Communicatiewetenschappen Hoofdstuk 3: Verbale communicatie

3.1 Inleiding
Verbale communicatie = met woorden

3.2 Kenmerken van natuurlijke taal

Natuurlijke taal:
o Essentiel menselijks
o Individu heeft weinig van op taal
o Geschreven taal is secundair, afgeleid van gesproken taal

4 belangrijke kenmerken van natuurlijke taal

1. Taal is symbolisch
o Teken = voertuig van betekenis
o Signifié – signifiant
o Teken verbindt inhoud met vorm
o Natuurlijke tekenrelatie – arbitraire tekenrelatie
o Culturen kennen ook betekenis toe aan zaken  afspraken of conventies
2. Taal is een soort kennis
o Mentaal, opgeslagen in onze hersenen
o Geboren met potentieel om klanken, woorden en zinsstructuren van om het
even welke taal te leren
3. Taal is op regels gebaseerd en productief
o Linguïstische productiviteit = vermogen om ongewone zinnen te begrijpen en
te creëren
o We leren geen specifieke set van woordcombinaties, maar algemene regels 
erg complex
4. Taal beïnvloedt de manier waarop we de wereld zien
o Menselijke taal is sterk verbonden met het denken
o Denken in taal, slaan herinneringen op in woorden
o Linguïstisch determinisme = idee dat taal denken beïnvloedt
o Linguïstisch relativisme = mensen die een andere taal spreken zien de wereld
anders  woordenschat en grammatica heeft een invloed

Verschillende taalvormen:
1. Dialecten
o Subgroep maakt gebruik van verschillende woordenschat, grammatica of
uitspraak
2. Pidgins
o Taal bewust gecreëerd zodat mensen die nieuw zijn in een regio kunnen
communiceren met mensen die er al langer wonen
o Geen moedertaal
 3. Lingua franca
o Mensen kiezen derde taal om te communiceren met elkaar
4. Jargon
o Speciale of technische woorden
o Gebruikt door leden van bepaalde beroepsgroep
5. Argot
o Gebruik van woorden in andere betekenis dan klassieke betekenis
o Bepaalde dingen verborgen houden voor buitenstaanders
o “Bargoens” of “dieventaal”

3.3 Subsystemen van een taal

Klanken Woorden
o Klankensysteem = o Klanken worden
klanken uitspreken en gecombineerd tot
combineren woorden
o Fonologie = studie van o Semantiek =
de significante wetenschap die zich
klankenpatronen van bezighoudt met
een taal betekeniseenheden
o Fonemen = significante o Morfemen =
klankverschillen basiseenheden van
betekenis (vrije en
gebonden morfemen)
Zinnen
o Syntaxis = wetenschap
die zich concentreert op
zinsstructuur
o Syntactische kennis
helpt ons om woorden in
juiste volgorde te
plaatsen en betekenis
toe te kennen op basis
van woordvolgorde
o Syntactische kennis:
basisstructuren van
zinnen kennen,
grammaticale functies
van woorden, regels om
nieuwe zinnen te
creëren en om bestaande
zinnen om te zetten in
andere vormen

3.4 De sociale context van taal

4de subsysteem van taal = pragmatiek = hoe taal gebruiken in sociale context
Functioneel structuralisme
Communicatie: 6 factoren en hun functie die
aanwezig moeten zijn
o Zender: emotieve functie
 Houding van zender ten
opzichte van datgene waarover
hij spreekt
o Ontvanger: conatieve functie
 Klemtoon zin ligt op de
ontvanger
o Contact: fatische functie
 Communicatieproces tot stand
brengen, verderzetten, afsluiten,
Taalhandelingstheorie
Taal gebruiken (communiceren) is een vorm
van handelen  gebruiken taal om bepaald
doel te bereiken
Zinnen kunnen meer dan 1 pragmatische
structuur hebben  zelfde zin,
verschillende doelen
Om correcte pragmatische keuze te maken
moet men rekening houden met context
CMM-theorie (coordinated management of
meaning) 4 soorten context
 aandacht trekken van ontvanger o Episode: situatie
en zien of er nog contact is o Relatie: rolverplichtingen
o Boodschap: poëtische functie o Life-script: persoonlijke of
 Klemtoon op talige boodschap professionele identiteiten
zelf o Cultureel patroon: culturele normen die
o Context: referentiële, cognitieve of we delen
denotatieve functie
 Nadruk op referent
o Code: metalinguïstische functie
 Klemtoon op code en men met
taal over taal spreekt

3.5 pragmatische stijlen en structuren

Discours
o Basiseenheid van pragmatiek
o Bestaat uit meerder met elkaar verbonden zinnen die een identificeerbare structuur
vormen om een bepaalde communicatieve functie te vervullen
o Elke discours heeft eigen structuur en regels
Vb: conversatie
o Creëren en onderhouden relaties, exploreren en ontwikkelen persoonlijke identiteiten
en vervullen dagelijkse taken
o Meest private en persoonlijke vorm van communicatie
o Meest wederkerig en evenwichtig  gelijke participatiegraad
o Informeel, spontaan, van zelf opgebouwd en afwezigheid van strategie
Vb: interactie binnen de klas
o Onevenwichtig machtsverhouding  leerkrachten bepalen gespreksonderwerpen
o Formeel en onpersoonlijk
o Meer jargon
Privaat discours Dimensie Publiek discours
Wederkerig Interactiepatroon Niet-wederkerig
Gelijk Machtsverdeling Ongelijk
Persoonlijk/informeel Taalkeuze Onpersoonlijk/formeel
Spontaan Hoeveelheid planning Gepland
Privaat Toegankelijkheid van informatie Publiek
Impliciet Betekenissen Expliciet
Relationeel Oriëntatie Taak

3.6 interactief discours

Coördinatie van conversatiebijdragen
Coöperatieve principe: wanneer mensen effectief willen communiceren moeten ze
samenwerken door te spreken op een sociaal aanvaarde manier
 4 maximes (regels) volgen
1. Kwantitatieve maxime: bijdrage bevat voldoende maar niet te veel info
2. Kwaliteitsmaxime: waarheid spreken
3. Relevantiemaxime: bijdrage moet direct en pertinent (tot de zaak behorend) zijn
4. Maxime van wijze: bijdrage moet duidelijk zijn
 Soms worden maximes expres geschonden
Small talk
Bij fatische functie: 2 soorten verbale processen
1. Processen die communicatiestroom organiseren en structureren
2. Processen die ritueel en routinematig karakter hebben
Small talk lijkt het meest voor te komen bij het begin en einde van de interactie
(transitiefunctie) maar wordt ook gebruikt in een exploratieve functie
3 soorten topics:
1. Neutrale topics: feiten en gebeurtenissen, vaak uit onmiddellijke omgeving
2. Ego-georiënteerde topics: betrekking op spreker
3. Alter-georiënteerde topics: betrekking op toehoorder, geformuleerd als een vraag

3.7 Taal en sociale identiteit

Behoren tot een bepaalde groep heeft een invloed tot het taalgebruik
Sociale klasse, leeftijd, regio, gender …
Mannen Vrouwen
Beantwoorden “trouble talk” Minimaliseren of direct Verhalen over hun eigen
advies problemen
Woordenschat Uitgebreid over vloeken Uitgebreid over beschrijven
Gesprekken Relatie-georiënteerde Taakgeoriënteerde
gesprekken (rapport talk) gesprekken (report talk)

3.8 Taal en culturele verschillen

Grote culturele verschillen wat betreft:
1. Mate waarin context deel uitmaakt van boodschap
2. Directheid waarmee ideeën worden uitgedrukt
3. Mate van formaliteit die nodig is