Chương 3.

Không gian véctơ

§1. KHÁI NIỆM KHÔNG GIAN VÉCTƠ
1.1. Định nghĩa. Một tập V ≠ được gọi là không gian véctơ
(không gian tuyến tính) trên (hay _không gian véctơ) nếu:
 Có 2 phép toán:
• Phép cộng 2 véctơ:
V V V (PhÐp céng khÐp kÝn)
(x, y) x y
• Phép nhân 1 số với véctơ ( phép nhân vô hướng):
V V (PhÐp nh©n v« h­íng khÐp kÝn)
( ,x) x
 Hai phÐp to¸n trªn tháa m·n 8 tiªn ®Ò sau: x, y, z V; ,
1) Céng kÕt hîp: (x y) z x (y z)
2) Céng giao ho¸n: x y y x
3) Tån t¹i phÇn tö V sao cho: x x.
PhÇn tö ®­îc gäi lµ phÇn tö trung hßa.
4) Víi x V, ( x) V sao cho: x ( x) .
PhÇn tö ( x) ®­îc gäi lµ phÇn tö ®èi cña x.
5) (x y) x y
6) ( )x x x
7) ( )x ( x)
8) Tiªn ®Ò Unita: 1.x x
Mỗi phÇn tö cña V ®ưîc gäi lµ mét vÐct¬. Mỗi phÇn tö trong ®ưîc
gäi lµ v« hưíng.
VD1. Cho V {(x1 , x2 ) x1 , x2 } . Xét xem V có phải là
không gian véctơ trên với phép cộng và phép nhân vô hướng
sau không?

a) ( ): (x1 , x2 ) (y1 , y2 ) (x1 y1 , x2 y2 )

( ): (x1 , x2 ) ( x1 , x2 );

b) ( ): (x1 , x2 ) (y1 , y2 ) (x1 y1 , x2 y2 )

( ): (x1 , x2 ) ( x1 , x2 );
VD2.

n
TËp gåm tÊt c¶ c¸c bé n sè thùc: {(x1 ,x2 ,...,xn ) xi ;i 1,n}
lµ kh«ng gian vÐct¬ trªn víi
PhÐp céng 2 vÐct¬ : x y (x1 y1 ,x2 y2 ,...,xn yn )
víi x (x1 ,x2 ,...,xn ); y (y1,y2 ,...,yn )
PhÐp nh©n v« h­íng: x ( x1 , x2 ,..., xn )
(0,0,...,0); x ( x1 , x2 ,..., xn )
VD3. Ký hiÖu: Pn[x] lµ tËp tÊt c¶ c¸c ®a thøc víi hÖ sè thùc cã bËc
kh«ng qu¸ n (n ), tøc:

Pn [x] {ao a1x a2 x2 ... an xn ai ;i 0, n}

víi phÐp céng 2 ®a thøc vµ phÐp nh©n 1 sè víi ®a thøc th«ng thưêng.
Khi ®ã Pn[x] lµ kh«ng gian vÐct¬ trªn
0 0.x 0.x2 ... 0.xn
p(x) ao a1x a2 x2 ... an xn

VD4. Ký hiÖu: Mm n ( ) lµ tËp tÊt c¶ c¸c ma trËn cì m×n trªn víi

phÐp to¸n céng 2 ma trËn vµ nh©n 1 sè víi ma trËn. Khi ®ã Mm n ( )
lµ kh«ng gian vÐct¬ trªn
VD5. Ký hiÖu: R2 lµ tËp hîp tÊt c¶ c¸c vÐct¬ tù do trong mÆt ph¼ng
víi phÐp céng vÐct¬ vµ phÐp nh©n 1 sè thùc víi vÐct¬ ®ưîc ®Þnh
nghÜa như ë phæ th«ng. Khi ®ã R2 lµ kh«ng gian vÐct¬ trªn

0; vÐct¬ ®èi cña x lµ x

Tư¬ng tù: R3 lµ tÊt c¶ c¸c vÐct¬ tù do trong kh«ng gian víi phÐp
céng vµ nh©n v« hưíng như trªn còng lµ kh«ng gian vÐct¬ trªn
1.2. Các tính chất.
Định lý. Trong không gian véctơ V ta có:
 Véctơ là duy nhất
 Véctơ đối của véctơ x V là duy nhất
 x V ta có 0.x
 x V ta có 1 .x x
 k ta có k.
k 0
 Với x V, k ta có kx
x
Định nghĩa.
x, y V:x y x ( y)
1.3. Không gian véctơ con

1.3.1. §Þnh nghÜa.

Cho kh«ng gian vÐct¬ V. TËp con A V ®ưîc gäi lµ kh«ng gian
vÐct¬ con (hay kh«ng gian con) cña V nÕu A còng lµ kh«ng gian vÐct¬
víi hai phÐp to¸n trªn V.

1.3.2. §Þnh lý. (Tiªu chuÈn kh«ng gian con)

Cho kh«ng gian vÐct¬ V. TËp con A V lµ kh«ng gian vÐct¬ con
cña V khi vµ chØ khi: a, b A th× a b A
, a A th× a A
VD1.
Cho V lµ mét kh«ng gian vÐct¬. Khi ®ã
 V lµ kh«ng gian con cña V.
 TËp V lµ kh«ng gian con cña V.
Hai kh«ng gian con V vµ V lµ hai kh«ng gian con tÇm thưêng cña V

VD2.
3
Cho tËp hîp A {x (x1 ,x2 ,x3 ) 2x1 x2 x3 0} .
3
Chøng minh r»ng A lµ kh«ng gian vÐct¬ con cña
VD3. Xét xem W có là không gian con của 3
không?
3
W {(x1 , x2 , x3 ) x1 3x2 1}

VD4.
0 a
Chøng minh r»ng tËp hîp A a, b lµ kh«ng
b 0
gian con cña kh«ng gian vÐct¬ M2 ( )
 §2. SỰ ĐỘC LẬP TUYẾN TÍNH VÀ PHỤ THUỘC
TUYẾN TÍNH
2.1. §Þnh nghÜa. Cho kh«ng gian vÐct¬ V vµ hÖ vÐct¬ a1, a2,..., an V
Mét tæ hîp tuyÕn tÝnh (thtt) cña hÖ vÐct¬ ®· cho lµ 1 tæng cã d¹ng:
n
x a
i i a
1 1 a
2 2 ... a
n n V, trong ®ã: 1 , 2 ,..., n
i 1

Khi ®ã ta nãi x biÓu thÞ tuyÕn tÝnh qua c¸c vÐct¬ ai , i 1, n

Nh­ vËy, vÐct¬ lµ thtt cña mäi hÖ vÐct¬.
HÖ vÐct¬ {a1 ,a2 ,...,an} ®­îc gäi lµ phô thuéc tuyÕn tÝnh (pttt)
nÕu tån t¹i c¸c sè 1 , 2 ,..., n kh«ng ®ång thêi b»ng 0 sao
cho thtt cña hÖ b»ng (tøc 1 1 a a
2 2 ... a
n n ).
HÖ vÐct¬ {a1 ,a2 ,...,an} ®­îc gäi lµ ®éc lËp tuyÕn tÝnh (®ltt)
nÕu nã kh«ng pttt, tøc lµ tõ a
1 1 a
2 2 ... a
n n

suy ra i 0; i 1, n
VD 1. Hãy biểu diễn véctơ x thành tổ hợp tuyến tính của các
véctơ u, v, w

1) x (7, 2,15); u (2,3,5); v (3, 7,8); w (1, 6,1)

2) x 5 9t 5t2 ; u 2 t 4t2 ; v 1 t 3t2 ; w 3 2t 5t 2
 2
VD 2. Trong : x (1, 1); y (2,3).
Xét tính đltt và pttt của hệ véctơ {x, y}
1 2 2 0
XÐt 1x 2 y ( 1, 1 ) (2 2 ,3 2 ) (0,0)
1 3 2 0
Gi ¶ i hÖ suy ra 1 2 0 (hoÆc v× hÖ ph­¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh thuÇn
1 2
nhÊt cã 5 0 nªn hÖ chØ cã nghiÖm tÇm th­êng).
1 3
HÖ {x,y} ®ltt.
 3
VD3. Trong : x ( 1,3,2); y (2,0,1); z (0,6,5).
Xét tính đltt và pttt của hệ véctơ {x, y, z}

1 2 2 0
XÐt 1x 2 y 3 z ;( ) 3 1 6 3 0
2 1 2 5 3 0
1 2 0
§©y lµ hÖ ph­¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh thuÇn nhÊt cã 3 0 6 0
2 1 5
nªn hÖ cã nghiÖm kh«ng tÇm th­êng, tøc tån t¹i c¸c sè 1 , 2, 3

kh«ng ®ång thêi b»ng 0 ®Ó ( ) ®óng. VËy hÖ{x,y,z} pttt.

VD4. Xét tính độc lập tuyến tính, phụ thuộc tuyến tính của
các hệ véctơ sau

3
S {u (2, 3, m); v (3, 1,5); w (1, 4,3)} trong
2.2. §Þnh lý. HÖ vÐct¬ {a1, a2,..., an} trong kh«ng gian vÐct¬ V lµ pttt
khi vµ chØ khi cã mét trong c¸c vÐct¬ cña hÖ lµ thtt cña c¸c vÐct¬ cßn
l¹i.
2.3. HÖ qu¶.
 Mäi hÖ chøa vÐct¬ kh«ng ®Òu pttt
 NÕu cã mét hÖ con cña hÖ pttt th× hÖ ®· cho còng pttt

Như vËy, nÕu hÖ ®ltt th× mäi hÖ con cña hÖ còng ®ltt
2.4. Nhận xét.
 Hệ véctơ S = {x} với x S đltt
 Hệ véctơ S = {x, y} với x y, S đltt
 Hệ véctơ S = {x, y} với x y, S đltt
§3. CƠ SỞ VÀ SỐ CHIỀU CỦA KHÔNG GIAN VÉCTƠ
3.1. §Þnh nghÜa.
Cho kh«ng gian vÐct¬ V. HÖ vÐct¬ E = {e1, e2,...,en} ®ưîc gäi lµ c¬ së
cña V nÕu
 HÖ E ®ltt.
 HÖ E lµ hÖ sinh (hay tËp sinh) của V, tøc víi x V th× x lµ thtt cña
hÖ E, nghÜa lµ tån t¹i c¸c sè xi ,i 1, n sao cho
x x1e1 ... xn en
Khi ®ã ta còng nãi E sinh ra V.
n
Bé sè (x1 ,x2 ,...,xn ) ®ưîc gäi lµ täa ®é cña vÐct¬ x ®èi víi c¬ së E vµ
ký hiÖu lµ xE (x1,x2 ,...,xn )
Bæ ®Ò. Víi mçi vÐct¬ x V th× täa ®é ®èi víi mét c¬ së E lµ duy nhÊt

§Þnh lý. NÕu xE (x1 ,...,xn ) vµ yE (y1 ,..., yn ) th×

(x y)E (x1 y1 ,...,xn yn )
( x)E ( x1 ,..., xn );
 2
VD 1. Trong : XÐt hÖ F {e1 (1, 1); e2 (0,1)}.
Chứng minh F là cơ sở của 2. Cho xF = (2, 5). Tìm x?

HÖ F ®ltt v×: XÐt e

1 1 2 2 e ( 1, 1 ) (0, 2 ) (0,0)
1 0
1 2 0.
1 2 0
2
HÖ F lµ hÖ sinh v×: LÊy bÊt kú x (x1;x2 ) , t×m a, b sao cho
x ae1 be2 (x1;x2 ) a(1, 1) b(0,1) (a,b a)
a x1 a x1
x x1e1 (x1 x2 )e2
b a x2 b x1 x2
x lµ mét thtt cña F.
2
VËy F lµ mét c¬ së cña .
 2
VD 2. Trong : XÐt e1 (1,0); e2 (0,1).
Chứng minh E {e1,e2} là cơ sở của 2

2
Trong : XÐt e1 (1,0); e2 (0,1). HÖ E {e1,e2} lµ mét c¬ së
cña 2 vµ ®­îc gäi lµ c¬ së chÝnh t¾c cña 2 . ThËt vËy:
E ®ltt v×: XÐt 1e1 2e2 ( 1,0) (0, 2 ) (0,0)
( 1, 2 ) (0,0) 1 2 0.
2
E lµ hÖ sinh v×: x ta cã
x (x1;x2 ) x1 (1,0) x2 (0,1) x1e1 x2e2 . VËy x lµ mét thtt cña E.

NhËn xÐt. Mét kh«ng gian vÐct¬ cã thÓ cã nhiÒu c¬ së.

VD 3.

n
Hoµn toµn t­¬ng tù, trong : XÐt hÖ vÐct¬ e1 (1,0,...,0)
e2 (0,1,...,0)
.......................
en (0,0,...,1)
n
HÖ E {e1 ,e2 ,...,en} lµ mét c¬ së cña vµ ®­îc gäi lµ c¬ së
n
chÝnh t¾c cña .
VD 4.
1) Trong P2[x]: HÖ vÐct¬ {1, x, x2} lµ c¬ së chÝnh t¾c cña P2[x].
2) Trong kh«ng gian vÐct¬ M2 ( ):
XÐt hÖ vÐct¬

1 0 0 1 0 0 0 0
E e11 ,e12 ,e21 ,e22
0 0 0 0 1 0 0 1

lµ c¬ së chÝnh t¾c cña M2 ( ).

 VD 5.
1) Trong Pn[x]: HÖ vÐct¬ {1, x, x2,..., xn} lµ c¬ së chÝnh t¾c cña Pn[x].
2) Trong kh«ng gian vÐct¬ Mm n ( ):
XÐt hÖ vÐct¬ {eij,1 i m, 1 j n } với eij lµ ma trËn cì m×n mµ
phÇn tö ë vÞ trÝ (i,j) bằng 1 vµ c¸c phÇn tö ë vÞ trÝ kh¸c b»ng 0, tøc:
1 0 ... 0 0 1 ... 0 0 0 ... 0
0 0 ... 0 0 0 ... 0 0 0 ... 0
e11 ; e12 ;...; emn

0 0 ... 0 0 0 ... 0 0 0 ... 1

HÖ E = {e11, e12,..., emn} lµ c¬ së chÝnh t¾c cña Mm n ( ) .
3.2. H¹ng cña hÖ vÐct¬
Trong kh«ng gian vÐct¬ V cho hÖ vÐct¬ S = {a1,a2, ... ,am}. Gi¶ sö
kh«ng gian vÐct¬ V cã c¬ së E = {e1,e2, ... ,en}. BiÓu diÔn mçi vÐct¬
cña hÖ S theo c¬ së E ta cã
a1 a11e1 a12 e2 ... a1n en
a2 a21e1 a22 e2 ... a2n en
............................................
am am1e1 am2 e2 ... amn en

a11 a12 ... a1n

a21 a22 ... a2n
Ma trËn A ®ưîc gäi lµ ma trËn täa ®é
cña hÖ vÐct¬ S ®èi víi c¬ së E
am1 am2 ... amn
§Þnh nghÜa . H¹ng cña hÖ vÐct¬ S (ký hiÖu: r(S)) lµ sè r sao cho:
 Cã r vÐct¬ cña S ®ltt.
 Mäi vÐct¬ cña hÖ S ®Òu lµ thtt cña r vÐct¬ ®ã.

NhËn xÐt.

 H¹ng cña hÖ vÐct¬ S lµ sè r khi vµ chØ khi tån t¹i r vÐct¬ cña hÖ S ®ltt

vµ mäi hÖ gåm (r + 1) vÐct¬ cña S ®Òu pttt.

 H¹ng cña hÖ vÐct¬ S lµ sè tèi ®a c¸c vÐct¬ ®ltt cña hÖ.

 Cã thÓ xÐt sù ®ltt hay pttt cña hÖ S gồm m vÐct¬ th«ng qua xÐt h¹ng

cña hÖ, nếu r(S) = m th× hÖ S ®ltt, nÕu r(S) < m th× hÖ S pttt
§Þnh lý 1. NÕu V lµ kh«ng gian vÐct¬ cã mét c¬ së h÷u h¹n th× h¹ng

cña mét hÖ vÐct¬ trong V b»ng h¹ng cña ma trËn täa ®é cña hÖ ®ã ®èi

víi mét c¬ së bÊt kú cña V.

NhËn xÐt. Xét hệ S có m véctơ. Khi đó:

• NÕu r(A) = m th× hÖ S ®ltt.

• NÕu r(A) < m th× hÖ S pttt

 VD . Xét sự độc lập tuyến tính, phụ thuộc tuyến tính của các hệ véctơ
sau trong các không gian véctơ tương ứng. Tìm hạng cũng như hệ
véctơ con độc lập tuyến tính tối đại của các hệ véctơ đó.
3
1) S = {a1, a2, a3, a4}
víi a1 = (1,3,0), a2 = (0,2,4), a3 = (1,5,4), a4 = (1,1,-4).

1 5 1 1 2 4 1 7
2) S= u1 ;u2 ;u3 ;u4 trong M2 ( )
4 2 1 5 5 7 5 1
3) S={u1 x2 2x 2;u2 x2 1;u3 x3 2x2 2x;u4 x3 1} trong P3[x]
§Þnh lý 2. NÕu trong kh«ng gian vÐct¬ V cã mét c¬ së gåm n vÐct¬
th× mäi hÖ gåm (n+1) vÐct¬ trong V ®Òu pttt.

HÖ qu¶. NÕu kh«ng gian vÐct¬ V cã mét c¬ së gåm n vÐct¬ th× sè

vÐct¬ cña mét c¬ së bÊt kú cña V còng b»ng n.

3.3. §Þnh nghÜa. Mét kh«ng gian vÐct¬ V ®ưîc gäi lµ kh«ng gian
vÐct¬ h÷u h¹n chiÒu nÕu tån t¹i mét c¬ së trong V gåm mét sè h÷u
h¹n vÐct¬. Sè vÐct¬ trong c¬ së cña V gäi lµ sè chiÒu cña V vµ ký
hiÖu lµ: dimV
VD.
n n
1) lµ kh«ng gian vÐct¬ h÷u h¹n chiÒu, dim =n
2) Pn[x] là không gian véctơ hữu hạn chiều, dim Pn[x] = n + 1.
3) Mm n ( ) lµ kh«ng gian vÐct¬ h÷u h¹n chiÒu, dim Mm n ( ) = m.n

§Þnh lý. NÕu V lµ kh«ng gian vÐct¬ n chiÒu th× mäi hÖ gåm n vÐct¬
®ltt trong V ®Òu lµ c¬ së cña V.
VD. Hệ
S {a1 (1,1, 2), a2 (1, 1, 0), a3 (2, 0,1)}
3
có là cơ sở của không?
3.4. Kh«ng gian con sinh bëi hÖ vÐct¬.

§Þnh nghÜa 1. Cho kh«ng gian vÐct¬ V vµ S = {a1, a2, ... , an} lµ mét
hÖ vÐct¬ cña V. Ta gäi tËp tÊt c¶ c¸c thtt cña hÖ S lµ bao tuyÕn tÝnh
cña S, ký hiÖu lµ spanS. Như vËy

SpanS { 1a1 a
2 2 ... a
n n i ;ai V}

§Þnh lý 1. SpanS lµ mét kh«ng gian con cña V

§Þnh nghÜa 2. SpanS ®ưîc gäi lµ kh«ng gian vÐct¬ con sinh bëi hÖ
vÐct¬ S vµ ký hiÖu lµ < S > = < a1, a2, ... , an > = SpanS
 VD 1. Chứng minh T là không gian con của 3
.Tìm dimT và
một cơ sở của T

T {X (a 2b c,b 2a c, 2b a),a,b,c }
VD 2. Trong không gian M2 ( ) cho tập hợp

5a 3b
W A a, b
2b a

Hỏi W có là không gian con của M2 ( ) không? Tìm dimW và

cơ sở của W?
VD 3.
3
Cho tập A {x (x1 ,x2 ,x3 ) 2x1 x2 x3 0}. Chứng minh
rằng A lµ kh«ng gian con cña 3
. Tìm một cơ sở của A và dimA?
Ta cã: x (x1 ,x2 ,x3 ) A 2x1 x2 x3 0 x3 2x1 x2
Do ®ã: x (x1 ,x2 , 2x1 x2 ) x1 (1,0, 2) x2 (0,1, 1)
Suy ra hệ S = {(1,0,-2); (0,1,-1)} lµ hÖ sinh cña A và A = < S > nên A là
3
.không gian con của .
Dễ thÊy S ®ltt. Do ®ã S lµ c¬ së cña A. VËy dimA = 2
VD 4.
Chứng minh rằng W lµ kh«ng gian con cña 3
. Tìm một cơ
sở của W và dimW?

3
W {(x1 ,x2 ,x3 ) 2x1 3x2 5x3 }

VD 5.
Chứng minh rằng W lµ kh«ng gian con cña 4
. Tìm một cơ
sở của W và dimW?

4
W {(a,b,c,d) a 2b c 3d 0}
§Þnh lý 2. NÕu S lµ kh«ng gian vÐct¬ con cña kh«ng gian vÐct¬ h÷u
h¹n chiÒu V th× S lµ kh«ng gian vÐct¬ h÷u h¹n chiÒu vµ dimS ≤ dimV.
DÊu “=’’ x¶y ra khi vµ chØ khi S = V.

MÖnh ®Ò. NÕu {e1, ... , ek} lµ c¬ së cña kh«ng gian vÐct¬ con S cña
kh«ng gian vÐct¬ n chiÒu V th× tån t¹i c¸c vÐct¬ ek+1, ... , en thuéc V sao
cho {e1, ... , ek, ek+1, ... , en } lµ c¬ së cña V.
VD.
Hãy bổ sung vào cơ sở S vừa tìm được ở VD 3 ở trên để được
một cơ sở của 3

S = {(1,0,-2); (0,1,-1), (0, 0, 1)}

§Þnh lý 3.
1) < S > lµ kh«ng gian con nhá nhÊt chøa S.
2) dim< S > = r(S).

NhËn xÐt. NÕu dim< S > = k th× mäi hÖ gåm k vÐct¬ ®ltt cña S ®Òu
lµ c¬ së cña < S >

3
VD. Cho hÖ vÐct¬ S = {a1, a2, a3, a4}
víi a1 = (1,3,0), a2 = (0,2,4), a3 = (1,5,4), a4 = (1,1,-4).
T×m dim< S > vµ mét c¬ së cña < S >
3.5. Kh«ng gian nghiÖm cña hÖ phư¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh thuÇn nhÊt

XÐt hÖ phư¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh thuÇn nhÊt m phư¬ng tr×nh, n Èn:
AX = O (1)
Ký hiÖu: TËp hîp nghiÖm cña hÖ (1) lµ N
n
N {X=(x1,...,xn ) AX O}
§Þnh lý 1. N ®ưîc gäi lµ kh«ng gian nghiÖm cña hÖ phư¬ng tr×nh tuyÕn
tÝnh thuÇn nhÊt (1) vµ dimN = n – r; víi r = r(A)
§Þnh nghÜa. Mçi c¬ së cña kh«ng gian nghiÖm cña hÖ phư¬ng tr×nh
tuyÕn tÝnh thuÇn nhÊt (1) ®ưîc gäi lµ mét hÖ nghiÖm c¬ b¶n cña hÖ
phư¬ng tr×nh ®ã.

NÕu { 1 , 2 ,..., n r } lµ mét hÖ nghiÖm c¬ b¶n cña hÖ (1) th×

1 1 2 2 ... n r n r ; víi i ;i 1, n r ®ưîc gäi lµ
mét nghiÖm tæng qu¸t cña (1). Do ®ã

N { 1 1 2 2 ... n r n r ; víi i ;i 1, n r}

NhËn xÐt. NÕu (1) lµ hÖ phư¬ng t×nh Cramer th× hÖ chØ cã duy nhÊt
nghiÖm tÇm thưêng. Tøc N = {(0,0,...,0)}, do ®ã dimN = 0
VD1.
3
a) Chứng minh W là không gian con của . Tìm dimW và cơ sở
của W? 1 3 1
3
W {X (x1 , x2 , x3 ) AX O} với A 4 2 3
5 1 2
4
b) Chứng minh W là không gian con của . Tìm dimW và cơ sở
của W?
4
x1 x2 x3 x4 0
W {(x1,x2 ,x3 ,x4 ) }
2x1 3x2 x3 3x4 0
VD2. T×m mét hÖ nghiÖm c¬ b¶n cña hÖ phư¬ng tr×nh sau vµ gi¶i
hÖ phư¬ng tr×nh ®ã

x1 7x2 8x3 9x4 0

2x1 3x2 3x3 2x4 0
5x1 x2 2x3 5x4 0
3x1 13x2 14x3 13x4 0
Dùa vµo mèi liªn hÖ gi÷a nghiÖm cña hÖ phư¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh
tæng qu¸t vµ nghiÖm cña hÖ phư¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh thuÇn nhÊt
tư¬ng øng ta suy ra: NÕu biÕt mét nghiÖm nµo ®ã cña hÖ phư¬ng
tr×nh tuyÕn tÝnh tæng qu¸t vµ tËp hîp N c¸c nghiÖm cña hÖ phư¬ng
tr×nh tuyÕn tÝnh thuÇn nhÊt tư¬ng øng th× ta suy ra tËp tÊt c¶ c¸c
nghiÖm cña hÖ phư¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh tæng qu¸t lµ:
N { uu N}
VD3. Gi¶i hÖ phư¬ng tr×nh sau: x1 7x2 8x3 9x4 3
2x1 3x2 3x3 2x4 5
5x1 x2 2x3 5x4 13
3x1 13x2 14x3 13x4 7
3.6. §æi c¬ së vµ phÐp biÕn ®æi täa ®é.
Cho V lµ kh«ng gian vÐct¬ n chiÒu cã c¸c c¬ së lµ
E {e1 , e2 ,..., en}; E {e1 , e2 ,..., en}
Gi¶ sö biÓu diÔn c¸c phÇn tö cña c¬ së E’ qua c¬ së E ta ®ưîc:

e1 a11e1 a21e2 ... an1en

e2 a12 e1 a22 e2 ... an 2 en
....................
en a1n e1 a2 n e2 ... ann en
Ma trËn

a11 a12 ... a1n

a21 a22 ... a2n ®ưîc gäi lµ ma trËn chuyÓn cơ sở tõ c¬
A
së E sang c¬ së E’ vµ ký hiÖu lµ AE E'
an1 an2 ... ann

Khi ®ã A-1 ®ưîc gäi lµ ma trËn chuyÓn tõ c¬ së E’ sang c¬ së E.

Cho x V. Gi¶ sö xE (x1 , x2 ,..., xn ) vµ xE (x1 , x2 ,..., xn )
Khi ®ã ta cã c«ng thøc chuyÓn tõ täa ®é (x1 , x2 ,..., xn ) sang täa ®é
(x1 , x2 ,..., xn ) lµ [x]E AE E [x]E

Trong ®ã:[x]E vµ[x]E lµ c¸c ma trËn cét täa ®é

x1 x1
x2 x2
[x]E [x1 x2 ... xn ]T ;[x]E [x1 x2 ... xn ]T

xn xn
 2
VD 1. Trong , cho c¸c c¬ së
E {e1 (1,0);e2 (0, 1)}
E {e1 (2, 1);e2 (1,1)}
T×m [x]E biÕt xE (1,2)

2
VD 2. Trong , cho c¸c c¬ së
E {e1 (1,0);e2 (0,1)}
E {e1 (1,1);e2 (2,1)}
T×m xE ' biÕt xE (7,2)
NhËn xÐt. Cho E {ei}, E {ei}, E {ei} lµ c¸c c¬ së cña
kh«ng gian vÐct¬ n chiÒu V
NÕu A lµ ma trËn chuyÓn tõ c¬ së E sang c¬ së E’
B lµ ma trËn chuyÓn tõ c¬ së E’ sang c¬ së E’’
th× AB lµ ma trËn chuyÓn tõ c¬ së E sang c¬ së E’’

VD. Trong không gian 3

cho các cơ sở:

B {v1 (1,0,1); v2 (1, 2, 2); v3 (0, 1, 1)}

E {u1 (1,0, 1);u2 (1,1,1);u3 ( 1, 2, 2) }

Tìm ma trận chuyển từ cơ sở B sang E.

 §4. KHÔNG GIAN EUCLIDE
4.1. Định nghĩa. Cho kh«ng gian vÐct¬ V trªn , lÊy bÊt kú x, y V.
TÝch v« hưíng cña x vµ y lµ mét sè thùc, ký hiÖu lµ x, y tháa m·n
c¸c tÝnh chÊt sau: 1) x, x 0 vµ x, x 0 x
2) x, y y, x
3) x y, z x, z y, z ; z V
4) x, y x, y ;
▪ Kh«ng gian vÐct¬ V h÷u h¹n chiÒu trªn cïng víi mét tÝch v«
hưíng ®· cho trªn V ®ưîc gäi lµ mét kh«ng gian Euclide.
n
VD. Kh«ng gian vÐct¬ lµ kh«ng gian Euclide víi tÝch v« hưíng
th«ng thưêng (tÝch v« hưíng Euclide, hay tÝch v« hưíng chính tắc)
x, y (x1,...,xn ),(y1,..., yn ) x1y1 ... xn yn
4.2. §é dµi cña vÐct¬
§Þnh nghÜa. Cho kh«ng gian Euclide V vµ x V. §é dµi (hay chuÈn)
cña vÐct¬ x, ký hiÖu x lµ sè thùc ®ưîc x¸c ®Þnh bëi x x,x
 NÕu x = 1 th× x ®ưîc gäi lµ vÐct¬ ®¬n vÞ.
 d(x,y) = x y ®ưîc gäi lµ kho¶ng c¸ch gi÷a x vµ y.
 ViÖc chia mét vÐct¬ kh¸c cho ®é dµi cña nã ®ưîc gäi lµ chuÈn hãa
x
vÐct¬ ®ã. Khi ®ã ta sÏ ®ưîc vÐct¬ ®¬n vÞ. Tøc y y 1
x
n
VD. Trong kh«ng gian Euclide , cho x (x1 ,..., xn ) ta cã
n
x x, x x12 ... x2n gäi lµ ®é dµi Euclide cña x
2
Trong ,x (2,1) x 22 12 5
x (2,1) 2 1
( , ) y y 1
x 5 5 5
TÝnh chÊt.

x 0 vµ x 0 x
x x ;
x y x y ; (bÊt ®¼ng thøc tam gi¸c)
BÊt ®¼ng thøc Cauchy-Schwartz: x, y x y
VD.
n
Trong kh«ng gian Euclide víi tÝch v« hưíng th«ng thưêng, bÊt
®¼ng thøc C-S lµ:
n n n
xi yi x2i y2i
i 1 i 1 i 1
 2
VD 1. Trong , cho
x, y (x1,x2 ),(y1, y2 ) x1y1 2x1y2 2x2 y1 10x2 y2
2
a) Chứng tỏ x, y là một tích vô hướng trên .
b) Tính x, y với x = (1, 2), y = (2, -1).
c) Tính y , d(x, y).
d) Tìm véctơ u sao cho u x.

VD 2. Trong P2 x , cho 1

p,q p(x)q(x)dx;p(x),q(x) P2[x]

0
a) Chứng tỏ p,q là một tích vô hướng trên P2 x.
b) Tính p,q với p(x) 2x2 3x 1,q(x) x 1.
4.3. VÐct¬ trực giao
§Þnh nghÜa. Trong mét kh«ng gian Euclide V, hai vÐct¬ x, y
®ưîc gäi lµ trùc giao (hay vu«ng gãc) nÕu x,y 0 vµ ký hiÖu x y

2
VD. Trong với tích vô hướng Euclide cho
x (2, 1), y (2, 4)
Khi đó: x,y 2.2 ( 1).4 0
Vậy x, y là hai véctơ trực giao

NhËn xÐt. VÐct¬ ®ưîc coi lµ trùc giao víi mäi vÐct¬ cña V
4.4. HÖ vÐct¬ trùc giao, trùc chuÈn
§Þnh nghÜa 1.
 Mét hÖ vÐct¬ trong kh«ng gian Euclide ®ưîc gäi lµ hÖ trùc giao
nÕu c¸c vÐct¬ cña hÖ trùc giao tõng ®«i mét.
 Mét hÖ vÐct¬ trong kh«ng gian Euclide ®ưîc gäi lµ hÖ trùc chuÈn
nÕu hÖ nµy trùc giao vµ mäi vÐct¬ cña hÖ ®Òu cã chuÈn b»ng 1.
3
VD1. Trong víi tÝch v« hưíng th«ng thưêng

{(1,1,0);( 1,1,2);(1, 1,1)}: hÖ vÐct¬ trùc giao

1 1 1 1 2 1 1 1
, ,0 ; , , ; , , : hÖ vÐct¬ trùc chuÈn
2 2 6 6 6 3 3 3
§Þnh lý. Trong kh«ng gian Euclide nÕu u1, u2, ...,uk lµ mét hÖ vÐct¬
trùc giao vµ c¸c vÐct¬ ui ,i 1, k th× hÖ vÐct¬ nµy ®ltt.
NhËn xÐt. Trong mét kh«ng gian Euclide n chiÒu, mäi hÖ gåm n vÐct¬
kh¸c trùc giao ®Òu lµ mét c¬ së cña kh«ng gian ®ã.
§Þnh nghÜa 2. C¬ së trong NhËn xÐt trªn ®ưîc gäi lµ c¬ së trùc giao
cña kh«ng gian Euclide. NÕu ®é dµi cña mçi vÐct¬ trong c¬ së trùc giao
b»ng 1 th× ta gäi nã lµ mét c¬ së trùc chuÈn cña kh«ng gian Euclide.
VD2. HÖ c¸c vÐct¬ trong VD1 cho ta mét c¬ së trùc giao vµ mét c¬ së
3
trùc chuÈn trong
4.5. Qu¸ tr×nh trùc giao hãa Gram - Schmidt
Dïng ®Ó x©y dùng c¬ së trùc giao vµ c¬ së trùc chuÈn cña kh«ng gian
Euclide tõ mét c¬ së cho trưíc.
ThuËt to¸n.
B1. Chän {e1, ...,en} lµ mét c¬ së bÊt kú cña kh«ng gian Euclide n
chiÒu V.
B2. X©y dùng c¬ së trùc giao {u1, ...,un} cña V như sau:
§Æt u1 e1
e2 ,u1
u2 e2 2
u1
u1
e3 ,u1 e3 ,u2
u3 e3 2
u1 2
u2
u1 u2
...............
n 1
en ,ui
un en 2
ui
i 1 ui
B3. X©y dùng c¬ së trùc chuÈn {v1, ...,vn} cña V b»ng viÖc chuÈn hãa
u1 u2 un
c¸c vÐct¬ ë B2. Tøc: v1 ,v2 ,...,vn vi 1; i 1,n
u1 u2 un

3
VD1. Trong kh«ng gian Euclide với tích vô hướng thông thường,
h·y trùc chuÈn hãa c¬ së
E = {e1 = (1,-1,0); e2 = (0,1,-1); e3 = (1,1,-1)}

3
VD2. Trong kh«ng gian Euclide với tích vô hướng thông thường.
3
Hãy tìm một cơ sở trực chuẩn của không gian con của sau
3
A {(x1 ,x2 ,x3 ) 2x1 x2 x3 0}
§Þnh lý 1. Mäi kh«ng gian Euclide n chiÒu ®Òu tån t¹i c¬ së trùc chuÈn

§Þnh lý 2. NÕu E = {e1, ...,en} lµ c¬ së trùc chuÈn cña kh«ng gian

Euclide n chiÒu V th× mäi x V, x cã thÓ biÓu diÔn duy nhÊt dưíi d¹ng
n
x x,ei ei
i 1
3
VD 3. XÐt c¬ së trùc chuÈn cña đã tìm được ë VD1. H·y biÓu
diÔn x = (1,2,3) thµnh mét thtt cña c¸c vÐct¬ cña c¬ së trùc chuÈn ®ã