Молитвата на св.

Ефрем Сирин за време на постот

Оваа молитва се чита два пати на крајот на секоја служба во текот на постот од
понеделник до петок (но не во сабота и недела, зашто како што ќе видиме подоцна,
службите во овие денови не се според примерот на посните служби). При првото читање
се прават метании после секоја молба. Тогаш сите се поклонуваме дванаесет пати
говорејќи: „Боже, очисти ме грешниот“. Целата молитва се повторува правејќи една
метанија на крајот.
Зошто оваа кратка и едноставна молитва зазема толку важно место во
целокупното богослужение за време на постот? Затоа што на едноставен начин ги
набројува сите негативни и позитивни елементи на покајанието, го „образува“ ако може
така да се каже, „потсетникот“ на нашиот индивидуален подвиг во постот. Подвигот е
насочен најпрво во правец на ослободување од некои основни духовни болести кои го
формираат нашиот духовен живот, овозможувајќи ни да почнеме да се свртиме кон Бога.
Основната болест е „празноста“ (мрзеливоста). Тоа е онаа чудна мрзеливост и
пасивност на целокупното битие, која постојано не убедува дека промената е невозможна,
па оттаму и непожелна. Всушност, тоа е длабоко вкоренетиот сомнеж, кој на секој
духовен предизвик му одговара со „чуму, заради што?“ и создава од нашиот живот
ужасна духовна пустош. Тоа е коренот на секој грев, зашто ја труе духовната енергија
уште во самиот корен.
Резултатот на таквата мрзеливост - „празност“ е „унинието“ - тагата. Тоа е
состојба на очајание, малодушност, која сите отци ја сметале за најголема опасност за
душата. Малодушноста е невозможност човек да види какво било добро или што било
позитивно. Тоа е сведување на светот на негативизам и песимизам. Тоа е демонска сила
во нас, зашто ѓаволот во својата суштина е лага. Тој го лаже човекот за Бога и за светот; го
исполнува животот со темнина и негација. „Унинието“ е самоубиство на душата, зашто ако
го обземе човека, тој е апсолутно неспособен да види светлост и да ја посакува.
„Љубоначалие“ - копнеж (телесна острастеност)! Колку и да изгледа чудно,
„празноста“ и „унинието“ го исполнуваат нашиот живот со таквиот копнеж.
Обезбедувајќи целосен став кон животот, правејќи го животот бесмислен и празен,
„празноста“ и „унинието“ не присилуваат да бараме компензација за суштински
погрешниот став во однос на другите личности. Ако мојот живот не е свртен кон Бога, ако
не е насочен кон вечни вредности, тогаш неизбежно ќе постане себичен и егоцентричен, а
тоа значи дека сите други битија ќе постанат средство за задоволување на мојата
себичност. Ако Бог не е Господ и Господар на мојот живот, тогаш јас постанувам свој
господ и господар - апсолутен центар на својот сопствен свет и се почнувам да вреднувам
во контекст на моите потреби, моите идеи, моите желби и моите проценки. Таквиот
копнеж на тој начин е најосновна извитопереност во однос кон другите битија, барање
начин тие да му (телесна острастеност) се потчинат. Телесната острастеност не е
безусловно изразена во вистинската побуда да се владее, да се доминира над другите. Таа
може да се манифестира во индиферентноста, омаловажувањето, незаинтересираноста,
безобѕирноста и непочитувањето. Тоа е всушност „празноста“ и „унинието“, но овој пат
вперено против другите; тоа го надополнува духовното самоубиство со духовното
убиство.
На крајот, „празнословие“. Единствено човекот, од сите твари, е обдарен со дар
на говор. Сите отци во тоа го гледаат печатот на образот Божји во човекот, зашто самиот
Бог се откри како Слово. Но, словесноста како врвен дар е истовремено и врвна опасност.

1
Таа е основен израз на човекот, како и средство на неговото осмислување, подеднакво
како и говорот, од иста причина, е средство за неговиот пад и самоуништување, измама и
грев. Словото спасува и словото убива. Речта вдахнува и труе. Речта е орудие на вистината
и демонска лага. Имајќи крајно позитивна сила, таа има и ужасно негативна јачина. Таа
навистина создава нешто позитивно или негативно. Кога отстапува од своето божествено
потекло и цел, речта останува „празна“. Словесноста неминовно ја условува мрзеливоста,
телесноста, очајанието, а животот го претвора во пекол. Таа самата постанува сила на
гревот.
Ова се четирите негативни услови на покајанието. Тоа се пречките коишто треба да
се совладаат, но единствено Самиот Бог може да ги отстрани. Според тоа, првиот дел од
молитвата на постот е крик од длабината на човековата беспомошност. Потоа таа се
движи во правец на позитивните цели на покајанието, но повторно ги има четири.
Чистота (целомудрие)! Ако овој израз не се сведе само на неговото полово
обележје, а погрешно тоа многу често и се прави, чистотата се сфаќа како позитивна
спротивност на „празноста“. Точниот и целосен превод на грчкиот збор „софросини“ и
црковнословенскиот „целомудрие“ би требало да биде „чистота на умувањето“.
Мрзеливоста е пред се растурање, расипување, распуштеност - скршеност на нашите
визии и енергии, неспособност да ја согледаме целината. Точната негова спротивност е
целосноста. Ако вообичаено под чистотата подразбираме добродетел спротивна на
половата распуштеност, тоа е затоа што слабиот карактер на нашето постоење никаде
подобро не се пројавува одошто во половата острастеност - во отуѓувањето на телото од
животот и контролата врз духот. Во нас Христос ја обнови целоста, и во нас воспостави
вистински критериум за вредностите, враќајќи не повторно кон Бога.
Првиот и најчудесниот плод на оваа целосност или чистота е понизноста. За неа
веќе зборувавме. Над се таа ја претставува победата на вистината во нас. Отстранувањето
на секоја лага, согледувањето и прифаќањето на нештата онакви какви што се, а со самото
тоа и согледување на Божјата величественост, добрина и љубов во се. Затоа е речено дека
Бог е милостив кон понизните и дека им се противи на горделивите.
Природните следбеници на трпението се чистотата и понизноста. „Природниот“
или паднатиот човек е нестрплив човек. Слеп во однос на самиот себе, тој е брз да го суди
и осудува другиот. Бидејќи неговото знаење за се е кревко, непотполно и искривено, тој се
мери според сопствениот вкус и идеи. Индиферентен кон секого освен кон себе си, тој
посакува животот да му биде успешен, тука на земјата и тоа веднаш. А трпението е
божествена добродетел. Бог е трпелив не затоа што е „благ“, туку затоа што ја согледува
длабочината на се што постои, затоа што Нему Му е отворена внатрешната реалност на
нештата којашто во нашето слепило ние не можеме да ја видиме. Колку поблиску доаѓаме
до Бога стануваме се потрпеливи и тогаш во нас се повеќе се одразува безграничното
почитување кон сите битија, а тоа е веќе божествена особина.
На крајот круната и плодот на сите добродетели на секој раст и подвиг, е љубовта
- онаа љубов, која како што веќе кажавме може само Бог да ја подари. Таа е дар кој е цел и
смисла на сите духовни подготовки и подвизи.
Се е собрано и опфатено во завршниот дел на молитвата. Се молиме „да ги
согледаме своите прегрешенија и да не го осудуваме својот брат“. Но, постои една
опасност: гордоста. Гордоста е изворот на злото, а сето зло е од гордоста. Сепак, не е
доволно само да ги воочиме своите гревови. Дури и оваа очигледна добродетел може да
се претвори во гордост. Духовните списи се полни со предупредувања упатени против
суптилните облици на псевдопобожноста која, под плаштот на смирението и
самоосудувањето може да одведе во вистинска демонска горделивост. Кога „ќе ги

2
увидиме сопствените погрешки“ и „нема даги ги осудуваме своите браќа“, кога, со други
зборови, чистотата, понизноста, трпението и љубовта во нас се сливаат во една целина,
тогаш и само тогаш во нас бива уништен најголемиот непријател, имено, гордоста.
Правиме метании после секоја молба. Правењето метании не се ограничува само
на молитвата на св. Ефрем Сирин. Таа сочинува една од специфичните карактеристики на
целокупното посно богослужење. Но, значењето на правењето метании најдобро е
изразено во молитвата на св. Ефрем. Во долгиот и тежок подвиг на духовна обнова,
Црквата не прави разлика помеѓу душата и телото. Целиот човек отпадна од Бога. Целиот
човек треба да биде обновен, целиот човек треба да Му се врати на Бога. Катастрофата на
гревот виори во превласт над телесноста - анималноста, нерационалното и похотта во нас
- над духовното и божественото. Меѓутоа, самото тело е возвишено, телото е свето. Тоа е
толку свето што и Самиот Бог „постана човек“. Според тоа не е телото презрено или
занемарено во однос на покајанието и спасението. Тоа е обновено и вратени му се
неговите основни функции: преку него да се изрази животот на духот и да биде храм на
непроценливата човекова душа. Христијанскиот аскетизам, не е борба против телото туку
за телото. Од оваа причина се покајува целиот човек - душата и телото. Телото учествува
во молитвата на душата како што и душата се моли преку телото и во тело. Правењето
метании, е „психосоматски“ знак на покајание, понизност, обожение и покорност. Тие се
посен ритуал par excellence.