ε1

David Mamet Παραλλαγές πάπιας: σχέσεις

ζω(τ)ικότητας ανθρώπινων & ζωικών θηρίων

1
Εικόνα εξωφύλλου: Δήμητρα Θεοδωροπούλου, Σκηνή από ένα υποκείμενο μιας ζωικής ζωής, (2020)
 2

Εισαγωγή

Ευχόμουν κείνο το πουλί να πάει πιο πέρα·

να μη λαλεί μπροστά στο σπίτι μου ολημέρα.
Νοιώθοντας την υπομονή μου όλο πιο λίγη
χτύπησα τέλος τις παλάμες για να φύγει.
Μα τέτοιο πράμα εγώ να κάνω, τέτοιο πράμα!
Έφταιγε αυτό για τη φωνητική του γκάμα;
Σίγουρα κατιτί δεν πάει καλά μ’ εμένα
να διώχνω κάποιον που σφυρίζει ευτυχισμένα…2

Στην παρούσα εργασία, επιδιώκεται ο εντοπισμός - ερμηνεία στοιχείων ζωικότητας

στο έργο του Ντέιβιντ Μάμετ, Παραλλαγές πάπιας, καθώς και η κειμενική ανάλυση
της σχέσης τους με την ανθρωπινότητα, με εστίαση σε ορισμένους άξονες [ανάλυση
σχέσεων ανθρώπινων και μη «θηρίων», φιλοσοφικές προεκτάσεις της μεταξύ τους
σχέσης και διάρρηξής της, συνομιλία έργου με άλλα κείμενα].

Αρχικά, διερευνάται η αντιστικτική σχέση ανθρώπινων και μη ζώων, στη

βάση της ετερότητάς τους, εξ αφορμής της εκ πρώτης όψεως «κατωτερότητας» των
τελευταίων που συγκροτούν ένα πλάσμα, ένα ζώον, ένα beast, έναν Άλλο. Έπειτα,
επιχειρείται ο εντοπισμός των σημείων σύγκλισής τους, επί της οποίας προσεγγίζεται
η έννοια της οικειότητας, της ζωτικότητας, του συναισθηματικού ανθρωπομορφισμού
και της ζωικής ανθρωπινότητας, η διάρρηξη, λοιπόν, της ανθρωποκεντρικής σκοπιάς,
που φαινομενικά (;) κυριαρχεί τόσο στο θέατρο, εντός, στον κόσμο του έργου όσο και
ευρύτερα, σε κοινωνικοπολιτισμικό και ηθικό πλαίσιο.

Μεταξύ άλλων, θίγεται το ζήτημα της συνείδησης, της ηθικής, της ελευθερίας,
του συνείναι και όλα αυτά συναινούν στην παραδοχή μίας αέναης «πάλης» φύσης-
πόλης, ηθικής-συμφέροντος, ζωής-θανάτου, έως ότου ο αποδέκτης διερωτηθεί σε
μείζονα θέματα που πραγματεύεται το παρόν έργο, φθάνοντας στο συμπέρασμα μίας
αναπάντεχης (;) εξίσωσης των ζώντων ζώων απέναντι στον αγώνα επιβίωσης και
στην απειλή του ανίκητου θανάτου που δεν κάνει ειδολογικές διακρίσεις.

2
Ρ. Φροστ, απόσπασμα από ποίημα «Ένα ασήμαντο πουλί», Ν. Φωκάς (μετ.), Ιανουάριος 2013,
29https://thepoetoftheuniverse.wordpress.com/2013/01/29/%CF%81%CE%BF%CE%BC%CF
%80%CE%B5%CF%81%CF%84-%CF%86%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%84/ [19/11/2023]
 3

Ενότητα 1: Να, και άλλο ένα ζώο!

-Ποποποποποποῖ ποῦ μ᾽ ἂρ’ ὃς ἐκάλεσε; […]

-Τίτίτίτίτίτίτί· τίνα λόγον ἄρα ποτὲ πρὸς ἐμὲ φίλον ἔχων;3

ΧΟΡΟΣ: Που που που που πού ’ναι πού ’ναι που μας κάλεσε; […]

ΧΟ: Τι τι τι φιλίας λόγο έχεις να μας πεις;

Όρνιθες [στ. 311, 314]

Το ζώο-συμβάν
Οι δεκατέσσερις σκηνές-παραλλαγές πάπιας εφορμώνται από την τυχαία (;)
συνάντηση δύο ανθρώπων που τοποθετούνται χωροταξικά σε ένα πάρκο με μία λίμνη
[κάτι που θυμίζει ζωολογικό πάρκο όπου θεαματικοποιούνται ζώα ως εκθέματα,
θύματα-αντικείμενα της ανθρώπινης εκμετάλλευσης] και χρονικά κοντά στο Πάσχα
[γιορτή που υπενθυμίζει την από ανθρώπους θυσία ζώων ως προϊόντων βρώσης, άρα
την αυθαίρετη απόφαση γι’ αφαίρεση της ύπαρξης του μη ανθρώπινου ζώοου]. Τα
ζώα αξίζουν να αντιμετωπίζονται ως πρόσωπα και θα ήταν καλό να αναγνωριστεί η
εγγενή τους αξία ως έμβιων οντοτήτων.4 Δεν μπορεί να λειτουργούν αποκλειστικά ως
μέσα, ούτε ως χρηστικά αντικείμενα, αφού ο φυσικός τους ρόλος δεν αφορά τη
συντελεστική τους συνεισφορά στις ανθρώπινες ζωές και καταστάσεις.

ΤΖΩΡΤΖ: Προς τέρψη του φιλοθεάμονος κοινού. (σ. 21)5

Το συγκεκριμένο, βέβαια, πάρκο του αλληγορικού Μάμετ δε θα μας ψυχαγωγήσει
διόλου, θα μας «εκπαιδεύσει», όμως, στην ιδέα της αναγνώρισης και του σεβασμού
του ζω(τ)ικού χώρου όλων των έμβιων όντων, όπως και στη συνειδητοποίηση-
συμφιλίωση με την αξία της συμβίωσής τους μέσα από λεβινασιακούς
θεατροφιλοσοφικούς διαλόγους του.6 Ο Τζωρτζ και η Έμιλυ κάθονται σε ένα
παγκάκι. Ξαφνικά παρακολουθούν ένα σκάφος στο νερό, ένα ανθρώπινο
κατασκεύασμα της επιστήμης, μία μηχανή που τόσο θυμίζει τη μετεκβιομηχανισμένη
3
Αριστοφάνης, Όρνιθες, Κώστας Τοπούζης (μετ), Επικαιρότητα, Φεβρουάριος 1997, σ. 70-71.
4
W. Wayne, «Enchanted Worlds and Animals Others», E. Aaltola & J. Hadley (επιμ.), Animal Ethics
and Philosophy: Questioning the Orthodoxy, Rowman and Littlefield, London-New York 2015, σ. 90.
5
Παραπομπές σε σελίδες του κειμένου του έργου, D. Mamet, Παραλλαγές Πάπιας (μετ. Μ. Αντωνίου).
Ανέκδοτο 2019-2020.
6
E. Levinas, De Dieu qui vient à l’idée, J. Vrin, Paris 2000, σ. 219.
 4

κοινωνία όσο παραπέμπει στην αμέσως επόμενη, αιφνίδια εμφάνιση ενός

δημιουργήματος της Φύσης, το οποίο, όμως, ο άνθρωπος αντιμετωπίζει ως εργαλείο-
εμπόρευμα.
Στο τέλος, θα καταλάβουμε αυτό που υπονοεί ο Τζωρτζ, ότι «όλα έχουν το
κόστος τους» [σ. 4], ότι, όπως καθετί που συνιστά ανθρώπινη εφεύρεση [σκάφος],
έτσι και κάθε ανθρώπινη επιλογή βάναυσης μεταχείρισης ζωντανών πλασμάτων,
φυσικών δημιουργημάτων [πάπια] έχει το τίμημά του. 7 Οι πάπιες του Μάμετ έρχονται
να κολυμπήσουν ως ζώο-συμβάν σε έναν θεατρικό παροντισμό που ερείδεται, όμως,
σε έναν άχρονο χρόνο πέρα από το δραματολογικό πλαίσιο, όπου «ενσαρκώνονται»
νοητά από κάτι που ενέχει, κατά Ντερριντά, μία α-δυνατότητα σε κάτι συμβαντικό.
Μπορεί να μην υπάρχουν καθόλου στη σκηνή αλλά διατρέχουν όλο το έργο με την
αφάνειά τους κάνοντας αισθητή την παρουσία τους. Πυροδοτούν και νοηματοδοτούν
τη συζήτηση των δύο προσώπων που «ενώνουν» τη μοναξιά τους θίγοντας ζητήματα
ζωτικής ύπαρξης, οικολογικά, ηθικά και κοινωνικοπολιτισμικά σε ένα έμμεσο αλλά
βαθύ φιλοσοφικό κλίμα.8 Ο Μάμετ καθιστά ολοφάνερο τον εξευτελισµό και τη
διαφθορά των ανθρώπων από τους υλιστικούς στόχους της αµερικανικής κοινωνίας,
όντων παγιδευµένων από ανυπόστατες αξίες.9

Γκραίγκερς: Έχεις πολλά στοιχεία από την αγριόπαπια μέσα σου, Γιάλμαρ.

Ρέλινγκ: Α! Πάλι η αγριόπαπια στο προσκήνιο.10

Συνομιλίες ζώων – Ο Μάμετ και τα άλλα διακείμενα

Η εμφάνιση της πάπιας στον Μάμετ θυμίζει τον συναισθηματικά
ανθρωπομορφισμένο σκύλο Μπόμπι του Λεβινάς, που εισάγει στο Nom d’ un chien

7
Παραπομπές σε σελίδες του κειμένου του έργου, D. Mamet, Παραλλαγές Πάπιας (μετ. Μ. Αντωνίου).
Ανέκδοτο 2019-2020.
8
Ό.π., σ. 17.
9
Γ. Ιωαννίδης, «Το θέατρο στις Ηνωμένες Πολιτείες μετά το 1968», Το θέατρο στην Ευρώπη και την
Αμερική μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο (1940-1990), Μ. Χατζημανουήλ (επιμ.), Προδηµοσίευση από
το βιβλίο των O. Brockett ̶ F. Hildy, History of the Theatre, Allyn and Bacon, 2003 (9η έκδοση), σ.
79.

10
Χ. Ίψεν, Η αγριόπαπια, Θέατρο Πορεία, Χειμερινή περίοδος 2017-2018, σ. 109.
 5

ou le droit naturel, ένα περιπλανώμενο, μη ανθρώπινο, ζώο-συμβάν που ξαφνιάζει

τόσο με την απρογραμμάτιστη εισβολή του σε μία στρατιωτική μονάδα της
ναζιστικής Γερμανίας, σε έναν ανθρώπινα φτιαγμένο χώρο, όσο και με την ιδιότηα
του εξωτερικού προσώπου με στοιχεία ανθρωπινότητας.11 Όπως και ο σκύλος, έτσι
και οι πάπιες υπενθυμίζουν τα ρευστά όρια της ανθρώπινης εαυτότητας, των
ικανοτήτων και διακρίσεων από τα ζώα και τη μάλλον έμφυτη ρατσιστική αντίληψη
προς αυτά. Αποτελούν, ακόμη, συμβολική μετωνυμία στην οποία συμπυκνώνεται η
γεφύρωση-πάλη ανθρώπινου-ζωικού, πάντα στην κοινή βάση της ζωικότητας: θέτουν
το θέμα ενός ειδισμού και συνάμα μίας αλληλεπίδρασης και εξίσωσης των δύο αυτών
πόλων στη βάση της μεταξύ τους ξενότητας που ισοπεδώνεται απέναντι στην
υπέρβαση της ταυτότητάς τους.12 Αυτή, βέβαια, δεν μπορεί να πραγματωθεί, εάν δεν
υφίσταται η μεταξύ τους σχέση ετερότητας.

Οι πάπιες θυμίζουν πολλά έργα εμποτισμένα με την αντίστικη/συνένωση

ζωικότητας-ανθρωπινότητας. Μεταξύ άλλων, «συνομιλούν» διακειμενικά με: την
ιψενική Αγριόπαπια, τον τσεχωφικό Γλάρο, την καφκική Μεταμόρφωση, το Ξαφνικά
πέρυσι το καλοκαίρι του Ουίλιαμς, τον Ρινόκερο του Ιονέσκο, τον Αμερικανικό
βούβαλο του Μάμετ, τη Λούλου του Βέντεκιντ, το Equus του Σάφερ, το Τυφλό σημείο
του Μαυριτσάκη κά. Ποια είναι, όμως, η κοινή βάση της «συνομιλίας» τους;

Ένα σημαντικό από τα κοινά σημεία προσέγγισης της ανά περίπτωση

ξενότητας/οικειότητάς τους, συνιστά η εχθρική συνύπαρξη ή αντίθετα η μεταξύ τους
εγγύτητα και η σύσταση ενός «ανάμεσα», μίας ενδιάμεσης ζώνης που αντανακλά τη
σχέση τους.13 Το ζώο προσφέρει στον άνθρωπο τη δυνατότητα ενός «ειδολογικού
μεταιχμίου, μιας ενδιάμεσης ζώνης ρευστότητας όπου μπορούν να υπάρξουν
[αμφότεροι] έξω από το “είδος” τους, στη βάση της κοινής ζωικότητας». Είναι στο
σημείο αυτό που ενεργοποιείται το «γίγνεσθαι-ζώο» του ανθρώπινου σώματος. 14
Όλα τα δραματικά, ανθρώπινα πρόσωπα «μεταμορφώνονται» σε ζώα και αυτά με τη
σειρά τους «πλησιάζουν» τον άνθρωπο, ώστε τον βοηθούν να εκτονώσει τα

11
E. Levinas, «Nom d; un chien ou le droit naturel», σ. 213-216.
12
Γ. Π. Πεφάνης. Θεατρικά Bestiaria. Θεατρικές και φιλοσοφικές σκηνές της ζωικότητας, Παπαζήσης,
Αθήνα 2018, σ. 30.
13
Ε. Μπακονικόλα-Γιαμά, «Ο ανθρωπισμός του E. Levinas», Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση, 17,
(2000), σ. 9.
14
Γ. Π. Πεφάνης. Θεατρικά Bestiaria. Θεατρικές και φιλοσοφικές σκηνές της ζωικότητας, ό.π., σ. 24-25.
 6

λεβινασιανά ημιανθρώπινα κίνητρα ως έγκλειστο ον του εαυτού του και τη βίαιη

ροπή του καταπνιγμένου τους «είναι» ή ενίοτε, να βρει διέξοδο στην πληγωμένη του
ψυχή, συνείδηση και ύπαρξη.

Όλα αυτά τα διακείμενα «συναντώνται» επί των ζητημάτων: του (βίαιου)

αποχωρισμού μέσω του θανάτου, της (αυτο)θυσίας του εαυτού ιδωμένης/

πεπραγμένης μέσα από μία ζω(τ)ική δύναμη και τρόπο πραγμάτωσης, της

(αυτο)αφαίρεσης της ανθρώπινης μορφής/ταυτότητας-έλλογης υπόστασης, του

ψυχικού τραύματος, της αντιπαλότητας επιλογής-ενστίκτου της τάσης προς

κανιβαλισμό/ αδηφαγία [κυριολεκτική, συναισθηματική, κοινωνική κλπ.] και τέλος,

της διαφυγής προς αναζήτηση του εαυτού μέσα από τον Άλλον. Όλα αυτά συναινούν

στη γέννηση μίας ανθρωποζωικής δυϊκότητας, στον πυρήνα της οποίας μία

αυτοπληγείσα αξιοπρέπεια και ηθική ξεπροβάλλει από μεριάς του ανθρώπινου ζώου

και μία πληγείσα «φύση» στην ολότητά της από μεριάς του μη ανθρώπινου.15

Ενότητα 2: Ανθρώπινο-Ετερότητα-Μη ανθρώπινο, Ένας ενδιάμεσος τοίχος

Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί η φύση είναι τόσο ευγενική,

Χαρά ψάχνω αλλά ποτέ δεν βρίσκω,
μίσος, καχυποψία αλλά όχι αγάπη ήπια,
Γιατί είμαστε τόσο σκληροί και άγριοι;16

Η υπεροχή του ανθρώπου

Στον Μάμετ, η όλη υπόθεση περιστρέφεται γύρω από τη διάκριση των δύο ειδών,
ανθρώπου-πάπιας, τη σύγκρισή τους στη βάση της στέρησης και κατωτερότητας της
τελευταίας έναντι του υπερέχοντα ανθρώπου.Τα κριτήρια αυτής στηρίζονται στο ότι

15
Ό.π., σ. 403-404.
16
M. Amathaal, απόσπασμα από ποίημα «Nature, We Neglect», 18 Απριλίου 2009,
https://www.poemhunter.com/poem/nature-we-neglect/ [20/11/2023]
 7

το μη ανθρώπινο ζώο είναι άλογο, μία ανθρωπολογική μηχανή στα χέρια ενός
ωφελιμιστικού ανθρωποκεντρισμού, στις υπηρεσίες του προς εξάντληση των
λειτουργιών του μέχρις θανάτωσης.17

ΕΜΙΛΥ: Ναι. Στο Αγρόκτημα. Και τους ψαλιδίζουν τα φτερά […]

Οι βάρβαροι τις παχαίνουν. Τις στουμπώνουν με ειδικές τροφές […] Και
τους κάνουν και κάτι ειδικές ενέσεις. Για να είναι χαρούμενες.
ΤΖΩΡΤΖ: Η επιβίωση του ισχυρότερου. […] Μας την έχουν
εμφυσήσει. (σ. 9-10)18
Ο Τζωρτζ και η Έμιλυ, καθώς παρατηρούν τις πάπιες-εκθέματα,
υπενθυμίζουν το καρτεσιανό «σκέφτομαι, άρα υπάρχω» σχηματίζοντας
οριοθετημένες, αδιαπέραστες συνοριακές γραμμές, καθώς το ζώον δε διαθέτει νου
και συνείδηση ώστε να υπάρχει στη ζωική κοινωνία, αν και αναπτύσσει δική του
γλώσσα επικοινωνίας με όλα τα υπόλοιπα ζώα, ανθρώπινα και μη. Είναι εξοπλισμένο
με φυσικές λειτουργίες, διαίσθηση και σωματικά χαρακτηριστικά αυτοπροστασίας
[τρίχωμα, νύχια, δόντια, φτερά, μηχανισμό καμουφλάζ], όπως αναφέρεται και στον
πλατωνικό Πρωταγόρα. Μάλιστα, η ιδέα της ανισότιμης ταξινόμησης των ζώντων
όντων ανάγεται στους αρχαίους έλληνες, με τον Αριστοτέλη να διακρίνει τα ζώα ως
έχοντα θρεπτική και αισθητική ψυχή και τους ανθρώπους ως έχοντες επιπροσθέτως
και λογική σκέψη.

Το αποκορύφωμα της επιβολής της εξουσιαστικής προδιάθεσης απέναντι στα

μη ανθρώπινα ζώα καταφθάνει με την ανθρώπινη υιοθέτηση του αυθαίρετου
δικαιώματος επιλογής της πορείας της ζωής των ζώων, με σκοπό τη σφαγή προς βορά
αλλά και εμπόριο, άρα ανθρώπινο κέρδος, υλικό. [βλ. σ. 9] 19 Το γεγονός αυτό
αποδεικνύει τον περιορισμό της αυταξίας του ζώου και της σημασίας ύπαρξης του
λόγω της αβάσταχτης για τον άνθρωπο ελευθερίας και κατόρθωσης αυτοσυντήρησης.

Παρακάτω, υπονοείται η απουσία εναρμόνισης του ανθρώπου με τη φύση. Τα

ανθρώπινα ζώα που αποφασίζουν για την κατάληξη των μη ανθρώπινων, επιλέγουν
17
Π. Τσιαμούρας, «Για την ανθρωπολογική μηχανή του Giorgio Agaben», Εφημερίδα των συντακτών,
20 Ιανουαρίου 2021.
18
Παραπομπές σε σελίδες του κειμένου του έργου, D. Mamet, Παραλλαγές Πάπιας (μετ. Μ.
Αντωνίου). Ανέκδοτο 2019-2020.
19
Παραπομπές σε σελίδες του κειμένου του έργου, D. Mamet, Παραλλαγές Πάπιας (μετ. Μ.
Αντωνίου). Ανέκδοτο 2019-2020.
 8

για αυτά αφύσικους κανόνες και περιβάλλοντα διαβίωσης αποδεικνύοντας την

εγωιστική όψη τους δίχως υπολογισμό της ελευθερίας αυτοδιάθεσης του σώματος και
της ζωής των τελευταίων. [Βλ. σ. 19-20, 22-24] 20 Στόχος του ανθρώπου: τόσο η
παρατήρηση των ζώων για επιστημονικούς σκοπούς όσο και η πρόοδος του
βιοπορισμού του εις βάρος του ζωικού πολιτισμού.

Έτσι, καταλήγει στη μοναχικότητα, καθώς έχει συρρίκνωση προς

ευχαρίστηση δική του τον ζωτικό χώρο τόσο τον δικό του όσο και των υπολοίπων
ζωικών φαινομένων. Έχει φτάσει στο σημείο της απόλυτα δικής του ευθύνης για την
αιχμαλώτιση της δικής του ζωής και των ζώων, σε σημείο που έχει γίνει κι αυτός
άγριο θηρίο, αιχμάλωτο του εαυτού του.21 Η ειρωνεία αυτή συντελείται στο ότι, ενώ
εκείνος αποτελεί εμπόδιο για τη ζωική επιβίωση, θεωρεί πως απειλείται από τα άγρια
ζώα εξ ου και τα εξημερώνει ή τα δολοφονεί σε μία σκηνοθετημένη σκηνή βάρβαρου
θεάματος, σε μία σκηνή κυνηγιού, σε μία σκηνή απελευθέρωσης μίας πλήρους –
πρωτίστως ηθικής – ανομίας. [βλ. σ. 29-31] 22 Οπότε, κωφεύει ως προς το ζήτημα της
ισοτιμίας του με το ζώο και ξέχνα ότι και οι δύο είναι τρωτοί, ότι η νομοτελειακή
φύση της ζωής τους καταλήγει στο ίδιο σημείο, στον θάνατο.

ΤΖΩΡΤΖ: Πλουμιστά, λαμπερά πουλιά, βορά στα άγρια θηρία. (σ. 34)23

Η ανωτερότητα του ζώου

Οι άνθρωποι είναι ζώα, μερικά εκ των οποίων εκτρέφουν τους ομοίους τους.24

Το ζώο έχει την ικανότητα της αυτοεκπαίδευσης, παρόλο που δε διαθέτει

20
Ό.π.
21
Κ. Γιλμάζ, «Η ζωικότητα και η ανθρωπινότητα στις Παραλλαγές Πάπιας του David Mamet, με
αφορμή την ομώνυμη παράσταση στη «Θεατρική Σκηνή» του Αντώνη Αντωνίου», Μανδραγόρας, Τχ
64, Άνοιξη-καλοκαίρι 2021, https://mandragoras-magazine.gr/%CF%84%CE%B5%CF%8D%CF
%87%CE%BF%CF%82-64-2/17452 [21/11/2023]
22
Παραπομπές σε σελίδες του κειμένου του έργου, D. Mamet, Παραλλαγές Πάπιας (μετ. Μ.
Αντωνίου). Ανέκδοτο 2019-2020.
23
Παραπομπές σε σελίδες του κειμένου του έργου, D. Mamet, Παραλλαγές Πάπιας (μετ. Μ.
Αντωνίου). Ανέκδοτο 2019-2020.
24
Τζ. Αγκάμπεν, «Η ζωοποίηση», Το ανοιχτό, Ο άνθρωπος και το ζώο», Κυαναυγή, Οκτώβριος 2021,
σ. 99.
 9

λογική. Μπορεί να επιβιώνει έναντι απειλών [όπως ο μπλε ερωδιός ή ο επικίνδυνος

βούβαλος του έργου] και να προσαρμόζεται στο επικίνδυνο περιβάλλον του.

Φανερώνεται, επίσης, πιο κοινωνικό ον από τον άνθρωπο, καθώς μαθαίνει εκ φύσεως

να συνεργάζεται ομαδικά με το κοπάδι του, σε αντίθεση με τον άνθρωπο που ούτε

εναρμονίζεται με το δικό του κοπάδι, τον κοινωνικοπολιτικό του κόσμο, την

ανθρώπινη κοινωνία, ούτε επικοινωνεί με τη φύση.

Ο άνθρωπος αποδεικνύει την «κατωτερότητά» του με την ανθρώπινη ηθική –

κοινωνικό πολιτισμική αλλοτρίωσή του μέσω της αμφισβήτησης του ζώου και της

υποτίμησης των νόμων της φύσης. Όντως, ο άνθρωπος διαθέτει πέρα από υλικό σώμα

και νοητικό αλλά αυτό δεν τον κάνει χειρότερο ούτε ελεύθερο να υποβαθμίζει το

ζώο, το οποίο μπορεί να μη στερείται κάτι το οποίο απουσιάζει από τον «ιδιοκτήτη»

του, όπως το γεγονός ότι ακολουθεί κανόνες [βλ. σ. 11, 12, 26]25 αλλά

επιβεβλημένους από τη φύση και κανέναν άλλο…

Άνθρωπος και ζώον: δύο υποκείμενα του ίδιου «είναι».

Μία ζωική ανθρωπινότητα - Η Υπέρβαση της ταυτότητας

26

25
Παραπομπές σε σελίδες του κειμένου του έργου, D. Mamet, Παραλλαγές Πάπιας (μετ. Μ.
Αντωνίου). Ανέκδοτο 2019-2020.
26
R. Richard, «The Descent of Man», Reviewed Work: DARWIN'S SACRED CAUSE: How a Hatred
of Slavery Shaped Darwin’s Views on Human Evolution, American Scientist Vol. 97, No. 5 (September-
 10

Προηγουμένως είδαμε ότι, καθώς ο άνθρωπος δε συμφιλιώνεται με την

αποκοπή του από το φυσικό περιβάλλον, αποκτά ζωώδη ή μάλλον κτηνώδη
συμπεριφορά με ένα απάνθρωπο σκεπτικό υπερτέρησης – υπαρξιακής, αξιακής και
φυσικής. Θεαματικοποιεί αιχμάλωτα ζώα, τα υποδουλώνει, εξημερώνει, εκτρέφει και
στο τέλος, τα σκοτώνει προκειμένου να εξασφαλίσει τη δική του ύπαρξη
αδιαφορώντας για το ότι δε φέρει λόγο για μία άλλη ζωντανή ύπαρξη. Αγνοεί ότι
πρόκειται για δύο είδη, δύο συν – υπάρξεις του ίδιου κόσμου, που αναπνέουν τον ίδιο
αέρα, τρέφονται, αναπαράγονται και εντέλει αποτελούν υποκείμενα που μοιράζονται
το ίδιο «είναι», μία συμπλέουσα, αλληλεπιδραστική ζωή, καθένα με κάποιο σκοπό.

ΤΖΩΡΤΖ: Κάθε ζωντανό πλάσμα, έχει κάποιο σκοπό. […] Γιατί η

ατμόσφαιρα είναι για όλους ίδια. […] Ο Νόμος της Ζωής. Κάποιοι πρέπει
να πεθάνουν για να ζήσουν οι υπόλοιποι.
ΕΜΙΛΥ: Αλλά κι εκείνοι πρέπει να πεθάνουν. (σ. 10, 12, 28)27
Έτσι, υπερβαίνει την ταυτότητά του, οτιδήποτε τον κάνει να θεωρείται
άνθρωπος κάνοντας τα ζώα να φαίνεται ότι έχουν περισσότερη συνείδηση, την
στιγμή όπου εκείνος αψηφά το φυσικό και ηθικό και εστιάζει στο υλικό και
συμφέρον. Το ζων υποκείμενο γίνεται θνητός και η θνητότητα εισάγει μοιραία την
ένδεια, την αβεβαιότητα, την ατέλεια, τη σχετική, αλλά και την ανάγκη του συνείναι
και του συνανήκειν, που παραμένει δυνατή.28

Μία ανθρωπόμορφη ζωικότητα – μία κοινή ζω(τ)ική φύση

Τζωρτζ: Έχει βέβαια και αυτό το κάτι παραπάνω σαν προσωπικότητα.

Οι πάπιες λαμβάνουν στο έργο ανθρώπινα χαρακτηριστικά, γεγονός

που ισοπεδώνει τη σχέση ετερότητας με τον άνθρωπο. Η ανθρωποκεντρική σκοπιά
εγκαθίσταται στην παρατήρηση του ζώου, το οποίο μετατοπίζει από τον Άλλον και το
October 2009), https://www.jstor.org/stable/27859396
27
Παραπομπές σε σελίδες του κειμένου του έργου, D. Mamet, Παραλλαγές Πάπιας (μετ. Μ.
Αντωνίου). Ανέκδοτο 2019-2020.
28
Γ. Π. Πεφάνης, «Αντιχήσεις σε ένα χλιμίντρισμα», 16/2 (2015), σ. 3-4
http://www.bookpress.gr/kritikes/texnes/marios-pontikas-pefanis [22/11/2023]
 11

ταυτίζει με το «εγώ» του. Αυτοκαλλιεργούν μία εκ φύσεως πηγαία ζω(τ)ική δύναμη

μέσα τους που τους επιτρέπει να φανερώνουν τις ορμέμφυτες λειτουργίες τους.
Μοιράζονται με τους ανθρώπους τη λειτουργία των αισθήσεων, το αίσθημα
αυτοφροντίδας και πόνου αλλά και της γενετήσιας λειτουργίας για αναπαραγωγή.

Οι δύο παρατηρητές, από πλευράς τους, «διαβάζουν» τις πάπιες με βάση τη

δική τους οπτική. Εδώ εμφανίζεται και ο συναισθηματικός ανθρωπομορφισμός.
Αυτές αποκτούν σχέσεις ιεραρχίας, προβαίνουν σε συνειδητές επιλογές για τη ζωή
τους [μετανάστευση, εύρεση ταιριού, αγώνας επιβίωσης, αποφυγή κινδύνων] ακόμη
και προσωπικότητα. Οι δύο συνομιλητές τούς αποδίδουν, λοιπόν, ανθρώπινες
ιδιότητες [π.χ. της ιδιωτικότητας] και με αυτόν τον τρόπο, μεταφέρουν τη συζήτηση
και στον ίδιο τον άνθρωπο.

Πάνω από την πάπια - ιδιοκτησία τίθεται η «φτωχή», «αθώα» και ευγενέστερη
πάπια «κλείνοντας το μάτι» στον αποδέκτη για την αξία της ύπαρξής της, μόνο που
στο τέλος ο άνθρωπος θα τη σκοτώσει χωρίς ενοχές επικαλούμενος τον Νόμο της
Ζωής και του ισχυροτέρου, μία αέναη συνέχιση της τροφικής αλυσίδας και της τάξης
των πραγμάτων.

Συμπεράσματα

Ο Μάμετ βρίσκει τον τρόπο να θίξει επί του οικολογικού θέματος και μέσα
από την αντιπαραβολή ανθρώπινου και μη ζώου, το ζήτημα της ηθικής αυτογνωσίας
και εξαθλίωσης, καθώς και της αναζήτησης του «εγώ» μέσα από τον
ετεροπροσδιορισμό, μέσα από τον «Άλλο». Η φιλοσοφική αυτή αναζήτηση του
«Άλλου» προσδίδει τη δυνατότητα διεύρυνσης του θεματικού πεδίου του έργου επί
των ηθικών αλλά και πολιτι(σμι)κών ορίζοντων της θεατρικής σχέσης των δρώντων
προσώπων, παρόντων [Τζωρτζ, Έμιλυ] και απόντων [πάπιες].29 Επομένως, σε αυτό το
ιδιόμορφο bestiarium, σε αυτό το πέρασμα από τη ζωολογική αναφορά στην
ανθρωπολογική αυτοπαρατήρηση, μπορούμε να σκεφτούμε τη ζωικότητα ως τη
θεμελιακή διάσταση των έμβιων όντων και το ίδιο το φαινόμενο της ζωής ως ένα
ανάλαφρο φτερούγισμα πάνω από μια λίμνη.30 Εάν εκλείψει ο «Άλλος», εάν
εξαφανιστεί ο ζωικός «πολιτισμός» που αποδεικνύει την ανθρώπινη αυταξία, τότε ο
29
Γ. Π. Πεφάνης, Θιασώτες και φιλόσοφοι. Σκιαγράφηση μιας θεατροφιλοσοφίας, Παπαζήσης, Αθήνα
2016, σ. 116.
 12

άνθρωπος δεν μπορεί να υπάρξει στο σύνολο, στη ζωική κοινωνία. Φαίνεται,
δυστυχώς, πως η φύση του δεν είναι κοντά στη Φύση, εκφυλίζεται και εκπίπτει μαζί
με κάθε δυνατή παράπλευρη απώλεια. Η τελευταία διατηρείται αγέρωχη όσο και να
απειλείται λόγω της ζωτικής δύναμης της αυθυπαρξίας της.

Ο συγγραφέας, λοιπόν, ενορχηστρώνει τις παραλλαγές πάπιας πάνω στις

συνεχείς παραλλαγές της ανθρώπινης αδιαφορίας/ ωμότητας προς τη Φύση και Τα
ζώα δεν στέκονται με φόβο μπροστά στον θάνατο. Μόνο οι άνθρωποι έχουμε τόσο
μεγάλη απόσταση από το ένστικτό μας… Άραγε, με ποιο τρόπο μπορεί να επιβιώσει
φύση και αυτό που λέμε ένστικτο στην αστική κοινωνία; Η διαστρέβλωση του
ενστίκτου σε αυτό που ξέρουμε ως δυτικό πολιτισμό φαίνεται να ευθύνεται για την
καταδυνάστευση της φύσης μας… Η κοινωνία μας είναι μία ζούγκλα με κανόνες.
Ζούμε πρωτόγονες καταστάσεις, ανεξέλεγκτες, με μίσος, εμφύλιες συρράξεις και
περιβαλλοντική ασφυξία. Μπορούν να μοιράζονται όλα τα ζώντα τη δικαιοδοσία σε
μία ελεύθερη ζωή, να συμμερίζονται την ουσία της συν-βίωσης; Μπορεί ο άνθρωπος
να εξημερωθεί, ώστε να διαδραματίσει τον δικό του ρόλο μαζί με τους υπόλοιπους
συντελεστές της ζωής, τα ζώα δίχως να διεισδύσει στη φυλετική τους ταυτότητα;

30
Γ. Π. Πεφάνης, «Παραλλαγές πάπιας» του David Mamet στη «Θεατρική Σκηνή» του Αντώνη
Αντωνίου, CNN Greece, 20 Νοεμβρίου 2019,
https://www.cnn.gr/focus/apopseis/story/198063/parallages-papias-toy-david-mamet-sti-theatriki-skini-
toy-antoni-antonioy [24/11/2023]
13
14