dyskusji możesz wykorzystać pytania:
• Jakie aspekty są dla nas ważne?
• Jaki sposób uporządkowania nas zaskoczył?
• Jakie określenia mogą być dla naszej szkoły/klasy pozytywne?
• Co chcielibyśmy osiągnąć?
• Jakie określenia mają dla naszej szkoły zabarwienie negatywne?
• Co odrzucamy, chcielibyśmy osłabić, czego uniknąć?
• Jak może nam się to udać?
Ramy organizacyjne:
Sala przygotowana do pracy grupowej. Duże arkusze papieru w ilości odpowiadającej ilości grup,
karteczki w dwóch kolorach (drugi wariant), mazaki.
Warianty:
Zamiast Burzy mózgów możesz zastosować karteczki:
• Rozdaj po klika karteczek uczniom i poproś, aby zapisali na nich przymiotniki charakteryzujące
dane słowo. Określ czas na zapisywanie skojarzeń.
• Następnie uczniowie zawieszają swoje karteczki po lewej stronie tablicy czy plakatu.
• Odczytaj wszystkie skojarzenia i do każdego z nich wspólnie utwórzcie antonimy. Zapisujecie je
na karteczkach innego koloru i przywieście po prawej stronie plakatu.
• Dalej metoda przebiega zgodnie z przedstawionym wyżej opisem.
+ –
• Wszyscy uczniowie są zaangażowani • Mogą się pojawić trudności w znalezieniu

w prace. antonimów, co wydłuża czas pracy tą
• Szybko udaje się definiować pojęcia. metodą.
– 51 –
60241580319180
60
N Ważne!
Uczniowie mogą dopytywać, w jaki sposób, gdzie umieszczać pary określeń, czy ma znaczenie
umieszczanie jednych na górze, a drugich na dole okręgu? W tych sprawach decyzje podejmuje
grupa, sama musi określić, co dla niej ma znaczenie. Podczas dyskusji uczniowie wyjaśniają, dla-
czego tak, a nie inaczej ustawili określenia i co o tym zdecydowało.
Autorefleksja:
Pracując tą metodą, moi uczniowie nauczyli się .................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Podczas dyskusji muszę zapytać o .....................................................................................................

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 52 –
60241580319180
60
CO BYŁO W SZKOLE? N
Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki, efektywnemu współdziałaniu
w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych
i grupowych decyzji, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własne-
go punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień. Uczniowie formułują informację
zwrotną dla klasy lub grupy, w której pracowali. Uczą się refleksyjnego podejścia do własnej pracy.
Wchodzą w rolę osób, z którymi wiążą je ważne relacje i przewidują oczekiwania formułowane pod
ich adresem.
Przebieg:
1. Uczniowie spacerują po klasie. Na znak dzwoneczka lub innego dźwięku szukają kogoś do pary.
Odgrywają scenkę, w której rozmawiają z mamą po powrocie do domu po dzisiejszych lekcjach.
Mama pyta: „No i co tam dzisiaj było w szkole?”. Osoba pytana odpowiada w miarę możliwości
krótko i konkretnie na pytanie. Potem następuje zmiana. Osoba pytana poprzednio zadaje to
samo pytanie koleżance lub koledze w parze.
2. Uczniowie znowu przechadzają się po sali. Na znak dzwoneczka powtarza się ćwiczenie, tylko
że osobą pytającą będzie dyrektor szkoły. W następnych rundach mogą być:
• koleżanka, która nie była dzisiaj w szkole
• wychowawca klasy
• pani pedagog
• babcia
• sąsiad
3. Na zakończenie uczniowie zbierają najczęściej pojawiające się odpowiedzi.
Ramy organizacyjne:
Na ćwiczenie potrzeba 10 minut. Sala powinna umożliwiać swobodne poruszanie się.
+ –
• Po wyczerpującej lekcji dobrze robi •–

uczniom odrobina ruchu.
• Nauczyciel może dowiedzieć się
bezpośrednio po lekcji, czego uczniowie
się nauczyli, jakie mieli trudności, jaka była
atmosfera na zajęciach.
• Metoda nie zabiera dużo czasu.
• Wszyscy uczniowie pracują.
Autorefleksja:
Czego dowiedziałeś się o swojej lekcji od uczniów?
Jakie uwagi zgłaszali uczniowie w zakresie:
– treści realizowanych na lekcjach
– atmosfery zajęć
– wzajemnych relacji
– organizacji lekcji
– Twojej roli?
– 53 –
60241580319180
60
N CZYTANIE WEDŁUG „5 KROKÓW”
Metoda kształtuje umiejętność poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z róż-
nych źródeł.
Uczniowie często otrzymują w szkole polecenie dokładnego zapoznania się z jakimś tekstem. Po-
niższe kroki pozwalają na zorganizowanie procesu „systematycznego czytania”. Jeżeli uczniowie
konsekwentnie będą uczeni takiego postępowania, lepiej zapamiętają przeczytane informacje.
Czytanie tekstu można ćwiczyć nie tylko na języku polskim, lecz również na innych lekcjach. Bar-
dzo ważna jest faza refleksji po zakończeniu ćwiczenia. Chodzi o to, aby uczniowie rozumieli sens
takiego uporządkowanego czytania i potrafili wyciągnąć dla siebie wnioski na przyszłość.
Przebieg:
1. Przygotuj nowy tekst, który jednocześnie zainteresuje uczniów. Uczniowie pracują indywidualnie,
ewentualnie w parach według następujących kroków:
• pobieżne przejrzenie tekstu,
• postawienie pytań,
• dokładne czytanie,
• streszczenie poszczególnych części,
• powtórzenie treści lub przeczytanie całego tekstu.
2. Szczegółowy opis kolejnych kroków znajdziesz w karcie pracy ucznia. Warto skserować ten ma-
teriał dla każdego ucznia, aby w czasie samodzielnej pracy w domu był także drogowskazem.
3. Teraz uczniowie tworzą grupy, w których wymieniają doświadczenia, jak im się wiodło w czasie
czytania. Opowiadają, która faza sprawiała im trudność i jak sobie z tym radzili.
Ramy organizacyjne:
Ilość czasu niezbędna do przeprowadzenia ćwiczenia jest uzależniona od długości tekstu i ilości
zadań. Ważne jest, aby metoda ta była stosowana na przykład raz w tygodniu. Dzięki temu ucznio-
wie nabiorą wprawy w stosowaniu metody na co dzień.
+ –
• Metoda zachęca do systematycznych Nie znamy :-)

ćwiczeń w czytaniu. Nastawia pozytywnie
uczniów do czytania – to, co wydawało
się niemożliwe do zrealizowania, staje się
prostą czynnością.
• Jest przydatna w pracy indywidualnej
w domu.
• Może być wykorzystana w każdej grupie
wiekowej, w uproszczonej wersji również
w szkole podstawowej.
Ważne!
Na początku uczniowie wcale nie muszą być zachwyceni tym ćwiczeniem; niestety jest to pewien
wysiłek, a niektóre fazy mogą sprawiać trudności. Postaraj się stworzyć taką atmosferę, aby to za-
danie nie było wykonywane pod przymusem. Czasami wystarczy Twoje stwierdzenie, że rozumiesz
kłopoty uczniów z czytaniem. Możesz też pozwolić uczniom wybrać tekst z kilku przygotowanych
przez Ciebie. Sam fakt, że będą mogli zadecydować, którym tekstem się zająć, wpłynie na wzrost
ich motywacji.
– 54 –
60241580319180
60
Autorefleksja:
Zastanów się, jaką strategię czytania wypracowałeś/-aś dla siebie. Czym się ona różni od zapro-
N
ponowanej przez nas?
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 55 –
60241580319180
60
U CZYTANIE WEDŁUG „5 KROKÓW”
1. Pobieżne przejrzenie tekstu

Przejrzyj nagłówki, wyróżnienia w treści, podkreślenia, a jeżeli jest to
książka – spójrz na spis treści. Chodzi o to, abyś miał/-a ogólne pojęcie
o treści i strukturze książki.
2. Postawienie pytań do tekstu

W następnej kolejności zastanów się, czego możesz się dowiedzieć
z tekstu. Na jakie pytania znajdziesz w nim odpowiedź? Zapisz sobie
te pytania. Gdy już będziesz miał/-a wprawę w czytaniu, wystarczy, że
zapamiętasz te pytania.
3. Streszczenie poszczególnych części tekstu

Teraz dopiero przeczytaj tekst uważnie. Przypomnij sobie pytania i cel
czytania (po co właściwie czytasz ten tekst?). W czasie lektury rób krót-
kie, kilkusekundowe przerwy, aby tekst „uleżał się” w głowie.
4. Streszczenie poszczególnych części tekstu

Po każdym fragmencie zatrzymaj się i zastanów, co przeczytałeś/-aś
i czy wszystko rozumiesz. Streść ten fragment w kilku słowach. Możesz
to zrobić ustnie lub pisemnie. Jeżeli chcesz, możesz treść odtwarzać
sobie głośno.
5. Powtórzenie treści lub przeczytanie całego tekstu

Na zakończenie jeszcze raz powtórz najważniejsze informacje zawar-
te w tekście. Weź pod uwagę pytania ułożone na początku ćwiczenia
i odpowiedzi na te pytania, które znalazłeś/-aś w czasie lektury. Tę fazę
możesz wykonać w pamięci, ale na początku radzimy Ci, abyś robił/-a
sobie krótkie notatki.
– 56 –
60241580319180
60
DEBATA N
Debata wspomaga rozwijanie umiejętności skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach,
prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień oraz efektywnego
współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywi-
dualnych i grupowych decyzji.
Debata – jak w angielskim parlamencie – jest dobrą metodą prowadzenia rozmów na trudne tematy.
Często prowadzi do podjęcia decyzji.
Przebieg:
Uczniowie dzielą się (najlepiej losowo) na dwie grupy: grupę ZA i grupę PRZECIW. Wybierają ze
swego grona po jednym rzeczniku i jednym sekundancie. Wybrany zostaje także moderator dys-
kusji.
1. Zaczyna rzecznik grupy ZA. Stawia tezę, którą podpiera argumentami ZA. Jego wystąpienie
może trwać najwyżej 5 minut.
2. Rzecznik grupy PRZECIW stara się obalić tę tezę i, przytaczając argumenty PRZECIW, formułuje
antytezę. Czas jego wypowiedzi także nie może przekroczyć 5 minut.
3. Sekundant grupy ZA podtrzymuje tezę.
4. Sekundant grupy PRZECIW podtrzymuje antytezę.
5. Głos, pod kierunkiem moderatora, przejmuje publiczność. Jedno wystąpienie nie może być
dłuższe niż 3 minuty. Każdy uczestnik debaty może tylko 1 raz zabrać głos i w swoim wystąpieniu
ustosunkować się do tezy lub antytezy. Nie ma miejsca na półśrodki. Jest jasne stanowisko ZA
albo PRZECIW.
6. Moderator zamyka debatę, prosząc o końcowy komunikat rzecznika grupy PRZECIW, a następnie
rzecznika grupy ZA.
7. Moderator przeprowadza głosowanie wśród publiczności.
Ramy organizacyjne:
Czas: 25 minut.
Należy zadbać o to, aby dyskusja toczyła się w sali, w której wszyscy będą się dobrze widzieli
i słyszeli.
+ –
• Teza i antyteza mogą doprowadzić • Niebezpieczeństwo podżegania konfliktu

do nowego rozwiązania poprzez syntezę, w grupie.
a nie konfrontację.
Warianty:
Przykład:
Chłopcy chcą jechać na wycieczkę w góry, dziewczynki nad morze:
• teza: wyjazd w góry
• antyteza: wycieczka nad morze
• synteza: nowy wspólny cel – pomalujmy naszą klasę!
– 57 –
60241580319180
60
N Ważne!
Pamiętaj, że w debacie, podobnie jak w dyskusji panelowej, ważne są reguły uczestnictwa, które
należy ustalić z grupą wcześniej. Uczniowie muszą mieć także świadomość, że celem debaty jest
znalezienie najlepszego rozwiązania dla wspólnego problemu, a nie wyłonienie zwycięzców i po-
konanych.
Autorefleksja:
Debata sprawdziła się w klasie ............................................................................................................
w dyskusji nad tematem ......................................................................................................................
Debata nie sprawdziła się w klasie ......................................................................................................
w dyskusji nad tematem ......................................................................................................................
ponieważ ..............................................................................................................................................
– 58 –
60241580319180
60
DECYZJA N
Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki, rozwiązywaniu problemów
w twórczy sposób, podejmowaniu indywidualnych decyzji.
Pozwala na określenie alternatyw rozwiązań jakiegoś problemu. Pokazuje, jak ważny w podejmo-
waniu decyzji jest nie tylko rozum, ale także sumienie i emocje.
Uczeń ma szansę określenia własnego systemu wartości, który jest bazą do zajęcia stanowiska
w sytuacjach konfliktowych.
Metoda ta ma swoje źródło w terapii logo, która przypisuje szczególne znaczenie osobistemu
systemowi wartości i decyzjom człowieka: „Zachowanie człowieka nie jest dyktowane warunkami,
w jakich ten funkcjonuje, lecz decyzjami, które podejmuje w swoim imieniu”.
Przebieg:
1. Przedstaw uczniom, na czym polega metoda. Wykorzystaj kartę pracy ucznia nr 1. Możesz ten
materiał skopiować uczniom. Powiedz, że zajmiecie się tą procedurą właściwie dla zabawy, dla
poćwiczenia sobie umiejętności podejmowania decyzji. Problemem, nad którym będziecie się za-
stanawiać, może być sytuacja konfliktowa w klasie, ale też osobisty problem każdego ucznia.
2. Po uzgodnieniu, jaki problem będzie rozważany, rozdaj uczniom po trzy kartki, każdą w innym
kolorze. Uczniowie wypisują propozycje rozwiązań (każde rozwiązanie na innej kartce). W ten
sposób wykonują 1 krok.
3. Teraz uczniowie realizują kolejne kroki. Twoją rolą jest indywidualne wsparcie, gdyby ktoś miał
problem ze zrozumieniem polecenia.
4. Podsumujcie realizację ćwiczenia. Odnieś się do doświadczeń uczniów. Poproś, aby wypowie-
dzieli się, jak do tej pory podejmowali decyzje w ważnych dla siebie sprawach.
Ramy organizacyjne:
Metoda nie wymaga żadnych przygotowań poza powieleniem karty pracy i przygotowaniem kartek
do zapisywania pomysłów. Na wykonanie zadania potrzeba 20–25 minut.
+ –
• Uczeń praktycznie ćwiczy umiejętność • Procedura jest dość skomplikowana.

podejmowania decyzji.
• Nauczyciel nie musi ingerować w przebieg
zadania.
• Praca dotyczy spraw bliskich uczniowi.
Ważne!
We wstępie na temat przebiegu metody lub na podsumowanie przedstaw uczniom powody, dla
których uważasz, że warto z nimi ćwiczyć takie umiejętności. Podejmowanie decyzji w sprawie,
która nie dotyczy ucznia, może być dla niego nużące i bezsensowne.
Autorefleksja:
Przed zastosowaniem tej metody na lekcji wykorzystaj ją we własnej sprawie. Czy jesteś zadowo-
lony/-a z przyjętego rozwiązania?
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 59 –
60241580319180
60
U DECYZJA
5 kroków podejmowania decyzji

1 krok Wymyśl 3 propozycje rozwiązania problemu. Nieważne, czy są dobre,
czy nie.
Pomysł A Pomysł B Pomysł C

.......................... .......................... ..........................
.......................... .......................... ..........................
2 krok Do każdego pomysłu rozważ i zapisz pozytywy i negatywy:
Pomysł A+ Pomysł A –
.......................... ..........................
.......................... ..........................
Pomysł B+ Pomysł B –
.......................... ..........................
.......................... ..........................
Pomysł C+ Pomysł C –
.......................... ..........................
.......................... ..........................
Do każdego zapisanego pozytywu lub negatywu przypisz jedną z literek:

• Rozsądek (myślenie) (R) – Czy to jest mądre? Czy głupie?
• Uczucia (U) – Czy to jest przyjemne? Czy nieprzyjemne?
• Sumienie (wartość) (S) – Czy to jest wartościowe? Czy nie?
Podlicz: ile i jakie literki otrzymała każda kartka.
– 60 –
60241580319180
60
3 krok Wybierz te pozytywy, które najbardziej są zgodne z Twoim systemem U
wartości (a więc mają najwięcej literek S).
4 krok Zastanów się teraz, jak wygląda sprawa z negatywem wybranego po-
mysłu. Jaką cenę będziesz musiał zapłacić, jeżeli zdecydujesz się na
to rozwiązanie?
5 krok Jeżeli jesteś gotów zapłacić tę cenę, to znaczy, jeżeli wewnętrznie akcep-
tujesz zarówno pozytywy jak i negatywy, wówczas świadomie podjąłeś
decyzję.
Może się zdarzyć, że dwa rozwiązania będą miały taką samą ocenę. Niestety mu-
sisz zdecydować się na jedno, analizując raz jeszcze negatywne strony jednego
i drugiego. Możesz też spróbować wziąć trochę z jednego, a trochę z drugiego
rozwiązania.
– 61 –
60241580319180
60
N DOBRA LEKCJA – DOBRY NAUCZYCIEL
– DOBRZY UCZNIOWIE
Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, skutecznego porozumiewania się
w różnych sytuacjach, efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi
międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji. Metoda może być stosowana
na początku roku szkolnego lub na rozpoczęcie pracy z nowym zespołem klasowym. Służy okre-
śleniu zasad i form współpracy na lekcji i zdefiniowaniu oczekiwań ze strony uczniów i nauczyciela.
Pomaga w uświadomieniu uczniowi jego odpowiedzialności za własną naukę.
Przebieg:
1. Na pierwszym spotkaniu z klasą zaprezentuj zasady pracy, które są zapisane w karcie pracy
ucznia nr 1.
2. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z zasadami, następnie zgłaszają swoje uwagi, propozycje
zmiany czy uzupełnienia listy.
3. Na podsumowanie tej fazy pracy powiedz, że uzgodnienie zasad jest Twoją potrzebą jako na-
uczyciela. W ten sposób dajesz uczniom prawo do wyrażania opinii o lekcji, ale też oczekujesz,
że uczniowie sami będą dbać o własne potrzeby.
4. Możesz także wykorzystać wizytówki – karta pracy ucznia nr 2. Rozdajesz każdemu uczniowi
skserowaną kopię. Na wyznaczonym polu uczniowie zapisują swoje imię i składają papier tak,
aby powstała wizytówka. Ustawiając ją na ławce stroną z imieniem do klasy, uczeń ma przed
sobą zasady. Poproś uczniów, żeby przynosili ze sobą wizytówki, aż utrwalą im się imiona.
5. Po wprowadzeniu zasad uczniowie otrzymują kartę pracy ucznia nr 3. Składa się ona z niedo-
kończonych zdań, które uczniowie uzupełniają zgodnie z własną opinią. Zdania dotyczą pracy
zespołowej, ale mogą też być wykorzystane w odniesieniu do całej klasy.
6. Po wypełnieniu rubryk w zespołach 5–6-osobowych uczniowie wymieniają swoje poglądy i przy-
gotowują informację dla całej klasy i dla nauczyciela.
7. Spisz wszystkie uwagi i życzenia uczniów. Na następnej lekcji przedstaw im, jakie podjąłeś/-aś
decyzje w odniesieniu do programu i sposobu prowadzenia lekcji.
Ramy organizacyjne:
Do lekcji potrzebujesz kserokopie kart pracy, klej i nożyczki do sklejenia wizytówek. Czas na prze-
prowadzenie zadania: 15–20 minut.
+ –
• Uczniowie mogą przedstawić własne •–

oczekiwania.
• Łagodna forma wejścia do nowego zespołu
klasowego.
• Uczniowie mogą przekonać się, że warto
mówić o swoich potrzebach, gdyż zostaną
one uwzględnione w planowaniu zajęć.
Autorefleksja:
Podaj trzy plusy i trzy minusy tej metody. Jakie inne sposoby na przedstawienie się uczniów pole-
ciłbyś/-abyś swoim kolegom i koleżankom?
– 62 –
60241580319180
60
DOBRA LEKCJA – DOBRY NAUCZYCIEL U
I. Abyś mógł się uczyć tego,

co dla Ciebie jest najlepsze, najbardziej efektywne i konieczne, musisz określić
swoje potrzeby i cele uczenia się.
II. Odpowiedzialność za to,

czego się uczysz, leży w dużej mierze po Twojej stronie. Musisz być aktywny/-a,
aby lekcje przynajmniej po części odpowiadały Twoim potrzebom.
III. Masz prawo do mówienia o tym,

że tempo pracy jest za duże, że czegoś nie rozumiesz, że coś jest według Ciebie
zbędne lub że masz inne zdanie na dany temat.
IV. Nie wycofuj się, jeżeli

zauważysz, że nikt nie wspiera Cię w Twoich problemach w procesie uczenia się.
Porozmawiaj o tym z innymi uczniami i z nauczycielem. Często wystarczy, że po-
wiesz: „Inaczej to sobie wyobrażałem/-am”, lub poprosisz: „Czy mógłby mi ktoś
udzielić dodatkowych informacji?”.
V. Ułatwisz sobie naukę, jeżeli

nie będziesz ukrywał/-a swoich emocji, znudzenia czy złości. O tym również poroz-
mawiaj z innymi uczniami. Może oni tak samo odbierają lekcje. Zmienić ten stan
można tylko wtedy, jeżeli się powie, o co chodzi.
VI. Proces uczenia odbywa się zawsze na dwóch płaszczyznach:

na płaszczyźnie rzeczowej (gdy przekazywane są treści) i na płaszczyźnie emocji,
które zawsze towarzyszą nauce.
Na przykład może Cię irytować sposób prowadzenia zajęć lub może Cię ucieszyć
fakt, że nauczyciel prosi Cię o wypowiedzenie własnego zdania. Jeżeli jednak je-
steś zdenerwowany/-a, wtedy nie śledzisz treści, nie potrafisz się skoncentrować.
Dlatego tak ważne jest wypowiadanie się na temat atmosfery zajęć.
VII. Na pewno często oceniasz nauczyciela za sposób prowadzenia lekcji,

ale może nie zastanawiasz się nad tym, jak ważny wpływ na pracę nauczyciela ma
sposób zachowania uczniów. Pamiętaj, że nauczyciel uczy się także od Ciebie.
– 63 –
60241580319180
60
U DOBRA LEKCJA – DOBRY NAUCZYCIEL
Twoje imię i nazwisko

.............................................................................................................
.............................................................................................................
I. Abyś mógł/-ogła się uczyć tego, co dla Ciebie jest najlepsze, najbardziej efektywne i konieczne, musisz
określić swoje potrzeby i cele uczenia się.
II. Odpowiedzialność za to, czego się uczysz, leży w dużej mierze po Twojej stronie. Musisz być aktywny/-a,
aby lekcje przynajmniej po części odpowiadały Twoim potrzebom.
III. Masz prawo do mówienia o tym, że tempo pracy jest za duże, że czegoś nie rozumiesz, że coś jest według
Ciebie zbędne lub że masz inne zdanie na dany temat.
IV. Nie wycofuj się, jeżeli zauważysz, że nikt nie wspiera Cię w Twoich problemach w procesie uczenia się.
Porozmawiaj o tym z innymi uczniami i z nauczycielem. Często wystarczy, że powiesz: „Inaczej to sobie
wyobrażałem”, lub poprosisz: „Czy mógłby mi ktoś udzielić dodatkowych informacji?”.
V. Ułatwisz sobie naukę, jeżeli nie będziesz ukrywał/-a swoich emocji, znudzenia czy złości. O tym również
porozmawiaj z innymi uczniami. Może oni tak samo odbierają lekcje. Zmienić ten stan można tylko wtedy, jeżeli
się powie, o co chodzi.
VI. Proces uczenia odbywa się zawsze na dwóch płaszczyznach: rzeczowej (gdy przekazywane są treści)
i emocji, które zawsze towarzyszą nauce. Na przykład może Cię irytować sposób prowadzenia zajęć lub może
Cię ucieszyć fakt, że nauczyciel prosi Cię o wypowiedzenie własnego zdania. Jeżeli jednak jesteś zdenerwo-
wany/-a, wtedy nie śledzisz treści, nie potrafisz się skoncentrować. Dlatego tak ważne jest wypowiadanie się na
temat atmosfery zajęć.
VII. Na pewno często oceniasz nauczyciela za sposób prowadzenia lekcji, ale może nie zastanawiasz się nad
tym, jak ważny wpływ na pracę nauczyciela ma sposób zachowania uczniów. Pamiętaj, że nauczyciel uczy
się także od Ciebie.
podklej
– 64 –
60241580319180
60
DOBRA LEKCJA – DOBRY NAUCZYCIEL U
Zdecydowałem/-am się na pracę w tej grupie, ponieważ...
Zadanie mnie interesuje, gdyż...
Chciałbym/-abym dowiedzieć się o innych osobach w grupie...
Chciałbym się nauczyć...
Oczekuję od nauczyciela...
Oczekuję od innych uczniów...
Do pracy zespołowej mogę zaoferować od siebie...
„Ta praca była stratą czasu” powiedziałbym/-abym, gdyby...
– 65 –
60241580319180
60
N DORADZTWO GRUPOWE
widzenia, przygotowaniu się do publicznych wystąpień, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy
w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, przy-
swajaniu sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych.
Metoda doradztwa grupowego ma zastosowanie tam, gdzie istnieje konieczność rozwiązania kon-
fliktów i poprawy relacji z najbliższymi.
Uczniowie:
• poznają procedurę pozytywnego myślenia o konflikcie,
• uczą się wrażliwości dla cudzych problemów,
• uczą się odróżniania opinii od oceny,
• tworzą kulturę pomagania sobie nawzajem.
Przebieg:
1. WPROWADZENIE/WYJAŚNIENIE:
Ustalasz czas pracy tą metodą, opisujesz swoją rolę jako moderatora spotkania, umawiacie się,
jaki temat będzie przedmiotem analizy.
2. RELACJA/SPRAWOZDANIE
Jeden z uczniów prezentuje jakąś trudną sytuację, którą przeżył w szkole lub w domu. Najlepiej,
jeżeli jest to sprawa aktualna (z tego dnia, z poprzedniego, z ostatniej przerwy...). Ważne, aby
opis był możliwie dokładny i nie zawierał uogólnień („X zawsze tak się zachowuje”, „Często
zauważam, że...” „Moi rodzice ciągle tak postępują”). Pozostali uczniowie tylko słuchają, nie
przerywają, nie dopytują.
3. INFORMACJA ZWROTNA
W tej fazie inni uczniowie wypowiadają swoje myśli i uczucia, które wywołała w nich relacja. Nie
oceniają przy tym tej sytuacji ani nie proponują żadnych rozwiązań.
4. ROZSZERZENIE RELACJI
Teraz dopiero wyjaśnia się jeszcze niepewne informacje o prezentowanym przypadku. Mogłyby
to być na przykład dane z zakresu:
– inne podobne sytuacje i ich przebieg
– sytuacje, w których uczeń nie miewa takich kłopotów
– miejsce ucznia w klasie
– dodatkowe informacje o rodzinie
5. DOPYTYWANIE/UZUPEŁNIANIE
Uczniowie dopytują o dokładne informacje lub sami ich dostarczają, ale nie proponują rozwiązań.
Czasami możliwe jest odegranie scenki, która zaprezentuje problem.
Na zakończenie tego etapu uczeń, którego dotyczy problem, formułuje swoje oczekiwania wobec
tego spotkania. Warto wybrać jedno najważniejsze oczekiwanie, aby rozwiązania, które powstaną
na zakończenie, nie były zbyt ogólne. Uczeń, którego sprawa dotyczy, zechce na przykład do-
wiedzieć się, co ma zrobić, aby dana sytuacja nigdy już się nie powtórzyła. Rozwiązania mogą
więc dotyczyć tej kwestii.
6. JA JAKO...
Jest to centralny krok w tej metodzie. Każda osoba wchodzi w rolę ucznia prezentującego swój
problem i mówi: co myśli jako dana osoba w tej sytuacji, co czuje, jak postępuje. W następnej
rundzie wczuwamy się w rolę drugiej osoby występującej w opisywanym konflikcie i zastanawia-
my się: co ja – jako ta druga osoba – myślę, robię, czuję w tej sytuacji. Jeżeli problem dotyczy
całej klasy, wypowiedzi zaczynają się od słów: „Ja jako uczeń tej klasy...”. Ostatnie słowo ma
tutaj uczeń, który przedstawiał sytuację. Odnosi się do tego, co usłyszał od innych, jakie to na
nim zrobiło wrażenie, które z obrazów akceptuje, a które odrzuca.
– 66 –
60241580319180
60
7. W POSZUKIWANIU ROZWIĄZAŃ
Celem tego kroku jest opracowanie pewnych pomysłów rozwiązań. Następnie wybranie naj-
N
lepszych, sformułowanie celów i bardzo konkretnych działań (kto, co, do kiedy). Uczniowie po
kolei wypowiadają się, rozpoczynając zdanie od „Ja jako... zrobię”. Wypowiedzi dotyczą planów
działania ucznia relacjonującego swoja historię, a także planów drugiej strony konfliktu.
Sprecyzowanie celów
Na podstawie zebranych danych zespół określa konkretne cele, czas ich realizacji i sposób, w jaki
można będzie poznać, że nastąpiła zmiana w sytuacji ucznia.
Pomysły działań
Uczniowie na kartkach zbierają wszystkie pomysły, które mogą prowadzić do realizacji celów. Ilość
pomysłów może być ogromna, nie krytykujemy ich, zbieramy wszystkie.
Wybór najlepszych rozwiązań

Uczeń, który zaprezentował problem, i inni koledzy ustalają, które z propozycji są realne, możliwe
do zaakceptowania. Ostateczną decyzję podejmuje autor.
Ustalenie harmonogramu działań

Podział ról: Kto, co, do kiedy?
Informacja: Kto, kogo o czym poinformuje?
Ewaluacja: kiedy i jak sprawdzę, czy zrealizowałem plan działań.
Ramy organizacyjne:
Na pracę tą metodą potrzebujesz co najmniej dwóch godzin lekcyjnych. Mogą to być spotkania
cykliczne po lekcjach przyjmujące formę grupy wsparcia.
+ –
• Uczniowie mogą dokładnie się przyjrzeć • Nie każdy nauczyciel poradzi sobie z rolą
swoim problemom i znaleźć rozwiązania moderatora.
wśród swoich rówieśników. • Nauczyciel prowadzący spotkanie
• W szkole tworzy się kultura wzajemnej powinien mieć wcześniejsze przygotowanie
pomocy. w zakresie prowadzenia grup wsparcia dla
• Uczniowie uczą się słuchać innych. uczniów.
• Uczniowie mają trudności z utrzymaniem
zasad obowiązujących w czasie pracy.
Na przykład chętnie już na początku
sugerują rozwiązania lub zadają pytania
„prokuratorskie”. Nauczyciel musi bardzo
uważać na prawidłowy przebieg spotkania.
Autorefleksja:
Pytaniem zabronionym w pracy tą metodą jest „Dlaczego?”. Raczej należy poszukiwać odpowiedzi
na pytania: „Po co ktoś coś robi? Co chce przez to osiągnąć?”. Czy nie jest to dobra wskazówka
dla Ciebie w pracy wychowawczej?
– 67 –
60241580319180
60
N DRAMA
Drama pomaga w rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań uczniów.
Służy rozumieniu i interpretacji tekstów literackich, wydarzeń historycznych itp.
Metoda ma zastosowanie w praktycznym ćwiczeniu umiejętności społecznych, takich jak: nego-
cjowanie, podejmowanie decyzji, komunikowanie się. Uczniowie uczą się przez doświadczenie
i przeżywanie. Można ją wykorzystać w pracy wychowawczej.
Przebieg:
1. Przedstaw uczniom temat i cele zajęć, wyjaśnij, dlaczego zastosujesz tę metodę.
2. Wprowadź uczniów w sytuację dramową poprzez opowiedzenie zdarzenia, przedstawienie sy-
tuacji fikcyjnej, problemu wychowawczego.
3. Przedstaw uczniom scenariusz. Daj czas na zapoznanie się z nim.
4. Rozdaj uczniom role. Pozwól im samodzielnie dokonać wyboru. Możesz sam/-a przydzielić role,
ale wówczas trzeba poinformować uczniów, że mają prawo do rezygnacji z powierzonej roli, jeżeli
im ona nie odpowiada. Wybierz osoby, które będą obserwatorami. Określ czas na przygotowanie
się do roli.
5. Ustal miejsce i czas akcji. Wspólnie z klasą przygotujcie dekoracje i rekwizyty. Po tych przygoto-
waniach rozpoczynasz dramę. Twoi uczniowie wcielają się w role i odgrywają scenki.
6. Po zakończeniu gry zaproś wszystkich do dyskusji, w której uczestniczą również obserwatorzy.
Podczas niej zwróć uwagę na wszystkie aspekty przedstawionej sytuacji, porozmawiajcie o od-
czuciach osób uczestniczących w grze. Wysłuchajcie refleksji i spostrzeżeń obserwatorów.
7. Dokonaj podsumowania całości dramy.
Ramy organizacyjne:
Czas na przeprowadzenie dramy ustalasz sam/-a. Opracuj scenariusz, przygotuj odpowiednio salę
i rekwizyty. Do realizacji tych zadań włącz uczniów lub powierz je im w całości.
+ –
• Pomaga w zrozumieniu, motywacji różnych • Niewłaściwie przygotowana spłyca

zachowań. interpretację wydarzeń.
• Przygotowuje do pełnienie rożnych ról • Nie każdy uczestnik potrafi się
życiowych. otworzyć.
• Pobudza ruchowo i teatralnie. • Wymaga czasu i dużej wiedzy
• Pomaga odkryć siebie. animatora.
• Uczy przestrzegania zasad pracy • Jest najkorzystniejsza do pracy
w grupie. w małych grupach.
• Wymaga dobrej znajomości klasy/zespołu. • Pojawiają się trudności w panowaniu nad
• Wymaga czasu i dużej wiedzy animatora. emocjami.
• Trudności w koncentracji uwagi.
– 68 –
60241580319180
60
Ważne!
Nauczyciel/-ka prowadzący/-a zajęcia powinien/powinna znać techniki i strategie dramowe oraz
N
umieć komunikować się z grupą. Na prowadzącym spoczywa duża odpowiedzialność za przebieg
i organizację.
Zasady prowadzenia zajęć metodą dramy (Marek Świeca, Drama w edukacji, Wszechnica Święto-
krzyska, Kielce 1996):
• temat zajęć powinien być interesujący dla uczniów i inspirujący ich do działań kreatywnych,
• w trakcie pierwszych zajęć należy wprowadzać proste techniki jak rzeźba czy film, realizować je
małymi zespołami czy w parach, co zwiększa zdyscyplinowanie uczniów,
• wstępne doświadczenia dramowe powinny rozpoczynać się od ćwiczeń koncentracji zmysłów,
co umożliwi pełniejsze zaangażowanie w trakcie zajęć,
• uczniowie powinni wykonywać ćwiczenia w kręgu, tak by wszyscy dokładnie widzieli efekty
wspólnej pracy,
• w trakcie przygotowania ćwiczeń nauczyciel/-ka powinien/powinna kontrolować przebieg przy-
gotowań, zadawać pytania, udzielać wyjaśnień, a do pokazywania efektów pracy dopuszczać po
upewnieniu się, że wszyscy są dobrze przygotowani,
• aby na zajęciach nie zapanował chaos, nauczyciel powinien ustalić znaki dźwiękowe lub słowa-
-klucze, za pomocą których inicjuje lub przerywa działanie np. Kiedy usiądę za stołem, to jestem
sędzią.
Pamiętaj o...
• poprowadzeniu ćwiczeń wstępnych,
• zapewnieniu klasie atmosfery bezpieczeństwa i otwartości,
• możliwości rezygnacji z udziału w scence przez ucznia,
• przerwaniu gry, gdy wzrasta niepokój lub zdenerwowanie,
• ścisłym wyznaczeniu czasu na scenki (nie może on być zbyt długi), stosowaniu technik typu
„stop-klatka”,
• daniu uczniom możliwości tworzenia własnych scenariuszy,
• stworzeniu sytuacji wyjścia z roli po odegraniu scenki,
• podzieleniu się uwagami po zakończeniu gry.
Unikaj...
• oceniania scenek – ta była „dobra”, ta jest „zła”,
• komentowania i wtrącania się do gry,
• obsadzania uczniów w rolach będących zbyt blisko ich ról życiowych,
• osądzania,
• scenek, w których występuje zbyt dużo postaci.
– 69 –
60241580319180
60
N DRZEWKO DECYZYJNE
Drzewko decyzyjne kształtuje umiejętność efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie,
uczy budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji.
Metoda ta może być wykorzystana na lekcjach (zajęciach), na których uczniowie mają nauczyć
się poszukiwania/zauważania związków między różnymi rozwiązaniami danego problemu i kon-
sekwencjami tych rozwiązań. Jej celem jest kształtowanie umiejętności dokonywania wyboru
i podejmowania decyzji.
Przebieg:
W zależności od założonego celu i przewidzianego toku zajęć sytuacja wymagająca podjęcia decyzji
może być tematem lekcji lub wynikiem pracy nad danym problemem. Praca tą metodą sprowadza
się do graficznego zapisu analizy procesu podejmowania decyzji.
1. Wspólnie z uczniami nazwij sytuację wymagającą podjęcia decyzji.
2. Poproś uczniów o zapisanie jej na tablicy, plakacie.
3. Porozmawiajcie chwilę na temat tej sytuacji: dlaczego tak się stało? jakie były powody/przyczyny
takiego, a nie innego postępowania, zachowania?
4. Podziel klasę na grupy (odliczanie, pory roku, kolorowe karteczki, itp.) 5–6-osobowe:
• rozdaj grupom kartę pracy ucznia,
• wyjaśnij, że wypełnianie karty rozpoczyna się od dołu, tzn. wpisujemy sytuację wymagającą pod-
jęcia decyzji. Następnie wszystkie grupy zastanawiają się, jakie mogą być możliwe rozwiązania
zaistniałej sytuacji i wspólnie ustalają trzy najefektywniejsze i najszybsze. Zapisują je na karcie
ćwiczeń.
• kolejnym etapem pracy grup jest analiza skutków (pozytywnych i negatywnych) zaproponowanych
rozwiązań, czyli poszukiwanie argumentów „za” i „przeciw” dla każdego rozwiązania,
• pozytywne i negatywne skutki zapisywane są na karcie ćwiczeń,
• ostatnim etapem jest określenie celów/wartości wybranego rozwiązania.
5. Poproś, aby każda grupa przedstawiła wyniki swojej pracy. Karty możesz wywiesić w klasie.
6. Zaproś swoich uczniów do dyskusji nad wynikami pracy grup.
Ramy organizacyjne:
Metoda ta połączona z dyskusją zajmuje całą jednostkę lekcyjną. Na wypełnienie karty ćwiczeń
potrzeba 20–25 minut. Musisz wcielić się w rolę strażnika czasu i dokładnie określić czas potrzebny
na wypełnianie kolejnych części karty, musisz też pilnować, by grupy go nie przekraczały. Karty
pracy ucznia dobrze jest przygotować na dużym papierze, aby wszyscy uczniowie mogli prześledzić
tok podejmowania decyzji w innych grupach.
+ –
• Uczy podejmowania decyzji. • W niektórych sytuacjach może okazać się

• Zmusza do zastanawiania się nad skutkami/ metodą zbyt czasochłonną.
efektami kolejnych kroków. • W grupach początkujących może pojawić
• Pokazuje, jakimi wartościami kierują się się problem z zachowaniem dyscypliny
uczniowie przy dokonywaniu wyborów. czasowej.
• Pomaga w poszukiwaniu rozwiązań
alternatywnych.
• Nauczycielowi daje możliwości
obserwowania zachowań swoich uczniów.
• Można ją stosowaćw klasach starszych.
– 70 –
60241580319180
60
Warianty:
Drzewko decyzyjne możesz tworzyć z całą klasą.
N
• przygotowujesz dużą planszę z narysowanym drzewkiem,
• przy pomocy Burzy mózgów poszukujecie możliwych rozwiązań,
• następnie tworzycie ich ranking, wybieracie 2–3 najlepsze i każde zapisujecie dużymi literami na
paskach papieru i przyklejacie na plakacie z drzewkiem,
• dzielisz klasę na 2–3 zespoły, których zadaniem będzie poszukanie argumentów „za” i „przeciw” dla
danego rozwiązania. Argumenty zapisywane mogą być na kolorowych kartkach np. „za” – czerwone,
„przeciw” – zielone. Grupy przyklejają je na plakacie,
• przeanalizuj z klasą to, co powstało na drzewku. Zastanówcie się, jakie cele osiągniecie przyj-
mując dane rozwiązanie i dokonajcie wyboru. Cele/wartości wybranego rozwiązania zapiszcie
na plakacie.
Ważne!
Zadbaj o to, aby uczniowie samodzielnie decydowali o wyborze rozwiązania. Nie podsuwaj im
swoich argumentów, pozwól im samodzielnie je znaleźć.
W klasach starszych przebieg pracy możesz wyjaśnić za pomocą tekstu przewodniego.
Autorefleksja:
W pracy tą metodą:
Udało się Trzeba zmienić
• •
• •
• •
• •
• •
• •
• •
– 71 –
60241580319180
60
U DRZEWKO DECYZYJNE
Cele/wartości
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
.................................
Negatywne
Pozytywne
.................................
................................. ................................. .................................
................................. .................................
................................. .................................
SKUTKI
Negatywne
Pozytywne
................................. .................................
................................. .................................
................................. ................................. .................................
.................................
.................................
1 3
2
1. ............................
2. ............................
3. ............................
Możliwe rozwiązania
.................................
.................................
.................................
Sytuacje wymagające
podjęcia decyzji
– 72 –
60241580319180
60
DYSKUSJA N
Metoda wspomaga rozwój umiejętności planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak
się uczyć? Uczy skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego
punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, efektywnego współdziałania w zespole
i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych
decyzji, przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów
społecznych.
Dyskusja pozwala na realizację bardzo różnorodnych celów dydaktycznych w zależności od tema-
tu, którego dotyczy. Jednak za każdym razem uczniowie rozwijają takie uniwersalne umiejętności,
jak:
• argumentowanie,
• przekonywanie,
• formułowanie zwartych, precyzyjnych wypowiedzi,
• zadawanie pytań,
• podsumowanie,
• wnioskowanie,
• aktywne słuchanie.
Przebieg:
Przygotowując uczniów do dyskusji, musisz zaznajomić ich z:
• rolą moderatora (kim jest, jakie ma zadania, jaką odpowiedzialność),
• fazami (strukturą) dyskusji,
• zasadami uczestnictwa (por.: Głos w dyskusji, Debata, Dyskusja panelowa),
• zasadami przekazywania i przyjmowania informacji zwrotnej (por.: karta pracy ucznia nr 1 i 2).
Struktura dyskusji:
1. Zapoczątkowanie fazy rozwoju
Faza początkowa
• sprecyzowanie tematu i celu,
• zaznajomienie uczestników z ramami czasowymi i regułami,
• impuls do startu (pytanie, wprowadzenie, informacja).
Faza rozwoju
• dopuszczenie swobodnego toku dyskusji,
• okazanie zainteresowania i zaciekawienia,
• zaznaczenie swojej obecności: słuchanie w skupieniu, kontakt wzrokowy.
2. Faza porządkująca
• zaproponowanie cząstkowych tematów i cząstkowych kroków,
• troska o zachowanie reguł gry,
• „rzucanie piłeczki” i podawanie jej dalej,
• pilnowanie głównego wątku,
• przestrzeganie dyscypliny czasowej,
• podsumowywanie kolejnych etapów dyskusji,
• formułowanie i wyjaśnianie pytań.
3. Faza końcowa
• podsumowanie i zamknięcie cząstkowych wyników,
• zasygnalizowanie końca,
• podjęcie decyzji,
• wyliczenie i powiązanie spraw niezałatwionych i otwartych,
• zreasumowanie,
• podsumowanie przebiegu rozmowy, okazja do przekazania uczestnikom informacji zwrotnej,
• podziękowanie, pożegnanie.
– 73 –
60241580319180
60
N Ramy organizacyjne:
Czas: 90 minut, w tym co najmniej 20 minut na przygotowanie do dyskusji (temat, role, zasady
uczestnictwa).
Sala, w której będzie się odbywała dyskusja, musi mieć dobrą akustykę; wszyscy uczestnicy muszą
się nawzajem słyszeć. Bardzo ważne jest też zapewnienie kontaktu wzrokowego.
Warianty:
Głos w dyskusji, Debata, Dyskusja panelowa
Ważne!
Każdą pierwszą dyskusję powinieneś/powinnaś poprowadzić sam/-a, aby pokazać uczniom wzorzec.
Kolejne dyskusje, które będą prowadzone przez uczniów starszych klas gimnazjalnych i liceum,
także wymagają Twojego wsparcia podczas przygotowań.
Autorefleksja
Moi uczniowie prowadzili dyskusję pod kierunkiem ...........................................................................
(czyim – Twoim czy ucznia/uczniów?)
na temat ...............................................................................................................................................
Dyskusja była w mojej ocenie:

❑ sprawna,
❑ kulturalna,
❑ dobrze przygotowana,
❑ chaotyczna,
❑ pozbawiona wątku,
❑ źle prowadzona.
W przyszłości, przygotowując uczniów do dyskusji, będę musiał/-a zwrócić większą uwagę na:
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 74 –
60241580319180
60
DYSKUSJA U
Przygotowując się do udziału w dyskusji, wyobraź sobie, że będziesz jej moderato-

rem. Dzięki temu będziesz czuł/-a się pewniej i z łatwością zastosujesz się do reguł
kulturalnej dyskusji. Przeczytaj poniższe rady i wskazówki i porozmawiaj o nich
z nauczycielem lub koleżankami i kolegami z klasy.
Jeżeli jesteś moderatorem, poniższe zasady musisz „mieć w jednym palcu”.
Zasady przekazywania informacji zwrotnej
Zasada: Uzasadnienie:
1. Nie oceniaj, nie osądzaj kolegów, 1. W przeciwnym razie informacja
tylko opisuj wrażenie. zwrotna będzie odczuwana jako
nieuzasadniona krytyka.
2. Informacja zwrotna musi odnosić 2. Osobowości nie da się natychmiast
się do konkretnego zachowania lub zmienić.
wypowiedzi, a nie do osobowości.
3. Informacja zwrotna powinna być 3. Nieprecyzyjna informacja zwrotna
sformułowana jasno i precyzyjnie. prowadzi do nieporozumień.
Przekonaj się, czy Twój rozmówca
dobrze Cię zrozumiał.
4. Jasno oddzielaj spostrzeżenia 4. W przeciwnym razie rozmówca
od przypuszczeń i odczuć. zacznie się niepotrzebnie bronić
i odejdzie od głównego tematu
dyskusji.
5. Mów, co Ty sam czujesz, myślisz, 5. Jeżeli będziesz mówił (właściwie
w co wierzysz. Używaj języka „ja”. wmawiał) komuś, co czuje,
dyskusja przerodzi się w kłótnię,
gdyż Twój przeciwnik będzie się
czuł zaatakowany.
6. Informacja zwrotna musi być 6. Wtedy wszyscy czują się jak
sformułowana w takim tonie, partnerzy.
w jakim zarówno Ty możesz się
zwrócić do rozmówcy jak i on
do Ciebie.
7. Przekazuj informację zwrotną 7. Pozytywna informacja zwrotna
również na tematy pozytywne. poprawia klimat rozmowy. Łatwiej
jest wtedy zaakceptować informację
zwrotną o negatywnej treści.
– 75 –
60241580319180
60
U DYSKUSJA
Zasady przekazywania informacji zwrotnej
Zasada: Uzasadnienie:
1. Traktuj informację zwrotną jako 1. Jeżeli uwierzysz w dobrą intencję
szansę. kolegi, który przekazuje Ci
informację zwrotną, łatwiej będzie
Ci ją zaakceptować i przemyśleć.
2. Słuchaj aktywnie, stawiaj 2. Informacja zwrotna wymaga
dodatkowe pytania, jeżeli czegoś uważnego słuchania. Spełni ona
nie zrozumiałeś. pożyteczną rolę jedynie wtedy,
gdy zostanie w całości i prawidłowo
zrozumiana.
3. W miarę możliwości bądź otwarty 3. Natychmiastowe usprawiedliwienia
i ogranicz się tylko do słuchania. powodują, że Twój rozmówca
W razie potrzeby wyjaśnij swoje myśli, że nie ma racji i czuje się
postępowanie, ale nie broń go ani onieśmielony.
nie usprawiedliwiaj.
Techniki moderatora dyskusji

• powtórzenie wypowiedzi uczestnika (Jeśli dobrze zrozumiałem, uważasz, że...):
pozwala nawiązać kontakt z uczestnikiem, zachęca do dalszego udziału w dys-
kusji i aktywnego słuchania;
• zaproszenie wprost (Ewa, a co Ty sądzisz w tej sprawie? Jesteśmy ciekawi Twojego

zdania): pomaga ośmielić „nieśmiałych” i „milczków”;
• pytanie na pytanie (Dlaczego o to pytasz?): umożliwia chwilowe zatrzymanie dys-

kusji, pozwala zastanowić się nad odpowiedzią;
• odbicie piłeczki do grupy (Co sądzicie na ten temat?): pozwala włączyć do dyskusji
więcej osób, zgromadzić różne poglądy;
• powtórzenie pytania, gdy pozostanie bez odpowiedzi (Chciał(a)bym jeszcze na

chwilę wrócić do pytania Andrzeja. Andrzeju, możesz powtórzyć swoje pytanie?),
daje poczucie ważności osobie, która postawiła pytania, i budzi zaufanie do mo-
deratora, który „niczego nie przeoczy” i „wszystkich traktuje jednakowo”.
– 76 –
60241580319180
60
DYSKUSJA U
Reguły gry, które pomagają przeżyć ciekawą dyskusję:

• Słuchamy, gdy mówią inni.
• Mówimy na temat, krótko i zrozumiale.
• Włączamy się do dyskusji za zgodą moderatora. Chcąc zabrać głos, podnosimy
rękę.
• Jesteśmy opanowani, nie ulegamy emocjom.
• Mówiąc do kogoś, patrzymy mu w oczy.
• Przestrzegamy dyscypliny czasowej, nie przeciągamy swoich wypowiedzi; inni
też czekają na głos.
Dobry moderator to taki, który:

• poważnie traktuje wszystkich rozmówców,
• traktuje wszystkie wypowiedzi na równi,
• nie forsuje własnego zdania,
• jest tolerancyjny,
• jest uprzejmy,
• jest otwarty,
• wyraża się jasno i zrozumiale,
• jest cierpliwy,
• jest taktowny,
• umie podsumowywać,
• stawia właściwe pytania we właściwym momencie,
• konsekwentnie dąży do celu.
– 77 –
60241580319180
60
N DYSKUSJA BEZ SŁÓW
Metoda służy przyswajaniu metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i proble-
mów społecznych, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego
punktu widzenia. Może być zastosowana w kształtowaniu umiejętności formułowania własnego
zdania. Pozwala na zespołowe podjęcie decyzji. Pomaga w wyznaczeniu indywidualnych celów
uczenia się. Może być wykorzystana przez nauczyciela jako forma informacji zwrotnej na temat
pracy dydaktycznej.
Przebieg:
1. W klasie wywieś wcześniej przygotowany plakat według karty pracy ucznia nr 1.
2. Obok na ławce ułóż wycięte kartki z napisami według karty pracy ucznia nr 2 oraz puste kartki
do wypełnienia przez uczniów.
3. Każdy uczeń otrzymuje kserokopie karty pracy ucznia nr 2 i zaznacza 6 kartek, które dla nie-
go są najważniejsze w nauce. Zastanawia się również samodzielnie, które z nich powinny być
przywieszone w polu Uczniowie powinni samodzielnie się nauczyć, powinni być, powinni mieć...
a które w polu Uczniowie powinni się uczyć w szkole za pomocą nauczyciela...
4. Istnieje również możliwość zawieszenia kartki w polu środkowym, gdy uczniowie uważają, że pew-
ne sprawy zależą trochę od nauczyciela, a trochę od samego ucznia i wymagają współpracy.
5. Każdy uczeń kolejno podchodzi do plakatu. Pierwszy przywiesza swoich sześć kartek w wybranym
polu. Następny przywiesza swoje, chyba że jego kartki znajdują się na plakacie, więc przewiesza
je zgodnie ze swoim wyborem.
6. Uczniowie obserwują bez komentarza, jak kartki wędrują z jednego pola do innego. Ty odno-
towujesz, które z kartek są wykorzystywane najczęściej, które zmieniają swoje miejsce, czy są
kartki nowe zapisane na pustych kartonikach.
7. Gdy ostatni uczeń przywiesi swoje kartki, prowadzisz z klasą dyskusję o tym, co widzieli, i zapi-
sujesz wnioski na tablicy, które wypływają z tego ćwiczenia.
8. Uczniowie w mniejszych zespołach określają, jakie jest oczekiwanie klasy wobec nauczyciela, a jaką
odpowiedzialność za naukę ponoszą sami. Prosisz ich, aby najpierw podali zasady współpracy
z nauczycielem, a potem w bardzo konkretny sposób zapisali na plakacie (możesz wykorzystać
kartę pracy ucznia nr 3), co, kto, do kiedy powinien zrobić, aby efekty nauki były lepsze.
9. Ustalenia wywieszacie w klasie, abyście mogli się do nich później odwoływać.
Ramy organizacyjne:
Należy przygotować karty do zawieszenia (poproś uczniów, którzy mogą Cię w tym wyręczyć), masę
samoprzylepną (typu blu-tag, do kupienia w sklepach papierniczych), która pozwoli na przewieszanie
kartek oraz kserokopie karty pracy ucznia nr 2 dla każdego ucznia oraz karty pracy ucznia nr 3
dla każdego zespołu. Na wykonanie zadania potrzeba całą godzinę lekcyjną.
+ –
• Metoda pozwala każdemu uczniowi • Potrzeba dużo czasu na realizację.

zaprezentować jego potrzeby i oczekiwania • W dużych klasach uczniowie mają trudność
wobec nauczyciela. z utrzymaniem koncentracji podczas całego
• Tworzy bezpieczne ramy do wypowiedzenia ćwiczenia.
swojego zdania. • Uczniowie mogą mieć opór przed szczerym
• Wszyscy uczniowie są zaangażowani wypowiedzeniem własnej opinii.
w proces decyzyjny.
– 78 –
60241580319180
60
Ważne!
Sygnałem, że uczniowie nie chcą otwarcie mówić o swoich oczekiwaniach, może być przywieszanie
N
kartek w środkowym polu. Nie martw się tym. Po zakończeniu ćwiczenia poproś uczniów o ocenę
tego „zjawiska”. Być może będzie to znakomity moment na dyskusję o relacjach między Tobą
a klasą. W drugiej części metody, polegającej na pracy zespołowej, uczniowie na pewno określą
oczekiwania wobec Ciebie.
Autorefleksja:
Zanim przeprowadzisz lekcję tą metodą, wykonaj sam/-a ćwiczenie. Możesz swoją propozycję
przedstawić klasie. Na pewno zechcą się dowiedzieć, jakie jest Twoje wyobrażenie o podziale
odpowiedzialności za to, co się dzieje na lekcji.
– 79 –
60241580319180
60
U DYSKUSJA BEZ SŁÓW
Uczniowie
powinni samodzielnie się powinni się uczyć
nauczyć, powinni być, w szkole z pomocą
powinni mieć... nauczyciela...
– 80 –
60241580319180
60
DYSKUSJA BEZ SŁÓW U
Dbałość o swoje Posługiwanie się Pomoc innym Praca bez lęku

miejsce pracy na podstawowymi
lekcji metodami pracy
Cierpliwość Samoocena Rozwiązywanie Dokumentowanie

problemów tego, czego się
uczę
Rozwiązywanie Poszukiwanie Wyznaczanie Samodzielna

zadań rozwiązań celów działania praca
Gotowość do Umiejętność Trzymanie się Radzić sobie

poznawania wypowiadania się ustalonych zasad w trudnych
nowych rzeczy pracy sytuacjach
Podstawowe Pewność siebie Chęć do nauki Odpowie-

zasady kultury dzialność za
własne działania
Radość z nauki Wybór zadań Sprzątanie po Praca zgodna

sobie z instrukcją
podaną przez
nauczyciela
Rozmowa Gospodarowanie Koncentracja na Pomoc ze strony

z innymi czasem lekcji nauczyciela
.................................... .................................... .................................... ....................................
– 81 –
60241580319180
60
U DYSKUSJA BEZ SŁÓW
Nasze propozycje zasad współpracy z nauczycielem

1.
2.
3.
4.
5.
6.
Czego oczekujemy od nauczyciela? Za co odpowiadamy samodzielnie?

Co powinno być Do kiedy? Co powinno być Do kiedy?
zrobione? zrobione?
– 82 –
60241580319180
60
DYSKUSJA PANELOWA N
Metoda wspomaga rozwój umiejętności skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach,
prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, efektywnego
współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indy-
widualnych i grupowych decyzji.
Dyskusje panelowe organizuje się najczęściej dla szerokiej publiczności. Służą one kształtowaniu
poglądów przed podjęciem decyzji w ważnych sprawach.
Przebieg:
Grupa uczniów (2 do 5 osób) przygotowuje się w domu do roli ekspertów w określonym zakresie
wiedzy. Uczniowie ci powinni reprezentować różne poglądy i znać różne aspekty danego tematu.
1. Moderatorzy rozpoczynają, nazywając temat lub problem.
2. Przedstawiają ekspertów.
3. Eksperci wygłaszają swoje tezy.
4. Moderatorzy:
– zapraszają do dyskusji, udzielają głosu,
– podsumowują kolejne etapy dyskusji,
– pilnują czasu,
– czuwają nad tym, aby dyskutanci trzymali się tematu dyskusji; jeśli zajdzie taka potrzeba, in-
terweniują,
– na koniec zbierają wszystkie tezy i wnioski z dyskusji, zapisując je na plakacie.
Ramy organizacyjne:
Czas: ok. 25 minut.
Należy zadbać o to, aby dyskusja toczyła się w sali, w której wszyscy będą się dobrze widzieli
i słyszeli.
+ –
• Uczenie się przez wymianę poglądów. • Niebezpieczeństwo prowadzenia

• Uczenie się kultury rozmowy. monologów.
• Dobry sposób na przełamywanie oporu • Nie wszyscy będą jednakowo
przed eksponowaniem własnej osoby. zaangażowani.
• Dobry sposób na uaktywnienie nieśmiałych • Dyskusja może wymknąć się spod kontroli
uczniów, którzy mają dużą wiedzę. i emocje wezmą górę nad meritum.
Warianty:
Dyskusję można podzielić na dwie części. Do drugiej części moderatorzy zaproszą np. dwóch
nowych ekspertów, którzy postawią nowe tezy i skierują dyskusję na nowe tory.
Można też otworzyć dyskusję, dostawiając dwa krzesełka na podium dla osób, które chciałyby
zabrać głos jako eksperci.
– 83 –
60241580319180
60
N Ważne!
Twoją rolą jest udzielenie pomocy ekspertom w dotarciu do odpowiednich źródeł wiedzy, wskazanie
i ułatwienie dostępu do literatury przedmiotu. Twoim bardzo ważnym zadaniem jest przygotowanie
uczniów do roli moderatorów dyskusji.
Wskazane jest, aby przed otwarciem dyskusji ustalić reguły uczestnictwa, np.:
• słuchamy, gdy inni mówią,
• mówimy precyzyjnie i jednoznacznie o problemach,
• nie wydłużamy czasu swojego wystąpienia, inni też chcą zabrać głos,
• mówimy we własnym imieniu, np. „ja tak myślę”, „to jest moje odczucie”, „moim zdaniem” itp.
Autorefleksja:
Wykorzystałem/- am metodę Dyskusja panelowa do dyskusji na temat
.......................................................................................................... w klasie ......................................
W przyszłości muszę pamiętać o tym, aby

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 84 –
60241580319180
60
DYSKUSJA PANELOWA U
Jeżeli jesteś ekspertem:

1. Poszukaj książek, które są poświęcone problematyce Waszej dyskusji.
2. Zaznacz w spisach treści rozdziały, które najbardziej pasują do Waszego tematu.
3. Spotkaj się z kolegami, którzy też występują w roli ekspertów; podzielcie się za-
daniami – niech każdy z Was opracuje jakiś temat.
4. Opowiedzcie sobie nawzajem o tym, czego się nauczyliście.
5. Ustalcie kolejność, kto po kim będzie występował na forum.
6. Swoje wystąpienia ograniczcie do 5 minut i zakończcie tezą.
Na przygotowanie się do roli eksperta potrzebujesz co najmniej 1 tygodnia.
Jeżeli jesteś moderatorem:

1. Przedyskutuj z kolegą, który będzie występował w tej samej roli, sposób i zasady
prowadzenia dyskusji:
• nazwanie tematu, celu dyskusji, określenie ram czasowych (ile czasu będzie
trwała cała dyskusja, ile czasu mają eksperci, ile czasu ma każdy uczestnik na
zabranie głosu, ile razy jeden uczestnik może zabierać głos...),
• przedstawienie ekspertów,
• zaproszenie ekspertów do wygłoszenia tez,
• zaproszenie do dyskusji, udzielanie głosu,
• podsumowywanie kolejnych etapów dyskusji,
• pilnowanie czasu,
• czuwanie nad tym, aby wszyscy trzymali się tematu,
• zebranie wniosków, zapisanie na plakacie.
Jest Was dwoje, więc starannie podzielcie między siebie zadania. Poproście o po-
moc nauczyciela. Na przygotowanie się do roli moderatora potrzebujecie co najmniej
3 dni.
Jeżeli jesteś uczestnikiem:

pamiętaj o przestrzeganiu następujących zasad:
• słuchamy, gdy inni mówią,
• mówimy precyzyjnie i jednoznacznie o problemach,
• nie wydłużamy czasu swojego wystąpienia, inni też chcą zabrać głos,
• mówimy we własnym imieniu, np. „ja tak myślę”, „to jest moje odczucie”, „moim
zdaniem” itp.
– 85 –
60241580319180
60
U Radzimy Ci...
Spróbuj swoich sił w roli, która Ci najbardziej odpowiada, albo w takiej, której naj-
bardziej się obawiasz. Ten drugi wariant pozwoli Ci odkryć siebie na nowo i prze-
łamać lęk, który, być może, zupełnie niepotrzebnie nosisz w sobie (np. lęk przed
występowaniem na forum, lęk przed kierowaniem rozmową itp.).
Pomyśl o tym, że ...

W dyskusji panelowej nie ma miejsca na monologi, referaty czy odczyty. Wartością
dyskusji jest żywa wymiana poglądów, ścieranie się opinii, zbieranie argumentów
nie tylko „za”, ale także „przeciw”.
– 86 –
60241580319180
60
DYSKUSJA PANELOWA U
Oto katalog propozycji zdań i sformułowań, które pomogą Ci przygotować się i wy-
stąpić w określonej roli.
Ekspert:
• tym tematem interesuję się od dawna, traktuję to jako hobby i dlatego pozwalam
sobie na udział w dyskusji w roli eksperta;
• swoją tezę opieram na wiedzy zdobytej z książki... artykułu... (tytuł, nazwisko
autora);
• szanuję inne poglądy, ale proszę także wysłuchać mojego...
• nie zgadzam się z tezą koleżanki/kolegi... ponieważ mam inną wiedzę na ten temat
– moje doświadczenie i moje źródła wiedzy mówią, że...
• chciałbym podkreślić, że moja relacja opiera się na wynikach badań, które za-
czerpnąłem z... (tytuł książki czy artykułu, nazwisko autora);
• popieram tezę mojego kolegi i w uzupełnieniu dodam, że...
Moderator:
• proponuję następujący porządek dyskusji: w pierwszej części wysłuchamy tez
ekspertów, następnie poproszę Was o zabranie głosu i wyrażenie opinii na temat
tego, co usłyszeliście od ekspertów. Proszę wyraźnie zaznaczyć, do czyjej tezy
się odnosicie;
• każdy ekspert ma 5 minut na swoją wypowiedź, każdy uczestnik nie więcej niż 3
minuty. Będę pilnować czasu i przerywać „gadaczom”;
• kto chciałby zabrać głos, podnosi rękę; (możecie też przygotować kartki – np.
każdy uczestnik otrzymuje dwie kartki, co oznacza, że może dwa razy zabrać głos
w dyskusji. Wtedy, zamiast ręki, podnosi kartkę);
• mówi zawsze tylko jedna osoba;
• Wasze wnioski będziemy zapisywać na tablicy;
• proszę, abyście słuchali się nawzajem i nie przerywali sobie;
• nie oceniajcie poglądów – każdy ma prawo mieć swoje zdanie;
Uczestnik:
• proszę eksperta X, aby mówił głośniej;
• przypominam moderatorom, żeby zwracali uwagę na czas wypowiedzi;
• proponuję, aby uczestnicy wstawali, gdy występują, ponieważ nie widać ich i nie
słychać;
• zgadzam się z moim przedmówcą, ponieważ...
• nie zgadzam się z moim przedmówcą, ponieważ...
• mam odmienny pogląd w tej sprawie;
• chciałbym zwrócić uwagę wszystkich na to, że...
• proszę o zapisanie tego wniosku.
– 87 –
60241580319180
60
N DYSTANS
Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki – Jak się uczyć? Rozwijaniu
Jest przydatna, gdy konieczne jest wyjaśnienie sytuacji, w jakiej znajduje się klasa. Zwłaszcza
w przypadku zróżnicowanego zespołu nauczyciel potrzebuje informacji, czy uczniowie mieli
wcześniej kontakt z danym tematem, czy też są tacy, którzy nie mają żadnej orientacji w zakresie
przerabianych treści.
W ten sposób tworzone są możliwości wypowiedzi na określony temat również tym uczniom, którzy
mają problem z wyjaśnieniem swoich poglądów w formie słownej.
Przebieg:
1. Ustawiasz na środku pomieszczenia przedmiot, który symbolizuje omawiany temat.
2. Prosisz uczniów o takie zajęcie miejsca w stosunku do przedmiotu, aby odległość do niego
przedstawiała bliskość lub dystans do tematu.
3. Po zajęciu odpowiedniej pozycji przez uczniów prosisz każdą osobę o zinterpretowanie i uza-
sadnienie jego pozycji.
4. Na zakończenie zajęć możesz powtórzyć ćwiczenie jeszcze raz, prosząc uczniów o zajęcie pozycji
wobec tematu po odbytej lekcji i zinterpretowanie różnicy w stosunku do pozycji na początku
lekcji.
Ramy organizacyjne:
Przygotuj przedmiot, który ma jakiś związek z tematem. Zajęcie stanowiska i krótkie wypowiedzi (możesz
ograniczyć wypowiedzi do jednego zdania) trwają ok. 10 minut.
+ –
• Nauczyciel może bardzo szybko • Czasami uczniowie nie traktują poważnie

zdiagnozować wiedzę i umiejętności tego zadania.
uczniów w danym zakresie lub nastawienie
do tematu.
• Uczniowie uczą się, że mają prawo czegoś
nie wiedzieć, ważne, aby to zgłaszali.
• Uczniowie uświadamiają sobie w łatwy
sposób, gdzie mają luki, które trzeba
uzupełnić.
Autorefleksja:
Gdybyś miał/-a określić swój dystans do tematu „Metody aktywizujące”, to w jakiej odległości byś
się ustawił/-a?
– 88 –
60241580319180
60
DYWANIK POMYSŁÓW N
Metoda wspomaga rozwój umiejętności poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji
z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną, przyswajania sobie
metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych.
Metoda ta służy prowadzeniu dyskusji w grupach na postawiony problem/temat.
Celem metody jest poszukiwanie i wybór najlepszego rozwiązania problemu.
Metodę tę możesz zastosować w pracy dydaktycznej, jak i przy rozwiązywaniu różnych problemów
wychowawczych.
Przebieg:
Problem, który ma być przedyskutowany, może być zapisany na tablicy lub przedstawiony przez
ucznia czy grupę.
1. Daj uczniom czas na bliższe zapoznanie się z sytuacją problemową, pozwól na stawianie pytań,
objaśnianie.
2. Przedstaw uczniom zasady pracy tą metodą.
3. Wyjaśnij, że każdy indywidualnie zbiera pomysły, które następnie zapisuje mazakami na kart-
kach.
4. Rozdaj uczniom po 2–3 kartki. Poproś, aby po krótkim zastanowieniu zapisali swoje pomysły
w taki sposób, żeby na jednej kartce znalazł się jeden pomysł. Zwróć uwagę na staranność za-
pisów. Daj czas na zapisanie myśli.
5. Następnym etapem jest tworzenie dywanika pomysłów. W wyznaczonym miejscu sali (może to być
ściana, podłoga) przypnij duży arkusz papieru, na którym uczniowie będą układać swoje kartki.
Poproś ich, aby kolejno podchodzili do plakatu, odczytywali swoje kartki i przywieszali je.
6. Po zawieszeniu wszystkich kartek przychodzi czas na ocenę proponowanych rozwiązań. Każdy
uczeń otrzymuje jeden punkt i stawia go przy rozwiązaniu, które jego zdaniem jest najtrafniejsze.
7. Poproś o policzenie punktów. Rozwiązanie, które uzyskało największą liczbę punktów, jest naj-
lepsze. Możesz podyskutować chwilę z klasą na temat tego wyboru.
Ramy organizacyjne:
Będą Ci potrzebne kartki, najlepiej 1/3 formatu A-4, mazaki, klej lub szpilki, punkty samoprzylepne
(„cenki”; zamiast nich możesz użyć mazaków do rysowania punktów). Jeżeli klasa jest duża (25
–30 osób) zmniejsz liczbę kartek do jednej dla jednego ucznia – zaoszczędzisz czas.
+ –
• Każdy uczeń ma szansę przedstawienia • W dużej klasie faza prezentacji zajmuje

swojego pomysłu. dużo czasu.
• Cała klasa zaangażowana jest w pracę nad
poszukiwaniem rozwiązań.
• Uczy samodzielnego podejmowania
decyzji.
Warianty:
W dużej klasie możesz dokonać podziału na 3–4 zespoły, które będą pracowały samodzielnie według
podanej przez Ciebie instrukcji. Zespoły zbierają pomysły, umieszczają je na plakatach, dokonują
oceny punktowej zamieszczonych rozwiązań. Następnie odbywa się prezentacja powstałych dy-
waników pomysłów, która może być zakończona dyskusją.
Dla odróżnienia zespołów możesz przygotować dla każdego z nich inny kolor kartek. W tym warian-
cie możesz każdemu uczniowi przydzielić po 2–3 kartki. Na zastosowanie tego wariantu potrzeba
około 20 minut.
– 89 –
60241580319180
60
N Ważne!
Każdy pomysł ma taką samą wartość, nie ma pomysłów „głupich”. Zaakcentuj to wyraźnie przed
rozpoczęciem pracy. Nie pozwól na krytykowanie pomysłów. Zadbaj, aby uczniowie nieśmiali mieli
dobry klimat do prezentacji.
Autorefleksja:
W przyszłości muszę zwrócić uwagę na .............................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 90 –
60241580319180
60
DZIENNICZEK UCZENIA SIĘ N
Metoda służy rozwijaniu umiejętności planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak
się uczyć?
Uczniowie mają trudności z oceną własnego procesu uczenia się. Nie potrafią też wprowadzać
celowych zmian w dotychczasowym sposobie uczenia się, ponieważ mają za mało wiedzy i umie-
jętności o tym, jak to robić. Osobisty dzienniczek uczenia się zachęca do czynienia postępów
w nauce i poprawy jakości pracy ucznia.
Przebieg:
1. Każdy uczeń otrzymuje od Ciebie na początku roku szkolnego osobisty dzienniczek, w którym
znajduje się miejsce na sformułowanie celów uczenia się, opis kolejnych kroków, sukcesów
i porażek. Możesz skorzystać z karty pracy ucznia nr 1.
2. Do dzienniczka nikt poza uczniem nie powinien mieć dostępu. Na swoich lekcjach stwarzaj jed-
nak możliwości dokonywania notatek. Możesz na przykład poświęcić raz w tygodniu 10 minut
lekcji na zapiski w dzienniczku.
3. Na zakończenie roku (semestru) prowadzisz z uczniami indywidualne rozmowy na temat za-
wartości dzienniczka. Pytasz uczniów, co im się udało zrealizować i jak oceniają swoją pracę
w danym roku.
4. Następnie uczniowie zapisują na kartkach swoje zobowiązania na następny rok.
Ramy organizacyjne:
• Lekcja organizacyjna poświęcona idei dzienniczka i sposobom formułowania celów uczenia
się.
• 10 minut raz w tygodniu na zapisywanie notatek w dzienniczku.
• Czas przeznaczony na indywidualne rozmowy.
+ –
• Uczniowie przejmują odpowiedzialność za –

własną naukę.
• Uczniowie uczą się oceniać efekty własnej
pracy.
• Metoda zachęca do celowych działań
w procesie dydaktycznym.
Ważne!
Uczniowie na początku może nie zechcą wypełniać dzienniczków systematycznie. Dlatego musisz
to „łagodnie kontrolować”, przypominając co jakiś czas o tym obowiązku i wyjaśniając, jaki jest
sens prowadzenia takiego dzienniczka. Pamiętaj jednak, abyś nigdy nie łamał ustalonej zasady, że
jest to dzienniczek osobisty i nikt nie ma prawa do niego zaglądać!
– 91 –
60241580319180
60
N Autorefleksja:
Po wprowadzeniu kultury prowadzenia dzienniczków odpowiedz

TAK NIE
na pytania:
• Czy uczniowie potrafią formułować cele uczenia się?
• Czy uczniowie potrafią obserwować swoje postępy

w nauce?
• Czy uczniowie potrafią dokonywać samoewaluacji własnej pracy?
• Czy uczniowie potrafią rozmawiać o swoich sukcesach

i porażkach?
– 92 –
60241580319180
60
DZIENNICZEK UCZENIA SIĘ U
Moje cele uczenia się:

W okresie od........ do ......... zamierzam:
1. ............................................................................................................................
2. ............................................................................................................................
3. ............................................................................................................................
4. ............................................................................................................................
5. ............................................................................................................................
6. ............................................................................................................................
Jak realizuję moje cele:

Data: Co zrobiłem/–łam? Co mi się udało? Co mi się nie udało?
Data: Co zrobiłem/–łam? Co mi się udało? Co mi się nie udało?
– 93 –
60241580319180
60
N EKSPERYMENT
Eksperyment wspomaga rozwijanie umiejętności stosowania zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijania
osobistych zainteresowań, planowania, organizowania i oceniania własnej nauki.
Na przedmiotach matematyczno-przyrodniczych może też być bardzo ciekawie. Dzięki ekspery-
mentom, które są blisko związane z otaczającym światem, uczeń angażuje się w proces lekcyjny.
A jeżeli warunkiem uczestnictwa w tych doświadczeniach jest praca zespołowa, możemy śmiało
również tę metodę włączyć do repertuaru metod aktywizujących.
Przebieg:
1. Przygotowanie doświadczenia według instrukcji:
Podziel klasę na kilka grup. Każda otrzymuje w formie tekstu przewodniego (patrz: metoda Tekst
przewodni) opis doświadczenia, które grupa powinna wykonać w określonym czasie. Instrukcja
powinna być zapisana językiem fachowym. Jeżeli uczniowie będą mieli problemy, mogą zgłosić
się do eksperta, czyli Ciebie, ale obowiązuje limit takich porad (np. dwie dla każdej grupy). Grupa,
która jako pierwsza wykona doświadczenie, wygrywa i prezentuje je przed całą klasą.
2. Protokołowanie wyników doświadczenia:
Poproś teraz każdą grupę, aby wykonała cały szereg pomiarów, które przedstawi w formie proto-
kołu. Uczniowie mogą otrzymać wskazówki, jak sporządzać taką dokumentację (w formie tabelki,
wykresu, zestawienia, czy też w formie opisowej). Jeżeli jest taka możliwość, uczniowie powinni
skorzystać z komputera. Zróbcie „wystawkę” dokumentacji. Uczniowie wybierają tę formę, która
jest dla nich najbardziej czytelna.
3. Generalizacja doświadczenia – tworzenie teorii:
W tej fazie uczniowie doszukują się pewnych prawd, zasad, które można wywnioskować z za-
prezentowanych zestawień. Tworzą własne teorie, które zapisują na kartkach papieru. Wspólnie
zastanawiacie się, które teorie są prawdziwe. W tym momencie potrzebna jest Twoja ocena, czy
dana teoria jest prawdziwa, czy też nie.
4. Poszukiwanie innych zastosowań dla poznanej teorii:
Możecie w formie Burzy mózgów zebrać wszystkie pomysły zastosowania tej teorii w życiu co-
dziennym. Dowiesz się, ile uczniowie już wcześniej wiedzieli na ten temat.
Ramy organizacyjne:
Na przeprowadzenie tej metody potrzebujesz całą godzinę lekcyjną. Wybieraj takie doświadczenia,
które można przeprowadzić w różnych warunkach, nie tylko w specjalistycznej pracowni.
+ –
• Uczniowie szybciej zapamiętują definicje • Trudno doszukać się słabych stron poza tą,
i teorie. że nauczyciel musi zadać sobie wcześniej
• Ćwiczenia odwołują się do zainteresowań trochę trudu i przygotować doświadczenie.
wszystkich uczniów.
• Metoda uwzględnia różne typy uczenia się.
• Uczniowie łączą zdobywaną wiedzę
z praktycznym działaniem.
Warianty:
Możesz poprosić uczniów, aby doświadczenie wykonali w ramach pracy domowej, a na następną
lekcję przynieśli protokół wyników.
– 94 –
60241580319180
60
Ważne!
Zadania nie powinny być zbyt skomplikowane. Każda grupa powinna czuć się na siłach, aby je
N
wykonać.
Autorefleksja:
Jakie doświadczenia uczniowie mogliby wykonywać na Twoich lekcjach według zaproponowanej
metody? Zapisz kilka pomysłów.
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 95 –
60241580319180
60
N FILIŻANKA HERBATY
Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki – Jak się uczyć?, stosowaniu
zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań,
skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia,
przygotowaniu do publicznych wystąpień.
Uczniowie uświadamiają sobie swoją wiedzę i doświadczenie w danym zakresie, uczą się nazywać
uczucia, trenują aktywne słuchanie.
Przebieg:
1. Uczniowie siedzą na krzesłach w kręgu. Na środku na podłodze ustawiasz jakiś przedmiot, który
ma związek z tematem lekcji. Powinien prowokować do myślenia, zachęcać do podzielenia się
swoimi doświadczeniami, powinien być zaskakujący. Jeżeli uda Ci się wybrać przedmiot, który
wywoła wiele emocji, zapewniona jest wtedy żywiołowa wymiana myśli.
2. Uczniowie wypowiadają się na jego temat bez dłuższego zastanawiania się.
3. Refleksja na temat wypowiedzi powinna mieć miejsce po zabraniu głosu przez wszystkich. Musi
być to jednak faza jasno oddzielona od poprzedniej – spontanicznej.
Ramy organizacyjne:
Przygotuj przedmiot pasujący do tematu. Sala musi pozwolić na ustawienie krzeseł w kręgu.
+ –
• Uczniowie są spontaniczni. • Uczniowie, którzy wolą wypowiadać się

• Każdy może wypowiedzieć swoje myśli konkretnie, mogą mieć problem
i uczucia. z opisaniem swoich skojarzeń. Raczej będą
• Nauczyciel dowiaduje się wiele opisywać przedmiot. Nauczyciel musi wtedy
o swoich wychowankach. temu przeciwdziałać.
• Nauczycielowi trudno jest zezwolić na
reakcje spontaniczne i wpleść jakiekolwiek
interwencje w przebieg procesu.
• W przypadku dużych grup należy dokonać
podziału na mniejsze zespoły, gdyż
w przeciwnym razie utracicie poczucie
„intymności”.
Autorefleksja:
Wyobraź sobie, ze przed Tobą stoi filiżanka herbaty. Jaki związek może ona mieć z Twoją pracą
pedagogiczną?
– 96 –
60241580319180
60
FOTOREPORTAŻ N
Metoda służy rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań, poszukiwaniu,
porządkowaniu i wykorzystywaniu informacji z różnych źródeł oraz efektywnemu posługiwaniu się
technologią informacyjną, stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce.
Robienie zdjęć daje możliwość poznania czegoś nowego oraz zachęca do refleksji nad rzeczy-
wistością. Zdjęcia nie są wiernym obrazem otaczającego nas świata. Pozwalają jednak na jego
ocenę i dokładne przyjrzenie mu się. Uczniowie uczą się obserwować ludzi, zjawiska. Muszą zająć
stanowisko w ważnych sprawach społecznych.
Przebieg:
1. Uczniowie w grupach otrzymują od Ciebie zadanie sfotografowania elementów życia codziennego.
Właściwie każdy temat może być przedmiotem zainteresowania uczniów. Najlepsze są jednak
takie, które prowokują do myślenia, zachęcają do wyrażenia własnego stanowiska i uczą czegoś.
Zestaw dobrych tematów to stworzenia fotoreportażu znajdziesz w karcie pracy ucznia nr 1.
2. Wyjaśnij, na czym polega fotoreportaż. Pokaż przykładowe reportaże z gazety.
3. Omów sposób posługiwania się aparatem fotograficznym. Ustal zasady robienia zdjęć, maksy-
malną ilość zdjęć. Przedstaw temat. Uczniowie mogą również sami określić, co będą fotografo-
wać.
4. Utwórz 3–4-osobowe grupy. Uczniowie ustalają miejsca i motywy nadające się do zdjęć. Następ-
nie wykonują zdjęcia i oddaje je do wywołania.
5. Teraz przygotowujecie wystawę. Wszystkie zdjęcia muszą być opatrzone podpisem:
– Kto?
– Kiedy je robił?
– Kto jest sfotografowany?
6. Wśród nauczycieli powołujecie jury, które wybierze najciekawszy fotoreportaż. Wykonanie zadania
w terminie, sumienna dokumentacja (podpisy) i przeprowadzona samoocena pracy w grupie
powinny być wystarczającymi kryteriami pozytywnej oceny za efekty działania.
Ramy organizacyjne:
Każdy zespół musi dysponować aparatem fotograficznym. Najlepiej, jeżeli grupy zostaną tak
utworzone, aby w każdej znajdował się „właściciel” jednego aparatu (może być aparat w telefonie
komórkowym). Ważne jest ustalenie harmonogramu działań. Uczniowie muszą w określonym cza-
sie wykonać zdjęcia, aby można je było wspólnie wywołać. Oczywiście pozostaje do rozwiązania
kwestia pokrycia kosztów realizacji przedsięwzięcia. Ograniczone środki będą decydowały o ilości
zdjęć przypadających na grupę.
– 97 –
60241580319180
60
+ –
• Metoda kreatywna, dająca możliwości • Realizacja projektu wymaga środków na

wykazania się każdemu uczniowi. wykonanie zdjęć.
• Tematy odpowiadają zainteresowaniom • Uczniowie mogą być rozczarowani jakością
uczniów. zdjęć (trudno będzie coś wybrać na
wystawę).
• Trzeba zorganizować bezpieczny pobyt
uczniów w czasie robienia zdjęć.
Ważne!
Zwróć uwagę uczniów na to, aby zawsze prosili o pozwolenie każdą osobę, którą zechcą sfotogra-
fować. Muszą również akceptować to, że nie wszyscy zgodzą się na robienie im zdjęć.
Autorefleksja:
Stwórz własną listę tematów do fotoreportażu i poproś uczniów, aby też taką zrobili. Porównaj
swoje propozycje z listą uczniów. Czy są podobne? Których tematów wskazanych przez uczniów
nie ująłeś/-aś?
– 98 –
60241580319180
60
FOTOREPORTAŻ U
Dobre tematy na fotoreportaż:
❏ Emeryci w naszym mieście.
❏ Co to znaczy być niepełnosprawnym?
❏ Place zabaw dla dzieci w naszym mieście.
❏ Co robimy po szkole?
❏ Gdzie można u nas pracować?
❏ Nasza szkoła.
❏ Życie w bloku.
❏ Gdzie jest najładniejszy/najbrzydszy widok w naszym mieście?
❏ Gdzie się najfajniej spędza wagary?
❏ Gdzie na pewno nikt z naszej klasy jeszcze nie był?
❏ Dzień z życia mojego rówieśnika.
❏ Jak moja rodzina dba o środowisko?
❏ Nietuzinkowi uczniowie w mojej szkole.
– 99 –
60241580319180
60
N GAZETA
Metoda służy:
stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych zainte-
resowań, prezentacji własnego punktu widzenia, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu
informacji z różnych źródeł.
Metoda może być wykorzystana w sytuacji, gdy uczniowie wykazują brak zainteresowania przed-
miotem. Tworzenie gazety może podnieść motywację do nauki. Uczniowie dowiadują się, że również
twórcze prace można ocenić, należy tylko opracować jasne kryteria. Uczniowie wykonują jakąś
pracę samodzielnie od początku do końca. W ten sposób uczą się odpowiedzialności za własne
działanie.
Przebieg:
1. Uczniowie na Twojej lekcji będą w określonym przez Ciebie czasie (np. w ciągu 1 miesiąca) pisać
gazetę specjalistyczną z Twojego przedmiotu.
2. Jedynym warunkiem jest: zakaz przepisywania tekstu z gazet, książek, podręcznika. Każdy tekst
powinien być tekstem autorskim.
3. Uczniowie piszą gazetę indywidualnie, ale mogą również „zlecać” niektóre teksty fachowcom
w klasie w zamian za napisanie tekstu komuś innemu. Jednak za całość odpowiada „redaktor
naczelny”.
4. Zapoznaj uczniów z kryteriami oceny gotowego „dzieła”. Liczyć się będzie:
– dokładność,
– bogactwo pomysłów,
– oryginalność,
– wybór tematów,
– poprawność językowa i gramatyczna,
– dobór słownictwa.
5. W wyznaczonym terminie odbywa się prezentacja gazet. Następnie sprawdzasz prace i przed-
stawiasz wyniki całej klasie.
Ramy organizacyjne:
Uczniowie wykonują gazetę w wolnym czasie. Musisz z nimi ustalić, czy będą mogli korzystać
z kserokopiarki lub komputera w szkole. Gazeta może być również wykonana ręcznie.
+ –
• Uczniowie sami ustalają, co się znajdzie • Mogą wystąpić trudności organizacyjne

w gazecie. w trakcie tworzenia gazety. W licznych
• Metoda daje nieograniczone możliwości klasach wykonanie wielu egzemplarzy
wypowiedzi na temat treści lekcji. Zachęca w jednym czasie może być niemożliwe.
to uczniów do pracy nad omawianym
materiałem i do poszukiwania dodatkowych
informacji.
• Nauczyciel może się zorientować, jak
uczniowie rozumieją nowy materiał, gdzie
pojawiły się trudności, co należy uzupełnić.
• Kryteria określone wcześniej gwarantują
„sprawiedliwą” ocenę za twórczą pracę.
– 100 –
60241580319180
60
Ważne!
Możesz z uczniami wypracować również kryteria oceny. Wzmocni to w nich poczucie zaufania do
N
sposobu oceniania na Twoich lekcjach.
Autorefleksja:
Wymienione kryteria postaraj się uzupełnić o wskaźniki czy dowody, które bardziej precyzyjnie
opiszą ocenę. Np. bogactwo pomysłów można ocenić, biorąc pod uwagę takie pytania, jak:
Czy uczeń korzystał z jednego źródła, czy z wielu?
Czy teksty mają jedną formę, czy są różnorodne?
Czy poza tekstami pojawiają się inne formy prezentacji (krzyżówki, rysunki...)?
Czy struktura gazety jest ciekawa?
Czy tytuły artykułów zachęcają do czytania tekstu?
– 101 –
60241580319180
60
N GRAFFITI
Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak się uczyć?, skutecznego po-
rozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania
do publicznych wystąpień, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań
uczniów.
Dzięki Graffiti uczniowie uczą się dostrzegania różnych aspektów zawartych w temacie, a także
dzielenia się z innymi własnymi pomysłami; uczą się otwartości na przyjmowanie nowych, także
niezwykłych, koncepcji i pomysłów.
Przebieg:
1. Wywieszasz w klasie kilka plakatów z rozpoczętymi zdaniami, np.:
• Dotychczas podobało mi się, że...
• Przeszkadzało mi natomiast to, że...
• Mam nadzieję, że do końca lekcji...
• Osobiście mogę wnieść swój wkład do lekcji w taki sposób, że...
Uczniowie dopisują samodzielnie zakończenie zdań na plakatach.
Ramy organizacyjne:
Czas: 30–45 minut – wariant 1
5 minut (dla każdej grupy na uzupełnienie jednego plakatu) – wariant 2
Dla wariantu 1 potrzebna jest wolna przestrzeń, aby można było powiesić plakaty. Dla wariantu
2 potrzebne są krzesła, które można swobodnie przestawiać, aby bez trudu można było tworzyć
dowolne zespoły.
5 minut dla ucznia – wariant 3.
+ –
• Możliwość zebrania bogatego materiału • W grupach, które jeszcze się dobrze nie
informacyjnego. znają, praca nad plakatami „idzie opornie”
• Oszczędność materiałowa. i plakaty często pozostają puste.
Warianty:
2. W przypadku bardzo licznych grup można stworzyć małe 3–5-osobowe zespoły. Powinno być
tyle zespołów, ile plakatów z niedokończonymi zdaniami. Każdy zespół wymyśla wspólne do-
kończenie zdania na swoim plakacie. Na dany przez Ciebie sygnał każdy zespół przekazuje
plakat następnej grupie siedzącej po prawej stronie. Od grupy z lewej strony dostaje nowy plakat
z nowym zdaniem do uzupełnienia. Każdy zespół wymyśla teraz nowe zakończenie. Gra trwa tak
długo, aż wszystkie plakaty zostaną zapisane przez każdą z grup.
Uwaga!
Członkowie poszczególnych grup nie powinni widzieć zdań dopisanych przez ich poprzedników.
Technicznie będzie to łatwiej przeprowadzić, jeśli początek zdania zostanie napisany na górze arku-
sza, a zespoły będą dopisywać zakończenia u dołu plakatu i zaginać napisaną przez siebie linijkę
pod spód. W ten sposób początek zdania będzie zawsze widoczny i pozostanie dość miejsca na
uzupełnienie go.
– 102 –
60241580319180
60
3. Każdy uczeń otrzymuje kartkę i kończy napisane na niej rozpoczęte zdania, np.:
W naszym bohaterze podoba mi się to, że
N
W naszym bohaterze nie podoba mi się to, że
Na jego miejscu postąpił(a)bym tak...
Ważne!
Ważne jest, abyś na zakończenie każdemu uczniowi zapewnił/-a możliwość odniesienia się do
plakatów.
Plakaty mogą stanowić punkt wyjścia do:
– dyskusji/rozmowy w kręgu („Co do mnie szczególnie przemawia?”, „Co mi się rzuca w oczy?”);
– pracy w grupach nad poszczególnymi plakatami;
– rozmowy w klasie na temat wyników pracy indywidualnej.
Autorefleksja:
Zastosowałem/-am tę metodę dla realizacji następującego celu: ......................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Najważniejsze było dla mnie to, że .....................................................................................................

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 103 –
60241580319180
60
N GRA W KARTY
w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji.
Ułatwia prowadzenie dyskusji na różne tematy, formułowanie argumentów za i przeciw, kształtowanie
odpowiedzialności za własne wypowiedzi i za efekty pracy zespołowej.
Przebieg:
1. Uczniowie pracują w zespołach 6–8-osobowych. Jedna osoba zostaje obserwatorem. Każda
grupa losuje jeden z tematów do dyskusji. Możesz skorzystać z propozycji zawartych w karcie
pracy ucznia nr 1. Tematem może być także ostatnio omawiane zagadnienie na lekcji.
2. Każdy zespół otrzymuje talię kart – wyciętych z karty pracy ucznia nr 2.
3. Po rozdaniu kart dyskusję rozpoczyna osoba, która wylosowała kartę z poleceniem Rozpocznij
dyskusję. Kończy ta, która w swoim zestawie otrzymanych kart znajdzie tę z napisem Zakończ
i podsumuj dyskusję. Rozmowa toczy się w ten sposób, że każda z osób może zabrać głos pod
warunkiem, że wykorzysta jedną z kart i zareaguje adekwatnie do polecenia zapisanego na niej.
Obserwator decyduje o tym, czy kartę można zaliczyć, czyli odłożyć na bok. Wygrywa ten, kto jako
pierwszy pozbędzie się wszystkich kart. Nie liczy się w tej konkurencji karta pierwsza i ostatnia.
Wariant:
Konkurencja może odbywać się między zespołami. Wygrywa ta grupa, która jako pierwsza doszła do
wspólnych ustaleń, wykorzystując wszystkie karty, i przedstawi najbardziej konstruktywne wnioski.
Efekty dyskusji są oceniane przez nauczyciela i obserwatorów.
Ramy organizacyjne:
Do przeprowadzenia dyskusji potrzebne Ci będą wcześniej przygotowane talie kart. Abyś mógł/-ogła
je wykorzystywać wielokrotnie, radzimy Ci podkleić kopię karty pracy nr 2 tekturką i zalaminować.
Możesz tę pomoc dydaktyczną przygotować wspólnie z innymi nauczycielami. Zastanów się także
nad możliwością wykonania tej pomocy przez uczniów.
+ –
• Uczniowie w formie zabawy uczą się • Jeżeli temat jest zbyt trudny dla uczniów lub
szybkiego reagowania w czasie rozmów, brakuje im wiedzy z tego zakresu, dyskusja
precyzyjnego wypowiadania swoich myśli. może być bardzo ogólnikowa lub wręcz
• Metoda twórcza, zachęcająca do myślenia. niemożliwa. Nauczyciel powinien więc
• Uczniowie sami się organizują, wcześniej przygotować uczniów do dyskusji
nie potrzebują żadnego wsparcia ze strony lub polecić przygotowanie się w ramach
nauczyciela. pracy domowej lub wcześniejszej pracy
grupowej.
• Nie poleca się tej metody w przypadku
uczniów, którzy nie mają doświadczeń
w prowadzeniu dyskusji. Opór przed
zaprezentowaniem własnego zdania
może również bardzo utrudnić sprawne
przeprowadzenie metody.
• Grupy mogą rozwiązać problem w różnym
czasie. Nauczyciel musi więc przygotować
dodatkowe ćwiczenia dla grup, które
wykonały zadanie wcześniej.
– 104 –
60241580319180
60
Ważne!
Jeżeli Twoi uczniowie niechętnie dyskutują, warto z nimi pracować innymi metodami typu Rybki
N
w akwarium, Pro – Kontra, Myślące Kapelusze. Metody te pozwalają na przygotowanie uczniów do
dyskusji w pracy zespołowej. Osoba zabierająca głos jest wspierana przez grupę, argumenty, które
prezentuje w trakcie rozmowy, nie są jej indywidualną opinią.
Autorefleksja:
Do oceny przebiegu dyskusji możesz wykorzystać następującą miniankietę:
Oceń w skali od 1–10:

✓ Na ile jesteś zadowolony/-a z przebiegu dyskusji?
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
❑ ❑ ❑ ❑ ❑ ❑ ❑ ❑ ❑ ❑
✓ Jak oceniasz swój udział w efektach pracy zespołu? Na ile miałeś/-aś wpływ na wnioski sfor-
mułowane przez grupę?
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
❑ ❑ ❑ ❑ ❑ ❑ ❑ ❑ ❑ ❑
✓ Jak się czułeś/-aś w grupie? (1 – bardzo źle, 10 – bardzo dobrze)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
❑ ❑ ❑ ❑ ❑ ❑ ❑ ❑ ❑ ❑
Poproś uczniów, porozmawiali o wynikach w zespołach, następnie przekaż im informację zwrotną

o tym, jak Ty widziałeś/-aś pracę w zespołach.
– 105 –
60241580319180
60
U GRA W KARTY
Atmosfera w szkole jest tak samo ważna jak efekty w nauce.
W szkole nie powinno się stawiać stopni.
Po co wkuwać reguły gramatyczne na lekcji języka obcego, najważniejsze,

żeby człowiek się dogadał.
Jeżeli w klasie jest więcej niż 30 % jedynek z klasówki, nauczyciel

powinien mieć potrąconą pensję za brak efektów w pracy.
– 106 –
60241580319180
60
GRA W KARTY U
Oceń atmosferę
Podaj w wątpliwość Możesz zachować się
panującą w czasie
sens dyskusji. w dowolny sposób.
dyskusji.
Zajmij dowolne
Sprzeciwiasz się
Popierasz przedmówcę. stanowisko wobec
przedmówcy.
Podaj argumenty. wypowiedzi
Podaj argumenty.
przedmówcy.
Poprzyj dyskusję
Włącz się do dyskusji,
Włącz się do dyskusji, jakimś przykładem
opierając się wyłącznie
używając emocji. z własnego
na liczbach i faktach.
doświadczenia.
– 107 –
60241580319180
60
U
Zajmij sceptyczne
Ostro skrytykuj ostatnią Utrudnij dyskusję
stanowisko wobec
wypowiedź. w dowolny sposób.
tematu dyskusji.
Sprzeciwiasz się Przedstaw omawiany

Przedstaw swoją wizję
przedmówcy. problem z perspektywy
problemu za 10 lat.
Podaj argumenty. ucznia.
Przedstaw omawiany Zachęć kolejną osobę

Zrezygnuj
problem z perspektywy do dyskusji, zadając jej
z wypowiedzi.
nauczyciela. jakieś pytanie.
– 108 –
60241580319180
60
HAKI PAMIĘCIOWE N
Metoda rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań uczniów.
Wykorzystuje naturalne umiejętności kreowania w myślach obrazów rozmaitych stanów rzeczy.
To trening wyobraźni. Technika lepszego zapamiętywania liczb, wielkości, zależności, budowania
systemów skojarzeń – instalowania haków pamięciowych.
Przebieg:
W zależności od tematu, problemu, miejsca/momentu zastosowania może mieć różny przebieg
(zobacz warianty).
Możesz ją przeprowadzać, posługując się kartami pracy ucznia nr 1 i 2. Rozpocznij ją od posta-
wienia pytania, wypowiedzenia zdania, które pobudzi wyobraźnię Twoich uczniów.
Ramy organizacyjne:
Do sprawnego przeprowadzenia metody musisz mieć przygotowaną listę pytań, które postawisz
uczniom, oraz karty ćwiczeń. Czas na jej przeprowadzenie: 10–30 min; zależy od wybranego wa-
riantu.
+ –
• Uczy szybkiego zapamiętywania liczb, Nie znamy.

słówek, różnych wielkości.
• Pobudza wyobraźnię uczniów.
• Pomaga w wyborze najlepszych rozwiązań.
Warianty:
I. Zapamiętywanie liczb, dat, zależności.
Sposobów wywoływania skojarzeń, pobudzania wyobraźni jest wiele. Proponujemy Ci wykorzystanie
karty pracy ucznia nr 1 lub opracowanie swojej własnej.
1. Rozdaj uczniom karty ćwiczeń, które uczniowie wypełnią indywidualnie.
2. Poleć uczniom, aby zastanowili się, z jakim przedmiotem, rzeczą lub zwierzęciem kojarzą się im
podane liczby. Daj czas na zastanowienie się.
3. Poproś, aby obok tych liczb narysowali swoje skojarzenia.
4. Zróbcie wystawę kart.
5. Zorganizuj wspólny spacer po wystawie, który pozwoli na poznanie skojarzeń/rysunków innych
kolegów. Podczas spaceru możesz dopytywać autorów prac o ich skojarzenia.
6. Na wspólnym plakacie możecie wypisać liczby, a obok nich narysować te skojarzenia/rysunki,
które podobały się wszystkim.
II. Wprowadzenie w specyfikę danego problemu, tematu, przedmiotu. Tu stosowana jako tzw.
„rozgrzewka”.
1. Poproś uczniów, aby zamknęli oczy i wyobrazili sobie np. swoją pierwszą podróż do miasteczka
kosmicznego.
2. Daj im czas na powędrowanie w świat fantazji. Możesz pobudzać ich wyobraźnię poprzez sta-
wianie pytań związanych z tym, co mogliby zobaczyć czy przeżyć w czasie tej podróży.
3. Następnie zapytaj, co widzieli. Pozwól na spontaniczne wypowiedzi. Zapisz te wyobrażenia na
tablicy. Możesz je wykorzystać w dalszej części lekcji jako wprowadzenie do napisania opowia-
dania z uczniami na dany temat, samodzielnego sporządzenia notatki itp.
– 109 –
60241580319180
60
N III. Tworzenie pozytywnych obrazów rzeczywistości.
Ten wariant może mieć zastosowanie np. w Twojej pracy wychowawczej.
Możesz obmyślić kilka sytuacji trudnych, z którymi spotykają się Twoi uczniowie w życiu codziennym.
Spróbuj z nimi przeanalizować każdą z nich, następnie zachęć do odegrania scenek. Podstawą
zachowania, postępowania, argumentowania w scenkach ma być wiara w sukces.
Inną możliwość stwarza zastosowanie karty pracy ucznia nr 2.
Po jej wypełnieniu poproś uczniów ochotników o przedstawienie przygotowanego zachowania,
postępowania.
Autorefleksja:
Słabą stroną Haków pamięciowych jest ..............................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 110 –
60241580319180
60
HAKI PAMIĘCIOWE U
Oto liczby od 1–0. Przyjrzyj się im uważnie i narysuj obok każdej z nich rzecz, przed-
miot, a może zwierzę, z którym Ci się kojarzy.
0
– 111 –
60241580319180
60
U HAKI PAMIĘCIOWE
1. Wyobraź sobie sytuację trudną (może taką, w której już byłeś/-aś) – opisz ją
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
2. Wyobraź sobie wszystkie sposoby jej polepszenia, wiesz, co trzeba zrobić

– zapisz te pomysły:
●
●
●
●
●
●
●
3. Wyobraź sobie, że postępujesz w ten najlepszy sposób – zapisz:
Co mówisz?
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
Jak się zachowujesz?

................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
– 112 –
60241580319180
60
Co czujesz? U
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
4. A teraz przedstaw swoje postępowanie – zagraj z wiarą, że osiągniesz

sukces!
– 113 –
60241580319180
60
N HISTORYJKA OBRAZKOWA
rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu
informacji z różnych źródeł oraz efektywnemu posługiwaniu się technologią informacyjną, przyswa-
janiu sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych.
Uczniowie poznają różne sposoby rozwiązywania konfliktów, doświadczają również, jak różne mogą
być spojrzenia na tę samą sytuację.
Przebieg:
1. Wyszukaj historyjkę obrazkową, która przedstawia jakiś konflikt. Możesz skorzystać z gazet,
komiksów itd.
2. Powiększ każdy rysunek do A4. Podziel uczniów na grupy. Każda z nich otrzyma zestaw rysun-
ków. Jej zadaniem będzie ułożenie obrazków w logiczną całość i opatrzenie ich odpowiednim
podpisem.
3. Po wykonaniu zadania uczniowie porównują swoje propozycje z oryginałem. Teraz zastanawiają
się, co należałoby zrobić, aby bohaterowie historyjki mogli rozwiązać konflikt w sposób satys-
fakcjonujący wszystkich.
4. Uczniowie dokonują samooceny przebiegu pracy w grupie i stopnia zadowolenia z jej efektów.
Warianty:
Uczniowie wymyślają w grupkach historyjkę. Każdy rysunek tworzą na oddzielnej kartce. Inna
grupa odczytuje intencje autorów i dopisuje swoje komentarze. Na forum prezentujecie oryginał
i interpretację.
Ramy organizacyjne:
Potrzebne są powielone historyjki, a także przybory do rysowania, jeżeli zdecydujesz się na wariant
tej metody.
+ –
• Metoda angażuje każdego ucznia. • Historyjki muszą być odpowiednio dobrane

• Pozwala na ocenę wyników i sposobu pracy do poziomu percepcji uczniów. Jeżeli będą za
w grupie. łatwe, uczniowie nie będą chętnie wykonywali
zadania.
Autorefleksja:
Jakie „historyjki obrazkowe” mógłbyś/-ogłabyś zaproponować uczniom do swojego przedmiotu?
Może uzdolniony plastycznie uczeń mógłby Ci przygotować jakiś zestaw. A może byłoby to świetne
zadanie dla uczniów w grupach, aby wymyślili historyjki „merytoryczne” do Twoich lekcji?
– 114 –
60241580319180
60
INFORMACJA BŁYSKAWICZNA N
Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak się uczyć?, efektywnego współ-
działania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidu-
alnych i grupowych decyzji.
Informacja błyskawiczna, tak jak flash fotograficzny, służy rozjaśnieniu i zatrzymaniu na moment
obiektu zainteresowań.
W klasie, w czasie lekcji bywają momenty, które wymagają błyskawicznego naświetlania i nazwa-
nia. Informacja błyskawiczna pomaga złagodzić napięcia, nazwać problemy „zawisłe w powietrzu”,
powiedzieć o swoim samopoczuciu w danym momencie.
Przebieg:
Uczniowie siedzący w kręgu wypowiadają kolejno jedno zdanie na zadany temat. Zasadą jest, że
mówią wszyscy po kolei, a ich wypowiedzi są zwięzłe. Na zakończenie podsumowujesz zasłyszane
wypowiedzi i formułujesz wniosek lub rozpoczynasz dyskusję.
Ramy organizacyjne:
Czas: 5 do 10 minut
Warianty:
• tematy związane z życiem klasy,
• praca w grupie,
• jak się uczyć,
• analiza utworu literackiego,
• ochrona środowiska naturalnego,
• życie społeczne,
• ...
Ważne!
• Każdy uczeń powinien zabrać głos i w jak najkrótszym zdaniu nazwać problem lub opisać swój
stan ducha (w zależności od celu rundki informacji błyskawicznej).
• Nikt nie komentuje wypowiedzi innych.
• Dyskusja na temat zebranych problemów może rozpocząć się dopiero wtedy, gdy wszyscy się
wypowiedzą.
Autorefleksja:
Zastosowałem/-am tę metodę do:
❑ naświetlenia konfliktu zaistniałego na lekcji
❑ podsumowania pracy
❑ rozpoczęcia lekcji na temat
❑ ewaluacji lekcji
❑ .........................................................................................................................................................
– 115 –
60241580319180
60
N INFORMACJA ZWROTNA
Metoda efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich,
podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji.
Informacja zwrotna jest nie tyle metodą, co pewną postawą, kulturą bycia.
W szkole, niestety, nie korzystamy z niej zbyt często.
Informacja zwrotna jest procesem. Ma ona charakter sprzężenia zwrotnego, tzn., że każda wypo-
wiedź jakiejś osoby w grupie na temat innych osób wywołuje reakcję tych, do których była kierowa-
na. Reakcje te z kolei mają wpływ na zachowanie osoby pierwszej, a także pozostałych członków
zespołu. Konsekwencją tego zjawiska jest fakt, że zachowanie każdej osoby w grupie społecznej
jest uwarunkowane zachowaniem ludzi, z którymi przestaje.
Niezależnie od tego, czy informacja zwrotna dotyczy pojedynczych osób, grup, czy systemu, na
przykład klasy lub szkoły, zawsze towarzyszą jej dwie siły: jedna – dążąca do zachowania istnieją-
cego porządku rzeczy i druga – zachęcająca do zmiany. W naturze człowieka i systemów społecz-
nych leży dążenie do takiego stanu, który pozwoli uchronić się przed zmianą. Informacja zwrotna
zachęca do wprowadzenia zmiany pomimo wszystko.
Rozróżniamy informację zwrotną pozytywną i negatywną. Każda z nich jest potrzebna w procesie
uczenia się i rozwoju. Informacja zwrotna jest zawsze formą komunikacji, nie tylko werbalnej. Gesty,
ruchy, głos, także milczenie mogą być jej wyrazem.
Przebieg:
1. Na podstawie znanej Ci wiedzy o informacji zwrotnej wytłumacz uczniom, co to jest.
2. W klasie ustalcie wspólnie, na jakie pytania chcielibyście odpowiedzieć w ramach informacji
zwrotnej, np.:
• Jak mi się z Tobą pracowało?
• Co w Tobie lubię najbardziej?
• Czego w Tobie nie lubię?
• Jak chciałbym z Tobą pracować?
3. Każdemu uczniowi przywieś na plecach plecak – koszulkę foliową do dokumentów.
4. Teraz uczniowie zapisują na karteczkach odpowiedzi na ustalone pytania i wrzucają je „do ple-
caków” osób, którym chciałyby udzielić informacji zwrotnej.
5. Po tej fazie każda osoba przegląda zawartość swojego plecaka i udziela krótkiej „informacji zwrot-
nej do informacji zwrotnej”. Powinna być to forma podziękowania za udzielone informacje.
Ramy organizacyjne:
Ćwiczenie może być wykonane w ciągu ok. 20 min czasu. Potrzebne Ci będą małe kartki do zapisywa-
nia informacji zwrotnej i koszulki foliowe. Ćwiczenie powinno być wykonane w sali, która pozwala na
swobodne poruszanie się i dotarcie do „plecaków”.
+ –
• Metoda nie wymaga przygotowań • Wymaga od nauczyciela umiejętności

i specjalnych warunków. reagowania na nieuzasadnioną krytykę.
• Uczniowie chętnie angażują się • Uczniowie muszą być przygotowywani
w to ćwiczenie. do takiej formy pracy.
• Może być stosowana w każdej grupie
wiekowej.
– 116 –
60241580319180
60
Warianty:
Kolorowa informacja zwrotna (przydatna w klasach młodszych)
N
1. Każdy uczeń dysponuje kolorowymi kartkami w ilości odpowiadającej liczbie uczniów w klasie.
Każdy kolor ma inne znaczenie: np.:
czerwony Lubię Cię.

żółty Jesteś szefem grupy.
zielony Jesteś pracowity, dużo wnosisz do grupy.
niebieski Nie lubię z Tobą pracować.
szary Nie jesteś aktywny w grupie.
biały Nie rozumiem Cię.
2. Uczniowie przekazują sobie po jednej kartce.

3. Każdy indywidualnie zastanawia się, co ta informacja dla niego oznacza.
Pakowanie walizki
1. Na zakończenie jakiegoś etapu wspólnej pracy, na przykład na koniec roku szkolnego, uczniowie
mogą przekazać sobie informację zwrotną w następującej formie: każdy otrzymuje kartkę, która
symbolizuje walizkę (możesz skopiować kartę pracy ucznia nr 1). Zapisuje swoje imię.
2. Po kolei uczniowie wychodzą z sali. W tym czasie pozostałe osoby formułują informację zwrotną,
zapisując na „walizce” odpowiedzi na pytania. Jedna osoba zapisuje to, co inni jej dyktują.
3. Poproście właściciela walizki, aby wrócił do klasy. Wręczacie mu walizkę, pozwalacie na odczyta-
nie po cichu informacji zwrotnej i na krótką reakcję. Następny uczeń opuszcza salę. Powtarzacie
procedurę.
Ważne!
Z informacją zwrotną zawsze łączą się emocje. Musisz bardzo uważać, aby to, czego uczniowie
dowiedzą się o sobie, faktycznie służyło zmianie zachowań. Ustal wcześniej z uczniami zasady
udzielania i przyjmowania informacji zwrotnej.
Przy wyborze metod należy zwrócić uwagę, aby była ona stosowana w odpowiednim czasie,
wyrażała odczucia, przypuszczenia, była krótka, bezpośrednia, dotyczyła także całej klasy, nie
zmuszała do natychmiastowej zmiany zachowań, miała jasno określony cel, pozwalała na reakcję
na informację zwrotną.
Autorefleksja:
Co możesz jeszcze zrobić, aby stworzyć na swoich zajęciach kulturę informacji zwrotnej?
Jakie inne metody możesz zastosować, aby uczniowie mogli sobie udzielać informacji zwrotnej?
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 117 –
60241580319180
60
U INFORMACJA ZWROTNA
Co mi się w Tobie podoba?
Jakich zmian oczekuję od Ciebie?
Czego Ci życzę na przyszłość?
– 118 –
60241580319180
60
INSCENIZACJA N
Metoda rozwiązywania problemów w twórczy sposób.
Ma zastosowanie wszędzie tam, gdzie poszukujemy rozwiązania problemów w twórczy sposób.
Istota tej metody polega na przygotowaniu i przeprowadzeniu inscenizacji danego zdarzenia, tekstu,
scenariusza, itp...
Przebieg:
Metoda składa się z dwóch części: inscenizacji i dyskusji nad nią.
Poprowadzenie tej metody wymagać będzie od Ciebie wcielenia się w rolę inscenizatora.
1. Przygotuj scenariusz rozpatrywanego zdarzenia:
• krótki opis zdarzenia,
• krótką charakterystykę postaci występujących w zdarzeniu,
• układ wydarzeń,
• dialogi,
• czas na przeprowadzenie inscenizacji.
2. Dokonaj wyboru uczniów, którzy wcielą się w role. Możesz to zrobić na kilka sposobów:
• sam/-a decydujesz, kto zagra daną rolę,
• uczniowie losują role,
• przedstawiasz role i uczniowie sami zgłaszają się do ich odegrania.
3. Daj aktorom czas na przygotowanie się do roli.
4. Uczniom nie uczestniczącym bezpośrednio w inscenizacji powierz role obserwatorów. Podczas
przedstawiania zdarzenia robią oni notatki dotyczące faktów, przyczyn, zachowań, funkcjonują-
cych zasad, pełnionych ról w tym zdarzeniu.
5. Po inscenizacji rozpoczynasz dyskusję. Obserwatorzy przedstawiają swoje odczucia, wrażenia.
Ważnym elementem dyskusji jest wymiana poglądów, opinii, poszukiwanie wspólnych rozwią-
zań.
Ramy organizacyjne:
Dobrze opracowany scenariusz do inscenizacji. Odpowiednio przygotowana sala, rekwizyty. Wy-
pisane na plakacie zasady dyskusji i wywieszone w klasie.
Sam decydujesz, ile czasu przeznaczysz na przeprowadzenie inscenizacji.
+ –
• Poznawanie samego siebie. • Trudności z przydziałem ról

• Rozwija umiejętności ruchowe i teatralne. i wejściem w rolę.
• Uczy obserwowania różnych sytuacji. • Możliwość pojawienia się konfliktów.
• Uczy wnioskowania.
• Praca w grupie.
• Prowadzenie obserwacji zachowań
ludzkich.
• Uczy kultury dyskusji.
Ważne!
Dokładnie wyznacz cel, jaki chcesz osiągnąć, stosując tę metodę, zanim przystąpisz do opraco-
wania scenariusza.
Musisz pamiętać o tym, że wymaga ona wielu bardzo starannych przygotowań. Nie można jej im-
prowizować i „robić z marszu”, możesz narazić się na niepowodzenia, a cele, które sobie postawisz,
nie będą osiągnięte.
– 119 –
60241580319180
60
N Autorefleksja:
W pracy tą metodą przeszkadzało mi .................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Najwartościowsze w niej jest ...............................................................................................................

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 120 –
60241580319180
60
INTERNET N
Metoda Internet kształtuje umiejętność poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji
z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną.
Ambicją każdej szkoły jest posiadanie sali komputerowej czy dostępu do Internetu. Ale czy to na-
rzędzie naprawdę jest wykorzystywane na zajęciach jako środek dydaktyczny? Przedstawiamy kilka
propozycji zastosowania Internetu w celu wzmocnienia procesu dydaktycznego. Pamiętaj jednak
o tym, że komputer jest tylko pomocą, nie celem samym w sobie.
Przebieg:
1. Razem z uczniami wybierzcie temat, który będzie przedmiotem poszukiwań w Internecie. Możesz
też sam(a) zaproponować jakieś zagadnienie. Uczniowie w domu (jeżeli dysponują komputerem)
lub na lekcji wyszukują wszelkie materiały, które są związane z danym tematem. Ta faza może
być wykonywana indywidualnie.
2. Dzielisz uczniów na grupy. Uporządkują zebrane informacje (według samodzielnie ustalonych
kryteriów).
3. Na komputerze przygotowują prezentację materiałów. Ważne tutaj będą podpowiedzi, jakie
standardy powinny obowiązywać przy komputerowym opracowaniu prezentacji (np. w Power
Point: wielkość i rodzaj czcionki, kolory, elementy graficzne itd.)
Ramy organizacyjne:
Musisz mieć do dyspozycji salę komputerową z dostępem do Internetu. Uczniowie powinni móc
skorzystać z drukarki.
+ –
• Komputer nie stanowi dekoracji, lecz jest • Trudniej śledzić postępy w nauce niż
użyteczną pomocą na lekcjach. w tradycyjnej lekcji.
• Uczniowie organizują swój proces • Uczniowie mogą mieć trudności w selekcji
uczenia się. materiałów z Internetu.
• Komputer jest wykorzystywany w pracy • Uczniowie, którzy nie mają wprawy
zespołowej. w korzystaniu z Internetu, mogą być
zdominowani przez „komputerowców”.
• Uczniowie są w tej dziedzinie lepszymi
fachowcami niż nauczyciele. To wymaga
od nauczyciela przyznania się do braku
kompetencji.
Warianty:
1. Uczniowie przygotowują stronę www dla swojej klasy. Otrzymują instrukcję i zasady graficzne
tworzenia takiej strony. Opracowują najpierw projekty, następnie wybierają najlepszy.
2. Uczniowie nawiązują kontakt z kolegami ze szkół z innych krajów. Prowadzą korespondencję za
pośrednictwem poczty elektronicznej. Jest to wspaniały pomysł na praktyczne wykorzystanie
języka obcego w kontaktach ze światem.
Ważne!
Jeżeli chcesz zastosować komputer jako „coś nowego”, szczególną atrakcję – zrezygnuj lepiej
z tego. Uczniowie traktują tę „maszynę” jako zwyczajne urządzenie towarzyszące im w życiu, więc
nie odbiorą dobrze Twoich zabiegów zmierzających do uatrakcyjnienia lekcji.
– 121 –
60241580319180
60
N Autorefleksja:
Zanim skorzystasz z tej metody, odpowiedz na następujące pytania:
• Czy ten sam cel mogę zrealizować za pomocą tradycyjnych środków dydaktycznych?
..............................................................................................................................................................
• Czy zastosowanie komputera na lekcji zwiększy motywację uczniów do nauki?

..............................................................................................................................................................
• Jak mogę pomóc uczniom, którzy nie mają wprawy w korzystaniu z komputera?
..............................................................................................................................................................
• Jaką mam możliwość zaprezentowania wyników pracy w klasie czy w szkole?

..............................................................................................................................................................
– 122 –
60241580319180
60
JA W SZKOLE N
Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, skutecznego porozumiewania się w róż-
nych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, efektywnego współdziałania w zespole i pracy
w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji.
Uczeń potrafi przeanalizować swoją aktualną sytuację w klasie i w szkole, diagnozuje swoje moc-
ne i słabe strony w uczeniu się, wyznacza dla siebie cele działania, które sprawią, że będzie miał
większy wpływ na to, co się dzieje na lekcji.
Przebieg:
1. Poproś, aby uczniowie podali spontanicznie cechy, po których można stwierdzić, że dobrze się
czują w szkole lub klasie. Jeden z uczniów wypisuje wszystkie wypowiedzi na tablicy.
2. Przekaż uczniom kartę pracy ucznia nr 1. W małych zespołach konfrontują listę cech zapisaną
na tablicy z ankietą znajdującą się w karcie pracy.
3. Jeżeli uczniowie zechcą zmodyfikować lub stworzyć nową ankietę, przekaż im kartę pracy
ucznia nr 2.
4. W zespołach przygotowują swoją wersję, a następnie wypełniają ją.
5. W tych samych grupach przygotowują zestawienie wyników, dokonują interpretacji i na tej podstawie
opracowują odpowiedzi na pytanie: Co my jako uczniowie możemy zrobić w ciągu najbliższych 3 mie-
sięcy, abyśmy lepiej funkcjonowali w klasie? Każda odpowiedź zostaje zapisana na oddzielnej kartce.
Zapisane kartki uczniowie przywieszają na tablicy. Wspólnie je porządkujecie. Kilka osób spisuje
wyniki w formie protokołu. Wynik pracy jest materiałem do zapisania własnych planów działania.
Ramy organizacyjne:
Powielone karty pracy i kartki do zapisania odpowiedzi – to jedyne materiały potrzebne do prze-
prowadzenia metody. Na jej realizację musisz przeznaczyć całą godzinę lekcyjną.
+ –
• Metoda odnosi się do spraw ważnych dla • Uczniowie, którzy mieli niedobre
ucznia. doświadczenia z ankietami (nie dowiedzieli
• Uczniowie mogą wypowiedzieć się się, czemu służą wyniki, wyniki zostały
indywidualnie, ale nie są rozliczani z tego wykorzystane przeciwko nim, były
przed klasą lub nauczycielem. Ich ankiety są komentowane przez nauczycieli), mogą
częścią materiału zebranego w czasie badania. traktować to zadanie jako kolejne takie
• Efektem jest wypracowanie konkretnego niebezpieczne dla nich przedsięwzięcie.
planu działania.
Ważne!
Zwróć uwagę uczniów na konstrukcję ankiety. Znajdują się tu dwie kategorie: „Tak jest” i „Tak być
powinno”. Różnica między oceną w jednej kategorii i w drugiej mówi nam o potrzebach, które trzeba
uwzględnić w planowaniu działań. Jeżeli na przykład uczeń stwierdzi, że przyznaje sobie jeden
punkt w zakresie współpracy z innymi uczniami, a uważa, że powinno to być 5 punktów, powinien
zastanowić się, co można zrobić w tym obszarze, aby dojść do stanu oczekiwanego. Ankieta wy-
pełniona dla każdego ucznia może być wykorzystana jako informacja zwrotna od nauczyciela.
Autorefleksja:
❑ Po zastosowaniu ankiety oceń:
➧ Jakie aspekty były dla uczniów trudne do ocenienia?
➧ Na ile wyniki zgadzają się z Twoją oceną sytuacji w klasie?
➧ Czy uczniowie potrafią planować zmianę?
❑ Jakie musisz podjąć działania, aby uczniów przyzwyczaić do takiej formy samooceny?
– 123 –
60241580319180
60
U JA W SZKOLE
Jak widzisz swoje miejsce w szkole?

Jak według Ciebie powinno być?
Ja Tak jest: Tak być powinno:
Skala: 1 – nigdy, 5 – zawsze 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
Mam odwagę zawsze wypowiadać
swoje zdanie na lekcji.
Współpracuję z moimi kolegami
i koleżankami.
Dbam o to, abym nie miał/-a
zaległości z żadnego przedmiotu.
Włączam się we wspólne działania
klasowe.
Jestem grzeczny/-a na lekcji.
Interesuję się wieloma tematami

pozalekcyjnymi.
Na lekcji potrafię się skoncentrować.
Chętnie pracuję w grupach.
Rozmawiam z rodzicami o swoich

sukcesach i porażkach na lekcjach.
Zawsze odrabiam pracę domową.
Żartuję na lekcji.
– 124 –
60241580319180
60
JA W SZKOLE U
Jak widzisz swoje miejsce w szkole?

Jak według Ciebie powinno być?
Ja Tak jest: Tak być powinno:
Skala: 1 – nigdy, 5 – zawsze 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
– 125 –
60241580319180
60
N JACY JESTEŚMY?
Metoda służy efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi między-
ludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji.
Pozwala na określenie potencjału, jaki każda osoba wnosi do grupy. Zachęca do krytycznego spoj-
rzenia na role pełnione w grupie. Może być wykorzystana jako forma informacji zwrotnej udzielonej
uczniom przez ich kolegów.
Przebieg:
1. Uczniowie siedzą w małych (5–6-osobowych) zespołach. Każdy uczeń otrzymuje kartę pracy
ucznia nr 1 i po zapoznaniu się z opisem różnych „typów” występujących w grupie zaznacza
ten, który według niego najbardziej jest zbliżony do roli, jaką on sam zazwyczaj pełni w pracy
zespołowej. Jeżeli żaden z opisów nie odpowiada jego samoocenie, może wykorzystać ostatnie
pole zaznaczone znakiem zapytania i opisać, jak widzi własną rolę.
2. Każdy otrzymuje teraz tyle małych karteczek, ile osób liczy grupa. Wypisuje na każdej z nich na-
zwę danego „typu”, która pasuje do konkretnej osoby. Wręcza tę karteczkę osobie, którą ocenił.
W ten sposób każdy otrzyma od każdego jedną karteczkę.
3. Teraz czas na indywidualną analizę. Czy ocena innych jest zgodna z samooceną? Czy oceny
innych różnią się między sobą?
4. W kolejnej fazie uczniowie wymieniają między sobą informacje, dopytują lub proszą o uzasad-
nienie oceny.
5. W krótkiej formie zaznacz, że grupa dobrze pracuje, jeżeli składa się z różnych „typów”. Podkreśl,
że nie ma tu osób bardziej lub mniej wartościowych. Najważniejsze, aby wiedzieć, kogo mamy
w grupie i potrafić przydzielić odpowiednio zadania.
6. Grupy przygotowują plakaty, na których wypisują, jakie zadania każdy z członków zespołu naj-
chętniej będzie wykonywał. Może to być również zapis na kartce papieru rozumiany jako kontrakt
grupowy przed realizacją projektu lub innego zespołowego przedsięwzięcia.
Ramy organizacyjne:
Potrzebne Ci są kserokopie karty pracy ucznia nr 1 dla każdego ucznia, małe karteczki, papier na
plakaty, mazaki. Uczniowie muszą mieć możliwość swobodnej pracy w grupach.
+ –
• Metoda, która pozwala na zaplanowanie • Uczniowie mogą mieć trudności

całej lekcji bez dodatkowego w uzasadnieniu oceny swoich kolegów.
przygotowywania się. • Nauczyciel ma ograniczone możliwości
• Uczniowie uczą się w bezpiecznej formie interwencji w sytuacji, gdy w grupach
przekazywać sobie informację zwrotną. pojawi się konflikt.
• Pozwala na sprawne określenie potencjału
tkwiącego w grupie.
Ważne!
Dobrze przygotuj swoją wypowiedź zasygnalizowaną w punkcie 5. Od niej będzie zależało, czy
uczniowie dobrze odczytają sens pracy nad tym zadaniem.
Autorefleksja:
Jaki „typem” jesteś Ty? Jakie to ma znaczenie dla sposobu prowadzenia lekcji? Jaką rolę przejmu-
jesz najczęściej w pracy zespołowej w radzie pedagogicznej?
– 126 –
60241580319180
60
JACY JESTEŚMY? U
Kim jestem?
Kogo mamy w naszej grupie?
PRAGMATYK FILOZOF OPOZYCJONISTA

Denerwują go długie Musi najpierw wszystko Reprezentuje silną gru-
dyskusje w jakiejś gruntownie przemyśleć. pę, która nie zgadza się
sprawie. Uważa, że i tak Ostrzega przed bezmyśl- z propozycjami nauczy-
do niczego nie prowadzą. nym działaniem. ciela, szefa grupy lub
Jest przekonany, W każdej sprawie widzi większości. Potrafi
że większość problemów jakieś powiązania. przedstawić bardzo
można rozwiązać poprzez Najpierw tworzy mocne kontrargumenty.
działanie. Nie przejmuje koncepcję, a potem
się pytaniem: „Jak to działa.
robić?”. Dla niego jest
ważne: „Co robić?”.
KONSTRUKTYWNY KRNĄBRNY OJCIEC/MATKA

Zachęca do zgody Nigdy nie wiadomo, Nie trzyma z żadną stro-
w dyskusji. Potrafi jakie ma zdanie. Zawsze ną. Szanowany przez
znaleźć wspólne potrafi wszystkich wszystkich i akceptowa-
elementy dla różnych zaskoczyć. Doszukuje ny jako autorytet. W sy-
punktów widzenia. się w wypowiedziach tuacjach konfliktowych
Na tej podstawie ważnych osób jakichś jego propozycja jest
prowadzi do uzgodnień. pułapek. Ostrzega często tą, na którą się
przed nimi pozostałych wszyscy zgadzają.
członków grupy. Lubi nie-
pokój, nie znosi zastoju.
EKSPERT OSTRZEGAJĄCY ??????????

Wszystko wie w danej Widzi we wszystkich ...................................
sprawie. Z ubolewaniem propozycjach trudności
stwierdza, że pozostali i przeszkody. Ponieważ
na dany temat dyskutują dobro innych leży mu na
powierzchownie, bo sercu, ostrzega przed
się na tym nie znają. głupim działaniem.
Niestety jego pomysły
nie zawsze są brane pod
uwagę. Uważa, że innym
brakuje odpowiedniego
poziomu, aby podążać
za jego myślami.
– 127 –
60241580319180
60
N JAK SIĘ UCZĘ
Metoda wspomaga rozwój umiejętności planowania, organizowania i oceniania własnej nauki.
Dla nauczyciela bardzo ważna jest wiedza, jaki typ uczenia się reprezentują jego uczniowie. Od tej
diagnozy powinien zależeć sposób prowadzenia zajęć, dobór metod i środków dydaktycznych.
Jeżeli nauczyciel bierze pod uwagę te naturalne predyspozycje swoich uczniów, może uniknąć wielu
problemów dydaktycznych i łatwiej wspierać uczniów w pokonywaniu szkolnych trudności.
Poniższa metoda pozwala na określenie, jaki typ uczenia się reprezentują uczniowie w Twojej klasie.
Jest to sposób bardzo prosty i może być stosowany na każdej lekcji.
Przebieg:
1. Rozdaj uczniom do wypełnienia test znajdujący się w karcie pracy ucznia nr 2 lub przeprowadź
test opisany w wariantach tej metody – karta pracy ucznia nr 1.
2. Po indywidualnym wykonaniu testu i podliczeniu punktów uczniowie porównują wyniki w parach.
W ten sposób Twoi uczniowie dowiedzą się, że mogą się różnić między sobą pod względem
sposobu uczenia się.
3. Teraz zróbcie wspólne zestawienie klasowe i wyciągnijcie wnioski.
4. Poproś uczniów, aby na kartkach zapisali osobiste zobowiązania do poprawienia wyników w na-
uce. Np. uczeń, który jest wzrokowcem, może zobowiązać się, że przygotowując się do klasówki,
będzie sobie wypisywał najważniejsze informacje na kartkach i zawiesi je u siebie w pokoju.
5. W tym samym czasie Ty również zapisz swoje zobowiązania wobec uczniów i przedstaw je klasie.
Może to być na przykład decyzja o zwiększeniu ilości metod, które zaktywizują uczniów uczą-
cych się w działaniu lub większa ilość wizualnych elementów na lekcji, czy też więcej ćwiczeń
ze słuchu.
Ramy organizacyjne:
Test powinien być przeprowadzony na lekcji, aby uczniowie nie zastanawiali się zbyt długo nad
odpowiedziami i uzyskali od razu komentarz do wyników. Zobowiązania mogą być przygotowane
w ramach pracy domowej, jeżeli nie możesz poświęcić na ten cel zbyt dużo czasu na lekcji.
+ –
• Jest to prosty test, który dość precyzyjnie • Nie znamy.

diagnozuje typ uczenia się.
• Nie wymaga specjalnego przygotowania ze
strony nauczyciela.
• Efektem tego ćwiczenia są konkretne
decyzje, które pozwalają na wprowadzenie
zmian w sposobie prowadzenia zajęć, a tym
samym na polepszenie wyników nauczania.
– 128 –
60241580319180
60
Warianty:
N
Test dla uczniów
Odczytaj głośno poniższą listę rzeczowników, prosząc uczniów, aby wpisywali je do jednej z trzech
rubryk (karta pracy ucznia nr 1). Kryterium stanowi tu indywidualne odczucie, czy dany przedmiot
uczeń w swojej wyobraźni słyszy, widzi czy dotyka. Ta rubryka, która będzie zawierała największą licz-
bę rzeczowników – wyznacza typ uczenia się, który jest charakterystyczny dla Twojego ucznia.
Lista rzeczowników:
samochód, róża, ciastko, deszcz, muzyka, rzeka, piłka, mama, szkoła, wiatr, sen, wiosna, spacer,
drzewo, chleb, kot, telefon, telewizor, odpoczynek, przyjaciel.
Ważne!
Ćwiczenia tego nie należy traktować jako precyzyjnego badania naukowego. Ważniejszy jest fakt,
że zachęcasz uczniów do diagnozowania własnego stylu uczenia się.
Autorefleksja:
A czy Ty wiesz, jakim jesteś typem uczenia się?
Czy wypełniłeś/-aś już test?
– 129 –
60241580319180
60
U JAK SIĘ UCZĘ
Wpisz wyraz, który przeczyta nauczyciel, do odpowiedniej rubryki.

Jeżeli po usłyszeniu danego wyrazu, wydaje się, że najpierw widzisz ten przedmiot,
to wpisz go do rubryki „widzę”, jeżeli go słyszysz, to wpisz go do rubryki „słyszę”,
a jeżeli wydaje ci się, że go dotykasz, to zapisz go w rubryce „dotykam”.
„widzę” „słyszę” „dotykam”
– 130 –
60241580319180
60
JAK SIĘ UCZĘ U
Przeczytaj uważnie poniższe opisy różnych możliwości uczenia się. Jeżeli stosując
dany sposób, uczysz się najwięcej – wstaw do krateczki 3, jeżeli zapamiętujesz tyl-
ko część materiału – wstaw 2, jeżeli zapamiętujesz niewiele – wstaw 1. Następnie
podlicz wszystkie punkty według instrukcji.
(a) Do tekstu przygotowuję zawsze tabelę............................................. ❒

(b) Nauczyciel robi wykład na dany temat............................................. ❒
(c) Na lekcję biologii przygotowuję zielnik............................................. ❒
(d) Na lekcji historii nauczyciel pokazuje nam film................................. ❒
(e) W klasie ktoś z uczniów czyta głośno tekst z książki....................... ❒
(f) Oglądam ilustracje w książce............................................................ ❒
(g) Do każdego materiału robię sobie rysunek...................................... ❒
(h) Słucham kasety do nauki j. angielskiego.......................................... ❒
(i) Nauczyciel geografii pokazuje nam przeźrocza............................... ❒
(j) Nauczyciel wyjaśnia, jak wybierany jest Parlament w Polsce........... ❒
(k) Zapisuję sobie słówka na kartce....................................................... ❒
(l) W muzeum oglądam wystawę.......................................................... ❒
(m) Czytam rozdział w podręczniku..................................................... ❒
(n) Uczennica przedstawia wyniki pracy grupowej................................ ❒
(o) Przeprowadzam na lekcji chemii proste doświadczenie.................. ❒
(p) Słucham w radiu reportaż na aktualny temat................................... ❒
(q) Oglądam album na jakiś temat......................................................... ❒
(r) Wypisuję z tekstu najważniejsze słowa............................................. ❒
Dodaj teraz punkty według wzoru:
Słuchowiec: (b) + (e) + (h) + (j) + (n) + (p) = .............
Wzrokowiec: (d) + (f) + (i) + (l) + (m) + (q) = ..............
Typ działający: (a) + (c) + (g) + (k) + (o) + (r) = .............

– 131 –
60241580319180
60
N JĘZYK FOTOGRAFII
Metoda kształcąca rozwój umiejętności skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach,
prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, rozwiązywania
problemów w twórczy sposób.
Stosowanie Języka fotografii na lekcji opiera się na fenomenie współczesnych technik informacyj-
nych: głównym przekaźnikiem informacji jest medium „obraz”.
Fakt ten wpływa na kształtowanie nawyków uczenia się i na ćwiczenie koncentracji. „Obraz” jest
szczególnie przydatny do uświadamiania doświadczeń i aktualizowania przeżyć, których często
nie da się oddać słowami.
Przebieg:
Wejście w temat
Chcesz rozpocząć cykl lekcji na dany temat. Interesuje Cię wiedza, doświadczenia, skojarzenia
uczniów. Chcesz tak zaplanować lekcje, aby były one ciekawe i atrakcyjne i aby odpowiadały po-
trzebom Twoich uczniów. Podajesz temat i prosisz uczniów o wybranie zdjęcia (spośród kilkunastu
fotografii rozsypanych na podłodze lub zawieszonych na tablicy). Tematem może być np. Konflikt
pokoleń.
1. Wybierzcie fotografię, którą Waszym zdaniem wybraliby Wasi rodzice, gdyby mieli nazwać naj-
bardziej charakterystyczny problem dotyczący konfliktu pokoleń.
2. Prezentacja zdjęć, komentarze, dyskusja na plenum.
3. Teraz zastanówcie się, które z tych zdjęć wybraliby Wasi rodzice, aby je Wam podarować?
5. O której fotografii byłoby Wam najłatwiej dyskutować z rodzicami?
Ramy organizacyjne:
Czas: w zależności od wariantu od 30 do 60 minut.
Zdjęć powinno być zawsze co najmniej dwa razy więcej niż uczniów.
Warianty:
Język fotografii jako metoda podsumowania i oceny
Uczniowie wybierają zdjęcie, które:
• najlepiej podsumowuje dyskusję na dany temat,
• oddaje ich nastrój na zakończenie lekcji, wycieczki, projektu etc.,
• obrazuje nowy aspekt sprawy, który należałoby omówić na kolejnych lekcjach.
Fotoreportaż
Uczniowie z przygotowanych wcześniej fotografii (wyciętych z gazet i czasopism) układają foto-
reportaż ze zrealizowanego projektu. Każde zdjęcie jest opatrzone komentarzem dla czytelników.
Swój fotoreportaż prezentują innym grupom lub klasom.
W ten sam sposób mogą udokumentować pracę w grupach nad jakimś złożonym zagadnieniem.
Fotoreportaż będzie wtedy odzwierciedlał proces pracy zespołowej (wybór celów, sposób realizacji
celów, efekt końcowy, rolę w grupie, rozwiązywanie konfliktów etc.).
Feedback (informacja zwrotna)

Zamiast werbalnej informacji zwrotnej uczniowie mogą przekazać sobie nawzajem oraz Tobie fe-
edback za pomocą fotografii. Niech zasadą będzie przekazanie informacji zwrotnej tym osobom,
które chcą ją otrzymać.
Fotografii, którą ktoś przekazuje jako feedback, nie powinno się komentować. Odbiorca musi sam
sobie zinterpretować przesłanie, a zapytać o nie może tylko wtedy, gdy zupełnie nie zrozumie
intencji.
Można zastosować wariant dwóch fotografii, aby przesłanie było pełniejsze lub bardziej intrygują-
ce. Ważne jest, aby przy wyborze fotografii kierować się intuicją i spontanicznym wrażeniem, a nie
– 132 –
60241580319180
60
racjonalnym argumentowaniem typu: Marek gra na gitarze, więc poszukam zdjęcia z gitarą.
Obserwacje na nasz temat przekazane przez innych pomagają nam często zrewidować i zmienić
N
własne zachowanie lub dowartościować się, wzmocnić lub osłabić dotychczasowe poglądy, do-
wiedzieć się czegoś, z czego sobie do tej pory nie zdawaliśmy sprawy.
Poznajmy się
1. Spośród rozsypanych na podłodze fotografii wybierz tę, która Cię najbardziej zainteresowała,
która Ci się najbardziej podoba.
2. Którą z fotografii chciał(a)byś mieć na ścianie w swoim pokoju?
3. Wybierz i oceń fotografie: najlepsza = 10 pkt, najgorsza = 1 pkt
Na zakończenie każdy uczeń opowiada koleżankom i kolegom, dlaczego wybrał daną fotografię.
Na wspólnym plakacie notujesz liczbę punktów, którą uzyskały poszczególne fotografie. Uczniowie
dyskutują nad wyborem fotografii – co może oznaczać dla grupy taki wybór, czy są podobieństwa
w ocenach fotografii, co najbardziej zaskakuje?
Ważne!
Stosując „metody obrazów” musisz pamiętać o następujących cechach charakterystycznych dla
języka obrazów:
• obraz zatrzymuje jakieś wydarzenie w biegu wydarzeń w danym momencie rzeczywistości;
• obraz wywołuje u oglądającego spontaniczną, bardzo subiektywną reakcję;
• ten sam obraz ma dla różnych odbiorców różne znaczenie;
• obraz odzwierciedla subiektywny fragment rzeczywistości jego autora;
• obraz prawie nigdy nie jest jednoznaczny.
Autorefleksja:
Pracując według któregoś z opisanych wariantów, wybierz jedno zdjęcie na podsumowanie swoich
wrażeń z pracy tą metodą i napisz krótko, co to zdjęcie przedstawia i dlaczego je wybrał(a)eś:
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 133 –
60241580319180
60
N KALENDARZ RADOŚCI
Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, rozwiązywania problemów w twórczy
sposób, poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektyw-
nego posługiwania się technologią informacyjną, stosowania zdobytej wiedzy w praktyce.
W celu przekazania uczniom znaczenia obiektywnego czasu możesz zastosować poniżej opisaną
metodę, która zresztą również świetnie się nadaje do realizacji projektów interdyscyplinarnych.
Kalendarz radości to wykonany przez uczniów na początku roku szkolnego kalendarz, który zawiera
kartki z opisem i rysunkiem dotyczącym ważnych świąt kościelnych, regionalnych lub lokalnych,
a także osobistych, np. urodzin i imienin. Kalendarz pełni funkcję informacyjną, a poza tym jest
wyrazem oczekiwania i radości z okazji zbliżającego się święta.
Przebieg:
Projekt tworzenia kalendarza może mieć następujący przebieg:
1. Przygotuj wspólnie z uczniami kalendarz. Powinien on się składać z dwóch części: pierwsza to
duży zegar (metr średnicy) podzielony na 4 pory roku (4 ćwiartki o różnych kolorach) i 12 mie-
sięcy. Do każdego wycinka – miesiąca doklejane są karteczki w kolejności chronologicznej, na
której oznaczona jest data i wydarzenie (np. 30 listopada – imieniny Andrzeja, 24 grudnia – Wi-
gilia, 1 czerwca – Dzień Dziecka). Daty, które na początku roku szkolnego nie są jeszcze znane,
mogą być „przylepione” oczywiście później. Na środku tarczy zegara znajduje się wskazówka,
którą przesuwa się na następną datę, gdy minie poprzednie święto.
2. Obok kalendarza w kształcie zegara przywieście kalendarz z przewracanymi kartkami (co naj-
mniej formatu A4). Każde wydarzenie znajdujące się w kalendarzu zegarowym jest opisane na
co najmniej jednej kartce kalendarza z przewracanymi kartkami. Kolejność kartek odpowiada
kolejności zaznaczonej w zegarze. Gdy wskazówka pokazuje dane święto, odsłania się odpo-
wiednią kartkę z jego opisem. Przygotowanie kalendarza to nie tylko ogromna praca w zakresie
poznawania nowych treści, planowania uroczystości klasowych i szkolnych. To przede wszystkim
kreatywne poznawanie pojęcia czasu poprzez malowanie, fotografowanie, pisanie, czytanie,
rozmowy. Uczniowie poznają obyczaje i tradycje w sposób intensywny i bardzo osobisty. Sprzyja
temu szczególnie fakt, że każdy ma również swoją kartkę w kalendarzu, np. z opisem własnych
urodzin. Kalendarz może w starszych klasach przyjąć postać klasowego pamiętnika.
3. Wprowadź uczniów do tematu: przeczytaj fragment książki „Przygody Robinsona Crusoe” opisu-
jący kalendarz przygotowany przez bohatera na korze drzewa. Omów, jak ważny jest kalendarz
w życiu człowieka.
4. Przygotujcie zestaw świąt. Dzieci bawią się w reporterów i przeprowadzają wywiad z rodzicami,
księdzem, nauczycielami na temat ważnych świąt. Na lekcji dzielą je na kategorie (święta pań-
stwowe, lokalne, rodzinne, kościelne, szkolne...). Ułożone chronologicznie kartki przyczepcie
do zegara.
5. Każde dziecko przygotowuje swoją kartkę z urodzinami i wybiera według własnych zaintereso-
wań po dwie kartki innego rodzaju, do których przygotowało kartki do kalendarza. W ten sposób
powstaje kalendarz w przewracanymi kartkami.
– 134 –
60241580319180
60
Ramy organizacyjne:
Przygotowanie kalendarza powinno mieć charakter projektu, więc trzeba będzie poświęcić na to cały
N
miesiąc. Uczniowie mogą wykonywać zadania na lekcji, ale również w ramach pracy domowej.
+ –
• Metoda nie sprawia kłopotów nauczycielom •–

i uczniom, ponieważ odwołuje się do
dobrych wcześniejszych doświadczeń
w pracy zespołowej.
• Każdy uczeń jest zaangażowany
w tworzenie kalendarza.
Autorefleksja:
Tworzenie kalendarza zachęca do realizacji wspólnych projektów. Jakie inne tematy nadawałyby
się do takiego wspólnego przedsięwzięcia w Twojej klasie?
– 135 –
60241580319180
60
N KARUZELA
Karuzela kształtuje umiejętność planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, podejmowania
zespołowych decyzji oraz prezentacji własnego punktu widzenia.
Metoda ta jest formą dyskusji na określony temat. Pozwala uczniom na:
• określenie własnego stanowiska,
• precyzyjne wyrażenie myśli,
• wspólne podejmowanie decyzji w ważnych sprawach,
• opracowanie wiążącego planu działania.
Poza tym:
• kształtuje umiejętność aktywnego słuchania,
• pozwala na lepsze zapamiętanie danego materiału (wielokrotne powtórzenie w różnych wersjach).
Przebieg:
1. Przedstaw uczniom temat dyskusji i podaj pisemną informację o przebiegu metody.
2. Uczniowie w ciągu kilku następnych minut sporządzają krótką notatkę na podany temat.
3. Po tej fazie tworzą pary. Możesz podzielić klasę na dwie części i poprosić uczniów, aby wybrali
sobie partnera z drugiej grupy. Możesz też pozwolić na to, aby uczniowie sami zadecydowali,
z kim chcą pracować.
4. Uczniowie zasiadają w dwóch kręgach twarzą do partnera z pary.
5. Na sygnał dany przez Ciebie uczniowie z kręgu wewnętrznego referują w ciągu 5 min swojemu
partnerowi siedzącemu w kręgu zewnętrznym, co sądzą na dany temat, jakie mają z nim problemy,
jakie pomysły rozwiązań przychodzą im do głowy. Partner w trakcie słuchania robi notatki.
6. Na Twoje hasło krąg wewnętrzny przesuwa się o dwa krzesła w prawo i tym razem przedstawiciele
kręgu zewnętrznego mówią, co sądzą na dany temat.
7. Po przejściu kilku takich „rundek” uczniowie formułują wnioski, a jeden z uczniów zapisuje je na tablicy.
8. Na zakończenie, w mniejszych zespołach, uczniowie opracowują wspólne stanowisko lub plan
działania uwzględniający wnioski z tablicy, przedstawiają swoje pomysły na forum całej klasy.
9. Na koniec lekcji porozmawiaj z uczniami o samej metodzie.
Ramy organizacyjne:
Z doświadczenia pracy tą metodą wynika, że na samą dyskusję w kręgu trzeba zarezerwować około
20 minut. Pozostałą część lekcji przeznaczasz na realizację innych zaplanowanych zagadnień. Ale
skoro efektem pracy ma być konkretne rozwiązanie problemu, czy też plan działania – to może
warto poświęcić ten czas?
Pomieszczenie powinno być na tyle duże, aby umożliwiało ustawienie krzeseł w formie „karuzeli”.
+ –
• Może być stosowana w różnych grupach • Rozmowy stają się w miarę upływu czasu
wiekowych. coraz bardziej intensywne.
• Uczy szybkiego zapamiętywania • Uczniowie nie przyzwyczajeni do takich form
i robienia notatek. pracy mogą odebrać tę hałaśliwą atmosferę
• Ma zastosowanie na różnych lekcjach, zajęć jako zachętę do „wygłupiania się”.
w zależności od postawionego tematu. • Zawsze potrzebna jest rozmowa na temat
• Uaktywnia wszystkich uczniów, zmusza do samej metody, aby zachęcić uczniów
zajęcia stanowiska również osoby, które do refleksji, jaki mieli wpływ na przebieg
boją się wypowiadać swoje zdanie. i atmosferę zajęć – a to wymaga czasu.
Jeżeli przedmiotem dyskusji nie jest
problem wychowawczy, może będzie
Ci trochę żal tego czasu.
– 136 –
60241580319180
60
Warianty:
Wariant 1
N
1. Dyskusja może dotyczyć nie jednego tematu, lecz całego zestawu problemów. Wówczas przy-
gotujesz listę tematów wcześniej i wręczysz ją każdej osobie z kręgu zewnętrznego.
2. Uczniowie indywidualnie wybierają sobie temat, o którym chcieliby rozmawiać, i przedstawiają
swoje stanowisko partnerowi.
3. Następnie uczniowie z kręgu zewnętrznego przekazują listę problemów uczniom z kręgu we-
wnętrznego, przesuwają się o jedno miejsce w prawo i słuchają, co ma do powiedzenia partner
na wybrany przez siebie temat. Karuzela się kręci.
4. Na zakończenie wspólnie z uczniami podsumowujesz, czego uczestnicy dowiedzieli się w czasie
tych rozmów. Ważna jest też odpowiedź na takie pytania, jak:
• Jakie tematy wybierałem/-am?
• Jakich tematów unikałem/-am?
• Czyja wypowiedź podobała mi się najbardziej?
• Który temat był wybierany najczęściej?
Wariant 2
Metoda ta może mieć również zastosowanie przy powtórkach materiału. Listę stanowią wtedy pytania,
które znajdą się na sprawdzianie. Uczniowie odpowiadają na te pytania. Wielokrotne powtórzenie
materiału pozwala na lepsze zapamiętanie. Ty dowiesz się przy okazji, w jakim zakresie uczniowie
mają braki, jakich pytań się obawiają.
Ważne!
Intensywność rozmów wzrasta wraz z upływem czasu. Dlatego trzeba zaplanować go więcej na
kolejne „rundki”, np. na pierwsze wypowiedzi przeznaczyć 5 minut, a na kolejne po 7 minut.
Autorefleksja:
Po zastosowaniu tej metody warto odpowiedzieć sobie na następujące pytania:
• Czy efektem pracy uczniów były wymierne efekty?
..............................................................................................................................................................
• Jak radziłem/-am sobie z nową rolą, jaką wyznaczyła mi ta metoda? (brak możliwości ingerencji
w zagadnienia dotyczące meritum i dyscypliny)
..............................................................................................................................................................
• Czy w przyszłości skorzystam z innych wariantów tej metody?
..............................................................................................................................................................
• Czy zmienię coś w przebiegu tej metody?
..............................................................................................................................................................
– 137 –
60241580319180
60
U KARUZELA
Radzimy Ci...
Przygotuj sobie krótkie, ale solidne notatki. Nie licz na to, że w czasie trwania ćwi-
czenia „coś” wymyślisz. Lepiej wiedzieć wcześniej, co się chce powiedzieć!
Tematem Karuzeli może być przygotowanie katalogu porad, „Jak się przygotowywać
do klasówki”. Przygotowałyśmy już taką propozycję – sporządzanie notatki. Możesz
uzupełnić tę listę o własne pomysły. Powieś te wskazówki w widocznym miejscu
w swoim pokoju.

W czasie trwania karuzeli może być bardzo głośno. Czasami bywa tak, że uczniowie
nie zwracają uwagi na innych, że przeszkadzają, zachowując się hałaśliwie. Staraj
się mówić tak, żeby nie było to zbyt męczące dla innych. Słuchaj też uważnie, co
mają do powiedzenia pozostałe osoby.
Skorzystaj z...
Nauczyciel może zastosować inny wariant tej metody i wtedy otrzymasz od niego
na kartce zestaw pytań czy problemów, o których będziecie rozmawiać.
Jeżeli zechcesz zastosować tę metodę bez pomocy nauczyciela, np. na spotkaniu
samorządu szkolnego, musisz sam przygotować temat dyskusji lub całą ich listę.
O innych możliwościach wykorzystania tej metody dowiesz się od swojego nauczy-
ciela.
W sporządzeniu notatki pomogą Ci, być może, następujące sposoby:
❑ nagrywam tekst do nauczenia się na magnetofon i słucham tak długo, aż się

nauczę,
❑ robię ściągi,
❑ dzielę materiał na partie i każdego dnia uczę się jednej,
❑ uczę się razem z kolegą/koleżanką, on/-a odpytuje mnie, ja jego/ją,
❑ zapisuję sobie tematy do nauczenia na kartkach i przywieszam na ścianie. Zrywam
kolejno kartki, z których materiał mam już opanowany,
❑ robię sobie katalog słówek, w których są słówka utrwalone, świeżo zapamiętane.
Przekładam te słówka z przegródki do przegródki w zależności od tego, które
nowe słówka sobie utrwaliłem/-am,
❑ czytam cicho partie materiału i po każdej części robię przerwę na powtórzenie
jej własnymi słowami,
❑ robię dziesiątki zadań z danego zakresu,
❑ wymyślam sobie pytania, które mogą się pojawić na klasówce, i uczę się odpo-
wiedzi na nie,
– 138 –
60241580319180
60
❑ rozwiązuję stare testy z ubiegłych lat, U
❑ najpierw powtarzam to, czego się uczyłem/-am ostatnio; później to, co pozna-
łem/-am wcześniej,
❑ przemawiam do lustra,
❑ zaznaczam w tekście markerem ważne fragmenty i uczę się tylko ich.
– 139 –
60241580319180
60
N KLIMAT UCZENIA SIĘ
Klimat uczenia się wspiera rozwój umiejętności planowania, organizowania i oceniania własnej
nauki – Jak się uczyć?
Uczy, jak efektywnie współdziałać w zespole, pracować w grupie i budować więzi międzyludzkie.
Kształtuje umiejętność skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach.
Metoda ta służy udzielaniu informacji zwrotnej na temat atmosfery panującej na zajęciach i zachęca
do wspólnego projektowania zmiany. Dzięki zastosowaniu tej metody można ujawnić problemy i kon-
flikty istniejące w zespole klasowym i wspólnie z uczniami w konstruktywny sposób je rozwiązać.
Przebieg:
1. Rozdaj uczniom ankietę (karta pracy ucznia nr 1). Ankieta zawiera 4 zagadnienia. Każdy indy-
widualnie wypełnia formularz.
2. Uczniowie tworzą 4 grupy według kryterium zagadnień występujących w ankiecie.
3. Grupy przygotowują zestawienie wyników w obrębie przydzielonego im zagadnienia oraz inter-
pretację tych wyników. Poproś, aby zwrócili uwagę na częstotliwość występowania pewnych
stwierdzeń, a także na różnice w ocenie (na przykład wszyscy oceniają daną sytuację na 5,
a jeden uczeń na 1). Wyniki swojej pracy uczniowie zapisują na plakacie.
4. Teraz następuje prezentacja wyników. Każda grupa przedstawia swój plakat.
5. Z wybranych uczniów-protokolantów zapisuje najważniejsze wnioski na tablicy.
6. Protokolanci odczytują wnioski.
7. Wspólnie z uczniami omów rozwiązania, które mogą przyczynić się do poprawy klimatu ucze-
nia się.
Ramy organizacyjne:
Na pracę tą metodą trzeba przeznaczyć jedną godzinę lekcyjną. Potrzebne będą duże arkusze
papieru (na wyniki pracy grupowej), mazaki. Dla każdego ucznia trzeba powielić ankietę znajdującą
się w karcie pracy ucznia nr 1.
+ –
• Wreszcie można porozmawiać o sprawach • Metoda jest czasochłonna.

ważnych dla uczniów i dla nauczyciela • Nie można jej powtarzać zbyt często.
– o atmosferze panującej na zajęciach.
• Jest to świetna metoda do tworzenia kultury
informacji zwrotnej.
• Uczniowie dowiadują się, że ich zdanie się
liczy i że na podstawie ich opinii można
dokonać zmian zachowań na lekcji.
Ważne!
Jeżeli uczniowie nie rozróżniają znaczenia „zebranie wyników” i „interpretacja wyników” – trzeba
zwrócić im na to uwagę. Można poprosić, aby na plakatach oddzielili fakty (zebrane w ankietach)
od własnej opinii na ten temat i wniosków, jakie im przychodzą w związku z tym do głowy.
– 140 –
60241580319180
60
Autorefleksja:
• Jak interpretuję otrzymane wyniki?
N
..............................................................................................................................................................
• Czego dowiedziałem/-am się o swojej lekcji i klasie?
..............................................................................................................................................................
• Co się zgadza z moimi odczuciami?
..............................................................................................................................................................
• Co mnie zaskoczyło?
..............................................................................................................................................................
• Z czym trudno mi się pogodzić?
..............................................................................................................................................................
– 141 –
60241580319180
60
U KLIMAT UCZENIA SIĘ
Wypełnij poniższą ankietę. Odpowiedz, czy dana sytuacja występuje rzadko – 1 punkt,
czy bardzo często – 5 punktów:
Sytuacja 1 2 3 4 5
W jaki sposób nauczyciel prowadzi lekcję?
1. Dużo dyskutujemy.
2. Nauczyciel tworzy przyjazną atmosferę.
3. Nauczyciel za wszystko odpowiada.
4. Uczniowie mogą prowadzić lekcję.
5. Sprawiedliwie dzielimy pracę w grupach.
Jak się podejmuje decyzje?
1. Nikt nie słucha pomysłów innych uczniów.
2. Bierzemy pod uwagę tylko jeden pomysł.
3. Rozmawiamy tak długo ze sobą, aż wszyscy się zgodzą
na dane rozwiązanie.
4. Niektórzy uczniowie starają się na siłę przeforsować
swoje zdanie.
5. Ostateczną decyzję zawsze podejmują wszyscy.
Jaka atmosfera panuje na zajęciach?
1. Atmosfera jest ponura, wszyscy są znudzeni.
2. Jesteśmy przyjaźnie nastawieni do siebie.
3. Rozmowy są żywiołowe i ciekawe dla wszystkich.
4. Dyskusje są nieprzyjemne, wyczuwa się napięte
stosunki.
5. Wszyscy angażują się w dyskusję.
Jak się krytykujemy?
1. Nikt nie krytykuje cudzych wypowiedzi.
2. Nikt nie zwraca uwagi na błędy.
3. Krytykujemy propozycje, aby znaleźć jak najlepsze
rozwiązania.
4. Niektórzy uczniowie boją się krytyki. Reagują na nią
agresywnie.
5. Nie przekreślamy niczyich rozwiązań, lecz je wspólnie
poprawiamy.
– 142 –
60241580319180
60
KOLAŻ N
Metoda wspomaga kształcenie umiejętności planowania, organizowania i oceniania nauki – Jak
się uczyć?
Kolaż stanowi świetny sposób na pobudzenie wyobraźni uczniów, trening twórczego myślenia,
artykułowanie myśli, potrzeb, oczekiwań, a także przedstawianie własnych wizji i argumentów.
Może być stosowany w dowolnych fazach lekcji.
Przebieg:
Kończysz pewną partię materiału lub zamykasz omawianie jakiegoś problemu.
Poinformuj klasę, że temat zakończycie stworzeniem kompozycji artystycznej z fragmentów różnych
przedmiotów (kolaż).
1. Poleć uczniom przyniesienie na lekcję kolorowych wycinków prasowych, kolorowy papier, stare
fotografie, pocztówki, słomę, kawałki materiałów, piasek, żwir, farby plakatowe itp.
2. Wyznacz miejsce w sali, w którym uczniowie będą gromadzić materiały do tworzenia kolażu.
3. Przygotuj duże arkusze papieru. Ich ilość jest uzależniona od tego, na ile grup zamierzasz po-
dzielić klasę.
4. Podziel klasę na zespoły 7–8-osobowe.
5. Podaj temat kolażu i poinformuj, że zajmują się nim wszystkie grupy. Przypomnij, że w tworzeniu
kompozycji powinni wykorzystać wiedzę zdobytą podczas zajęć.
6. Rozdaj grupom duże arkusze papieru. Wyjaśnij, na czym polega tworzenie kolażu, informując
jednocześnie, że w pracy używać będą zgromadzonych wcześniej materiałów.
7. Grupy wybierają liderów, którzy będą kierowali pracą zespołów.
8. Opracowują koncepcję i wykonują kolaż.
9. Kolejnym etapem jest wernisaż prac. W wyznaczonym miejscu sali grupy wywieszają swoje ko-
laże. Każda grupa staje przy swojej kompozycji i przedstawia ją. Pozostali mogą stawiać pytania
i komentować.
Ramy organizacyjne:
Praca tą metodą wymaga dwóch połączonych jednostek lekcyjnych lub następujących po sobie.
Salę musisz przygotować tak, aby grupy miały dużo miejsca i swobody do tworzenia kolażu. Zadbaj
o różnorodność materiałów potrzebnych do pracy tą metodą.
Warianty:
I.
• Ustalasz temat kolażu.
• Dzielisz go na szczegółowe tematy, tzn. tak, że każdy uczeń otrzymuje inny temat; np. duży ka-
wałek płótna dzielisz na tyle mniejszych, ilu jest uczniów w klasie.
• Uczniowie malują, rysują, naklejają, przyszywają, itp., tworząc obraz swego tematu.
• Następnie składacie wszystkie prace tak, aby powstała jedna logiczna całość – kolaż. Dobrze bę-
dzie, abyś wspólnie z uczniami ustalił/-a koncepcję tej kompozycji.
• Uczniowie przywieszają swoje prace, prezentują je. Pozostali mogą komentować, dopytywać.
• Ostatnim etapem będzie dokonanie oceny wiedzy i prac uczniów.
II.
Klasa zostaje podzielona na grupy, ale każda grupa otrzymuje inny temat kolażu. Przebieg metody
w tym przypadku jest taki jak opisany wyżej.
III.
Klasa podzielona na grupy. Zadaniem grup jest wybranie tematu kolażu dotyczącego np. problemu
ochrony wód. Przebieg metody jest zgodny z podanym wyżej opisem.
– 143 –
60241580319180
60
+ –
• Uczy współdziałania w zespole. • Wymaga dużo czasu.

• Daje możliwość zaprezentowania • Może powodować niezdrową konkurencję.
indywidualnych zainteresowań, zdolności. • Bywają kolaże nieczytelne dla innych, gdyż
• Pobudza wyobraźnię, rozwija sprawności są zbyt osobiste.
umysłowe. • Uczniowie, którzy nie są zaangażowani
• Ciekawy i niestresujący uczniów sposób w pracę nad kolażem, mogą spędzać czas
oceny postępów w nauce. na czytaniu gazety lub oglądaniu zdjęć.
• Każdy uczeń ma równe szanse, nikt nie
może powiedzieć „tego nie potrafię”.
• Umożliwia wizualizację myśli.
• Nauczyciel/-ka dowiaduje się o problemach,
o których – być może – nie dowiedział(a)by
się w inny sposób; „odkrywa” także swoich
uczniów.
Ważne!
Uczniowie muszą wiedzieć, dlaczego przez dwie godziny pracują nad kolażem.
Gdy zapomną o temacie i celu pracy, będzie to „robota na próżno”. Wszystkie obrazy powinny być
więc omówione. Te omówienia nie mogą być jednak zbyt długie. Obrazy mówią same za siebie, są
niewerbalnym środkiem wyrazu, dlatego nie można ich „zagadać”. Ty sam/-a powstrzymuj się od
swoich interpretacji i komentarzy, zachęcaj raczej uczniów do dzielenia się wrażeniami i skojarze-
niami. Spójrz na prace uczniów nie tylko jak na dzieło artystyczne; ten kolaż to przede wszystkim
kolaż ich wiadomości i umiejętności. To ważny element przy dokonywaniu oceny pracy uczniów.
Dlatego niezwykle starannie przygotuj kryteria oceny prac. Zwróć uwagę na ocenę pracy w gru-
pach. W tworzeniu kompozycji wszyscy członkowie grup muszą mieć możliwość uczestnictwa na
zasadzie równości.
Autorefleksja:
Uważam, że ta metoda:
❑ pobudza fantazję uczniów,
❑ pozwala zaangażować wszystkich uczniów,
❑ stanowi dobry impuls do dyskusji na różne tematy,
❑ uczy, jak pracować w grupie,
❑ uczy, jak organizować sobie warsztat pracy,
❑ tworzy chaos na lekcji,
❑ pozwala „przetrwać” uczniom nieaktywnym.
Wniosek:
❑ będę stosować tę metodę,
❑ sporadycznie będę stosować tę metodę,
❑ nie będę stosować tej metody.
– 144 –
60241580319180
60
KONFLIKT W GRUPIE N
Konflikt w grupie pomaga skutecznie porozumiewać się w różnych sytuacjach, a także przyswajać
i stosować techniki negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych.
Można zastosować tę metodę wtedy, gdy jeden z uczniów – członków zespołu zgłasza, że ma pro-
blem związany z funkcjonowaniem w grupie. Metoda ta pozwala na rozwiązanie problemu ucznia,
a co za tym idzie, również możliwego konfliktu istniejącego wśród członków zespołu.
Przebieg:
1. Zgłoszenie konfliktu
Uczeń, który zgłosił problem, mówi, co mu przeszkadza w pracy grupowej. Twoim zadaniem jest
dopilnować, aby była to wypowiedź o własnych odczuciach, a nie zgłaszanie pretensji do innych
uczniów.
2. Zebranie różnych opinii

Pozostali uczniowie wypowiadają swoje opinie na temat opisanego konfliktu. Zadbaj o to, aby wszys-
cy uczestnicy rozmowy mieli poczucie, że przedstawiane przez nich poglądy są jednakowo ważne.
Nie pozwalaj na ich porównywanie, wartościowanie czy ujednolicanie.
3. Określenie potrzeb
Uczeń, który zgłosił konflikt, może teraz powiedzieć więcej o swoich odczuciach i potrzebach. Na-
stępnie wypowiadają się pozostali uczniowie. W tej fazie nie rozmawia się jeszcze o rozwiązaniach.
Najważniejsze działanie w tym momencie to uważne słuchanie i dążenie do zrozumienia intencji
drugiej osoby.
4. Sformułowanie celów
Poproś teraz uczniów, aby przeformułowali swoje negatywne odczucia w życzenia (cele zmiany).
5. Burza mózgów na temat możliwych rozwiązań

Zapisz na tablicy lub plakacie zgłoszone rozwiązania, nie bacząc w tym momencie na realność ich
zastosowania.
6. Znalezienie rozwiązania, które będzie satysfakcjonowało wszystkie strony

Teraz wspólnie z uczniami dokonaj wyboru najlepszych rozwiązań. Nie jest to trudne, ponieważ
uczniowie czują się znowu zespołem i wiedzą, że ich potrzeby są traktowane przez innych z nale-
żytym szacunkiem.
Ramy organizacyjne:
Na rozwiązanie konfliktu w grupie potrzeba co najmniej jednej godziny lekcyjnej. Nie należy pla-
nować innych zadań na tę lekcję, aby nie powstało wrażenie, że sprawa jest bagatelizowana lub
marginalizowana.
– 145 –
60241580319180
60
+ –
• Jest to metoda, która pozwala w sposób • Metoda jest ograniczona tylko do

konsekwentny i konstruktywny rozwiązywać rozwiązywania spraw wychowawczych.
problemy wychowawcze. • Nauczyciel musi posiadać doświadczenie
• Negatywne emocje zamieniają się w pracy nad rozwiązywaniem konfliktów.
w odczucia pozytywne.
• Uczniowie uczą się radzić sobie
z własnymi odczuciami i nazywać wprost
problemy w grupie.
Warianty:
Możesz dokonywać zmian w obrębie piątego punktu, tzn. stosować różne warianty burzy mózgów.
Radzimy jednak, aby w przypadku pozostałych kroków trzymać się zaproponowanej procedury
działania.
Ważne!
Nie należy stosować tej metody, jeżeli sam jesteś stroną w konflikcie! W takim przypadku nie
poradzisz sobie z rolą moderatora, doradcy; będziesz próbował podświadomie forsować własne
rozwiązanie. Musisz mieć pewność, że jesteś osobą neutralną w omawianej sprawie.
Autorefleksja:
Metodę tę wypróbowałam/-em przy rozwiązywaniu następujących spraw: ......................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
To nam się udało To nam się nie udało
– 146 –
60241580319180
60
KONTRAKT N
ludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, przyswajaniu sobie metod i technik
negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych.
Uczniowie pracujący w sposób aktywny potrzebują jasnego określenia, jakie zachowania są po-
żądane, a jakich należy unikać, aby nie przeszkadzać innym. Jeżeli będzie to system nakazów
i zakazów stworzony przez Ciebie, będziesz miał problem z respektowaniem tych zasad. Więc
trzeba uczniów zaangażować do stworzenia takiego „kodeksu”. Wtedy sami będą pilnować, aby
wspólnie ustalone zasady były przez wszystkich respektowane. Kontrakt jest między Tobą a klasą.
Uczniowie w ten sposób dowiadują się, że ustalenia obowiązują obie strony.
Przebieg:
1. Przygotuj w domu zasady, które chciałbyś/-abyś wyegzekwować od uczniów. Zapisz je i wpisz
do karty pracy ucznia nr 1 po stronie Uczniowie zobowiązują się do...
2. Na najbliższej lekcji przekaż uczniom swoje propozycje zasad odnoszących się do uczniów
i poproś, aby uczniowie przygotowali zasady, które powinny obowiązywać Ciebie.
3. Każda grupa wypełnia rubrykę Nauczyciel zobowiązuje się do...
4. Proponowane zasady są zapisywane na wspólnym plakacie. Każda grupa po kolei podaje jedną
propozycję, następne zgłaszają te, które nie pojawiły się wcześniej.
5. Odnosisz się do zasad sformułowanych przez uczniów. Masz prawo do niezaakceptowania
zapisów, jeżeli uważasz, że nie będziesz mógł/mogła dotrzymać słowa. Takie samo prawo mają
uczniowie.
6. Po ostatecznych ustaleniach kontrakt zostaje zapisany na kartce, podpisany przez wszystkich
i wywieszony w widocznym miejscu.
Ramy organizacyjne:
Na wykonanie zadania potrzebujecie pół godziny lekcyjnej. Najlepiej spisać kontrakt na początku
roku szkolnego lub w momencie, gdy przejmujesz nową klasę.
+ –
• Uczniowie w sposób demokratyczny •–

podejmują decyzję we własnej sprawie.
• Metoda pozwala na spojrzenie na daną
sprawę z perspektywy drugiej strony
kontraktu.
• Można odwoływać się do ustalonych norm.
Autorefleksja:
Które z zasad zaproponowanych przez uczniów były dla ciebie najważniejsze?
Które Cię zdziwiły?
Których nie mogłeś/-aś zaakceptować?
– 147 –
60241580319180
60
U KONTRAKT
Kontrakt
między Panią/Panem .................................................................................................
a Uczniami klasy..............................................
Uczniowie zobowiązują się do: Nauczyciel zobowiązuje się do:

• ........................................................... • ...........................................................
• ........................................................... • ...........................................................
• ........................................................... • ...........................................................
• ........................................................... • ...........................................................
• ........................................................... • ...........................................................
• ........................................................... • ...........................................................
• ........................................................... • ...........................................................
• ........................................................... • ...........................................................
• ........................................................... • ...........................................................
• ........................................................... • ...........................................................
• ........................................................... • ...........................................................
• ........................................................... • ...........................................................
• ........................................................... • ...........................................................
• ........................................................... • ...........................................................
• ........................................................... • ...........................................................
• ........................................................... • ...........................................................
Data:
Podpisy uczniów: Podpis nauczyciela:
– 148 –
60241580319180
60
KOSTKA PAMIĘCI N
Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, stosowania zdobytej wiedzy w prak-
tyce, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań.
Metoda pomaga uczniom samodzielnie przygotować materiały ułatwiające uczenie się. Uczniowie
łatwiej zapamiętują słówka, wzory, daty. Sami mogą kontrolować swoje postępy.
Przebieg:
1. Podajesz instrukcję korzystania z kostki. W zależności od tego, co się znajdzie na polach kostki,
zadaniem może być: odpowiedź na pytanie, które uczeń wyrzucił, słówka w języku obcym po-
dane w języku polskim, deklinacja rzeczownika, którego symbol znajduje się na danym polu itd.
Jedną kostką można sprawdzać wiele umiejętności.
2. Możesz też skorzystać z dwóch kostek. Hasła, które się znajdą na nich, muszą zostać powiązane
ze sobą. Np. na jednej „pociąg”, na drugiej „jechać”. Zadaniem ucznia jest podanie poprawnego
zdania w różnych czasach.
3. Na kostce mogą się pojawić daty historyczne, uczniowie zapamiętują je w ten sposób.
Wariant:
Przygotowujesz jedną dużą kostkę dla danej klasy. W każdym polu zapisany jest jeden trudny
wyraz. Reprezentanci każdej z grup po odczytaniu wyrzuconego wyrazu biegną do grupy i podają
poprawną pisownię. Po utworzeniu trzech zdań z tym wyrazem „łącznik” grupy wraca szybko do
kostki, rzuca nią, zapamiętuje pisownię wyrazu (może to będzie ten sam wyraz) i znowu wraca do
grupy. Wygrywa ten zespół, który w określonym czasie zapisał jak najwięcej zdań.
Ramy organizacyjne:
Skopiuj kartę pracy ucznia nr 1 na cienkim kartonie. W razie potrzeby możesz powiększyć szablon.
+ –
• Kostkę łatwo wykonać. •–

• Uczniowie sami przygotowują materiał
dydaktyczny.
• Ma uniwersalne zastosowanie: do ćwiczeń
językowych, tłumaczeń, zapamiętywania
słówek.
• Metoda nie ogranicza kreatywności
uczniów.
Autorefleksja:
Zbierz pomysły wykorzystania kostki na Twoich lekcjach.
– 149 –
60241580319180
60
U KOSTKA PAMIĘCI
– 150 –
60241580319180
60
KOSTKA PAMIĘCI U
– 151 –
60241580319180
60
N KOSZ I WALIZECZKA
Kosz i walizeczka kształtuje umiejętność planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak
się uczyć?, a także skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego
punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień.
Jest to metoda ewaluacyjna; pozwala wywołać refleksję ukierunkowaną na rozwój i podwyższenie
jakości pracy.
Przebieg:
Kosz i walizeczka stanowią element metody SWOT (od pierwszych liter).
Strengths Weaknesses Opportunities Threats

mocne strony słabe strony możliwości, szanse zagrożenia
1. Zawieś na tablicy dwa plakaty z narysowanym koszem i walizeczką.
2. Rozdaj uczniom kartki samoprzylepne w dwóch kolorach.

3. Poproś, aby uczniowie ocenili kogoś lub jakąś sytuację, np. postępowanie bohatera wybranej lek-
tury. W tym celu powinni na jednych kartkach zapisać cechy pozytywne, na innych negatywne.
4. Na hasło START uczniowie przylepiają kartki w odpowiednich miejscach – pozytywne na plakacie
z walizeczką, negatywne – z koszem.
5. Teraz poproś jednego z uczniów, aby odczytał to, co znalazło się na plakacie z koszem, a więc
wszystko to, co nadaje się do wrzucenia do kosza i zapomnienia; następnie to, co znalazło się
na kartkach do umieszczenia i zabrania ze sobą w walizce i zapamiętania.
6. Na zakończenie możesz poprosić pozostałych uczniów, aby podzielili się ze wszystkim swoimi
wrażeniami.
Wysłuchaliście wszystkich negatywnych i pozytywnych opinii. Czy może jest coś, co Was zaskoczyło
lub chcecie to skomentować?
Ramy organizacyjne:
Czas: ok. 20 minut.
Plakaty z rysunkami uczniowie mogą przygotować w domu.
Warianty:
Ewaluacja lekcji – co byś chciał/-a zabrać ze sobą z tej lekcji, a co wrzucić do kosza?
Ważne!
Pamiętaj o tym, aby nie ograniczać liczby kartek samoprzylepnych. Określ także czas na wykonanie
zadania.
– 152 –
60241580319180
60
Autorefleksja:
N
Wykorzystałem/-am tę metodę w celu ................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
w klasie.................................................................................................................................................
Uważam, że jest ...................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 153 –
60241580319180
60
N KRĄG WEWNĘTRZNY
Krąg wewnętrzny wspiera rozwój umiejętności współdziałania w zespole i pracy w grupie, sprzyja
budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji; uczy pla-
nowania, organizowania i oceniania własnej nauki.
Metoda ta ma zastosowanie w dużej grupie, która ma zająć stanowisko w jakiejś sprawie lub wypra-
cować wspólny plan działania. Chcemy, aby wszyscy byli zaangażowani, ale przecież nie możemy
prowadzić dyskusji z udziałem 30 osób! Ograniczenia organizacyjne i czasowe sprawiają, że tylko
ci najbardziej odważni dyskutują i podejmują decyzje, a pozostali nie mają żadnego wpływu na
ustalenia końcowe.
Metoda poniżej przedstawiona ma zastosowanie w konkretnej sytuacji – gdy nauczyciel chce włą-
czyć uczniów do planowania procesu dydaktycznego.
Przebieg:
1. Zaprezentuj uczniom program nauczania, który zamierzasz z nimi zrealizować w określonym
czasie (w ciągu miesiąca, semestru, roku). Określ swoje wymagania (co jest obowiązkowe, co
fakultatywne), ramy organizacyjne itd.
2. Poproś uczniów, aby podzielili się na 4 grupy i w grupach zaplanowali sposób realizacji wybrane-
go zagadnienia (mają sformułować cele cząstkowe, tematy szczegółowe, metody i formy pracy,
które chcieliby zastosować). Przekaż każdej z grup opis metod, które chciał(a)byś wykorzystać
na lekcjach. (Wcześniej uczniowie powinni nauczyć się formułowania celów uczenia się).
3. Grupy spotykają się po upływie godziny. Każda wybiera swojego przedstawiciela, który zasiądzie
w kręgu dyskusyjnym, tzw. kręgu wewnętrznym. Pozostali zajmują miejsce w kręgu zewnętrznym
według poniższego szkicu:
U1
U3 U2
U3
4. Najpierw przedstawiciele grup prezentują wyniki pracy grupowej. Następnie Ty lub wybrany uczeń
prowadzi dyskusję. Jako nauczyciel/-ka możesz również wnosić swoje pomysły i artykułować
własne oczekiwania. Wynikiem dyskusji powinien być wspólny plan pracy w wyznaczonym
czasie.
– 154 –
60241580319180
60
Ramy organizacyjne:
Ramy czasowe są uzależnione od zakresu planowanego działania czy tematyki. Niezależnie od tych
N
czynników dyskusja nie powinna trwać dłużej niż 20 minut, gdyż po tym czasie uczniowie nie potrafią
już skupić uwagi. Sala, w której ma być przeprowadzona ta lekcja, powinna stwarzać możliwość
ustawienia krzeseł w dwóch kręgach.
+ –
• Wszyscy uczniowie są zainteresowani • Uczniowie muszą mieć do siebie zaufanie.

dyskusją. • Uczniowie powinni mieć już doświadczenie
• Uczniowie uczą się wspólnego planowania w prowadzeniu dyskusji.
i podejmowania decyzji. • Czasami możliwa jest ostra wymiana
• Metoda ma szerokie zastosowanie zdań, która wymaga ingerencji ze strony
w prowadzeniu dyskusji na różne tematy. nauczyciela.
Warianty:
• Oprócz krzeseł dla uczestników dyskusji można dostawić dwa wolne krzesła dla osób z kręgu
zewnętrznego. Jeżeli ktoś w danym momencie chciałby włączyć się do planowania, siada na
wolnym krześle.
• Dla urozmaicenia i uporządkowania przebiegu dyskusji włóż przedstawicielowi pierwszej grupy

do ręki kamyk, mówiąc że to „kamyk rozmowy”. Każda kolejna osoba, która chce zabrać głos,
wyciąga dłoń po kamyk. Gdy go otrzyma, może mówić. Osoby z zewnątrz, które zajmują wolne
krzesła, mają pierwszeństwo. Po wypowiedzeniu swojej opinii oddają kamyk komuś z kręgu we-
wnętrznego i opuszczają krzesło.
Ważne!
Metoda ta może być przeprowadzona tylko w tych klasach, których uczniowie potrafią współpra-
cować w grupie i mają do siebie duże zaufanie. Zadbaj o właściwy sposób wyboru przedstawiciela
grupy, a potem czuwaj nad tym, by stanowisko przedstawiciela było rzeczywiście wyrazem opinii
wszystkich reprezentowanych przez niego osób. Jeżeli nie masz takiej pewności, zastosuj wariant
z wolnymi krzesłami, aby dać szansę uczniom reprezentującym odmienne zdanie.
Autorefleksja:
Jakich pięć problemów uczniowie mogliby rozwiązać, stosując opisaną metodę:
1. ..........................................................................................................................................................
2. ..........................................................................................................................................................
3. ..........................................................................................................................................................
4. ..........................................................................................................................................................
5. ..........................................................................................................................................................
– 155 –
60241580319180
60
U KRĄG WEWNĘTRZNY
Skorzystaj z...
materiałów, które nauczyciel przygotuje do pracy w grupach.
Jeżeli macie trudności z określeniem celów uczenia się, poproście nauczyciela, aby
przećwiczył z Wami tę umiejętność.
Radzimy Ci...
Taka dyskusja ma często burzliwy charakter. W uporządkowaniu jej może pomóc
tzw. „kamyk rozmowy” – po prostu mały kamyk, który trzyma w dłoni ta osoba, która
w danej chwili wypowiada się. Jeżeli chcesz zabrać głos – wyciągnij dłoń, będzie to
znak dla innych, że teraz Twoja kolej. Jest to bardzo pomocne w grupach, w których
wszyscy lubią mówić na raz!

Metoda ta może być stosowana również w innych sytuacjach, na przykład w dysku-
sjach na lekcjach wychowawczych, w pracy samorządu uczniowskiego czy w innych
zespołach roboczych.
Odpowiedz na pytanie...
Jakich umiejętności nauczyłeś/-aś się, stosując tę metodę?
Podkreśl odpowiednią cyfrę.
1 – najmniej
6 – najwięcej
1. Wypowiadania swojej opinii 1 2 3 4 5 6

2. Wspólnego podejmowania decyzji 1 2 3 4 5 6
3. Dyskutowania na ważne tematy 1 2 3 4 5 6
4. Pracy w grupie 1 2 3 4 5 6
5. Określania swoich potrzeb 1 2 3 4 5 6
6. Jasnego formułowania myśli 1 2 3 4 5 6
7. Planowania swojego uczenia się 1 2 3 4 5 6
– 156 –
60241580319180
60
KWADRAT N
Metoda służy współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, po-
dejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób.
Ukazuje, jak ważna jest współpraca. Udowadnia, że sukces grupy może wiązać się z koniecznością
rezygnacji z sukcesu jednostki. Zachęca do analizy procesów zachodzących w grupie w trudnych
sytuacjach.
Przebieg:
1. Przygotuj części kwadratów wg instrukcji zawartej w karcie pracy ucznia nr 1. Wszystkie kwadraty
muszą mieć jednakową wielkość. Z tyłu kwadratów mogą pozostać litery. Odpowiednie części
włóż do 5 małych kopert, każda koperta powinna być zaznaczona dużą literą. Tych 5 kopert włóż
do jednej dużej koperty.
2. Przygotuj stoły dla 5-osobowych grup. Na każdym stole połóż komplet z kwadratami (1duża
koperta) i dla każdej osoby instrukcję – kartę pracy ucznia nr 2.
3. Podziel klasę na zespoły 5 - osobowe, posadź ich za przygotowanymi stołami. Wybierz do każdego
stolika 1 obserwatora. Obserwatorzy powinni dbać o to, aby grupy pracowały zgodnie z regułami
ćwiczenia, obserwowały reakcje i notowały spontaniczne wypowiedzi uczniów.
4. Głośno przeczytaj instrukcję. Jeżeli uczniowie czegoś nie rozumieją, mogą teraz zapytać.
5. Jedna osoba z każdego zespołu otwiera dużą kopertę i podaje swoim kolegom po jednej ko-
percie A, B, C, D, E.
6. Grupy zaczynają pracę na hasło „Start”.
7. Po zakończeniu zadania daj czas grupom na „wewnętrzną” dyskusję.
8. Podsumowanie: prezentacja obserwacji, wnioski na temat ról w grupie, dobrej współpracy w ze-
spole, różnych zachowań w sytuacji stresującej.
Ramy organizacyjne:
Metoda wymaga ustawienia ławek do pracy dla 5 grup. Potrzebne Ci są zestawy z kwadratami
przygotowane wcześniej. Czas na realizację zadania: ok. 25 minut.
+ –
• Metoda twórcza, wszyscy aktywnie • Trzeba wcześniej przygotować niezbędne

uczestniczą w rozwiązaniu zadania. materiały.
• W czasie pracy ujawniają się różne • Nauczyciel musi mieć umiejętność
negatywne zachowania (rywalizacja między analizowania procesów zachodzących
grupami, niechęć do współpracy w zespole, w grupie.
łamanie ustalonych zasad), które można • Uczniowie „obserwatorzy” powinni być
omówić, odnosząc się do tego konkretnego wcześniej przygotowani do swojego
doświadczenia. zadania.
• Metoda przynosi wiele radości, może być
też elementem odprężenia po trudnej pracy.
– 157 –
60241580319180
60
N Ważne!
Zachowania wymagające komentarza:
• Szukanie, czy nie brakuje jakiejś części – Najpierw szukamy rozwiązań „poza nami”.
• Jeden uczeń ułożył kwadrat i zasłania go przed innymi – koncentrujemy się na własnym sukcesie,
który przecież nie oznacza, że cała grupa wykonała zadanie.
• Jedna z osób oddaje swoje części na środek, po chwili wszyscy robią to samo i udaje się dość
szybko ułożyć kwadraty – warto zrezygnować ze swojego dobra na rzecz całej grupy, wtedy opłaci
się to wszystkim.
Autorefleksja:
Zanotuj najczęściej powtarzające się zachowania uczniów. Zaobserwuj, jak zachowują się uczniowie
stwarzający na co dzień kłopoty w klasie. Jakie masz refleksje? Które Twoje wcześniejsze opinie
o niektórych uczniach potwierdziły się?
– 158 –
60241580319180
60
KWADRAT U
Informacja dla nauczyciela

o podziale części do kopert
Koperta A: i, h, e
Koperta B: a, a, a, c
Koperta C: a, j
Koperta D: d, f
Koperta E: g, b, f, c
– 159 –
60241580319180
60
U KWADRAT
INSTRUKCJA
W dużej kopercie, która leży na Waszym stole, znajdziecie 5 kolejnych, mniej-
szych kopert. Każda z nich zawiera różne figury geometryczne, które pozwolą
na utworzenie kwadratów.
Zadaniem każdej grupy będzie ułożenie 5 kwadratów jednakowej wielkości. Za-
danie będzie zakończone dopiero wtedy, gdy każdy członek zespołu będzie
miał przed sobą ułożony kwadrat i wszystkie kwadraty będą miały jednakową
wielkość.
Podczas ćwiczenia obowiązują następujące zasady:
• Nie wolno rozmawiać!
• Nie wolno prosić drugiej osoby o jakąś część lub w jakikolwiek inny sposób
zgłaszać, że potrzebny jest jakiś element, który posiada inna osoba.
• Każdy może, jeżeli zechce, odłożyć swoją część na środek stołu lub wziąć
czyjąś część, jeżeli została odłożona na środek, nie wolno jednak zabierać
części z układanek leżących przed innymi uczniami.
• Nie wolno układać kwadratów na środku stołu!
INSTRUKCJA
W dużej kopercie, która leży na Waszym stole, znajdziecie 5 kolejnych, mniej-
szych kopert. Każda z nich zawiera różne figury geometryczne, które pozwolą
na utworzenie kwadratów.
Zadaniem każdej grupy będzie ułożenie 5 kwadratów jednakowej wielkości. Za-
danie będzie zakończone dopiero wtedy, gdy każdy członek zespołu będzie
miał przed sobą ułożony kwadrat i wszystkie kwadraty będą miały jednakową
wielkość.
Podczas ćwiczenia obowiązują następujące zasady:
• Nie wolno rozmawiać!
• Nie wolno prosić drugiej osoby o jakąś część lub w jakikolwiek inny sposób
zgłaszać, że potrzebny jest jakiś element, który posiada inna osoba.
• Każdy może, jeżeli zechce, odłożyć swoją część na środek stołu lub wziąć
czyjąś część, jeżeli została odłożona na środek, nie wolno jednak zabierać
części z układanek leżących przed innymi uczniami.
• Nie wolno układać kwadratów na środku stołu!
– 160 –
60241580319180
60
LAIK N
Metody skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widze-
nia, przygotowania do publicznych wystąpień, efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie,
budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywania
problemów w twórczy sposób, poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych
źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną, stosowania zdobytej wiedzy
w praktyce, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań, przyswajania sobie
metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych.
Uczniowie porządkują zdobytą wiedzę, formułują argumenty przemawiające za daną sprawą, bronią
swoich argumentów.
Przebieg:
1. Prosisz uczniów, aby zastanowili się, jak przedstawić najważniejsze treści osobie, która nie zna
się na temacie omawianym na lekcji. Laik charakteryzuje się następującymi cechami:
– jest inteligentny;
– sceptyczny;
– elokwentny;
– nie jest złośliwy, ale ma duży wpływ na nauczycieli;
– od tego, czy spodoba mu się Twoja prezentacja tematu, może zależeć, jaką będziesz miał
ocenę końcową;
– nie ma pojęcia o przedmiocie;
– może być przedstawicielem ministerstwa.
2. Uczniowie przygotowują się w grupkach do prezentacji. Wybierają jedną osobę, która przedstawi
wyniki ich przemyśleń.
3. Ty pełnisz rolę „adwokata diabła”. Zgłaszasz w imieniu laika wątpliwości, mówisz, że czegoś nie
rozumiesz, prosisz o doprecyzowanie. Uczniowie muszą bronić swojego pomysłu.
Ramy organizacyjne:
Na realizację zadania potrzebna jest cała godzina lekcyjna.
+ –
• Metoda uczy respektu dla odmiennych • Praca w zespołach może zostać

punktów widzenia. zdominowana przez silne osobowości.
• Uczy krytycznego podejścia do zdobytej
wiedzy. Zapobiega euforii w stylu „Wszystko
już umiemy”.
• Jest metodą ciekawą dla uczniów. Wszyscy
chętnie się angażują.
• Uczniowie wypracowują strategie
postępowania w dyskusji.
Autorefleksja:
Jakie widzisz inne możliwości zastosowania tej metody w życiu szkoły?
– 161 –
60241580319180
60
N LINIA CZASU
Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak się uczyć?, skutecznego po-
rozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania
do publicznych wystąpień, poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych
źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną, stosowania zdobytej wiedzy
w praktyce, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań.
Uczniowie porządkują zdobytą wiedzę historyczną. Materiał, który będzie na teście lub klasówce,
może jeszcze raz zostać powtórzony. Uczniowie dostrzegają związki między wydarzeniami. Ucznio-
wie wyrażają osobisty stosunek do wydarzeń historycznych.
Przebieg:
1. W klasie na podłodze lub na ścianie wywieś narysowaną linię ogromnych rozmiarów, na której będą
zapisane lata (np. co 10, co 50 lat) w jakimś okresie czasu. (por. karta pracy ucznia nr 1).
2. Zadaniem uczniów jest naniesienie na ten wykres dat różnych wydarzeń historycznych i opa-
trzenie ich komentarzem w formie symbolu, notatki, rysunku. Gdy dzieło jest gotowe, uczniowie
wspólnie interpretują zapisy, uzupełniają dane z podręcznika. Twoim zadaniem jest zadawanie
pytań i udzielanie wskazówek, jeżeli któreś dane nie są zgodne z prawdą.
3. Do wyboru wydarzeń historycznych mogą posłużyć następujące kryteria:
– wydarzenia, które zrobiły na nas największe wrażenie
– wydarzenia, które miały ogromne znaczenie polityczne
– wydarzenia, które są związane z jakimś słowem-kluczem
– najważniejsze daty z życia jakiegoś wielkiego człowieka
Warianty:
1. Nauczyciel daje do losowania karteczki, na których umieszczone są daty. Każda osoba musi
opowiedzieć jakąś historię ze swojego życia lub opowieść historyczną związaną z tą datą. Można
wykorzystać też datę z przyszłości.
2. Linia czasu zawiera daty od dzisiaj do... jakiegoś momentu w przyszłości. Uczniowie mówią
o swoich życzeniach w zakresie rozwoju polityki i społeczeństwa oraz o swoich osobistych
oczekiwaniach i planach.
3. Na podłodze przyklejasz taśmę typu „gęsia skórka”, na której zapisujesz daty z wybranego eta-
pu historii. Uczniowie stają przy tej dacie, która kojarzy im się z jakimiś wydarzeniami i na temat
których najwięcej wiedzą. Każdy krótko prezentuje, co trzeba zapamiętać na klasówkę z tego
zagadnienia.
Ramy organizacyjne:
Linia czasu lub karteczki z datami. Na realizację zadania potrzebna jest cała godzina lekcyjna.
– 162 –
60241580319180
60
N
+ –
• Metoda uczy respektu dla odmiennych • Praca w zespołach może zostać

punktów widzenia. zdominowana przez silne osobowości.
• Uczy krytycznego podejścia do zdobytej
wiedzy. Zapobiega euforii w stylu „Wszystko
już umiemy”.
• Jest metodą ciekawą dla uczniów. Wszyscy
chętnie się angażują.
• Uczniowie wypracowują strategie
postępowania w dyskusji.
Autorefleksja:
Metoda ta nadaje się do powtórzenia i usystematyzowania materiału nie tylko historycznego. Jakie
inne możliwości zastosowania linii czasu widzisz w pracy z uczniami?
– 163 –
60241580319180
60
U LINIA CZASU
2050 r.
2000 r.
1950 r.
1900 r.
1850 r.
1800 r.
1750 r.
1700 r.
1650 r.
1600 r.
1550 r.
– 164 –
60241580319180
60
LIST N
Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak się uczyć?, skutecznego poro-
zumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia.
• Umożliwia udzielanie otwartej informacji zwrotnej na tematy ważne dla uczniów.
• Może być wykorzystana jako forma informacji zwrotnej udzielonej nauczycielowi lub koleżankom
i kolegom w klasie.
• Pozwala na poznanie swoich mocnych stron, wzmocnienie poczucia własnej wartości.
• Rozwija gotowość do odkrywania swoich „białych plam”.
• Daje impuls do osobistego rozwoju.
• Wzmacnia w uczniach poczucie odpowiedzialności za proces dydaktyczny.
Przebieg:
1. Poproś uczniów, aby wypełnili kartę pracy ucznia nr 1, która jest formą listu do Ciebie. Musisz
w tym momencie zagwarantować, że żaden uczeń nie będzie miał kłopotów z powodu ewen-
tualnej krytyki Twojej osoby oraz że otrzymana w ten sposób informacja zwrotna stanie się dla
Ciebie podstawą do wprowadzenia zmian w sposobie prowadzenia lekcji.
2. Uczniowie dzielą się na 3 grupy. Grupa pierwsza otrzymuje pierwszą część wypełnionych kart
pracy nr 1, druga drugą, a trzecia trzecią. Każda z nich przygotowuje plakat, na którym robi
zestawienie z „listów”. Osoba wybrana przez grupę prezentuje plakat.
3. Teraz Ty wręczasz każdej osobie w klasie wypełnioną kartę pracy ucznia nr 2.
4. Na następnej lekcji powiedz o decyzjach, które podjąłeś/-ęłaś na podstawie informacji zapre-
zentowanych na plakatach i poproś każdego ucznia, aby w „rundce” powiedział o swoich po-
stanowieniach.
Ramy organizacyjne:
Potrzebujesz 30 minut na jednej lekcji i 20 minut na kolejnej. Przygotuj kopię karty pracy ucznia nr 1 dla
każdego ucznia, papiery na plakaty i mazaki oraz wcześniej wypełnione karty pracy ucznia nr 2.
+ –
• Zachęca do udzielania informacji zwrotnej. • Żadna metoda nie pasuje do wszystkich

• Uczeń czuje się ważny, wie, że jego słowo problemów, żadna metoda nie pasuje do
się liczy. Nauczyciel może zaplanować wszystkich grup. Dlatego zmieniaj metody!
różnicowanie wymagań. W otwarty sposób • Uczniowie mogą nauczyć się wypowiadania
dowiaduje się, jaka jest opinia uczniów własnych opinii i przyjmowania lub
o lekcji, jakie są ich oczekiwania. udzielania informacji zwrotnej – potrzebują
jednak na to trochę czasu.
– 165 –
60241580319180
60
N Autorefleksja:
Zanotuj w punktach, które informacje o Twoim sposobie prowadzenia lekcji
✔ potwierdziły się z twoją samooceną?

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
✔ zaskoczyły?
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
✔ zachęciły do zmiany?
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 166 –
60241580319180
60
LIST U
✁ Drogi Nauczycielu!
➽ Niektóre Pani/Pana zachowania bardzo mi pomagają w nauce

i funkcjonowaniu w klasie. Proszę, aby Pani/Pan jak najczęściej:
✁
➽ Brakuje mi u Pani/Pana niektórych zachowań.
Proszę, aby Pani/Pan przynajmniej czasami:
✁
➽ Niektóre zachowania Pani/Pana utrudniają mi naukę lub funkcjonowanie
w klasie. Proszę, aby Pani/Pan unikał/-a:
– 167 –
60241580319180
60
U LIST
✁ Droga/Drogi.....................................!
➽ Niektóre Pani/Pana zachowania bardzo mi pomagają w nauce

i funkcjonowaniu w klasie. Proszę, aby Pani/Pan jak najczęściej:
✁
➽ Brakuje mi u Pani/Pana niektórych zachowań.
Proszę, aby Pani/Pan przynajmniej czasami:
✁
➽ Niektóre zachowania Pani/Pana utrudniają mi naukę lub funkcjonowanie
w klasie. Proszę, aby Pani/Pan unikał/-a:
– 168 –
60241580319180
60
LIST DO SIEBIE N
List do siebie pomaga planować, organizować i oceniać własną naukę. Doskonali umiejętność
efektywnego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia,
przygotowywania się do publicznych wystąpień.
Metoda służy: ocenie własnej nauki, odpowiedzeniu sobie na pytanie, czy stosuję zdobyte umiejęt-
ności w praktyce. List jest formą kontaktu z samym sobą, rozmową o tym, co umiem, co potrafię.
Przebieg:
1. Po zakończeniu określonego etapu nauki poproś uczniów, aby zobowiązali się do wypróbowania
zdobytej wiedzy i umiejętności w życiu codziennym.
2. Zobowiązanie to mają zapisać w formie listu skierowanego do siebie.
3. Wyjaśnij uczniom, że w liście powinni opisać to, czego się nauczyli, oraz jak i gdzie zastosują
zdobyte wiadomości.
4. Uczniowie wkładają listy do kopert, zaklejają je, adresują do siebie i przyklejają znaczek.
5. Następnie deponują listy u Ciebie lub zaufanego kolegi/zaufanej koleżanki.
6. Ustal teraz wspólnie z klasą termin, po którym listy zostaną wysłane do autorów.
7. Na lekcję podsumowującą uczniowie przynoszą listy, czytają je, opowiadają, na ile udało im się
zrealizować zapisane zamierzenia.
Ramy organizacyjne:
Poproś uczniów, aby na lekcję przynieśli papier listowy, kopertę i znaczek.
Warianty:
Możesz wspólnie z klasą ustalić strukturę listu. Na kopercie można umieścić napis „otworzyć dnia...”
i wtedy listy nie muszą być wysyłane. Wystarczy, że wskazana osoba będzie pamiętała o terminie
ich otwarcia. Uczniowie mogą też wymienić się listami między sobą i przynieść je np. na ostatnią
lekcję w maju.
+ –
• Samoocena własnego procesu uczenia się. • Kłopoty z realizacją zobowiązań

• Podejmowanie decyzji. (zapominanie, brak pomysłów itp.).
• Realizowanie stawianych sobie celów. • Trudności w napisaniu listu (określeniu
zadań, zobowiązań. zobowiązań).
Ważne!
Wspólnie z klasą określ czas potrzebny na realizację zobowiązań zapisanych w listach. Uczniowie
powinni zaplanować jedno lub dwa zobowiązania. Wówczas mogą mieć pewność, że je zrealizują.
Od czasu do czasu przypomnij uczniom o napisanym liście, dopytaj, czy już pracują nad zobowią-
zaniami, czy i jakie mają trudności. To są informacje ważne także dla Ciebie.
Autorefleksja:
W realizacji zobowiązań uczniowie mieli najczęściej kłopoty z ..........................................................
..............................................................................................................................................................
W pisaniu listu należy zwrócić uwagę na ............................................................................................

..............................................................................................................................................................
– 169 –
60241580319180
60
U LIST DO SIEBIE
(fakultatywnie do omówienia w klasie lub refleksji indywidualnej)
Skorzystaj z...
pomocy nauczyciela w pisaniu listu. On może również pomóc Ci w zastosowaniu
tej metody w sytuacji pozaszkolnej.
Radzimy Ci...
Wybieraj tylko te zobowiązania, które jesteś w stanie zrealizować. Nie podejmuj
zbyt wielu zobowiązań.

Określiłeś/-aś czas na realizację zobowiązań. Staraj się go kontrolować i zgodnie
z przyjętym harmonogramem je realizować.
Odpowiedz na pytania:
Realizacja których zobowiązań sprawiła Ci najwięcej trudności?
................................................................................................................................
Jakie to były trudności?
....................................................................................................................................
O co zapytasz swojego nauczyciela?
....................................................................................................................................
– 170 –
60241580319180
60
LUSTRO N
widzenia.
Uczeń:
– potrafi przedstawić własną opinię na dany temat.
– uczy się współpracować w grupie, ustalać wspólne stanowisko w danej sprawie.
– uczy się rozumienia intencji drugiej strony konfliktu.
– określa strategię konstruktywnego rozwiązywania konfliktów.
– wypracowuje z kolegami wspólny plan działania.
Przebieg:
Fazy:
1. Przedstaw uczniom fazy pracy metodą lustra. Wykorzystaj foliogram będący kartą pracy ucznia
nr 1.
2. Podziel klasę na dwa zespoły, które stanowią strony w konflikcie. Mogą to być: chłopcy – dziew-
czynki, sportowcy – „niesportowcy”, uczestnicy projektu – niezaangażowani w projekt, humaniści
– matematycy itd. Obie grupy przygotowują 3 plakaty, które są odpowiedzią na następujące
pytanie:
Plakat 1: Jak się sami widzimy? (Za co odpowiadamy? Jak wykonujemy zadania?)
Plakat 2: Jak widzimy drugą grupę?
Plakat 3: Jakie są nasze przypuszczenia co do obrazu, jaki stworzyła tamta grupa na nasz temat?
Odpowiedzi mogą mieć formę haseł, całych zdań lub przymiotników.
3. Grupy prezentują swoje plakaty według następującej kolejności:
Grupa A – Plakat 1
Grupa B – Plakat 2
W ten sposób grupy otrzymują informację zwrotną na swój temat. Obowiązuje zasada, że nie
wolno komentować lub krytykować wypowiedzi. Można tylko zadawać pytania wyjaśniające sens
informacji.
4. Kolejna faza polega na stworzeniu wspólnej listy problemowej:
– Z sześciu plakatów każdy uczeń indywidualnie wypisuje na kartce problemy, które widzi w relacji
obu grup.
– Obie grupy ponownie spotykają się w swoim gronie i tworzą wspólną listę problemową, np. me-
todą burzy mózgów.
– Obie grupy spotykają się i nawzajem prezentują swoje listy problemowe.
– Tworzycie wspólną listę. Po dwóch przedstawicieli z obu grup otrzymuje polecenie połączenia tych
dwóch list: eliminacji powtórzeń, wyodrębnienia nowych ważnych zakresów, uporządkowania.
Pozostali uczestnicy mogą wspierać swoich przedstawicieli, wnosić własne pomysły.
5. Każdy uczeń otrzymuje 3 punkty, które przydziela problemom według niego najważniejszym
(punkty samoprzylepne). W ten sposób powstaje ranking problemów.
6. Każdy uczeń wybiera 1 problem, którym chciałby się zająć. Tworzą się w ten sposób grupy
problemowe.
7. Grupy pracują według tekstu przewodniego – karta pracy ucznia nr 2.
8. Każda grupa prezentuje wyniki swojej pracy. Ważne jest, aby ta faza również zakończyła się
podsumowaniem efektów pracy.
– 171 –
60241580319180
60
Metodę możesz zastosować tylko wtedy, gdy dysponujesz co najmniej 2 godzinami lekcyjnymi.
Do jej przeprowadzenia przygotuj: duży papier na plakaty, mazaki, punkty samoprzylepne. Grupy
pracują najlepiej, jeżeli mają oddzielne pomieszczenia (dotyczy to dwóch dużych zespołów).
+ –
• Metoda uporządkowana, prowadząca • Nie jest możliwa do zrealizowania w ciągu

konsekwentnie do rozwiązania konfliktu. jednej godziny lekcyjnej.
• Wymaga od każdego ucznia zajęcia • Dość długo trwa prezentacja, uczniowie mogą
stanowiska. się niecierpliwić.
• Uczniowie bardzo się angażują • Nauczyciel ciągle musi śledzić przebieg
w sprawę. procesu.
Ważne!
Najtrudniejszym momentem jest prezentacja 6 plakatów. Musisz dopilnować, aby uczniowie nie
obwiniali się nawzajem. Nie wolno ci także dopuścić do tłumaczenia się lub prostowania wypowie-
dzi innych.
Autorefleksja:
Metoda ta może mieć większe zastosowanie w za-

jęciach pozalekcyjnych. Zastanów się, przy jakich
działaniach, którymi się opiekujesz, mógłbyś ją
wykorzystać?
– 172 –
60241580319180
60
LUSTRO U
Lustro – zorganizowany dialog
1. Tworzenie obrazów grup
2. Nazwanie problemów
3. Tworzenie grup problemowych
4. Praca nad rozwiązaniem problemów
5. Prezentacja rozwiązań
– 173 –
60241580319180
60
U LUSTRO
Tekst przewodni do pracy w grupie problemowej:

Zadaniem Waszej grupy jest rozwiązanie wybranego problemu. Praca ta może
mieć następujący przebieg:
1. Identyfikacja problemu – o co konkretnie chodzi?
2. Ilustracja problemu – przykłady występowania problemu.
3. Określenie możliwych celów zmiany.
4. Analiza pola sił: Co może sprzyjać, a co utrudniać rozwiązanie problemu?
5. Burza mózgów: Jak można zredukować siły utrudniające?
6. Wybór strategii działania.
7. Plan działań.
Możecie również przyjąć inną procedurę.
Efektem pracy w grupie powinien być plakat z opisanym planem działań, który
będzie odpowiadał konkretnie na pytania:
✓ Co należy zrobić?
✓ Kto to ma zrobić?
✓ Kto mógłby pomóc?
✓ Do kiedy powinno to być zrobione?
Tekst przewodni do pracy w grupie problemowej:

Zadaniem Waszej grupy jest rozwiązanie wybranego problemu. Praca ta może
mieć następujący przebieg:
1. Identyfikacja problemu – o co konkretnie chodzi?
2. Ilustracja problemu – przykłady występowania problemu.
3. Określenie możliwych celów zmiany.
4. Analiza pola sił: Co może sprzyjać, a co utrudniać rozwiązanie problemu?
5. Burza mózgów: Jak można zredukować siły utrudniające?
6. Wybór strategii działania.
7. Plan działań.
Możecie również przyjąć inną procedurę.
Efektem pracy w grupie powinien być plakat z opisanym planem działań, który
będzie odpowiadał konkretnie na pytania:
✓ Co należy zrobić?
✓ Kto to ma zrobić?
✓ Kto mógłby pomóc?
✓ Do kiedy powinno to być zrobione?
– 174 –
60241580319180
60
MAPA MÓZGU N
Mapa mózgu wspiera doskonalenie umiejętności planowania, organizowania i oceniania własnej
nauki – Jak się uczyć?
To metoda wizualnego opracowania problemu z wykorzystaniem pojęć, skojarzeń, symboli, haseł
i zwrotów. W literaturze nazywana jest także „mapą mentalną”, „mapą pojęciową”, „mapą myśli”,
„mapą pamięci”.
Twórcą metody jest Tony Buzan, który opracowując główne jej zasady, oparł się na najnowszych
badaniach mózgu. Nasze myśli są spontaniczne, nieuporządkowane w logiczne struktury, często
wybiegają naprzód. Kiedy zapisuje się je za pomocą mapy mózgu, pracuje cały mózg, a więc obie jego
półkule. W odróżnieniu od tradycyjnych metod w powyższej metodzie „zbieranie informacji” odbywa
się przez notowanie skojarzeń (nic nie ulega odrzuceniu), specyficzna jest też forma graficzna.
Mapa mózgu pomaga „uaktywnić” wiedzę uczniów, pobudzić ich fantazję i wyobraźnię, uczyć się od
innych koleżanek i kolegów w klasie, a także robić notatki z długich wykładów i referatów. Pozwala
na subiektywne, odpowiadające logice i sposobowi uczenia się każdego ucznia, porządkowanie
wiedzy.
Przebieg:
1. Przedstaw cel lekcji, np.: Dzisiaj spróbujemy zdefiniować pojęcie KULTURA.
2. Rozdaj uczniom kartki z zaznaczonym hasłem wywoławczym w centrum oraz z promieniami
odchodzącymi od hasła.
3. Poproś uczniów o dopisanie skojarzeń na promieniach.
4. Następnie poproś ich o stworzenie na każdym głównym promieniu promieni „podrzędnych”
i zapisanie na nich skojarzeń bardziej szczegółowych w stosunku do głównych pojęć.
5. Uczniowie prezentują swoje mapy.
6. Łącząc się w małe, a potem w coraz większe (za pomocą Kuli śniegowej) grupy, uczniowie stwo-
rzą na plakatach wspólną definicję pojęcia „kultura”.
KULTURA
– 175 –
60241580319180
60
Czas: ok. 30 minut.
Materiały: kopie z mapami mózgu dla wszystkich uczniów, papier plakatowy, mazaki.
W sali musi być dość miejsca na rysowanie map.
+ –
• Uczniowie rozwijają poczucie własnej

wartości, ponieważ każdy pomysł jest
ważny; nie ma dobrych i złych odpowiedzi.
• W stosunkowo krótkim czasie można
zebrać bogaty materiał informacyjny.
• Uczniowie uczą się od siebie nawzajem.
Warianty:
1. Po stworzeniu definicji pojęcia uczniowie mogą zadecydować, którym aspektem chcieliby się
zająć dokładnie (por.: piramida priorytetów).
2. Mapę mózgu można wykorzystać jako sposób szybkiego robienia notatek z wykładu. Na głównych
promieniach uczniowie zapisują główne tezy, a na promieniach „podrzędnych” rozwinięcie tych
tez. Szczególnie wskazane jako ćwiczenie umiejętności robienia notatek dla licealistów.
Ważne!
Skojarzenia uczniów mogą być różne i wzajemnie sprzeczne. Nie dopuść do wartościowania i oce-
niania. Wszystkie pomysły są dobre i ważne. Uczniowie powinni także zrozumieć, że każdy z nich
inaczej postrzega te same zjawiska i że z tej różnorodności – poprzez poznanie, analizę i porównanie
wszystkich pomysłów – mogą wzbogacać siebie.
Autorefleksja:
Zastosowałem/-am Mapę mózgu w wariancie....................... w klasie .....................
Metoda ta jest, moim zdaniem, najbardziej skuteczna dla osiągnięcia następujących celów:
❑ rozwijania wyobraźni
❑ porządkowania i systematyzowania wiedzy
❑ ćwiczenia koncentracji
❑ uczenia się z doświadczeń innych
❑ uczenia się w grupie
– 176 –
60241580319180
60
MAPA MÓZGU U
Skorzystaj z...
tego, że w tej grze nie ma odpowiedzi dobrych i złych. Wszystkie są dobre i ważne.
Zapisuj więc wszystko, co Ci przyjdzie do głowy.
Radzimy Ci...
Wykorzystując Mapę mózgu do robienia notatek, zapisuj na głównych promieniach
zasadnicze tezy referatu. Potem hasłami zapisuj hasła uzasadniające te tezy. W ten
sam sposób możesz pracować z tekstem pisanym. Taka forma notatki pozwoli Ci
zaoszczędzić czas; poza tym przygotuje Cię do koncentrowania się na tym, co
najważniejsze i do uczenia się rzeczy faktycznie potrzebnych.

Twoja mapa mózgu odzwierciedla Twoją logikę i sposób myślenia. Przez porów-
nanie swojej mapy z mapami innych osób w klasie możesz odkryć zupełnie nowe
rozwiązania, skojarzenia, pomysły. Korzystaj z tego i ucz się od innych.
Zastosowałem/-am Mapę mózgu do .........................................................................
Metoda ta
• podobała mi się, ponieważ:
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
• nie podobała mi się, ponieważ:

....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
Nowe było dla mnie:

....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
– 177 –
60241580319180
60
N MAPA NIEBA
Mapa nieba uczy, jak efektywnie współdziałać w zespole i pracować w grupie oraz budować więzi
międzyludzkie.
Najaktywniej uczniowie pracują w grupach. Ich aktywność zależy między innymi od panującej atmos-
fery w zespole i od roli oraz miejsca, które tam zajmują. Dobre samopoczucie w grupie rówieśników
to główny czynnik wpływający na proces uczenia się. Jedni uczniowie czują się bezpiecznie ukryci
w cieniu, inni świadomie zajmują miejsce eksponowane, jeszcze inni lubią ciągłą zmianę miejsca.
Jeżeli wprowadzamy na lekcji pracę w grupie, również ten aspekt powinniśmy traktować poważnie,
np. czyniąc go przedmiotem rozmowy z uczniami.
Poniższe ćwiczenie pozwala na analizę klimatu grupowego i dynamiki rozwoju grupy.
Przebieg:
1. Na dużym plakacie przygotuj ilustrację mapy nieba. Jako wzorzec może Ci posłużyć poniższy
rysunek. Możesz też wykorzystać kartę pracy ucznia nr 1.
2. Poproś uczniów, aby sobie wyobrazili, że mapa nieba symbolizuje ich klasę lub grupę.
3. Każdy uczeń zaznacza, w którym miejscu czułby się najlepiej.
4. W ten sposób powstaną skupiska dobrego samopoczucia, niektóre miejsca pozostaną puste.
Uczniowie utworzą określone struktury grupowe.
5. Każdy z uczniów uzasadnia, dlaczego zaznaczył swoje miejsce w danym punkcie, kto znajduje
się najbliżej niego itd.
Ramy organizacyjne:
Jeżeli wcześniej przygotowałeś/-aś plakat, można to ćwiczenie wykonać w ciągu 10–15 minut.
Przygotuj też wcześniej mazaki, którymi uczniowie będą zaznaczać swoje miejsca.
– 178 –
60241580319180
60
N
+ –
• Metoda może być stosowana we wszystkich • Uczniowie nieprzyzwyczajeni

grupach wiekowych. do takiej formy pracy mogą mieć trudności
• Uczniowie są zachęcani do wypowiedzenia z określeniem swojego miejsca.
się o tematach dla nich trudnych, np. • Prowadzenie rozmowy po ćwiczeniu
o problemach związanych z wzajemnymi wymaga od nauczyciela dużej wrażliwości
relacjami w zespole. i delikatności.
• Ćwiczenie sprzyja rozwojowi poczucia
zaufania i otwartości w zespole.
• Uczniowie mogą mówić
o swoich problemach związanych
z funkcjonowaniem w grupie
w bezpiecznej formie.
Warianty:
Wariant 1
W małych grupach każdy rysuje mapę nieba, uwzględniając swoje miejsce i miejsce pozostałych
członków grupy. Wywieszacie rysunki w widocznym miejscu i porównujecie je, pozwalając wypo-
wiedzieć się każdemu uczniowi.
Wariant 2
Każdy uczeń rysuje swoje miejsce i miejsce ludzi, którzy mają wpływ na jego funkcjonowanie
w grupie.
Ważne!
Metoda może być stosowana w grupach, w których panuje duże zaufanie. Poza tym jej stosowanie
powinno mieć uzasadnienie w celu lekcji i treściach realizowanych w czasie zajęć.
Może być też pomocna:
• w ewaluacji procesu lekcyjnego (gdy chcesz się dowiedzieć, jak klasa funkcjonuje w zespole i co
powinno ulec zmianie),
• w sytuacji, gdy w grupie pojawi się niezadowolenie, niechęć do współpracy,
• jeżeli występuje opór w grupie, którego pochodzenie nie jest dla Ciebie jasne,
• jeżeli ciągle ci sami uczniowie są pasywni, a inni aktywni,
• jeżeli uczniowie skarżą się, że nie są akceptowani w grupie.
Autorefleksja:
Po zastosowaniu tej metody dowiedziałem/-am się następujących nowych informacji o moich
uczniach i o mojej klasie:
Nowe informacje
Nowe informacje o moich uczniach
o moim zespole klasowym:
• ....................................................................... • .......................................................................
• ....................................................................... • .......................................................................
• ....................................................................... • .......................................................................
Podejmę następujące działania, które pomogą poprawić relacje między uczniami w klasie:
1. .........................................................................................................................................................
2. .........................................................................................................................................................
3. .........................................................................................................................................................
– 179 –
60241580319180
60
U MAPA NIEBA
– 180 –
60241580319180
60
MAPA SKOJARZEŃ N
Mapa skojarzeń wspiera rozwój umiejętności planowania, organizowania i oceniania własnej nauki
– Jak się uczyć?
Uczy poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektyw-
nego posługiwania się technologią informacyjną; rozwija sprawności umysłowe oraz osobiste
zainteresowania.
Metoda służy wizualnemu opracowaniu pojęcia z wykorzystaniem rysunków, symboli, zwrotów,
haseł. Za jej pomocą można definiować pojęcia, rozwiązywać problemy, planować działania,
wspomagać uczenie się.
Przebieg:
1. Zapisz na tablicy pojęcie, które chcesz zdefiniować.
2. Podziel klasę na 4–5 zespołów. Każdy zespół otrzymuje od Ciebie duży arkusz papieru.
3. Poproś uczniów, aby zapisali pojęcie na środku plakatu; mogą też wykonać rysunek.
4. Wyjaśnij, na czym polega kreślenie map skojarzeń. Możesz posłużyć się schematem – zobacz
karta pracy ucznia nr 1 i karta pracy ucznia nr 2.
5. Określ czas na wykonanie zadania i zaproś uczniów do pracy.
6. Po zaprezentowaniu na forum klasy definicji poszczególnych grup sformułujcie wspólną definicję
i zapiszcie ją na jednym plakacie.
Ramy organizacyjne:
Sala przygotowana do pracy w grupach. Duże arkusze papieru w ilości odpowiadającej ilości grup.
Kolorowe mazaki lub kredki. Szpilki lub pinezki.
Warianty:
Zobacz Mapa mózgu
+ –
• Pomaga w zapamiętywaniu, pojmowaniu,

kształtowaniu pojęć.
• Uczy poszukiwania związków między
faktami, pojęciami.
• Uczy włączania nowych wiadomości do
posiadanej wiedzy.
Ważne!
Konstruując mapy skojarzeń ze swoim uczniami, skorzystaj z następujących reguł (Mapy twoich
myśli, Tony Buzan, RAVI, Łódź 1990):
• rysunki stosuj na całej przestrzeni mapy,

• używaj trzech lub więcej kolorów w centralnym rysunku,
• wykorzystuj efekt przestrzenności w rysunkach i wokół słów,
• stosuj litery, linie i obrazki różnej wielkości,
• porządkuj odstępy między elementami mapy,
• dopuszczaj różne skojarzenia,
• pisz przejrzyście, używaj dużych liter,
• wzdłuż każdej linii pisz tylko jedno słowo,
• linie muszą być tej samej długości co słowa,
• linie muszą się ze sobą łączyć,
• główne ramiona muszą odchodzić od centralnego rysunku; rysuj je grubą kreską,
– 181 –
60241580319180
60
N • każdą główną gałąź wraz z jej wszystkimi rozwidleniami i połączeniami zakreśl dodatkową linią,
• staraj się, by rysunki były wyraźne,
• wypracuj własny styl.
Autorefleksja:
Do konstruowania map skojarzeń wykorzystam .................................................................................
..............................................................................................................................................................
Ucząc myślenia wielokierunkowego, trzeba zwrócić uwagę na:

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 182 –
60241580319180
60
KRYMINALNE
HISTORIA
HNIA HIST
POLSKI O
KUC KA
POLS DO K RIA
HIS L. III
TOR
YCZ
N E
POWIEŚCI
PORADNIKI
HISTORYCZNE
MATEM
ATY
DO KL. KA
MAPA SKOJARZEŃ
III HISTOR
IA
ŚWIATA
60
KSIĄŻKI
60241580319180
– 183 –
H. FRAN
PODRĘC CJI
ZNIKI
SZKOLN
E
SŁOWN
IKI
JĘZYKO
WE
JĘZYKA
POLSKIEGO
J. NIEMIECKIEGO
J. ANGIELSKIEGO
U
U MAPA SKOJARZEŃ
– 184 –
60241580319180
60
MĄDRALA N
Mądrala wspiera rozwój umiejętności planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak
się uczyć?
Uczy poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektyw-
nego posługiwania się technologią informacyjną; rozwija sprawności umysłowe oraz osobiste
zainteresowania.
Celem tej metody jest przygotowanie uczniów do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym.
Zakłada ona, że uczniowie powinni:
• posiadać umiejętność analizowania otaczających zjawisk,
• krytycznie selekcjonować informacje,
• skutecznie porozumiewać się z innymi.
Przebieg:
Metoda przebiega według ściśle określonych kroków. Rolą nauczyciela jest koordynowanie prze-
biegu każdego z nich.
1. Krok: zbieranie informacji
Podajesz klasie temat Waszych przyszłych rozważań np. efekt cieplarniany.
Uczniowie wykonują następujące zadania:
• zebranie wszystkich informacji, danych, poglądów, opisów sytuacji na ten temat. To zadanie może
być przedmiotem pracy domowej lub elementem lekcji – uczniowie sami poszukują materiałów,
w których mogą znaleźć potrzebne informacje lub zbierają fakty z materiałów przygotowanych
przez Ciebie,
• zestawienie ich ze sobą, porównywanie, wyodrębnianie różnic,
• porządkowanie zebranego materiału.
2. Krok: dyskusja
Tematem dyskusji są zebrane dane. Podczas niej uczniowie wymieniają poglądy, poddają je krytycz-
nej ocenie. Osobą prowadzącą dyskusję jesteś Ty. Przed jej rozpoczęciem wywieś lub przypomnij
zasady dobrej dyskusji.
3. Krok: teoretyczne rozważania, refleksja
Do tej części uczniowie mogą przygotować się indywidualnie lub zespołowo.
Poproś uczniów, aby:
• rozpatrzyli zebrane informacje w kontekście ogólnym, historycznym, geograficznym i społecz-
nym,
• poszukali przyczyn powstawania sytuacji, problemów i ich następstw,
• poszukali prawidłowości, zasad i teorii nimi rządzących.
Teraz przyszedł czas na refleksję nad tematem. Na forum klasy porozmawiaj z uczniami na temat
tego, co udało im się ustalić.
4. Krok: sformułowanie wniosków.
Poleć uczniom sformułowane wniosków. Zapytaj, jakie znaczenie mają dla nich osobiście przyjęte
ustalenia, jakie w związku z tym mogą podjąć działania.
Ramy organizacyjne:
Praca tą metodą zajmuje jedną jednostkę lekcyjną, przy tematach obszernych potrzebne będą
dwie jednostki.
Jeżeli zadecydujesz, że zbieranie informacji jest częścią lekcji, przygotuj odpowiednią ilość różnego
rodzaju materiałów.
– 185 –
60241580319180
60
+ –
Uczy: • Trudności z poszukiwaniem źródeł

• poszukiwania informacji, informacji.
• zestawiania ze sobą różnych informacji, • Zakłócenia w selekcjonowaniu informacji.
• poszukiwania różnic i związków,
• porządkowania informacji i układania ich
w logicznej kolejności,
• argumentowania i dyskutowania,
• formułowania wniosków,
• zmusza do refleksji na wykonanym
zadaniem.
Ważne!
Praca nad kolejnymi krokami musi być przez Ciebie koordynowana. Każdy krok dokładnie obja-
śnij; uczniowie muszą dokładnie wiedzieć, czego od nich oczekujesz. W dyskusji zwróć uwagę na
element krytycznej oceny zebranych informacji. Nie może być to tylko krytyka dla krytyki. Krytyka
musi być konstruktywna.
Autorefleksja:
Moi uczniowie :
• umiejętność analizowania otaczających zjawisk posiedli w stopniu:
1......2......3.......4.......5......6
• umiejętność selekcjonowania informacji posiedli w stopniu:
1......2......3.......4.......5......6
• umiejętność porozumiewania się z innymi posiedli w stopniu:
1......2......3.......4.......5......6
Następnym razem zwrócę uwagę na: .................................................................................................

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 186 –
60241580319180
60
MĄDRALA U
Skorzystaj z...
różnych źródeł informacji: książek, prasy codziennej, czasopism, Internetu, telewizji,
radia.
Radzimy Ci...
Warto przeprowadzić wywiad z ludźmi, którzy interesują się tematem lub zajmują
się nim zawodowo. Taki wywiad to kopalnia wiadomości.
Podczas zbierania informacji rób szczegółowe notatki, śledź na bieżąco prasę,
zbieraj wycinki prasowe, ciekawostki dotyczące tematu.

starannie zebrany materiał może Ci być pomocny w przygotowaniu pracy domowej
lub gazetki klasowej czy szkolnej.
Czego nauczyłeś się, dokonując analizy zebranych informacji dotyczących tematu?
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
W jaki sposób najlepiej jest porządkować informacje?

....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
– 187 –
60241580319180
60
N MEMORY
Memory to metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak się uczyć?
Metoda ta, poprzez oddziaływanie na ucznia różnymi bodźcami, pozwala mu w stosunkowo krótkim
czasie nauczyć się nowych słówek (w przypadku lekcji języka obcego) i trudnych pojęć (na lekcjach
biologii, historii, geografii i in.).
Przebieg:
Przygotuj w domu kolorowe ilustracje odzwierciedlające treść nowo wprowadzanych słówek/pojęć.
Na oddzielnych kartkach zapisz słowa.
W klasie postępuj według następujących wskazówek:

1. Rozłóż na podłodze ilustracje. Przed każdą połóż kartkę z zapisaną nazwą.
2. Poproś uczniów, aby – poruszając się powoli wokół obrazków i kartek – starali się zapamiętać
wszystkie nowe słowa. Żaden uczeń nie może wstrzymywać ruchu; wszyscy chodzą powoli
jeden za drugim.
3. Po 5 minutach zmieniasz miejsca obrazków i napisów. Uczniowie nadal chodzą i uczą się słó-
wek.
4. Po następnych 5 minutach odwracasz kartki grzbietem do góry. Uczniowie nadal chodzą w krę-
gu i powtarzają sobie po cichutku zapamiętane nazwy. Jeżeli się okaże, że którejś jeszcze nie
zapamiętali, mogą zajrzeć na drugą stronę kartki i przypomnieć sobie brzmienie nazwy.
5. Prosisz, aby uczeń, który pierwszy zapamięta wszystkie słowa, zgłosił się. Wtedy wszyscy siadają
na swoich miejscach i na przygotowanych wcześniej karteczkach zapisują wszystkie słowa, które
zapamiętali. Jako pierwszy czyta uczeń, który się zgłosił.
6. Czytają kolejni chętni uczniowie.
Ramy organizacyjne:
Czas: 20 minut.
Materiały: kolorowe ilustracje, kartki z nazwami słów i pojęć, kartki dla uczniów do zapisania zapa-
miętanych słówek.
W sali potrzebne jest miejsce, aby uczniowie mogli utworzyć krąg i swobodnie się w nim poruszać.
+ –
• W krótkim czasie uczniowie są w stanie • W początkowej fazie ćwiczenia uczniowie

opanować ponad 20 nowych pojęć mogą tracić czas na pogaduszki
w sposób całkowicie bezstresowy. i przepychanki.
Warianty:
W małej sali obrazki i kartki z napisami można umieścić na tablicy. Postępować należy tak samo
jak w wariancie wyjściowym, z tą różnicą, że uczniowie nie będą się poruszać.
Ważne!
Możesz przygotować ponad 20 słówek. Uczniowie na pewno je zapamiętają.
Materiały do ćwiczenia mogą przygotować uczniowie.
– 188 –
60241580319180
60
Autorefleksja:
Wykorzystałem/-am tę metodę na lekcji.................................................... w klasie ..........................
N
Uczniowie nauczyli się......................................................... nowych słów w czasie..........................
Zastosuję tę metodę jeszcze raz/nie zastosuję już tej metody, ponieważ: ........................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 189 –
60241580319180
60
N METODA 66
Metoda 66 rozwija umiejętność skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji
własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień; uczy efektywnego współdzia-
łania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych
i grupowych decyzji.
Metoda ta jest atrakcyjną formą zbierania opinii i poglądów.
Uczy dyscypliny czasowej i organizacyjnej, angażuje wszystkich uczniów, jest sposobem na for-
mułowanie ważnych wniosków w krótkim czasie.
Przebieg:
Prosisz uczniów, aby szybko podzielili się na 6-osobowe zespoły (np. odliczając do 6) i w czasie
6 minut odpowiedzieli na zadane pytanie, określony problem lub sformułowali pytania do wysłu-
chanego referatu, czy też zebrali kontrargumenty do postawionej tezy.
Po upływie 6 minut przedstawiciele grup prezentują efekty pracy pozostałym koleżankom i kole-
gom.
Ramy organizacyjne:
Czas: 30 minut.
Ta metoda nazywana jest także „Rojem pszczół” z powodu gwaru, który powstaje w klasie podczas
pracy w grupach.
Warianty:
Nadaje się do zastosowania w sytuacjach:
• gdy trzeba pobudzić uczniów do aktywniejszej pracy,
• do przeanalizowania problemu,
• do oceny lekcji,
• do przekazania informacji zwrotnej,
• do zebrania różnych reakcji.
Ważne!
Nie uciszaj uczniów, choćby ich dyskusje były bardzo emocjonalne i głośne!
Autorefleksja:
Zastosowałem/-am tę metodę na lekcji ...............................................................................................
do rozwiązania następującego problemu
..............................................................................................................................................................
Mocne strony tej metody to, moim zdaniem:

• ...........................................................................................................................................................
• ...........................................................................................................................................................
• ...........................................................................................................................................................
Słabe strony tej metody to, moim zdaniem:

• ...........................................................................................................................................................
• ...........................................................................................................................................................
• ...........................................................................................................................................................
– 190 –
60241580319180
60
METODA 66 U
Radzimy Ci...
Pilnuj czasu, aby Twoja grupa „nie została w lesie”, gdy inne będą już gotowe.

6 minut to niezbyt dużo czasu na pracę w grupie, ale wystarczy, gdy się skoncen-
trujecie na zadaniu i będziecie rozmawiać tylko o nim. Dlatego zaangażuj się i Ty.
Zaznacz właściwe stwierdzenie:

❑ mojej grupie udało się nie przekroczyć czasu,
❑ moja grupa pracowała bardzo sprawnie,
❑ moja grupa przedstawiła poważne argumenty w dyskusji,
❑ ja byłem/-am bardzo zaangażowany w pracę grupy.
– 191 –
60241580319180
60
N METODA KARTKOWA
dzenia, przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów
społecznych.
Uczeń uczy się formułowania informacji zwrotnej dla nauczyciela, wypowiadania swojego zdania
w sprawach trudnych.
Przebieg:
1. Podziel uczniów na małe grupy. Każda z nich otrzymuje kartki z zapisanymi cechami dobrego
nauczyciela (lub dobrej lekcji) i przyporządkowuje je w trakcie dyskusji do odpowiednich zakre-
sów:
– tę cechę nasz nauczyciel posiada na pewno,
– tę cechę nasz nauczyciel posiada w średnim stopniu,
– uważamy, że tej cechy nasz nauczyciel nie posiada,
– nie potrafimy ocenić.
2. Każda grupa prezentuje swój obraz przed całą klasą.
3. Teraz możesz wypowiedzieć się na temat usłyszanej opinii o Tobie lub Twoich lekcjach. Pamiętaj
o tym, że jest to subiektywne spojrzenie na Twoją ocenę. Powiedz uczniom, jakie znaczenie mają
dla Ciebie uzyskane informacje.
Ramy organizacyjne:
Musisz wcześniej przygotować cechy dobrego nauczyciela lub dobrej lekcji i zapisać je na oddziel-
nych kartkach. Każda grupa musi otrzymać jeden zestaw takich cech.
+ –
• Ocena dotyczy wielu jakościowych • Istnieje ryzyko dominacji pojedynczych

aspektów. osób w grupach, musisz czuwać nad
• Nauczyciel ma wpływ na to, co się znajdzie dyskusją.
na kartkach.
• Rozmowa towarzysząca wyborowi cech
zapobiega dowolności i subiektywizmowi
oceny.
Autorefleksja:
Oto zestaw cech, które możesz wykorzystać, przygotowując karty. Które z nich są w Twojej ocenie
najbardziej charakterystyczne dla Ciebie?
aktywny pogodny
budzący zaufanie pracowity
cierpliwy przyjacielski
dobry fachowiec spokojny
empatyczny sprawiedliwy
entuzjastyczny troskliwy
godny zaufania twórczy
komunikatywny uporządkowany
konsekwentny wrażliwy
łagodny wspierający
optymistyczny wymagający
otwarty zaangażowany
– 192 –
60241580319180
60
METODA TEKSTU PRZEWODNIEGO N
Metoda tekstu przewodniego uczy poszukiwać, porządkować i wykorzystywać informacje z różnych
źródeł; kształtuje także umiejętność rozwiązywania problemów w twórczy sposób.
Metoda ta jest odmianą nauczania problemowego i stosowania zdobytej wiedzy w praktyce. Opiera
się na zdobywaniu przez ucznia nowej wiedzy i umiejętności. Ma ona charakter strukturalny, problem
jest przedstawiony jako struktura o niewystarczającej ilości danych, która musi być uzupełniona przez
ucznia drogą poszukiwań. W tzw. tekście przewodnim są opisane kolejne kroki i zadania pośrednie,
które pozwolą na rozwiązanie problemu. Nauczyciel organizuje proces lekcyjny, a uczniowie szukają
informacji, pomysłów rozwiązań. Metoda ta aktywizuje uczniów do działania. Uczeń, poszukując
zarówno sposobu jak i wiedzy niezbędnej do rozwiązania problemu, musi włożyć dużo wysiłku,
aby sobie poradzić z zadaniem.
Przebieg:
1. Przygotuj dla uczniów zadanie do wykonania w czasie lekcji i zestaw informacji, materiałów po-
trzebnych do realizacji ćwiczeń, katalogi itp.
2. Uczniowie wykonują zadanie samodzielnie, mając do pomocy tzw. teksty przewodnie, zawierające
pytania-instrukcje, określone ramy czasowe i organizacyjne. Możesz także załączyć przygoto-
wane do wypełnienia formularze czy testy. Tekst przewodni podaje kolejno w punktach, co ma
uczeń zrobić, w jakim czasie, co ma być efektem zadania. Przykładowym tekstem przewodnim
jest skierowany do Ciebie nasz opis metody w punkcie „Przebieg”.
3. Twoją rolą w czasie lekcji jest pomaganie uczniom, jeżeli pojawią się jakieś trudności, i wyjaśnia-
nie ewentualnych wątpliwości.
4. Po upływie wyznaczonego czasu uczniowie oddają gotowe prace lub prezentują wyniki.
Ramy organizacyjne:
W zależności od zadania praca metodą tekstu przewodniego może trwać od kilkunastu minut do
jednej godziny lekcyjnej. Do wykonania polecenia musisz przygotować zestaw niezbędnych ma-
teriałów.
+ –
• Uczy uczniów samodzielnej pracy. • Wymaga od nauczyciela wiele pracy w fazie

• Nauczyciel występuje tylko w roli przygotowawczej.
organizatora. • Wymaga od ucznia aktywnej postawy, więc
• Pozwala na dostosowanie rytmu pracy do w przypadku osób nieprzygotowanych
indywidualnych potrzeb ucznia. do takiej formy pracy, mogą pojawić się
• Porządkuje proces lekcyjny. problemy z rzetelnym wykonaniem zadania.
• Ma uniwersalny charakter, może być
stosowana na różnych lekcjach i na różnych
poziomach nauczania.
Warianty:
W przypadku takich metod wyraźnie widać, że uczniowie wykazują różne tempo pracy. Różnice te
mogą spowodować, że uczniowie pracujący wolno będą zestresowani lub wykonają zadanie po-
bieżnie, a inni skończą pracę wcześniej i będą się nudzić. Jeżeli zaobserwujesz w swojej klasie taki
problem, możesz temu zaradzić, dając uczniom do dyspozycji klika poleceń. Niech sami określą, ile
zadań chcą wykonać indywidualnie, a także zadecydują, jaki wybiorą stopień trudności. Oznacza
to dla Ciebie więcej pracy, ale może warto?
– 193 –
60241580319180
60
N Ważne!
Zanim wybierzesz temat do pracy, odpowiedz sobie na pytania zawarte w poniższym katalogu:
• Do jakiego zakresu tematycznego należy dany obszar?
• Jaką rolę odgrywa temat w programie nauczania w danym roku?
• Jakie znaczenie ma temat dla realizowanych celów?
• Jakie opory mogą mieć uczniowie przy realizacji tego tematu?
• Dlaczego chciał(a)byś, aby uczniowie zajęli się tym tematem?
• Jakie szczególne problemy są związane z tym tematem?
• Jak możesz zachęcić uczniów do zajęcia się tym tematem?
• Jakie doświadczenia mają uczniowie z tym tematem, jaką wiedzę wstępną posiadają w tym za-
kresie?
• Czy temat nie jest za trudny, za łatwy dla Twoich uczniów?
• Jakim materiałem dysponujesz na dany temat?
• Kto może Ci pomóc w zgromadzeniu dodatkowych materiałów?
Autorefleksja:
Po lekcji wypełnij ankietę (1 – w stopniu minimalnym; 6 – w stopniu najwyższym).
Jak oceniasz tę metodę?
1. Pozwala na twórcze rozwiązanie problemu. 1 2 3 4 5 6
2. Jest przydatna do rozwiązywania 1 2 3 4 5 6

problemów dydaktycznych.
3. Jest przydatna do rozwiązywania 1 2 3 4 5 6

problemów wychowawczych.
4. Jest bardzo pracochłonna. 1 2 3 4 5 6
5. Uczniowie pracują samodzielnie. 1 2 3 4 5 6
6. Nauczyciel musi ciągle kontrolować czas 1 2 3 4 5 6

i dyscyplinować uczniów.
– 194 –
60241580319180
60
METODA TRÓJKĄTA N
Metoda trójkąta kształtuje umiejętność planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak
się uczyć?
Uczy współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania
indywidualnych i grupowych decyzji.
Służy przede wszystkim twórczemu rozwiązywaniu problemów. Charakterystyczny układ – trójkąt
odwrócony wierzchołkiem do dołu symbolizuje PROBLEM, który z jednej strony ma swoje przyczyny
– SIŁY PODTRZYMUJĄCE, z drugiej natomiast SIŁY HAMUJĄCE przyczyny. Istota metody ograni-
cza się do zdefiniowania problemu, określenia przyczyn podtrzymujących problem i wyszukiwania
rozwiązań, które by usunęły przyczyny podtrzymujące sytuację problemową.
Przebieg:
1. Uczniowie siedzą w kręgu.
2. Rozdaj każdemu uczniowi kolorowe kartki.
3. Np.: chcesz się dowiedzieć, dlaczego w ostatnim czasie na Twoich lekcjach uczniowie otrzy-
mują słabsze oceny niż na innych. Poproś ich, aby przez chwilę zastanowili się i na kartce
jednego koloru napisali, co im najbardziej pomaga w uczeniu się, a na kartce innego koloru
– co przeszkadza.
4. Każde dziecko odczytuje swoje notatki, a Ty zapisujesz je na tablicy. Przy powtarzających się
stawiasz kreski.
5. Rozdaj dzieciom mazaki i poproś, aby zaznaczyły punkt przy najważniejszej, ich zdaniem,
przyczynie, która przeszkadza w uczeniu się.
6. Teraz stwórz trzy grupy i każdej daj plakat z narysowanym trójkątem.
7. Zadaniem grup jest wpisanie w trójkąt jednego problemu do rozwiązania.
8. Grupy zastanawiają się nad głównymi przyczynami, które podtrzymują problem, i zapisują je
na podporach z lewej strony trójkąta.
9. W dalszej kolejności poproś grupy, aby zastanowiły się, w jaki sposób usunąć przyczyny
podtrzymujące problem i by swoje propozycje wpisały w linie po prawej stronie.
10. Grupy wybierają swoich reprezentantów, którzy przedstawiają problemy i sposoby ich rozwią-
zania.
przyczyny PROBLEM sposoby usunięcia

podtrzymujące przyczyn
– 195 –
60241580319180
60
Potrzebne Wam będą mazaki, kolorowe kartki, plakaty z narysowanymi trójkątami.
Na przeprowadzenie ćwiczenia powinieneś/powinnaś przeznaczyć jedną godzinę lekcyjną.
+ –
• Metoda uczy analizy sytuacji; zachęca • Uczniowie mogą mieć na początku

do konstruktywnego rozwiązywania trudność z określeniem przyczyn
problemów. i sposobów ich usunięcia.
• Jest demokratycznym sposobem
• Każdy uczeń ma możliwość wypowiedzenia
swojego zdania.
Ważne!
Jeżeli uczniowie nie mieli wcześniej doświadczeń z takim sposobem rozwiązywania problemów,
powinni zacząć od spraw mniej skomplikowanych i dotyczących ich bezpośrednio. Musisz zasta-
nowić się, czy wszyscy będą potrafili wypowiedzieć się na dany temat.
Autorefleksja:
Jakie problemy mogą być rozwiązywane tą metodą w Twojej klasie?
1. ..........................................................................................................................................................
2. ..........................................................................................................................................................
3. ..........................................................................................................................................................
4. ..........................................................................................................................................................
5. ..........................................................................................................................................................
– 196 –
60241580319180
60
MOJA KOSZULKA N
w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych
wystąpień, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Ćwiczenie ma na
celu określenie nastawienia uczniów do danego tematu, problemu. Pokazuje, że ludzie w tej sa-
mej sprawie mają różne poglądy. Zachęca do wypowiadania się na temat własnej opinii i szukania
argumentów broniących osobistego zdania.
Przebieg:
1. Dla każdego ucznia przygotuj kontury koszulki (karta pracy ucznia nr 1). Zadaniem uczniów
jest zaprojektowanie znaków, symboli, napisów na koszulkę, które będą wyrażały stosunek jej
właściciela do danego tematu.
2. Wyjaśnij najpierw, na czym polega ćwiczenie, rozdaj karty pracy i poproś uczniów o zaprojek-
towanie koszulek.
3. Gdy wszyscy będą gotowi, wywieszacie prace w klasie. Uczniowie oglądają je, a następnie każda
osoba komentuje, co chciała wyrazić za pomocą takiej prezentacji graficznej.
Warianty:
1. Dzielisz „koszulkę” na trzy części.
W górnej uczniowie zapisują, z czego są najbardziej dumni w swoim społeczeństwie. W środkowej,
co chcieliby zmienić w swoim społeczeństwie. W dolnej części, jakich zmian w polityce światowej
życzyliby sobie w ciągu najbliższych 5 lat.
2. Uczniowie łączą się w 5-osobowe grupy i na podstawie swoich własnych projektów malują
wspólną koszulkę, która następnie jest prezentowana na plenum.
3. Uczniowie malują „grupową” koszulkę na T-shircie z bawełny. Potrzebne są wtedy mazaki lub
farby do malowania na tkaninie.
4. Uczniowie tworzą kolaż na konturach koszulki, wykorzystując wycinki z gazet.
Ramy organizacyjne:
Potrzebna jest dla każdego ucznia kopia karty pracy ucznia nr 1.
+ –
• Metoda twórcza, pozwala na wyrażenie • Niektórzy uczniowie mogą mieć opór przed
własnych poglądów. prezentowaniem się w formie graficznej.
Jeżeli nauczyciel będzie zwracał uwagę
na wartość plastyczną pracy, najbardziej
eksponować się będą uczniowie uzdolnieni
w tym kierunku.
Ważne!
Ćwiczenie to może sprowokować do wyrażenia bardzo osobistych opinii i może w związku z tym zda-
rzyć się, że niektórzy uczniowie nie zechcą wyjaśniać znaczenia swoich rysunków. Powinieneś/-naś to
zaakceptować.
Autorefleksja:
Jaki wariant tej metody wykorzystałeś/-aś na swojej lekcji?
W czasie pracy uczniów możesz także Ty projektować swoją koszulkę na ten sam temat. Uczniowie
na pewno bardzo to docenią, nawet jeżeli nie uważasz się za zdolnego plastyka.
– 197 –
60241580319180
60
U MOJA KOSZULKA
– 198 –
60241580319180
60
MOJE ULUBIONE MIEJSCE W SZKOLE N
Moje ulubione miejsce w szkole to metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak
się uczyć? Poza tym wspiera rozwijanie umiejętności skutecznego porozumiewania się w różnych
sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowywania do publicznych wystąpień,
efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podej-
mowania indywidualnych i grupowych decyzji.
Metoda ta służy zaangażowaniu uczniów w ocenę atmosfery panującej w szkole. Taka ewaluacja
opiera się przede wszystkim na obserwacji, a w przypadku uczniów najbardziej przydatna jest forma
wizualnego zapisu poczynionych obserwacji.
Uczniowie fotografują te miejsca w szkole, w których czują się najlepiej i najgorzej.
Przebieg:
1. Utwórz 5-osobowe grupy, które będą tworzyły zespoły fotografów.
2. Poproś, aby uczniowie w grupach ustalili, w jakich czterech miejscach w szkole czują się najlepiej
oraz w jakich czterech miejscach czują się najgorzej. Ważne jest uzgodnienie wspólnych miejsc,
a więc konieczna będzie dyskusja.
3. Zespoły ustalają, w jakiej kolejności będą fotografować te miejsca oraz decydują się na ich aran-
żację (czy tylko przedmioty znajdą się na fotografii, czy może też ludzie?).
4. Teraz grupy robią zdjęcia. Wyznaczasz na tę fazę określoną ilość czasu np. 15 minut.
5. Przedstawiciele klasy wywołują zdjęcia i przynoszą na następną lekcję.
6. Każda grupa przygotowuje plakat ze zdjęciami z komentarzem o sposobie i kryteriach wyboru
miejsc do fotografii.
7. Prosisz o prezentację plakatów – jest to jednocześnie punkt wyjścia do dyskusji na temat atmos-
fery panującej w szkole.
8. Na zakończenie wspólnie oceniacie pracę tą metodą.
Ramy organizacyjne:
Musisz przeznaczyć:
• 20 min – na wybór miejsc,
• 15 min – na robienie zdjęć,
• całą lekcję na przygotowanie plakatów, prezentację oraz omówienie projektu.
Potrzebne oczywiście są aparaty fotograficzne (uczniowie mogą przynieść swoje) i środki na wy-
wołanie filmów.
Na sporządzenie plakatów potrzebny będzie papier na plakaty, mazaki, klej, nożyczki.
Sala powinna stwarzać możliwość zawieszenia plakatów.
+ –
• Uczniowie mają możliwość wypowiedzenia • Trzeba mieć do dyspozycji aparaty

się na temat klimatu szkoły. fotograficzne.
• Uczniowie wypowiadają się • Uczniowie mogą niepoważnie potraktować
w przekonywującej ich formie. ten projekt.
• Uczniowie pracują zespołowo.
• Uczniowie uczą się konstruktywnie
formułować krytykę.
– 199 –
60241580319180
60
N Warianty:
Uczniowie klas młodszych mogą narysować swoje najbardziej i najmniej ulubione miejsca.
Ważne!
Uczniowie powinni mieć możliwość robienia zdjęć w konkretnej sytuacji. Dlatego potrzebna będzie
wcześniejsza zgoda innych nauczycieli i dyrekcji szkoły na realizację zadania.
Autorefleksja:
Jakie miejsca w szkole Ty byś sfotografował/-a?
– 200 –
60241580319180
60
MOWA CIAŁA N
Mowa ciała to metoda skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach oraz przyswajania
technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych.
Mowa ciała jest niezrozumiała nie tylko w świecie dorosłych. Uczniowie także są nieświadomi, co
oznaczają gesty, mimika twarzy, ruchy innych osób i nie wiedzą, że sami często zdradzają w ten
niewerbalny sposób swoje emocje. Z tego powodu może dojść do nieporozumień związanych
z interpretacją cudzych zachowań. Uczniowie powinni w tym obszarze otrzymać wsparcie ze stro-
ny każdego nauczyciela. Analiza mowy ciała może być ważnym źródłem informacji o nastrojach
panujących w klasie.
Celem metody Mowa ciała jest więc:
• przekazywanie i odbieranie informacji zwrotnej w sposób niewerbalny,
• rozwijanie umiejętności odczytywania i interpretowania własnych emocji,
• kształtowanie umiejętności obserwacji cudzych zachowań,
• kształtowanie umiejętności samooceny.
Przebieg:
1. Poproś uczniów, aby ustawili się w sali lekcyjnej w sposób odzwierciedlający ich aktualny nastrój
(stosunek do nauki, do danego przedmiotu, do realizowanego tematu, do innych uczniów...).
Może trzeba poprzesuwać ławki, może ktoś nie zechce stać w miejscu, lecz pokaże się w ruchu?
W każdym wypadku obowiązuje zasada, że nie wolno rozmawiać.
2. Teraz wspólnie przeanalizujcie Wasze ustawienie. Pomocne mogą być pytania typu:
• Kto obok kogo stoi?
• Kto izoluje się od grupy?
• Kto przyjął nietypową pozę?
• Kto skrył się za innymi?
3. Może to być znakomity początek szczerej rozmowy na temat drażliwych problemów oraz forma
informacji zwrotnej dla Ciebie i uczniów.
Ramy organizacyjne:
Takie ćwiczenie można przeprowadzić w ciągu kilku minut. Możesz skorzystać z jakiegoś pustego
pomieszczenia (np. dużego holu). Jeżeli dysponujesz kamerą wideo, nagraj to ćwiczenie, a potem
w klasie obejrzyjcie nagranie i dokonajcie interpretacji.
+ –
• Uczniowie mają możliwość otwartego • Jeżeli uczniowie są nieprzyzwyczajeni

wyrażenia swoich emocji w łatwiejszy do takiej formy pracy, może pojawić się
sposób niż za pomocą słów. opór i niechęć do formułowania informacji
• Metoda pozwala na lepszą komunikację zwrotnej.
i stwarza jedną z niewielu okazji do • Wypowiedzi uczniów nie zawsze są
rozmowy na temat komunikatów precyzyjne, można tylko mieć ogólny obraz
niewerbalnych. o istniejących problemach czy nastrojach.
• Wszyscy uczniowie są aktywni. • Istnieje niebezpieczeństwo nadinterpretacji
• Nauczyciel w szybki sposób otrzymuje niektórych zachowań.
informację o nastrojach panujących
w grupie.
– 201 –
60241580319180
60
N Warianty:
Ćwiczenie z mową ciała może też służyć samoocenie:
1. Prosisz, aby każdy uczeń ustawił się zgodnie ze swoim stosunkiem emocjonalnym do przedmiotu,
do szkoły, do prac domowych...
2. Następnie cała klasa interpretuje ustawienie każdego ucznia.
3. Uczeń, którego „model” jest omawiany, przysłuchuje się tym interpretacjom. Jeżeli są rozbieżne
z jego intencjami, może coś dopowiedzieć.
4. W ten sposób uczniowie otrzymują informację zwrotną od innych i mają szansę na zmianę włas-
nych zachowań.
Ważne!
Takie ćwiczenia wymagają dużej delikatności. Dlatego musisz bardzo uważać, aby informacja
zwrotna była informacją konstruktywną. Nie możesz pozwalać na żarty uczniów, aby nikt nie poczuł
się dotknięty. Ćwiczenie to wykonuj tylko wtedy, gdy sam jesteś przekonany/-a do takich metod.
W przeciwnym razie uczniowie nie będą szczerzy.
Jeżeli ktoś z uczniów nie zechce wziąć udziału w ćwiczeniu, pozwól mu na to.
Autorefleksja:
• Czy czujesz się pewnie, stosując „psychologiczne” metody?
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
• Wyobraź sobie, że jakiś konkretny przedmiot symbolizuje metodę Mowa ciała. W jakiej odległości
od tego przedmiotu byś się ustawił/-a?
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 202 –
60241580319180
60
MÓJ KAPELUSZ N
Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki, efektywnemu współdziałaniu
w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych
i grupowych decyzji, przyswajaniu sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów
i problemów społecznych.
Uczniowie potrzebują wsparcia w określeniu roli, którą na co dzień pełnią w grupie rówieśników,
w rodzinie i w szkole. Potrzebują też pomocy w formułowaniu oczekiwań wobec siebie i innych.
Nie jest to proste. Metoda Mój kapelusz stwarza warunki do powiedzenia sobie, kim chcę być dla
innych, jakie to ma znaczenie dla efektów mojej nauki? Co chciałbym zmienić w relacjach z innymi
osobami? Uświadomienie sobie zależności od innych i obowiązków wobec rodzeństwa, przyjaciół,
nauczycieli pozwala na zaplanowanie zmiany i rozwój samodzielności w nauce.
Przebieg:
1. Rozdaj uczniom kartę pracy ucznia nr 1. Każdy z nich zapoznaje się z instrukcją i wypełnia kartę.
Odpowiedzi na pytania może zanotować, ale może je również tylko przemyśleć.
2. Uczniowie szukają do pary kogoś, do kogo mają największe zaufanie, z kim chcieliby porozmawiać
o sobie. Mogą powstawać również trójki, ale warunkiem jest „zagospodarowanie” wszystkich
osób.
3. W utworzonych parach i trójkach uczniowie pokazują sobie nawzajem wypełnione karty pracy.
Gdy jedna osoba mówi o swoich przemyśleniach, druga słucha uważnie, dopytuje, ale nie ko-
mentuje i nie poddaje krytyce.
4. Zbieracie się w całym zespole klasowym. Uczniowie, którzy chcieliby coś powiedzieć na temat
swojego kapelusza, mogą teraz zabrać głos. Tworzycie listę wspólnych ustaleń w klasie, które
będą wspierały rozwój dobrej atmosfery i samodzielność uczniów w nauce.
Ramy organizacyjne:
Przygotuj powielone karty pracy dla każdego ucznia. Uczniowie powinni mieć możliwość swobod-
nego przemieszczania się po sali i rozmowy w parach, nie przeszkadzając innym.
+ –
• Metoda wspierająca autoewaluację. • Trudno ją wykorzystać w klasach

• Symbol kapelusza daje poczucie młodszych.
bezpieczeństwa uczniowi, który może • Uczniowie mogą mieć trudności
zawsze powiedzieć, że nie chodzi tu w określeniu pełnionych przez siebie ról.
o niego, tylko o rolę pełnioną w danym
momencie.
Ważne!
Przed rozpoczęciem pracy ustal z uczniami, że wszystkich obowiązuje dyskrecja i że nie wolno
krytykować wypowiedzi kolegów.
Autorefleksja:
A jaki kapelusz miałeś Ty dzisiaj na sobie: wychowawcy, ojca/matki, podwładnego, urzędnika,
kolegi?
Wykonaj dla siebie to ćwiczenie, odpowiadając na pytania zawarte w karcie pracy ucznia nr 1.
– 203 –
60241580319180
60
U MÓJ KAPELUSZ
Który kapelusz wkładałeś dzisiaj najczęściej?

A jak powinno być?
Masz do dyspozycji 100%. Każdemu z istniejących kapeluszy i tych, które chciałbyś

założyć, przydziel odpowiednią ilość procent. Na przykład dostałeś dzisiaj niespo-
dziewaną piątkę. Wszyscy Cię chwalili. Możesz więc śmiało powiedzieć, że miałeś
w 100 % kapelusz dobrego ucznia w klasie. Uważasz, że dobrze by było, gdybyś ten
kapelusz mógł mieć zawsze na sobie, więc w rubryce „Tak bym chciał” wpisujesz
również 100%. Przeanalizuj wszystkie kapelusze.
– 204 –
60241580319180
60
A teraz zastanów się nad poniższymi pytaniami. Zrób notatki.
– Jakie widzisz różnice między kapeluszami, jeżeli chodzi o przydzielone procenty?
U
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
– Czy jesteś zadowolony z tego podziału? Co byś chciał zmienić? Jak możesz się
pozbyć ewentualnych „wyrzutów sumienia”, których źródło leży w tym, że za
rzadko nakładasz dany kapelusz?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
– Co chciałbyś zmienić, abyś nie czuł się zbyt obciążony obowiązkami?

________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
– Jaki kapelusz możesz zmniejszyć w najprostszy sposób? Jak na to zareagowaliby

inni?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
– Jaki kapelusz chciałbyś powiększyć? Jak na to zareagowaliby inni?
– 205 –
60241580319180
60
N MYŚLĄCE KAPELUSZE
Myślące kapelusze to metoda skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji
własnego punktu widzenia, przygotowywania się do publicznych wystąpień. Kształtuje umiejętność
efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podej-
mowania indywidualnych i grupowych decyzji i rozwiązywania problemów w twórczy sposób.
Metoda jest szczególnie przydatna tam, gdzie uczniowie muszą współpracować ze sobą zgodnie
ze swoimi predyspozycjami i brać udział we wspólnym rozwiązywaniu problemów. Myśli i poglądy
przedstawione są w sposób bardzo uporządkowany, co zwiększa szansę wypracowania większej
liczby korzystnych rozwiązań.
Przebieg:
Pięć kapeluszy różnego koloru symbolizuje sposoby postrzegania problemu, jego analizy, znajdo-
wania różnych rozwiązań i argumentowania w dyskusji:
Biały – opiera się na neutralnych faktach, liczbach, danych, argumentuje na płaszczyźnie rzeczo-
wej.
Czerwony – ukazuje emocje i uczucia, wyraża przypuszczenia (zarówno pozytywne jak i nega-
tywne).
Czarny – widzi wszystko w czarnych kolorach, wnosi trudności, wszystko jest dla niego niemożliwe,
wydaje negatywne opinie, jest swoistym advocatus diaboli.
Niebieski – odznacza się chłodnym dystansem, kontroluje, czuwa nad innymi kapeluszami.
Żółty – kieruje się optymizmem, myśli pozytywnie, konstruktywnie, widzi świetlaną przyszłość.
1. Przygotuj karteczki w pięciu kolorach do rozlosowania, wśród których znajdować się będzie rów-
nież pięć karteczek w kształcie kapeluszy, każdy kapelusz innego koloru. Osoby, które wylosują
określone kapelusze, są uczestnikami dyskusji, pozostali uczniowie posiadający karteczki w tym
samym kolorze przygotowują argumenty dla swojego reprezentanta (myślącego kapelusza).
2. Na tablicy zapisz problem, który będzie przedmiotem dyskusji.
3. Uczniowie przygotowują do udziału w dyskusji „swój kapelusz”.
4. Po kilkunastu minutach przygotowań ma miejsce dyskusja, która jest obserwowana przez uczniów
nie uczestniczących w grze.
5. Na zakończenie dyskusji osoby biorące w niej udział wypowiadają się o swoich odczuciach,
następnie obserwatorzy mają głos.
Ramy organizacyjne:
Znaczenie kolorów powinno być opisane na plakacie. Możesz to zrobić również w formie wywieszo-
nych kolorowych kartek, na których określona będzie symbolika kolorów, np. na kartce białej napis
„fakty, dane, informacje”. Uczniowie mogą też otrzymać duże kapelusze, które mogliby w czasie
dyskusji mieć na głowie
+ –
• Doświadczenia z tą metodą są zawsze • Uczniowie zbytnio zaangażowani

pozytywne. w swoje role mogą niechcący obrażać
• Wywołuje wielkie zaangażowanie uczniów. innych.
• Można ją stosować we wszystkich grupach • Uczniowie mogą mówić wszyscy na raz.
wiekowych.
– 206 –
60241580319180
60
Warianty:
Pięć osób otrzymuje kapelusze i zajmuje odpowiednią pozycję w dyskusji, po krótkiej fazie samo-
N
dzielnego przygotowania. Po pierwszej rundzie dyskusji następuje zmiana kapeluszy wśród tych
samych pięciu osób i kolejna runda dyskusji. Daje to wtedy możliwość zaobserwowania wpływu
zmiany kapelusza na zachowanie poszczególnych osób biorących udział w dyskusji, więc ćwicze-
nie to ma inny cel: kształtuje umiejętności komunikacyjne. Wariant pierwszy ukierunkowany jest
bardziej na rozumienie problemów.
Ważne!
Należy zwrócić uwagę na to, aby dyskusja nie stała się „sztuką dla sztuki”. Dlatego warto, abyś
argumenty spisał/-a na plakacie, po to, aby dyskusja zakończyła się konkretnym wynikiem. Zadbaj
o to, aby uczniowie w czasie dyskusji unikali tzw. wycieczek osobistych, np. „Co ty możesz wie-
dzieć”. Pilnuj czasu, aby sprawiedliwie reglamentować szansę zabierania głosu.
Opis ról przyporządkowany poszczególnym kapeluszom musi być adekwatny do wieku, na przy-
kład dla uczniów młodszych czarny – z niczym się nie zgadzasz, nic ci się nie podoba, na wszystko
mów „nie”.
Autorefleksja:
Tak Nie
Dzięki tej metodzie zrealizowałem zamierzone cele: ❑ ❑

Następnym razem powtórzę tę metodę bez zmian: ❑ ❑
Wprowadzę następujące modyfikacje:
..............................................................................................................................................................
– 207 –
60241580319180
60
U MYŚLĄCE KAPELUSZE
Skorzystaj z...
opisu ról zapisanych przez nauczyciela/-kę na tablicy lub na plakacie.
Radzimy Ci...
Wykorzystaj dobrze czas przeznaczony na przygotowanie do dyskusji.
Pamiętaj, że będziecie odpierać argumenty swoich przeciwników. Zastanów się,
czego będziesz bronić, czemu się przeciwstawiać.

W czasie dyskusji bywa, że wszyscy chcą mówić na raz, powstaje chaos, niektórzy
w ogóle nie dochodzą do głosu, inni mówią bez przerwy. Możesz tego uniknąć, jeżeli
sam będziesz przestrzegać następujących zasad i zachęcisz do ich przestrzegania
innych:
– uważnie słuchaj, gdy mówi ktoś inny,
– pozwól się wypowiedzieć do końca,
– mów krótko, wyraźnie, na temat, nie powtarzaj się,
– nie atakuj innych,
– nie bój się krytyki, wysłuchaj argumentów swoich przeciwników.
Dzięki tej metodzie nauczyłem/-am się:
dyskutować ❑ ❑
słuchać innych ❑ ❑
przyjmować krytykę ❑ ❑
wspólnie rozwiązywać problemy ❑ ❑
– 208 –
60241580319180
60
NASZ ZNAK N
rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań.
Uczniowie mają okazję porozmawiać ze sobą o temacie lekcji. Szukają wspólnych aspektów swoich
poglądów.
Przebieg:
1. Podajesz uczniom temat zajęć i prosisz ich o wybranie jednego z symboli, który najlepiej określi
ich stosunek do tematu. Uczniowie mogą wybrać któryś z symboli znajdujących się w karcie
pracy ucznia nr 1. Ilość symboli powinna odpowiadać liczbie uczniów w klasie.
2. Następnie uczniowie tworzą grupy według wybranych symboli i w tych grupach uzasadniają
wybór danego symbolu.
3. Najważniejsze elementy tej rozmowy są prezentowane całej klasie przez rzecznika danego ze-
społu.
Ramy organizacyjne:
Czas na dyskusję w grupie powinien wynosić minimum 15 minut i powinien być grupie podany
przed dyskusją. Potrzebne będą kartoniki z symbolami (mogą być też inne ilustracje).
+ –
• Uczniowie są już na początku lekcji • Jeżeli celem zastosowania metody jest tylko
wprowadzeni w temat. podział na grupy, szkoda czasu.
• Metoda pozwala na szybki podział na • Uczniowie nieprzygotowani do pracy
grupy. aktywnej mogą te fazę odebrać jako
• Uczniowie mogą się spotkać w grupie przedłużenie przerwy.
z innymi uczniami, z którymi nie mieli okazji • Dyskusja w grupkach może się przedłużyć.
pracować zespołowo.
Autorefleksja:
• Jakie znasz metody podziału uczniów na grupy?
• Czy opisaną metodę włączysz do swojego repertuaru, aby w bardziej atrakcyjny sposób (nie
przez odliczanie) tworzyć zespoły?
– 209 –
60241580319180
60
U NASZ ZNAK
Δ Ο ➾
Δ Ο ➾
Δ Ο ➾
Δ Ο ➾
Δ Ο ➾
Δ Ο ➾
Δ Ο ➾
– 210 –
60241580319180
60
NASZE MIEJSCE NA MAPIE N
Metoda służy efektywnemu współdziałaniu w zespole, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych
sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu
informacji z różnych źródeł.
Uczniowie w szkole często mają kontakt z mapą geograficzną. Nie przepadają jednak za tą pomo-
cą dydaktyczną, ponieważ kojarzy im się ona z kontrolą ich wiedzy geograficznej lub historycznej.
Nie potrafią też z niej odczytywać ważnych informacji. Sensowne, twórcze wykorzystanie mapy na
lekcji pozwoli na „oswojenie się” z tym źródłem informacji.
Praca z mapą na lekcji ma służyć:
• wspólnemu poszukiwaniu zależności, związków, wyciąganiu wniosków na podstawie odczytanych
informacji.
• rozwijaniu umiejętności prawidłowego odczytywania wizualnych zapisów informacji.
Dzięki pracy zespołowej uczniowie dostrzegą, że np. bardzo trudno jest narysować samemu kon-
tury jakiegoś kraju lub przyporządkować kraje do danego kontynentu. A przecież jest to często
spotykane zadanie domowe (np. w zeszycie ćwiczeń). Praca taka może być za to ekscytującym
ćwiczeniem dla grup na lekcji.
Przebieg:
Zajęcia mogą mieć różny przebieg w zależności od typu lekcji i celu, jaki chcesz zrealizować, wy-
korzystując mapę:
1. Poproś uczniów, aby narysowali swoją osobistą mapę Polski. Nie chodzi tu o obiektywną prawdę,
lecz o zaznaczenie ważnych dla danego ucznia miejsc. Uczniowie otrzymują kontury naszego
kraju (karta pracy ucznia nr 1). Możesz tę kartę pracy odbić na folii i uczniowie powiększony
obraz mogą sobie odrysować na dużym arkuszu papieru. Wtedy jest to doskonały materiał do
pracy zespołowej. Uczniowie indywidualnie (na karcie pracy ucznia nr 1) lub w zespołach (na
dużych plakatach) zaznaczają wszystkie miejscowości, rzeki, góry, które mają jakikolwiek związek
z ich osobą. Miejsca te powinny być zaznaczone w miejscu odpowiadającym rzeczywistości,
więc uczniowie powinni mieć również do dyspozycji prawdziwą mapę Polski. Informacje te muszą
być podane za pomocą pewnych symboli. Jest to oczywiście ogromne pole dla kreatywności
uczniów. Jako inspiracja może posłużyć karta pracy ucznia nr 2 – tekst przewodni, który ma
załączoną przykładową mapę osobistą wraz z legendą. Zwróć uwagę uczniów na to, że kolor,
wielkość liter, ich kształt mogą mieć wartość informacyjną. Jest to przy okazji doskonałe ćwicze-
nie na opracowanie koncepcji „minisystemu informacyjnego”. Ta umiejętność może przydać się
w przygotowywaniu wyników pracy zespołowej na plakatach.
2. Podziel uczniów na kilka grup. Każda z nich otrzymuje plan swojej miejscowości i ma na tej
podstawie przygotować przewodnik po swoim mieście dla danej grupy osób np. dla niepełno-
sprawnych (Gdzie można się poruszać na wózku inwalidzkim?), dla obcokrajowców, dla osób
interesujących się „alternatywną” turystyką, dla wycieczki emerytów, dla grupy przedszkolaków,
dla osób zainteresowanych polityką (scena polityczna w naszym mieście) itd. Jest to ćwiczenie
rozwijające umiejętność wczuwania się w potrzeby innych ludzi i zachęcające do spojrzenia na
własne otoczenie z nowej perspektywy.
3. Wybierz się z klasą na wycieczkę. Uczniowie przynoszą z wyprawy różne przedmioty: kamienie,
muszle, liście... Następnie w grupach tworzą wspólną mapę, zaznaczając dokładnie, gdzie dany
eksponat został znaleziony. Oczywiście ważnym elementem takiej „żywej mapy” będzie dobrze
przemyślana, czytelna legenda i wystawa zebranych eksponatów.
4. Poszukiwanie skarbów. Przypomnij sobie tę metodę z przeszłości zuchowej. Każda grupa ukrywa
skarb i przygotowuje mapę dla poszukiwaczy z drugiej grupy. Zwycięża ta, która jako pierwsza
odnajdzie ukryte bogactwo. Na podsumowanie lekcji grupy oceniają przydatność mapy przygo-
towanej przez kolegów. Pomocna przy ocenie może być karta pracy ucznia nr 3.
5. Rozdaj grupom powielony plan Waszej miejscowości. Uczniowie muszą na planie miasta odna-
leźć i zaznaczyć ulice wszystkich uczniów w klasie. Ten wariant metody z mapą jest przydatny
w dużych miastach, gdzie uczniowie mieszkają przy różnych ulicach.
– 211 –
60241580319180
60
N 6. Przygotuj powielone różne mapy tego samego miejsca (mapa turystyczna, polityczna, wojskowa,
administracyjna). Uczniowie porównują je ze sobą i opisują różnice w sposobie informacji o da-
nym miejscu. Zadaj im pytanie: „Czego z tej mapy można się dowiedzieć, co ona nam mówi?”.
7. Uczniowie planują wycieczkę klasową z mapą. Ich zadaniem jest opracowanie różnych sposobów
dotarcia do celu (koleją, pieszo, rowerem). Przydatne mogą być różnego rodzaju przewodniki
turystyczne zawierające mapy wycieczek różnymi środkami komunikacyjnymi.
8. Przynieś na lekcję aktualną gazetę i kserokopię mapy świata. Uczniowie nanoszą na nią wszystkie
miejsca, gdzie miały miejsce jakieś wydarzenia opisane w gazecie.
9. Z balonu i masy papierowej uczniowie tworzą sami globus.
Ramy organizacyjne:
Do lekcji musisz przygotować pomoce dydaktyczne, tzn. kopie map i planów miasta. Możesz sko-
rzystać również z Internetu, na którego stronach można znaleźć wiele map. Pamiętaj również o tym,
że uczniowie mogą Ci pomóc w zgromadzeniu takich pomocy.
+ –
• Nawet trudne zadania stają się • Metoda wymaga wcześniejszego

w takiej formie inspirujące. przygotowania kserokopii.
• Mimo pracy zespołowej każdy uczeń • Uczniowie mogą na początku z niechęcią
ma możliwość zaprezentowania swoich podejmować takie zadania, ponieważ mają
doświadczeń i wiedzy. Każdy czuje się złe skojarzenia z korzystaniem z mapy
osobiście zaangażowany w pracę zespołu, w szkole.
jeżeli uwzględnia się również jego potrzeby. • Na wykonanie mapy trzeba poświęcić dużo
(Rysujemy wspólną, ale osobistą mapę czasu. Można takie zadania traktować
Polski, planujemy naszą wycieczkę, również jako zespołową pracę domową.
zaznaczamy swoją ulicę itd.). • Trzeba zarezerwować czas i miejsce na
• Wszystkie „typy uczenia się” są prezentację wyników pracy zespołowej.
zaangażowane w pracę zespołową. Uczniowie mają ogromną potrzebę
pokazania swojego „dzieła”.
Ważne!
Przygotowanie zestawu różnych pomocy dydaktycznych opartych na pracy z mapą może być
zadaniem dla zespołu nauczycieli. Kontury mapy Polski mogą być przecież wykorzystane na lek-
cji przyrody, ścieżek edukacyjnych, na lekcji wychowawczej. Warto sobie przygotować taki zbiór
map i przechowywać w bibliotece szkolnej. A może poprosić o to nauczyciela bibliotekarza, który
zaangażuje aktyw biblioteczny do przygotowania takich materiałów?
Autorefleksja:
• Jak uczniowie pracowali w zespole?
• Jakie cele udało Ci się zrealizować?
• Jakie pojawiły się trudności?
• Co udało Ci się najbardziej?
– 212 –
60241580319180
60
NASZE MIEJSCE NA MAPIE U
– 213 –
60241580319180
60
U NASZE MIEJSCE NA MAPIE
Od nauczyciela otrzymasz kontury mapy Polski. Zaznacz na tej mapie wszystkie

miejsca, które w jakiś sposób są powiązane z Twoją osobą. Mogą to być miejscowo-
ści, gdzie masz przyjaciół albo gdzie spędzałeś/-aś wakacje lub też skąd pochodzą
najlepsi, według Ciebie, sportowcy. Ale to nie wszystko. Wymyśl teraz specjalne
znaki, za pomocą których zaznaczysz wybrane miejsca na mapie. Do mapy dołącz
legendę. Kolor, wielkość liter, kształt mogą mieć znaczenie informacyjne. Wymyśl
ciekawy „minisystem informacyjny”. Oto przykład takiego systemu:
– 214 –
60241580319180
60
NASZE MIEJSCE NA MAPIE U
Oceniamy mapę przygotowaną przez naszych kolegów
Zaznaczcie w skali od jednego do sześciu, jak oceniacie mapę przygotowaną przez

kolegów. Następnie napiszcie krótko, dlaczego tak oceniliście pracę drugiej grupy.
Starajcie się być sprawiedliwi!
CECHA Ocena na skali

1. Na mapie znajdują się tylko te informacje, które 1 2 3 4 5 6
były ważne dla znalezienia skarbu.
2. Mapa jest czytelna. 1 2 3 4 5 6
3. Nie mieliśmy problemów z rozszyfrowaniem 1 2 3 4 5 6

symboli zaznaczonych na mapie.
4. Mapa jest wykonana estetycznie. 1 2 3 4 5 6
5. Mapa jest oryginalna. 1 2 3 4 5 6
6. Mapa jest poręczna. Łatwo z niej korzystać 1 2 3 4 5 6

w terenie.
Dlaczego tak oceniliście? Co Wam się najbardziej podobało? Napiszcie parę cie-
płych słów autorom mapy, dzięki której znaleźliście skarb.
– 215 –
60241580319180
60
N NASZE ZACHOWANIA
Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki, skutecznemu porozumiewaniu
się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych
wystąpień, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi między-
negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych.
Metoda służy uświadomieniu i analizie norm grupowych, które mają wpływ na wzajemne relacje
w grupie.
Przebieg:
1. Uczniowie pracują w parach lub małych grupach. Każda grupka otrzymuje następujące zadanie:
Wyobraźcie sobie, że za drzwiami naszej klasy czeka uczeń, który chciałby przejść do Waszej
klasy. Postarajcie się stworzyć listę norm, reguł obowiązujących w Waszej klasie, o których Wa-
szym zdaniem, powinna wiedzieć ta osoba. Wypełnijcie w tym celu kartę pracy ucznia nr 1.
2. Uczniowie wypełniają rubryki, biorąc pod uwagę stan faktyczny, a nie jak być powinno.
3. Do pomocy możesz podać niektóre zakresy norm, np.:
✓ normy regulujące atmosferę w klasie: np. jak wyrażana jest złość, agresja itd.
✓ normy dotyczące tematów tabu: o czym nie wolno mówić, jakie sprawy są żenujące itd.
✓ normy dotyczące wzajemnych relacji: kto z kim rozmawia, kto z kim przesiaduje, kogo się
unika, kto spotyka się po lekcjach itd.
✓ normy dotyczące dystansu i bliskości: czy jesteśmy w klasie otwarci itd.
✓ normy na płaszczyźnie rzeczowej: jak mądrym trzeba być, według jakich kryteriów jest się
ocenianym itd.
✓ normy dotyczące wykonywania zadań: kto jest odpowiedzialny za realizację postanowień, kto
kontroluje efekty pracy, jakie sankcje są praktykowane w przypadku niezrealizowania zadań.
4. Po wypełnieniu przez grupę tabelki uczniowie wybierają z każdej rubryki po trzy najważniejsze.
Następnie nanosi się je na wspólny plakat grupowy.
5. Dyskusja: Które z wymienionych norm nas niepokoją? Które gwarantują nam swobodę w działa-
niu? Które powinny zostać zmienione, które wzmocnione? Co musimy zrobić, aby tak było?
Ramy organizacyjne:
Na wykonanie zadania potrzebujesz całą godzinę lekcyjną.
+ –
• Metoda uczy uczniów otwartości, nauczyciel • Jeżeli uczniowie nie są doświadczeni

może dowiedzieć się wielu rzeczy w analizowaniu problemów, może
o normach panujących w klasie. zabraknąć czasu na realizację zadania.
• Dyskusja na zakończenie zachęca do Doświadczenie uczy, że czasami praca
rozwiązania problemów w klasie. może trwać nawet 60 minut.
• Uczniowie są traktowani jako partnerzy
w rozwiązywaniu spraw dotyczących klasy.
Autorefleksja:
Jeżeli wypełniałbyś/-abyś tę tabelkę w odniesieniu do rady pedagogicznej, to jakie zachowania
byś wymienił/-a?
– 216 –
60241580319180
60
NASZE ZACHOWANIA U
Jakie zachowania są Jakie zachowania Jakie zachowania są

wskazane w naszej się u nas toleruje? u nas niedopuszczalne?
klasie?
1. ................................... 1. ................................... 1. ...................................

................................... ................................... ...................................
................................... ................................... ...................................
2. ................................... 2. ................................... 2. ...................................

................................... ................................... ...................................
................................... ................................... ...................................
3. ................................... 3. ................................... 3. ...................................

................................... ................................... ...................................
................................... ................................... ...................................
4. ................................... 4. ................................... 4. ...................................

................................... ................................... ...................................
................................... ................................... ...................................
5. ................................... 5. ................................... 5. ...................................

................................... ................................... ...................................
................................... ................................... ...................................
6. ................................... 6. ................................... 6. ...................................

................................... ................................... ...................................
................................... ................................... ...................................
7. ................................... 7. ................................... 7. ...................................

................................... ................................... ...................................
................................... ................................... ...................................
8. ................................... 8. ................................... 8. ...................................

................................... ................................... ...................................
................................... ................................... ...................................
9. ................................... 9. ................................... 9. ...................................

................................... ................................... ...................................
................................... ................................... ...................................
– 217 –
60241580319180
60
N NIEDOKOŃCZONE ZDANIA...
w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wy-
stąpień.
• Uczniowie prezentują swoją opinię na dany temat.
• Uczniowie formułują informację zwrotną dla klasy lub nauczyciela.
• Uczniowie uczą się wypowiadać na temat swoich uczuć.
• W klasie tworzy się atmosfera zaufania i wzajemnej akceptacji.
Przebieg:
1. Uczniowie zasiadają w kręgu.
2. Każdy po kolei kończy zdanie, które na niego przypadnie. Czytasz po kolei zdania zawarte
w karcie pracy ucznia nr 1.
3. Poproś uczniów, aby nie zastanawiali się zbyt długo nad odpowiedzią.
4. Po zakończonej „rundce” uczniowie wypowiadają się na ten temat, co usłyszeli. Komentują wy-
powiedzi, które ich zaskoczyły lub z którymi się nie zgadzają.
Wariant:
Przed rozpoczęciem nowej lekcji uczniowie kończą niedokończone zdania z karty pracy ucznia
nr 2. Może być to również forma pisemna. Uczniowie uzupełniają wtedy te zdania, które chcą.
Ramy organizacyjne:
Metoda nie wymaga żadnych specjalnych przygotowań. Czas potrzebny na realizację ok. 10 minut.
+ –
• Metoda nie wymaga czasu, można • Wprowadzona bez komentarza i bez

z niej skorzystać „z marszu”. uwzględnienia uwag zawartych w punkcie
• Ma różnorodne zastosowanie: „stop-klatka”, Ważne! może być stresująca dla uczniów
gdy uczniowie czegoś nie rozumieją, jako i sprawiać wrażenie, że jest to forma
metoda sprawdzająca dotychczasową „odpytywania”.
wiedzę na dany temat, jako metoda na
rozpoczęcie zajęć.
Ważne!
Uczeń ma prawo odmówić wypowiedzi i powinieneś/-innaś zaznaczyć na początku spotkania. Nie
pozwól na komentarze w trakcie wypowiedzi.
Autorefleksja:
Przed zastosowaniem metody z uczniami zrób test na sobie i dokończ zdania z karty pracy ucznia
nr 1. Może niektóre będą sprawiały Ci trudności. Zastanów się, czy nie zrezygnować z nich na lek-
cji. Najlepiej by było, gdybyś stworzył/-a swoją własną listę „niedokończonych zdań”, które będą
adekwatne do potrzeb i możliwości Twoich uczniów.
– 218 –
60241580319180
60
NIEDOKOŃCZONE ZDANIA... U
➣ Dzisiaj czuję się...

➣ W grupie przeważnie znajduję się w roli...
➣ Gdybym mógł/-ogła pojechać, gdzie zechcę, wybrałbym/-abym...
➣ Dwie rzeczy, które podobają mi się w sobie samym, to...
➣ Najbardziej dumny/-a jestem z...
➣ Chciałbym/-abym, żeby...
➣ Najbardziej jestem szczęśliwy/-a, kiedy...
➣ Uczę się...
➣ Jest mi smutno, kiedy...
➣ Uczestniczę w tych zajęciach, żeby...
➣ Kiedy jestem sam/-a, lubię...
➣ Dwa słowa opisujące mnie to...
➣ Najważniejsza cecha nauczyciela to...
➣ Jedną z moich zalet jest...
➣ Mój prezent urodzinowy, który pamiętam, to...
➣ Moją rodzinę można opisać słowami...
➣ W przyszłości chciałbym/-abym...
➣ Najbardziej w szkole podoba mi się...
➣ Chce mi się śmiać, kiedy...
➣ Kiedy jestem zły/-a...
➣ Złoszczę się, kiedy...
➣ Polak, którego naprawdę podziwiam, to...
➣ Inspiruje mnie...
➣ Czas jest dla mnie...
➣ Martwię się, kiedy...
➣ Podziwiam innych za...
➣ Nie lubię, gdy...
➣ Rozumiem, że...
➣ Najczęściej pytam o...
➣ Pozwoliłbym/-abym sobie na...
➣ Nigdy...
– 219 –
60241580319180
60
U NIEDOKOŃCZONE ZDANIA...
Nie wierzę, że...
Nie wiem, czy...
Tak, ale...
Wyobrażam sobie, że...
Spróbowałbym/-abym chętnie...
Mógłbym/mogłabym...
Zamierzam...
– 220 –
60241580319180
60
NIEMY DIALOG N
Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak się uczyć?
oraz efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich,
podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji.
Niemy dialog stosujemy w sytuacjach, gdy jeszcze nie wszyscy uczniowie zaangażowali się dość
głęboko w temat. Uczenie się odbywa się bowiem zawsze w sposób bardziej kompleksowy, niż to
sobie wyobrażamy. „Ja” i „grupa” odgrywają przy tym bardzo istotną rolę. Najlepszą motywacją
jest wewnętrzny niepokój: Co ja/my mam(y) wspólnego z tym tematem?
Ważne jest, aby uświadamiać sobie wciąż ten niepokój i szukać odpowiedzi.
Przebieg:
1. Na tablicy lub na dużym arkuszu papieru plakatowego narysowane są trzy kolumny.
JA GRUPA TEMAT
Uczniowie razem z Tobą siedzą w półokręgu i zapisują w odpowiednie kolumny swoje spostrzeże-
nia, uwagi, opinie, wrażenia, myśli etc. na dany temat. Można także rysować. Każdy uczeń oraz Ty
możecie ustosunkować się do wypowiedzi innej osoby, jednak tylko w formie pisemnej lub rysun-
kowej (symbolicznej). Nie wolno rozmawiać! Zakaz porozumiewania się werbalnego służy temu,
aby zapobiec spontanicznym komentarzom, usprawiedliwieniom, krytyce etc.
Ramy organizacyjne:
Czas: 20 do 30 minut.
Materiały: plakaty, mazaki.
Sala dość duża, aby można się w niej było swobodnie poruszać.
Warianty:
2. Dla celów ewaluacji za pomocą tej metody zaleca się następujące postępowanie. Podziel duży
arkusz papieru pakowego na 4 części:
Uczniowie Nauczyciel
Poproś, aby uczniowie zapisali swoje komentarze w odpowiednich polach – kolorem czerwonym
wypowiedzi dotyczące samego siebie (autoewaluacja), czarnym – wypowiedzi dotyczące innych
(ewaluacja obca).
Po wykonaniu tego zadania omów z uczniami plakat według następującej kolejności:
1. Wspólne oglądanie plakatu (daj czas na przemyślenia).
2. Pytania do wypowiedzi niejednoznacznych.
3. Komentarz.
4. Planowanie dalszych kroków, działań etc.
3. Niemy dialog można stosować również do wejścia w temat:

1. Co już wiemy w tej sprawie?
2. Co o tym myślimy?
3. Jakie mamy skojarzenia, odczucia, opinie?
4. Gdzie słyszeliśmy, gdzie rozmawialiśmy już o tym?
– 221 –
60241580319180
60
N Do nawiązania właściwego dialogu grupa potrzebuje co najmniej 15 minut.
Ważne!
Stwórz uczniom poczucie bezpieczeństwa, nie oceniaj i nie krytykuj wypowiedzi. Tu nie ma wypo-
wiedzi dobrych i złych, są różne, wszystkie jednakowo ważne!
Autorefleksja:
Sprawdziłem/-am wariant ................................................................ w klasie .....................................
Oto moje uwagi i spostrzeżenia:
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 222 –
60241580319180
60
OBSERWACJA N
Obserwacja to metoda poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł
oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną; stosowania zdobytej wiedzy w prak-
tyce oraz rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań.
Obserwacja polega na dokładnym śledzeniu przebiegu zjawiska lub wyglądu przedmiotu w wa-
runkach naturalnych. Uczniowie uczą się wnioskowania, dostrzegania różnic, związków, wykorzy-
stywania zdobytej wiedzy.
Przebieg:
Obserwacje mogą być prowadzone w terenie lub pracowni przedmiotowej.
1. Przedstaw uczniom cel i sposób prowadzenia obserwacji.
2. Przygotuj uczniów do prowadzenia obserwacji: podaj niezbędne informacje na jej temat, wskaż
najistotniejsze, charakterystyczne momenty, na które uczeń powinien zwrócić uwagę podczas
obserwacji. Możesz też podzielić klasę na zespoły, które będą prowadzić różne obserwacje.
3. Podczas obserwacji wyjaśniasz niezrozumiałe zjawiska lub wątpliwości uczniów.
4. Po zakończeniu omawiasz je z uczniami. Jest to moment, w którym możesz sprawdzić, jakie
wiadomości uczniowie zapamiętali. Dokonujesz uzupełnień, sprostowań zaistniałych sądów.
Obserwacja powinna być opisana w postaci notatki, schematu lub rysunku obserwowanego zja-
wiska.
Ramy organizacyjne:
Będą Ci potrzebne: pomoce, przyrządy, odczynniki, okazy, instrukcja do prowadzenia obserwacji.
Czas na prowadzenie obserwacji zależy od tego, co jest przedmiotem zainteresowania.
+ –
• Wzbudza zainteresowanie przedmiotem. • Trudności w rozumieniu zachodzących

• Ułatwia rozumienie podanych wiadomości. zjawisk.
• Skupia uwagę uczniów. • Nie wszyscy uczniowie potrafią się skupić
• Wiąże wiedzę z praktyką. na obserwacji.
• Uczy spostrzegawczości. • Niedostępność niektórych rzadko
występujących zjawisk.
• Trudności w obserwacji zjawisk, procesów
zachodzących szybko, gwałtownie lub
przebiegających bardzo wolno.
Ważne!
Metodę Obserwacji stosujemy przede wszystkim w nauce biologii, geografii, astronomii, chemii
i fizyce, może być zastosowana również w przedmiotach humanistycznych.
Autorefleksja:
W przygotowaniu uczniów do obserwacji zwrócę uwagę na .............................................................
..............................................................................................................................................................
Podczas prowadzenia obserwacji uczniowie powinni ........................................................................

..............................................................................................................................................................
– 223 –
60241580319180
60
N OCENA DO KWADRATU
Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki.
• Uczniowie potrafią ocenić proces uczenia się oraz efekty nauki.
• Metoda może służyć jako forma informacji zwrotnej udzielonej nauczycielowi lub koleżankom
i kolegom w klasie.
Przebieg:
1. Na zakończenie lekcji prosisz uczniów, aby ocenili lekcję w dwóch aspektach: jak widzą atmosferę
zajęć, a jak efekty pracy na lekcji. Posłuży Wam wzór plakatu – karta pracy ucznia nr 1.
2. Każdy z uczniów uzyskuje 1 samoprzylepny punkt. Przykleja go w tym polu, które według niego
najbardziej odpowiada jego ocenie. Jeżeli na przykład uczeń jest bardzo zadowolony z wyników
pracy, ale ma krytyczne uwagi co do atmosfery panującej w czasie pracy, przyklei swój punkt w polu
H lub nawet G. Jeżeli bardzo dobrze się czuł, a do tego uważa, że dużo się nauczył – przykleja swój
punkt w polu I.
3. Uczniowie powinni mieć możliwość przyklejenia swojego punktu bez obecności klasy. Możecie
plakat powiesić na zewnętrznej stronie drzwi lub z tyłu tablicy.
4. Gdy wszyscy ocenią już lekcję, wywieszacie plakat i komentujecie – jak widzą tę zespołową
ewaluację uczniowie? Czy wspólne wyniki są zgodne z opinią większości? Czy może wynik
zaskoczy wszystkich?
5. Chętni uczniowie mogą coś jeszcze dopowiedzieć lub skomentować.
Ramy organizacyjne:
Potrzebny jest plakat z kwadratami i punkty samoprzylepne. Możesz też dać uczniom pisak, którym
zaznaczają swoją ocenę na plakacie. Na wykonanie zadania potrzebujecie 5 minut.
+ –
• Metoda łatwa do zastosowania. •–

• Zwraca uwagę uczniów na różne kryteria
oceny lekcji.
Ważne!
Przed przystąpieniem do oceny musisz poinformować uczniów o tym, jakie są jej cele, co się stanie
z wynikami. Analiza wyników nie powinna w żadnym wypadku przerodzić się w usprawiedliwianie
się i wzajemne oskarżanie.
Autorefleksja:
Podaj inne przykłady technik służących ewaluacji lekcji.
– 224 –
60241580319180
60
OCENA DO KWADRATU U
+ –
Jak się czułeś/-aś na lekcji? Jaka była atmosfera?

–
A B C
Jakie były efekty pracy na lekcji?
D E F
G H I
+
– 225 –
60241580319180
60
N OCENA PRACY GRUPOWEJ
negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych. Metoda uczy samooceny
pracy zespołu. Uczniowie mogą obserwować proces rozwoju grupy i określić czynniki wpływające
pozytywnie na współpracę lub przeszkadzające w niej. Uczniowie mają wpływ na poprawę relacji
w grupie.
Przebieg:
1. Na zakończenie lekcji rozdaj uczniom kartę pracy ucznia nr 1. Każdy uczeń indywidualnie wy-
pełnia ankietę.
2. Na tablicy wywieś plakat odwzorowujący tabelkę. Każdy uczeń nanosi swoje dane z własnej
karty pracy. W ten sposób w krótkim czasie uczniowie będą mieli wyniki ewaluacji swojej pracy
na lekcji.
3. Poproś uczniów o interpretację danych, określenie problemów istniejących w klasie i propozycji
zmian w najbliższej przyszłości. Aspekty te mogą przedyskutować w małych zespołach. Następnie
rzecznik każdej grupy zaprezentuje na forum jej stanowisko.
Ramy organizacyjne:
Potrzebne są powielone karty pracy. Na wykonanie zadania potrzebujecie ok. 10 minut, na przygoto-
wanie plakatu, na interpretację wyników i określenie wniosków 15 minut.
+ –
• Uczniowie obserwują zjawiska społeczne • W klasie musi być zaufanie wśród uczniów
zachodzące w grupie. i do nauczyciela, aby uczniowie chcieli
• Metoda jest łatwa do zastosowania. Wyniki szczerze wypowiadać się o klasie.
ewaluacji otrzymuje się od razu. Uczniowie
uczą się dokonywania autoewaluacji
własnych działań.
• Ćwiczą formułowanie informacji zwrotnej.
Autorefleksja:
Porównaj wyniki uzyskane z ankiety ze swoimi obserwacjami. Czy są to podobne spostrzeżenia?
Czy może czymś się różnią? Podziel się z uczniami swoją refleksją.
– 226 –
60241580319180
60
OCENA PRACY GRUPOWEJ U
Oto tabelka z wypowiedziami na temat pracy w grupie. Wypełnij ankietę, zaznacza-

jąc krzyżykiem odpowiedź, która Twoim zdaniem najlepiej opisuje to, co się działo
dzisiaj w zespole.
A B C D E F
1. Rozwiązywaliśmy zadania bardzo sumiennie.
2. Wiedzieliśmy wszyscy, co chcemy osiągnąć.
3. Byłem/-am zadowolony/-a ze sposobu pracy.
4. W czasie pracy sprawdzaliśmy, na ile sensowne
są nasze działania.
5. Wszystkie pomysły członków grupy były brane
pod uwagę.
6. Pomagaliśmy sobie wzajemnie i wspieraliśmy się.
7. Słuchałem/-am uważnie, gdy inni mówili.
8. Inni słuchali uważnie, gdy ja miałem/-am coś
do powiedzenia.
9. Moje umiejętności i doświadczenie były
poważnie brane pod uwagę i wykorzystywane
przez grupę.
10. Umiejętności i doświadczenie innych były
poważnie brane pod uwagę i wykorzystywane
przez grupę.
11. Czuję się w swojej roli dobrze.
12. Grupa nie została zdominowana przez jedną
lub kilka osób.
13. Nie było konkurencji między członkami grupy,
która utrudniałaby współpracę i osiągnięcie
efektów.
A: Zgadzam się z tą wypowiedzią w całości.

B: Zgadzam się z tą wypowiedzią z pewnymi zastrzeżeniami.
C: Nie jestem pewien/pewna, ale raczej zgodziłbym/-abym się z tą wypowiedzią.
D: Nie jestem pewien/pewna, ale raczej nie zgodziłbym/-abym się z tą wypowiedzią.
E: Tę wypowiedź raczej odrzucam.
F: Nie zgadzam się zupełnie z tą wypowiedzią.
– 227 –
60241580319180
60
N OCENIAMY NASZĄ WSPÓŁPRACĘ
Oceniamy naszą współpracę to metoda efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie,
budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji.
Wspiera rozwijanie umiejętności przyswajania sobie negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów
i problemów społecznych.
Nauczyciel powinien zachęcać uczniów do samoewaluacji i ewaluacji pracy całej klasy. Metoda
zaproponowana przez nas pozwala uczniom zaobserwować proces rozwoju grupy i wskazać czyn-
niki, które pomagają lub przeszkadzają we współpracy. Dzięki tej wiedzy mogą sami wpływać na
poprawę relacji w grupie i rozwiązywać ewentualne konflikty.
Przebieg:
1. Przed końcem cyklu kilku kolejnych lekcji rozdaj uczniom wcześniej przygotowaną ankietę,
przy pomocy której można ocenić pracę zespołu klasowego (możesz skorzystać z karty pracy
ucznia nr 1 i 2).
2. Klasa wybiera grupę odpowiedzialną za zebranie i uporządkowanie wyników ankiety. Jej zada-
niem jest także przedstawienie wyników na początku każdych zajęć.
3. Po kilku lekcjach uczniowie wspólnie interpretują zbiorcze wyniki, określają problemy i planują
zmiany.
Ramy organizacyjne:
Na prezentację wyników musisz zarezerwować około 5 minut na początku każdej lekcji oraz 5 mi-
nut przed jej zakończeniem na przeprowadzenie ankiety. Analizę wyników i ich zestawienie grupa
przygotowuje w domu.
+ –
• Uczniowie uczą się obserwacji procesów • Jeżeli uczniowie nie rozumieją celu
społecznych. stosowania tej ankiety, mogą odczuwać
• Metoda jest prosta do zastosowania. niechęć do takiego ćwiczenia lub wręcz
• Nauczyciel jest tylko organizatorem, za obawę, że są kontrolowani lub oceniani.
opracowanie wyników jest odpowiedzialny
zespół uczniowski.
• Uczniowie oswajają się z ewaluacją,
uczą się wykorzystywać wyniki informacji
zwrotnej do wprowadzenia zmian własnych
zachowań.
Warianty:
Uczniowie sami opracowują ankietę, przy pomocy której zbadają współpracę w klasie.
Wcześniej musisz ich przygotować do konstruowania prostych ankiet.
Ważne!
Przy pierwszym opracowywaniu ankiety uczniowie mogą mieć trudności z przygotowaniem zesta-
wienia wyników. Może potrzebna im będzie Twoja pomoc. Nie wyręczaj jednak ich w tym, przyjmij
jedynie rolę doradcy. Ważne jest także zwrócenie uwagi, czy zespół przygotowujący zestawienie
nie interpretuje danych. Jego rolą jest bowiem tylko uporządkowanie wyników ankiety; interpretacją
powinna się zająć cała klasa na lekcji podsumowującej badanie.
– 228 –
60241580319180
60
Autorefleksja:
Wprowadzenie kultury informacji zwrotnej na lekcji – to trudne zadanie dla nauczyciela i dla ucznia.
N
Jeżeli zdecydowałeś/-aś się na zastosowanie ankiety, zrobiłeś/-aś duży krok w tym kierunku! A co
powiedział(a)byś na to, gdybyśmy Cię zachęciły do skonstruowania ankiety badającej Twoje relacje
z uczniami? O co byś zapytał/-a w ankiecie? Czego chciał(a)byś się dowiedzieć?
Wypełnij tabelkę:
Pytania, które chciał(a)bym zadać Odpowiedzi, jakich się spodziewam:

moim uczniom:
1. 1.
2. 2.
3. 3.
4. 4.
5. 5.
– 229 –
60241580319180
60
U OCENIAMY NASZĄ WSPÓŁPRACĘ
Skorzystaj z...
ankiety załączonej w karcie pracy ucznia i ewentualnej pomocy nauczyciela.
Radzimy Ci...
Wypełniaj ankietę rzetelnie, odpowiadając na wszystkie pytania. Zaobserwuj, czy po
kilku lekcjach tak samo oceniasz Waszą współpracę, czy też coś się zmieniło?

Ankieta jest anonimowa. Możesz więc szczerze opowiedzieć, jak oceniasz sytuację
w klasie. Tylko wtedy, gdy powiesz, co naprawdę myślisz, można będzie co☺ś po-
prawić i zmienić.
Gdybyś miał/-a przygotować ankietę na swój temat, o której wypełnienie poprosi-
ł(a)byś kolegów w klasie, to jakie pytania umieścił(a)byś w tej ankiecie?
Pytania, które zadał(a)bym moim kolegom/koleżankom w klasie na swój

temat:
1. ...............................................................................................................................
2. ...............................................................................................................................
OCENIAMY NASZĄ WSPÓŁPRACĘ
Zaznacz w tabelce, jak oceniasz dzisiejszą lekcję.
Przy każdej odpowiedzi namaluj odpowiednią buźkę:
Co? Jak oceniasz?

☺
1. Pomagaliśmy sobie dzisiaj na lekcji.
2. Byliśmy dla siebie bardzo mili.
3. Na dzisiejszej lekcji czułem się bardzo dobrze.
4. Nikt nikomu nie przeszkadzał w nauce.
5. Jeżeli czegoś nie rozumiałem, mogłem zwrócić
się do kogoś w klasie.
6. Wszyscy pracowali tak samo pilnie.
7. Nikt nie chciał być najważniejszy.
– 230 –
60241580319180
60
OCENIAMY NASZĄ WSPÓŁPRACĘ U
Wypełnij poniższą ankietę, zaznaczając cyfrę, która według Ciebie najlepiej odzwier-
ciedla to, co się dzisiaj wydarzyło w klasie.
+3 – jeżeli zgadzasz się z wypowiedzią po lewej stronie tabeli,

– 3 – jeżeli zgadzasz się z wypowiedzią po prawej stronie tabeli,
0 – jeżeli uważasz, że jest trochę tak, a trochę tak.
Jesteśmy dla siebie +3 + 2 + 1 0 – 1 – 2 – 3 Jesteśmy dla siebie

uprzejmi, lubimy się nieuprzejmi, nie lubimy
w klasie. się w klasie.
Pomysły każdego +3 + 2 + 1 0 – 1 – 2 – 3 Liczą się tylko pomysły
ucznia są brane pod wybranych osób.
uwagę.
Pomagamy sobie +3 + 2 + 1 0 – 1 – 2 – 3 Każdy dba tylko
nawzajem. o siebie.
Słucham, gdy inni mają +3 + 2 + 1 0 – 1 – 2 – 3 Nie interesuje mnie to,
coś do powiedzenia. co mówią inni.
Inni słuchają, gdy ja +3 + 2 + 1 0 – 1 – 2 – 3 Nikt nie słucha, gdy ja
coś mówię. mówię.
W klasie nie decyduje +3 + 2 + 1 0 – 1 – 2 – 3 W klasie są przywódcy
o wszystkim jedna i to oni zawsze mają
osoba. ostatnie słowo.
Sprawiedliwie dzielimy +3 + 2 + 1 0 – 1 – 2 – 3 Są tacy, którzy mają
się obowiązkami. dużo pracy, i tacy,
którzy nic nie robią.
– 231 –
60241580319180
60
N OKULARY
Uczeń potrafi:
– zdefiniować jakieś pojęcie,
– zaprezentować swoje własne zdanie w danej sprawie,
– wspólnie z grupą zebrać argumenty przemawiające za lub przeciw danemu poglądowi.
Przebieg:
1. Określ temat dyskusji. Podziel uczniów na 4 grupy. Każda z nich „założy” na czas pracy odpo-
wiednie okulary: strukturalne, humanistyczne, tradycyjne lub nowoczesne. Każdy zespół otrzy-
muje tekst przewodni – kartę pracy ucznia nr 1, który będzie różnił się tylko opisem spojrzenia
przez dane okulary.
2. W grupach, zgodnie z tekstem przewodnim, uczniowie najpierw indywidualnie (10 min), a potem
zespołowo (kolejne 10 min) zbierają argumenty do dyskusji.
3. Dyskusja: W kręgu przed klasą zasiadają reprezentanci grup. Pozostałe osoby mogą również
zabrać głos, stając na ten moment za plecami swojego reprezentanta i wypowiadając się w jego
imieniu.
4. Dwóch wybranych protokolantów zapisuje na tablicy argumenty każdej z grup.
5. Na zakończenie rozmawiacie o tym, jak uczniowie czuli się w swoich rolach. Czy łatwo im było
znaleźć argumenty, trzymając się danego punktu widzenia narzuconego przez okulary? Czy
wszystkim udało się przeforsować własne pomysły w pracy w grupie? Kto zaproponował naj-
więcej materiału do dyskusji. Czyje zdanie było najmocniejsze? Jak przebiegała dyskusja? Czy
były trudne momenty? Jakie?
Ramy organizacyjne:
Do zajęć potrzebne będą ci powielone karty pracy (po jednym egzemplarzu na grupę). Do dyskusji
należy przygotować 4 krzesła na środku klasy. Pomieszczenie powinno umożliwiać innym osobom
podejście do swojego reprezentanta w celu zabrania głosu.
+ –
• Metoda zachęca do zmiany perspektywy • Uczniowie nie wprawieni w dyskusji mogą

w myśleniu o jakiejś sprawie. mieć trudność w znalezieniu argumentów.
• Uczniowie nie muszą się wcześniej • Zdarza się, że uczniowie nie rozumieją
przygotowywać do zajęć. dokładnie różnicy w „opisie okularów”
• Metoda pozwala każdemu uczniowi na i nie przestrzegają później narzuconego
zajęcie własnego stanowiska w danej punktu widzenia.
sprawie. Możliwość wzięcia udziału
w dyskusji pozwala na wypowiedzenie
swojej opinii również wtedy, gdy
reprezentant grupy ją pominie.
• Metoda przydatna do przeprowadzenia
dyskusji na różnych lekcjach.
• Uporządkowana, nie dopuszcza do chaosu.
– 232 –
60241580319180
60
Ważne!
Warto sprawdzić, jak uczniowie rozumieją instrukcję do dyskusji. Być może dobrze będzie, jeżeli
N
na przykładzie pokażesz im, na czym polegają różnice w różnym postrzeganiu danego problemu
przez wybrane „okulary”.
Autorefleksja:
Po zastosowaniu tej metody na własnej lekcji spisz listę tematów, nad którymi w przyszłości można
będzie dyskutować z uczniami, wykorzystując metodę okularów.
Twoja lista:
1. 7.
2. 8.
3. 9.
4. 10.
5. 11.
6. 12.
– 233 –
60241580319180
60
U OKULARY
Tekst przewodni do pracy w grupie
1. Poniżej znajdziecie opis różnych możliwych punktów widzenia na jakąś sprawę.

Najpierw indywidualnie, a potem wspólnie, zastanówcie się, jak widzicie przed-
stawiony temat, jeżeli włożycie przypisane Wam okulary.
Okulary strukturalne
– uważają, że każdy powinien mieć jasno określoną rolę. Cenią hierarchię i pozy-
cję. Nie widzą nic złego w tym, że nie ma równych praw między ludźmi. Lubią
dyscyplinę, regulaminy, porządek.
Okulary humanistyczne
– dostrzegają indywidualne potrzeby ludzi. Uważają, że nie płeć, pochodzenie,
a predyspozycje osobowościowe, wiedza i umiejętności powinny
decydować o wartości człowieka. Ważne są dla nich uczucia, dobre relacje
między ludźmi.
Okulary tradycyjne
– Cenią mity, rytuały, ceremonie. Życie oznacza dla nich teatr, dramat, gdzie
toczy się gra, historia, sztuka. Dbają o historię, zwyczaje, tradycję. Uważają,
że kiedyś było lepiej. Krytykują wszystkie nowinki.
Okulary nowoczesne
– Chętnie przyjmują kierunki myślenia pojawiające się na Zachodzie. Walczą
o równouprawnienie, tolerancję. Uważają, że najważniejsza w życiu jest
kariera, cenią otwartość. Lubią eksperymentować.
2. Zbierzcie wszystkie argumenty, które pozwolą wam na zaprezentowanie swojego

stanowiska w dyskusji na temat. Wybierzcie jedną osobę, która wystąpi w dyskusji
w waszym imieniu.
– 234 –
60241580319180
60
OŁÓWEK N
podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywania problemów w twórczy sposób,
przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów spo-
łecznych.
Uczniowie powinni w szkole zostać przygotowani do prowadzenia negocjacji. Jest to niezmiernie
ważna umiejętność w późniejszym życiu zawodowym i społecznym. Proces dochodzenia do wspól-
nych ustaleń, rezygnacji z pewnych przywilejów i argumentowania w celu osiągnięcia swoich celów
jest bardzo trudny. Poniższe ćwiczenie pokazuje uczniom, jak się to może odbywać w praktyce.
Przebieg:
1. Uczniowie zostają podzieleni na 3–5-osobowe grupy. Za każdym razem biorą udział w grze 3 gru-
py (A, B i C). Grupa A posiada temperówkę, grupa B – ma do dyspozycji dużo czystych kartek,
grupa C – otrzymuje ołówek ze złamanym końcem.
2. Zadaniem każdej grupy jest podpisanie swoim inicjałem (A, B, C) jak największej ilości kartek.
Wygrywa ta, która będzie miała ich najwięcej.
3. W tym celu grupy muszą ze sobą pertraktować.
4. Nie wolno korzystać z innych materiałów niż tych dostarczonych przez Ciebie. W czasie gry
obowiązują następujące zasady:
a) wszystkie grupy negocjują jako całość. W jaki sposób grupa ustali swoje stanowisko, jest jej
sprawą (przez głosowanie, wybierze swojego przedstawiciela, ustali, że wszyscy muszą się
zgadzać z daną propozycją...)
b) grupy najpierw ustalają sposób działania wewnętrznie, dopiero potem nawiązują kontakt z po-
zostałymi dwiema grupami, przekazując im swoje propozycje.
c) grupa, której złożono propozycję, wewnętrznie zastanawia się, czy ją przyjmuje, a dopiero potem
ogłasza swoje stanowisko w tej sprawie.
5. Po osiągnięciu zamierzonych ustaleń albo po upływie określonego czasu zliczane są kartki.
Ramy organizacyjne:
Potrzebne są kartki, nienaostrzony ołówek i temperówka.
+ –
• Uczniowie chętnie angażują się w grę. • Nauczyciel musi pilnować ustalonych

• Wszyscy uczestniczą w ćwiczeniu. zasad. Uczniowie czasami oszukują.
• Ćwiczenie ma praktyczny charakter. • Istnieje ryzyko, że pojedyncze osoby
Uczniowie mogą wykorzystać zdobyte zdominują dyskusję w grupach
umiejętności i wzorce postępowania w wielu zadaniowych.
dziedzinach życia.
Autorefleksja:
❑ Jakie strategie przyjęły poszczególne grupy, aby wynegocjować swoje warunki?
❑ Gdyby grupy reprezentowały jakieś państwo, to kto byłby ołówkiem, temperówką, kartką?
❑ Jakie elementy tej gry kojarzą się uczniom z Unią Europejską?
– 235 –
60241580319180
60
N OTWARTE UCHO
Otwarte ucho to metoda skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji włas-
nego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień.
Wielu uczniów obawia się dzielić swoimi myślami i odczuciami z innymi, ponieważ ich wypowiedzi
są „na gorąco” komentowane, co prowadzi do dyskusji. Dyskusja zaś często przyjmuje formę
konfrontacji i krytyki, a nie wzajemnego zrozumienia.
Aby przeciwdziałać temu lękowi, można zastosować metodę słuchania.
Przebieg:
1. Na znany wszystkim temat odbywa się rundka wypowiedzi, gdzie regułą obowiązującą wszystkich
uczestników jest słuchanie osoby, która zabiera głos. Można pytać tylko wtedy, gdy wypowiedź
jest niezrozumiała.
2. Wypowiadają się wszyscy po kolei. Na wypowiedź każdy ma maksymalnie 3 minuty.
3. Po zakończonej rundce następuje wymiana wrażeń, opinii, komentarzy.
Ramy organizacyjne:
Czas: ok. 30 minut włącznie z omówieniem.
W sali krzesełka są ustawione w kręgu, tak by wszyscy widzieli swoje twarze.
Materiał: przy wariancie drugim potrzebne będą karteczki formatu 1/4 A4.
+ –
• Wszyscy, nawet najbardziej nieśmiali, biorą • Nie znamy.

udział w rundce.
• Rozwijanie umiejętności przestrzegania
dyscypliny czasowej wypowiedzi.
• Rozwijanie umiejętności aktywnego
słuchania.
Warianty:
Zamiast wypowiedzi ustnych można zastosować wypowiedzi na kartkach. Gdy wszyscy zapiszą
swoje opinie, wrzucają kartki do kapelusza, a następnie losują i odczytują ich treść. Nie powinni
czytać własnych wypowiedzi. Zagwarantowana w ten sposób anonimowość może ośmielić osoby
zamknięte w sobie i niechętne do dzielenia się swoimi myślami na forum. Rozmowa podsumowu-
jąca skupia się wokół tematu, a nie osoby.
Ważne!
Musisz dbać o to, aby w fazie omówienia wszyscy mieli jednakową szansę zabrania głosu.
Określ limit częstotliwości wystąpień oraz ich limit czasowy.
Autorefleksja
Zastosowałem/-am wariant: ............................................. . Udało mi się osiągnąć następujący cel:
..............................................................................................................................................................
– 236 –
60241580319180
60
OTWARTE UCHO U
Radzimy Ci...
Mów to, co naprawdę myślisz. Nie przegap szansy. Jeżeli jednak masz obawy, że
inni Cię źle zrozumieją albo wyśmieją, skorzystaj z drugiego wariantu: napisz na
karteczce, co chciał(a)byś przekazać. Twoją wypowiedź przeczyta ktoś z klasy.
Rozmowa podsumowująca będzie więc dotyczyła treści na karteczkach, a nie osób,
które na tych karteczkach coś zapisały. Dla zagwarantowania sobie pełnej anoni-
mowości pisz drukowanymi literami.

Tym razem Twoje argumenty mogą zwyciężyć nad innymi.
Skorzystaj więc z szansy powiedzenia tego, co naprawdę myślisz.
Brałem/-am udział w wariancie:
❑ ustnym
❑ pisemnym
Czułem/-am się dobrze podczas rundki, ponieważ: .................................................

....................................................................................................................................
Czułem/-am się niedobrze, ponieważ: ......................................................................

....................................................................................................................................
– 237 –
60241580319180
60
N PAJĘCZYNA
Uczniowie tworzą asocjacje do jakiegoś pojęcia, odpowiadają na pytania, przekazują sobie infor-
mację zwrotną, życzenia, oczekiwania.
Przebieg:
1. Uczniowie siedzą lub stoją w kręgu.
2. Trzymasz w ręce kłębek włóczki lub cienkiego sznurka. Rzucasz go do któregoś z uczniów, sta-
wiając pytanie lub przekazując informację zwrotną dla tej osoby.
3. Ta z kolei rzuca kłębek do innej osoby, również zadając pytanie lub mówiąc jej coś miłego.
4. Każdy trzyma swój kawałek sznurka. W ten sposób powstaje pajęczyna, którą można „rozplątać”,
jeżeli procedurę przeprowadzi się od końca.
5. Osoba, która jako ostatnia złapała sznurek, rzuca go do tej, od której go dostała i wykonuje to
samo polecenie. Ćwiczenie jest skończone, gdy kłębek będzie znowu zwinięty.
Może to wyglądać w następujący sposób:
Ramy organizacyjne:
Potrzebne odpowiednie pomieszczenie i kłębek wełny. Ćwiczenie trwa ok. 20 minut.
– 238 –
60241580319180
60
N
+ –
• Zadanie sprawia wiele radości. • Trzeba pilnować porządku, aby nitki się
• Wszyscy są skoncentrowani, gdyż nie nie splątały. Wtedy wszyscy są zajęci
wiedzą, kiedy będzie ich kolej. rozplątywaniem, nie właściwym tematem
• Uczniowie, którzy nie mają ze sobą ćwiczenia.
kontaktu, będą musieli powiedzieć sobie
coś miłego.
• Powstaje również symboliczna sieć
powiązań w klasie. Można to wykorzystać
jako impuls do dyskusji na temat relacji
w zespole.
Autorefleksja:
Jakie masz odczucia po zastosowaniu tego ćwiczenia? Czy zrealizowałeś/-aś zamierzony cel?
– 239 –
60241580319180
60
N PAMIĘTNIK LEKCYJNY
Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, efektywnego współdziałania w zespole
i pracy w grupie, poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł.
Uczniowie komunikują się na temat zagadnień matematycznych, fizycznych itd.
Uczniowie potrafią refleksyjnie oceniać proces uczenia się.
Przebieg:
1. Na początku semestru/roku szkolnego utwórz zespoły robocze, które wspólnie będą pisały
pamiętnik.
2. Każdy z uczniów po kolei zapisuje w zeszycie należącym do grupy, czego w danym dniu nauczył
się na lekcji matematyki. Zamieszczone są w nim problemy, doświadczenia, pytania. Uczniowie
zapisują je własnymi słowami. Przedstawiają przebieg lekcji, definicje z książki z własnym komen-
tarzem, czasami rysunki, które mają ułatwić zrozumienie tematu. Dobrym zdaniem na początek
jest: „Dzisiaj na lekcji uczyliśmy się...”. Poza tym „sprawozdaniem” z lekcji powinny pojawić się
pytania otwarte i wątpliwości. Każda notatka jest na dole opatrzona datą i podpisem, aby w razie
trudności można było zidentyfikować, kto jest jej autorem. Możesz wykorzystać jako wzorzec
kartę pracy ucznia nr 1.
3. Co cztery tygodnie sprawdzasz pamiętnik (zgodnie z zapowiedzią) i załączasz komentarz. W ten oto
sposób możesz skorzystać z doskonałego źródła informacji na temat percepcji Twoich lekcji.
Wariant:
Możliwe jest też pisanie pamiętnika indywidualnie. Prowadzi go każdy uczeń, a wyznaczony partner
komentuje i poprawia. Dziennik służy autokontroli, uczniowie mogą sprawdzić, co zapamiętali. Za
prowadzenie dziennika mogą dostać stopień. To zachęca do pisania pamiętnika.
Ramy organizacyjne:
Niepotrzebne są żadne dodatkowe środki poza zakupem zeszytu przeznaczonego na pamiętnik.
Uczniowie piszą go w domu. Musisz zarezerwować czas na sprawdzenie notatek.
+ –
• Uczniowie chętnie dzielą się tym, • Opisanie lekcji „własnymi słowami” może
co zapamiętali z lekcji. sprawiać na początku trudność.
• Metoda możliwa do zastosowania w każdej • Jeżeli nauczyciel nie będzie systematycznie
klasie i na każdej lekcji. kontrolował notatek, mogą się pojawić
• Uczniowie powtarzają w ten sposób braki.
samodzielnie materiał.
Ważne!
Uczniów na pewno przekona do przedsięwzięcia argument, że notatki mogą być nieocenioną
pomocą dla każdego, kto będzie w danym dniu nieobecny w szkole. W sposób przystępny dowie
się, co było na lekcji, co trzeba zapamiętać, jak rozumieć nowy temat.
Autorefleksja:
Zastanów się, na ile zeszyty przedmiotowe na Twojej lekcji są prowadzone przez uczniów rzetelnie?
Dlaczego uczniowie nie zaglądają do nich? Co znajduje się w notatkach pod tematem? Na ile jest
to pomoc w nauce, a na ile rytuał przepisywania tekstu z książki? Pamiętnik jest niczym innym, jak
niezbędną notatką ułatwiającą powtórzenie lekcji.
– 240 –
60241580319180
60
PAMIĘTNIK LEKCYJNY U
Dzisiejszym tematem lekcji było: _______________________________________
Najważniejsze rzeczy, które omawialiśmy na lekcji, to: ___________________

________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Na pewno warto zapamiętać:
1 _______________________________________________________________________
2 _______________________________________________________________________
3 _______________________________________________________________________
4 _______________________________________________________________________
Najtrudniej było zrozumieć: Można to wytłumaczyć tak:
– 241 –
60241580319180
60
U Nie zrozumiałem/-am, mam wątpliwości:
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Warto zajrzeć do podręcznika na stronie:

________________________________________________________________________
Za kartkę z pamiętnika był/-a odpowiedzialny/-a:
..........................................
podpis
– 242 –
60241580319180
60
PCHEŁKI N
Metoda służy stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce, skutecznemu porozumiewaniu się w róż-
nych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień,
rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, przyswajaniu sobie metod i technik negocjacyjnego
rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy
w grupie.
Metoda ta została opracowana przez uczniów przy okazji dyskusji na temat sposobu podejmowania
decyzji w szkołach. Uczniowie pewnego liceum stwierdzili, że rzadko mają możliwość osobistego
wypowiedzenia swojej opinii we własnej sprawie. Tak się, według nich, dzieje zarówno w sprawach
ogólnych szkoły, jak i tych dotyczących organizacji życia klasowego czy kwestii indywidualnych
ucznia. Stwierdzili również, że decyzje te są przeważnie podejmowane pod hasłem działania na
rzecz dobra ucznia, a oni sami najmniej na tym korzystają. Jako dowód na swoją tezę wymyślili
właśnie metodę pchełki. Można ją wykorzystywać wszędzie tam, gdzie decyzje trzeba podejmować
zespołowo. Metoda ułatwia zrozumienie, kto jest zainteresowany podjęciem takich, a nie innych
działań oraz kto na tym korzysta, a kto traci. Poza tym jest wstępem do określenia kroków, które
zmienią niepokojący stan rzeczy.
Przebieg:
1. Informujesz uczniów, że będziecie podejmować decyzje w ważnych dla nich sprawach, przygląda-
jąc się jednocześnie, kto zyska, a kto straci na wymyślonych rozwiązaniach. Podajesz problem do
rozwiązania (możesz wykorzystać listę problemów znajdującą się w karcie pracy ucznia nr 1).
2. Przygotowany wcześniej foliogram (karta pracy ucznia nr 2) wyświetlasz na rzutniku. Musisz też
mieć cztery wycięte z folii kółka wielkości tych na foliogramie. Każde z nich pomaluj mazakiem do
folii na inny kolor. Tak przygotowane kółeczka układasz na pozycji 0 w miejscu, gdzie jest literka
N, U, D, i R odpowiednio symbolizujące nauczycieli, uczniów, dyrektora i rodziców.
3. Uczniowie mają podawać różne propozycje rozwiązań, które tak długo są dyskutowane, aż grupa
znajdzie konsensus. Wtedy ustalone rozwiązanie jest poddawane ocenie pod kątem korzyści,
jakie przyniesie każdej osobie (grupie) zaangażowanej w sprawę. Uczniowie mogą przydzielać
2, 1, 0, -1, -2 punkty każdej osobie. Jeżeli na decyzji odniesie ona najwięcej korzyści, otrzymuje
2 punkty, jeżeli nic nie traci i nic nie zyskuje: 0 punktów, a jeżeli traci, odpowiednio –1 lub –2
punkty. Punktację tę zaznaczasz na foliogramie, przesuwając „kółeczka” o tyle punktów w górę
lub w dół, ile punktów zdobyła dana osoba.
4. Przystępujecie do rozwiązania następnego problemu, powtarzając tę samą procedurę. „Kółeczka”
przesuwacie odpowiednio w górę lub w dół, biorąc za punkt wyjścia ostatnie ich położenie.
5. Powtarzacie tę czynność kilka razy. Na zakończenie sprawdzacie, kto zdobył największą ilość
punktów.
6. Teraz czas na podsumowanie. Odpowiedzcie na pytania:
– Kto jest największym zwycięzcą w decyzjach podejmowanych w Waszej szkole? Kto najbardziej
traci?
– Co należy zrobić, aby uczniowie mogli (i chcieli) przejąć odpowiedzialność za swoje sprawy?
Co zależy od nich samych? Od kogo oczekują pomocy?
– Jak toczyła się dyskusja? Kto najczęściej zgłaszał pomysły? Czyje były brane pod uwagę?
Gdzie pojawiły się trudności, konflikty?
– 243 –
60241580319180
60
Przygotuj rzutnik, foliogram. Na wykonanie zadania potrzeba ok. 15–20 minut.
+ –
• Uczniowie uczą się zespołowego • Zadanie mogą zdominować niektórzy

podejmowania decyzji. uczniowie.
• Metoda atrakcyjna (wszyscy widzą, jak • Nauczyciel musi być dobrym moderatorem,
zmienia się sytuacja na „planszy”). aby zapanować nad dyskusją.
• Wymaga dużej aktywności ze strony • Metoda nie sprawdza sie, gdy uczniowie są
uczniów. nieśmiali i niechętnie wypowiadają się na
forum klasy.
Autorefleksja:
Nie spotkałyśmy się jeszcze nigdy z sytuacją, w której po zastosowaniu tej metody uczniowie byliby
grupą odnoszącą największe korzyści. Jak to jest w przypadku Twoich klas?
– 244 –
60241580319180
60
PCHEŁKI U
Lista problemów do dyskusji:
1. Przed nami dzień wagarowicza. Jak w szkole będzie on obchodzony? Ucznio-

wie chcą pójść na wycieczkę, nauczyciele są za tym, aby zorganizować coś
w budynku szkolnym.
2. Szkoła otrzymała 50 000 zł od sponsora. Jak je można wykorzystać?
3. Jak załatwić sprawę obuwia zmiennego? Uczniowie nie chcą nosić kapci.
4. Jak egzekwować od uczniów odrabianie prac domowych?
5. Jak rozwiązać problem palenia papierosów w szkole?
6. Czy uczniowie mogliby jeździć na dłuższe wycieczki (1 tydzień) zamiast kilku

jednodniowych w roku?
7. Jak zapewnić uczniom prawo do bieżących informacji o ocenach? Nauczyciele

nie oddają klasówek w czasie określonym w szkolnym systemie oceniania.
8. Czy uczniowie mogą pisać wypracowania na komputerze?
9. Uczniowie nie czytają lektur szkolnych. Może trzeba zalegalizować oglądanie

adaptacji filmowych na lekcjach?
10. .....
– 245 –
60241580319180
60
U PCHEŁKI
0 D U N R
– 246 –
60241580319180
60
PEWNEGO RAZU... N
Metoda służy kształtowaniu umiejętności niezbędnych do rozwiązywania różnego rodzaju proble-
mów i podejmowania decyzji, poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych
źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną.
Jest to także metoda stosowania zdobytej wiedzy w praktyce.
Przebieg:
1. Przedstaw uczniom opis sytuacji wymagającej podjęcia decyzji, rozwiązania problemu. Opis
możesz dać uczniom do przeanalizowania w domu jako zadanie domowe. Przez „opis sytuacji”
rozumie się komplet materiałów np.: teksty, zestawienia, protokoły z zebrań, fragmenty nagrań
magnetofonowych czy magnetowidowych, itp.
2. Po zapoznaniu uczniów z opisem poprowadź dyskusję dotyczącą tego problemu czy sytuacji.
Dyskusja posłuży wymianie informacji, poglądów, myśli. W razie potrzeby przekaż uczniom do-
datkowe wyjaśnienia, informacje.
3. Po dyskusji uczniowie przystępują do wykonania zadania polegającego na wypracowaniu roz-
wiązania dla analizowanej sytuacji. Do tego możesz klasę podzielić na zespoły lub pracować
z całą klasą. Przygotuj zestaw pytań, które pomogą uczniom wykonać to zadanie.
Jeżeli zdecydowałeś/-aś się na pracę grupową, trzeba ją zakończyć prezentacją wyników na forum
klasy.
4. Końcowym etapem jest omówienie. Należy dokonać podsumowania pracy, wybrać najlepsze
rozwiązania, podjąć decyzje. Twoją rolą jest dokonanie oceny pracy uczniów.
Proponujemy Ci, aby wybór decyzji czy rozwiązania problemu stał się przedmiotem pracy domowej
dla Twoich uczniów, np. przygotowanie wystąpienia.
Ramy organizacyjne:
Potrzebny Ci będzie „opis sytuacyjny” w ilości odpowiadającej liczbie uczniów w klasie lub liczbie
zespołów.
Czas potrzebny do przeprowadzenia tej metody ustalasz sam/-a. Zależy on od rozpatrywanej
sytuacji i postawionych celów. Z praktyki wiadomo, że zajmuje ona od jednej do dwu jednostek
lekcyjnych.
Proponujemy Ci, aby w zestawie pytań/poleceń wykorzystać następujące pytania:
1. Uzasadnij argumentację dyskutantów...

2. Dokonaj oceny argumentacji...
3. Jakie były powody...?
4. Dlaczego tak... postąpił/-a...?
5. Dlaczego takich argumentów użył/-a...?
6. Co wynika z przedstawionych sprawozdań...?
7. Jakie sprawy, zagadnienia miały znaczenie priorytetowe...?
8. Jak można zachęcić...?
9. Co należało by zrobić w...?
10. Jakie były powody...?
11. Co trzeba zrobić, żeby...?
12. Co doradzilibyście/-łybyście...?
13. Jakie stanowisko byście zajęli/-ły...?
14. Podajcie własne rozwiązania...
– 247 –
60241580319180
60
+ –
Uczy: • Długi czas na przeprowadzenie metody.

• strategii postępowania, • Trudności z analizą sytuacji.
• wykorzystywania wiedzy i doświadczeń, • Trudności w poszukiwaniu rozwiązań
• podejmowania decyzji. i podejmowaniu decyzji.
Ważne!
Opis sytuacyjny musisz przygotować niezwykle starannie. Uczniowie muszą mieć dostatecznie dużą
ilość informacji, aby mogli czuć się bezpiecznie i podejmować decyzje. Ma ona również wpływ na
realizację postawionych celów lekcji/zajęć.
Autorefleksja:
„Opis sytuacyjny” powinien zawierać dodatkowo ..............................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Podczas zajęć zrealizowałem/-am cele ..............................................................................................

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Cel ............................................................................................... nie został zrealizowany, ponieważ

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 248 –
60241580319180
60
PIKTOGRAMY N
Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki, stosowaniu zdobytej wiedzy
w praktyce, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, skutecznemu porozumiewaniu się w róż-
nych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu się do publicznych wystąpień,
poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu informacji z różnych źródeł oraz efektywnemu
posługiwaniu się technologią informacyjną.
Piktogramy regulują nasze zachowania w różnych codziennych sytuacjach. Uczniowie mają z nimi
do czynienia w szkole, w autobusie, ale mogą je również spotkać w podręczniku. Szczególna ich
wartość polega na tym, że przedstawiają jakąś informację w sposób niezwykle prosty i jednoznacz-
ny. Stworzenie piktogramu to znalezienie sedna sprawy, wyłączenie wszystkich zbędnych treści
i koncentracja na rzeczach najważniejszych. Uczniowie uczą się odczytywania informacji kryjących
się za piktogramami, ale ćwiczą także umiejętność wyrażania informacji w sposób zwięzły, jedno-
znaczny i twórczy.
Przebieg:
1. Uczniowie w czasie przerwy poprzedzającej Twoją lekcję otrzymują zadania znalezienia w bu-
dynku szkolnym jak największej ilości piktogramów.
2. Na początku lekcji informują o efektach swoich poszukiwań, zastanawiają się, w jakich sytuacjach
występują, co wyrażają, czy są respektowane, kto je tam zamieścił.
3. Teraz zostają podzieleni na zespoły, które wykonują różne zadania:
– zespół A – otrzymuje jakiś tekst powielony z podręcznika. Włącza do niego piktogramy albo
zastępuje cały tekst piktogramami (na ile to możliwe).
– Zespół B – projektuje piktogram na temat ważny dla szkoły/klasy.
– Zespół C – pisze życiorys jednej osoby w formie piktogramów.
– Zespół D – projektuje piktogram przedstawiający własne motto życiowe.
– Zespół E – przedstawia jakąś historyjkę w formie serii piktogramów.
4. Zanim uczniowie przystąpią do rozwiązania zadania otrzymują kryteria dobrego piktogramu. Są to:
– prostota
– styl
– czytelność wszystkich elementów również z dużej odległości
– jednoznaczność wypowiedzi
– uniwersalny charakter (zrozumiały bez względu na język, którym się posługujemy)
Wariant:
Uczniowie losują kartki znajdujące się w karcie pracy ucznia nr 1 i przygotowują piktogram za-
wierający informację znajdującą się na wybranej kartce. Piktogramy są oceniane według kryteriów
przedstawionych wcześniej.
Ramy organizacyjne:
Uczniowie powinni mieć do dyspozycji kartki wielkości A4 i przybory do rysowania. Na wykonanie
zadania potrzebna jest cała lekcja.
– 249 –
60241580319180
60
+ –
• Metoda twórcza, zachęcająca do działania. Uczniowie starsi mogą mieć opory przed
• Każdy uczeń może się wykazać. rysowaniem.
• Metoda daje możliwość oceny kreatywnej
pracy ze względu na przedstawione
wcześniej kryteria.
Autorefleksja:
Umiejętność precyzyjnego wyrażania myśli powinna być ćwiczona w szkole na wszystkich lekcjach.
Jakie inne formy prezentowania informacji w zwięzłej formie wykorzystujesz na swojej lekcji? Gdzie
w swoim planie nauczania widzisz konieczność zaplanowania takich ćwiczeń?
– 250 –
60241580319180
60
PIKTOGRAMY U
Krytyka nie
Pozwól mówić Nie grać w piłkę Nie wolno
powinna nikomu
innym! na korytarzu! ściągać!
szkodzić!
Dziewczynki
Proszę ustawić Tutaj możesz Nie skarżyć!
mają
się w kolejce! pogadać!
pierwszeństwo!
Kontrola
Nie Oszczędzaj
Proszę o ciszę! zmiennego
podpowiadać! wodę!
obuwia!
Uwaga!
Wyłącz telefon Nie karmić Nie jeść w czasie
Nauczyciel!
komórkowy! chomika! lekcji!
Nie palić!
Gabinet Pokój
Nie śmiecić! Gabinet lekarski
dyrektora nauczycielski
Nie biegać po W grupie pracują Najpierw odrób

Nie hałasować!
schodach! wszyscy! lekcje!
– 251 –
60241580319180
60
N PIRAMIDA PRIORYTETÓW
Piramida priorytetów kształtuje umiejętność planowania, organizowania i oceniania własnej nauki
– Jak się uczyć? Jest metodą efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania
więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji; rozwija sprawności
umysłowe oraz osobiste zainteresowania uczniów.
Układ priorytetów przypomina piramidę. Podstawowym celem tej metody jest ułożenie listy priory-
tetów według ustalonych wcześniej kryteriów, np. ważności, kolejności.
Priorytety mogą być podane przez Ciebie lub wypracowane przez uczniów. Liczba ich może być
bardzo różna.
Przebieg
1. Metodą Burzy mózgów ustalasz zagadnienia/aspekty do danego tematu (np.: zjawiska atmos-
feryczne, środowisko naturalne człowieka, demokracja w naszej szkole, wiosenna wycieczka
klasowa).
2. Uczniowie dzielą się na 3 grupy, każda grupa otrzymuje kartki samoprzylepne i plakat z naryso-
waną piramidą.
1
2 3
4 5 6
7 8 9 10
3. Uczniowie w każdej z 3 grup wybierają spośród haseł zebranych Burzą mózgów 10 najważniej-
szych, ich zdaniem, aspektów do danego tematu (np.: do tematu „wiosenna wycieczka klasowa”:
trasa, atmosfera, noclegi, wyżywienie, krajobraz, pieniądze, termin, kto jedzie, opiekunowie,
przewodnik turystyczny) i zapisują je na kartkach samoprzylepnych. Naklejają je teraz w odpo-
wiednie miejsca piramidy priorytetów, kierując się odpowiedzią na pytanie: Który z wybranych
aspektów jest dla Was najważniejszy?
4. Teraz z trzech piramid uczniowie stworzą jedną wspólną piramidę priorytetów, reprezentatywną
dla całej klasy. Do tego etapu możesz wykorzystać metodę Kuli śniegowej.
Ramy organizacyjne:
Czas: 10 minut – Burza mózgów
10 minut – wybór, zapisywanie i przyklejanie haseł na kartkach
samoprzylepnych do plakatu
15 minut – tworzenie wspólnej piramidy.
Materiały: plakaty z narysowaną piramidą, kartki samoprzylepne, mazaki.
+ –
• Wszyscy uczniowie są zaangażowani. • Trudno zapanować nad dyscypliną czasową

• Czują, że mają wpływ na proces uczenia szczególnie w szkole podstawowej.
się, życia klasy etc.
– 252 –
60241580319180
60
Warianty:
Propozycje pytań do piramidy:
N
• w jakiej kolejności chcecie poznać poszczególne aspekty naszego tematu?
• które z czynników zależą w największym stopniu od człowieka?
• które z cech uważacie za najważniejsze do pełnienia danej roli (np.: prezydenta państwa)?
• ...
Ważne!
Na jednej kartce samoprzylepnej może być zapisane tylko jedno hasło.
Pamiętaj o określeniu czasu na poszczególne zadania.
Autorefleksja:
Zastosowałe(a)m tę metodę na lekcji .............................................................. do ............................
Przeprowadzenie metody trwało .........................................................................................................
Metoda ta (nie) podoba mi się, ponieważ ...........................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 253 –
60241580319180
60
N PLAKAT
w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wy-
stąpień, rozwiązywania problemów w twórczy sposób, poszukiwania, porządkowania i wykorzy-
stywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną,
rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań.
• Zastosowanie plakatu na lekcji zachęca uczniów do myślenia, wyrażania swoich poglądów.
• Plakat przyciąga wzrok. Uwagę można zwrócić poprzez ciekawy motyw, kolor lub inspirujące
hasło. Złożone problemy są w nim przedstawione w prosty sposób, czasami szokują.
• Celem zastosowania plakatu może być zmiana w myśleniu i inspiracja do działania.
Przebieg:
1. Podziel klasę na 6-osobowe zespoły. Uczniowie otrzymują do analizy jakiś plakat według poda-
nych przez Ciebie kryteriów (karta pracy ucznia nr 1).
2. Następnie każda grupa prezentuje swoją propozycję oceny plakatu.
3. Dyskutujecie o tych kryteriach, które sprawiły, że oceny są rozbieżne. Ustalacie poprawioną
wersję listy kontrolnej.
4. W dalszej części lekcji uczniowie tworzą plakat samodzielnie w zespołach. Wykorzystują mate-
riał przygotowany przez Ciebie (farbki, kredki, stare czasopisma, kolorowe kartki papieru itd.)
Plakat ma na celu promocję klasy lub szkoły. Uczniowie otrzymują również kartę pracy ucznia
nr 1, na której zapisane są uzupełnione lub poprawione kryteria, według których będą oceniane
prace. Podkreśl, że wszyscy członkowie danej grupy otrzymają taką samą ocenę, więc powinni
tak się zorganizować, aby każdy mógł się zaangażować na miarę swoich możliwości, a ocena
końcowa była sprawiedliwa.
5. Uczniowie w grupie oceniają efekty swojej pracy. Następnie przekazują swoją pracę innemu
zespołowi, który dokonuje oceny według karty pracy ucznia nr 1. Oceny otrzymujesz Ty i we-
ryfikujesz je z własną oceną. Uzasadniasz ostateczną decyzję.
Ramy organizacyjne:
Na wykonanie plakatu grupa potrzebuje całej godziny. Ocena pracy powinna mieć miejsce na
kolejnej lekcji.
+ –
• Metoda twórcza, zachęca do różnych form • Nauczyciele innych przedmiotów niż sztuka
wypowiedzi. mogą nie dostrzegać sensu stosowania
• Uczy zespołowego działania. takich metod na swoich lekcjach.
• Jest ważnym krokiem w przygotowaniu • Uczniowie mogą wprowadzić niezdrowe
uczniów do samooceny i do określania zasady rywalizacji między grupami.
kryteriów oceny pracy innych.
– 254 –
60241580319180
60
Ważne!
Możesz ograniczyć stosowane środki, np. tylko czarno-białe albo tylko za pomocą drukowanych
N
napisów. Określ odbiorców (młodzież z naszego regionu, nasi rodzice, dyrektorzy szkół...).
Możesz również polecić uczniom, aby zmienili znane plakaty według własnego pomysłu. Na przy-
kład mogą zastanowić się nad zmianą wymowy plakatu lub zapisanego hasła.
Plakat nadaje się także jako forma ewaluacji. Na zakończenie jakiejś serii lekcji na dany temat
uczniowie w grupach przygotowują plakat dla konkretnej grupy odbiorców, który będzie zawierał
najważniejsze informacje poznane w czasie cyklu zajęć.
Autorefleksja:
Trudno mi było oceniać Łatwo mi było oceniać

według następujących kryteriów: według następujących kryteriów:
– –
– –
– –
– –
– –
– –
– –
– –
– 255 –
60241580319180
60
U PLAKAT
A. Zanim przystąpisz do oceny plakatu, zapamiętaj, że...

Dobry plakat to:
DOBRY POMYSŁ CIEKAWE HASŁO FAJNA FORMA
KIEROWCA SAMOCHODU PRZEJEŻDŻAJĄCY OBOK POWINIEN GO ZAUWAŻYĆ.
BYWA, ŻE DENERWUJE, ALE ZAWSZE ZMUSZA DO MYŚLENIA.
NIE JEST OGŁOSZENIEM, OBRAZEM, HASŁEM Z FOLDERU.
MÓWI O WAŻNYCH, AKTUALNYCH SPRAWACH.
NIE JEST ZAGADKĄ. JEDNOZNACZNIE PRZEMAWIA DO KONKRETNEGO ODBIORCY.
– 256 –
60241580319180
60
B. A teraz oceń plakat według poniższych kryteriów: U
KRYTERIA OCENY PLAKATU
KRYTERIUM OCENA
Forma
czytelna 1 2 3 4 5 6
łatwa do zapamiętania 1 2 3 4 5 6
zrozumiała 1 2 3 4 5 6
oryginalna 1 2 3 4 5 6
ma wartość dzieła artystycznego 1 2 3 4 5 6
Koncepcja
Wiadomo, co autor chce przekazać 1 2 3 4 5 6
Wiadomo, kto jest jego odbiorcą 1 2 3 4 5 6
Forma jest zgodna z treścią 1 2 3 4 5 6
Nawet osoby nie zainteresowane tematem zrozumieją,
1 2 3 4 5 6
o co chodzi
Skuteczność
wiarygodność 1 2 3 4 5 6
Można określić osoby, których komunikat dotyczy 1 2 3 4 5 6
Plakat zachęca do działania i zmiany poglądów 1 2 3 4 5 6
Plakat pozytywnie odziałuje na odbiorcę 1 2 3 4 5 6
Plakat jest konkurencyjny w stosunku do innych form
1 2 3 4 5 6
przekazu informacji na dany temat
Ocena subiektywna
Zawiesiłbym/-abym ten plakat u siebie w pokoju 1 2 3 4 5 6
Podarowałbym/-abym ten plakat bliskiej osobie 1 2 3 4 5 6
Plakat ten przypomina mi coś bardzo ważnego 1 2 3 4 5 6
Wszystkie elementy plakatu bardzo mi się podobają 1 2 3 4 5 6
– 257 –
60241580319180
60
N PLAN TYGODNIOWY
Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki, rozwiązywaniu problemów
w twórczy sposób, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu informacji z różnych źródeł oraz
efektywnemu posługiwaniu się technologią informacyjną, stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce,
• Idea tygodnia zaplanowanej samodzielnej pracy powstała na początku XX wieku wśród refor-
matorów pedagogiki propagujących otwarte formy lekcji. Nadaje się ona szczególnie do pracy
w klasach, w których konieczne jest różnicowanie wymagań.
• Uczniowie otrzymują zestaw zadań, z którego mogą wybrać ofertę odpowiednią dla siebie. Sami
decydują o tym, z kim wykonają zadania, jaka będzie kolejność i czas ich realizacji oraz czy sko-
rzystają z pomocy nauczyciela.
• Jest to doskonałe pole do diagnozowania zainteresowań, możliwości w nauce i trudności po-
jawiających się w procesie dydaktycznym. Praca z uczniami w tej formie pozwala na rozwijanie
kompetencji kluczowych.
Przebieg:
1. Punktem wyjścia jest opracowanie tygodniowego planu pracy. Uczniowie muszą w ustalonych
ramach czasowych wykonać pewne zadania dotyczące Twojego przedmiotu lub ścieżki eduka-
cyjnej. W planie pracy tygodniowej uczniowie znajdą informacje o tym, które zadania są obo-
wiązkowe, a które do wyboru. Na realizację zadań uczniowie mają do dyspozycji jedną lub kilka
godzin dziennie. Praca dotyczy tygodnia czasu. W ramach tego przedsięwzięcia uczniowie mogą
opanować różne techniki, np. nauczyć się korzystania ze słowników, przyborów do majsterko-
wania, środków audiowizualnych. Ważne jest, aby znaleźli swój własny rytm pracy i nauczyli się
samodzielności. Uczniowie uruchamiają w takim projekcie swój potencjał, Ty natomiast masz
możliwość sterowania procesem uczenia się poprzez kombinacje różnych zadań: uczniowie mogą
wybrać napisanie wypracowania, wykonanie pracy artystycznej, przeczytanie lektury, stworzenie
pamiętnika, przygotowanie scenki. Włączenie takich zadań jak teatrzyk lub piosenka podkreśla
zabawowy charakter pracy i wpływa pozytywnie na motywację uczniów.
2. Luźna atmosfera pozwala uczniom na pracę bez stresu również przy wykonywaniu trudnych zadań.
Uczniowie mogą swobodnie poruszać się po sali (szkole), rozmawiać z innymi i bawić się. Proces
uczenia się towarzyszy tym zadaniom, ponieważ uczniowie muszą dokonać pewnych ustaleń,
wspólnie o czymś zadecydować. Poza tym mają okazję popracować z kimś, kogo szczególnie
darzą sympatią, poprosić kogoś o pomoc, kto jest specjalistą w danym zakresie.
3. Plan tygodniowy zawiera 3 rubryki. Możesz skorzystać z karty pracy ucznia nr 1. Po lewej stronie
znajdują się nazwy zadań i ich odpowiednie symbole. Na środku jest podany opis zadań, a po
prawej stronie uczniowie wpisują datę wykonania zadania. Przy opisie zadania możesz podać,
czy jest to praca indywidualna, w parach, czy też w zespole.
4. Ważną sprawą są zasady pracy w zespołach (jeżeli takie przewidujesz). Mogą one zostać podane,
ale też możesz przekazać tę odpowiedzialność grupie.
5. W planie możesz ująć wszystkie lub niektóre typy zadań opisane w karcie pracy ucznia nr 2.
6. Plan tygodniowy wywieszasz w klasie lub przekazujesz jego kopię każdemu uczniowi.
7. Teraz wyjaśniasz swoją rolę. Będzie się ona różnić od tej pełnionej w czasie prowadzenia tra-
dycyjnej lekcji. Określasz treści objęte planem tygodniowym, określasz zadania, sposób ich
sprawdzania i przygotowujesz materiały. Musisz zadecydować, czy zadania będą oceniane za
pomocą stopni oraz czy będą zadawane prace domowe. A potem odsuwasz się na dalszy plan.
Twoim zadaniem jest doradztwo, organizacja pracy i indywidualne wsparcie. Przygotowanie
planu tygodniowego wymaga wiele wysiłku ze strony nauczyciela. W czasie realizacji zadań
odpoczywasz.
– 258 –
60241580319180
60
Ramy organizacyjne:
Materiały odgrywają ważną rolę w planie tygodniowym. Powinny być na tyle ciekawe, aby ucznio-
N
wie byli zainteresowani pracą. Możesz sam przygotować pomoce, możesz także wykorzystać
podręczniki, gotowe karty pracy, gry dydaktyczne. Musisz uwzględnić jednak kilka kryteriów przy
doborze materiałów.
Materiały powinny:
– być zgodne z celem dydaktycznym,
– zachęcać do samokontroli pracy uczniów,
– uwzględniać różne sposoby uczenia się,
– zachęcać do rozwijania różnych kompetencji,
– zawierać różne stopnie trudności,
– być uporządkowane, tak aby uczniowie łatwo mogli je wykorzystywać.
Przede wszystkim jednak powinny pozwolić na samodzielną pracę uczniów.
Doświadczenie uczy, że „normalne” pomieszczenie klasowe nie sprzyja pracy tygodniowej. Brakuje
dla przykładu miejsca na materiały. W idealnym przypadku powinny być urządzone pomieszczenia
z regałami, szafami, kącikami pracy (kącik do zabawy, do czytania, do pracy plastycznej) i tablice kor-
kowe umożliwiające przygotowanie wystawy. Oczywiście konieczne są ruchome stoły i krzesła.
+ –
• Na początku wielu uczniów ma problem • W czasie pracy może być dość głośno,
z samodzielną nauką. Nie potrafi uważnie jest to jednak hałas produktywny.
przeczytać poleceń, ciągle zasypuje Nauczyciel i uczniowie muszą się do niego
pytaniami i wątpliwościami nauczyciela. przyzwyczaić, co nie jest takie proste.
Zgodnie jednak z zasadami pracy Może to być problemem dla uczniów
tygodniowej uczniowie mają się uczyć mających trudności z koncentracją,
samodzielnie poszukiwać rozwiązań lub gdyż hałas odwraca ich uwagę od
prosić o pomoc koleżanki i kolegów z klasy. zadania. Jeżeli uczniowie uskarżają się
W ten sposób poznają także swoje mocne na bałagan w klasie, nauczyciel powinien
i słabe strony i uczą się pracy niezależnej interweniować.
od nauczyciela. Jest to ogromna inwestycja • Metoda planu tygodniowego zakłada, że
w przyszłą naukę np. podczas studiów. nauczyciel dobrze orientuje się w poziomie
klasy, zna stopień opanowania materiału
przez każdego ucznia, gdyż ocena stopnia
trudności i ilości zadań jest na początku
trudną sprawą.
Ważne!
W tygodniowej pracy nie jest łatwo ocenić pracę uczniów. Oto kilka propozycji:
– W przypadku zadań rozwijających kreatywność uczniowie nie otrzymują ocen.
– W przypadku opanowania konkretnej partii materiału uczniowie są oceniani w sposób tradycyjny.
– Uczniowie dokonują samooceny swojej pracy. Nauczyciel akceptuje tę ocenę.
– Nauczyciel sprawdza zeszyty i teczki i obserwuje uczniów w czasie pracy i za tę aktywność ocenia
uczniów.
Zdobyte umiejętności i techniki pracy są przedmiotem kontroli nauczyciela.
Autorefleksja:
Plan tygodniowy zakłada, że uczniowie będą się trzymać zasad przyjętych przy tej pracy. Pomocy ze
strony nauczyciela powinni szukać tylko w wyjątkowych przypadkach, gdy inne możliwości zostały
już wykorzystane. Uczniowie przejmują także odpowiedzialność za stan materiałów dydaktycznych.
Czy jesteś w stanie zaufać uczniom i oddać im tę odpowiedzialność?
– 259 –
60241580319180
60
U PLAN TYGODNIOWY
Przykład planu pracy tygodniowej
6 – Zadanie obowiązkowe
5 – Zadanie do wyboru
Plan pracy tygodniowej 05–09 maja 20.…r.

Zadania Kontrola
Wykonaj wszystkie zadania obowiązkowe oraz 5 zadań do wyboru. dnia
Słuchanie 6 Wysłuchaj tekstu i rozwiąż zadania do niego!
5 Wysłuchaj piosenki i uzupełnij luki w tekście!
Czytanie 6 Przeczytaj tekst i wykonaj ćwiczenie!
5 Odpowiedz na pytania do tekstu!
5 Znajdź w tekście pary wyrazów pasujących do siebie!
Pisanie 6 Napisz krótką notatkę (8 zdań) z jednej z lekcji
w tym tygodniu.
5 Przepisz najładniej jak potrafisz fragment 10 zdań
z podręcznika.
Obserwacja 5 Zaobserwuj, jakie drzewa mijasz w drodze do szkoły,
narysuj ich liście.
5 Przez cały tydzień sprawdzaj na termometrze, jaka jest
temperatura o godzinie 7 rano. Oblicz średnią temperaturę
poranną z tego tygodnia.
Robótki ręczne 5 Ugotuj jakąś potrawę, przynieś przepis z podpisem
# rodziców, że samodzielnie to zrobiłeś/-aś.
– 260 –
60241580319180
60
PLAN TYGODNIOWY U
Typy zadań w planie pracy tygodniowej
• Zadania obowiązkowe
– są obowiązkowe dla wszystkich i muszą być wykonane w określonym czasie,
w klasach zróżnicowanych można dokonać jeszcze podziału na zadania trud-
niejsze i łatwiejsze.
• Zadania szczególne
– są obowiązkowe dla wybranych uczniów. Specjalnie opracowane pod względem
merytorycznym.
• Zadania ze znakiem zapytania

– uczniowie muszą je wykonać bezbłędnie. Kto ma trudności, musi więcej ćwiczyć.
• Zadania „albo – albo”

– służą realizacji tego samego celu, różnią się jedynie stopniem trudności i metodą
pracy.
• Zadania do wyboru
– mogą być wybierane według zainteresowań i potrzeb uczniów.
– 261 –
60241580319180
60
N PLANOWANIE DZIAŁAŃ
Planowanie działań kształtuje umiejętność efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie,
stosowania zdobytej wiedzy w praktyce; rozwija sprawności umysłowe oraz osobiste zaintereso-
wania uczniów.
Nauczyciele i uczniowie dysponują skromnym repertuarem metod i technik planowania. Sposobem
bardzo prostym, przejrzystym, przydatnym w dokumentowaniu procesu uczenia się jest tworzenie
graficznego planu działań (za pomocą wykresu, grafu, drzewka...).
Dzięki takiemu przedstawieniu przyszłych działań uczniowie nabierają ochoty do nauki i mogą
śledzić proces uczenia się. Jest to szczególnie przydatne przy takich formach pracy jak projekt.
Przebieg:
1. Zanim zaczniecie tworzyć graficzny zapis, dokonujesz razem z uczniami:
• analizy działań (co mamy do zrobienia?)
• określenia czasu (do kiedy?)
• przyporządkowania odpowiedzialności (kto to zrobi?)
2. Następnie uczniowie w grupach zastanawiają się, jak ten plan przedstawią w formie wizualnej (do dys-
pozycji mają różne przykłady graficznej prezentacji – skorzystaj z karty pracy ucznia 1 i 2).
3. Uczniowie prezentują swoje pomysły, najlepsze wywieszacie w gazetce klasowej.
Ramy organizacyjne:
Musisz powielić karty pracy ucznia.
Na planowanie działań trzeba przeznaczyć jedną godzinę lekcyjną.
+ –
• Uczniowie są zachęceni do planowania • Uczniowie nie od razu potrafią zrozumieć

działań. sens takiego sposobu planowania.
• Wizualny sposób prezentacji powoduje, że • Metoda jest dość czasochłonna.
uczniowie identyfikują się z planem.
Warianty:
Graf:
1. Opis projektu:
Przygotowujesz kolorowe kartki (kartka A4 podzielona na 4 części). Uczniowie zapisują na każdej
kartce działania, jakie powinny być wykonane w czasie realizacji projektu (jedno działanie na jednej
kartce). Fazę tę możesz przeprowadzić, stosując Burzę mózgów.
2. Lista działań
Teraz poproś uczniów, aby kolejno odczytywali swoje propozycje i układali kartki na dużym stole
lub przywieszali na tablicy korkowej tak, aby zachowana była chronologia czasowa. Niektóre dzia-
łania będą wykonywane w tym samym czasie, więc kartki będą musiały być ułożone równolegle.
Gdy wszystkie kartki zostaną już ułożone, połączcie je za pomocą strzałek. Ponumerujcie kolejno
działania, aby nie było bałaganu i aby można było szybciej je identyfikować w czasie kolejnych
ustaleń.
3. Szczegółowy plan działań
Obok działań zapiszcie na kartkach (innym kolorem), kto ma daną czynność wykonać i do kiedy.
(Możecie wykorzystać już gotowe karty, karta pracy ucznia nr 3)
Na koniec pracy możecie stworzyć schemat podobny do naszego:
– 262 –
60241580319180
60
N
Ważne!
Planowanie działań jest tak samo ważne jak jego realizacja. Wymaga więc odpowiedniej ilości czasu.
Nie żałuj go, nawet jeżeli na początku będzie Ci się wydawało, że to stracone chwile. Docenisz tę
inwestycję w przyszłych projektach, gdy Twoi uczniowie nabiorą wprawy w planowaniu.
Autorefleksja:
• szczegółowy plan działań zmusza do dokładnych przemyśleń. Dzięki wizualnej prezentacji można
dostrzec, gdzie nakładają się role (jedna osoba robi kilka rzeczy jednocześnie), gdzie jest nasilenie
działań, gdzie mogą pojawić się problemy czasowe i „kadrowe”,
• wszyscy mogą śledzić przebieg procesu, jeżeli plan działań jest wywieszony w widocznym miejscu,
• nowe projekty można tworzyć, wzorując się na wcześniejszych planach działania.
A może Ty również mógłbyś/mogłabyś tak planować swoją pracę?
– 263 –
60241580319180
60
U PLANOWANIE DZIAŁAŃ
Przykładowy plan działań

Co? Forma pracy Czas
Poniedziałek Cała klasa 30 min
Powitanie, cele, temat
Zebranie pomysłów Grupa 30 min
Ocena pomysłów Cała klasa 30 min
Zebranie informacji Praca indywidualna lub 60 min
w parach
Uporządkowanie informacji Grupa 30 min
Planowanie dalszej pracy Grupa 30 min
Wtorek Cała klasa – nauczyciel 30 min
Impuls teoretyczny – Jak robić wywiad?
Spotkanie z ekspertami Grupa 60 min
Środa Grupa 90 min
Przygotowanie materiałów do prezentacji
Czwartek Cała klasa 60 min
Prezentacja
– 264 –
60241580319180
60
PLANOWANIE DZIAŁAŃ U
Przykładowy plan działań

Legenda:
Praca w całej klasie

Praca w grupie
Praca indywidualna
Prezentacja
Przygotowanie
materiałów
do prezentacji
Spotkanie
z ekspertami
Impuls teoretyczny
Jak robić wywiad?
Planowanie
dalszej pracy
Uporządkowanie
informacji
Zebranie
informacji
Ocena
pomysłów
Zebranie
pomysłów
Powitanie,
temat, cele
0,5 h
Poniedziałek Wtorek Środa
– 265 –
60241580319180
60
U PLANOWANIE DZIAŁAŃ
Nr: Zadanie:
Do kiedy: Kto:
Nr: Zadanie:
Do kiedy: Kto:
Nr: Zadanie:
Do kiedy: Kto:
– 266 –
60241580319180
60
PLANUJEMY ZMIANĘ N
Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, efektywnego współdziałania w zespo-
le i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych
decyzji, przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów
społecznych, skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach.
Można zrealizować następujące cele:

• Planowanie zmiany w zakresie organizacji procesu lekcyjnego, relacji między uczniami, współ-
pracy klasy z nauczycielem.
• Formułowanie informacji zwrotnej na temat problemów pojawiających się na lekcjach.
• Tworzenie sytuacji, w której uczniowie nie tylko krytykują rzeczywistość szkolną, ale wysuwają
twórcze pomysły rozwiązania problemu.
Przebieg:
1. Rozdaj uczniom kartę pracy ucznia nr 1. Każdy indywidualnie odpowiada na zawarte w niej
pytania.
2. Na tablicy wybrany uczeń zapisuje problemy, które zostały podane w pierwszym punkcie kwe-
stionariusza. W ten sposób powstaje lista problemów.
3. Każdy uczeń otrzymuje do dyspozycji 2 punkty samoprzylepne (mogą być dwie kreski zaznaczone
kredą). Przydziela swoje 2 punkty temu problemowi (może również je podzielić, przyznając po
jednym punkcie dwóm ważnym dla niego problemom).
4. Wybieracie 1 problem, który otrzymał najwięcej punktów.
5. Spośród kart pracy wybierzcie te, które dotyczą danego problemu. Pozostałe karty otrzymuje
powołany zespół roboczy, który w domu przygotuje zestawienie zawartych tam odpowiedzi.
Będzie to materiał do pracy w następnej kolejności, gdy rozwiążecie problem wybrany jako
najważniejszy.
6. Podziel klasę na 7 grup. Każda z nich opracowuje 1 pytanie z kwestionariusza. Przygotowuje
zestawienie odpowiedzi na plakacie.
7. Każda grupa prezentuje plakat według kolejności pytań zawartych w karcie pracy ucznia nr 1.
8. Po wysłuchaniu wszystkich prezentacji uczniowie wypełniają kartę pracy ucznia nr 2, którą
wklejają do zeszytu. Jest ona formą indywidualnego zobowiązania wobec klasy i nauczyciela
w danym okresie czasu.
9. Po tym terminie każdy rozlicza się przed klasą, na ile udało mu się dotrzymać zobowiązania.
Ramy organizacyjne:
Potrzebne Ci będą kserokopie kart pracy nr 1 i 2 oraz samoprzylepne punkty (2 x ilość uczniów),
mazaki i duży papier.
+ –
• Metoda uporządkowana. • Uczniowie mogą mieć trudności

• Łączy wspólne rozwiązywanie problemów w zrozumieniu pytań zawartych
z indywidualnym widzeniem spraw. w karcie pracy ucznia nr 1.
• Uczy konstruktywnego podejścia • Uczniowie mogą zbyt ogólnikowo
do problemów pojawiających się w klasie. odpowiadać na pytania, więc materiał
• Zachęca każdego ucznia do analizy może być zbyt ubogi.
do zaangażowania się.
• Nauczyciel pełni tylko rolę organizatora.
– 267 –
60241580319180
60
N Ważne!
• Uczniowie, analizując materiał, mogą mieć tendencję do interpretacji cudzych odpowiedzi lub
uzupełniania ich własnymi opiniami. Dlatego tak ważna jest Twoja instrukcja przed przystąpieniem
do analizy: uczniowie powinni tylko uporządkować materiał, a jeżeli mają potrzebę dopowiedzenia
czegoś, muszą zaznaczyć w prezentacji, że to ich własne zdanie.
• Nie zapomnij także jednoznacznie zapewnić uczniów, że pozostałe kartki, które opisują inne
problemy, będą rozpatrywane w późniejszym terminie.
Autorefleksja:
Wypełnij kartę pracy ucznia nr 1 w odniesieniu do tematu „Praca metodami aktywizującymi w mojej
klasie”. To doskonałe narzędzie do samooceny i zaplanowania przyszłych działań. Wyniki możesz
przedstawić swojej klasie.
– 268 –
60241580319180
60
PLANUJEMY ZMIANĘ U
Odpowiedz na poniższe pytania, które dotyczą Waszej pracy na lekcji.
1. Jakim problemem powinniście się zająć? Co Wam nie odpowiada na lekcji? Co

trzeba zmienić?
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
2. Jakie mogą być cele? Co chcecie osiągnąć? W jaki sposób stwierdzicie, że cel
został osiągnięty? Kiedy będziecie zadowoleni?
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
3. Kto może być zainteresowany tematem?

................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
4. Co już zrobiono, aby nazwane przez Ciebie „problemy” rozwiązać?

................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
5. Co było dotychczas korzystne, a co stanowiło barierę, a zależało od Was?

................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
– 269 –
60241580319180
60
U 6. Jak wytłumaczycie fakt, że niektórych spraw nie udało się do tej pory zrealizo-
wać?
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
7. Co się stanie, jeżeli teraz nic nie zrobicie?

................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
– 270 –
60241580319180
60
PLANUJEMY ZMIANĘ U
MOJE ZOBOWIĄZANIE
Planuję w czasie od .......... do ............ przeprowadzić następujące działania, które

pomogą w rozwiązaniu naszego problemu w klasie:
❯ te działania wykonam sam/-a:

1. _____________________________________________________________________
2. _____________________________________________________________________
3. _____________________________________________________________________
❯ te działania wykonam w zespole (napisz z kim):

1. _____________________________________________________________________
2. _____________________________________________________________________
3. _____________________________________________________________________
Mój podpis:
MOJE ZOBOWIĄZANIE
Planuję w czasie od .......... do ............ przeprowadzić następujące działania, które

pomogą w rozwiązaniu naszego problemu w klasie:
❯ te działania wykonam sam/-a:

1. _____________________________________________________________________
2. _____________________________________________________________________
3. _____________________________________________________________________
❯ te działania wykonam w zespole (napisz z kim):

1. _____________________________________________________________________
2. _____________________________________________________________________
3. _____________________________________________________________________
Mój podpis:
– 271 –
60241580319180
60
N POCZTÓWKI
Taka forma informacji zwrotnej wprowadza spokój na zakończenie lekcji. Pozwala na twórcze
myślenie.
Przebieg:
1. Uczniowie siedzą w kręgu. Na środku wykładasz około 100 kartek pocztowych.
2. Uczniowie wstają i tworzą krąg, kładąc ręce na ramieniu sąsiadów.
3. Tak utworzona grupa posuwa się w milczeniu wokół rozłożonych kart aż do momentu, gdy wszyscy
znajdą się znowu przy swoim krześle. Otrzymują następujące polecenie: Posuwamy się powoli
w kręgu. Proszę, abyście zachowali milczenie i skoncentrowali na pocztówkach. Niech każdy
wybierze sobie jedno zdjęcie, za pomocą którego chciałby powiedzieć coś o swoim nastroju lub
stopniu zadowolenia z dzisiejszej lekcji.
4. Nie pozwól na to, aby poszczególne wypowiedzi były komentowane przez innych uczniów.
Warianty:
1. Uczniowie wybierają po trzy zdjęcia, widokówki, ilustracje z gazet (najbardziej nadają się do tego
zdjęcia reklamowe). Dwa wybrane zdjęcia powinny kojarzyć się uczniowi z czymś pozytywnym
z lekcji, jedno z czymś negatywnym.
2. Wyświetlasz foliogram (karta pracy ucznia nr 1). Każdy z uczniów wybiera 2 rysunki, które naj-
bardziej kojarzą mu się z tematem lekcji. Uczniowie po kolei uzasadniają swój wybór.
Ramy organizacyjne:
Potrzebujesz 100 kartek pocztowych albo zbioru ilustracji z gazety lub foliogramu z rysunkami.
+ –
• Każdy uczeń jest zaangażowany • Uczniowie na początku mogą mieć

w realizację ćwiczenia. trudności z uzasadnieniem wyboru.
• Metoda pobudza wyobraźnię. • Nie wszyscy mogą chcieć się wypowiadać.
• Zmusza uczniów do krótkich wypowiedzi. • W przypadku dużych klas wypowiedzi
wszystkich po kolei trwają bardzo długo.
Autorefleksja:
W jakich innych sytuacjach dydaktycznych możesz wykorzystać tę metodę?
– 272 –
60241580319180
60
POCZTÓWKI U
– 273 –
60241580319180
60
N PODRÓŻ W ŚWIAT WYOBRAŹNI
Podróż w świat wyobraźni jest metodą kształtującą umiejętność rozwiązywania problemów w twórczy
sposób oraz planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak się uczyć?
Szkole zarzuca się, że zapomina o naturalnym potencjale wyobraźni u dzieci, stawiając na pierwszym
miejscu logiczne myślenie. Albert Einstein, który stwierdził, że fantazja ma większą wartość niż wiedza,
niestety w tej dziedzinie nie jest dla szkoły autorytetem. Spróbujmy jednak przełamać tę niechęć do
marzeń i wykorzystać potencjał tkwiący w uczniach do rozwiązywania różnych problemów.
Przebieg:
1. Zaproś swoich uczniów do podróży w świat fantazji czy przyszłości. Zadaj im następujące py-
tania:
• Czego spodziewają się w przyszłości?
• Co ich spotka?
• Jak się z tym czują?
• O czym marzą?
• Jak chcą zrealizować swoje marzenia?
• Jak można rozwiązywać przyszłe problemy?
2. Po takiej podróży uczniowie najpierw indywidualnie „zbierają” swoje obrazy, opisy wydarzeń.
Zapisują je na kolorowych kartkach.
3. Dzielisz klasę na mniejsze grupy. Uczniowie porządkują zebrany materiał, tworząc wspólne kręgi
tematyczne.
4. Wybrane obszary są następnie przedmiotem dalszej pracy na lekcji. Może to być zbieranie
pomysłów na rozwiązanie problemów, ale także opracowanie konkretnego planu działań, zmie-
rzających do rozwiązania nazwanych problemów.
Ramy organizacyjne:
Uczniowie powinni mieć możliwość zajęcia wygodnej pozycji. Możesz włączyć cichą, spokojną
muzykę, zachęcającą do marzeń. Czas na wprowadzenie w świat fantazji: ok. 10 minut.
+ –
• Uczniowie chętnie uczestniczą w takich • Może być potraktowana przez uczniów jako
ćwiczeniach. żart, zabawa. Konieczne jest wcześniejsze
• Niepotrzebne są żadne specjalne środki przygotowanie uczniów poprzez podanie im
i warunki. celów ćwiczenia i zasad pracy.
• Metoda pobudza wyobraźnię uczniów
i rozwija kreatywne myślenie.
• Można ją stosować w dużych grupach.
• Uczy otwartości.
• Daje wszystkim jednakowe szanse.
Warianty:
Wariant 1:
• Uczniowie siadają wygodnie i starają się przypomnieć sobie swoją drogę uczenia się od najmłod-
szych lat do chwili obecnej. Przypominają sobie wszystkie sukcesy i porażki.
• Po 5 minutach otrzymują kartkę papieru, na którą nanoszą zapamiętaną „drogę”.
• Następnie każdy pokazuje swój rysunek bez komentarza.
• Po tej rundzie mogą zabrać głos te osoby, które chciałyby coś powiedzieć na temat własnego
rysunku.
– 274 –
60241580319180
60
Uczniowie mówią o emocjach, które im towarzyszyły w ćwiczeniu, relacji między sukcesami a po-
rażkami w uczeniu się, poszukują wzorców sprawnego samodzielnego uczenia się.
N
Wariant 2:
• Wprowadzasz uczniów w temat „Lekcja moich marzeń”. Mówisz:
„Usiądź wygodnie, zamknij oczy, rozluźnij się. Wyobraź sobie, że jest wtorek, za chwilę rozpocznie
się lekcja fizyki. Siedzisz w klasie i czekasz na nauczyciela. O czym myślisz? W jakim jesteś nastroju?
Czego spodziewasz się po tej lekcji?
Wchodzi nauczyciel, wita Was. Jak się do Was zwraca? Przyjrzyj mu się uważnie! Nauczyciel przed-
stawia temat nowej lekcji. Jak prowadzi lekcję? Co Ci się najbardziej w tym podoba? Kiedy najłatwiej
przyswajasz nową wiedzę? A może też Ci coś przeszkadza? Co mógłbyś/mogłabyś zrobić, żeby mieć
dobre oceny z fizyki? Czego oczekujesz od nauczyciela, abyś mógł/mogła polubić ten przedmiot?
Zapamiętaj sobie dokładnie wszystko, co się dzieje w klasie. Powoli powracasz do rzeczywistości”.
• Następnie uczniowie opowiadają po kolei o swoich wyobrażeniach. Ty zapisujesz hasłowo tematy
tych obrazów.
• Teraz możesz poprosić uczniów o zastanowienie się, co możecie wspólnie zrobić, aby lekcja
fizyki stała się lekcją marzeń.
Wariant 3:
„Straż pożarna”
Podróż w świat fantazji nie zawsze musi opierać się na pozytywnych obrazach. Poproś uczniów, aby
wyobrazili sobie jakąś nieprzyjemną, zaskakującą sytuację, np. „Mimo, że się dużo uczyłem/-am
do klasówki, otrzymałem/-am ocenę niedostateczną”. Zapytaj: Jak zareagują w takiej sytuacji? Co
może stać się potem? Jak sobie z tym poradzą? W grupach przygotowują rozwiązania pozytywne
i negatywne. Takie postępowanie uczy, że problemy i trudności są nieuniknione i że zawsze znajdzie
się na nie jakieś rozwiązanie.
Ważne!
Bardzo ważne jest stworzenie odpowiedniego nastroju, sytuacji zachęcającej do marzeń. Nie po-
zwól na żarty, na wyśmiewanie się z prezentacji wyobrażonych sytuacji. Nie dopuszczaj do krytyki.
Nie ponaglaj uczniów. Powinieneś/powinnaś mówić spokojnie, prawie „terapeutycznie”. W czasie
wędrówki w świat fantazji możesz również być jej aktywnym uczestnikiem, starając się także tworzyć
wymarzone obrazy. Potem podziel się nimi z uczniami.
Autorefleksja:
Podróż w świat fantazji pozwoliła na rozwiązanie następujących problemów wychowawczych:
1. ..........................................................................................................................................................
2. ..........................................................................................................................................................
3. ..........................................................................................................................................................
Metody tej nie zastosuję w następujących sytuacjach:

1. ..........................................................................................................................................................
2. ..........................................................................................................................................................
3. ..........................................................................................................................................................
– 275 –
60241580319180
60
N POKER KRYTERIALNY
Metoda efektywnego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widze-
nia, przygotowania do publicznych wystąpień; uczy efektywnego współdziałania w zespole i pracy
Pomaga rozwiązywać problemy w twórczy sposób.
Jest specjalistyczną grą planszową, zaliczaną do najbardziej atrakcyjnych metod aktywizujących
ze względu na stopień przyswajania treści.
Podczas gry, w celowo zorganizowanej sytuacji, uczniowie konkurują ze sobą według z góry usta-
lonych reguł. Dzięki tej metodzie uczniowie są bardzo aktywni i zaangażowani, ponieważ poddają
dyskusji własne argumenty. Aby jednak dyskutować, argumentować, trzeba mieć wiedzę i umie-
jętności.
Pokera można stosować na różne sposoby:
• jako wprowadzenie do tematu,
• jako ustalenie rangi kryteriów do określonych standardów,
• jako sposób skutecznego utrwalania zdobytej wiedzy.
Przebieg:
1. Podziel klasę na 5-osobowe zespoły.
2. Każdy zespół otrzymuje planszę do gry w Pokera.
Wzór planszy
3. Wyjaśnij uczniom, że np.: w sprawnej organizacji „Dnia sprzątania Świata” pomogą im karty
przedstawiające działania, jakie będą musieli podjąć i określające warunki, jakie trzeba będzie
zapewnić, aby akcja przebiegła sprawnie.
4. Objaśnij uczniom znaczenie poszczególnych pól planszy. Przedstaw zasady gry. Dobrze będzie,
jeżeli będą one wypisane na plakacie i wywieszone w klasie. Zasady gry możesz przygotować
sam/-a lub skorzystać z karty pracy ucznia nr 1.
5. Rozdaj każdemu zespołowi po 20 kart. Na Twój znak zespoły rozpoczynają grę zgodnie z usta-
lonymi zasadami. Układają karty na planszy tak, aby w polu I znalazły się karty przedstawiające,
zdaniem grupy, działania najważniejsze, w II mniej ważne, itd. Poinformuj uczniów, ile mają czasu
na przeprowadzenie gry.
III
II
I
np. ważności
Sprawne
przeprowadzenie
Kryteria
Dnia
Sprzątania Świata
– 276 –
60241580319180
60
6. Przedstawiciele zespołów przedstawiają wyniki gry – odczytują najważniejsze działania i warunki
gwarantujące sprawną organizację „Dnia sprzątania Świata”.
N
Ramy organizacyjne:
Czas na przeprowadzenie gry wynosi 10–20 minut.
Do przeprowadzenia gry musisz przygotować: duże plansze do gry w ilości odpowiadającej liczbie
grup, 20 kart na jedną grupę (karty mają przedstawiać działania, warunki, itp.), plakat lub kartki A-4
z zapisanymi zasadami gry.
+ –
• Duża aktywność uczniów. • Uczniowie nieśmiali nie zawsze mają szansę

• Uczy argumentowania, kultury dyskusji, obrony swego stanowiska.
podejmowania decyzji. • Czasem rodzą się różnego rodzaju
nieporozumienia wynikające
z niezrozumienia zasad gry.
Ważne!
Przygotowując planszę do gry, pamiętaj, że wielkość obszarów powinna być taka, aby mieściła
określoną liczbę kart. Ten zabieg zmusza do zastanowienia się, co jest ważniejsze, z czego można
zrezygnować lub odsunąć na dalszy plan. Czyli wymaga podjęcia decyzji.
Uczniom trzeba wyjaśnić, że przy przesuwaniu kart obowiązują zasady przestrzegania kultury dys-
kusji, argumentowania, wykorzystywania posiadanych wiadomości na dany temat.
W klasach starszych można polecić uczniom równoczesne odkrycie wszystkich kart. Uczniowie je
analizują i wspólnie podejmują decyzję o rozmieszczeniu ich na planszy.
Podczas gry może tak się zdarzyć, że nie wszystkie karty znajdą się na planszy. Musisz omówić
z grupą tę sytuację.
Autorefleksja:
W kształtowaniu umiejętności dyskutowania zwrócę uwagę na ........................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
W zasadach gry poprawy wymaga .....................................................................................................

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 277 –
60241580319180
60
U POKER KRYTERIALNY
Skorzystaj z...
zasad gry i wiadomości, które posiadasz na ten temat.
Radzimy Ci...
Po otrzymaniu karty zastanów się, na którym polu chcesz ją położyć. Pomyśl, jakie
ma ona znaczenie dla tej sprawy. Kładąc kartę, uzasadniaj głośno swoją decyzję.

warto wysłuchać argumentów koleżanek i kolegów, być może Twoje nie zawsze są trafne.
Broniąc miejsca swojej karty, posługuj się wiadomościami, które masz na ten temat.
Czego nauczyłeś/-aś się, grając w Pokera? ..............................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
Czy wprowadził(a)byś nowe punkty lub poprawki do zasad gry? Jakie i dlaczego?
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
ZASADY GRY
1. Karty do gry trzyma uczeń wyznaczony przez nauczyciela.
2. Na znak nauczyciela tasuje karty i rozdaje po jednej koleżankom i kolegom

w grupie.
3. Osoba rozpoczynająca grę odkrywa swoją kartę, odczytuje głośno i umieszcza

ją w polu I, II lub III.
4. Każdy kolejny gracz powtarza tę czynność.
5. Jeżeli pole, na którym gracz chce umieścić swoją kartę, jest zajęte, może postawić
wniosek o wymianę karty.
6. Wniosek o wymianę karty musi być uzasadniony.
7. Decyzję o wymianie karty, po dyskusji, podejmuje grupa.
8. Odrzucona karta wraca do gracza, który ją położył.

– 278 –
60241580319180
60
PO NITCE DO PARTNERA N
Po nitce do partnera to metoda skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji
własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień.
Metoda ta pozwala na atrakcyjne wejście w interakcję, rozładowuje napięcie towarzyszące uczniom
w pierwszych dniach w nowej szkole i nowej grupie, pozwala doskonalić umiejętność aktywnego
słuchania. Wszyscy mają równe szanse zaprezentowania się grupie bez konieczności eksponowania
własnej osoby w nowym gronie.
Przebieg:
Przygotowujesz sznurki w ilości odpowiadającej połowie liczby uczniów w klasie (30 osób – 15 sznur-
ków), następnie przewlekasz je np. przez obrączkę i prosisz uczniów o złapanie jednej końcówki
sznurka. Gdy wszyscy trzymają już swoją końcówkę, szukają osoby, która ma drugą. W ten sposób
utworzą się pary. Zadaniem partnerów polega na przeprowadzeniu wywiadu z wylosowaną osobą
według kryteriów podanych przez Ciebie i przedstawić ją całej grupie. Przykładowe kryteria:
• zapytaj, jak ma na imię Twój partner,
• co najbardziej lubi robić w wolnym czasie,
• czego najbardziej lubi się uczyć.
Ramy organizacyjne:
Czas: ok. 20 minut.
Uczniowie muszą mieć dość miejsca w sali, aby swobodnie rozmawiać.
+ –
• Zaangażowani są wszyscy uczniowie. • Nieparzysta liczba uczniów uniemożliwi

• Sposób na szybką integrację klasy. utworzenie par.
Warianty:
O kolejności prezentacji decydują sami uczniowie. Rzucają piłeczkę do wybranej osoby. Ta, po
złapaniu piłeczki, przedstawia swojego partnera.
Utworzenie par z wykorzystaniem sznurka może być dobrym początkiem Wywiadu z partnerem.
Ważne!
Podczas wywiadu uczniowie nie powinni robić sobie notatek, lecz zapamiętać jak najwięcej prze-
kazanych informacji od partnera. Mogą natomiast dopytywać, jeżeli czegoś nie zrozumieli. Dla
lepszego zapamiętania informacji mogą je także powtórzyć głośno. Partner ewentualnie skoryguje
lub uzupełni.
Uczestnicząc w grze, dasz znać grupie, że także do niej należysz.
Autorefleksja:
Zastosowałem/-am tę metodę w klasie ...............................................................................................
– 279 –
60241580319180
60
N PORTFOLIO
Metoda służy:
planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki.
Wraz z koncentracją na kształtowaniu umiejętności kluczowych pojawiają się liczne pytania: Jak
oceniać przyrost kompetencji? Jak oceniać umiejętności, jak kształtować umiejętność refleksji nad
własnym rozwojem lub samodzielnym uczeniem się? Potrzebujesz konkretnego „narzędzia”, które
pozwoli na konsekwentne wspieranie ucznia w jego samodzielnej pracy i w procesie autoewaluacji.
Taką pomocą może być tzw. portfolio.
Portfolio to zbiór prac ucznia, przechowywanych przez niego. Prezentuje on osiągnięcia ucznia w da-
nym okresie nauki. A mówiąc wprost, portfolio to teczka, aktówka, szuflada, album, film, dyskietka lub
zbiór zdjęć. Nieważna jest zewnętrzna forma, lecz proces tworzenia. Istotny jest sposób dokonania
wyboru najlepszych prac i ocena własnych dokonań.
Uczeń w ten sposób uczy się:
• refleksji nad własnym procesem rozwoju,
• oceny poznanej wiedzy i stopnia realizacji celów określonych przez nauczyciela i przez siebie.
Głównym celem jest przekazywanie uczniowi pozytywnej informacji zwrotnej. W ten sposób popra-
wiają się relacje między nauczycielem i uczniem.
Narzędzia wspierające tworzenie portfolio pozwalają uczniowi na ocenę postępów predyspozycji,
własnych strategii uczenia się.
Uczniowie uczą się w ten sposób obserwacji swojego sposobu uczenia się i odnotowywania po-
stępów.
Powinni poznać, które umiejętności, zadania opanowują łatwiej, które przynoszą im trudności.
Powinni w swojej pracy gromadzić dokumenty, przejrzyście dokumentować swoje działanie.
Powinni rejestrować, jakie formy pracy sprawiają im trudność, w jakich okolicznościach woleliby
pracować samodzielnie.
Tworzenie portfolio to dla ucznia ogromne wyzwanie. Dlatego na początku musisz mu pomóc,
wspierać go i motywować. Z czasem odpowiedzialność za tworzenie portfolio może zostać całko-
wicie przekazana uczniowi.
Przebieg:
1. Wspólnie z uczniami sformułuj ogólne cele lub obszary tematyczne, które chcesz z klasą zreali-
zować w określonym czasie.
2. Na tej podstawie uczniowie określą swoje własne cele uczenia się. Pomoże im w tym karta pracy
ucznia nr 1.
3. Wspólnie ustalcie, jakie prace będą gromadzone w teczkach.
4. Na końcu wyznaczonego czasu uczniowie oceniają swoje prace samodzielnie, w grupach lub
oddają je Tobie do oceny.
5. Na podstawie opinii innych osób i własnej autoewaluacji wybierają swoje najlepsze prace do
teczki „wzorcowej”.
6. Następnie przygotowują opis, w którym prezentują proces uczenia się, przedstawiają kryteria
wyboru prac i samoocenę każdej wybranej pracy.
7. Na koniec oceniają cały okres nauki: co się im udało, na ile efektywnie pracowali, jakie cele wy-
znaczają sobie na przyszłość. Pomoże im w tym karta pracy ucznia nr 2.
8. Na zakończenie prezentują wybrane prace i samoocenę przed klasą, nauczycielami lub rodzi-
cami.
9. Ty także możesz ocenić portfolio według następujących kryteriów:
– Jak przebiegał proces uczenia się?
– Czy można zaobserwować postępy w nauce?
– Czy uczeń wykazuje gotowość do twórczego działania?
– Czy zostały ujęte wszystkie obszary tematyczne/cele?
– Na ile udane jest wzorcowe portfolio?
– Czy uczeń brał aktywny udział w dyskusji podsumowującej semestr, rok?
– 280 –
60241580319180
60
Ramy organizacyjne:
Jeżeli wprowadzisz portfolio, musisz liczyć się z tym, że dużo czasu trzeba poświęcić na spraw-
N
dzanie teczek uczniów. Musisz to zrobić rzetelnie. Konieczne jest też przedstawienie na piśmie
opisowej oceny prac.
+ –
• Metoda angażująca każdego ucznia. • Nauczycielom źle kojarzy się z ich

• Uczy samodzielności i krytycznej oceny doświadczeniem gromadzenia
własnej pracy. dokumentacji w procedurze awansu
• Nie wymaga stosowania pomocy zawodowego.
dydaktycznych. • Źle zastosowana może dać uczniom
• Dobrze zaplanowana praca nie wymaga poczucie wykonania ogromnej
dużego zaangażowania i odpowiedzialności bezsensownej pracy.
ze strony nauczyciela.
• Pozwala na partnerskie traktowanie ucznia.
• Uczy dyscypliny i wywiązywania się ze
złożonych deklaracji bez moralizowania
i autorytarnych sposobów kierowania
procesem dydaktycznym.
Warianty:
1. W czasie tworzenia portfolio uczeń może prowadzić „dzienniczek uczenia się”, gdzie zapisuje,
czego i w jaki sposób się uczył.
2. Uczeń jest odpowiedzialny za swoje portfolio, ale praca może mieć charakter zespołowy lub
w parach.
3. Na koniec każdego tygodnia prowadzisz z klasą rozmowę podsumowującą dotychczasowy etap
pracy nad portfolio. Jest to ważne w klasach, które nigdy wcześniej nie wykonywały samodziel-
nych zadań.
4. Możesz ograniczyć wybór prac do teczki „wzorcowej”, np. uczeń wybiera 3 jego zdaniem najlepsze
prace według podanych przez Ciebie kryteriów. Przekazane prace oceniasz w formie opisowej
(informacja zwrotna o procesie) i w formie stopnia (ocena za wartość prac).
Autorefleksja:
Wykorzystując wagę (karta pracy ucznia nr 2), oceń skuteczność tej metody i zaplanuj cele na
przyszłość, gdy będziesz korzystać z portfolio.
– 281 –
60241580319180
60
U PORTFOLIO
MOJE CELE UCZENIA SIĘ
Imię .............................................
Nazwisko.....................................
1. Ja – jako uczeń
Jakie cele wyznaczasz sobie, aby mieć lepsze efekty w nauce?
a) ...............................................................................................................................
b) ...............................................................................................................................
c) ...............................................................................................................................
2. Ja w kontakcie z innymi
W jakim zakresie chcesz rozwinąć swoje umiejętności, aby lepiej współpracować

z innymi uczniami i nauczycielami?
a) ...............................................................................................................................
b) ...............................................................................................................................
c) ...............................................................................................................................
3. Ja – a moja klasa i szkoła
Jakie zmiany chcesz przeprowadzić w swojej szkole lub klasie, aby przyjemniej
było tu przebywać?
a) ...............................................................................................................................
b) ...............................................................................................................................
c) ...............................................................................................................................
– 282 –
60241580319180
60
PORTFOLIO U
Mija czas, w którym realizowałeś/-aś wyznaczone cele. Powinieneś/-naś teraz roz-

liczyć się z zaplanowanych przedsięwzięć. Pomoże Ci w tym poniższa waga.
Co Ci się udało? Z czego jesteś

................................. niezadowolony/-a?
...........................
Co postanawiasz na przyszłość?
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
– 283 –
60241580319180
60
N POSTACI
dzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, rozwiązywania problemów w twórczy sposób,
• Uczniowie prezentują siebie przed klasą.
• Uczniowie poznają się wzajemnie.
Przebieg:
1. Podziel uczniów na pary. Każda para otrzymuje duży arkusz papieru, na którym odrysowuje
kontury swojego ciała.
2. Kontury te są wypełniane w różny sposób: hasłami, symbolami, cechami charakteru. Mogą też
znaleźć się tu pomysły na dokończenie idiomów, np.
– Co mi chodzi po głowie?
– Co trzymam mocno w garści?
– Na czym twardo stoję?
– Co mi leży na wątrobie?
– Co noszę w sercu?
– Za co trzymam kciuki? itd.
3. Uczniowie prezentują swoje portrety przed klasą lub organizujecie wystawę w sali lekcyjnej.
4. Możecie również wymieszać portrety. Uczniowie zgadują, kto jest ich właścicielem.
Warianty:
1. Uczniowie nie malują konturów, lecz otrzymują kartę pracy ucznia nr 1, którą wypełniają opisem
cech charakteryzujących własną osobowość.
2. Uczniowie otrzymują kartę pracy ucznia nr 2 z wyrysowaną stopą i zapisują na niej wszystko,
co klasa powinna o tej osobie wiedzieć.
Ramy organizacyjne:
Potrzebne materiały: duże arkusze papieru, kredki, szpilki do przypinania plakatów lub masa mo-
cująca.
+ –
• Uczniowie świetnie się bawią. • Niektórzy uczniowie mogą nie chcieć

• Wszyscy muszą pracować. komentować swojego portretu, ponieważ jest
• Każdy pomysł „wystrojenia” swojej sylwetki to dla nich zbyt osobiste prezentowanie się.
jest akceptowany. • Czasami uczniowie nie traktują tego
ćwiczenia poważnie.
• Mogą pojawić się złośliwości pod adresem
innych uczniów komentujące mankamenty
urody. Nauczyciel musi zapobiegać takim
sytuacjom.
Ważne!
Uczniowie starsi nie zechcą położyć się na podłodze. Wtedy można odrysować kontury na plakacie
przywieszonym przy ścianie lub skorzystać z wariantu tej metody.
Autorefleksja:
Jakie zainteresowanie wywołało wśród uczniów to ćwiczenie? Czy zastosujesz to ćwiczenie w następnej
klasie?
– 284 –
60241580319180
60
POSTACI U
– 285 –
60241580319180
60
U POSTACI
– 286 –
60241580319180
60
PRASÓWKA N
w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji,
rozwiązywania problemów w twórczy sposób, poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania in-
formacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną, stosowania
zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań.
Dzięki tej metodzie:
• Uczniowie potrafią czytać ze zrozumieniem, interpretować i oceniać informacje zawarte w prasie.
• Uczniowie porządkują już posiadane informacje i porównują je z nową wiedzą.
• Uczniowie kształtują nawyk śledzenia codziennych wydarzeń prasowych.
Przebieg:
1. Gazetę można czytać na różne sposoby. Oto kilka przykładów, które możesz wykorzystać na
swoich lekcjach.
a) Uczniowie bawią się w „odszyfrowywanie” tego, co nie znalazło się w danym artykule prasowym.
Bawią się w tzw. antycenzorów. Wygrywa ta osoba, która wymyśliła najwięcej najciekawszych
pomysłów.
b) Uczniowie poszukują w różnych gazetach informacji na ten sam temat. Szukają różnych
interpretacji tego samego zagadnienia, określają poglądy poszczególnych partii. Na koniec
opisują, jaki charakter ma każda z gazet i czyje interesy reprezentuje.
c) Uczniowie odczytują ten sam tekst w różnym rytmie, zachęcając w ten sposób do tworzenia
wielu asocjacji. Na przykład przemówienie polityka jest odczytywane w rytmie marszu, tanga
lub walca.
d) Podobnie jak w poprzednim przykładzie, ten sam tekst jest odczytywany na różne sposoby
jako tekst reklamowy.
e) Wypowiedzi polityków są przedstawiane w sposób sprzeczny z treścią tekstu. Na przykład
wypowiedź ministra finansów na temat dziury budżetowej odgrywający go uczeń czyta przy
suto zastawionym stole. Uczniowie szukają jak najwięcej takich pomysłów i prezentują je
przed klasą. Przy ocenie liczy się pomysłowość, sposób wykorzystania i zrozumienia treści
wypowiedzi politycznej.
f) Tekst z gazety jest przedstawiony w formie pantomimy.
g) Aktualne doniesienie prasowe uczniowie umiejscawiają w jakiejś epoce historycznej. Muszą
wykazać się znajomością tła politycznego, społecznego i kulturowego danej epoki, co ma
znaleźć odzwierciedlenie także w języku.
h) Uczniowie wyszukują w gazetach artykuły, które zawierają wiele słów, ale są bardzo skąpe
w treść. Wykreślają wszystkie zbędne słowa i pozostawiają tylko te, które mają jakąś wartość
merytoryczną. Prezentują je na forum klasy.
i) Ćwiczenie odwrotne: krótkie doniesienia prasowe są rozbudowywane, aby bardziej szczegółowo
omówić problem. Możesz w tym celu wykorzystać w prasie rubryki typu Przegląd tygodnia.
Ramy organizacyjne:
Do wykonania tych zadań będą Ci potrzebne jedynie egzemplarze gazet codziennych lub czaso-
pism. Uczniowie mogą je przynieść z domu.
– 287 –
60241580319180
60
+ –
• Uczniowie chętnie sięgają po gazetę. •–

• Metoda zachęca do kreatywnego działania.
• Uczniowie nie nudzą się.
• Każda osoba może się zaangażować, liczy
się nie tylko wiedza książkowa, ale także
orientacja w aktualnych wydarzeniach.
• Uczniowie mogą połączyć swoją wiedzę
z konkretną sytuacją w kraju i na świecie.
Autorefleksja:
Wyobraź sobie, że masz tę metodę zaproponować innemu, niedoświadczonemu nauczycielowi.
Jakich argumentów byś użył/-a, aby zastosował tę metodę?
– 288 –
60241580319180
60
PREZENTACJA N
Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, skutecznego porozumiewania się w róż-
nych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień.
Prezentacja wyników należy do ważnych umiejętności, w które trzeba wyposażyć uczniów. Jest to
nie tylko forma pokazania umiejętności estetycznych, ale także w zakresie komunikowania się. Uczeń
szuka pomysłów na przedstawienie wyników swojej pracy w formie jak najlepiej przemawiającej do
innych uczniów. Prezentacja jest procesem tworzenia. Uczniowie pokazują, czego się nauczyli. Jest
to bardzo duże wymaganie, dla niektórych osobiste wyzwanie. Dlatego należy uczniów przygotować
do prezentacji.
• Prezentacja rozwija poczucie własnej wartości.
• Wyniki prezentacji to nie tylko to, co się pojawi na plakatach, to także inwestycja w przyszłość.
Uczeń, który doświadczy, że może być przydatny w zespole i że jego praca wzbudza zaintereso-
wanie innych – to przyszły samodzielny pewny siebie pracownik na rynku pracy.
• Prezentacja rozwija poprawność merytoryczną i językową, umiejętność opisywania struktur, po-
kazywania związków przyczynowo-skutkowych, porównania z rzeczywistością.
Przebieg:
1. Uczniowie otrzymują od Ciebie jakieś zadanie do wykonania. Może ono być pracą zespołową,
ale również indywidualną. Wynikiem pracy mogą być: sekwencja filmu, przeźrocza, wywiad,
gazetka, przykłady utworów muzycznych, specjalne słowa wyjaśnione na tablicy lub na folii,
wywiad ze świadkami wydarzeń, debata. Uczniowie mogą również w grupach przygotowywać
część prezentacji.
2. Uczniowie sami wybierają sposób prezentacji. Jest to trudna decyzja, więc może się przydać
rundka na zakończenie pracy każdego zespołu. Możesz również odbyć rozmowy indywidualne
z uczniami.
3. Częścią prezentacji jest jej ocena. Prezentacja pochłania więcej czasu niż przygotowanie do klasówki
lub referatu. Poza tym uczniowie nie tylko prezentowali treści, ale też siebie. Ważne, aby uczniowie
już na początku wiedzieli, że praca będzie oceniana i jakie będą kryteria. Kryteria oceny muszą być
znane wszystkim uczniom. Musisz zwrócić uwagę na to, aby forma nie przeważała nad treścią. Ucznio-
wie muszą we wstępnej rozmowie dowiedzieć się, ile środków mogą użyć i jak ich zastosowanie
będzie oceniane w stosunku do prezentowanej treści. Możesz skorzystać z zasady oceniania: 60%
za treść, 30% – za formę. Nie traktuj jej jednak jako sztywnej zasady – zależy to od przedmiotu
i od tematu. Każda grupa może otrzymać inne zadania, a ich ocena powinna być spójna z opisem
roli. Sposób podziału ról przedstawia karta pracy ucznia nr 1.
4. Zanim przystąpicie do oceny pracy zespołu, powinieneś/-naś pozwolić uczniom na nabranie dy-
stansu. Rozmowa podsumowująca byłaby więc korzystna dopiero po jakimś czasie (np. następ-
nego dnia). Uczniowie mają również swoje zdanie na temat efektów pracy. Musisz najpierw ich
wysłuchać, a potem zaprezentować swoją opinię. Możesz poprosić uczniów o sprawozdanie ze
sposobu pracy. Powinny się w nim znaleźć odpowiedzi na pytania: Jak się uczniom pracowało?
Gdzie były trudności? Jak sobie z nimi radzili?
– 289 –
60241580319180
60
+ –
• Dla ucznia prezentacja nie jest tylko • Jeżeli nauczyciel na pierwszy plan wysunie
zaliczeniem na konkretny stopień, to ocenę za pracę, uczniowie mogą to
również opracowanie koncepcji prezentacji odebrać jako formę zwyczajnej klasówki.
efektów pracy, aby inni się nie nudzili,
dotarcie do odpowiednich osób i źródeł
informacji. Chodzi o stworzenie dzieła,
o zmierzenie się z kreatywnym zadaniem.
• Uczeń ma poczucie, że jest potrzebny.
Ramy organizacyjne:
Uczniowie sami organizują sobie pracę. Jeżeli dobrze przygotujesz teksty przewodnie z dokładną
informacją, co, kto i do kiedy ma zrobić, możesz sobie odpoczywać.
Ważne!
Po każdej prezentacji musisz stworzyć możliwość zadawania pytań z sali. Pamiętaj jednak, aby nie
posługiwać się „zabójczym frazesem” w stylu: „Czy macie jeszcze jakieś pytania?”. Możesz wcześ-
niej przygotować tezy do dyskusji. Uczniowie, którzy prezentowali się, mogą otrzymać dodatkowe
zadanie zaplanowania takiej rozmowy z odbiorcami prezentacji.
Autorefleksja:
Odpowiedz na te same pytania, które postawiłeś/-aś uczniom na podsumowanie:
❏ Jak się uczniom pracowało?
❏ Gdzie były trudności?
❏ Jak sobie z nimi radzili?
– 290 –
60241580319180
60
PREZENTACJA U
Przykład podziału zadań na grupy:
Grupa A:
Przygotowanie pomieszczeń, plakatów, zaproszeń, gości
Pytania pomocnicze, zadania:
❑ Kogo zaprosicie?
❑ Kto będzie gościem?
❑ Projekt plakatu, projekt zaproszenia.
❑ Grupa musi szybko porozumieć się w sprawie przebiegu prezentacji i treści.
Kryteria oceny:
❑ Treść i wymowa zaproszenia i plakatu – 50%
❑ Jeżeli się udało zaprosić gości, którzy naprawdę mogą coś ciekawego powie-
dzieć na dany temat – 25%
❑ Udana organizacja: czas, aula wystrojona – 25%
Grupa B:
Dokumentacja
❑ Zorganizowanie kamery
❑ Zorganizowanie sesji zdjęciowej
❑ Stworzenie protokołu
❑ Współpraca z panem od informatyki
❑ Termin oddania dokumentacji: do 20 marca
Kryteria oceny:
❑ Poprawność merytoryczna dokumentacji – 35%
❑ Sporządzenie techniczne dokumentacji: (layout, zdjęcia, oszczędność finan-
sowa – 45%)
❑ Dotrzymanie terminu oddania pracy – 20%
– 291 –
60241580319180
60
U Grupa C:
Moderowanie
❑ Przygotowanie wstępu
❑ Przygotowanie listy pytań
❑ Prowadzenie dyskusji
❑ Stworzenie protokołu
❑ Współpraca z panem od informatyki
❑ Termin oddania dokumentacji: do 20 marca
Kryteria oceny:
❑ Treść wstępu – 30%
❑ Pytania do dyskusji (muszą być przygotowane na piśmie) – 30%
❑ Prowadzenie dyskusji (zadbanie o to, aby goście nie zdominowali dyskusji
– 10%)
❑ Współpraca z grupą A, która przygotowuje listę gości – 30%
Grupa D:
Wykład
❑ Przygotowanie przeźroczy i foliogramów
❑ napisanie referatu
❑ Prowadzenie dyskusji
❑ wygłoszenie go przed publicznością
Kryteria oceny:
❑ Treść wykładu – 70%
❑ Forma – 30%. Pytania do dyskusji (muszą być przygotowane na piśmie) – 30%
❑ Prezentacja musi być wyraźna, mówić trzeba powoli, należy stosować środki
audiowizualne
– 292 –
60241580319180
60
PRIORYTETY UCZENIA SIĘ N
Metoda ta ma zastosowanie w sytuacjach, w których konieczne jest wspólne podjęcie decyzji, do-
konanie demokratycznego wyboru. Umożliwia uczniom zaangażowanie się w proces planowania
własnego uczenia się.
Przebieg:
1. Podajesz uczniom temat, który będzie przedmiotem oceny.
2. Uczniowie w grupach określają listę tematów szczegółowych, które według nich wiążą się z głów-
nym zagadnieniem. Zapisują je na plakacie.
3. Następnie grupy wywieszają plakaty, a każdy uczeń określa przy pomocy punktów samoprzylep-
nych (np. 3 punkty do dyspozycji), jakie zagadnienia są dla niego priorytetowe lub jakimi chciałby
się zająć. Może przyznać trzy punkty jednemu zagadnieniu lub też przylepić po jednym punkcie
do trzech według niego jednakowo ważnych tematów.
4. Podliczcie punkty.
5. W ten sposób powstaje obowiązujący wszystkich ranking zagadnień do realizacji.
Ramy organizacyjne:
Do realizacji potrzebny jest papier na plakaty, mazaki, punkty samoprzylepne (mogą być „cenki”, jeżeli
nie dysponujesz oryginalnymi punktami). Metodę można przeprowadzić w ciągu ok. 10 minut.
+ –
• Metoda łatwa do przeprowadzenia, • Nie znamy.

nie wymaga specjalnych warunków
organizacyjnych.
• Uczniowie uczą się odpowiedzialnego
• Uczniowie widzą również wizualnie, jakie
opinie są w klasie na dany temat.
• Jest to demokratyczna forma
podejmowania wspólnej decyzji.
Warianty:
Metodę tę możesz zastosować przy włączaniu uczniów do planowania procesu nauczania/ucze-
nia się. Na początku roku lub semestru przygotuj na kartce formalne i merytoryczne wymagania
w Twoim przedmiocie. Uczniowie zapoznają się z tymi warunkami indywidualnie (np. w domu),
następnie w grupach przygotowują listę priorytetowych tematów, zagadnień, form i metod pracy,
na których zależy im najbardziej.
Ważne!
Warto poprosić uczniów, aby najpierw indywidualnie zastanowili się, jak przydzielą punkty po-
szczególnym zagadnieniom i żeby odnotowali swój wybór na kartce. Dopiero potem poproś ich
o przylepienie punktów na plakacie zgodnie z wcześniejszymi przemyśleniami. Unikniesz w ten
sposób sytuacji, w której uczniowie mogliby kierować się głosem większości, a więc decyzja wcale
nie musiałaby pokrywać się z tym, co naprawdę myślą.
– 293 –
60241580319180
60
N Autorefleksja:
A jakie Ty widzisz mocne i słabe strony tej metody po zastosowaniu jej w praktyce:
+ –
• ....................................................................... • .......................................................................
• ....................................................................... • .......................................................................
• ....................................................................... • .......................................................................
• ....................................................................... • .......................................................................
• ....................................................................... • .......................................................................
• ....................................................................... • .......................................................................
• ....................................................................... • .......................................................................
• ....................................................................... • .......................................................................
– 294 –
60241580319180
60
PRIORYTETY UCZENIA SIĘ U
Skorzystaj z...
punktów samoprzylepnych, które rozda nauczyciel. Ważne jest też kryterium podane
przez nauczyciela/-kę, według którego będziesz dokonywał wyboru. Mogą to być
na przykład zagadnienia, które:
• są dla Ciebie najważniejsze,
• są dla Ciebie najciekawsze,
• są dla Ciebie najłatwiejsze do nauczenia,
• są dla Ciebie najtrudniejsze do nauczenia.
Radzimy Ci...
Zastanów się najpierw sam/-a, jak chcesz przydzielić punkty i zapisz swoją decyzję
na kartce. Potem dopiero przyklej punkty na plakacie. W przeciwnym razie może
będziesz wzorował/-a się na tym, jak będą przyklejać swoje punkty inni uczniowie,
ale wtedy to już nie będzie Twoja osobista decyzja!

nie zawsze wybór większości jest zgodny z Twoim zdaniem. Musisz to zaakceptować.
W jakich sytuacjach mogłaby Ci się ta metoda jeszcze przydać?
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
– 295 –
60241580319180
60
N PROCEDURA „U”
Procedura „U” to metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak się uczyć?
Kształtuje umiejętność efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi
międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji. Jest jedną z metod wspo-
magających stosowanie zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijania sprawności umysłowych oraz
osobistych zainteresowań uczniów.
Metodę tę możesz wykorzystać na lekcjach, podczas których trzeba przeprowadzić wnikliwą ana-
lizę sytuacji problemowej lub dokonać jej zdiagnozowania. Służy ona poszukiwaniu konkretnych
rozwiązań różnych problemów, konfliktów.
Przebieg:
1. Zapoznaj uczniów z sytuacją problemową, którą zamierzasz poddać analizie.
2. Przedstaw uczniom schemat metody – przygotuj go na foliogramie – materiał 1.
3. Omów dokładnie każdy punkt schematu
1. ......................................................... OBRAZ 7. .........................................................
2. ......................................................... ROLE 6. .........................................................
3. ......................................................... ZASADY 5. .........................................................
4. ZWROT
Opis poszczególnych pól przedstawia:

1. Dokładne, obrazowe przedstawienie sytuacji (graficznie, plastycznie, scenka).
2. Dokładne omówienie ról pełnionych przez osoby uczestniczące w sytuacji oraz stosunków i za-
leżności między nimi.
3. Nazwanie sytuacji, konfliktu.
4. Ustalenie, co jest dobre, a co trzeba zmienić. Ustalenie, na ile ujawniona sytuacja dotyczy mnie
samego, a na ile jestem stroną sytuacji, konfliktu.
5. Jak można określić sytuację pożądaną? Jaką nadać jej nazwę, tytuł?
6. Jak powinien wyglądać podział ról, zależności między osobami w tej konkretnej sytuacji.
7. Jak wygląda nowa pożądana sytuacja?
Dalsza praca z uczniami może wyglądać tak:

1. Przygotuj na plakatach trzy schematy procedury „U”.
2. Pracę z uczniami rozpoczynasz od przedstawienia aktualnego obrazu omawianej sytuacji. Po-
dziel klasę na trzy zespoły. Uczniowie w zespołach odpowiadają na pytanie – jak jest? Zespół
pierwszy przedstawia obraz sytuacji w postaci scenki, drugi graficznie, a trzeci plastycznie. Określ
– 296 –
60241580319180
60
dokładnie czas na przygotowanie i przedstawienie zadania. Podsumuj pracę zespołów. Podkreśl,
że tymi sposobami opisaliście pierwsze pole procedury – aktualny obraz.
N
3. Teraz przejdziecie do opisu ról i zadań w aktualnej sytuacji, a więc zajmiecie się drugim polem.
Uczniowie pracują w tych samych zespołach. Rozdaj grupom schematy procedury. Zdaniem
grup jest wypełnienie pola drugiego odpowiedziami na pytania:
Kto i jaką pełni rolę?
Kto i jakie wykonuje zadania?
Jakie są zależności/związki pomiędzy osobami uczestniczącymi w tej sytuacji?
4. Kolejne pole to pole zasad. Grupy wpisują w pole trzecie: zasady, normy, kryteria, jakie funk-
cjonują w obecnej sytuacji.
5. W czwartym polu następuje przejście, tzw. zwrot od obrazu aktualnego rozpatrywanej sytuacji
do obrazu przyszłego – pożądanej sytuacji. Jest to moment, w którym grupy powinny odpo-
wiedzieć na pytania: co jest dobre? co trzeba zmienić?
6. Teraz przychodzi czas na to, by grupy określiły, jakie kryteria, zasady, normy powinny stanowić
podstawę pożądanej (nowej) sytuacji. Poleć uczniom zapisanie tych przemyśleń w polu piątym.
7. Następnie uczniowie muszą się zastanowić, jaki będzie podział ról i zadań w nowej sytuacji
i zapisują je na plakacie w polu szóstym.
8. Ostatnim etapem jest przygotowanie opisu pożądanej (nowej) sytuacji i zapisanie w polu siód-
mym.
9. Poproś grupy o wywieszenie i prezentację prac. Możesz poprowadzić ją w ten sposób, że ko-
lejne pola przedstawiane są przez wszystkie grupy, z tym że każda następna prezentacja jest
uzupełnieniem poprzedniej – bez powtarzania propozycji rozwiązań, myśli, informacji, itp.
10. Pole siódme może stać się tematem pracy domowej lub kolejnej lekcji, która może być poświę-
cona zaplanowaniu działań.
Ramy organizacyjne:
Praktyka pokazuje, że praca tą metodą zajmuje jedną jednostkę lekcyjną.
Do przeprowadzenia metody mogą być potrzebne rekwizyty do scenki, farby, kredki, kolorowy
papier, mazaki, duże arkusze papieru, foliogram ze schematem.
+ –
• Uczy efektywnego współdziałania • Mogą pojawić się trudności w opisywaniu

w zespole. poszczególnych pól.
• Pozwala na wykorzystanie zdobytej wiedzy • Grupom czasem trudno jest dojść do
w praktyce. porozumienia w opisywaniu obrazu
• Pomaga dojść do konsensusu. aktualnego.
• Ułatwia wspólne podjęcie decyzji.
Ważne!
Metoda może być zastosowana na trzecim etapie kształcenia. Wymaga bowiem sprawności my-
ślenia i pewnego doświadczenia.
Każde z pól schematu metody wymaga Twojego komentarza w odniesieniu do rozpatrywanej sytuacji.
Autorefleksja:
Podczas pracy metodą pojawiły się następujące trudności:
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Przy dokonywaniu opisu nowej sytuacji trzeba zwrócić uwagę na:

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 297 –
60241580319180
60
N PROFIL BIEGUNOWY
Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki.
Pomaga uczniom w samoocenie własnego procesu uczenia się i formułowaniu informacji zwrotnej
o tym, co się dzieje na lekcji, w celu zoptymalizowania efektów procesu dydaktycznego.
Przebieg:
1. Przygotowujesz ankietę składającą, się ze skali, na której przeciwległych biegunach znajdują się
przeciwstawne określenia opisujące proces uczenia się.
np.: Dzisiaj uczyłem/-am się:
szybko ................................................. wolno
spokojnie ................................................. nerwowo
z przyjemnością ................................................. bez przyjemności
aktywnie ................................................. pasywnie
samodzielnie ................................................. niesamodzielnie
dobrze ................................................. źle
twórczo ................................................. odtwórczo
mało ................................................. dużo
z efektami ................................................. bez efektów
2. Każdy uczeń określa tę wartość, która według niego najbardziej odpowiada ocenie jego ucze-
nia się.
3. Teraz uczniowie łączą punkty i w ten sposób otrzymują swój profil uczenia się.
4. Następnie wyniki są nanoszone na zbiorczy plakat.
5. Porównajcie profile, a potem wspólnie zadecydujcie o koniecznych zmianach (również w Twoich
działaniach jako nauczyciela).
6. Na zakończenie każdy sam podejmuje indywidualne decyzje, jak zamierza postępować na ko-
lejnych lekcjach, aby jego profil uczenia się był optymalny.
Ramy organizacyjne:
Musisz wcześniej przygotować przymiotniki do profilu w zależności od grupy wiekowej uczniów
i przygotować ankietę do wypełnienia. Poza tym przygotuj plakat zbiorczy, na który uczniowie na-
niosą swoje profile. Uczniowie wypełniają „ankietę”w ciągu kilku minut. Więcej czasu przeznacz na
omówienie wyników i zaplanowanie zmiany.
– 298 –
60241580319180
60
N
+ –
• Uczniowie wypowiadają się szczerze, • Nie ma uniwersalnej ankiety; nauczyciel

chętnie mówią o swoich odczuciach. powinien sam stworzyć kryteria oceny
• Po takich formach autoewaluacji poprawia w postaci zestawu przymiotników
się atmosfera w klasie i relacje między w zależności od sytuacji i od potrzeb grupy.
uczniami a nauczycielem.
• W prosty sposób można zachęcić uczniów
do mówienia o trudnych sprawach,
na przykład o kłopotach w nauce.
Warianty:
Uczniowie sami wymyślają przymiotniki, którymi chcieliby opisać swój proces uczenia się. Następnie
wspólnie tworzą antonimy do podanych przymiotników. W ten sposób powstaje profil biegunowy.
Uczniowie zapisują go w karcie pracy ucznia nr 1.
Ważne!
Ankieta nie powinna być zbyt rozbudowana. Nie zrażaj się też tym, że za jej pomocą bada się przede
wszystkim afektywne aspekty uczenia się. Ale czy jest wiele okazji, żeby z uczniami porozmawiać
o tak ważnych elementach życia szkolnego?
Autorefleksja:
Wypełnij dla siebie profil biegunowy na temat: Jakim dzisiaj byłem/-am nauczycielem/-ką? Na ile te
wyniki są porównywalne z wynikami uczniów? Możesz swoje przemyślenia wykorzystać w czasie
rozmowy podsumowującej z uczniami.
– 299 –
60241580319180
60
U PROFIL BIEGUNOWY
Po co Ci ta metoda?
Za pomocą profilu biegunowego możesz ocenić swoją pracę na lekcji, określić
mocne i słabe strony własnej nauki i zaplanować zmiany, które są potrzebne, aby Ci
się lepiej wiodło. Zmiany te mogą dotyczyć Twojego postępowania, ale też Twoich
kolegów w klasie czy nauczyciela.
A teraz zrób to...

1. Przez chwilę zastanów się, jakimi przymiotnikami możesz określić swoją pracę
na dzisiejszej lekcji. Zapisz te słowa w lewej kolumnie tabelki znajdującej się
poniżej.
2. Teraz zapisz słowa przeciwne do tych, które wymyśliłeś/-aś np. dobrze – źle.
3. Może nauczyciel wyręczy Cię w tym i sam wcześniej przygotuje taką tabelkę.
4. Teraz zaznacz w środkowej tabelce tę wartość, która według Ciebie najbardziej
odpowiada ocenie Twojej pracy.
5. Połącz punkty, w ten sposób otrzymasz swój profil uczenia się.
Może to wyglądać tak:

Uczyłem/-am się dzisiaj:
szybko ......................................... wolno
spokojnie ........................................ nerwowo
z przyjemnością ........................................ bez przyjemności
aktywnie ........................................ pasywnie
samodzielnie ........................................ niesamodzielnie
dobrze ........................................ źle
twórczo ........................................ odtwórczo
mało ........................................ dużo
z efektami ........................................ bez efektów
– 300 –
60241580319180
60
6. Swój profil narysuj na wspólnym plakacie, który przygotował nauczyciel.
7. Porównajcie profile, a potem wspólnie zadecydujcie o koniecznych zmianach
U
(również w Twoich działaniach).
8. Na zakończenie zastanów się, co możesz zrobić, jak zamierzasz postępować
na kolejnych lekcjach, aby Twój profil uczenia się był jak najlepszy. Odpowiadaj
szczerze. Nie martw się, gdy musisz ocenić swoją pracę krytycznie. Tylko ten,
kto rzetelnie się ocenia, potrafi coś zmienić.
PROFIL BIEGUNOWY
______________________ ......................................... ______________________
______________________ ........................................ ______________________
______________________ ........................................ ______________________
______________________ ........................................ ______________________
______________________ ........................................ ______________________
______________________ ........................................ ______________________
______________________ ........................................ ______________________
______________________ ........................................ ______________________
______________________ ........................................ ______________________
– 301 –
60241580319180
60
N PROFIL DOBREGO UCZNIA
Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej pracy. Dzięki tej metodzie:
• Uczniowie potrafią wyznaczyć sobie cele uczenia się.
• Uczniowie otrzymują informację zwrotną na temat własnego zachowania i konfrontują ją z wyni-
kami autoewaluacji.
• Uczniowie określają standardy zachowań, które pomagają w przezwyciężaniu trudności w na-
uce.
Przebieg:
1. Rozdaj każdemu uczniowi w Twojej klasie kartę pracy ucznia nr 1. Jest to arkusz samooceny,
którą uczeń wypełnia, wstawiając krzyżyk w odpowiednią kratkę po prawej stronie. Ty również
oceniasz każdego ucznia na takim samym arkuszu. Jak zauważysz, 10 punkt jest pusty, można tam
wpisać to, co jest dla Twoich uczniów ważne, a nie zostało ujęte w przygotowanej ankiecie.
2. Każdy uczeń odbywa z Tobą 15–20-minutową rozmowę, w czasie której porównujecie wyniki
ankiety. Może się zdarzyć, że różnice w ocenie są duże. Może to oznaczać także, że Ty się
mylisz. Ważne, żeby uczeń mógł uzasadnić swoją ocenę, a Ty także musisz mieć argumenty
przemawiające za Twoim wyborem. Po Waszej rozmowie każdy z uczniów wypełnia kartę pracy
ucznia nr 2. Jest to forma zobowiązania, określenia celów, jakie uczeń zamierza osiągnąć aż
do następnej samooceny. Stopień realizacji planowanych zamierzeń jest przedmiotem kolejnej
rozmowy z Tobą.
Ramy organizacyjne:
Musisz zapewnić uczniom dyskrecję, dlatego rozmowa powinna się odbyć bez udziału osób trze-
cich. Jeżeli ustalicie, że nikt nie będzie informowany o wynikach samooceny, musisz zastanowić
się, jak będziecie przechowywać wypełnione karty pracy. Uczniowie powinni mieć swoje karty, a Ty
kserokopie, aby zachowały się do następnej rozmowy. Rozmowy wymagają czasu i odpowiednich
warunków. Muszą się więc odbywać poza lekcjami. Możecie z nauczycielami ustalić, że każdy pe-
dagog uczący daną klasę ma pod opieką 5–6 uczniów i prowadzi z nimi rozmowy.
+ –
• Jest to sposób zachęcający uczniów • Metoda wymaga czasu i konsekwencji.

do samooceny, poszukiwania lepszych • Jeżeli nauczyciel nieumiejętnie poprowadzi
sposobów radzenia sobie z trudnościami taką rozmowę, może zrobić dziecku
w szkole. ogromną krzywdę.
• Każdy uczeń znajdzie w sobie mocne • Istnieje ryzyko przekroczenia granicy
strony. Jest to więc okazja nie tylko między rozmową wspierającą a terapią.
do krytyki, ale również wzmocnienia
pozytywnego.
•Uczeń uczy się planowania zmiany własnych
zachowań. Rozmowy nie są sporadyczną
reakcją na zakłócenia, lecz przemyślanym
narzędziem wspierania ucznia w jego
rozwoju.
Warianty:
Uczniowie sami mogą przygotować listę cech dobrego ucznia. W zespołach 5–6-osobowych zapisują
10 cech dobrego ucznia. Warunkiem jest umieszczenie na dużej kartce tych cech, na które zgadzają
się wszyscy. Następnie tworzycie jedną listę „klasową” i określacie ranking 10 najważniejszych cech
w waszej klasie. Ty możesz również przygotować swoją listę. Może któryś z twoich zapisów zostanie
wybrany. Następnie każdy uczeń otrzymuje kartę pracy ucznia nr 3. Po lewej stronie zapisuje listę
– 302 –
60241580319180
60
cech znajdujących się w klasowym rankingu, a po prawej ocenia w skali 1–10, na ile dana cecha
jest charakterystyczna dla niego. Ty także wypełniasz arkusz dla każdego ucznia. Potem odbywa
N
się indywidualna rozmowa, jak w metodzie opisanej wyżej.
Ważne!
Przed przeprowadzeniem rozmowy zastanów się, jak formułować informacje zwrotną. Musisz
pilnować, aby Twoje wypowiedzi miały charakter opinii, nie oceny. Np. nie mów uczniowi, że jest
bałaganiarzem (to typowa etykieta), ale powiedz, iż zaobserwowałeś/-aś, że uczeń na twoich lek-
cjach nie może znaleźć zeszytu i że ma bałagan na ławce. I jeszcze jedno: pozwól najpierw uczniowi
przedstawić jego wersję, potem zaprezentuj swoją ocenę.
Autorefleksja:
Czy było Ci dane przeżyć kiedykolwiek w szkole rozmowę na swój temat, która nie była podsu-
mowaniem hospitacji, lecz miała charakter rozmowy wspierającej? Jeżeli tak, to nie trzeba Cię
zapewniać o tym, jak ważna dla rozwoju ucznia może być taka forma. Zastanów się, co możesz
zrobić, aby uczeń w czasie Waszego spotkania mógł się czuć bezpiecznie. Może ci w tym pomóc
następująca tabelka.
To mu na pewno pomoże w samoocenie To mu może przeszkodzić w samoocenie
– 303 –
60241580319180
60
U PROFIL DOBREGO UCZNIA
Przeczytaj uważnie poniższe punkty. Opisują one cechy dobrego ucznia. Postaraj się
ocenić w skali od A do E, w jakim stopniu zgadza się ten opis z Twoim zachowaniem
w szkole. Pamiętaj! Nie ma uczniów idealnych. Zawsze jesteś w jednym dobry/-a,
a w czymś innym słabszy/-a.
Nauczyciel również wypełni tę samą ankietę na Twój temat. Ciekawe, jak Cię oceni!
Porozmawiajcie o tym. Dowiesz się w ten sposób, gdzie musisz jeszcze popracować
nad sobą, aby Ci było łatwiej funkcjonować w szkole. Życzę Ci odwagi w ocenianiu
samego/-ej siebie!
A B C D E
W małym stopniu pracujesz

Bardzo pracujesz nad tym,
do osiągnięcia wysokiego
Osiągnąłeś/-aś najwyższy
Jesteś na dobrej drodze

aby osiągnąć najwyższy
Nie pracujesz nad sobą

nad tym, aby osiągnąć
CECHY DOBREGO UCZNIA
w tym zakresie.
wysoki poziom.
poziomu.
poziom.
poziom.
1. SAMODZIELNOŚĆ
Sam/-a rozpoczynasz i kończysz pracę. Gdy napotykasz trudności, starasz się je pokonać.
Potrafisz rozwiązywać własne problemy. Umiesz ocenić efekty swojej pracy.
2. SKUPIENIE UWAGI NA ZADANIU

Tak długo pracujesz nad zadaniem, aż je wykonasz. Nie robisz innych rzeczy, które Cię
rozpraszają.
3. POMYSŁOWOŚĆ
Często masz ciekawe i różne pomysły oraz sposoby rozwiązania zadania.
4. ZAINTERESOWANIE
Jesteś aktywny/-a w szkole. Zdobywasz coraz więcej wiedzy. Starasz się ją pogłębiać także
poza szkołą. Zadajesz dużo pytań i jesteś ciekawy/-a świata.
5. WSPÓŁPRACA
Solidarnie pracujesz nad problemem w grupie. Jesteś aktywny/-a, ale nie robisz wszystkiego
sam/-a.
6. DOKŁADNOŚĆ I PUNKTUALNOŚĆ
Sam/-a dbasz o to, aby być punktualnym, dotrzymywać obietnic, dopytywać o terminy spotkań
i ważne dla Ciebie informacje, planować prace domowe, wolny czas, spotkania z przyjaciółmi,
dbać o porządek w materiałach potrzebnych do szkoły.
7. STAWIANIE WYSOKICH WYMAGAŃ

Twoja praca w szkole musi być wysokiej jakości. Wykonujesz więc swoje prace najlepiej, jak
potrafisz. Nie chodzi tylko o efekty, ale także sposób wykonywania pracy.
8. STOSUNEK DO INNYCH
Jesteś pozytywnie nastawiony/-a do innych i uprzejmy/-a. Jesteś tolerancyjny/-a i odpowiedzialny/
-a. Dbasz o to, aby w każdej sytuacji się porozumieć. Potrafisz rozwiązywać konflikty.
9. ZAANGAŻOWANIE
Jesteś aktywny/-a na lekcji. Gdy skończysz zadanie, wykonujesz z własnej woli następne.
Lubisz wymyślać sposoby usprawnienia pracy w klasie. Chętnie przejmujesz zadania na rzecz
całej klasy lub grupy.
10. ???
To pole możecie wypełnić, jeżeli nie wszystkie ważne cechy dobrego ucznia zostały omówione
w poprzednich 9 punktach.
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
– 304 –
60241580319180
60
PROFIL DOBREGO UCZNIA U
Na podstawie rozmowy, którą odbyłeś/-aś ze swoim nauczycielem, postaraj się wpro-

wadzić jakieś zmiany do swojego sposobu pracy w szkole. Nie jest to łatwe zadanie.
Pomoże Ci w tym nasza karta pracy. Zapisz na kartce wszystkie zobowiązania, które
możesz spełnić w określonym czasie (np. do następnej rozmowy z nauczycielem
lub w ciągu semestru, miesiąca...). Pamiętaj! Zapisz tylko to, co na pewno będziesz
mógł/-gła zrealizować! Nie wymyślaj zadań, które są niemożliwe do spełnienia albo
zależą od innych osób!
ZOBOWIĄZANIE
Chciałbym/-abym posiadać następujące cechy dobrego ucznia:

1. ................................................................................................................................
2. ................................................................................................................................
3. ................................................................................................................................
Aby tak było, zobowiązuję się przed sobą do następujących zadań, które zrealizuję
do (Wpisz termin, w którym chcesz wywiązać się ze wszystkich planów) ..................................................................
Co zrobię? Do kiedy? Kto mi może

pomóc?
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Mój podpis
.............................
– 305 –
60241580319180
60
U PROFIL DOBREGO UCZNIA
Po lewej stronie zapisz cechy dobrego ucznia ustalone przez Was w klasie. Po prawej
oceń w skali 1–10, na ile dana cecha jest charakterystyczna dla Ciebie. 1 – oznacza,
że jest to Twoja słaba strona, 10 punktów dajesz sobie wtedy, gdy uważasz, że w tym
zakresie nie musisz niczego zmieniać, gdyż jesteś najlepszy/-a.
SAMOOCENA – CECHY DOBREGO UCZNIA
CECHY Ocena na skali

1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
6. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
7. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
8. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
– 306 –
60241580319180
60
PROJEKT N
Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki, efektywnemu porozumiewaniu
się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowywaniu się do publicz-
nych wystąpień.
Pomaga zastosować zdobytą wiedzę w praktyce. Można ją wykorzystać zarówno w pracy dydak-
tycznej jak i wychowawczej. Jej istota polega na tym, że uczniowie samodzielnie realizują „duże
zadanie” (obszerniejsze niż zadawane prace domowe), nauczyciel określa jedynie ramy projektu.
Mogą one być realizowane indywidualnie lub zespołowo.
Celem tej metody jest ukształtowanie umiejętności planowania i organizacji pracy własnej uczniów
oraz zbierania i selekcjonowania informacji, rozwiązywania problemów, pracy w grupie, podejmo-
wania decyzji, oceniania, komunikowania się.
Przebieg:
Metoda projektu ma przebieg etapowy. Najpierw sam/- a, przygotowując plan realizacji przedmiotu
w danym roku, musisz zastanowić się, jakie treści będziesz realizować metodą projektów.
1. Przygotuj uczniów do pracy poprzez dokładne zapoznanie ich z metodą.
2. Wprowadź uczniów w tematykę zagadnienia. To ważny moment – wzbudzasz ich zainteresowanie
tematem, pokazujesz możliwe problemy i sposoby poszukiwania rozwiązań z wykorzystaniem
tej metody. Rozdaj materiały, podaj literaturę i wszystkie wiadomości, które poszerzą ich wiedzę
dotyczącą tego tematu.
3. Kolejny etap to sformułowanie i wybór tematów projektów, tworzenie zespołów.
Masz tu różne możliwości:
• z zespołem klasowym formułujesz możliwe tematy projektów, następnie uczniowie dobierają
się w zespoły do realizacji tematów,
• opracowujesz sam listę tematów projektów, którą przedstawiasz klasie, prosisz uczniów, aby
wybrali temat, nad którym chcieliby pracować. W ten sposób tworzą się zespoły do realizacji
tematów,
• sam określasz temat projektu i informujesz, że realizują go wszyscy uczniowie (zespoły).
4. Przygotowanie do realizacji projektu:
• opracowanie instrukcji do projektu. Instrukcję możesz przygotować sam lub wspólnie z uczniami.
Pamiętać trzeba o tym, że zawierać ma ona cele i standardy, jakie powinien spełniać projekt
i informować uczniów, co mają do wykonania,
• ustalenie w zespołach zasad pracy. Dzięki nim będzie ona przebiegała sprawnie. Można w tym
celu wykorzystać kartę pracy ucznia nr 1,
• ustalenie podziału zadań w poszczególnych zespołach. Karty z podziałem zadań (karta pracy
ucznia nr 2) mogą być wywieszone w klasie lub złożone u Ciebie,
• zawarcie kontraktu z uczniami na wykonanie projektu – kontakt możecie przygotować w postaci
zobowiązania, w którym uczniowie deklarują wykonanie projektu zgodnie z instrukcją, a Ty do
dokonania oceny zgodnie z kryteriami podanymi w instrukcji,
• ustalenie terminów konsultacji. Terminarz wywieś w klasie w widocznym miejscu,
• opracowanie planu sprawozdania z projektu. Możesz wykorzystać kartę pracy ucznia nr 3.
5. Realizacja projektu:
• zbieranie i opracowywanie informacji,
• realizacja zadań cząstkowych wynikających z opracowanego podziału zadań,
• opracowanie sprawozdania.
6. Prezentacja projektu:
• uczniowie zgodnie z instrukcją przygotowują prezentację swojej pracy,
• w prezentacji uczestniczą wszyscy członkowie zespołu,
• każdy zespół powinien opracować plan prezentacji (karta pracy ucznia nr 4).
– 307 –
60241580319180
60
N 7. Ocena projektu:
• dokonujesz oceny pracy całego zespołu, poszczególnych członków, poszczególnych faz i ca-
łości projektu,
• do oceny stosujesz kryteria zapisane w instrukcji. Elementem oceny powinna być samoocena
uczniów i zespołów.
Proponujemy Ci, abyś oceny dokonywał z całym zespołem klasowym lub z wybranym jury.
Ramy organizacyjne:
Dla sprawnego przebiegu projektu należy przygotować: szczegółową instrukcję, harmonogram
konsultacji dla uczniów, zespołów, kryteria oceny projektu. Czas na realizację uzależniony jest od
rodzaju projektu, musisz określić go sam. Mały projekt może być realizowany na jednej, dwóch
jednostkach lekcyjnych. Są też takie, które wymagają pracy na kilku czy kilkunastu jednostkach.
+ –
• Służy integracji zespołu klasowego. • Różne tempo pracy zespołów, często

• Uczy stosowania zdobytej wiedzy zależne od doboru uczniów do zespołu.
w praktyce. • Długi czas realizacji.
• Uczy planowania i organizacji pracy. • Zbieranie informacji zajmuje uczniom często
• Uczy poszukiwania i selekcjonowania dużo czasu.
informacji.
• Zachęca do posługiwania się nowymi
źródłami informacji.
• Nauczyciel przyjmuje rolę przewodnika.
• Ma charakter interdyscyplinarny.
• Uczy samodzielności.
Warianty:
I Projekt badawczy.
Przebiega zgodnie z podanym wyżej opisem. Uczniowie zbierają i systematyzują informacje do
określonych zagadnień. W wyniku jego realizacji może powstać wystawa, album, wywiad, opowia-
danie.
II Projekt działania lokalnego.

Ten wariant projektu nakierowany jest na podjęcie konkretnych działań w szkole lub środowisku
lokalnym. Głównym założeniem jest samodzielność uczniów na etapie planowania, realizacji i pre-
zentacji. Efektem działań zaplanowanych w tym projekcie może być np. odnowienie boiska szkol-
nego, posadzenie drzew w parku, założenie klombów, systematyczna opieka nad ludźmi starszymi,
samotnymi. Uczniowie zdobywają wiedzę przez doświadczenie.
Ważne!
Decyzję o wprowadzeniu tej metody musisz podjąć na początku semestru, roku szkolnego, w mo-
mencie planowania pracy. Radzimy Ci rozpoczynać od niewielkich przedsięwzięć dotyczących np.
jednej jednostki lekcyjnej, aby nabrać wprawy w stosowaniu metody.
Podział uczniów na zespoły powinien odbywać się na zasadzie dowolności lub zainteresowania
tematem. Zadbaj o to, aby w zespołach znaleźli się uczniowie o różnym poziomie osiągnięć szkol-
nych.
Zespoły pracują sprawnie, gdy liczą od 4 do 7 osób.
Opracuj wspólnie z zespołami zasady pracy i podział ról w zespole.
W czasie prezentacji zadbaj o życzliwą atmosferę, zwróć uwagę, aby uczniowie wzajemnie się słu-
chali, nagradzali brawami.
Monitoruj pracę zespołów na wszystkich etapach realizacji projektu. Prowadź systematyczne notatki,
kontaktuj się często z liderami zespołów.
Kryteria oceny ustal wspólnie z uczniami i pamiętaj, że nie mogą ulec zmianie w trakcie realizacji
projektu. Zachęcaj uczniów do samooceny.
– 308 –
60241580319180
60
Lista pytań dla nauczyciela planującego metodę projektów:
• Dlaczego chcesz zastosować metodę projektów?
N
• Czy przeanalizowałeś materiał nauczania i ustaliłeś zagadnienia do realizacji tą metodą?
• Czy będziesz współpracował z innymi nauczycielami?
• Czy ustaliłeś zasady współpracy z zainteresowanymi nauczycielami?
• Jakie cele chcesz osiągnąć?
• Czy projekty będą indywidualne czy zespołowe?
• W jaki sposób dobierzesz uczniów do zespołów?
• Co uczniowie powinni wiedzieć przed rozpoczęciem pracy tą metodą?
• Czego uczniowie nauczą się w trakcie realizacji projektu?
• Jak sprawdzisz, czego się nauczyli?
• Jak będzie wyglądała instrukcja?
• Jakie warunki muszą być zapewnione do realizacji projektu?
• Jak zorganizujesz konsultacje?
• Jakie będą ramy czasowe projektu?
• Jak zorganizujesz prezentację?
• Jak będziesz oceniał projekt?
HARMONOGRAM KONSULTACJI
Imię i nazwisko Temat projektu Terminy konsultacji

(nazwa, nr grupy)
Schemat instrukcji do projektu
I. Temat
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
II. Cel(e)
1. ......................................................................................................................................................
2. ......................................................................................................................................................
3. ......................................................................................................................................................
III. Zadania, które trzeba wykonać, aby zrealizować cele projektu:

1. ......................................................................................................................................................
2. ......................................................................................................................................................
3. ......................................................................................................................................................
4. ......................................................................................................................................................
– 309 –
60241580319180
60
N IV. Źródła, z których możesz skorzystać
Ludzie (kto?) ...................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
Instytucje ........................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
Inne .................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
V. Terminy konsultacji z nauczycielem.
Grupa (nazwa, nr) Termin konsultacji

GR I co drugi wtorek, godz.13.30
GR I
VI. Termin prezentacji:

..............................................................................................................................................................
VII. Jak przedstawimy efekty naszej pracy?

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
VIII. Co będziemy brali pod uwagę przy ocenie?

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Autorefleksja:
Działania dobre Działania wymagające Co? Jak?

poprawy
W doborze uczniów do zespołów zwrócę uwagę na: .........................................................................

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 310 –
60241580319180
60
PROJEKT U
USTALANIE ZASAD PRACY W ZESPOLE
1. Kto będzie naszym liderem/przewodniczącym zespołu?

................................................................................................................................
................................................................................................................................
2. Jak podzielimy odpowiedzialność za realizację zadań?

................................................................................................................................
................................................................................................................................
3. Jak będziemy podejmować decyzje?

................................................................................................................................
................................................................................................................................
4. W jaki sposób będziemy rozwiązywać konflikty, spory?

................................................................................................................................
................................................................................................................................
5. Gdzie i w jakim czasie będą odbywały się spotkania naszego zespołu?

................................................................................................................................
................................................................................................................................
6. Jakie zasady będą obowiązywały w naszej grupie, aby dobrze nam się praco-
wało?
................................................................................................................................
................................................................................................................................
– 311 –
60241580319180
60
U PROJEKT
PODZIAŁ ZADAŃ W ZESPOLE
Lp. Zadanie Kto to zrobi? Co jest do tego Kiedy zostanie

(co trzeba potrzebne? wykonane?
wykonać?) (terminarz)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
– 312 –
60241580319180
60
PROJEKT U
PLAN SPRAWOZDANIA
1. Strona tytułowa
• tytuł/temat projektu,
• nazwisko i imię autora, nazwisko nauczyciela koordynującego projekt.
2. Spis treści
3. Podziękowania
• dla osób, instytucji, które poświęciły swój czas, udzieliły Wam pomocy.
4. Streszczenie
• przedstawiacie wasze najważniejsze osiągnięcia.
5. Wstęp
• przedstawiacie, dlaczego zainteresowaliście się tym tematem, podajecie
cele,
• przedstawiacie problem, który jest tematem projektu,
• opisujecie osiągnięcia autorów projektu.
6. Część główna
• zatytułowane rozdziały (ilość, zwartość, zależy od tematu, rodzaju projektu),
• prezentujecie rozwiązania,
• opisujecie metody dojścia do celu,
• przedstawiacie działania, które pozwoliły dojść do celu.
7. Wnioski
8. Rekomendacje
• przedstawiacie działania, które trzeba podjąć, aby wdrożyć projekt,
• opisujecie efekty, jakie przyniesie wdrożenie projektu,
• możecie opisać propozycje innych zastosowań wyników projektu.
9. Załączniki
• ankiety, formularze, tabele, wykresy, rysunki, mapy, akty prawne, kosztorysy,
itp.
10. Bibliografia
– 313 –
60241580319180
60
U PROJEKT
PLAN PREZENTACJI
1. Wprowadzenie – przedstaw cel wystąpienia i zagadnienia, o których

będziesz mówił.
2. Motywacja – przekonaj słuchaczy, dlaczego warto wysłuchać

prezentacji, jakie będą mieli z niej korzyści, czego
interesującego się dowiedzą.
3. Plan spotkania – przedstaw go w takiej formie, aby słuchacze

mogli swobodnie śledzić tok prezentacji i byli nią
zainteresowani.
4. Treść – przedstaw główne tezy wystąpienia i dokonaj analizy

podzielona na problemu.
części
5. Podsumowanie – po omówieniu każdej części przypominasz

każdej części najważniejsze elementy; służy to lepszemu ich
rozumieniu i zapamiętywaniu.
6. Przejścia – do kolejnych części przedstawiasz związki

występujące między częściami prezentacji, dbając
o ich spójność i logikę.
7. Zakończenie – dokonujesz podsumowania całości, wyjaśniasz

ewentualne wątpliwości.
8. Wnioski – powracasz do głównych tez, podajesz wnioski,

uzasadniasz, dlaczego prezentowany projekt jest
ważny i wartościowy dla słuchaczy.
– 314 –
60241580319180
60
PROSZĘ O GŁOS N
Metoda służy skutecznemu porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu
Metoda ta pozwala uaktywnić wszystkich pasywnych uczniów i zdyscyplinować tych, którzy mówią
zawsze chętnie i długo.
W czasie dyskusji ważna jest rola protokolanta i rzecznika grupy. Można je powierzyć osobie, która
zazwyczaj na lekcjach jest mało aktywna.
Przebieg:
1. Podajesz temat i zasadę uczestnictwa w dyskusji.
2. Każdy uczeń otrzymuje 3 mandaty, które uprawniają go do 3-krotnego zabrania głosu. Czas na
1 wypowiedź nie może przekroczyć 1 minuty.
3. Następnie dokonujesz podziału na grupy i podajesz czas na przeprowadzenie dyskusji.
4. Każda grupa wyznacza protokolanta, który spisze wnioski i zaprezentuje je wszystkim uczniom
na forum klasy.
Ramy organizacyjne:
W grupach 7–8-osobowych czas na realizację tego ćwiczenia nie powinien przekroczyć 45 minut.
(30 minut na dyskusję w grupach, 15 minut na omówienie wniosków na plenum). Potrzebne Ci będą
mandaty w dyskusji. W tym celu skopiuj na kolorowym papierze kartę pracy ucznia nr 1. Każdy
uczeń otrzymuje zestaw trzech kart. Po wykorzystaniu którejś odkłada ją na środku grupy.
+ –
• Uczniowie nieśmiali i pasywni są zachęcani •–

do zaangażowania się w dyskusję.
• Metoda dyscyplinuje „gadających uczniów”.
• Każdy chce się pozbyć swoich mandatów,
więc dyskusja może być bardzo żywiołowa.
Autorefleksja:
❑ Jakie inne metody prowadzenia dyskusji stosujesz na swoich lekcjach?
❑ Które się sprawdzają?
❑ Czy udaje Ci się zaangażować wszystkich uczniów?
– 315 –
60241580319180
60
U PROSZĘ O GŁOS
Mandat 1 Mandat 2 Mandat 3
– 316 –
60241580319180
60
PRZEKŁADANIEC N
informacji z różnych źródeł oraz efektywnemu posługiwaniu się technologią informacyjną, stoso-
waniu zdobytej wiedzy w praktyce.
Uczniowie uczą się argumentowania, przekonywania, słuchania innych, zadawania pytań, formu-
łowania wniosków.
Metoda jest przydatna wtedy, gdy wprowadzane są trudne treści i uczniowie mają obniżoną mo-
tywację do nauki.
Przebieg:
Metoda obejmuje:
• dyskusję w grupach na określony temat,
• krótki wykład nauczyciela,
• rozmowę w grupach po wysłuchaniu wykładu.
Na zakończenie prowadzisz pogadankę z całą klasą.
1. Informujesz klasę o temacie i metodzie pracy. Następnie dzielisz uczniów na grupy i przydzielasz
zadanie (lub różne zadania różnym grupom) do omówienia. Uczniowie dyskutują i zbierają wyniki
dyskusji na plakacie lub na folii.
2. Po upływie 20 minut wygłaszasz krótki (10-minutowy) wykład.
3. Po wysłuchaniu go grupy ponownie analizują temat, porównują swoje wnioski z tym, co usłyszeli
w wykładzie, modyfikują lub uzupełniają swoje wnioski na plakacie.
4. Na plenum następuje wymiana zebranych wniosków, dokonuje się podsumowanie.
Ramy organizacyjne:
Potrzebne są folie lub papier plakatowy oraz mazaki do zebrania wyników dyskusji w grupach.
+ –
• Wszyscy uczniowie są zaangażowani. • Metoda nie powinna być stosowana

• Uczniowie nieśmiali, którzy mają dużą w dużych grupach.
wiedzę, chętniej będą się wypowiadać
w małych zespołach. Uczniowie koncentrują
się na wykładzie i są ciekawi, co będzie
dalej.
Autorefleksja:
Do jakich tematów wykorzystasz metodę Przekładańca? Podaj klika tematów:
1. ..........................................................................................................................................................
2. ..........................................................................................................................................................
3. ..........................................................................................................................................................
4. ..........................................................................................................................................................
5. ..........................................................................................................................................................
6. ..........................................................................................................................................................
– 317 –
60241580319180
60
N PRZEKUPKI
w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji.
Ćwiczenie jest przydatne w grupach, które potrzebują treningu umiejętności komunikacyjnych lub
umiejętności prowadzenia rozmów. Uczniowie uczą się aktywnego słuchania.
Przebieg:
1. Uczniowie siedzą w kręgu na krzesłach. Prosisz ich o powstanie i o wyobrażenie sobie, że po-
ruszają się po fikcyjnym targu. Powinni poruszać się energicznie lub spacerować, powinni się
przy tym witać, potakiwać, unikać siebie nawzajem, poszukiwać.
2. Wskazujesz sposób postępowania, poruszając się również po „placu targowym”.
3. Po pewnym czasie każda osoba znajduje sobie partnera do rozmowy, najlepiej takiego, z którym
dotychczas miała mało kontaktu. Podajesz temat, na który najpierw jedna, potem druga osoba
wypowiada się w ciągu 4 minut. Podczas gdy jedna osoba mówi, druga słucha. Nie wolno jej
wypowiadać się, tylko za pomocą gestów, mimiki, może pokazywać, że uważnie słucha.
4. Gdy zarządzisz przerwę, wszyscy podporządkowują się temu, starając się utrzymać ciszę.
5. Następnie tworzą się nowe pary.
6. Po trzech, czterech takich rundach następuje omówienie ćwiczenia, w którym uczniowie wy-
powiadają się na temat tego, czy trudno, czy też łatwo było ograniczać się tylko do sygnałów
niewerbalnych, jak trudno było wytrzymać milczenie. Dobre tematy do rozmów to na przykład:
• Jak minął Ci dzisiejszy dzień aż do tego momentu?
• Co w minionym tygodniu sprawiło Ci największą przyjemność w szkole?
• Co byś zrobił/-a, gdybyś teraz miał/-a tydzień wakacji?
• Czego oczekujesz od klasy?
Wariant:
W drugiej rundzie rozmów pozwalasz (oprócz gestów i mimiki) na wypowiadanie twierdzących sy-
gnałów, np. „mhm”, „tak”, „aha”. W trzeciej rundzie uczniowie dopytują, czy prawidłowo zrozumieli
intencję osoby wypowiadającej się. „Mówisz więc...”, „Zrozumiałem/-am, że...”, „Ach więc to było
tak...” itd.
Ramy organizacyjne:
Na wykonanie ćwiczenia potrzeba ok. 15 minut. Nie potrzeba żadnych materiałów.
+ –
• Dużo ruchu, radości, a przy okazji ćwiczenie • Nieunikniony jest hałas.

ważnej umiejętności słuchania innych. • Nie we wszystkich pomieszczeniach można
• Wszyscy uczniowie są zaangażowani wykonać to ćwiczenie.
w realizację ćwiczenia. • Nie nadaje się do pracy w licznych klasach.
Autorefleksja:
Które z elementów tego ćwiczenia były najbardziej udane? Które sprawiło Twoim uczniom trudności?
Jak zamierzasz ćwiczyć na następnych lekcjach umiejętność słuchania?
– 318 –
60241580319180
60
PYTANIA DO EKSPERTA N
Metoda uczy poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz
efektywnego posługiwania się technologią informacyjną.
Pozwala uczniom rozwijać umiejętność gromadzenia informacji z tekstów źródłowych, analizowania
i przetwarzania tych informacji, wyciągania wniosków, formułowania pytań. Starsze klasy gimnazjalne
i licealne mogą także przygotować się do roli eksperta w danym zakresie wiedzy, dokonując analizy
i wyboru pożądanych treści i przekazując je dalej. Tym samym ćwiczą umiejętność eksponowania
siebie i swojej wiedzy na forum.
Przebieg:
Zespół roboczy lub grupa projektowa opracowują jakiś problem lub zakres tematyczny. Z zebranych
materiałów i ze zgromadzonej wiedzy rodzą się pytania do ekspertów. Grupa zaprasza eksperta
do siebie na lekcję lub odwiedza go w miejscu pracy. Taka forma dzielenia się wiedzą ekspercką
jest o wiele przyjemniejsza niż wygłaszanie referatu. Treść wystąpienia odnosi się bowiem do kon-
kretnych potrzeb i oczekiwań.
Dlatego też łatwiej pozyskać ekspertów.
Ustalasz z grupą, na jaki temat potrzebna jest wiedza ekspercka i jaką dziedzinę wiedzy ma repre-
zentować gość. Temat ten może być pogłębieniem znanego już zagadnienia albo też może to być
temat zupełnie nowy. Uczniowie łączą się w zespoły robocze, które przygotują pytania szczegółowe
dotyczące różnych aspektów tematu. Każdy zespół roboczy przygotuje po 3 pytania i zapisze je na
plakacie. Następnie plakaty wywieszacie na ścianie i przyglądacie się pytaniom:
• czy nie ma pytań powtarzających się,
• czy pytania są sformułowane w sposób jasny i zrozumiały,
• czy nie zabrakło jakiegoś ważnego pytania?
Następuje faza spotkania z ekspertem, w czasie której należy ustalić:

1. Kto rozpocznie spotkanie i w jaki sposób?
2. Kto będzie zadawał pytania? Czy będą zadawane pytania dodatkowe, a jeżeli tak, to jak to zo-
stanie zorganizowane?
3. Kto przerwie ekspertowi, gdy ten będzie zbaczał z tematu lub popadnie w mentorski ton refero-
wania?
4. Jak będą sformułowane pytania? – czy będą to pytania otwarte, czy zamknięte, czy może suge-
rujące? Określenie stylu pytań.
5. Jaki jest cel rozmowy z ekspertem?
6. Ile czasu ma trwać spotkanie i kto je zakończy?
Metoda może być też wykorzystana do samodzielnej pracy uczniów. Możesz wtedy wykorzystać
kartę pracy ucznia nr 1.
Ramy organizacyjne:
Czas: na przygotowanie do spotkania z ekspertem co najmniej 45 minut. Spotkanie trwa również
45 minut.
Uczniowie powinni mieć dostęp do literatury przedmiotu. Zebranie jej może być zadaniem domo-
wym. Twoja pomoc będzie jednak niezbędna w każdym przypadku.
Materiały: tekst przewodni do pracy w grupach, plakaty, mazaki.
+ –
• Zaangażowani są wszyscy uczniowie w klasie. • Ekspert może nie spełnić oczekiwań.

• Przełamuje się stereotypowe postrzeganie
„nudnych” spotkań z ekspertami.
– 319 –
60241580319180
60
N Warianty:
W zależności od wieku i umiejętności uczniowie mogą sami zebrać literaturę przedmiotu lub też Ty
możesz im udostępnić potrzebne źródła.
W klasach starszych rolę eksperta/-ów mogą przejąć sami uczniowie. Porównaj: Dyskusja panelowa.
Ważne!
Ważne jest, aby przekazać ekspertowi zestaw pytań przed spotkaniem (co najmniej na 3 dni przed
terminem spotkania), aby mógł się odpowiednio przygotować.
Sala, w której będzie odbywało się spotkanie, musi być tak urządzona, aby wszyscy mogli dobrze
widzieć i słyszeć eksperta.
Pytania stawiane ekspertowi muszą być wypowiadane głośno i wyraźnie.
Autorefleksja
Mocne strony tej metody, moim zdaniem, to: Słabe strony tej metody, moim zdaniem, to:
• •
– 320 –
60241580319180
60
PYTANIA DO EKSPERTA U
Część 1 – zebranie pytań

1. Sformułujcie w klasie temat spotkania z ekspertem. Pamiętajcie, że nie może to
być sformułowanie zbyt ogólne, starajcie się zawrzeć w temacie cel spotkania,
np.: zbyt ogólne – „Młodzież dla Europy”, wskazane – „Projekt wymiany mło-
dzieży naszej szkoły ze szkołą partnerską w Glasgow w ramach programu
«Młodzież dla Europy»”.
2. Zapiszcie na plakacie w jednej kolumnie, co wiecie na ten temat, w drugiej za-
piszcie, czego nie wiecie.
3. Zastanówcie się, gdzie lub od kogo możecie zdobyć potrzebną Wam wiedzę.
Poproście o pomoc nauczyciela.
4. Utwórzcie grupy projektowe, nie większe niż 6-osobowe.
5. Każda grupa otrzyma teraz do opracowania jeden temat z kolumny „nie wiemy”.
6. Po przydzieleniu Wam tematu przedyskutujcie raz jeszcze, co wiecie, czego
nie wiecie. Może się okazać, że ktoś z Was jednak coś słyszał i coś wie w tej
sprawie.
7. Przejrzyjcie udostępnione Wam (przez nauczyciela lub kogoś z grupy) materiały
i zaznaczcie markerem fragmenty, które odnoszą się do Waszego tematu.
8. Przeczytajcie uważnie te fragmenty. Wymieńcie między sobą informacje, które
uzyskaliście.
9. Zastanówcie się, co jeszcze chcielibyście wiedzieć, i zapiszcie na plakacie trzy
pytania do eksperta, które dotyczą spraw:
• nie dość zrozumiale opisanych w posiadanych przez Was materiałach,
• nie opisanych w Waszych materiałach.
10. Każda grupa wywiesza plakat ze swoimi trzema pytaniami. Popatrzcie na wszyst-
kie plakaty i porównajcie je:
• czy nie ma pytań powtarzających się,
• czy pytania są sformułowane w sposób jasny i zrozumiały,
• czy nie zabrakło jakiegoś ważnego pytania?
11. „Wyczyśćcie” wspólne sformułowania, skreślcie powtarzające się pytania.
12. Wyznaczcie dwie osoby z klasy, które spiszą wszystkie pytania do eksperta
i przekażą mu je. Te osoby powinny także poinformować eksperta o tym, na jak
długo zostało zaplanowane spotkanie, gdzie się odbędzie, kto będzie w nim
uczestniczył. Wizyta u eksperta może nastąpić po zakończeniu przygotowań
do spotkania (patrz: Część 2).
– 321 –
60241580319180
60
U Część 2 – przygotowanie do spotkania
W tej fazie musicie ustalić:
1. Kto rozpocznie spotkanie i w jaki sposób?
2. Kto będzie zadawał pytania (jedna czy więcej osób)? Czy będą zadawane pytania
dodatkowe, a jeżeli tak, to jak to zostanie zorganizowane, np. czy będą padały
pytania z sali, czy też może na karteczkach będą przekazywane prowadzące-
mu/prowadzącym?
3. Kto przerwie ekspertowi, gdy ten będzie zbaczał z tematu lub popadnie w men-
torski ton referowania? W jaki sposób to zrobi?
4. Ile czasu ma trwać spotkanie i kto je zakończy?
– 322 –
60241580319180
60
ROZMOWA DYDAKTYCZNA N
Rozmowa dydaktyczna to metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak się
uczyć?
Kształtuje umiejętność poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źró-
deł oraz efektywnego posługiwania się techniką informacyjną oraz stosowania zdobytej wiedzy
w praktyce.
Jest to ponadto metoda rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań
uczniów.
Przy jej pomocy możemy: wprowadzić nowy materiał, utrwalić pewne partie materiału, doskonalić
zdobytą wiedzę. Prowadzenie Rozmowy dydaktycznej opiera się na założeniu, że uczniowie posia-
dają pewną wiedzę w zakresach uznawanych za nowe. Stawiając szereg pytań nauczyciel, pobudza
uczniów do ich użycia, uporządkowania czy doskonalenia.
Przebieg:
1. Przygotowanie do rozmowy dydaktycznej rozpocznij od wybrania partii materiału, do którego
zastosujesz tę metodę.
2. Przygotuj pytania, które chciał(a)byś postawić swoim uczniom. Pamiętaj, że pytania muszą być
ze sobą powiązane logicznie i skłaniać uczniów do odpowiedzi prezentujących ich wiedzę i do-
świadczenie związane z daną partią materiału.
3. Przygotuj w postaci logicznego schematu cały tok rozmowy dydaktycznej.
4. Opracuj listę pytań, które postawisz swoim uczniom.
5. Upewnij się, czy pytania są uporządkowane i powiązane ze sobą. Może Ci w tym pomóc mapa
skojarzeń.
6. Wykorzystaj wiadomości przekazane podczas rozmowy dydaktycznej do wykonania przez uczniów
różnych zadań może to być: notatka z lekcji, analiza doświadczenia chemicznego, fizycznego,
napisanie wniosków z pokazu.
Ramy organizacyjne:
Musisz mieć przygotowaną listę pytań do uczniów.
Czas na prowadzenie rozmowy regulujesz sam/-a.
+ –
• Ożywia lekcję, wzmacnia kontakt • Zdarza się, że tok pogadanki jest tylko
nauczyciela z klasą. w wyobraźni nauczyciela, uczniowie odbierają
• Angażuje posiadaną przez uczniów wiedzę ją jako zestaw przypadkowych pytań.
do zdobycia nowej. • Pytania źle postawione przez nauczyciela
• Zmusza uczniów do aktywności podczas powodują odchodzenie od tematu.
lekcji. • Postawienie zbyt wielu pytań hamuje
• Wywołuje zainteresowanie tematem. aktywność uczniów i uwalnia ich od
obowiązku myślenia.
Ważne!
Musisz być przygotowany/-a na to, że tylko pierwsze pytanie postawisz w formie, w jakiej je przy-
gotowałeś/-aś. Następne trzeba będzie modyfikować, skłaniać będą do tego odpowiedzi uczniów.
Pobudzenie uczniów do myślenia, poszukiwania tego, co wiedzą, wymaga stawiania pytań dodat-
kowych lub podawania nowych informacji.
Odpowiedzi uczniów bywają mocno rozbudowane, czasami zawierają dużo informacji zbędnych.
Każda odpowiedź ucznia musi być z tych informacji „oczyszczona” i pozostawiona w formie odpo-
wiadającej przyjętemu tokowi myślenia.
– 323 –
60241580319180
60
N Nie stawiaj zbyt wielu pytań. Pamiętaj, że dobre pytanie to takie, które nie zmusza do odpowiedzi
„tak”.
Lista przykładowych pytań zachęcających uczniów do myślenia:
1. Skąd to wiesz?
2. Dlaczego tak sądzisz?
3. Co będzie, jeżeli...?
4. Czy tak bywa zawsze?
5. Co Waszym zdaniem może zdarzyć się potem?
6. Czym różnią się te sytuacje?
7. Które z podjętych działań przyniesie lepsze efekty?
8. Dlaczego ten obraz jest bardziej interesujący?
9. Pod jakim względem te teksty podobne są do siebie?
10. Jaki masz na to dowód?
Autorefleksja:
Czy rozmowa pozwoliła na uporządkowanie wiedzy uczniów?
Tak Nie
Jakie braki zauważyłeś/-aś w wiadomościach swoich uczniów?

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 324 –
60241580319180
60
ROZMOWA KONTROLOWANA N
Metoda uczy skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, negocjacyjnego rozwiązy-
wania konfliktów i problemów społecznych.
Jest to wariant podróży w świat fantazji (patrz: Podróż w świat wyobraźni). Rozmowa kontrolowana
pozwala na przygotowanie się do przeprowadzenia trudnych rozmów i do konstruktywnego roz-
wiązywania konfliktów.
Przebieg:
Ćwiczenie przeprowadź według podanych kroków:
• Wprowadzenie:
Przedstaw uczniom temat lekcji. Powiedz im, że umiejętność wyobrażania sobie przyszłości
można wykorzystać do wprowadzenia zmiany w dotychczasowym stylu porozumiewania się
z innymi ludźmi.
• Pierwsza część:
Każdy może sobie wyobrazić trudną rozmowę, której unika lub przesuwa na inny, lepszy moment.
Tworzymy sobie całe scenariusze takich dialogów, ale nie decydujemy się na ich urzeczywistnienie,
gdyż, jak sądzimy, nie dojrzeliśmy jeszcze do tego. Poproś uczniów, aby wyobrazili sobie teraz
taką planowaną rozmowę. Pomogą im w tym pytania znajdujące się w karcie pracy ucznia nr 1.
• Druga część:
Gdy przygotowujemy się do trudnej rozmowy, widzimy ją przed oczami. Ale często jest to ob-
raz ogólny, nie wchodzimy w poszczególne sceny, sekwencje, nie skupiamy się też na swoim
zachowaniu. Ta część powinna nam pomóc lepiej zaplanować naszą rozmowę. Poproś, aby
uczniowie ją sobie wyobrazili jeszcze raz, ale postarali się dokonać zmian w jej przebiegu: np.
zmieniając miejsce rozmowy, czas, własną postawę, głos, ubiór, gesty, mimikę, strategię. Każdy
uczeń zapisuje na kartce, jakie zmiany chciałby wprowadzić oraz które według niego będzie
najłatwiej zrealizować.
• Trzecia część:
Następnie w parach uczniowie wymieniają się swoimi pomysłami i wypełniają tabelkę (karta pracy
ucznia nr 2), która pomoże w konstruktywnym prowadzeniu rozmowy. Na wcześniej przygotowa-
nym plakacie (z wyrysowaną dużą tabelką według wzorca z karty pracy ucznia nr 2) zapiszcie,
na co trzeba zwracać uwagę, aby skutecznie prowadzić trudne rozmowy.
Ramy organizacyjne:
Na przeprowadzenie tego ćwiczenia trzeba przeznaczyć ok. 30–45 minut.

Każdy z uczniów powinien mieć kopię kart pracy ucznia nr 1 i nr 2.
+ –
• Metoda jest uporządkowana, przebiega • Przeprowadzenie zajęć tą metodą pochłania

według ściśle określonych kroków. dość dużo czasu.
• Nie są potrzebne żadne specjalne
przygotowania, ani szczególne ramy
organizacyjne.
• Znakomicie przydaje się do realizacji zajęć
na godzinach wychowawczych.
• Nauczyciel jest tylko organizatorem,
uczniowie sami podają rozwiązania.
• Można tą metodą pracować również
z dużymi grupami.
– 325 –
60241580319180
60
N Warianty:
Zamiast podróży w świat wyobraźni możesz poprosić uczniów o odegranie autentycznej rozmo-
wy, którą prowadzili. Omówienie tej sytuacji może przebiegać według wyżej zaproponowanych
kroków.
Ważne!
Tak jak uczniowie tak i Ty wyobraź sobie jakąś rozmowę. Wtedy lepiej Ci się uda rozplanować
czas ćwiczenia i będziesz mógł/mogła aktywnie uczestniczyć w zajęciach, włączając także swoje
propozycje rozwiązań.
Autorefleksja:
Odpowiedz na pytanie:
Jakie inne stosowane przez Ciebie metody pozwalają na rozwijanie kompetencji prowadzenia roz-
mów i rozwiązywania konfliktów?
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 326 –
60241580319180
60
ROZMOWA KONTROLOWANA U
Pytania „kontrolujące” rozmowę
➾ Z kim prowadzę tę rozmowę?
➾ Czy widzę partnera/-kę rozmowy? Jak się zachowuje?
➾ Gdzie rozmawiamy ze sobą?
➾ Czy jest to przyjemne miejsce?
➾ Jak przebiega ta rozmowa?
➾ Jakie uczucia mi towarzyszą?
➾ Czy słyszę siebie?
➾ Czy widzę swoją mimikę i gesty?
➾ Jak ta rozmowa się kończy?
– 327 –
60241580319180
60
U ROZMOWA KONTROLOWANA
Uzupełnij tabelkę!
To może pomóc w rozmowie To może przeszkodzić w rozmowie
1. 1.
2. 2.
3. 3.
4. 4.
5. 5.
6. 6.
7. 7.
– 328 –
60241580319180
60
ROZMOWY NA BOKU N
Metoda służy skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punk-
tu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce,
W rozmowie z koleżanką z ławki można „przerobić” informacje przekazywane przez nauczyciela.

Może się okazać, że różnie rozumiane są słowa nauczyciela, albo że pojawiają się jakieś wątpli-
wości. Takie „legalne” rozmowy mogą zachęcić uczniów do zadawania pytań, a czasami wręcz do
zainteresowania się tematem. Odwaga rośnie, gdy się okaże, że inni uczniowie mają takie same
czy podobne dylematy. Jeżeli nauczyciel często stosuje tę technikę, wówczas może pozbyć się
pojawiających się na boku dyskusji, które przestają być zakazanym owocem.
• Jeżeli na zakończenie wykładu zapytasz uczniów, czy mają jakieś pytania, przeważnie pojawia
się nieprzyjemne dla obu stron milczenie. Legalne rozmowy na boku pozwalają na przerwanie
tej ciszy i na sformułowanie pytań.
Przebieg:
1. Po wykładzie prosisz uczniów, aby porozmawiali na temat prezentowany przez Ciebie z sąsiadem
z ławki.
2. Na pewno uczniowie będą mieli wiele pytań, więc poproś ich, aby je zapamiętali lub zanotowali.
3. Po rozmowie poproś ich o przedstawienie pytań, wątpliwości i o słowo komentarza.
Wariant:
Metoda ta może mieć również zastosowanie wtedy, gdy widzisz jakieś poruszenie na lekcji lub trud-
ności z koncentracją uczniów. Poproś, aby sobie porozmawiali o tym, co ich niepokoi. Nie muszą
Ci relacjonować, o czym rozmawiali. Wtedy metoda ma charakter dyscyplinujący uczniów.
Ramy organizacyjne:
Nie są potrzebne żadne materiały. Czas na przeprowadzenie: 5 minut.
+ –
• Metoda łatwa do przeprowadzenia. •–

• Uczniowie uświadamiają sobie, jakie
czynniki mają wpływ na proces lekcyjny.
• Uczniowie uczą się mówić o swoich
potrzebach.
Ważne!
W klasach, które po raz pierwszy stykają się z taką procedurą, będziesz musiał/-a zachęcić uczniów
do stworzenia par czy małych zespołów lub wręcz je wyznaczyć.
Autorefleksja:
Zastanów się, jakie czynniki wpływają na to, że uczniowie czasami nie są skoncentrowani na lekcji?
Być może Twoje wykłady są zbyt długie lub za trudne. Pamiętaj, że uczniowie mogą śledzić przekaz
ustny maksymalnie w ciągu 15 minut. Metoda opisana wyżej jest też najprostszym „przerywnikiem”,
formą odreagowania na trudne treści przekazywane w czasie lekcji. Jeżeli nie zorganizujesz takich
rozmów i tak będą one miały miejsce, ale wtedy zakłóci Ci to Twoją lekcję.
– 329 –
60241580319180
60
N ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW
Rozwiązywanie problemów to metoda twórczego rozwiązywania problemów. Pozwala na działanie
uporządkowane, podzielone na fazy, którego efektem jest zespołowe twórcze rozwiązanie problemu.
Pokazuje, że szukanie pomysłów i rozwiązywanie problemów to nierozerwalna, logiczna całość.
Dzięki tej metodzie uczniowie dowiadują się, że ustalanie rozwiązania w grupie może być o wiele
bardziej efektywne niż indywidualne zastanawianie się nad problemem. Poznają również strategię
działania, która może być bardzo przydatna w innych dziedzinach aktywności ucznia, a również
w przyszłym życiu zawodowym.
Przebieg:
Metoda ta przebiega według ściśle określonych kroków:
1. Określenie sytuacji problemowej

Krótko opisujesz sytuację lub problem. Może być za to odpowiedzialny także uczeń lub grupa
uczniów przygotowująca zajęcia.
2. Jakie dodatkowe informacje są potrzebne?

To pytanie zadajesz uczniom. Jedna osoba zapisuje na tablicy lub plakacie wszelkie pytania
o dane, fakty. Nie ma tutaj znaczenia, czy te informacje są dostępne, czy też nie.
3. Gdzie możemy poszukać tych informacji?

Obok tych pytań zapisujesz podane przez uczniów źródła uzyskania poszukiwanych informacji.
4. Zapisanie wszystkich pytań, które przychodzą na myśl w związku z daną sytuacją

Zapisujecie wszystkie pytania, które przychodzą uczniom do głowy w związku z opisywaną sy-
tuacją. Pomocna może być karta pracy ucznia nr 1.
5. Więc o co właściwie chodzi?

Każdy uczeń po indywidualnym zastanowieniu się zapisuje na kartce, o jaki problem chodzi.
6. Poszukiwanie pomysłów rozwiązań

Prosisz uczniów o zapisanie na kartkach pomysłów rozwiązań. Kartki przywieszacie na tablicy,
eliminując powtarzające się pomysły. W ten sposób powstanie lista pomysłów jako efekt Burzy
mózgów. W tej fazie obowiązują następujące zasady:
• nie oceniacie pomysłów,
• nie krytykujecie się nawzajem,
• nie sprawdzacie, czy pomysł jest realny,
• im więcej pomysłów, tym lepiej.
7. Rozszerzenie listy pomysłów

Uczniowie odpowiadają na pytanie: Czy zebrane pomysły mogą mieć jeszcze inne zastosowanie?
Pomocne mogą być następujące pytania dodatkowe:
• Czy dany pomysł można zastosować w innej sytuacji?
• Czy można coś zmienić?
• Czy można ten pomysł uogólnić?
• Czy można go uszczegółowić?
• Co się stanie, jeżeli przyjęlibyśmy pomysł przeciwny?
• Czy można poszczególne rozwiązania łączyć ze sobą?
Uzupełniacie listę rozwiązań, dołączając kartki z zapisanymi odpowiedziami na powyższe pytania.
– 330 –
60241580319180
60
8. Ocena pomysłów rozwiązań
Każdy uczeń otrzymuje określoną ilość punktów (np. 3 punkty samoprzylepne) i ocenia, który
N
z pomysłów jest według niego najlepszy. Wskazane jest także wcześniejsze określenie kryteriów,
według których uczniowie dokonają wyboru.
9. Realizacja
Dzielisz klasę na grupy. Uczniowie określają plan działania, którego efektem będzie realizacja
wybranego pomysłu. Powinien to być plan realny, a może w tym pomóc tabelka z kartą pracy
ucznia nr 2.
Ramy organizacyjne:
Potrzebne Ci będą odpowiednie materiały: kartki do Burzy mózgów, tablica lub plakaty, na których
będziecie zawieszać kartki z pomysłami. Na realizację zadania potrzebujesz całą lekcję.
+ –
• Uczy uporządkowanego, zespołowego • Musisz cały czas czuwać nad przebiegiem

rozwiązywania problemów. ćwiczenia, wprawdzie nie występujesz
• Kolejne kroki tworzą przejrzystą strukturę w roli eksperta, ale musisz być dobrym
działania. moderatorem.
• Różnorodność form pracy (praca • Metoda wymaga dyscypliny ze strony
indywidualna, zespołowa) sprawia, uczniów.
że uczniowie chętnie angażują się • Trudno pracować tą metodą z dużą grupą.
w rozwiązywanie naprawdę trudnych
problemów.
Warianty:
Nie powinno zmieniać się przebiegu ćwiczenia, ponieważ stanowi logiczną całość. Warianty mo-
żesz wprowadzać, wykorzystując różne formy Burzy mózgów, czy też inne pomysły pozwalające
na wybór najlepszych pomysłów.
Ważne!
Rozplanuj dokładnie czas przeznaczony na realizację poszczególnych faz. Uczniowie powinni wie-
dzieć, jakie są kolejne kroki, więc zapisz je na plakacie lub tablicy albo rozdaj każdemu uczniowi
kartę pracy ucznia nr 3. Szczególnie pod koniec lekcji zadbaj o to, żeby nie było pośpiechu. Goto-
we rozwiązania powinny być udostępnione wszystkim uczniom w klasie (możecie zrobić gazetkę).
Praca powinna zakończyć się konkretnym rozwiązaniem, uczniowie nie byliby usatysfakcjonowani,
jeżeli działanie byłoby tylko „sztuką dla sztuki”.
Autorefleksja:
Najlepiej nam się udały następujące fazy: ..........................................................................................

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Najtrudniejsze do zrealizowania były następujące fazy: .....................................................................

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
W przyszłości muszę zwrócić uwagę na:

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 331 –
60241580319180
60
U ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW
Lista pytań, które pomogą w nazwaniu problemu:
• Kiedy? • Czy osobno? • Jak często?
• Dlaczego? • Co jest ważne? • Za pomocą czego?
• Co? • Skąd? • Czym?
• Z jakiego powodu? • Czyje? • Dokąd?
• Po co? • Jak? • Jak długo?
• Dla kogo? • Jak bardzo? • Czy trudno?
• Kto? • Ile? • Czy łatwo?
• Czy wszyscy? • Jak daleko? •Z kim?
• Czy razem? • Gdzie?
– 332 –
60241580319180
60
ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW U
Tabelka do planowania działań:
Co? Kto? Do kiedy? Gdzie? Jakie mogą Jak im

pojawić się przeciw-
przeszkody? działać?
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
– 333 –
60241580319180
60
U ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW
1
Jak nazywa się problem?
2
Jakie dodatkowe
informacje są
mi potrzebne?
3
Gdzie możemy poszukać
tych informacji?
4
Zapisanie wszystkich
pytań, które przychodzą
mi na myśl w związku
z tym problemem
5
Więc o co właściwie
chodzi?
6
Poszukiwanie pomysłów
rozwiązań
7
Rozszerzenie listy
pomysłów
8
Ocena pomysłów
rozwiązań
9
Realizacja
– 334 –
60241580319180
60
RYBI SZKIELET N
Rybi szkielet uczy planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, efektywnego współdzia-
łania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych
i grupowych decyzji, rozwiązywania problemów w twórczy sposób, poszukiwania, porządkowania
i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią in-
formacyjną, stosowania zdobytej wiedzy w praktyce.
Nazwa metody pochodzi od formy graficznej przypominającej rybi szkielet. Znana jest także pod
nazwą Schemat przyczyn i skutków.
Służy poszukiwaniu przyczyn powstania danego problemu, planowaniu działań, które mają dać
określone wyniki.
Przebieg:
1. Narysuj na tablicy lub przygotuj dużą planszę przedstawiającą szkielet ryby.
2. W głowę wpisz problem.
Przyczyny wpływające
Czynnik główny Czynnik główny
na czynnik główny
Problem główny
Przyczyny wpływające
na czynnik główny
Czynnik główny Czynnik główny
3. Za pomocą metody Burza mózgów ustal wspólnie z uczniami główne czynniki, które mogą być
odpowiedzialne za powstanie problemu. Zapisz na plakacie pomysły uczniów. Wybierz wspól-
nie z klasą 4–6 spośród tych, które mają charakter czynników głównych, i wpisz na „duże ości”
schematu.
4. Podziel klasę na tyle zespołów, ile ustaliliście czynników głównych. Każdy zespół otrzymuje jedną
„ość” i poszukuje przyczyn, które mają wpływ na ten czynnik.
5. Rozdaj zespołom paski papieru i mazaki. Poproś, aby zapisywali na nich ustalone przyczyny – są
to małe „ości”, które uczniowie przypinają do „ości dużych”.
6. Poproś uczniów, aby przyjrzeli się wynikom swojej pracy i spośród przedstawionych przyczyn
wybrali najistotniejsze. Wybór może być dokonywany przy pomocy punktów.
7. Następnym etapem powinno być opracowanie planu działań zmierzających do rozwiązania
problemu.
– 335 –
60241580319180
60
Potrzebne będą Ci: schemat Rybiego szkieletu, szerokie paski papieru, mazaki, sala przygotowana
do pracy grupowej.
Warianty:
Klasę możesz podzielić na 4–5 zespołów. Dla każdego przygotowujesz Tekst przewodni, w któ-
rym przedstawiasz zasady pracy tą metodą i zadania do wykonania przez zespół. Każdy zespół
otrzymuje od Ciebie dużą planszę z narysowanym schematem Rybiego szkieletu. Dalej pracujcie
według opisanego wyżej przebiegu. Po upływie ustalonego czasu na wykonanie zadania odbywa
się prezentacja prac poszczególnych grup.
Ważne!
Dokładnie wyjaśnij rolę i znaczenie dużych i małych „ości”. Dobrze będzie, jeżeli do wyjaśnienia
metody posłużysz się przykładem – patrz karta pracy ucznia nr 1.
Autorefleksja:
W instrukcji do metody zwrócę uwagę na...........................................................................................

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Podczas pracy tą metodą uczniowie mieli problem z .........................................................................

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 336 –
60241580319180
60
RYBI SZKIELET U
– 337 –
60241580319180
60
N RYBKI W AKWARIUM
Jest to metoda stosowania zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijania sprawności umysłowych oraz
osobistych zainteresowań uczniów, planowania, organizowania i oceniania własnej nauki.
Służy powtórzeniu materiału, lepszemu zapamiętywaniu trudniejszych treści. Ponadto zachęca
uczniów do porządkowania zdobytej wiedzy. Ułatwia pamięciowe uczenie się. Może być stosowana
jako sposób na zaprezentowanie własnego zdania.
Przebieg:
1. Uczniowie przygotowują się w domu do pracy klasowej z większej partii materiału.
2. Na lekcji poproś dwoje uczniów, aby zasiedli w kręgu, obok nich ustaw 4–5 wolnych krzeseł.
3. Pozostali uczniowie i Ty siedzicie w „kręgu zewnętrznym”, tzn. w kręgu utworzonym z krzeseł.

Sposób ustawienia krzeseł przedstawia poniższy schemat.
4. Para uczniów rozpoczyna rozmowę – jest to przez nich przygotowana forma dialogu, w czasie
której powtarzają materiał. Przedstawiają najważniejsze aspekty, problemy, o których warto pa-
miętać na klasówce. Jeżeli ktoś z zewnętrznego kręgu chciałby w danej chwili coś uzupełnić lub
o coś zapytać, siada na wolnym krześle. Jeżeli uczniowie siedzący w kręgu wewnętrznym nie znają
jakiejś odpowiedzi, wspiera ich ktoś z kręgu zewnętrznego (tą osobą możesz być również Ty).
5. Uczniowie w czasie tego „wspólnego zakuwania” robią indywidualnie notatki, które pomogą im
później przygotować się do sprawdzianu.
Ramy organizacyjne:
Przygotuj klasę, ustawiając krzesła zgodnie z proponowanym schematem. Wcześniej przygotuj
zestaw niezbędnych materiałów, które będą potrzebne parze prowadzącej dialog do przygotowania
lekcji. Być może potrzebne będzie również spotkanie z nimi, w czasie którego udzielisz wskazówek
co do formy i treści ich dialogu.
– 338 –
60241580319180
60
N
+ –
• Wszyscy uczniowie są zaangażowani • Para uczniów musi być wcześniej

w powtarzanie materiału. przygotowana do prowadzenia dialogu;
• Uczniowie szybciej się uczą, nawet jeżeli główna odpowiedzialność za powodzenie
materiału jest dużo. ćwiczenia spoczywa właśnie na tych
• Uczniowie powtarzają materiał bez stresu. uczniach.
• Każdy ma możliwość zaprezentowania • Nauczyciel ma małą szansę
swojej wiedzy. interweniowania w przypadku, gdy para
• Nauczyciel ma możliwość uzupełnienia prowadząca jest źle przygotowana do lekcji.
wiedzy uczniów w przyjazny sposób.
Ważne!
Przyjęcie przez Ciebie roli jednego z uczestników ćwiczenia nie będzie łatwe ani dla Ciebie, ani
dla uczniów. Może się zdarzyć tak, że uczniowie będą woleli Ciebie widzieć jako eksperta, czyli
najbardziej aktywnego uczestnika dialogu. Wymaga to od Ciebie przyjęcia postawy wyczekującej,
angażowania się tylko w takich sytuacjach, kiedy naprawdę uczniowie czegoś nie wiedzą. Bardzo
ważna jest też odpowiednia atmosfera, którą stworzysz w czasie tego ćwiczenia. Uczniowie nie
mogą czuć się zagrożeni, że jeżeli będą odpowiadać niepoprawnie albo ujawnią swoją niewiedzę,
zostanie to wykorzystane przeciwko nim (na przykład otrzymają karę w postaci złej oceny lub uwagę
o braku przygotowania do zajęć). W czasie takich zajęć uczniowie uruchamiają w sobie naturalną
motywację do uczenia się. Chcą dobrze wypaść, chcą zaprezentować swój potencjał. Pozwól im
na to! Zachęcaj do aktywności! A może przeprowadź eksperyment!? Pokaż, że na jakieś pytanie
również nie znasz odpowiedzi.
Autorefleksja:
Dokończ zdania:
Po zastosowaniu tej metody podobało mi się, że ...............................................................................

..............................................................................................................................................................
Następnym razem zmienię ..................................................................................................................

..............................................................................................................................................................
Przy kolejnym korzystaniu z tej metody muszę uważać na ................................................................

..............................................................................................................................................................
– 339 –
60241580319180
60
N SESJA PLAKATOWA
Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki – Jak się uczyć?, skutecznemu
porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do
publicznych wystąpień, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, poszukiwaniu, porządkowa-
niu i wykorzystywaniu informacji z różnych źródeł oraz efektywnemu posługiwaniu się technologią
informacyjną. Uczniowie uczą się prezentować wyniki pracy zespołowej, udzielać i przyjmować
informację zwrotną, ćwiczą umiejętność autoprezentacji.
Przebieg:
1. Uczniowie otrzymają od Ciebie zadanie zespołowe, którego rozwiązanie będzie przedstawione
na plakacie.
2. Po ustalonym czasie każda grupa wywiesza swój plakat. Uczniowie oglądają prace bez komen-
tarza, wypełniając karteczkę z informacją zwrotną (karta pracy ucznia nr 1). Każdy uczeń otrzy-
muje tyle karteczek do wykorzystania, ile jest prezentowanych plakatów. Karteczki wrzucane są
do kopert przywieszonych przy każdej pracy.
3. Zebrane informacje zwrotne są analizowane przez poszczególne grupy, które na ich podstawie na-
noszą poprawki. Decyzja o tym, czy grupa chce skorzystać z rad i uwag, należy do niej samej.
4. W kolejnej fazie każda grupa prezentuje swój plakat, a prezentacja ta jest poddawana ocenie
pozostałych uczniów. Każdy otrzymuje kartkę, na której zapisuje jedną z poniższych liter:
A – bardzo mi się podobało
B – podobało mi się, ale...
C – miałem/-am zastrzeżenia, bo...
oraz uzasadnienie wyboru danej litery.
Po prezentacji kartki są przekazywane grupom, które ustosunkowują się do oceny, mówiąc, czego
się nauczyły na tej lekcji.
Ramy organizacyjne:
Przygotuj karteczki do informacji zwrotnej w odpowiedniej ilości dla każdego ucznia. Musisz za-
pewnić miejsce do prezentacji plakatów.
+ –
• Metoda zachęca uczniów do • Nauczyciel musi interweniować, gdy

wypowiedzenia własnej opinii na temat uczniowie oceniają się niesprawiedliwie lub
pracy innych. nie potrafią uzasadnić, dlaczego dokonali
• W bezpiecznej formie (anonimowo) pozwala takiej oceny. Czasami uczniowie nie chcą
na konstruowanie także opinii krytycznej. poddawać krytycznej ocenie cudzej pracy,
• Metoda łatwa do przeprowadzenia, nie licząc na to, że ich „dzieło” również nie
wymaga wielu przygotowań. zostanie skrytykowane.
• Może być realizowana we wszystkich
grupach wiekowych.
Ważne!
Jeżeli nie macie warunków w klasie na wywieszenie plakatów, możecie to zrobić na korytarzu.
Autorefleksja:
➔ Jakich sposobów musiałeś/-aś użyć, aby uczniowie udzielali konstruktywnej informacji zwrotnej?
➔ Na co zwrócisz uwagę, stosując te metodę następnym razem?
– 340 –
60241580319180
60
SESJA PLAKATOWA U
➔ Jaka jest Twoja opinia na temat wyników pracy przedstawionych na plakacie?

➔ Co Ci się podoba? Czego Ci brakuje?
➔ Jakie masz wątpliwości, pytania?
➔ Jakich wskazówek chciałbyś/-abyś udzielić grupie, która jest autorem danego plakatu?
.................................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................................
– 341 –
60241580319180
60
N SMILY
Smily pomaga w planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki oraz w skutecznym poro-
zumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do
publicznych wystąpień.
To jedna z metod ewaluacyjnych. Można ją stosować na zakończenie lekcji, jakiejś wybranej fazy
lekcji lub ćwiczenia. W bardzo krótkim czasie pozwala zbadać nastrój grupy. W zależności od celu,
jaki sobie postawisz, możesz dowiedzieć się, czy uczniowie:
• dobrze się czuli,
• temat był atrakcyjny,
• dużo się nauczyli,
• podobała im się forma pracy w grupach.
Przebieg:
Na plakacie rysujesz schemat służący do oceny lekcji lub określonych kryteriów. Uczniowie zazna-
czają mazakiem w wybranym przez siebie miejscu kropkę (do każdego kryterium jedną), która ma
być odpowiedzią na zadane przez Ciebie pytanie, np.:
• temat dzisiejszej lekcji był atrakcyjny,
• nowe treści były przekazane w sposób zrozumiały dla mnie,
• atmosfera na lekcji była dobra.
Temat Treści Atmosfera
Ramy organizacyjne:
Czas: 15 minut wraz z omówieniem wyników.
Nie wymaga specjalnych przygotowań ani dużej ilości materiałów piśmienniczych.
Warianty:
Ewaluacja trzech różnych lekcji. Uczniowie rysują lub przyklejają kropki w odpowiednich kolumnach
(lekcja 1, lekcja 2, lekcja 3), odpowiadając na pytanie: Która z trzech ostatnich lekcji była, Twoim
zdaniem, najciekawsza?
Ważne!
Nie należy liczyć kropek. Są dość widoczne dla każdego. Wskazane jest jednak porozmawiać na
temat wyników – niech skomentują je ci uczniowie, którzy chcą.
Autorefleksja:
❑ metoda bardzo prosta w przygotowaniu,
❑ można się dowiedzieć ciekawych rzeczy,
❑ uczniowie chętnie w niej uczestniczą,
❑ zabiera mało czasu,
❑ da się zastosować w dowolnej części lekcji.
– 342 –
60241580319180
60
STACJE UCZENIA SIĘ N
Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, rozwiązywania problemów w twór-
czy sposób, poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz
efektywnego posługiwania się technologią informacyjną, stosowania zdobytej wiedzy w praktyce,
Metoda ta znakomicie nadaje się do realizacji ścieżek edukacyjnych. Nauczyciel przygotowuje
na dany temat zestaw materiałów, oczywiście dydaktycznie opracowanych, które uczniowie będą
poznawali, przechodząc kolejne stacje uczenia się. W ten sposób tradycyjne przerabianie jakiegoś
tematu, z podziałem na kolejne lekcje, z dominacją nauczyciela, zostaje zastąpione indywidualnym
tokiem pracy ucznia. W jednym czasie może być realizowanych wiele zagadnień.
Głównym zadaniem nauczyciela staje się przygotowanie materiałów i takie zaplanowanie stacji, które
daje jednakowe szanse wszystkim uczniom. W czasie lekcji nauczyciel usuwa się na plan dalszy,
występując raczej w roli indywidualnego doradcy w razie wyraźnej potrzeby ze strony ucznia.
Głównym celem stacji uczenia się jest rozwój samodzielności uczniów w procesie uczenia się
poprzez działanie, odkrywanie i zabawę. Poza tym uczniowie mają możliwość poznania, jakim są
typem uczenia się, jakie mają zainteresowania, jak organizują sobie efektywnie naukę.
Przebieg:
Stacje uczenia się są realizowane w czterech fazach:
1. Rozmowa wstępna: wprowadzasz uczniów do tematu, otwierasz horyzonty, omawiasz ogólnie
temat lub problem.
2. Wędrówka po stacjach: Na kilku stolikach leżą rozłożone przez Ciebie zadania (na każdym
stoliku jedno zadanie). Uczniowie otrzymują „obiegówkę” – karta pracy ucznia nr 1, na której
zaznaczają wykonanie zadania. Kolejność, czas wykonania zadania, forma pracy (indywidualna,
w parze, zespołowa), wybór zadań zależy od tego, na ile chcesz sterować przebiegiem metody.
Informujesz uczniów, co się znajduje na przygotowanych stanowiskach. Jeżeli pracujesz tą me-
todą po raz pierwszy, oprowadź ich z krótkim komentarzem.
3. Rozwiązywanie zadań – uczniowie wybierają sobie stacje, które odpowiadają ich zainteresowa-
niom i możliwościom. Rozwiązują zadania, które znajdą na wybranych stacjach.
4. Podsumowanie – uczniowie opowiadają, co było dla nich ważne, prezentują modele, teksty,
rozwiązania, które udało im się wykonać. Nie wymagasz szczegółowego rozliczenia z wykonanej
pracy. Podsumowania nie oceniasz, lecz tylko efekty pracy.
Ramy organizacyjne:
Materiały, które przygotujesz, powinny spełniać następujące kryteria:
– uczniowie powinni móc pracować z danym materiałem bez pomocy nauczyciela,
– uczniowie powinni mieć możliwość autokontroli wykonanych zadań,
– materiał powinien uwzględniać zróżnicowanie według poziomu, zainteresowań i formy pracy,
– materiał powinien pozwalać na uczenie się kognitywne, w działaniu i zabawie,
– materiał powinien być wykonany starannie. Jeżeli nauczyciel przygotowuje go we własnym zakre-
sie, powinien pamiętać, że jest to pewien wzorzec dla uczniów (np. kopie powinny być wyraźne,
atrakcyjne, kolorowe),
– materiał powinien uwzględniać wiek uczniów,
– zadania powinny pozwalać na wiele alternatywnych rozwiązań.
– 343 –
60241580319180
60
+ –
• Uczniowie uczą się samodzielności. • Nauczyciel musi dużo czasu poświęcić na

• Nauczyciel nie musi się angażować przygotowanie materiałów.
w proces lekcyjny. • Gdy uczniowie pracują w bardzo
• Uczeń sam decyduje o tym, czego, zróżnicowanym czasie, może powstać
ile i w jakim czasie się nauczy. „kolejka” do stacji. Nauczyciel musi wtedy
interweniować, aby nie powstał bałagan.
Ważne!
Można rozróżnić różne typy stacji uczenia się:
– ze stałą, narzuconą przez nauczyciela strukturą
Zmiana stacji następuje na sygnał nauczyciela, każdy uczeń musi „zaliczyć” każdą stację
– struktura półotwarta
Uczniowie sami zmieniają stacje, obowiązuje tylko liczba stacji, które należy „zaliczyć” (np. 4 z ośmiu)
– struktura otwarta
Uczniowie mają pełne prawo wyboru stacji.
Na początku radzimy Ci, abyś zastosował/-a wariant pierwszy.
Autorefleksja:
W swoim planie nauczania wybierz pięć lekcji, które mogłyby być prowadzone w formie stacji.
Które to będą?
– 344 –
60241580319180
60
STACJE UCZENIA SIĘ U
Najpierw zastanów się, które ze stacji wybierasz. Mogą to być zadania, które Cię
interesują, są według Ciebie łatwe do wykonania albo chcesz się z nimi zmierzyć.
Zakreśl numery wybranych stacji. Po wykonaniu każdego zadania zanotuj w środko-
wej rubryce wyniki i opisz, jak do nich doszedłeś/doszłaś. Swoją „obiegówkę” daj
do podpisu nauczycielowi. Na tej podstawie otrzymasz ocenę.
STACJE UCZENIA SIĘ Imię, nazwisko

.........................
.........................
Nr Zaliczenie
Opis efektów/wyniki (Podpis nauczyciela)
stacji
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
– 345 –
60241580319180
60
N SUKCESY I PORAŻKI
Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki oraz skutecznemu porozu-
miewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do
Dzięki niej uczeń potrafi:
• przeanalizować swoje dotychczasowe działania i ocenić ich skuteczność w procesie uczenia się.
• formułować pozytywną i negatywną informację zwrotną na temat klimatu pracy w klasie i zacho-
wań nauczyciela.
Przebieg:
1. Na przygotowanym wcześniej przez Ciebie długim pasie papieru (może być rozwinięty rulon
szarego papieru) wyłożonym na holu lub zawieszonym na ścianie klasy uczniowie malują ważne
wydarzenia, które miały miejsce w określonym czasie (w ciągu tygodnia, miesiąca, semestru).
Muszą zachować chronologię faktów, a dla pewności zapisać pod każdym rysunkiem datę. Nie
rozmawiają ze sobą w trakcie pracy.
2. Po zakończeniu pracy „artystycznej” poproś uczniów, aby zapisali na przygotowanym przez
Ciebie wykresie własne punkty maximum (sukcesy) i minimum (porażki) i połączyli je wykresem.
Skorzystaj ze wzorca zawartego w karcie pracy ucznia nr 1.
3. Teraz omówcie wyniki, analizując, gdzie wykresy są podobne, gdzie się różnią. W ten sposób
odbywa się wasza wspólna retrospekcja procesu uczenia się w danym czasie.
4. Analiza może zakończyć się sformułowaniem wspólnych wniosków co do działań zapobiegającym
negatywnym zjawiskom w klasie utrudniającym naukę. W tym przypadku musicie się skoncen-
trować przede wszystkim na opisach odnoszących się do porażek uczniów.
Ramy organizacyjne:
Potrzebujesz długiego paska papieru, przyborów do malowania (kredki, farby, mazaki, ołówki) oraz dużo
miejsca, aby każdy uczeń mógł swobodnie podejść do wspólnego plakatu i narysować obrazek.
+ –
• Jest przydatna do ewaluacji jakiegoś etapu. • Metoda jest trudna dla uczniów,
• Daje informacje przydatne nie tylko którzy nie mają jeszcze doświadczenia
nauczycielowi, ale również zachęca uczniów w autoewaluacji.
do refleksji na temat realizowanych treści
i procesu uczenia się.
• Pozwala na zróżnicowaną analizę.
Autorefleksja:
Po zastosowaniu tej metody odpowiedz na pytania:
➔ Czy pojawiły się różnice między Twoją oceną sytuacji w klasie, a wypowiedziami uczniów?
➔ Jakie nowe informacje o klasie/uczniach zdobyłeś/-aś po zastosowaniu tej metody?
➔ Czego dowiedziałeś/-aś się o sobie?
– 346 –
60241580319180
60
SUKCESY I PORAŻKI U
Wzór wykresu do wypełnienia przez uczniów
Polecenie:
Na podstawie swoich przemyśleń w trakcie rysowania plakatu nanieś na wspólny plakat
maksymalne i minimalne punkty, które będą symbolizowały Twoje sukcesy lub porażki
w nauce w ciągu ................... (tygodni, miesięcy). Połącz je później w jeden wykres.
Np. W pierwszym tygodniu nauki nie wydarzyło się nic szczególnego, poza tym, że nie
odrobiłeś/-aś lekcji z j. polskiego, ale nauczyciel nie wstawił Ci za to żadnego stopnia.
Zaznaczasz to wydarzenie w punkcie „0”. Po kilku dniach mieliście pracę w grupach
na lekcji matematyki. Zrozumiałeś/-aś trudne zagadnienie właśnie podczas pracy
zespołowej. Uważasz to za swój sukces. W drugim tygodniu dostałeś/-aś jedynkę.
Uważasz to za porażkę, ponieważ zapomniałeś/-aś o terminie klasówki itd. Wybierz
najważniejsze wydarzenia. Nie zawsze będą one dotyczyły twoich ocen. Czasami
będzie chodziło o opinie na temat współpracy w klasie, tego że coś zrozumiałeś/-aś,
że lekcja była bardzo interesująca lub, przeciwnie, nudna, a ty nie potrafiłeś/-aś się
skoncentrować. Zanotuj to, co dla Ciebie jest ważne.
10 sukcesy
1 tydzień 2 tydzień 3 tydzień
-10 porażki
– 347 –
60241580319180
60
N SYGNALIZACJA ŚWIETLNA
Metoda skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu
Dzięki tej metodzie uczniowie:
• ćwiczą formułowanie informacji zwrotnej,
• nazywają swoje emocje,
• zgłaszają trudności w nauce.
Przebieg:
Podajesz pytania/stwierdzenia. Uczniowie sygnalizują kolorowymi kołami odpowiedzi:
Tak Kolor zielony
Nie Kolor czerwony
Nie
Kolor żółty
wiem
Stwierdzenia:
❑ Czuję się w klasie dobrze.
❑ Jestem zmęczony/-a.
❑ Coraz lepiej rozumiem temat zajęć.
❑ Jestem z czegoś niezadowolony/-a. (Z czego?)
❑ Mam zastrzeżenia do nauczyciela. (Jakie?)
❑ Dużo dowiedziałem/-am się o sobie. (Czego?)
❑ Zabrakło mi czegoś na lekcji. (Czego?)
❑ Chciałbym/-abym jeszcze coś powiedzieć od siebie. (Co?)
Ramy organizacyjne:
Potrzebujesz 10 minut czasu pod koniec lekcji. Przygotuj dla każdego ucznia wycięte kolorowe
kółka. Możesz skorzystać z szablonu w karcie pracy ucznia nr 1.
– 348 –
60241580319180
60
N
+ –
• Uczniowie odpowiadają szybko na Twoje • Należy dokładnie wyjaśnić znaczenie

pytania. Chętnie wypowiadają swoje zdanie. kolorów. Młodsi uczniowie mogą mieć
• Każdy uczeń ma pewność, że jego opinia kłopoty ze zrozumieniem symboliki kolorów.
jest ważna.
• Metoda może być realizowana we
wszystkich grupach wiekowych.
Autorefleksja:
Jakie inne formy ewaluacji lekcji stosujesz? Czy uczniowie chętnie wypowiadają swoje opinie o od-
bytej lekcji?
– 349 –
60241580319180
60
U SYGNALIZACJA ŚWIETLNA
Tak
zielony
Nie
czerwony
Nie wiem
żółty
– 350 –
60241580319180
60
SYGNAŁY N
widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, przyswajaniu sobie metod i technik negocja-
cyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych.
Uczniowie w czasie lekcji mają czasami potrzebę zgłoszenia, że im się coś nie podoba, że chcieliby
wprowadzić jakieś zmiany w przebiegu lekcji. Wtedy przez długi czas trzymają rękę w górze albo
zniecierpliwieni przerywają w pół zdania nauczycielowi lub odpowiadającemu koledze. Warto za-
stosować więc inną formę spontanicznego reagowania na to, co się dzieje na lekcji. Temu właśnie
służy prezentowana metoda.
Przebieg:
1. Każdy uczeń otrzymuje od Ciebie zestaw kart, z których może korzystać na Twoich lekcjach
(karta pracy ucznia nr 1).
2. W momencie, gdy pojawi się kilka kart w górze, przerywasz lekcję i reagujesz na sygnały. Prosisz
uczniów, aby uzasadnili, dlaczego podnieśli swoje karty.
Ramy organizacyjne:
Przygotuj zestaw kart dla każdego ucznia. Jeżeli podkleisz je tekturką, możesz je wykorzystywać
wielokrotnie, zbierając je od uczniów na zakończenie lekcji.
+ –
• Niewerbalne zgłaszanie potrzeb nie • Uczniowie mogą wykorzystywać karty

przeszkadza w prowadzeniu zajęć. bez potrzeby, dla dowcipu. Powinieneś
• Kilku uczniów na raz może zgłaszać swoje na początku za każdym razem reagować
uwagi bez wprowadzania chaosu w klasie. na podniesione kartki, prosząc uczniów
• Uczniowie mają poczucie, że mają wpływ o uzasadnienie. To przekona ich,
na przebieg zajęć i że ich zdanie się liczy. że traktujesz to narzędzie poważnie.
Autorefleksja:
➔ Jakie doświadczenia zebrałeś/-aś po zastosowaniu kart w swoich klasach? Czy ułatwiło Ci to
prowadzenie lekcji?
➔ Czy pojawiły się jakieś trudności?
– 351 –
60241580319180
60
U SYGNAŁY
Jestem
niezadowolony/-a!
Proszę
o przerwę!
Skończyć
z biadoleniem!
– 352 –
60241580319180
60
U
Proszę o dyskusję!
Streszczać się!
Weźmy się do pracy!
– 353 –
60241580319180
60
N SYMBOLE
Metoda może być bardzo dobrym wstępem do kształtowania kultury informacji zwrotnej w klasie.
Zachęca uczniów do mówienia o swoich emocjach.
Przebieg:
1. Na środku klasy lub dużym stole rozkładasz różne przedmioty: temperówkę, długopis, kamyk,
korale, cukierek, książkę, gumkę, piłkę itd.
2. Prosisz uczniów, aby każdy wybrał jeden z nich i podarował go Tobie z uzasadnieniem, dlaczego
wybrał ten przedmiot. Uczeń ma w ten sposób wyrazić swój stosunek do nauczyciela. Może to
być również pytanie o opinię na temat nauczanego przedmiotu, jakiegoś tematu albo klasy.
Ramy organizacyjne:
Zbierz wcześniej różne przedmioty. Możesz też szybko przygotować je w czasie przerwy, biorąc to,
co masz pod ręką. Możesz również wykorzystać symbole znajdujące się w karcie pracy ucznia nr 1,
rozkładając na podłodze wycięte kartki.
+ –
• Uczniowie chętnie udzielają szczerej, • Uczniowie udzielający po raz pierwszy

spontanicznej wypowiedzi. informację zwrotną nauczycielowi mogą
• Każdy uczeń ma możliwość wypowiedzenia mieć opory przed taką wypowiedzią.
własnej opinii. • Czasami uczniowie traktują tę metodę jako
okazję do żartów.
Ważne!
Nie nalegaj, jeżeli uczeń nie ma ochoty uzasadniać swojego wyboru. Unikaj atmosfery „dowcipko-
wania”. Nie komentuj wypowiedzi ani nie pozwól na krytykę.
Autorefleksja:
➔ Które wypowiedzi zapamiętałeś/-aś najbardziej?
➔ Jak zamierzasz je wykorzystać, planując zmianę swoich zachowań?
– 354 –
60241580319180
60
SYMBOLE U
Który symbol podarowałbyś/-abyś swojemu nauczycielowi? Dlaczego?

Ç Õ g
Þ Ø Ä } E
4 Æ «
³
, + H
– 355 –
60241580319180
60
N SYMULACJA
Metoda rozwija umiejętność planowania, organizowania i oceniania własnej nauki oraz wpływa na
efektywne współdziałanie w zespole i pracy w grupie, buduje więzi międzyludzkie, wspiera podej-
mowanie indywidualnych i grupowych decyzji oraz rozwiązywanie problemów w twórczy sposób.
Pomaga zastosować zdobytą wiedzę w praktyce.
Symulacja stanowi odzwierciedlenie sytuacji potencjalnie realnej. Uczestnikom daje możliwość po-
wtórnego przeżycia zdarzeń, zastanowienia się nad tym, co się stało i co by mogło się stać, gdyby
zostały podjęte inne decyzje.
W symulacji można wypróbować różne zachowania i różne możliwe rozwiązania problemów. Można
uczyć się na własnych błędach i to na dodatek w sytuacji, w której koleżanki i koledzy pomagają
zrozumieć zaistniałe zjawiska. Ich doświadczenia i myśli mogą stać się impulsem do spojrzenia na
znaną sprawę w nowym świetle i z nowej perspektywy.
W efekcie można podjąć nowe decyzje i przyjąć nowe rozwiązania.
Dzięki tej metodzie uczniowie rozwijają swoją wrażliwość na innych ludzi i uczą się myśleć produk-
tywnie o rozwiązywaniu „nierozwiązywalnych” problemów.
Przebieg:
1. Uczniowie, wprowadzeni w temat rozważań, losują karteczki. Niektóre z nich to losy przyporząd-
kowane osobom, które mają odegrać określone role.
2. Uczniowie – uczestnicy symulacji otrzymują opis swojej roli i czas na przygotowanie się do gry
(maks. 10 minut).
3. Uczestnicy symulacji grają swoje role i w ciągu określonego czasu (maks. 20 minut) mają znaleźć
rozwiązanie problemu lub zebrać wnioski do dalszego opracowania.
4. Pozostali uczniowie obserwują przebieg symulacji i spisują swoje spostrzeżenia. (Możesz podać
im wcześniej kryteria, według których mają prowadzić obserwację, np. sposób komunikowania
się uczestników między sobą, sposób argumentowania, postawy itp. Masz także do dyspozycji
kartę pracy ucznia nr 2).
Po zakończeniu symulacji dziękujesz „aktorom”, pytasz ich o samopoczucie i o to, jak czuli się
w powierzonej im roli – czy identyfikowali się z nią, czy też nie. Następnie oddajesz głos obserwa-
torom. Bardzo ważne jest, aby obserwatorzy znali zasady przekazywania informacji zwrotnej.
Uczniowie mogą się również przygotować do scenki samodzielnie. Przekazujesz im wtedy materiał
opisujący metodę symulacji oraz wskazówki do postępowania w zależności od przyjętego wariantu
metody (karta pracy ucznia nr 1).
Ramy organizacyjne:
Czas:
10 minut – na przygotowanie się do odegrania roli i na zorganizowanie
miejsca w klasie na symulację
20 minut – na symulację
10 minut – na omówienie
Warianty:
1. Symulacja może być także doskonałą metodą na przekazanie informacji zwrotnej w sytuacji, gdy
pojawiają się problemy podczas pracy w grupie.
W pewnej chwili przerywasz pracę tej grupy i prosisz, aby uczniowie wcielili się w rolę koleżanki
lub kolegi i kontynuowali pracę, symulując sposób postępowania charakterystyczny dla osoby,
którą grają. Na zakończenie uczniowie opowiadają o swoim samopoczuciu – zarówno osoby
grające jak i osoby grane.
2. Przedstawiasz problem do rozwiązania. Uczniowie w grupach przygotowują się do symulacji
(porządkują znane im informacje, zbierają materiały i argumenty). Losowane są role. Zaczyna
się symulacja, która jest próbą znalezienia rozwiązania problemu.
– 356 –
60241580319180
60
3. Zapraszasz uczniów, którzy przeżyli jakąś sytuację i którą chcieliby omówić z kolegami, aby
odegrali scenkę – jak było. Uczniowie grają w niej siebie lub osoby uczestniczące w tej sytuacji
N
naprawdę. Obserwatorzy zastanawiają się, jak inaczej mogłaby potoczyć się cała sprawa, gdyby
uczestnicy sytuacji zachowali się inaczej, niż to miało miejsce.
Ważne!
Wszystkie symulacje muszą być omówione i podsumowane wnioskami. Obserwatorzy nie są
biernymi widzami, lecz aktywnymi uczestnikami sytuacji, mają do wykonania konkretne zadanie.
Wypełniają arkusze obserwacyjne, które zawierają np. następujące kryteria obserwacji:
• jak argumentowano?
• w jaki sposób próbowano rozwiązać konflikt: np. poprzez wzajemne obarczanie się winą, szukanie
porozumienia, kompromis?
• co ja odczuwałem/-łam, przyglądając się scence?
• jakie wrażenie wywoływały na mnie poszczególne role?
Jeżeli zdecydujesz się na samodzielne konstruowanie gry, pamiętaj, że ma ona swoje etapy:
1. Określenie celów gry symulacyjnej:
• co po tych zajęciach uczniowie (gracze) będą: umieli, potrafi, rozumieli,
• jakim zamiarom nauczyciela ma posłużyć (wprowadzenie nowego tematu, wykorzystanie
znanych już wiadomości).
2. Określenie dla kogo jest przeznaczona gra.
3. Określenie stałych i zmiennych elementów gry. Trzeba wyjaśnić zależności między nimi,
przedstawić momenty krytyczne w grze.
4. Ustalenie struktury gry i jej przebieg.
5. Określenie warunków prowadzenia gry.
Gra musi być dostosowana do wieku i możliwości uczniów oraz możliwości nauczyciela.
Należy w nich uwzględnić warunki lokalowe, określić czas na przeprowadzenie
gry oraz liczbę osób biorących w niej udział. Ustalenie warunków zmusza do
ponownego przyjrzenia się strukturze gry. W razie konieczności należy
dopasować ją do ustalonych warunków.
6. Opracowanie scenariusza gry (role, harmonogram, podział czasu).
7. Opracowanie przepływu informacji:
• ilość informacji,
• rodzaje informacji,
• warunki dostarczania (kiedy dostarczana?, przez kogo?),
• zasady udzielania informacji (kiedy?, w jakim celu?, dla kogo?).
8. Opracowanie reguł gry obowiązujących graczy.
9. Opracowanie reguł gry funkcjonujących w symulowanym zdarzeniu.
10. Ustalenie warunków konsultacji podczas gry z prowadzącym grę nauczycielem.
11. Opracowanie instrukcji gry.
12. Określenie roli nauczyciela w grze.
13. Ustalenie i przygotowanie niezbędnych materiałów, pomocy, rekwizytów.
14. Próbne rozegranie gry.
15. Przygotowanie omówienia gry po jej zakończeniu.
Autorefleksja:
Dzięki Symulacji udało mi się wraz z uczniami osiągnąć następujące cele uczenia się:
1. .........................................................................................................................................................
2. .........................................................................................................................................................
3. .........................................................................................................................................................
4. .........................................................................................................................................................
Uwagi na przyszłość:
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 357 –
60241580319180
60
U SYMULACJA
Arkusz obserwacyjny dla obserwatora:
Zaobserwowałem/-am, że: Osoba A Osoba B Osoba C Osoba D

Posługuje się rzeczowymi
argumentami, takimi jak np.:
Stara się rozwiązać konflikt

poprzez łagodzenie napięcia
Mówiąc, uśmiecha się do innych
Patrzy na innych uczestników

dyskusji
Gdy patrzyłem/-am i słuchałem/-

am osoby... poczułem, że...
Wypełnij każdą rubrykę, posługując się kryteriami w lewej kolumnie. To Ci pomoże

wziąć udział w podsumowaniu.
Pamiętaj! Im bardziej konkretne będą Twoje obserwacje, tym więcej pożytku przy-
niosą Tobie i innym!
– 358 –
60241580319180
60
SYMULACJA U
Po co Ci ta metoda ?
Ile razy myślałeś sobie: „Szkoda, że zabrakło mi odwagi. Mogłem mu powiedzieć...”
albo „Gdybym się jeszcze raz znalazł w takiej sytuacji, to bym postąpił tak...”
„Polak mądry po szkodzie” – mówi przysłowie.
Symulacja pozwoli Ci przeżyć raz jeszcze znaną sytuację i wyciągnąć z niej wnioski,
zrozumieć problem na nowo lub też zagrać sytuację, która się jeszcze nie zdarzyła,
ale może się zdarzyć. Warto więc się do niej przygotować.
Możesz zagrać sam siebie, albo też kolegę, koleżankę, mamę, tatę, nauczyciela,
dyrektora itp.
A teraz zrób to...

Pomyśl, co chciał(a)byś zagrać.
Jeżeli ma to być scenka, która się już kiedyś zdarzyła, postępuj tak:
1. Wylosuj opis roli.
2. Przeczytaj go dokładnie, przypomnij sobie, jak w rzeczywistości postępowała
osoba, którą teraz masz zagrać.
3. Zastanów się, jak zagrasz, żeby zrobić to jak najwierniej. Zrób sobie notatki. Masz
na to 10 minut.
4. Przystępując do gry, staraj się postępować dokładnie tak jak postępowała oso-
ba, którą grasz. Pamiętaj, że jesteś tu aktorem i masz do odegrania rolę. Zrób to
najlepiej, jak umiesz.
5. Po zakończeniu gry weź udział w podsumowaniu, posłuchaj obserwatorów, opo-
wiedz o swoich uczuciach.
6. Zakończ swoją wypowiedź wnioskiem.
Jeżeli ma to być scenka, którą sobie wyobrażasz, postępuj tak:

1. Wylosuj opis roli.
2. Przeczytaj dokładnie, co masz robić.
3. Wyobraź sobie, jak to zagrasz. Zrób sobie notatkę.
4. Graj swoją rolę, obojętnie, czy Ci pasuje, czy też nie. To zadanie aktorskie.
5. Po zakończeniu gry weź udział w podsumowaniu, posłuchaj obserwatorów, opo-
wiedz o swoich uczuciach.
6. Zakończ swoją wypowiedź wnioskiem.
Jeżeli jesteś obserwatorem, obserwuj pilnie scenkę. Zapisuj swoje wrażenia na

arkuszu obserwacyjnym, który dostaniesz od nauczyciela.
Gdy będziesz opowiadał/-a o swych obserwacjach, mów o osobach występujących
w scence (a więc mów o rolach), a nie o tych, którzy grali. Np. Iza grała panią dyrek-
tor. Mów więc: „pani dyrektor zachowywała się tak i tak...”, a nie: „Iza zachowywała
się tak i tak...”.
– 359 –
60241580319180
60
U Radzimy Ci...
Włącz się aktywnie do pracy, bez względu na to, jaką masz rolę (aktora czy obser-
watora). Takie scenki są zawsze bardzo pouczające. Można uczyć się na błędach
innych i uniknąć własnych.

Aktorzy mają bardzo trudne zadanie do wykonania. W dyskusji na zakończenie nie
krytykuj ich gry, tylko staraj się raczej podkreślić to, co było ważne dla Ciebie i dla
innych i z czego można było wyciągnąć wnioski. Nie szczędź pochwał.
Brałem/-łam udział w Symulacji na temat ..................................................................
Występowałem/-am w następującej roli ....................................................................
Ta scenka nauczyła mnie ...........................................................................................

....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
– 360 –
60241580319180
60
SZEŚĆ – TRZY – PIĘĆ N
Metoda pomaga w planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki. Wspiera efektywne
współdziałanie w zespole i pracy w grupie, budowanie więzi międzyludzkich, podejmowanie indy-
widualnych i grupowych decyzji; służy poszukiwaniu rozwiązań i rozwiązywaniu różnych proble-
mów dydaktycznych czy wychowawczych. Jest zmodyfikowaną Burzą mózgów. Liczby w nazwie
oznaczają:
6 – liczba osób lub grup
3 – liczba rozwiązań, pomysłów
5 – liczba tzw. rundek
Przebieg:
Przygotuj 6 kart pracy ucznia nr 1.
1. Zapisz na tablicy lub plakacie problem, dla którego trzeba znaleźć rozwiązanie.
2. Wyjaśnij, że rozwiązań będziecie poszukiwać pracując w 6 zespołach.
3. Dokonaj podziału klasy na zespoły.
4. Poproś zespoły, by usiadły na obwodzie koła.
5. Rozdaj zespołom karty ćwiczeń.
6. Poproś uczniów, aby przez chwilę porozmawiali o problemie i próbowali poszukiwać możliwych
rozwiązań.
7. Teraz wyjaśnij, że zadaniem zespołów jest znalezienie trzech możliwych rozwiązań do przed-
stawionego problemu i wpisanie ich w ponumerowane pola na karcie ćwiczeń. Poinformuj, że
na wykonanie zadania grupy mają 6 minut.
8. Na hasło „start” grupy przekazują sobie karty ćwiczeń w kierunku zgodnym z ruchem wskazó-
wek zegara.
9. Grupy zapoznają się z pomysłami zapisanymi przez sąsiednie grupy. Czynności opisane w punk-
cie 7 i 8 powtarzasz 5 razy, przy czym czas przeznaczony na przeprowadzenie kolejnej rundki
wydłużasz o 1 min (7, 8, 9). Po pięciu rundkach wszystkie rubryki w karcie ćwiczeń powinny
zostać zapełnione.
10. Grupy prezentują wypełnione karty.
11. Wspólnie z uczniami dokonujesz oceny powstałych pomysłów i wybieracie te, które uznacie
za możliwe do zrealizowania.
Ramy organizacyjne:
Do przeprowadzenia tej metody musisz przygotować odpowiednio salę. Stoliki, przy których będą
pracowały grupy, ustaw w kręgu. To ułatwi przekazywanie kart.
Przygotuj odpowiednią liczbę kart pracy ucznia.
+ –
• Łatwość stosowania metody. • Wydłużanie czasu ponad normę

• Duża intensywność pracy. w kolejnych rundkach.
• W stosunkowo krótkim czasie powstaje
wiele rozwiązań.
Ważne!
Przy podawaniu instrukcji zwróć uwagę, że nie można w kolejnych rundkach powtarzać pomysłów
już zapisanych. Przypomnij uczniom, że każdy pomysł jest dobry, jest inspiracją do powstawania
następnych. Nie pozwalaj na wymuszanie przedłużania czasu na kolejne rundy. Grupa nie musi
wypełnić wszystkich 18 prostokątów.
Pomyśl o tym, że kolejnym etapem pracy na lekcji lub pracy domowej powinno być opracowanie
planu działania zmierzającego do rozwiązania problemu.
– 361 –
60241580319180
60
N Autorefleksja:
Do których rozwiązań powrócę na następnej lekcji?
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Dlaczego?
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
W pracy grupowej muszę jeszcze zwrócić uwagę na:

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 362 –
60241580319180
60
SZEŚĆ – TRZY – PIĘĆ U
Zapiszcie – pytanie (problem ), nad którym będziecie pracować:

.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
1 2 3
4 5 6
7 8 9
10 11 12
13 14 15
16 17 18
– 363 –
60241580319180
60
N SZYBKIE CZYTANIE
Szybkie czytanie to metoda poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych
źródeł.
Skuteczne czytanie jest warunkiem skutecznego uczenia się. Szybkie czytanie tekstu w poszu-
kiwaniu określonych informacji jest bardzo ważną umiejętnością. Czytanie w szkole tekstów „od
dechy do dechy” nie jest dla uczniów atrakcyjne. A jeżeli do tego jeszcze treść nie będzie dla nich
interesująca, to trudno o wzrost zainteresowania lekturą.
Ćwiczenie polega na jak najszybszym przeczytaniu tekstu w celu znalezienia określonych informacji. Dzięki
temu uczniowie wypracowują strategie szybkiego czytania i rozwijają motywację do pracy z tekstem.
Przebieg:
1. Przygotuj ciekawe teksty, które zachęcą uczniów do czytania.
2. Do tekstu dołącz kartkę, na której podaj, w jakim czasie uczniowie mają przeczytać tekst i jakich
informacji mają szukać w czasie czytania.
3. Rozdaj uczniom najpierw instrukcję, jak należy czytać selektywnie tekst (karta pracy ucznia nr 1).
4. Potem połóż przed każdą osobą tekst do czytania przykryty czystą kartką.
5. Po Twoich wyjaśnieniach dotyczących spraw organizacyjnych (wskaż na informacje podane na
załączonej kartce) uczniowie biorą się do pracy. Pilnuj, aby wszyscy rozpoczęli czytanie w tym
samym momencie.
6. Uczniowie szukają odpowiedniego miejsca w tekście lub określonych przez Ciebie informacji
i zaznaczają je markerem (lub podkreślają mazakiem).
7. Teraz sprawdzają nawzajem, czy dobrze zaznaczyli tekst.
8. Po ćwiczeniu poprowadź dyskusję o tym, jakimi sposobami uczniowie docierali do informacji.
9. Na tablicy zapiszcie wnioski, które będą pewnym klasowym poradnikiem szybkiego czytania.
Ramy organizacyjne:
Dla każdego ucznia przygotuj powielony tekst i kartę pracy ucznia nr 1. Ćwiczenia takie mogą być
bardzo krótkie, ilość tekstów do czytania – zmienna.
+ –
• Uczniowie traktują to ćwiczenie jako zabawę, • Nie znamy.

więc nie mają oporów przed czytaniem.
• Po zakończeniu ćwiczenia można wspólnie
ustalić wskazówki pomagające w szybkim
czytaniu.
• Metoda nie wymaga zbyt dużych
przygotowań ani specjalnych ram
organizacyjnych.
• Może być stosowana z uczniami
w każdym wieku.
Ważne!
Czas przeznaczony na czytanie powinien być realny, ale nie powinno go być za wiele. Chodzi o to,
aby uczniowie odczuwali presję czasu. Zakończenie ćwiczenia można ogłosić dźwiękiem dzwo-
neczka lub budzika.
Autorefleksja:
Jak Ty uczyłeś/-łaś się szybkiego czytania?
Czy pamiętasz ze szkoły jakieś wskazówki, rady, jak należy szukać informacji w tekście? A może
sam/-a musiałeś/-aś do wszystkiego dojść?
– 364 –
60241580319180
60
SZYBKIE CZYTANIE U
Oto zasady, na które powinieneś/powinnaś zwracać uwagę, ucząc się szybkiego

czytania:
•Skoncentruj się na tekście, abyś nie musiał/-a kilka razy czytać tego samego
fragmentu.
• Szukaj w tekście czegoś konkretnego: mogą to być liczby, nazwiska, definicje.

Zastanów się najpierw, co będzie dla Ciebie ważne.
• Skup uwagę na całych fragmentach, częściach zdania, nie na pojedynczych

słowach. Staraj się objąć wzrokiem jak największą ilość tekstu. To można
wyćwiczyć!
• Skorzystaj z graficznych elementów w tekście: nagłówków, podkreśleń, aka-

pitów. Zobacz, czym się kończy tekst.
• Nie traktuj z jednakowym szacunkiem każdego wyrazu w tekście. Musisz

dokonać wyboru i powiedzieć, co Cię interesuje najbardziej!
• Pamiętaj! Szybkiego czytania można się nauczyć! Badania wykazują, że taki

trening może dwukrotnie zwiększyć tempo Twojego czytania! A więc do ro-
boty!
– 365 –
60241580319180
60
N ŚNIEŻNA KULA
rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu in-
formacji z różnych źródeł oraz efektywnemu posługiwaniu się technologią informacyjną, stosowaniu
zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań.
Dzięki tej metodzie możliwe jest:
• Tworzenie w krótkim czasie wielu pomysłów.
• Wypracowanie wspólnej listy problemowej.
• Rozwijanie umiejętności przekonywania i argumentowania.
• Kształtowanie umiejętności aktywnego słuchania.
Przebieg:
1. Prosisz uczniów, aby zastanowili się nad danym tematem lub pytaniem i zapisali na białych kart-
kach rozdanych przez Ciebie 5 najważniejszych, ich zdaniem, odpowiedzi, oczekiwań, wobec te-
matu lub pomysłów rozwiązań. Jest to faza pracy indywidualnej, każdy pracuje samodzielnie.
2. Po kilku minutach uczniowie zasiadają z sąsiadem obok i wybierają spośród 10 pomysłów lub
odpowiedzi (każda osoba wniosła do pracy w parze 5 swoich) 6 wspólnych. Te z kolei zapisują
na żółtych kartkach przygotowanych przez Ciebie i rozdanych każdej parze.
3. Teraz tworzą się czwórki, które muszą zdecydować się na 6 wspólnych propozycji, które zapisują
na niebieskich kartkach.
4. W kolejnym etapie spotykają się ósemki i tworzą 8 propozycji. Zapisują je na plakatach.
5. Plakaty zostają wywieszone w klasie.
6. Po analizie tworzy się wspólną listę problemową.
Ramy organizacyjne:
Grupy około 10-osobowe. Potrzebujesz papieru w różnych kolorach i papieru na plakaty oraz ma-
zaków. W klasie musi być możliwość przemieszczania się po sali.
+ –
• W krótkim czasie uczniowie tworzą • Metoda trudna do realizacji w dużych

mnóstwo pomysłów. klasach.
• Metoda bardzo twórcza, angażująca • Mogą powstać trudności w uzgadnianiu
wszystkich uczniów. wspólnego plakatu.
• Każda wypowiedź ma swoją wartość. • Niektórzy uczniowie mogą próbować
Uczniowie uczą się negocjacji. forsować swoje własne pomysły i nie
dopuszczać do wspólnych ustaleń.
Autorefleksja:
Dokończ zdania:
❑ Po zastosowaniu tej metody uważam, że ........................................................................................
❑ Moi uczniowie najbardziej byli zadowoleni z ...................................................................................
Metodę śnieżnej kuli zastosuję do realizacji następujących tematów ................................................

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 366 –
60241580319180
60
TARCZA STRZELECKA N
Jest to metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki oraz skutecznego porozu-
miewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do
Jak sama nazwa wskazuje – służy sprawdzeniu wiedzy i umiejętności strzelca. Strzelcem może
być zarówno uczeń, jak i nauczyciel. Za pomocą tarczy możemy ocenić lekcje, fakty, wydarzenia
etc. Strzał „w dziesiątkę” (centrum tarczy) oznacza perfekcję, strzał poza tarczę to „pudło”. Analiza,
ocena i refleksja to najlepsi doradcy w drodze do sukcesu.
Przebieg:
1. Na tablicy lub papierze plakatowym narysuj tarczę strzelecką, uwzględniając wybrane aspekty
lekcji, które mają ocenić Twoi uczniowie, np.:
pomoce atmosfera
nauczyciel/-ka koleżanki/koledzy
2. Rozdaj uczniom po cztery „strzałki” (małe karteczki samoprzylepne, np. tzw. „cenki”) i poproś,
aby zapełnili tarczę. Ty na ten moment opuść klasę.
3. O wynikach możesz porozmawiać z grupą, ale nie jest to konieczne, chyba że uczniowie chcą
je skomentować.
Ramy organizacyjne:
Czas: ok. 20 minut.
Tarcza strzelecka powinna być na tyle duża, aby zmieściło się na niej tyle karteczek, ilu jest uczniów
w klasie.
– 367 –
60241580319180
60
N Warianty:
1. Chcesz, aby Twoi uczniowie ocenili swoją pracę na lekcji. Rozdaj więc każdemu tarczę strzelecką.
wiedza zaangażowanie
koncentracja uwagi współpraca z innymi
2. Poproś, aby mazakiem zaznaczyli ocenę swojego udziału w zajęciach, uwzględniając wybrane
kryteria.
Ważne!
Za pomocą tarczy strzeleckiej możesz oceniać niemalże wszystko. Tarcza nie daje Ci pełnej infor-
macji co do oceny. Wiesz, że coś jest źle, ale nie wiesz co.
Autorefleksja:
Zalety tej metody to, moim zdaniem:
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Słabe strony natomiast to:

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 368 –
60241580319180
60
TARG N
w różnych sytuacjach, przygotowywania do publicznych wystąpień.
Metoda ta uczy prezentowania własnych poglądów, oceniania wyników uczenia się, pokazuje
w formie zabawy, jak można osiągnąć kompromis.
Przebieg:
1. Przygotuj uczniom polecenie wykonania w domu praktycznego zadania, które na lekcji było
„przerabiane” od strony teoretycznej.
2. Na następnej lekcji podziel uczniów na mniejsze zespoły, w których przedstawią swoje prace.
3. Uczniowie w dalszym ciągu pracują w zespołach. Teraz wybierają te pomysły, które według nich
przydadzą się najbardziej innym uczniom i będą dla nich atrakcyjne.
4. W sali lekcyjnej przygotowujecie „targowisko”, tzn. stanowiska dla poszczególnych zespołów,

gdzie mogą „sprzedać” swoje pomysły. Może się to odbywać na zasadzie konkurencji (który
pomysł jest najlepszy?), ale też handlu wymiennego (my Wam sprzedajemy ten pomysł, a bie-
rzemy ten).
5. Na zakończenie lekcji poproś uczniów, aby usiedli w kręgu i aby każdy odpowiedział krótko, co
na dzisiejszym targu kupił dla siebie.
Ramy organizacyjne:
Na wykonanie ćwiczenia potrzebna jest jedna godzina lekcyjna. Musisz wspólnie z uczniami przygo-
tować salę do targów (ustawić stoły w formie „stoiska targowego”, usunąć krzesła). Uczniowie po-
winni też indywidualnie zadbać o materiały, które będą potrzebne do prezentacji wyników pracy.
+ –
• Uczniowie chętnie prezentują wytwory • Ćwiczeniu niestety towarzyszy hałas.

swojej pracy. • Uczniowie czasami uruchamiają mechanizm
• Wszyscy są ogromnie zaangażowani niezdrowej konkurencji.
w pracę zespołową. • Może się pojawiać ostra krytyka cudzych
• Uczniowie mają okazję do wypowiedzenia pomysłów.
się na temat własnych zainteresowań.
• Uczniowie ćwiczą umiejętność udzielania
informacji zwrotnej i oceny efektów własnej
pracy.
Warianty:
Tematem takiej zabawy może być na przykład „Moje hobby”. Każdy uczeń przygotowuje w atrak-
cyjnej formie prezentację swoich zainteresowań. Każdy „wystawia” swoje pomysły i stara się je
sprzedać w przekonujący sposób.
– 369 –
60241580319180
60
N Ważne!
Uczniowie potrzebują sposobów i form językowych, które pozwolą na atrakcyjną prezentację. Po-
winieneś/powinnaś wcześniej wyposażyć ich w takie narzędzia, poświęcając np. część poprzedniej
lekcji temu tematowi.
Musisz też dbać o dyscyplinę w czasie ćwiczenia. Powinieneś/powinnaś być „strażnikiem czasu”
(określ wcześniej, ile minut mają uczniowie na przygotowanie się w zespołach, ile na przygotowanie
stoiska, ile na „handlowanie”. Nie zapomnij o tym, żeby wyznaczyć czas na sprzątnięcie sali).
Autorefleksja:
Wymień tematy, które mogą w przyszłości być przedmiotem pracy tą metodą.
1. ..........................................................................................................................................................
2. ..........................................................................................................................................................
3. ..........................................................................................................................................................
4. ..........................................................................................................................................................
– 370 –
60241580319180
60
TECHNIKA GRUPY NOMINALNEJ N
TNG (z niem. Technik Nominalgruppe) jest metodą rozwiązywania problemów w twórczy sposób.
Jest dokładnie ustrukturyzowaną procedurą pozwalającą na grupowe podejmowanie decyzji.
Można ją rozumieć jako rozwiniętą formę Burzy mózgów. Daje ona każdemu uczniowi taką samą
możliwość formułowania własnych pomysłów, nie pozwala na „dzielenie włosa na czworo”, wyzwala
twórcze myślenie i prowadzi do zespołowego podjęcia decyzji w dość krótkim czasie (szybciej niż
w przypadku nieuporządkowanej dyskusji).
Przebieg:
Wyjaśnij krótko, według jakich kroków będziecie pracować. (Zapisz je na plakacie).
1. Przedstawienie pytania
Przedstaw pytanie, problem, którym będą zajmować się uczniowie. Ważne jest sformułowanie
tego pytania – nie powinno być ono zbyt szczegółowe (Przykład dobrego pytania: „Jakie umie-
jętności powinien posiadać absolwent naszej szkoły?”).
2. Indywidualne odpowiedzi
Poproś, aby każdy uczeń indywidualnie odpowiedział na postawione pytanie. Odpowiedzi ucznio-
wie zapisują mazakiem na kartkach papieru (kartka A4 przecięta na 4 części). Ważne, aby na
jednej kartce znalazła się jedna odpowiedź. Każda osoba może udzielić wiele odpowiedzi.
3. Zebranie odpowiedzi
Teraz każdy uczeń czyta swoją odpowiedź, Ty ją numerujesz, przywieszasz na tablicy. Następny
uczeń czyta swoją kartkę, którą numerujesz, przywieszasz na tablicy – i tak aż do ostatniej kartki.
Uczniowie mogą w trakcie podawania kartek zrezygnować z odczytania jakiejś odpowiedzi, jeżeli
znalazła się ona na tablicy. Jest to jednak zawsze decyzja autora.
4. Wyjaśnienia, dopowiedzenia, eliminacja powtórzeń
Uczniowie przyglądają się zawieszonym kartkom i proponują zdjęcie tych, które się powtarzają.
Teraz przydatne będą numery zapisane przez Ciebie, gdyż kartek jest wiele i trudno je szybko
odszukać. Jeżeli autorzy zgodzą się na zdjęcie danej odpowiedzi, odkładasz ją na bok.
5. Indywidualny wybór (5 odpowiedzi)
Każdy uczeń dokonuje indywidualnego wyboru pięciu kartek, które są dla niego najważniejsze.
Nie muszą to być jego odpowiedzi, mogą mu się spodobać inne.
6. Indywidualny ranking (punktacja od 1 do 5 punktów)
Każdej z wybranych odpowiedzi przyznaje od 1 do 5 punktów (1 – odpowiedź najmniej ważna
z tych pięciu, 5 – odpowiedź najważniejsza).
7. Przedstawienie – zestawienie rankingu
Uczniowie nanoszą swoje odpowiedzi na wspólny plakat według wzoru znajdującego się na
następnej stronie.
8. Dyskusja i interpretacja wyników
Zastanówcie się wspólnie:
• Jakie wypowiedzi są najwyżej punktowane? Jakie najniżej? Dlaczego?
• Czy są to wypowiedzi szczere? Czy są ogólne, czy szczegółowe?
• Skąd się biorą różnice w punktacji?
• Które z odpowiedzi uzyskały w sumie mało punktów, ale pojedyncze osoby dały im największą
ilość punktów?
– 371 –
60241580319180
60
N Tabela zbiorcza:
Plakat zbiorowy do wyników TNG
inicjały uczniów
LP G.J. K.S. M.B. T.H. E.B. K.L. B.M. R.D. Z.B. Suma
1 5 6
2 5 5 5 1 18
3 2 2
4
5 1 2 2 1 6
6 5 5
7 1 1
8 5 3 8
9
10
11 3 3 3 9
12 4 2 6
13
14
15
16 3 3 6
17 1 4 2 1 8
18 4 4 5 4 17
19
20
21
22 1 5 2 8
23
24 4 4
25 2 2
26
27
28 3 2 3 8
29
30 4 1 5 4 14
numery
kartek
– 372 –
60241580319180
60
Ramy organizacyjne:
Optymalna wielkość grupy wynosi od 8 do 10 osób. Jeżeli jest to liczba dużo większa, należy do-
N
konać podziału na podgrupy, które pracują oddzielnie do punktu 7, a dopiero na podsumowanie
spotykają się na plenum.
+ –
• Metoda uporządkowana, całościowa, • Może wywoływać emocje.

dająca konkretne wyniki. • Musisz dbać o porządek i dotrzymywanie
• Uczniowie chętnie angażują się we zasad.
wszystkie fazy. • Trudno ją przeprowadzać w dużych grupach.
Warianty:
Odpowiedzi, które uzyskały największą liczbę punktów, mogą być wykorzystane jako obszary
w ankiecie. W naszym przypadku chodziłoby o ankietę badającą, na ile uczniowie posiadają już
umiejętności, w jakie powinna je wyposażyć szkoła, a gdzie są braki. Ankieta na podstawie TNG.
Umiejętności w jakim stopniu w jakim stopniu chciałbyś

osiągnąłeś już tę tę umiejętność posiadać?
umiejętność?
1 określone w procedurze TNG 1 2 3 4 5 9 1 2 3 4 5 9
2 1 2 3 4 5 9 1 2 3 4 5 9
3 1 2 3 4 5 9 1 2 3 4 5 9
4 1 2 3 4 5 9 1 2 3 4 5 9
5 1 2 3 4 5 9 1 2 3 4 5 9
6 1 2 3 4 5 9 1 2 3 4 5 9
7 1 2 3 4 5 9 1 2 3 4 5 9
8 1 2 3 4 5 9 1 2 3 4 5 9
1 – w minimalnym stopniu
.
.
.
5 – w maksymalnym stopniu
9 – nie wiem
Ważne!
W czasie pracy tą metodą ważna jest atmosfera sprzyjająca tworzeniu pomysłów, z drugiej jednakże
strony musisz pilnie strzec zasad pracy. Powinieneś/powinnaś trzymać się następujących zasad:
• Nie interpretuj!
• Używaj sformułowań uczniów!
• Nie wnoś swoich pomysłów! Nie jesteś uczestnikiem.
• To nie debata! Nie dopuszczaj do wzajemnych oskarżeń i krytyki!
• Daj czas na myślenie!
• Nie szukaj wzorców! Nie interpretuj wyników!
Autorefleksja:
Jakie pytania mogłyby być przedmiotem pracy TNG?
1. ..........................................................................................................................................................
2. ..........................................................................................................................................................
3. ..........................................................................................................................................................
– 373 –
60241580319180
60
N TEZY
• Umożliwia otwartą informację zwrotną na tematy ważne dla uczniów.

• Może być wykorzystana jako forma informacji zwrotnej udzielonej nauczycielowi lub koleżankom
i kolegom w klasie.
Przebieg:
1. Uczniowie otrzymują kartę pracy ucznia nr 1. Zapisane są na niej niedokończone zdania.
2. Przy jednym zdaniu postaw krzyżyk, który wskazuje na późniejszy podział na grupy.
3. Uczniowie robią do każdego zdania notatki.
4. W sali w różnych miejscach zawieszasz plakaty z początkiem zdań znajdujących się na kartkach
uczniów.
5. Uczniowie po zapoznaniu się z kartą pracy i zapisaniem swoich notatek udają się do tej części
sali, w której wywieszony jest plakat ze zdaniem, do którego zostali przydzieleni. Wymieniają
poglądy. Każdy uczeń powinien się wypowiedzieć. Rozmowa trwa 3–5 minut. Szybko zapisują
na plakacie swoje uwagi, doświadczenia, poglądy.
6. Po tym czasie uczniowie zmieniają „stację” zgodnie ze wskazówkami zegara. Teraz grupy roz-
mawiają w ciągu kolejnych 3–5 minut na temat zdania zapisanego na następnym plakacie. Tak
jak poprzednio, zapisują swoje uwagi.
7. Po przejściu przez wszystkie stacje uczniowie zbierają się w grupach przy swoich plakatach.
Każdy zespół wypowiada się na temat swojej tezy i ustosunkowuje się do notatek, które pojawiły
się na plakacie. Potem kolej na drugą grupę itd. Na zakończenie krótka informacja zwrotna.
Ramy organizacyjne:
Przygotuj plakaty. Rozwieś je w miejscach, gdzie uczniowie mogą podejść. Dla swobodnego po-
ruszania się może zajdzie konieczność przesunięcia ławek.
+ –
• Metoda zachęca wszystkich uczniów do • W klasach niezdyscyplinowanych może

udziału. pojawić się hałas.
• Przypadkowy dobór grup daje uczniom • Nauczyciel musi pilnować czasu, aby grupy
możliwość pracy z osobami, z którymi mają w tym samym rytmie zmieniały „stacje”.
rzadko kontakt. • Uczniowie nie mający doświadczeń w takich
aktywnych formach mogą zachowywać się
nadpobudliwie lub na odwrót – pasywnie.
Ważne!
Tezy będące impulsem do dyskusji mogą dotyczyć również zagadnień nauczanego przez Ciebie
przedmiotu lub ważnego wydarzenia w klasie lub w szkole.
– 374 –
60241580319180
60
Autorefleksja:
Dokończ zdania:
N
W tej metodzie najbardziej mi się podoba ..........................................................................................
..............................................................................................................................................................
Gdy zastosowałem/-am tę metodę na swojej lekcji, to mi przeszkadzało .........................................

..............................................................................................................................................................
Następnym razem wprowadzę następujące zmiany...........................................................................

..............................................................................................................................................................
– 375 –
60241580319180
60
U TEZY
Poniżej znajdziesz początki zdań, które możesz dowolnie dokończyć. Postaraj się
szczerze przedstawić swoją opinię. Możesz dopisać jeszcze inne własne przemyś-
lenia związane z tematem.
Na lekcji najbardziej mi przeszkadza.......................................................

..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
W szkole najbardziej mi się podoba........................................................

..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
Od innych uczniów w klasie oczekuję, aby.............................................

..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
Ciekawą lekcję wyobrażam sobie następująco.......................................

..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
– 376 –
60241580319180
60
TORT DECYZYJNY N
Metoda efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich.
Ma zastosowanie wszędzie tam, gdzie trzeba wspólnie podjąć decyzje, wyrazić opinie, planować
i oceniać.
Przebieg:
1. Do danego tematu lekcji (zajęć) zbierasz z klasą różne aspekty. Możesz je zebrać, stosując me-
todę Burzy mózgów lub poleć uczniom przygotowanie ich w ramach pracy domowej.
2. Aspekty zapisz na tablicy lub plakacie.
3. Ponumeruj je.
4. Podziel klasę na 5-6-osobowe zespoły.
5. Każdy zespół otrzymuje od Ciebie „tort” (krążek wycięty z kolorowego brystolu lub tektury).
6. Poleć zespołom, aby jeszcze raz uważnie przyjrzały się wypisanym aspektom, przedyskutowały
je, zastanowiły się, jaką część „tortu” im przydzielą. Niech dokonają podziału „tortu”. Kawałki
powinny zawierać numer aspektu lub jego zapis.
7. Następnie wspólnie z klasą tworzycie wspólny „tort”. Kawałki „tortów” poszczególnych grup
zbierasz i przyklejasz na tablicy lub plakacie.
8. Poproś uczniów, aby opowiedzieli, co nimi kierowało przy dokonywaniu podziału „tortu”, jakie
kryteria brali pod uwagę. Zastanówcie się, co oznacza wynik końcowy.
Ramy organizacyjne:
Potrzebne Ci będą duże koła wycięte z tektury lub grubego brystolu. Ich ilość uzależniona jest od
liczby utworzonych grup. Zadbaj oto, aby każda grupa miała jeden mazak i nożyczki. Oprócz tego
potrzebne będą szpileczki lub klej.
Na realizację potrzeba 20–25 minut.
+ –
• Powstaje wspólny obraz opinii całej grupy. • Grupom dużo czasu zajmuje przydzielanie
• Pokazuje, w jakim stopniu dany wybór jest poszczególnym aspektom części „tortu”.
ważny dla osób/grup.
Warianty:
Zamiast koła symbolizującego tort można przygotować prostokąt czyli placek decyzyjny. Dzieli się
go na paski – paski z poszczególnych grup, przydzielone danym aspektom, skleja się razem. Pasek
najdłuższy – to priorytet grupy.
Ważne!
Zwróć uwagę na pracę w grupach i moment dochodzenia do konsensusu, tu często dochodzi do
starć różnych poglądów.
Autorefleksja:
W podsumowaniu pracy metodą trzeba zwrócić uwagę na:
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 377 –
60241580319180
60
N TWOJE-MOJE ARGUMENTY
Metoda rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych.
Metoda Twoje-moje argumenty stosowana jest w sytuacjach, w których ścierają się dwa odmienne
poglądy, przy czym dyskutantom zależy na rozwiązaniu problemu.
Zazwyczaj rozmowy, w których padają wzajemnie odmienne lub sprzeczne argumenty, kończą
się podsumowaniem „tak, ale”. Emocje rozgrzewają się, upór stron wzrasta, niemożliwy staje się
kompromis. Każdy uczestnik dyskusji stara się przekonać swoich adwersarzy, że to on ma rację,
a nie oni.
Przebieg:
1. W metodzie Twoje-moje argumenty dyskusja toczy się w dwóch grupach – A i B. Podziel klasę
na dwie grupy, najlepiej losowo.
2. Temat dyskusji zapisz na tablicy. Upewnij się, że wszyscy rozumieją temat i wiedzą, o co
chodzi.
3. Rozdaj grupom karty pracy ucznia. Wyjaśnij, jak mają pracować.
4. Zapisz na tablicy, ile czasu przeznaczasz na poszczególne etapy pracy.
5. Grupa B przedstawia swój plakat grupie A.
6. Grupa A przytacza argumenty grupy B i ustosunkowuje się do nich, na ten czas zapominając
o swoich własnych. Przyjmuje przy tym postawę akceptacji dla argumentów grupy B, omawia
je po kolei, przedstawiając tylko dobre strony (nawet wtedy, gdy zupełnie się z nimi nie zgadza
i reprezentuje odmienny pogląd).
Celem tej fazy jest skoncentrowanie uwagi na odmiennych poglądach i opiniach, próba zrozumie-
nia ich i zaakceptowanie emocji i poglądów innych niż nasze. Dzięki takiej postawie empatii grupa
adwersarzy czuje się zobowiązana do złagodzenia siły swoich argumentów i wyczerpującego
uzasadnienia własnego stanowiska. To jest faza „Twoje argumenty...”.
7. Teraz grupy zamieniają się rolami. Grupa A przedstawia swój plakat grupie B.
8. Grupa B zajmuje się argumentami grupy A w sposób opisany powyżej.
Podsumowanie tej argumentacji stanowi fazę „...moje argumenty”.
9. Na zakończenie obie grupy starają się znaleźć wspólne rozwiązanie, dla którego razem szu-
kają jak najwięcej zalet i jak najmniej wad, wybierając z plakatów przeciwników po 3 najlepsze
argumenty.
10. Wynegocjowane rozwiązania zapisz na plakacie.
Główną ideą tej metody jest zapobieżenie eskalacji konfliktu i wzajemnym oddalaniu się uczestni-
ków dyskusji.
Ramy organizacyjne:
Czas: 25 minut – praca w grupach
po 5 minut – na prezentację własnych plakatów
po 10 minut – na komentarz grupy przeciwnej
15 minut – stworzenie wspólnego rozwiązania na plakacie
Obie grupy w fazie zbierania własnych argumentów powinny siedzieć w takiej odległości od siebie,
żeby nie przeszkadzać sobie nawzajem rozmowami.
Potrzebne materiały: karta pracy ucznia nr 1, papier plakatowy, mazak.
Warianty:
Przy pomocy tej metody można:
• przedyskutować kontrowersyjne zagadnienia na lekcjach języka polskiego, obcego, historii,
• wybrać miejsce wycieczki klasowej, w przypadku, gdy są podzielone zdania,
• stworzyć regulamin samorządu klasowego lub szkolnego.
– 378 –
60241580319180
60
Ważne!
Zadbaj o to, aby uczniowie dobrze zrozumieli ideę tej metody. W przeciwnym razie będą trwali przy
N
swoich pomysłach i dojdzie do konfliktu. Temat pracy musi być tak sformułowany, aby wzbudzał
kontrowersje, np.:
• udaną wycieczkę klasową gwarantuje piękne miejsce i elegancki hotel,
• samorząd klasowy powinien więcej pracować na rzecz szkoły, gdyż z problemami klasowymi
poradzimy sobie sami,
• uczniowie nie powinni się zbytnio angażować w pracę społeczną, ponieważ zaniedbują naukę.
Autorefleksja:
Metoda Twoje – moje argumenty sprawdziła się na lekcji...................................................................
w dyskusji nad tematem: .....................................................................................................................
Miałem\-am jednak pewne problemy, dlatego w przyszłości zmodyfikuję:

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 379 –
60241580319180
60
U TWOJE-MOJE ARGUMENTY
Tekst przewodni do pracy w grupach

1. Zapoznajcie się z tematem dyskusji.
2. Wybierzcie strażnika czasu, który będzie Was informował o tym, ile minut Wam
jeszcze zostało do zakończenia kolejnego etapu pracy.
3. Niech każdy z Was indywidualnie zbierze po 3 argumenty, które mu przyjdą na
myśl w związku z tematem podanym przez nauczyciela. Zapiszcie je na kartecz-
kach. Na to zadanie macie 5 minut.
4. Przez kolejne 10 minut stwórzcie wspólną listę argumentów, postępując w taki
oto sposób:
• pierwsza osoba czyta na głos swój pierwszy argument i zapisuje go na plakacie,
• druga osoba czyta na głos swój pierwszy argument i dopisuje go do pierwszego,
• kolejne osoby postępują tak samo i dopisują swoje argumenty,
• rundka powtarza się 3 razy, ponieważ każdy z Was zebrał po trzy argumenty.
Nie wolno dopisywać powtarzających się argumentów.
Strażniku, pilnuj czasu!
5. Teraz macie 10 minut na „przegadanie” Waszej listy. Niech każdy autor jednym
zdaniem skomentuje, dlaczego ten argument jest ważny.
Strażniku, pilnuj czasu!
6. Wybierzcie lidera, który zaprezentuje Wasz plakat drugiej grupie.
Od tej chwili czasu będzie pilnował nauczyciel.
7. Teraz uwaga! Skoncentrujcie się na tym, co mówi lider Waszych przeciwników.
8. Gdy skończy, ustosunkujcie się do każdego przedstawionego przez niego ar-
gumentu. Najlepiej, gdyby każdy z Was po kolei zabrał głos.
9. Skomentujcie każdy argument, podkreślając jego mocne strony. Nawet jeżeli
zupełnie nie zgadzacie się z propozycją kolegów, nie mówcie tego. Zróbcie
wrażenie, że przekonały Was nowe pomysły. To jest rola aktorska, więc stanowi
dla Was wyzwanie.
10. Po wysłuchaniu komentarza do Waszego plakatu zabierzcie się teraz do wspól-
nej pracy.
11. Zadaniem całej klasy będzie sporządzenie wspólnego plakatu, na którym
znajdzie się rozwiązanie Waszego problemu. Tą częścią pracy pokieruje już
nauczyciel.
Gdybyście chcieli jednak popracować sami, to podpowiemy Wam, że wspólny
plakat sporządzić najłatwiej w taki sposób:
• grupa A wybiera z plakatu grupy B 3 lub 4 (liczbę określcie sami) najciekawsze
argumenty,
• grupa B robi to samo z plakatem grupy A.
– 380 –
60241580319180
60
TYTUŁY PRASOWE N
informacji z różnych źródeł oraz efektywnemu posługiwaniu się technologią informacyjną, rozwijaniu
Tytuły prasowe są dokumentacją ważnych przemian społecznych i politycznych. Jeżeli będziesz

przez dłuższy czas zbierał/-a tytuły artykułów (także zbiory z różnych czasopism na ten sam temat),
będziesz miał/-a znakomity materiał dydaktyczny do pokazania zmieniających się ram kulturowo-
-społecznych.
Przebieg:
1. Na plakacie zapisz jakiś tytuł z gazety i poproś uczniów, aby podali swoje skojarzenia na ten
temat. W ten sposób zwrócisz ich uwagę na problem i zachęcisz do przeczytania gazety.
2. Teraz daj uczniom na każdą ławkę po kilka gazet i czasopism i poproś ich, aby sami zgromadzili
tytuły artykułów na wybrany przez siebie temat.
3. W grupach 5–8-osobowych ustalają, które propozycje tematów są najbardziej atrakcyjne i zga-
dzają się z zainteresowaniami wszystkich członków grupy.
4. Grupa przygotowuje wystawę tytułów, do której opracowuje krótki kilkuminutowy wykład. Może
on dotyczyć merytorycznej strony, ale również wyników analizy, jak to różne czasopisma ujmują
tę samą kwestię w różny sposób.
5. Jako pracę domową uczniowie otrzymują zadanie wymyślenia tytułów gazet, które będą od-
zwierciedleniem ich własnego punktu widzenia. Wynikiem będzie zrobienie wspólnego kolażu
z tytułami.
Ramy organizacyjne:
Na wykonanie zadania potrzebujesz całej godziny lekcyjnej. Kolaż z pracą domową może powstać
podczas przerwy. Potrzebujesz dużej ilości gazet. Możesz poprosić uczniów, aby przynieśli je
z domu.
+ –
• Każdy uczeń ma możliwość wypowiedzenia •–

swojego zdania.
• Metoda zachęca do pracy zespołowej.
• Uczniowie sami decydują o zakresie
tematycznym lekcji.
Autorefleksja:
Czy Twoi uczniowie chętniej czytają gazety?
Czy sięgnęliby do nich, gdybyś w tradycyjny sposób urządził/-a „prasówkę”?
– 381 –
60241580319180
60
N UKŁADANKA
Metoda służy stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce, efektywnemu współdziałaniu w zespole
i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych
decyzji, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzysty-
waniu informacji z różnych źródeł oraz efektywnemu posługiwaniu się technologią informacyjną,
Układanka jest przede wszystkim impulsem do dalszej pracy nad różnymi zagadnieniami.
Określa ona sposób prezentacji „geograficznych” treści, który przemawia przede wszystkim do
uczniów kinestetyków. Możliwość wzięcia do ręki kawałka układanki i współpraca w zespole pozwala
również tym uczniom na aktywne uczestnictwo w pracy na lekcji.
Przebieg:
1. Na folii odbij mapę Polski/Europy/Świata. Obraz rzucony na dużą kartkę papieru da nam szablon
na dużą układankę.
2. Możesz ją wykorzystać w różnych celach, np.:
– wycinasz kontury poszczególnych krajów, uczniowie muszą te części złożyć w jedną całość,
– kładziesz na środku wycięte kontury jednego kraju, uczniowie muszą znaleźć spośród pozo-
stałych części te kraje, które z nim graniczą,
– uczniowie przygotowują układankę dla grupy przeciwnej, tnąc mapę na części według włas-
nego uznania. Wygrywa ta grupa, która jako pierwsza ułoży układankę,
– uczniowie otrzymują kontury państw. Muszą je złożyć w całość i podpisać każde państwo.
Jak widzisz, możliwości wykorzystania układanki jest wiele.
Ramy organizacyjne:
Potrzebujesz tyle zestawów układanek, ile jest grup. Uczniowie muszą też dysponować miejscem
(na stole, na podłodze, aby mogli w zespole ułożyć układankę).
+ –
• Wszyscy uczniowie mogą być • Dość szybko może powstać bałagan.

zaangażowani. Potrzebna jest nie tylko Jeżeli nie ma odpowiedniej ilości miejsca,
wiedza, ale również umiejętność logicznego uczniowie zniechęca się do pracy lub tylko
myślenia, poszukiwania informacji, jedna osoba będzie wykonywała zadanie.
współpracy w grupie.
• Metoda idealna dla kinestetyków.
Ważne!
Nie wszystko musisz robić sam/-a. Uczniowie bardzo chętnie przygotują ci materiały. Zadaniem
będzie przygotowanie układanki dla innej grupy.
Autorefleksja:
Metoda została opisana dla potrzeb geografii. Ale na każdej lekcji może mieć swoje zastosowanie.
Jakie masz propozycje wykorzystania idei układanki na innych lekcjach?
– 382 –
60241580319180
60
ULUBIONE MIEJSCE W SZKOLE N
w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowywania do publicznych
wystąpień. Wspiera efektywne współdziałanie w zespole i pracę w grupie, budowanie więzi mię-
dzyludzkich, podejmowanie indywidualnych i grupowych decyzji.
Metoda ta służy zaangażowaniu uczniów w ocenę atmosfery panującej w szkole. Taka ewaluacja
opiera się przede wszystkim na obserwacji, a w przypadku uczniów najbardziej przydatna jest forma
wizualnego zapisu poczynionych obserwacji.
Uczniowie fotografują te miejsca w szkole, w których czują się najlepiej i najgorzej.
Przebieg:
1. Utwórz 5-osobowe grupy, które będą tworzyły zespół fotografów.
2. Poproś, aby uczniowie w grupach ustalili, w jakich czterech miejscach w szkole czują się najlepiej
oraz w jakich czterech miejscach czują się najgorzej. Ważne jest uzgodnienie wspólnych miejsc,
a więc konieczna będzie dyskusja.
3. Zespoły ustalają, w jakiej kolejności będą fotografować te miejsca oraz decydują się na ich aran-
żację (czy tylko przedmioty znajdą się na fotografii, a może też ludzie?).
4. Teraz grupy robią zdjęcia. Wyznaczasz na tę fazę określoną ilość czasu np. 15 minut.
5. Przedstawiciele klasy wywołują zdjęcia i przynoszą na następną lekcję.
6. Każda grupa przygotowuje plakat ze zdjęciami z komentarzem o sposobie i kryteriach wyboru
miejsc do fotografii.
7. Prosisz o prezentację plakatów – jest to jednocześnie punkt wyjścia do dyskusji na temat atmos-
fery panującej w szkole.
8. Na zakończenie wspólnie oceniacie pracę tą metodą.
Ramy organizacyjne:
Musisz przeznaczyć:
• 20 minut na wybór miejsc,
• 15 minut – na robienie zdjęć,
• cała lekcja na przygotowanie plakatów, prezentację oraz omówienie projektu.
Potrzebne oczywiście są aparaty fotograficzne (uczniowie mogą przynieść swoje lub wykorzystać
telefony komórkowe) i pieniądze na wywołanie filmów.
Na sporządzenie plakatów potrzebny będzie papier na plakaty, mazaki, klej, nożyczki.
Sala powinna stwarzać możliwość zawieszenia plakatów.
+ –
• Uczniowie mają możliwość wypowiedzenia • Trzeba mieć do dyspozycji aparaty

się na temat klimatu szkoły. fotograficzne, telefony komórkowe.
• Uczniowie wypowiadają się w przekonującej • Uczniowie mogą ten projekt potraktować
ich formie. niepoważnie.
• Uczniowie pracują zespołowo.
• Uczniowie uczą się konstruktywnie
formułować krytykę.
– 383 –
60241580319180
60
N Warianty:
Uczniowie klas młodszych mogą narysować swoje najbardziej i najmniej ulubione miejsca.
Ważne!
Uczniowie powinni mieć możliwość robienia zdjęć w konkretnej sytuacji. Dlatego potrzebna będzie
wcześniejsza zgoda innych nauczycieli i dyrekcji szkoły na realizację zadania.
Autorefleksja:
Jakie miejsca w szkole Ty byś sfotografował/-a?
– 384 –
60241580319180
60
WARSZTATY PRZYSZŁOŚCIOWE N
Metoda służy stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych
sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, efek-
tywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu
indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób.
Metoda ta może być wykorzystywana w skutecznym rozpoznawaniu i rozwiązywaniu różnorodnych
problemów, wypracowaniu celów na przyszłość.
Przebieg:
1. Przygotowanie warsztatów:
– Przygotowujesz wraz z uczniami salę lekcyjną, krzesła ustawiacie w kręgu. Jeżeli uczniowie
nie mają wypracowanych zasad współpracy w czasie stosowania metod aktywizujących, po-
winieneś/-naś o to zadbać właśnie w tej fazie.
– Określasz temat/problem warsztatów. Powinien on być dość obszerny, powinien dotyczyć
zainteresowań uczniów. Może się wiązać z życiem szkoły (np. Samorząd uczniowski w naszej
szkole).
– Uczniowie definiują pojęcie wiążące się z tematem, (np. Co to jest samorządność uczniowska?).
W tym celu dzielisz ich na cztery grupy:
➣ I grupa opracowuje prezentację definiowanego pojęcia w formie utworu muzycznego (wcześ-
niej musisz przygotować różne instrumenty, ale mogą też być przedmioty dające możliwość
„zrobienia muzyki”).
➣ II grupa opracowuje kompozycję plastyczną,
➣ III grupa przygotowuje pantomimę,
– Wyniki prac przedstawiane są pozostałym uczniom.
2. Faza krytyki:
– Faza ta jest łatwa do realizacji. Uczniowie poddają krytyce „stan aktualny” dotyczący tematu.
Następuje tu rozliczenie z przeszłością, określenie lęków i niepokojów związanych z proble-
mem. Zabranie także negatywnych doświadczeń pozwala na odkrycie nowej, konstruktywnej
perspektywy.
– Uczniowie otrzymują kilka (trzy i więcej) kartek w jednym kolorze, na których zapisują flamastrem
krótko i zwięźle swoją krytykę. Właściwie nie powinieneś/-naś ograniczać ilości kartek, ale ze
względów technicznych (duża klasa albo wiele zgłaszanych problemów) zachodzi konieczność
ich ograniczenia do dwóch lub trzech. Zastosowanie kartek daje możliwość wypowiedzenia
się wszystkim uczniom. Twoim zadaniem jest zachęcanie do formułowania wypowiedzi, dopil-
nowanie, aby przestrzegane były zasady obowiązujące w Burzy mózgów, tzn.:
– Nie wolno oceniać i interpretować zapisów!
– Nie wolno ponaglać, każdy musi mieć odpowiednią ilość czasu, aby nazwać nurtujące go
problemy!
– Każda kartka ma tę samą wartość!
– Po zapisaniu wypowiedzi krytycznych uczniowie po kolei podchodzą do tablicy i przypinają

hasła (karta pracy ucznia nr 1).
– Po skończeniu tej pracy uczniowie porządkują wypowiedzi według zarysowujących się kręgów
tematycznych. Tak pogrupowane wypowiedzi nazywa się i zapisuje na kartkach w kształcie
owalu.
– Spośród nazwanych zakresów każdy uczeń, mając do dyspozycji dwa punkty samoprzylepne
dokonuje wyboru takiego hasła, nad którym chciałby dalej pracować.
3. Faza fantazji:
Można tu wyróżnić dwa etapy. Pierwszy z nich to praca w całej grupie, drugi ma miejsce w małych
zespołach. Uczniowie przeobrażają negatywne obrazy w stwierdzenia pozytywne. Zapraszasz ich
w świat fantazji, więc wszystko tu się może zdarzyć. Prowadzi to do powstania wielu błyskawicznych
idei, alternatywnych rozwiązań, obrazów przyszłości. Pozwala to na sformułowanie nowych celów.
– 385 –
60241580319180
60
N Faza ta ma następujący przebieg: uświadamiasz uczniom, że faza ta nie jest zabawą, ale ważną
częścią rozwiązania problemu. Następnie tworzysz odpowiedni nastrój, który ułatwi uczniom wejście
w świat fantazji. Uczniowie wyobrażają sobie, jak wyglądałby świat bez problemu. Może tu pomóc
muzyka, historyjka, czy nawet cisza.
Teraz prosisz uczniów, żeby opowiedzieli hasłowo, jak ich idealny świat wygląda. Zapisujcie wszyst-
kie wypowiedzi, nie pozwalaj na ich krytykę. Zebrany materiał stanowi podstawę do dalszej pracy
w małych grupach. Uczniowie przygotowują idealną wizję przyszłości w omawianym temacie. Forma
prezentacji może być wybrana przez uczniów. Wyniki przedstawiacie na forum grupy.
4. Faza urzeczywistnienia
I znów uczniowie powracają do rzeczywistości. Punktem wyjścia będą tu jednak wyniki fazy fanta-
zji. Uczniowie oceniają, czy i w jakim stopniu można cele nazwane w fantazji wprowadzić w życie.
Szukają rozwiązań, które są realne i możliwe do wykonania przez nich samych. Efektem pracy
powinny być plany działania możliwie konkretne i szczegółowe. Wtedy uczniowie będą przekonani,
że ich praca miała sens.
Ramy organizacyjne:
Należy zadbać o odpowiednie materiały: tablice korkowe „miękkie”, duże arkusze białego papieru,
kartki papieru A4 – różnokolorowe i białe, kolorowe owale z papieru, pisaki czarne, farby plakatowe,
taśmę. Sala powinna dawać możliwość ustawienia krzeseł w kole.
+ –
• Każdy uczeń jest zaangażowany • Uczniowie mogą mieć na początku

w realizację ćwiczenia. trudności z uzasadnieniem wyboru.
• Metoda pobudza wyobraźnię. • Nie wszyscy mogą chcieć się wypowiadać.
• Zmusza uczniów do krótkich wypowiedzi. • W przypadku dużych klas wypowiedzi
wszystkich po kolei trwają bardzo długo.
Autorefleksja:
Po zastosowaniu tej metody rozdaj uczniom i wypełnij sam/-a następującą koniczynkę, na której
umieść swoje uwagi, biorąc pod uwagę 4 aspekty warsztatów:
klimat
treść organizacja
nauczyciel
– 386 –
60241580319180
60
WARSZTATY PRZYSZŁOŚCIOWE U
Faza krytyki
– 387 –
60241580319180
60
N WĘDRUJĄCY PAMIĘTNIK
Wędrujący pamiętnik to metoda przyswajania metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania kon-
fliktów i problemów społecznych.
Przydaje się wtedy, gdy w konflikt zaangażowana jest cała klasa.
Przebieg:
1. Przygotowujesz „okrągły stół”.
2. Strony konfliktu siedzą „przemieszane” wokół stołu.
3. Prosisz, aby wszyscy wypowiedzieli się w spornej sprawie. Grupa omawia konflikt.
4. Co 15 minut przerywasz rozmowę i prosisz, aby każdy z uczniów zapisał na „kartce z pamiętnika”
(Karta pracy ucznia nr 1) w lewej kolumnie: o czym myślał, co odczuwał i czego chciał podczas
omawiania konfliktu, a w prawej, co zamierza i czego oczekuje po rozmowie w następnej 15-mi-
nutowej rundzie.
5. Każdy uczeń przekazuje kartkę sąsiadowi po lewej stronie. Rozpoczyna się kolejna runda, po upływie
której uczniowie znowu zapisują swoje uwagi – tym razem na kartce, którą otrzymali od sąsiada.
6. Na zakończenie, po kilku rundkach, kartki wracają do właściciela. Każdy odczytuje notatki, które
są zapisane na jego kartce. W ten sposób powstaje wspólny pamiętnik, w którym zawarta jest
subiektywna ocena sytuacji i oczekiwania co do sposobu rozwiązania problemu w klasie.
7. Teraz czas na ustalenie, co warto zrealizować, jak rozwiązać konflikt. A to już tylko kwestia wy-
boru, bo pomysłów jest wiele.
Ramy organizacyjne:
Na realizację ćwiczenia potrzebna jest jedna godzina lekcyjna. Przygotuj wcześniej kserokopie
karty pracy ucznia nr 1.
+ –
• Pozwala na subiektywne spojrzenie każdej • Metoda nie powinna być stosowana,

osoby zaangażowanej w konflikt. gdy nauczyciel nie może być osobą
• Metoda zachęca do konstruktywnego postronną, bowiem jest również
rozwiązywania konfliktów. zaangażowany w konflikt.
• Nie ma zwycięzców i pokonanych.
• Uczniowie uczą się współpracy i dialogu
w trudnych sytuacjach.
Ważne!
Przed rozpoczęciem ćwiczenia przedstaw uczniom dokładnie reguły gry i cel rozmowy. Musisz też
mieć zapewnienie ze strony uczniów, że są gotowi do rozmowy na temat konfliktów.
Autorefleksja:
Jakie znasz inne sposoby grupowego rozwiązywania konfliktów?
– 388 –
60241580319180
60
WĘDRUJĄCY PAMIĘTNIK U
Czego chciałeś? Co zamierzasz?

O czym myślałeś? Czego byś chciał?
Co odczuwałeś? Czego oczekujesz po kolejnej
rundzie rozmowy?
– 389 –
60241580319180
60
N WYCIECZKA
podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, poszukiwania, porządkowania i wykorzysty-
wania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną,
Wycieczka służy poznaniu środowiska, poszukiwaniu związków przedmiotów i zjawisk z otaczającym
środowiskiem naturalnym, rozbudza zainteresowania.
Przebieg:
Żeby wycieczka spełniła swoje zadanie i postawione cele zostały zrealizowane, trzeba:
1. Opracować trasę wycieczki.
Trasę wycieczki możesz opracować sam/-a, wspólnie z uczniami lub polecić samodzielne jej
opracowanie uczniom według podanych przez Ciebie wymogów.
Opracowując ją, trzeba odpowiedzieć na pytania: po co?, dokąd?, którędy?, jak?
2. Opracować szczegółowy plan wycieczki, który powinien zawierać:
• miejsce,
• termin,
• czas, trwania,
• podział na zespoły,
• wyznaczonych liderów zespołów,
• instrukcje do zadań realizowanych przez zespoły podczas wycieczki.
3. Podzielić klasę na zespoły i przydzielić im zadania, które będą realizować podczas wycieczki.
Każdy zespół otrzymuje dokładną instrukcję. Powinna ona zawierać: opis zadania do wykona-
nia np. wykonanie szkiców, pomiarów, zebranie okazów, jakie informacje trzeba zebrać, na co
zwrócić szczególną uwagę, w jakiej formie przygotować sprawozdanie.
Podczas wycieczki monitorujesz pracę zespołów, udzielasz wyjaśnień, odpowiedzi na pytania
uczniów.
4. Podsumować wycieczkę. Na kolejnej lekcji uczniowie przedstawiają na forum klasy powierzone im
zadania, omawiają sposoby ich wykonania, informują, czego się nauczyli, jakie są efekty ich pracy.
Po wycieczce warto zorganizować np. wystawę okazów, rysunków, fotografii.
Wycieczkę możesz poprowadzić metodą Projektu.
Ramy organizacyjne:
Czas, jaki przeznaczysz na wycieczkę, zależy od jej tematu. Niezbędne jest przygotowanie planu
wycieczki i instrukcji dla poszczególnych grup.
+ –
• Integruje zespół klasowy. • Wymaga dużo czasu na przygotowanie.

• Uczy pracy w zespole. • Często wymaga nakładów finansowych.
• Rozwija umiejętności organizacyjne.
• Pozwala na poznanie swojego środowiska.
• Rozwija zainteresowania.
• Skłania do poszukiwania nowej wiedzy.
– 390 –
60241580319180
60
Ważne!
Zanim poprowadzisz uczniów na wycieczkę, powinieneś/powinnaś ją odbyć sam/-a. Zapoznać się
N
z topografią terenu, miejscami widokowymi, krajobrazowymi, okazami przyrodniczymi, ważnymi
miejscami, itp. Zadbaj o to, aby podczas wycieczki zdobywanie nowych wiadomości odbywało się
systematycznie i planowo.
W opracowywaniu instrukcji do zadań pamiętaj o wykorzystaniu metody Obserwacji.
Autorefleksja:
W planie wycieczki trzeba szczegółowo określić ................................................................................
..............................................................................................................................................................
W trasie wycieczki można zrezygnować z .........................................................................................

..............................................................................................................................................................
ponieważ ..............................................................................................................................................
– 391 –
60241580319180
60
N WYKŁAD
Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki; efektywnego porozumiewania się
w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowywania do publicznych
wystąpień.
Metoda kształtuje umiejętność poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych
źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną.
Celem Wykładu jest przekazywanie uczniom informacji pozwalających im na uczestnictwo w lekcjach
(zajęciach) prowadzonych innymi metodami.
Metoda jest przydatna wówczas, gdy trzeba podać informacje ułatwiające zrozumienie nowych za-
gadnień, przekazać wiedzę, teorię, instrukcje, dokonać podsumowania zrealizowanego tematu.
Przebieg:
1. Wstęp do wykładu:
• przedstaw to, o czym będziesz mówić,
• wymień cele wykładu,
• określ korzyści, jakie przyniesie uczniom wiedza zdobyta w jego trakcie,
• przedstaw plan wykładu.
2. Rozwinięcie:
• to zasadnicza część wykładu. Tu przekazujesz informacje będące rozwinięciem zagadnień,
problemów, pytań przedstawionych we wstępie,
• prezentowane treści staraj się zwizualizować w ciekawy, interesujący sposób. Możesz to zrobić
poprzez: wyświetlenie fragmentu filmu, pokaz slajdów, foliogramów, zdjęć, prezentację sche-
matów, wykresów.
3. Zakończenie:
• powróć do tez postawionych we wstępie,
• podsumuj to, o czym mówiłeś/-aś w rozwinięciu.
Ramy organizacyjne:
1. Plan wykładu możesz zapisać na tablicy, plakacie, foliogramie lub rozdać uczniom w postaci
kserokopii.
2. Poinformuj uczniów, ile czasu przeznaczasz na wykład.
3. Przygotuj materiały pomocnicze, które chciał(a)byś rozdać swoim uczniom w trakcie lub po za-
kończeniu wykładu. Jednocześnie poinformuj ich, że zostaną wykorzystane np.: do dokonywania
obliczeń, prowadzenia analiz, sporządzenia notatki, wklejone do zeszytu.
4. Zastanów się, w jaki sposób twoi uczniowie będą uczestniczyć w wykładzie. Może to być zadawa-
nie pytań podczas wykładu lub sporządzanie notatki np.: na rozdanym uczniom planie wykładu
z wolnymi miejscami na prowadzenie notatek.
Warianty:
W zależności od przedmiotu, tematu lekcji (zajęć), poruszanego problemu, układ treści w wykładzie
może być następujący:
Układ liniowy – polega na omawianiu kolejnych zagadnień następujących po sobie i logicznie ze

sobą powiązanych, tak, że każde następne wynika z poprzedniego i zawiera podstawę kolejnego
zagadnienia.
Układ koncentryczny – główne zagadnienie (problem) składa się z luźno związanych ze sobą
podzagadnień. Nauczyciel omawia poszczególne podzagadnienia, przy czym kolejność ich oma-
wiania jest dowolna.
– 392 –
60241580319180
60
Układ spiralny – wykład rozpoczyna się podaniem charakterystyki problemu głównego, a następnie
kolejno podawane są zagadnienia „składowe”, wracając za każdym razem do problemu głównego.
N
Uczniowie powinni także mieć okazję do wygłaszania własnych referatów. Jako materiał pomocniczy
pozwalający na przygotowanie takiego wystąpienia może posłużyć opis metody Wykład zaprezen-
towany w karcie pracy ucznia nr 1.
+ –
• W krótkim czasie możemy przekazać • Znużenie podawanymi treściami.

uczniom dużo informacji na dany temat • Brak koncentracji u uczniów.
i wykorzystać je w następnych etapach • Trudności z zapamiętywaniem podawanych
lekcji. informacji.
Ważne!
• Wykład może trwać 10–20 min!
• Pamiętaj o przygotowaniu planu wykładu.
• Wzbudzisz zainteresowanie problematyką wykładu, jeśli zaczniesz go w sposób niekonwencjo-
nalny: anegdotą, opowiedzeniem ciekawostki, postawieniem ciekawego, interesującego pytania.
Dobry wstęp to połowa sukcesu!
• Używaj krótkich zdań.
• Unikaj słów i zwrotów niezrozumiałych, trudnych.
• Utrzymuj kontakt wzrokowy z uczniami.
Autorefleksja:
Czy plan wykładu pomógł mi w jego przeprowadzeniu?
Tak Nie
W planie zmienił(a)bym: ......................................................................................................................
Dobrze wypadło ..................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................
Mogę zrezygnować z ...........................................................................................................................

..............................................................................................................................................................
– 393 –
60241580319180
60
U WYKŁAD
Po co Ci ta metoda?
Jesteś uczniem, który interesuje się historią, geografią, biologią lub fizyką. To Twoja
pasja, dużo czytasz, śledzisz wydawnictwa naukowe. Twój nauczyciel zaprosił Cię
do pełnienia roli asystenta na swoich lekcjach.
Polecił Ci przygotowanie 10–15-minutowego wykładu. Metoda ta pomoże Ci w do-
brym wywiązaniu się z powierzonego zadania.
A teraz zrób to...

1. Poszukaj w różnych dostępnych Ci źródłach (podręcznikach, czasopismach,
Internecie, itp.) informacji, wiadomości dotyczących tematu wykładu.
2. Uporządkuj je. Zastanów się, które z nich są ciekawe i warte wykorzystania.
3. Opracuj plan Twojego wykładu – kolejne kroki przedstawiania wiadomości.
4. Pomyśl, jak uatrakcyjnisz swój wykład. Może będzie to wyświetlenie fragmentu
filmu, pokaz slajdów, wykorzystanie programu komputerowego lub prezentacja
przygotowanych przez Ciebie foliogramów.
5. Napisz swój wykład, wykorzystując przygotowany plan. Pamiętaj, że każdy wykład
musi mieć: wstęp, w którym przedstawisz zamierzone cele, i to, o czym będziesz
mówił, rozwinięcie, w którym podasz całość wiadomości dotyczących tematu,
i zakończenie, które ma być podsumowaniem całości wystąpienia.
6. Przygotuj materiały, jakie chciałbyś rozdać swoim kolegom.
Radzimy Ci...
1. Przeczytaj kila razy swój wykład, kontrolując czas na jego wygłoszenie.
2. Plan wykładu przedstaw swoim kolegom i koleżankom w klasie.
3. Podaj, ile czasu zajmie wygłoszenie wykładu.
4. Staraj się mówić z pamięci, korzystaj jedynie z planu wykładu. Niech on będzie
twoim przewodnikiem.
5. Utrzymuj kontakt wzrokowy ze swoimi kolegami i koleżankami.
6. Jeżeli korzystasz z rzutnika, komputera czy wideo przygotuj je dzień wcześniej.
Sprawdź czy są sprawne.
7. Rysunki, wykresy, foliogramy, z których będziesz korzystał/-a, muszą być wy-
konane estetycznie i pokazywane tak, aby były widoczne z każdego miejsca
w klasie.
– 394 –
60241580319180
60
1. Najważniejsze jest, abyś zainteresował/-a swoim wykładem, dlatego warto roz-
U
począć go ciekawie postawionym pytaniem, opowiedzeniem anegdoty, zapre-
zentowaniem ciekawego tekstu źródłowego.
2. Twoi koledzy i koleżanki mogą stawiać Ci pytania, zastanów się, jakich kwestii
mogą one dotyczyć. Przygotuj się do odpowiedzi.
3. Wiadomości, które podasz w wykładzie, Twój nauczyciel wykorzysta zapewne
w dalszej części lekcji. Pomyśl, w jaki sposób najważniejsze, najistotniejsze treści
zostaną np. zapisane w zeszycie.
4. W jaki sposób zapytasz swoich kolegów i koleżanki, czy podobał się im wykład,
co im przeszkadzało, co by w nim zmienili/-ły?
– 395 –
60241580319180
60
N WYKŁAD 1
Metoda Wykład 1 pozwala planować, organizować i oceniać własną naukę, wspiera efektywne
porozumiewanie się w różnych sytuacjach. Jeżeli zamierzasz pracować ze swymi uczniami nad
kształtowaniem umiejętności prezentowania własnego stanowiska, punktu widzenia, zbierania
i gromadzenia informacji na dany temat, możesz zastosować metodę wykładu.
Przebieg:
Metoda przebiega według opisu przedstawionego w metodzie Wykład.
W rozwinięciu możesz przyjąć następujący tok:
1. Przedstaw opinie na dany temat.
2. Zaprezentuj własne stanowisko wraz z argumentacją.
3. Dokonaj porównania różnych opinii dotyczących tego tematu.
4. Zwróć uwagę na ważne elementy.
5. Przedstaw powstające pytania i wątpliwości.
Ramy organizacyjne:
1. Przedstaw plan wykładu.
2. Określ, ile czasu zajmie Ci wykład.
3. Przygotuj potrzebne pomoce, sprzęt, materiały dla uczniów.
4. Przygotuj odpowiednio salę – to jest wystąpienie.
Warianty:
Możliwa budowa wykładu:
A)
• przedstawienie kryteriów, według których będą oceniane różne stanowiska,
• prezentacja różnych punktów widzenia,
• ocena według przedstawionych kryteriów,
• zaproszenie do dyskusji.
B)
• prezentacja dwóch przeciwstawnych tez,
• uzasadnienie obu punktów widzenia,
• zebranie opinii na ten temat.
C)
• przedstawienie tezy,
• przedstawienie antytezy,
• dokonanie syntezy.
Metoda może być również wykorzystana przez uczniów przygotowujących wystąpienie. Możesz
jako materiał pomocniczy przekazać uczniowi kartę pracy ucznia nr 1.
+ –
• Uczniowie traktują to ćwiczenie jako • Może powodować znużenie, brak

zabawę, więc nie mają oporów przed koncentracji, trudności w zapamiętywaniu
czytaniem. nowych wiadomości.
• Tego typu wykład pobudza uczniów
do stawiania pytań, spontanicznego
podejmowania dyskusji, przedstawiania
własnych stanowisk wobec postawionego
problemu.
– 396 –
60241580319180
60
Ważne!
1. Wykład powinien przedstawiać problem, otwarte pytanie.
N
2. Nie może być referowaniem wniosków.
3. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na wykład.
4. Punkt ciężkości w wykładzie połóż na dobrą argumentację.
5. Zapytaj swoich uczniów, co podobało się w Twoim wykładzie, co by zmienili.
Autorefleksja:
Na etapie argumentowania muszę zwrócić uwagę na: ......................................................................

..............................................................................................................................................................
Zrezygnuję z: .......................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Uczniowie pytali o: ..............................................................................................................................

..............................................................................................................................................................
W wykładzie uczniom podobało się: .................................................................................................

..............................................................................................................................................................
Proponowali zmienić:...........................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 397 –
60241580319180
60
U WYKŁAD 1
Po co Ci ta metoda?
Aktywnie działasz w Samorządzie Szkolnym, jesteś członkiem organizacji młodzie-
żowych, często zdarza się, że musisz wystąpić publicznie (lub chciał(a)byś wystąpić).
Przedstawiasz, prezentujesz stanowisko w danej sprawie. Ta metoda pozwoli Ci na dobre
przygotowanie się do publicznych wystąpień i prezentowania swojego stanowiska.
A teraz zrób to...

1. Zapisz na kartce papieru problem, temat, sprawę, która będzie przedmiotem
Twojego wystąpienia.
2. Obok niego (nich) napisz wszystkie przychodzące Ci do głowy zagadnienia z nim
(nimi) związane.
3. Zastanów się nad zależnościami, związkami między tymi zagadnieniami. Możesz
to zrobić poprzez narysowanie strzałek, które pokażą zależności – tak powstanie
schemat Twego wystąpienia.
4. Przygotuj plan wystąpienia. Mogą to być punkty otwierające kolejne części wy-
kładu lub słowa-klucze, które pozwolą Ci na swobodne wystąpienie.
5. Zastanów się, w jaki sposób rozpoczniesz swoje wystąpienie. Pamiętaj! Dobry
wstęp to połowa sukcesu.
6. Zapisz swoje wystąpienie na papierze. Pamiętaj o podsumowaniu tego, co przed-
stawiłeś.
Skorzystaj z...
metody Mapa skojarzeń.
Radzimy Ci...
Zaplanuj dokładnie czas swego wystąpienia. Ludzie efektywnie słuchają 10–15 mi-
nut. Przygotuj plan wystąpienia na kartce, zapisz zdanie rozpoczynające i kończące
Twoje wystąpienie.
Nagraj swoje wystąpienie na dyktafon, przesłuchaj dokładnie nagranie. Poproś
kolegę lub kogoś z rodziny o posłuchanie i krytyczne uwagi. Ćwicz postawę przed
lustrem, zwróć uwagę na wyraz twarzy, mimikę, gestykulację.
Staraj się utrzymywać kontakt wzrokowy ze słuchaczami.

wystąpieniom publicznym towarzyszy mniejsza lub większa trema – dobre przygo-
towanie pozwoli na jej zmniejszenie.
Ciekawe wystąpienie może skłaniać słuchaczy do zadawania różnych pytań.
Postaraj się w trakcie przygotowywania przewidzieć możliwe pytania i odpowiedzi.
Pytania mogą przerwać Ci tok wykładu – uprzedź tę sytuację, informując słuchaczy,
aby nasuwające się im pytania podczas wystąpienia notowali na kartkach, będą
mogli je zadać po jego zakończeniu.
– 398 –
60241580319180
60
WYKRESY I DIAGRAMY N
Metoda służy rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, planowaniu, organizowaniu i ocenianiu
własnej nauki, stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce, skutecznemu porozumiewaniu się w róż-
nych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień,
poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu informacji z różnych źródeł oraz efektywnemu
posługiwaniu się technologią informacyjną, rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych
zainteresowań.
Uczniowie powinni mieć jak najczęściej możliwość analizy różnych wykresów i diagramów statystycz-
nych. Interpretacja wizualnych form prezentacji danych liczbowych wymaga umiejętności odczy-
tywania złożonych, często skąpych informacji i powiązania tekstu z grafiką. Taki przekaz informacji
uwzględnia nowe przyzwyczajenia w czytaniu i uczeniu się. Ma on swój specyficzny język. Pokazuje
w wizualny sposób struktury, wzajemne zależności, stosunek liczbowy, tendencje rozwojowe. Metoda
może prowokować do nowego spojrzenia na ważne sprawy, może zachęcić do dyskusji w klasie.
Przebieg:
1. Poproś uczniów, aby przynieśli na następną lekcję aktualną gazetę. Wszyscy powinni posiadać
ten sam egzemplarz. W parach szukają wykresów i diagramów zamieszczonych w gazecie.
2. Wybieracie pięć wykresów najbardziej czytelnych dla uczniów.
3. Dzielisz klasę na pięć grup. Każda z nich analizuje jeden wykres, spisuje, czego się dowiedziała
z wykresu i przygotowuje pytania pomocnicze, które pomogłyby odczytać informacje tam za-
warte.
4. Gotowa lista pytań wraz z wykresem wędruje do innej grupy. Może się to odbywać według na-
stępującego porządku: grupa A przekazuje wykres i pytania grupie B, grupa B – grupie C, grupa
C – grupie D, grupa D – grupie E, a grupa E – grupie A.
5. Każdy zespół przygotowuje odpowiedzi na otrzymane pytania, a następnie je prezentuje. Odpo-
wiednia grupa sprawdza, czy jest to zgodne z jej analizą wykresu. W razie rozbieżności potrzebna
będzie Twoja pomoc.
Warianty:
– Uczniowie otrzymują polecenia przygotowania krótkiego wykładu na temat przerabiany właśnie
na lekcji. Ilustracją do wykładu mają być wykresy i diagramy opracowane na folii.
– Grupy otrzymują pewne dane liczbowe. Ich zadaniem jest ujęcie tych liczb w formie wykresów.
Ramy organizacyjne:
Jeżeli uczniowie przyniosą ze sobą gazetę, nie musisz niczego wcześniej organizować. W przypadku
korzystania z wariantu tej metody, będą potrzebne folie i mazaki do przygotowania prezentacji.
+ –
• Zachęca uczniów do rozwijania • Na początku uczniowie mogą mieć

umiejętności czytania różnych tekstów. trudności z odczytywaniem informacji
• Metoda wspierająca samodzielną pracę z wykresów. Wtedy konieczne są ćwiczenia
uczniów. wstępne rozwiązywane z całą klasą.
• Nauczyciel jest tylko organizatorem.
Autorefleksja:
Wymaganie odczytywania danych statystycznych pojawiło się na testach szkolnych. Jakie masz inne
doświadczenia w przygotowywaniu uczniów do pracy z takimi tekstami. Pamiętaj, że to wymaganie
dotyczy nie tylko lekcji matematyki czy fizyki, ale jest zadaniem każdego nauczyciela i powinno być
wykorzystywane już w młodszych klasach.
– 399 –
60241580319180
60
N WYSTAWA KARYKATUR
Metoda może służyć jako aktywna faza wprowadzająca do tematu lekcji, zachęcając uczniów do
dzielenia się własną wiedzą i doświadczeniami. Pozwala na rozwiązywanie problemów w twórczy
sposób. Może mieć również zastosowanie w podsumowaniu jakiejś partii materiału. Pozwala nauczy-
cielowi na zorientowanie się, jaki poziom wiedzy i jakie opinie mają uczniowie w danym zakresie.
Przebieg:
1. Powielasz na formacie A4 karykatury pasujące do omawianego tematu. Możesz wykorzystać
zestawy clipartów załączone do programów komputerowych. Mogą to też być zbiory różnych
ilustracji z gazet, które tematycznie pasują do celów lekcji. A może Ty lub Twoi uczniowie ma-
cie talent artystyczny i przygotujecie we własnym zakresie zestaw odpowiednich karykatur lub
rysunków?
2. Rozwieszasz je w różnych miejscach w sali. Każda karykatura jest przykryta czystą kartką.
Uczniowie tworzą małe zespoły. Na hasło nauczyciela grupy podchodzą do wybranej karykatury,
zrywają kartkę zakrywającą rysunek i odpowiadają na pytania typu:
• O jaki problem chodzi?
• Jaką mamy wiedzę i doświadczenie w tym zakresie?
• Jakie możemy określić problemy związane z tym tematem?
• Jak te problemy można rozwiązać?
3. Grupa zapisuje rozwiązania na plakacie, następnie wszystkie grupy prezentują wyniki swojej
pracy.
Ramy organizacyjne:
Na przeprowadzenie tej metody potrzeba ok. 15 minut. Wcześniej trzeba przygotować zestaw
karykatur lub rysunków. Pamiętaj też o tym, żeby uczniowie mieli swobodny dostęp do rysunków,
więc rozwieś je w wygodnym miejscu.
+ –
• Element niepewności (zakryta kartka) • Nauczyciel musi dysponować odpowiednim

zachęca uczniów do pracy tą metodą. zestawem ilustracji, rysunków lub karykatur.
• Uczniowie mogą aktywnie pracować
w grupie.
• Także uczniowie mniej aktywni mają
możliwość podzielenia się swoją wiedzą.
• Metoda jest nastawiona na twórcze
rozwiązywanie problemów.
• Wizualne przedstawienie problemu pozwala
na lepsze zapamiętywanie.
– 400 –
60241580319180
60
Warianty:
Wariant 1:
N
Cztery kąty
Przygotuj 16 kartek w 4 kolorach, na których wypisz ważne hasła, mogące stanowić impuls do
dyskusji. Możesz wzorować się na zestawie zawartym w karcie pracy ucznia nr 1 i karcie pracy
ucznia nr 2. Podziel kartki na 4 zestawy (w każdym zestawie 4 kartki o różnych kolorach, przy czym
kolejność kolorów powinna być w każdym zestawie taka sama (np. najpierw kartka żółta, potem
zielona, następnie niebieska i na końcu czerwona). Zestawy przykryj czystą białą kartką, ułóż je
w czterech rogach sali. Na Twoje hasło uczniowie odkrywają zestawy i szukają takiego hasła, na
temat którego chcieliby się wypowiedzieć. „Wokół zestawów” tworzą się grupy tematyczne, zajmują
wspólne stanowisko, które następnie prezentują na forum klasy. Teraz kolejna runda – innego ko-
loru. Uczniowie znowu szukają hasła odpowiedniego dla siebie, tworzą grupy tematyczne, zajmują
wspólne stanowisko itd.
Ważne!
Metoda może uruchomić zjawisko konkurencji między zespołami. Musisz zwrócić uwagę na to, jak
uczniowie tworzą zespoły. Jeżeli pojawią się niepokojące zachowania, np. niechęć do współpracy
w zespole, gra w „czyje lepsze”, musisz zareagować, czyniąc Twoje obserwacje tematem rozmowy
z klasą.
Autorefleksja:
Zastanów się, w jakich sytuacjach mógłbyś/mogłabyś wykorzystać tę metodę?
Zapisz kilka swoich pomysłów:
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 401 –
60241580319180
60
U WYSTAWA KARYKATUR
Zabawki Przyjaźń Sport Komputer
Praca domowa Czas wolny Wakacje Komiksy
Rodzice Kieszonkowe Klasówka Telewizja
Zwierzęta Klasa Ulubiona lekcja Obowiązki
– 402 –
60241580319180
60
WYSTAWA KARYKATUR U
Ocenianie
Konflikt pokoleń Przyjaźń Komputer
w szkole
Muzyka
Praca domowa Czas wolny Wakacje
młodzieżowa
Samorząd
Kieszonkowe Wybór zawodu Telewizja
uczniowski
Brak tolerancji Subkultury Przemoc Narkotyki
– 403 –
60241580319180
60
N WYWIAD Z GRUPĄ
Metoda Wywiad z grupą rozwija umiejętność planowania, organizowania i oceniania własnej nauki
oraz stosowania zdobytej wiedzy w praktyce.
Jest to jedna z metod ewaluacji. Ma ona zastosowanie wówczas, gdy chcesz dokonać wspólnie
z uczniami oceny procesu uczenia się, np. w pierwszym semestrze. Może być stosowana jako
wprowadzenie do tematu, zbadanie co uczniowie wiedzą na dany temat.
Przebieg:
Metoda ma przebieg fazowy:
I faza – rozmrożenie:
Wyjaśnij, na czym polega metoda, przedstaw cele, jakie chcesz osiągnąć, i zasady, których trzeba
przestrzegać. Przedstaw listę zagadnień, o które chciał(a)byś zapytać, i poproś uczniów o uzupeł-
nienie jej zagadnieniami ważnymi dla nich.
To działanie spowoduje wygaszenie niepokojów, wyjaśni Twoje zamiary. W ten sposób stworzysz
atmosferę bezpieczeństwa i dobry klimat do dalszej pracy.
II faza – konfrontacja:
Daj uczniom krótki czas na przygotowanie się do wywiadu. Rozpocznij stawianie pytań, zachęcaj
do wyczerpujących wypowiedzi, prezentowania różnych punktów widzenia. W tej fazie dowiesz się,
w jakim stopniu Twoi uczniowie przyswoili sobie nowe wiadomości i umiejętności, co wiedzą na
dany temat, jakie mają poglądy. Skonfrontujesz realizację celów i założeń Twoich lekcji z tym, czego
nauczyli się uczniowie, co wiedzą, potrafią, z tym, co trzeba jeszcze doskonalić.
III faza – spojrzenie w przyszłość:
W tej części wywiadu pytasz o możliwości dokonywania zmian, jakie można by wprowadzić w przy-
szłości. Mogą one dotyczyć prowadzenia lekcji, stosowanych metod, zasad współpracy itp.
Całość wywiadu kończysz podsumowaniem, wyciągnięciem wniosków.
Ramy organizacyjne:
Jeżeli Wywiad jest wprowadzeniem do tematu, na jego przeprowadzenie przeznaczasz 5–10 min.
W przypadku podsumowań, dokonywania oceny, trzeba przeznaczyć jedną jednostkę lekcyjną.
Potrzebny Ci będzie zestaw zagadnień, o które będziesz pytać uczniów. Możesz je przygotować na plaka-
cie lub w postaci listy dla każdego ucznia. Przygotuj zestaw pytań, które będziesz stawiał/- a uczniom.
Warianty:
I.
• Podajesz klasie temat, problem, który będzie przedmiotem wywiadu. Może on dotyczyć zagadnień
nowych i tych już zrealizowanych.
• Dzielisz klasę na 4–5 zespołów. Zadaniem zespołów jest przygotowanie wywiadu na dany temat.
Każdy zespół opracowuje listę pytań do wywiadu.
• Następnie tworzysz nowe zespoły, wybierając po jednej osobie z poprzednich zespołów. Powstanie
również 4–5 zespołów. Każdy z członków zespołu przeprowadza wywiad z nową grupą, posługując
się pytaniami opracowanymi przez jego zespół. Osoba prowadząca wywiad robi notatki.
• Po wywiadzie następuje powrót do grupy i przekazanie sobie zebranych wiadomości i informacji.
Grupy formułują wnioski, spostrzeżenia, dokonują podsumowań.
– 404 –
60241580319180
60
II.
• Wspólnie z klasą opracowujesz obszary, zagadnienia, które mają być przedmiotem wywiadu.
N
• Wybierasz dwóch uczniów, którzy w ramach pracy domowej przygotowują wywiad.
• Na następnej lekcji uczniowie przeprowadzają wywiad z klasą. Podczas prowadzenia wywiadu
robią notatki. Przedstawiają wynik. Wspólnie z klasą dokonujesz podsumowania, formułujecie
i zapisujecie wnioski.
III.
Metoda może posłużyć do przekazywania informacji na dany temat.
• Wyznaczasz obszar tematyczny wywiadu.
• Dzielisz klasę na dwa zespoły. Zadaniem zespołów jest przygotowanie się do wzajemnego wy-
wiadu. Przygotowanie listy pytań, które postawią grupie przeciwnej.
• Zespoły przeprowadzają ze sobą wywiady.
• Dokonujecie wspólnego podsumowania i formułujecie wnioski.
+ –
• Krytyczne spojrzenie na pracę z uczniami • Mała aktywność uczniów nieśmiałych.

na lekcji. • Wydłużanie czasu przeznaczonego na
• Ocena własnego procesu uczenia się. wywiad.
• Prezentacja własnych poglądów • Trudności w formułowaniu pytań
dotyczących prowadzanych lekcji, pobudzających do myślenia.
omawianych problemów.
• Wdrażanie do dokonywania ewaluacji
różnych działań nauczyciela i ucznia
w procesie uczenia się.
• Nabywanie umiejętności stawiania pytań.
Ważne!
Niezależnie od tego, kto przeprowadza wywiad z grupą, powinien przestrzegać zasad:
• określenie celu,
• wyznaczenie zagadnienia, obszaru, które będą poddane wywiadowi,
• opracowanie zestawu/katalogu pytań do wywiadu,
• podsumowanie, wyciąganie wniosków.
Uczniowie muszą być o tych zasadach poinformowani. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na formu-
łowanie pytań. Stawiane pytania powinny dawać uczniom orientację, jakiego rodzaju rozumowania
od nich oczekujesz: odtwarzania wiedzy, podania opisu, zastosowania zasad, określenia motywów,
prezentowania poglądów, wyrażania opinii, oceniania, itd.
Przygotowywanie pytań przez uczniów do wywiadu powinno być poprzedzone podaną przez Ciebie
informacją dotyczącą tego, jak formułować pytania, czego mogą dotyczyć.
W tworzeniu katalogu pytań do wywiadu może Ci pomóc przedstawiona lista.
(„Uczymy, jak się uczyć”, Robert Fisher, WSiP, Warszawa 1999).
– 405 –
60241580319180
60
N Kategoria pytań Słowa-klucze Przykłady pytań
Wiedza Kto?, Co?, gdzie?, kiedy?, • Kiedy rozpoczęło się
zdefiniować, nazwać, powstanie styczniowe?
przypomnieć. • Jakie zasoby naturalne
posiada Brazylia.
• Jak zbudowane jest ucho
ludzkie?
Zrozumienie Opisać, porównać, • Opisz, jak powstał
wytłumaczyć. lodowiec?
• Wytłumacz, na czym polega
zjawisko Dopplera?
Zastosowanie Zastosuj, sklasyfikuj, posłuż • Jaka jest długość
się, podaj przykład, rozwiąż. i szerokość geograficzna
Torunia?
• Podaj przykłady trzech
czasowników modalnych.
Analiza Dlaczego?, jakie czynniki?, • Jakie czynniki wpływają
wyciągnij wniosek, podaj na zanieczyszczenie
przykłady świadczące... środowiska?
• Jak sądzisz, dlaczego
upadło powstanie
styczniowe?
Synteza Przewidzieć, wytworzyć, • Jakie działania powinny
napisać, rozwinąć, podjąć władze wojewódzkie,
co zdarzyłoby się, gdyby...? aby zapobiegać
powodziom?
Ewaluacja Osądź, oceń, zdecyduj, wyraź • Jak oceniacie tematykę
swoją opinię. zajęć?
• Co można poprawić na
lekcjach w przyszłości?
Autorefleksja:
Dokonując wyboru tematu wywiadu, trzeba zwrócić uwagę na:
• ...........................................................................................................................................................
• ...........................................................................................................................................................
• ...........................................................................................................................................................
• ...........................................................................................................................................................
Tworząc katalog pytań, trzeba pamiętać o:

• ...........................................................................................................................................................
• ...........................................................................................................................................................
• ...........................................................................................................................................................
• ...........................................................................................................................................................
– 406 –
60241580319180
60
WYWIAD Z PARTNEREM N
Wywiad z partnerem to metoda wspierająca skuteczne porozumiewanie się w różnych sytuacjach,
umiejętność prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowanie do publicznych wystąpień; umoż-
liwia uczniowi nawiązanie pierwszego kontaktu z nową koleżanką, nowym kolegą, np. w pierwszej
klasie lub na pierwszych zajęciach w nowej grupie. W takich sytuacjach dzieci (dorośli zresztą rów-
nież) często odczuwają stres, są niepewne, zdenerwowane; nie wiedzą, od czego zacząć rozmowę.
Możesz rozładować to napięcie, zachęcając do uporządkowanego wywiadu z partnerem. Uczniowie,
wykonując postawione przez Ciebie zadanie, zapominają o własnym oporze i bardzo szybko wchodzą
w interakcję z drugą osobą. Tym samym przełamują opór przed występowaniem na forum.
Przebieg:
1. Uczniowie dobierają się w pary (najlepiej przez losowanie, patrz: Po nitce do partnera).
2. Partner A przeprowadza wywiad z partnerem B według wcześniej przygotowanych pytań, które
możesz podpowiedzieć swoim uczniom (np. zapisując je na plakacie) lub zachęcając podopiecz-
nych do samodzielnego ich zebrania.
3. Następuje zamiana ról i B przeprowadza wywiad z A.
4. Po zebraniu wszystkich interesujących informacji uczniowie siadają w kręgu.
5. Pierwszy partner A (którego Ty wybierzesz, rzucając doń pluszową maskotkę) przedstawia całej
grupie partnera B, partner B opowiada, czego się dowiedział o A.
6. O dalszej kolejności prezentacji decydują sami uczniowie, rzucając maskotkę do wybranych
osób. Maskotka wędruje po kręgu tak długo, aż wszyscy zostaną przedstawieni.
Oto przykładowe pytania:

1. Dowiedz się, jak ma na imię Twój/-a partner/-ka.
2. Zapytaj, co lubi robić najbardziej w wolnym czasie.
3. Poproś, aby Ci powiedział/-a, czego oczekuje od klasy i co sam/-a zrobi, żeby wszyscy w klasie
czuli się dobrze ze sobą.
Ramy organizacyjne
Czas: ok. 30 minut w klasie 30-osobowej.
Ponieważ uczniowie po raz pierwszy wejdą ze sobą w kontakt, może się zdarzyć, że będą bardzo
onieśmieleni i nie będą wiedzieli, od czego zacząć lub – wręcz przeciwnie – będą reagowali nad-
pobudliwie i rozmowa się przeciągnie. Dlatego wskazane jest zapisać im na tablicy rozkład czasu
na przeprowadzenie kolejnych etapów ćwiczenia:
– 6 minut na wywiad – partner A i partner B,
– 1 minuta na przedstawienie partnera całej klasie.
Warianty:
W zależności od potrzeby metodę tę możesz stosować wtedy, gdy chcesz, aby Twoi uczniowie na-
uczyli się zajmować stanowisko wobec argumentów odmiennych od ich własnych. Wtedy partner/-ka
A będzie prosił/-a partnera/-kę B o podanie argumentów na poparcie stanowiska w określonej sprawie,
przedstawiał/-a je grupie i komentował/-a, wyrażając przy tym własną opinię. Następnie to samo będzie
mógł zrobić partner B z argumentami zebranymi od partnera A. W tym wariancie możesz wesprzeć
uczniów tekstem przewodnim zawartym w karcie pracy ucznia nr 1.
Pamiętaj, że do tego wariantu uczniowie muszą znać zasady przekazywania i przyjmowania infor-
macji zwrotnej. Często może bowiem dochodzić do sytuacji, w której poglądy partnerów/-ek będą
sprzeczne.
Na ten wariant musisz przeznaczyć więcej czasu. Prezentację stanowisk partnerów po przeprowa-
dzeniu wywiadu możesz zorganizować w grupach (np. 5 grup po 6 osób). Tym samym zaoszczędzisz
czas, a uczniowie nie będą znużeni słuchaniem kilkudziesięciu prezentacji.
– 407 –
60241580319180
60
N Ważne!
Poproś uczniów, aby przeprowadzając wywiad, nie robili notatek, tylko starali się zapamiętać prze-
kazane informacje. W ten sposób będą ćwiczyć umiejętność aktywnego słuchania i zapamiętywania
dłuższego tekstu.
Autorefleksja:
Zastosowałem/-am Wywiad z partnerem w klasie i...
❑ akceptuję tę metodę bez zmian

❑ akceptuję tę metodę z pewnymi modyfikacjami
Wprowadzę następujące modyfikacje.................................................................................................

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 408 –
60241580319180
60
WYWIAD Z PARTNEREM U
Tekst przewodni do pracy z partnerem

Ustalcie między sobą, kto będzie przeprowadzał wywiad jako pierwszy (partner A),
kto jako drugi (partner B). Zanim przystąpicie do wywiadu, porozmawiajcie chwilę
o sprawie. Opowiedzcie sobie nawzajem, jak ją rozumiecie.
Ta faza Waszej pracy nie może przekroczyć 10 minut.
Następnie rozpocznijcie wywiad. Osoba, która zadaje pytania, słucha uważnie od-
powiedzi partnera, dopytuje, jeśli czegoś nie zrozumiała. Nikt nie robi notatek!
Partner A
Masz 5 minut.
Oto pytania, które postawisz partnerowi B:
1. Powiedz, co sądzisz na temat ...............................................................................
2. Uzasadnij swoje stanowisko, podając 2 lub 3 argumenty na poparcie.
Powtórz, co usłyszałeś/-aś swoimi słowami. Zastanów się, czy się z tym zgadzasz.
Swój komentarz będziesz musiał/-a przedstawić całej grupie.
Partner B
Teraz Ty przeprowadź wywiad z A. Masz 5 minut.
1. Powiedz, co sądzisz na temat ...............................................................................
2. Uzasadnij swoje stanowisko, podając 2 lub 3 argumenty na poparcie.
Powtórz, co usłyszałeś/-aś swoimi słowami. Zastanów się, czy się z tym zgadzasz.
Swój komentarz będziesz musiał/-a przedstawić całej grupie.
– 409 –
60241580319180
60
N WZAJEMNE ODPYTYWANIE SIĘ
Metoda poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł;
Wzajemne odpytywanie się służy sprawnemu pamięciowemu przyswojeniu trudnego materiału.
Jego zaletą jest to, że angażuje wszystkich uczniów. Poza tym dzięki takiej pracy uczniowie uczą
się porządkować informacje zawarte w różnych materiałach i tworzyć pytania do odpowiednich
zakresów.
Przebieg:
1. Podajesz temat lekcji.
2. Uczniowie przygotowują się indywidualnie do tego tematu. Mogą przygotowywać się, korzystając
z materiałów, pomocy naukowych, które im udostępnisz.
3. Dzielisz uczniów na pięć 5-osobowych grup (lub sześć 6-osobowych itd.)
4. Grupy przygotowują zestaw pytań do tematu. Wszyscy zapisują te pytania w zeszycie.
5. Tworzysz nowe grupy, w skład których wchodzą przedstawiciele wszystkich wcześniejszych ze-
społów. Będą to więc znowu grupy 5- lub 6-osobowe, ale reprezentowane przez przedstawiciela
każdej poprzedniej grupy.
6. Każdy członek zespołu przedstawia pytania przygotowane przez swój zespół, pozostali na nie
odpowiadają.
Ramy organizacyjne:
Na przeprowadzenie tej metody potrzebujesz całą godzinę lekcyjną. Musisz wcześniej przygotować
materiały do pracy, encyklopedie, podręczniki, kserokopie.
+ –
• Angażuje wszystkich uczniów. • Uczniowie zachowują się głośno, trudno

• Nauczyciel jest tylko organizatorem jest zapanować nad dyscypliną.
i ewentualnie źródłem informacji.
• Uczniowie zapamiętują duże partie
materiału poprzez kilkakrotną analizę tych
samych informacji.
Warianty:
Uczniowie sami przygotowują zestawy materiałów na dany temat. Na następnej lekcji gromadzi się
te materiały jako „wspólne dobro”. Dalej należy postępować, jak w opisie powyżej.
Ważne!
Uczniowie nie powinni mieć zbyt wielu materiałów, żeby się nie pogubili w natłoku informacji.
Autorefleksja:
Jak odebrałeś/-aś swoją rolę jako organizatora lekcji, a nie eksperta?
Jak czułeś/-aś się z tym, że nie miałeś/-aś „wglądu” w pracę grupy? Czy potrafisz zaufać uczniom?
– 410 –
60241580319180
60
ZAGADKA KRYMINALNA N
Jest to metoda skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego
punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień.
Uczniowie uczą się zespołowego rozwiązywania zadania, ćwiczą aktywne słuchanie, dokonują
syntezy informacji, wyciągają wnioski, podejmują decyzje.
Uświadamiają sobie, że zdarzają się w życiu sytuacje, w których tylko praca zespołowa może za-
kończyć się sukcesem, a działanie w pojedynkę jest skazane na niepowodzenie.
Przebieg:
1. Podziel uczniów (najlepiej losowo) na kilkuosobowe (7 do 10 osób) grupy.
2. Każda grupa niech wybierze obserwatora.
3. Każdemu uczestnikowi wręcz kilka pasków papieru z informacjami, które pomogą mu zebrać
fakty i rozwikłać zagadkę.
Zapisz na tablicy pytania, na które grupy mają znaleźć odpowiedź:

• kto był mordercą?
• jakie było narzędzie zbrodni?
• kiedy dokonano morderstwa?
• gdzie?
• jaki był motyw zbrodni?
4. Obserwatorom wręcz arkusze obserwacyjne (karta pracy ucznia nr 2).
Rozwiązanie (o którym poinformujesz uczniów dopiero po zakończeniu ćwiczenia i wysłuchaniu

ich propozycji rozwiązań):
Kelley poszedł do mieszkania Scotta po tym, jak Jones postrzelił go w udo. Tam został zamordo-
wany przez Scotta o godz. 0.30 nożem. Scott miał bowiem romans z żoną Kelleya.
Ramy organizacyjne:
Czas: 35 minut.
Należy zadbać o to, aby dyskusja toczyła się w sali, w której uczestnicy rozmowy będą się dobrze
widzieli i słyszeli.
Materiał przygotowujący do udziału w ćwiczeniu znajduje się w karcie pracy ucznia nr 1, materiał
z informacjami do pocięcia na paski oraz arkusz obserwacyjny znajdziesz w kartach pracy ucznia
nr 2 i nr 3.
+ –
• Uczniowie uczą się kultury prowadzenia • Uczniowie mają trudność ze

rozmowy poprzez ćwiczenie uważnego zorganizowaniem pracy w grupie.
słuchania.
• Uczniowie ćwiczą koncentrację
i umiejętność logicznego myślenia.
– 411 –
60241580319180
60
N Ważne!
Twoim zadaniem jest tylko nazwać zadanie, rozdać kartki z informacjami i od czasu do czasu informo-
wać o tym, ile czasu jeszcze zostało do zakończenia rozmowy. Nie uczestniczysz w rozwiązywaniu
zagadki, nie podpowiadasz uczniom, nic nie sugerujesz. Grupa musi zorganizować się sama.
Uczniowie nie mogą wstawać z miejsc, pokazywać swoich kartek innym, brać i dawać swoich kartek.
Autorefleksja:
Przyglądając się pracy grup, zauważyłem/-am, że ............................................................................
..............................................................................................................................................................
Powinienem/powinnam popracować z klasą nad następującymi słabymi stronami:

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 412 –
60241580319180
60
ZAGADKA KRYMINALNA U
Po co Ci ta metoda?
Rozwiązywanie zagadki kryminalnej to dobry sposób na uczenie się zachowań,
które pomagają współpracować z innymi przed podjęciem decyzji w jakiejś istotnej
sprawie, tzn.:
• zorganizowanie pracy w grupie,
• umiejętne prowadzenie rozmowy,
• uważne słuchanie innych,
• łączenie pojedynczych informacji w logiczny ciąg wydarzeń,
• wyciąganie wniosków,
• podejmowanie decyzji.
Zabaw się w Sherlocka Holmesa i spróbuj rozwiązać zagadkę kryminalną. Pamię-

tasz, jak odpowiadał Holmes Watsonowi, gdy ten go pytał o sposób dochodzenia
do prawdy? – „Drogą dedukcji, Watsonie, drogą dedukcji”. – „Podedukuj” i Ty.
Pomogą Ci w tym koleżanki i koledzy z grupy.
A teraz zrób to...

Posłuchaj uważnie instrukcji nauczyciela i przestrzegaj wszystkich zasad:
1. nie wolno wstawać ze swojego miejsca,
2. nie wolno pokazywać swoich kartek innym uczestnikom rozmowy,
3. nie wolno dawać i brać od innych kartek z informacjami.
Jeżeli jesteś obserwatorem, uważnie śledź wszystko to, co dzieje się podczas
rozmowy, i notuj swoje spostrzeżenia w arkuszu obserwacyjnym, który znajdziesz
w karcie pracy ucznia.
Radzimy Ci...
zwrócić uwagę na organizację pracy w grupie (ktoś powinien prowadzić rozmowę,
ktoś powinien notować, ktoś powinien podsumowywać to, co już wiadomo).

sam/-a nie rozwiążesz tej zagadki. Staraj się jak najlepiej wykorzystać to, że inni
mają potrzebne informacje.
Rozwiązanie zagadki będzie Waszym wspólnym sukcesem, nierozwiązanie – Waszą
wspólną porażką.
– 413 –
60241580319180
60
U ZAGADKA KRYMINALNA
Arkusz obserwatora
Jak pracowała grupa?
Jak grupa zorganizowała

swoją pracę?
Czy ktoś dominował

w tej dyskusji?
Czy wszyscy byli

jednakowo aktywni?
Czy przydzielono role?

Jak to wpływało na
przebieg pracy grupy?
– 414 –
60241580319180
60
ZAGADKA KRYMINALNA U
INFORMACJE ZEBRANE W TOKU ŚLEDZTWA PRZEZ POLICJĘ
1. Gdy znaleziono zwłoki Mr. Kelleya, stwierdzono ranę postrzałową w udzie

oraz ranę w plecach zadaną nożem.
2. Mr. Jones strzelił o północy do mężczyzny, którego posądzał o chęć włamania

się do jego mieszkania.
3. Windziarz zeznał w czasie śledztwa na policji, że widział Mr. Kelleya o godz.

00.15.
4. Kula wyjęta z uda zwłok Kelleya pasowała do rewolweru Mr. Jonesa.
5. Windziarz widział Mr. Kelleya lekko krwawiącego, ale nie wydawał się on
mocno ranny.
6. Nóż zaplamiony krwią Mr. Kelleya został znaleziony przed mieszkaniem

Miss Smith.
7. Na nożu, który znaleziono przed mieszkaniem Miss Smith, odkryto odciski

palców Mr. Scotta.
8. Mr. Kelley zrujnował interes Mr. Jonesa, przejmując wszystkich jego

klientów.
9. Windziarz widział, że żona Mr. Kelleya poszła o godz. 23.30 do mieszkania

Mr. Scotta.
10. Windziarz zeznał, że często widział żonę Mr. Kelleya wychodzącą z domu
razem z Mr. Scottem.
11. Zwłoki Mr. Kelleya znaleziono w parku.
12. Zwłoki Mr. Kelleya znaleziono o godz. 01.30.
13. Według danych policji Mr. Kelley nie żył od godziny, zanim znaleziono jego
zwłoki.
14. Windziarz skończył pracę o godz. 01.30.
– 415 –
60241580319180
60
U 15. Windziarz widział, że Mr. Kelley poszedł do mieszkania Mr. Scotta o godz.
00.25.
16. Stan zwłok Mr. Kelleya wskazywał na to, że ciało było dłuższy czas wleczone
po ziemi.
17. Miss Smith widziała Mr. Kelleya idącego o godz. 23.55 do mieszkania Mr.
Scotta.
18. Żona Mr. Kelleya zginęła po morderstwie.
19. Policja nie mogła znaleźć po morderstwie Mr. Scotta.
20. Gdy policja po stwierdzeniu morderstwa szukała Mr. Jonesa w jego

mieszkaniu, okazało się, że on zniknął.
21. Windziarz zeznał, że Miss Smith była na dole w holu domu, gdy on szedł
do domu po pracy.
22. Miss Smith ciągle chodziła za Mr. Kelleyem.
23. Mr. Jones groził Mr. Kelleyowi, że go zabije.
24. Miss Smith zeznała, że nikt nie opuszczał domu między godz. 00.25
a 00.45.
25. W samochodzie Mr. Scotta odkryto ślady krwi ze zwłok Mr. Kelleya.
26. W mieszkaniu Mr. Jonesa na dywanie w korytarzu odkryto ślady krwi

Mr. Kelleya.
– 416 –
60241580319180
60
ZASADY PRACY N
Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki, przyswajaniu metod i technik
negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych, skutecznemu porozumiewa-
niu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia. Umożliwia otwartą informację
zwrotną na tematy ważne dla uczniów. Może być wykorzystana jako forma informacji zwrotnej
udzielonej nauczycielowi lub koleżankom i kolegom w klasie.
Przebieg:
1. Wprowadź uczniów do tematu spotkania. Powiedz im, że praca metodami aktywizującymi wy-
maga od nich wiele samodzielności i dyscypliny.
2. Uczniowie najpierw indywidualnie, potem w 3-osobowych zespołach wypełniają kartę pracy
ucznia nr 1.
3. Teraz tworzycie zasady, które powinny obowiązywać wszystkich w czasie metodami aktywizujący-
mi. Uczniowie formułują na podstawie notatek zawartych w karcie pracy ucznia nr 1 propozycję
zapisu, który powinien znaleźć się na wspólnym plakacie. Aby każdy zespół miał jednakowe
szanse, poproś, aby grupy po kolei podawały jedną zasadę. Nie powtarzają tych, które zostały
już zapisane.
Ramy organizacyjne:
30 minut. Potrzebne są karty pracy ucznia nr 1 dla każdej z grup lub każdego ucznia.
+ –
• Metoda zachęca uczniów do przejęcia odpo- •–

wiedzialności za lekcję. Uczy ich dotrzymywania
zobowiązań. W prosty sposób nauczyciel staje
się tylko organizatorem procesu lekcyjnego.
• Uczniowie podają zasady w zrozumiałym
dla nich języku. Zasady wymyślone przez
nauczyciela zawsze mogą być niezrozumiałe
dla uczniów i trudne do zaakceptowania przez
nich.
Ważne!
Jeżeli pracujesz z młodszymi uczniami, powinieneś/-naś uprościć kartę pracy, prosząc ich o zapi-
sanie tego, co im przeszkadza w pracy na lekcji i co uczniowie mogą z tym zrobić.
Autorefleksja:
➔ Zastanów się, jakie zasady chciałbyś/-abyś przekazać uczniom.
➔ Rozważ, ile wolności możesz dać uczniom na lekcji.
➔ Co według Ciebie jest dozwolone, co nie?
➔ Co zrobisz, jeżeli ktoś złamie ustalone zasady?
➔ Zastanów się, jak możesz krok po kroku przygotować uczniów do samodzielnej pracy.
➔ Jakich trudności się spodziewasz? Jak chcesz sobie z tym poradzić?
– 417 –
60241580319180
60
N Zanotuj w punktach swoje myśli i wyniki dyskusji z innymi nauczycielami na ten temat.
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Spróbuj teraz, na podstawie dotychczasowych przemyśleń, sformułować kilka zasad pracy meto-
dami aktywizującymi, które chciałbyś przekazać uczniom. Pamiętaj, że bardzo ważna jest forma
zapisu!
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 418 –
60241580319180
60
ZASADY PRACY U
Jeżeli na lekcji pracujemy w sposób aktywny, często pojawia się hałas, niektórzy nie
pracują tak dobrze, jak pozostali, nie zdążamy z czasem. Spróbujmy sobie jakoś
pomóc.
Najpierw zastanówcie się:
➔ Co powinno być dozwolone na takiej lekcji, co nie?
DOZWOLONE NIEDOZWOLONE
➔ Co się powinno stać, jeżeli ktoś będzie zachowywał się inaczej, niż to było usta-
lone? Podajcie sposoby reagowania na niektóre sytuacje. Możecie dopisać jeszcze
inne zachowania, które są dla was istotne.
– 419 –
60241580319180
60
U DOZWOLONE NIEDOZWOLONE
Co zrobicie, jeżeli któryś z uczniów
odmówi udziału w pracy zespołowej?
Co zrobicie, jeżeli będzie głośno?
Co zamierzacie zrobić, jeżeli

uczniowie będą się kłócić ze sobą?
Co zrobicie, jeżeli ktoś zniszczy

materiały?
Jak zareagujecie na bałagan

pozostawiony po wykonaniu zadania?
➔ Zastanówcie się, jak może Wam pomóc nauczyciel w dobrym zorganizowaniu

samodzielnej pracy.
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
– 420 –
60241580319180
60
ZNACZKI POCZTOWE N
ludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywaniu problemów w twórczy
sposób, rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań.
Znaczki pocztowe to kopalnia wiedzy historycznej, przyrodniczej, geograficznej. Rzadko wykorzy-

stywana na lekcjach. Uczniowie coraz rzadziej mają kontakt z filatelistyką. Warto ich tym zaintereso-
wać, przy okazji realizując inne cele: uczniowie uczą się określać kryteria oceny jakiejś pracy, które
później mają zastosowanie przy ocenie ich „dzieła”, uczą się podziału pracy w grupie, określając
role zgodne z predyspozycjami i umiejętnościami, uczą się wreszcie przyjmowania pozytywnej,
a także krytycznej oceny.
Przebieg:
1. Przygotowujesz dla uczniów kopię serii znaczków. Możesz wykorzystać przykłady z karty pracy
ucznia nr 1. Najpierw następuje analiza polegająca na wspólnym ustaleniu, czym charakteryzuje
się ciekawa seria, jakie ma cechy.
2.Uczniowie dzieleni są na grupy. Każda z nich losuje jeden z tematów przygotowanych na kart-
kach, np.:
– Dzień bez papierosa
– Rok języków
– Walka z agresją w szkole
– Przyjaźń
– Młodzież polska
– Najważniejsze wydarzenia XX wieku
– Słynne postaci itd.
3. Zadaniem grup jest zaprojektowanie na ten temat serii znaczków.
4. Prace są przygotowywane na papierze wielkości A4.
5. Następuje prezentacja gotowych prac. Uczniowie oceniają serie znaczków, biorąc pod uwagę
wypracowane wcześniej cechy dobrej serii.
6. Ty również przygotowujesz swoją propozycję oceny, biorąc pod uwagę kryteria wypracowane
na początku lekcji.
7. Każda z grup ma prawo zareagować na oceny uczniów i Twoją.
Ramy organizacyjne:
Metoda nie wymaga przygotowań. Możesz wykorzystać kopie zawarte w karcie pracy. Możesz także
poprosić uczniów, aby przynieśli znaczki (może ktoś w klasie kolekcjonuje je). Musisz zapewnić
miejsce na prezentację prac. Może to być również ściana szkolnego korytarza.
+ –
• Metoda zachęcająca do twórczego • Uczniowie, którzy nie wierzą w swoje

myślenia. zdolności plastyczne, mogą być
• Pokazuje, że również bardzo kreatywne zdominowani przez „artystów”.
pomysły podlegają ocenie, jeżeli na • Nauczyciel nie ma wpływu w czasie
początku przygotuje się kryteria oceniania. wykonywania pracy plastycznej na pracę
• Uczniowie uczą się przyjmować ocenę grupy. W razie pojawiających się trudności
swojej pracy, również krytyczną. z podziałem ról w zespole nie może
interweniować.
– 421 –
60241580319180
60
N Ważne!
Zwróć uwagę uczniów na to, że w pracy zespołowej nie jest ważny tylko efekt, ale i sposób docho-
dzenia do rozwiązań. Uczul ich na to, że jednakową wartość ma praca na rzecz tworzenia pomysłu,
jak i jej wykonanie plastyczne.
Autorefleksja:
Jakie masz doświadczenia po zastosowaniu tej metody na swojej lekcji?
Co byś usprawnił?
Co się udało?
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
– 422 –
60241580319180
60
ZNACZKI POCZTOWE U
– 423 –
60241580319180
60
N ZWIERZĄTKA
Metoda służy skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu wi-
dzenia, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich.
Metodę można stosować, chcąc uczniom przybliżyć role w grupie i sposoby radzenia sobie z róż-
nymi „typami dysfunkcyjnymi”. Nadaje się do pracy na lekcjach wychowawczych i z zespołami
zadaniowymi, np. samorządem uczniowskim, grupą projektową itd.
Przebieg:
1. Każdy uczeń indywidualnie wypisuje na kartkach typy osobowościowe, z którymi może się spo-
tkać w grupie. W kilku słowach charakteryzuje te osoby.
2. W różnych miejscach sali wywieś zwierzątka (karta pracy ucznia nr 1) i poproś, aby uczniowie
przyporządkowali swoje kartki do zwierzątek.
3. Podziel klasę na 8 zespołów. Każdy z nich otrzymuje (losuje) jedną kartkę z rysunkiem jednego
zwierzątka.
4. Grupa opracowuje strategię postępowania wobec takich osób. Jeżeli jest to według grupy typ
pozytywny, to pojawia się pytanie, jak można go wzmocnić, wykorzystać w grupie? Jeżeli jest
to typ negatywny, to należy zastanowić się, co zrobić, aby jego cechy przekształcić w cechy
pozytywne?
5. Grupy zapisują swoje pomysły na plakatach, a następnie prezentują je na forum klasy.
Ramy organizacyjne:
Potrzebujesz na tę metodę 20 minut. Musisz przygotować zestaw rysunków ze zwierzątkami
+ –
•Metoda pozwala na pozytywne spojrzenie • Uczniowie mogą mieć ochotę na

na innych ludzi. „etykietowanie” innych i przypisywanie im
•Porównywanie ludzi do zwierzątek wnosi cech omawianych zwierzątek. Nauczyciel
wiele radości. Uczniowie chętnie pracują musi bardzo uważnie obserwować to, co się
nad tematem. dzieje w trakcie ćwiczenia.
•Metoda zmusza do refleksji nad własną rolą
w grupie.
Ważne!
Uczniowie mogą zgłaszać różne pomysły radzenia sobie z trudnymi osobowościami, np. propo-
nując izolację takiej osoby lub kary. Musisz wtedy reagować, podnosząc wagę pomysłów, które są
ukierunkowane na włączanie takich osób do zespołu i na pozytywnym wykorzystaniu ich potencjału
bez konieczności wchodzenia w konfrontację.
Autorefleksja:
Jakie typy osobowościowe zaobserwowałeś/-aś u siebie w klasie? Jak zamierzasz wykorzystać te
osoby dla dobra zespołu?
– 424 –
60241580319180
60
ZWIERZĄTKA U
Podstępny Pozytywny
Gruboskórny Zarozumiały
– 425 –
60241580319180
60
U
Gaduła Kłótliwy
Wszystkowiedzący Malkontent
– 426 –
60241580319180
60
Bibliografia
1. Brauneck Peter i in., Methodensammlung. Anregungen und Beispiele für die Moderation, Lan-
desinstitut für Schule und Weiterbildung, Soest 1995.
2. Brudnik Edyta, Knafel Krystyna, Doskonalenie nauczycieli. Lehrerfortbildung. Słownik wybranych
pojęć z definicjami – niemiecko-polski i polsko-niemiecki, Wydawnictwa CODN, Warszawa
1997.
3. Brühwiler Herbert, Methoden der ganzheitlichen Jugend- und Erwachsenenbildung, Leske + Bu-
drich, Opladen 1992.
4. Buzan Tony, Mapy twoich myśli, RAVI, Łódź 1999.
5. Fischer Robert, Uczymy, jak się uczyć, WSiP, Warszawa 1999.
6. Głowacki Stanisław i in., Metoda projektów jako narzędzie integracji, WOM, Kielce 1999.
7. Goźlińska Elżbieta, Słowniczek nowych terminów w praktyce szkolnej, Wydawnictwa CODN,
Warszawa 1997.
8. Kippert Heinz, Methodentraining – Übungssteine für den Untrerricht, Beltz praxis, Weinheim und
Basel, 1998.
9. Kopeczek Jerzy, Praca metodami psychoaktywnymi, Ośrodek Doskonalenia Pedagogicznego
w Tarnobrzegu, 1994.
10. Kruszewski Krzysztof, Sztuka nauczania: Czynności nauczyciela, t. 1, PWN, Warszawa 1991.
11. Krzyżewska Jadwiga, Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej, Suwałki
1998.
12. Kupisiewicz Czesław, Podstawy dydaktyki ogólnej, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, War-
szawa 1996.
13. Milerski Bogusław, Śliwerski Bogusław (red.), Pedagogika, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-
szawa 2000.
14. Nalaskowski Stanisław, Metody nauczania, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 1998.
15. Perrott Elizabeth, Efektywne nauczanie, WSiP, Warszawa 1995.
16. Świeca Marek, Drama w edukacji, Wszechnica Świętokrzyska, Kielce 1996.
17. Zespół autorski edukatorów nauczycieli języka niemieckiego, Materialien für die Deutschlehrer-
fortbildung, Goethe-Institut-Warschau, Warszawa 1997.
18. Zespół autorski Programu Phare – Sierra – PEIE, Plakat edukacyjny. Europa na co dzień, Wy-
dawnictwo CODN, Warszawa 1997.
– 427 –
60241580319180
60

Ja I Moj Uczen Pracujemy Aktywnie Przewodnik Po Metodach Aktywizujacych

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ja I Moj Uczen Pracujemy Aktywnie Przewodnik Po Metodach Aktywizujacych

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

60241580319180

© Copyright by Wydawnictwo JEDNOŚĆ, Kielce 2011

2. Tabelaryczne zestawienie metod 7

3. Opis metod dla nauczyciela z kartami pracy dla ucznia 11

Oddajemy Ci do rąk zaktualizowaną wersję pierwszego przewodnika po metodach aktywizujących

Nasze opracowanie ma charakter praktycznych wskazówek i zawiera wyłącznie przykłady spraw-

Metody aktywizujące rozumiemy jako wskazówki, sposoby działania, które pomogą

Co przemawia za stosowaniem metod aktywizujących?

Wszystkie metody opisane w przewodniku pomagają rozwijać następujące umiejętności:

Nasze opracowanie kierujemy do dwóch równoprawnych adresatów:

Nauczyciel i uczeń są na lekcji partnerami:

Jednym z najważniejszych zadań współczesnej szkoły jest przygotowanie ucznia do samodzielnej

Mamy nadzieję, że Przewodnik zachęci Cię do dydaktycznej fantazji, do różnorodności, może do

Ewaluacja skuteczności prowadzonych przez nas treningów metod aktywizujących wykazała, że

Życzymy Ci wielu udanych lekcji z samodzielnymi uczniami.

1 – Metody planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak się uczyć?

Metoda Umiejętności Strona

10% tego, co czytamy 50% tego, co słyszymy i widzimy

20% tego, co słyszymy 70% tego, co mówimy

30% tego, co widzimy 90% tego, co robimy

Mocne i słabe strony:

• Uczniowie chętnie się angażują w taką • Nauczyciel bez przygotowania

Postaci, które można grać w scenkach:

• Niewątpliwie film może urozmaicić lekcję, • Wymaga odpowiednich warunków

Zastosowałem/- łam następujący To mi się udało: Z tego następnym razem

Pomyśl o tym, że...

1. Jakie uczucia towarzyszyły Ci w trakcie oglądania fragmentu filmu?

2. Co Ci się spodobało najbardziej?

4. Jaka scena utkwiła Ci w pamięci najmocniej?

6. Czy zgadzasz się z propozycją rozwiązania ukazaną w filmie?

7. Jakie zakończenie mógłby mieć ten film?

Pomyśl o tym, że...

Kto występuje Gdzie? Co robi? Jak go oceniam?

Kiedy? Kto? Co?

Ocena pozytywna Ocena negatywna

STAN – JAK JEST?

1. Przedstaw uczniom problem, sytuację, zadanie, które trzeba zbadać/rozwiązać.

Mocne i słabe strony:

• Uczy pracy zespołowej. • Wymaga dużo czasu.

Metodę tą zastosuję do .......................................................................................................................

Ocena pozytywna Ocena negatywna

Standardowe pytania do analizy SOFT:

Mocne i słabe strony:

• Metoda twórcza, pobudzająca zmysły, • Potrzeba dużo czasu na realizację.

Chcę o tym zapomnieć, to jest dla mnie nieprzyjemne...

Chcę o tym zapomnieć, to jest dla mnie nieprzyjemne...

Chcę o tym zapomnieć, to jest dla mnie nieprzyjemne...

Tego bym sobie życzył...

Tego bym sobie życzył...

Tego bym sobie życzył...

Mocne i słabe strony:

• Uczy zajmowania stanowiska • Trudności w wyborze stanowiska.

Następnym razem powtórzę metodę bez zmian:

Mocne i słabe strony:

• Każdy uczeń musi przygotować • Nie można zrealizować zadania w ciągu

W czasie Twojej prezentacji zaobserwowałem/-am, że...

– Twój język, ton głosu, tempo mówienia były

– Mówiłeś/-aś o sobie, o swoich stosunkach z innymi, o rzeczach...

– Twoje wypowiedzi były jasne, czytelne, zagmatwane, nieuporządkowane...

– Zabrakło mi czegoś, chciał/-am dopytać...

– Mówiłeś/-aś obrazowo, wspierałeś/-aś swoje wypowiedzi gestem, mimiką...

– Odczuwałem/-am dystans, tworzyłeś/-aś atmosferę otwartości (tak, nie)...

– Między tym jak, a tym co mówiłeś/-aś była zgodność, dysharmonia...