Professional Documents
Culture Documents
LUẬT TỰ NHIÊN VÀ LUẬT THỰC CHỨNG
LUẬT TỰ NHIÊN VÀ LUẬT THỰC CHỨNG
Trong chương trình cử nhân luật của các nước theo hệ thống Thông luật (common
law) như Anh và Mỹ, vào năm học đầu tiên luôn có một vài môn học dễ làm sinh
viên “ngán” không kém gì môn Triết học Mác-Lê trong chương trình của Việt
Nam.
Những môn đó thường có những cái tên nghe rất hoành tráng: Legal Theory (lý
thuyết luật pháp), Jurisprudence (khoa học luật pháp), hay Philosophy of Law (triết
học luật pháp).
Những môn học này dễ “ngán” vì tính chất lý thuyết triết lý chung chung (không
có đâm chém án mạng hồi hộp như môn Hình sự, cũng chẳng có những tranh luận
đùa cợt với ngôn ngữ như trong môn Hợp đồng).
Không chỉ phải ngồi “gặm” những cuốn sách khó hiểu, sinh viên thường còn phải
cố gắng nhồi nhét những thứ mông lung mình học vào những bài tiểu luận “nước
đến chân mới nhảy”, và những bài kiểm tra được giới hạn thời gian vỏn vẹn vài
tiếng đồng hồ không cho mở sách giáo khoa.
Những cậu chàng cô chiêu nào thích học mấy môn này, thường cũng được bà con
xung quanh nhìn như những vĩ nhân “Triết học Mác-Lê” trên giảng đường Việt
Nam!
May thay cho nhiều thế hệ sinh viên luật Anh-Mỹ, trong cuộc chiến đấu với mấy
môn học khó nhằn đó, họ thường được sự trợ giúp rất đáng tin cậy thông qua các
đầu sách giáo khoa của một giáo sư luật người Anh gốc Nam Phi: giáo sư
Raymond Wacks.
Giáo sư Raymond Wacks chụp hình cùng Nelson Mandela năm 1990. Ảnh: Oxford
University Press.
Sau khi học thạc sỹ luật tại Oxford và hoàn thành cấp tiến sỹ tại trường Đại học
London, giáo sư Raymond Wacks đi vào nghiên cứu về lý thuyết và triết học luật
pháp – chuyên ngành này nghiền ngẫm những câu hỏi tưởng chừng rất đơn giản
mà không hề đơn giản chút nào: “Luật là gì? Luật đến từ đâu? Thứ luật ta đang
nhìn ở cái gốc nào chui ra?”.
Không phải tình cờ mà ban biên tập bộ sách Dẫn nhập Rất Ngắn (A Very Short
Introduction series) nổi tiếng của trường Đại học Oxford lại tìm đến giáo sư Wacks
khi họ muốn làm một cuốn dẫn nhập về triết học luật pháp.
Ông hoàn toàn có thẩm quyền chuyên môn và một khả năng viết lách rất thích hợp:
ông luôn biết cách đơn giản hóa và khái quát hóa hiệu quả những lý thuyết mông
lung trừu tượng.
Trong Café Luật Khoa tuần này, chúng ta cùng xem giáo sư Wacks giới thiệu hai
triết thuyết luật pháp có lẽ là lớn nhất trên thế giới: thuyết Luật Tự Nhiên (Natural
Law) và thuyết Thực Chứng Pháp Lý (Legal Positivism).
Trích đoạn:
“TRIẾT HỌC LUẬT PHÁP”
(PHILOSOPHY OF LAW: A VERY SHORT INTRODUCTION)
Tác giả Raymond Wacks (Nhà xuất bản trường Đại học Oxford). Trích từ Bản
tiếng Việt – Dịch giả Phạm Kiều Tùng (Nhà xuất bản Tri Thức ấn hành tháng
06/2011) Từ Chương 1 – Trang 15 đến 23, và Chương 2 – Trang 43 đến 47 (cách
dòng do người trích, hình minh họa không thuộc nội dung trong sách)
“CHƯƠNG 1 – LUẬT TỰ NHIÊN
“Điều đó thật không đúng”. “Điều đó không tự nhiên”. Đã bao lần bạn nghe thấy
những loại phê phán này được nêu lên để đả phá một thông lệ hoặc một hành vi cá
biệt nào đó? Chúng muốn nói gì? Khi việc phá thai bị cáo buộc là vô đạo đức, hoặc
những cuộc hôn nhân đồng giới là không chấp nhận được, thì nền tảng của việc lên
án này là gì?
Có chăng một chuẩn mực chính xác khách quan của cái đúng và cái sai, của cái tốt
và cái xấu? Nếu có, bằng cách nào chúng ta có thể rút ra được nó?
Những vấn đề đạo đức tràn ngập cuộc sống của chúng ta; chúng là đề tài tranh luận
về chính trị và vì thế, về pháp lý.
Ngoài ra, kể từ khi thành lập Liên Hiệp Quốc, chiều hướng chung về đạo lý của
những mối quan hệ quốc tế, đặc biệt là trong lĩnh vực nhân quyền, được thể hiện
trong những bản tuyên ngôn và công ước quốc tế đa dạng và càng lúc càng nhiều,
nhiều bản trong số đó dựa vào giả định không thành văn của luật tự nhiên rằng hẳn
là có một bộ sưu tập những chân lý đạo đức mà nếu ứng dụng khả năng lý luận của
chúng ta, tất cả chúng ta có thể phát hiện ra.
Tất nhiên những vấn đề đạo lý đã ám ảnh các nhà triết học về đạo đức kể từ
Aristotle. Sự hồi sinh của lý thuyết về luật tự nhiên có thể ám chỉ rằng chúng ta đã
qua nhiều thế kỷ không tới được gần hơn việc giải quyết chúng.
“Việc mô tả hoàn hảo nhất về luật tự nhiên,” theo một luật gia hàng đầu về luật
này, “là nó cung cấp một tên gọi cho điểm gặp nhau giữa luật và đạo đức”.
Đòi hỏi chính của nó là, nói một cách đơn giản, điều gì tự nhiên như thế nào thì
phải để tự nhiên như vậy.
Trong cuốn sách được hoan nghênh rộng rãi của ông, Natural Law and Natural
Rights (Luật Tự nhiên và Quyền Tự nhiên), John Finnis khẳng định rằng khi chúng
ta cố gắng giải thích xem luật là gì, chúng ta đưa ra những giả định, dù muốn hay
không, về điều gì là “tốt đẹp”:
Thông thường sự đánh giá về luật như một loại định chế xã hội, nếu nó được thực
hiện ở bất cứ mức độ hoặc khía cạnh nào, phải được dẫn trước bằng một mô tả và
phân tích miễn bàn tới giá trị của định chế đó như nó tồn tại trong thực tế. Nhưng sự
phát triển của luật học hiện đại đề xuất, và sự suy xét về phương pháp luận của bất
cứ ngành khoa học xã hội nào xác nhận, rằng một lý thuyết gia không thể đưa ra một
mô tả hay phân tích lý thuyết về những sự kiện xã hội, trừ phi ông ta cũng tham dự
vào công việc đánh giá, tìm hiểu xem điều gì thực sự tốt đẹp cho con người, và điều
gì mà sự hợp lý thiết thực thực sự đòi hỏi.
Đây là một nền tảng vững chắc cho phân tích về luật tự nhiên.
Nó đề xuất rằng khi chúng ta nhận rõ điều gì là tốt đẹp, chúng ta sử dụng trí thông
minh khác với lúc chúng ta xác định điều gì đang tồn tại.
Nói cách khác, nếu chúng ta phải tìm hiểu bản chất và tác động của đề án luật tự
nhiên, chúng ta phải thừa nhận rằng nó tạo ra một logic khác.
Một luật gia La Mã, Cicero, dựa vào triết lý Khắc kỷ, đã giúp hiểu vấn đề khi ông
nhận ra ba thành phần chính của bất kỳ triết lý luật tự nhiên nào:
Luật đích thực là lý lẽ đúng phù hợp với Tự nhiên; nó được áp dụng chung cho mọi
người, bất biến, và vĩnh cửu… Là một cái tội nếu cố gắng sửa đổi luật này, cũng như
không được phép cố bãi bỏ thành phần nào của nó, và không thể hủy bỏ nó hoàn
toàn… [Thượng Đế] là tác giả của luật này, là người ban hành và là quan tòa thực
thi nó.
Điều này nhấn mạnh tính phổ biến và tính bất biến của luật tự nhiên, cái vị thế của
nó như một luật “cao hơn”, và khả năng khám phá ra nó bằng lý lẽ (theo nghĩa này
mà nó được gọi là “tự nhiên”).
Bìa sách “Triết học pháp luật” bản tiếng Việt. Ảnh: Nhà xuất bản Tri Thức,
Tìm đọc thêm:
• Sách “Triết học luật pháp” bản tiếng Việt (Nhà xuất bản Tri Thức)
• Sách “Triết học luật pháp” bản tiếng Anh (Amazon)
• The Nature of Law (Stanford Encyclopedia of Philosophy)
• Vai trò của triết học trong đào tạo pháp lý (Hoàng Thảo Anh – Luật Khoa)
• Bàn về triết học pháp luật trong mối tương quan với lý luận chung về pháp luật
(Nguyễn Văn Quân – Tạp chí khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội)