Radyasyon nedir?

Radyasyon bir enerji türüdür ve radyoaktif bozulmaya uğrayan atomlardan veya insan eliyle
üretilmiş makinelerden kaynaklanabilir (Anonim 2023). Radyasyon kaynağından enerji
dalgaları veya enerji parçacıkları biçiminde yayılır. Radyasyonun farklı biçimleri vardır ve her
biri farklı özellikler ve etkilere sahiptir.

İki çeşit radyasyon vardır: İyonize ve iyonize olmayan radyasyon. İyonize radyasyon tıbbi
görüntülemede, kanser ile bağlantılı tedavi yöntemlerinde ve bazı endüstriyel alanlarda
kullanılmaktadır. Radyasyonun dalga boyu küçüldükçe tehlike etkisinin arttığı bu sebeple
tehlike arz eden radyasyonun iyonlaştırıcı radyasyon olduğu açıklanmıştır (Nuszkiewicz ve
ark. 2020). İyonize radyasyonlar, kütleli yapıya sahip partiküler radyasyon (alfa (α) ve beta
(β), elektron, proton ve nötronlar partikülleri) ve foton enerjili dalga karakterinde (X ve γ
ışınları, yüksek enerjili) elektromanyetik radyasyon olmak üzere iki gruba ayrıldığı bildirilmiştir
(Montoro ve ark. 2023). İnsanların iyonize radyasyona maruz kalması sonucunda
oluşabilecek hasarlar hücre ölümü, genetik mutasyonlar ve karsinogenez olarak sıralanabilir
(Smith ve ark. 2017). Radyasyona maruz kalmış bireylerin hücresel yapılarını serbest
radikallerden korumak ve radyoterapinin sağlam dokular üzerindeki zararlı etkilerini önlemek
amacıyla radyoprotektif (radyokoruyucu) ajanlar olarak da adlandırılan ve radyasyona karşı
koruyucu etkiye sahip olan kimyasalların araştırılması ve kullanılması gerekli hale gelmiştir
(Smith ve ark. 2017, Montoro ve ark. 2023).

Radyosensitivite ve radyosensitif ajanlar:

Farklı hücre, doku veya organ tipleri karşılaştırıldığında bazıları radyasyon hasarına son
derece duyarlı iken diğerlerinin daha dirençli olabileceği görülmüştür. Radyasyona
duyarlılığın, hücredeki moleküler oksijen seviyesi, hücrelerin çoğalma yeteneği ve
farklılaşması ile ilişkili olduğu belirtilmiştir (Bolus 2017). Hücrelerdeki moleküler oksijen
düzeyinin yüksek olması radyasyon etkinliğini artıran çok önemli bir etken olduğu yukarıda
anlatılmıştır (Wang ve ark. 2019). Kanserli bir dokudaki hücrelerin çevre hücreler tarafından
sıkıştırılması sonucu yeterli kan alamaması ile, bu kanserli doku merkezinde oksijen
miktarlarının düşmekte olduğu bilinmektedir. Bu nedenle kanserli dokularda radyoterapi ile
muamele sonucunda bu dokulardaki düşük oksijen nedeniyle serbest radikal üretimi
yapılamayacağından radyoterapinin etkisinin azalabileceği ortaya konmuştur. İdeal bir
radyosensitizerin en önemli özelliğinin toksik olmaması ve sağlıklı hücrelere zarar vermeden
kanserli hücrelerin radyasyona karşı duyarlılığını artırabilmesi olduğu da unutulmamalıdır
(Bolus 2017).

Radyokoruyucular:

Radyokoruyucu ajanların en iyi bilinen grubu Sülfidril (-SH) bileşikleri ve amifostindir (Singh
ve Seed 2019). Sülfidril radyoprotektörleri ve benzer şekilde geliştirilen bazı sentetik
bileşiklerin hücre içerisinde kısa sürede bozulması ve toksik etkileri dolayısıyla sınırlı bir
kullanıma sahip olduğu bilinmektedir (Montoro ve ark. 2023). Bununla birlikte, son yıllarda
nanobilim ve nanoteknolojideki hızlı gelişmelere paralel olarak nanopartiküllerin bu alanda
kullanılabilme potansiyellerinin araştırılması gündeme gelmiştir. Bu gelişmelere bağlı olarak;
dokular ve hücreler tarafından kolayca tolere edilebilme, oksidatif stresin yoğun olduğu
bölgelere hızlı bir şekilde yayılabilme, düşük konsantrasyonlarda etkili olabilme ve hücre
içerisinde uzun süre bozulmadan aktif kalabilme gibi ideal antioksidan özelliklere sahip
radyokoruyucu nanopartiküller tasarlanabileceği bildirilmiştir (Howard ve ark. 2020).
Çalışmada kullandığımız Eskişehir bölgesinden temin edilen lületaşı (α–sepiyolit) üzerinde
gerçekleştirilen içerik analizlerinde yapısının %50’ den fazlasının SiO2 ve yaklaşık %25’inin
ise MgO’den oluştuğu belirlenmiştir. Sepiyolitin, H+ iyonlarını absorblayabilme (Sayyed ve
ark., 2018), özgün konsantrasyonlarda lipid peroksidasyonunu engelleyip antioksidan gibi
davranma (Silva ve ark., (2015) gibi özelliklere sahip olması, çalışmamızda oluşturduğumuz
nano α–sepiyolitin radyobiyolojik etkilerini araştırmamızın temelini oluşturmuştur.

Anonim 2023: (https://www.epa.gov/radiation/radiation-basics).

Smith TA, Kirkpatrick DR, Smith S, et al. Radioprotective agents to prevent cellular damage
due to ionizing radiation. J Transl Med. 2017;15(1):232. Published 2017 Nov 9.
doi:10.1186/s12967-017-1338-x

Home Radiobiology Textbook Chapter

Radioprotectors, Radiomitigators, and Radiosensitizers

Alegría Montoro, Elena Obrador, Dhruti Mistry, Giusi I. Forte, Valentina Bravatà, Luigi
Minafra, Marco Calvaruso, Francesco P. Cammarata, Martin Falk, Giuseppe Schettino,
Vidhula Ahire, Noami Daems, Tom Boterberg, Nicholas Dainiak, Pankaj Chaudhary, Sarah
Baatout & Kaushala Prasad Mishra (2023). Radioprotectors, Radiomitigators, and
Radiosensitizers. In: Baatout, S. (eds) Radiobiology Textbook. Springer, Cham. Pp 571-628.
https://doi.org/10.1007/978-3-031-18810-7_11

Nuszkiewicz J, Woźniak A, Szewczyk-Golec K. Ionizing Radiation as a Source of Oxidative

Stress-The Protective Role of Melatonin and Vitamin D. Int J Mol Sci. 2020;21(16):5804.
Published 2020 Aug 13. doi:10.3390/ijms21165804

Singh VK, Seed TM. The efficacy and safety of amifostine for the acute radiation syndrome.
Expert Opin Drug Saf. 2019;18(11):1077–90.

Howard D, Sebastian S, Le QV-C, Thierry B, Kempson I. Chemical Mechanisms of

Nanoparticle Radiosensitization and Radioprotection: A Review of Structure-Function
Relationships Influencing Reactive Oxygen Species. International Journal of Molecular
Sciences. 2020; 21(2):579. https://doi.org/10.3390/ijms21020579

Basic Review of Radiation Biology and Terminology Norman E. Bolus. Journal of Nuclear
Medicine Technology Dec 2017, 45 (4) 259-264; DOI: 10.2967/jnmt.117.195230

Wang, H., Jiang, H., Van De Gucht, M., De Ridder, M. 2019. Hypoxic Radioresistance: Can
ROS Be the Key to Overcome It? Cancers (Basel), 11(1): 112.

Cervini-Silva, J., Nieto-Camachod, A., Ramírez-Apand, T. M., GómezVidalese, V. 2015a.

Oxidative stress inhibition and oxidant activity by fibrous clays. Colloids and Surfaces B:
Biointerfaces, 133: 32-35.