Великопосното богослужење

1. „Радосна тага“
За многумина, а можеби и за повеќето православни христијани, Постот се
состои во еден ограничен број на формални, претежно негативни, правила и
прописи: во воздржанието од извесна храна, игранки, и, можеби, кино
(филмови). Нашето оттуѓување од вистинскиот дух на Црквата е до таков степен
што прави да ни е просто невозможно да „разбереме“ дека постои и „нешто
друго“ во постот - нешто без што сите овие прописи губат многу од својата
смисла. Ова „нешто друго“, најубаво може да биде опишано како „атмосфера“,
„клима“ во која човек влегува, а тоа е пред се, состојбата на умот, душата и
духот којашто седум недели го проникнува нашиот целокупен живот. Уште
еднаш да подвлечеме дека целта на постот не се состои во тоа да не принуди на
некакви формални обврски, туку да го „омекне“ нашето срце, та тоа да се
отвори за стварноста на духот, за да би можеле да ја доживееме скришната
„глад и жед“ за заедничарењето со Бога.
До оваа посна „атмосфера“, оваа единствена „состојба на духот“ се доаѓа
првенствено преку богослужењето, преку различните литургијски промени
коишто за време на постот се воведуваат во литургискиот живот. Одвоеното
согледување на овие промени би можеле да изгледаат формално накалемени; но
сфатени како целина, тие ни го откриваат и соопштуваат духот на Постот, тие
прават да ја видиме, почувствуваме и доживееме онаа радосна тага која
претставува вистинска порака и вистински дар на постот. Без претерување, би
можело да се рече духовните отци и светите писатели, коишто ги составувале
стихирите на Посниот триод, кои малку по малку ја организирале општата
структура на посните служби, коишто ја украсиле Литургијата на Претходно
осветените дарови со посебна убавина која е само за неа својствена, имале
единствено (посебно) разбирање за човековата душа. Тие, навистина ја
познавале вештината на покајанието, и нивна заслуга е, што секоја година за
време на Постот, оваа вештина е достапна за секој кој има уши да слуша и очи да
гледа.
Реков дека општ впечаток е онаа „радосна тага“, и сигурен сум дека дури
и оној кој располага со ограничено познавање на богослужбите, а притоа влегува
в црква за време на посните служби, скоро веднаш би препознал она на што се
мисли со овие до некаде противречни изрази. Од една страна, некаква тивка тага
ја проникнува службата: одеждите се темни, службите се подолги од
вообичаено, во нив скоро и да нема движење. Читањата и пеењето се менува и
изгледа како ништо да не се „случува“. Во одредени интервали свештеникот
излегува од олтарот и чита секогаш една иста кратка молитва, а секоја прозба од
молитвата, верниците ја следат правејќи метании. Така, долго време остануваме
во оваа монотонија - во оваа тивка тага.
Потоа почнуваме да сфаќаме дека е потребна оваа должина и
монотоничност доколку сакаме да доживееме и во нас да се одрази ова

1
„дејствие“. Малку по малку почнуваме да разбираме, или подобро речено, да
чувствуваме, дека оваа тага е навистина „радосна“, дека во нас ќе дојде до
таинствено преображение. Изгледа како да стигнуваме во некое место до кое не
допира никаква бука или улична галама, она што секојдневно ни ги исполнува
деноноќијата, место на кое што сето тоа нема влијание. Сето она што ни
изгледало безгранично важно затоа што го исполнувало нашиот ум, состојбата на
страв, која постанала наша втора природа, исчезнува, и ние почнуваме да се
чувствуваме слободни, радосни и среќни. Не е тоа бучна и површна среќа, која
доаѓа и си оди, дваесетина пати на ден, онаа кршлива и минлива среќа. Тоа е
длабока среќа која не потекнува една и единствена надворешна причина, туку од
длабочината на душата. Според зборовите на Достоевски тоа е среќа којашто го
допира „другиот свет“ - оној когошто го допрела таа осенет е со светлост, мир и
радост и неискажлива доверба. Тогаш разбираме, зошто службите се толку
долги и на прв поглед монотони. Сфаќаме дека без претходното „умирање“ , без
воспоставување на критериум за внатрешна постојаност, скоро и да е
невозможно да преминеме надвор вон, состојбата на духот, создаден од буката,
бркотницата и грижите , во оваа нова состојба. И токму заради тоа, оние кои ги
сфаќаат црковните служби во контекст на „обврска“, кои сеуште се
распрашуваат за неопходниот минимум, („колку пати треба да ја посетуваме
црквата? Колку често треба да се молиме ?“), никогаш не можат ја разберат
вистинската природа на богослужението, која не води во поинаков свет - свет на
Божја присутност - водејќи не таму каде што не може да не одведе нашата
огревовена приода.
Така, додека го доживуваме ова таинствено ослободување, додека
постануваме „мирни и радосни по срце“, монотонијата и тагата на службите
добиваат ново значење, биваат преобразени. Некаква внатрешна убавина ги
осветлува како утринските зраци на сонцето, коишто додека е сеуште мрачно во
долината, почуваат да ги осветлуваат врвовите на планините. Оваа светлина и
таинствена радост доаѓаат од долгите Алилуја, од поптполната „симфоничност“
на посното богослужение. Она што во почетокот изгледаше како монотонија,
сега ни се открива како мир; она што звучеше како тага, сега се доживува како
почетно движење на душата, која повторно досега до изгубените височини. Еве
што ни објавува секое утро првиот стих на посното Алилуја: „Мојата душа Те
бара во ноќта, о Боже, пред зората, зашто Твојот суд е светлина на земјата!“
„Таговната радост“: тага на моите прогонства, пропусти и промашувања,
кои ги сторив во животот; радост на Божјата присутност и проштевањето, весеба
на повторно стекнатиот копнеж за Бога, мир на одново пронајдениот дом - ете
таква е „атмосферата“ на посното богослужење. Таков е првиот и општ впечаток
кој го чувствува мојата душа.