Prof. Dr.

Faruk Önder Aytekin İş Hijyeni

12. Hafta
Kurşun Zehirlenmesi
- Kurşun; yumuşak ve ağır bir metaldir.
- Atom ağırlığı: 207, özgül ağırlığı: 11,3 gr/ml, ergime noktası: 3270 C, kaynama noktası: 15230 C.
- Nemli havada donuklaşır, mavi-gri renk alır.
- Kurşun ve bileşikleri endüstride yaygın şekilde kullanılmaktadır.
- Yumuşak, kolay şekillendirilebilen özelliktedir. İnsanların kullanmayı öğrendikleri ilk metaldir.
- Yaygın kullanımı olmuştur (yiyecek içecek kapları). Özellikle yemek kapları ve içecek kupası
olarak kullanımı tarihte çok yaygındır.
- Parlaklığından dolayı barınaklarda sıva maddesi olarak dahi kullanılmıştır.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 2

KURŞUN İNTOKSİKASYONU Meslek hastalıkları açısından son derece önemlidir.

- Hippokrates (M.Ö.460-377), ilk kez kurşunun zararlı etkileri üzerinde durmuş; kurşunun yol açtığı
saplanıcı biçimdeki karın ağrısından söz etmiştir.
- Nicander (M.Ö.200), kurşun zehirlenmesi ile karın ağrısı, kabızlık ve yüz solukluğu arasındaki
ilişkiyi kesinleştirmiştir.
- Bergamalı Galenos (M.S.131-201), kurşun zehirlenmesinin patolojisini tanımlamış.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 3

- Endüstrinin gelişmesiyle kullanım alanı artmıştır.-Yumuşaklığı ve korozyon direnci nedeniyle
levha ve boru olarak kullanılmaktadır.
- Ayrıca bileşik olarak da yaygın kullanımı vardır.
- İnşaat endüstrisinde,
- Kablo kılıflarında,
- Lehim yapmakta,
- Otomobil endüstrisinde,
- İyonize radyasyon için örtü maddesi olarak,
- Borular su ve havagazı naklinde yıllarca kullanılmıştır.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 4

 Kurşun bileşikleri
İnorganik kurşun bileşikleri Organik kurşun bileşenleri
-Kurşun oksitleri; -Kurşun tetra metil ve tetra etil vuruntuyu önlemek
- akü sanayiinde plaka, için normal ve süper benzine katılmaktaydı,
- boya sanayiinde ana madde, -Kurşun asetat kimya sanayinde,
- cam ve lastik sanayiinde birleştirici olarak kullanılır.
-Kurşun stearat plastik sanayinde kullanılmaktadır.
-Kurşun karbonat;
-beyaz boya ve lastik sanayiinde eritici,
- kurşun kromat, krom sarısı, portakal rengi, krom boyalarında,
- kurşun arsenat insektisit yapımında kullanılmaktadır.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 5

- Kurşun zehirlenmesi açısından en riskli işlemler kurşunun eritildiği kaynatıldığı veya yakıldığı
işlemlerdir.
- Kurşunun eritilerek saf hale getirilme işlemi. (İzabe = Saflaştırma)
- Hurda akülerin parçalanması ve eritilmesi yoluyla kurşun elde etme işlemleri. ( Secondery
Smelting)
- Kurşunlu boya ile boyanmış eski binaların parçalanma ve sökülme işlemleri.
- Benzin içindeki kurşunun araçların egzozlarından havaya karışması.
- 150 den fazla iş kolunda kullanılmaktadır.
Sanayi atıklarından çevreye yayılan kurşunun solunum veya besin zinciri yoluyla insan vücuduna
girmesi

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 6

- Zehirlenmelerde en önemli yol solunum yoludur.
- Zehirlenme havadaki 5 mikrondan küçük parçacıkların miktarına bağlıdır.
- Bir kısmı hemen üst solunum yolundan emilir.
- Geri kalanı akciğerlerden dolaşıma karışır.
- Dolaşıma karışan kurşunun %90 ı eritrositlerle değişik doku ve organlara taşınır.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 7

Kurşunun vücuttaki metabolizması
Vücuda solunum, ağız ve cilt yoluyla girer, cilt yoluyla girişi organik bileşiklerde söz
konusudur.
Metalik kurşun 3270C derecede erir, 500-6000C den itibaren gaz formuna geçer, 16000C derece
civarında kaynar.
İçerisinde mikron düzeyinde kurşun partikülleri bulunan kurşunun 500- 600 derecedeki oluşturduğu
gaz formuna tütsü (Fume) denir. ( Kurşun oluşan bu tütsünün solunmasıyla vücuda girer. )
Tütsünün solunum sistemi dışında vücuda girmesi sindirim ve deri yoluyla olur. (Solunum yoluyla
alınan kurşunun %40’ı, sindirim yoluyla alınan kurşunun %10’u kan dolaşımına geçer. )
Dolaşıma geçen kurşunun %95’i eritrositlere bağlanarak vücuttaki organlara taşınır ve taşındığı bazı
organlarda da depolanır (Kemik dokusu kurşunun %90’ ının depolandığı yerdir.)

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 8

Kemiklere kalsiyum yerine geçerek tersiyer kurşun fosfat halinde depolanır.
Kemik haricinde kıl, saç folikülleri, diş, beyin, periferik sinir sistemi, çizgili kaslar, karaciğer ve
böbrekte birikir.
Vücuda giren kurşunun bir kısmı idrarla, terle ve gaita ile dışarı atılır.
Günde 0,6 mg dan fazla kurşun alıyorsak birikim söz konusudur.
Normalde kurşunla teması olmayan kişilerde kan kurşunu 15-25 mcgr/100 ml.dir.
40 mcgr/100 ml. üzeri patolojiktir.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 9

Kurşunun zararlı etkileri:
-Bir protoplazma zehiridir.
-Periferik damar sist.ne etkisi: arterial ve kapiller sist.de bozukluklara yol açar.
-Kan ve kan yapıcı organlara etkisi: eritrosit ömrünü kısaltır, hemoglobin sentezini bozar
-Eritrositler parçalanır, hemolitik anemi oluşur
-Nefropatisi: böbrek tubul ve glomerullerini bozar.
-Santral ve periferik sinir sist.ne etkisi: Beyinde subs. Griseada birikir ve beyin
arterlerindeki spazm sonucu beyin dolaşımı bozulur. Beyin ödemi meydana gelir.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 10

-Periferik sinirlerde paralizi meydana gelir. Özellikle radial siniri
tutarak bileğin aşağı düşmesine (düşük el) neden olur.

-Birçok vakada ürik asit artarak eklem ağrılarına neden olur.

-Sindirim sistemi şikayetlerine sık rastlanır, özellikle kabızlık,

karın ağrısı, peptik ulcus olabilir.

-Kurşun koliği (şiddetli karın ağrısı) önemli bir bulgudur.

-Karaciğer etkilenmesi daha çok organik bileşiklerde görülür.

- Dişlerde BURTON çizgileri görülür.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 11

-Retinada (göz dibi) kanamalar oluşur.
-İşitme kusuru olabilir.
-Kadınlarda adet bozuklukları, düşükler, sterilite (kısırlık) yapar.
-Deride renk solukluğu, döküntü, kaşıntıya rastlanır.
Hastalık teşhisinde mesleki anamnez çok büyük rol oynar.
Tedavide erken teşhis çok önemlidir.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 12

Kurşun zehirlenmelerinde belirtiler
Sindirim sistemi belirtileri;
Karın ağrısı
Ağızda metalik tat
Bulantı
İştahsızlık
Kabızlık
Diş etlerinde BURTON çizgisi ( Kurşun sülfür bileşiklerinin çökmesine bağlı diş etlerinde oluşan sarı
kahverengi çizgi

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 13

Sinir sistemi belirtileri;
MSS; Kurşun ensefalopatisi(bilinç
bulanıklığı, konvülziyon, koma)
Çocuklarda daha sık görülür.
PSS; Sağ el radial motor sinir felci

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 14

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 15
Korunma Yolları
A) Tıbbi korunma tedbirleri:
1) İşe giriş muayeneleri
2) Periyodik muayeneler (üç ayda bir)
3) Eğitim ve uyarma
B) İşyerine ait koruma tedbirleri:
- Çalışılan yerin tabanı su geçirmez olmalı,
- Tezgâhlar kolay temizlenmeli,
- Çalışma yapılan iş yerinde, kişi başına 15 m3 hacim düşmeli, yükseklik 4 metreden fazla olmalı,
- Çalışanlar temizliğe dikkat etmeli (el, yüz, ağız vb.), bu ortamda yiyip içmemeli,
- Giyilen elbise işe uygun olmalı,
- İş yerinin havası periyodik olarak ölçülmeli ve havadaki kurşun oranının 0,15 miligram/metreküpü geçmemesi sağlanmalı,
- Kurşunla çalışılan kişiler üç ayda bir sağlık kontrolünden geçmeli,
- Zehirlenme görülen kişiler belirli bir dönem çalıştırılmamalı,
- Her çalışana iş yerinde bir sağlık kartı düzenlenmeli periyodik muayeneleri ve bulguları işlenmelidir.
C) Kişiye ait korunma tedbirleri
D) İşçi sağlığı ve iş güvenliği konularında çıkarılan tüzük ve yönetmeliklere uyulması

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 16

Kurşun zehirlenmesi (Özet)
Belirtiler: Zekâ geriliği, karın ağrısı, kabızlık, baş ağrısı, sinirlilik, hafıza sorunları, çocuk sahibi
olamama, ellerde ve ayaklarda karıncalanma
Komplikasyon: Kansızlık, epilepsi nöbeti, koma
Nedenleri: Kirlenmiş hava, su, toz, gıda, tüketici ürünleri yoluyla kurşun maruziyeti
Risk faktörü: Çocuk olmak
Tanı: Kan kurşun seviyesi
Ayırıcı tanı: Demir eksikliği anemisi, emilim bozukluğu, anksiyete bozukluğu, polinöropati
Korunma: Kurşunu evden uzaklaştırmak, işyerinde gelişmiş izleme, ürünlerde kurşun
yasaklayan yasalar
Tedavi: Şelasyon tedavisi
İlaç: Dimercaprol, sodyum kalsiyum edta, succimer
Ölüm: 540,000 (2016)

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 17

Cıva
- 1557 yılında, Fransız Jean Fernel, civa zehirlenmesi belirtilerini ilk tanımlayan bilim adamı oldu.
- 1665 yılında, o zamanlar Osmanlı İmparatorluğu’nun yönetiminde bulunan Yugoslavya’nın Idrija
kentindeki civa madenlerinde, günlük çalışma süresi en çok 6 saat olarak belirlendi.
- Buna karşın, başka işlerde çalışan işçilerin günlük çalışma süreleri 14 saati buluyordu.
- Bu bilinen ilk sosyal politika önlemidir. Cıvanın doğadaki başlıca kaynağı, sülfür bileşiği olan
Cinnabar cevheridir.
- Kaynama sıcaklığı 357C derecedir.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 18

CIVA TÜRLERİ;
Saf elemental cıva
Organik cıva( Metil cıva)
İnorganik cıva (Cıva klorür)
Cıva riski altında çalışılan meslek grupları;
Fötr şapka yapımında keçeye şekil verme işinde çalışanlar.
Termometre, barometre gibi ölçüm aletleri ve laboratuar aletleri yapımında çalışanlar.
Buharlı ampül yapımında çalışanlar
Boya yapım işlerinde çalışanlar
Amalgam dolgu yapımında çalışan kişiler
Cinnabar cevherinden cıvanın saf olarak elde edilmesi ( izabe) işlerinde çalışanlar.
Temizlik, ahşap ve tarım işlerinde çalışanlar ( Dezenfektan ve fungusit)
İlaç sanayinde ve metal kaplama işlerinde çalışanlar

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 19

Cıvanın vücuttaki metabolizması
Cıvanın vücuda girişindeki en önemli yol oluşan cıva buharlarının solunum yoluyla alınmasıyla olur.
(Solunum sistemiyle alınan elemental cıva buharının %80’i kan dolaşımına geçer. Oral yolla alınan
elemental cıvanın ise çok az bir kısmı sindirim kanalından emilerek kan dolaşımına geçer. )
Kan dolaşımına giren elemental cıva okside olarak +2 değerlikli bileşikler haline geçer ve vücuttaki
enzimlerin sülfidril gruplarına bağlanarak enzimlerin işlevlerini bozar.
Ör:Tohumluk buğdayın küflenmesini önlemek için metil cıva kullanılır. Eğer tohumluk buğday besin
olarak kullanılırsa cıva zehirlenmesi meydana gelir.
Cıvanın vücuttan atılımı
Cıvanın vücuttan başlıca atılım yolu idrar yoludur, az miktarda da dışkı ile atılır.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 20

Minamata hastalığı;

İnorganik cıva zehirlenmesine (Cıva klorür) bağlı meydana gelen nörolojik ve psikolojik belirtilerle seyreden bir hastalıktır.

Cıva etkilenme belirtileri;

CIVA ZEHİRLENMESİ

AKUT KRONİK

Akut cıva zehirlenmesi tablosunda böbrek yetmezliği belirtileri ön plandadır, ayrıca baş ağrısı, tremor ( el titremesi), ağız içi yaraları, karın ağrısı ve
ishal olur. Uygun tedavi edilmezse akut cıva zehirlenmesi ölümle sonuçlanır.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 21

Kronik cıva zehirlenmesi( Mercurialism);
- Karakteristik olarak tremor( titreme),
- stomatit (Tükürük salınımının artmasına bağlı ağız içinde yaralar, diş çürükleri)
- eretizm( Erethism = huzursuzluk, anksiyete, sinirlilik, güvensizlik, tedirginlik ve uyku
bozukluklarıyla karakterize hastalık tablosu) görülür.
Tremor; Önce göz kapaklarında dilde ve dudaklarda başlar sonra ellerde de oluşan ince bir tremor
şeklindedir.( Yazı karakterindeki bozulma tipiktir.)

Mercuris Lentis; Kronik cıva zehirlenmesinde göz lensinin ön kapsülünde cıva birikmesine bağlı açık
kahve – sarı renkte refle oluşması.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 22

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 23
TANI
- Maruziyet öyküsü (Kişinin cıva kullanımı yapılan bir işte çalışması)
- Kan – cıva düzeyi (Kan cıva düzeyi ölçümü atomik absorbsiyon spektrometresi ile yapılır. Normal
vücut kan cıva düzeyi 7.1mcg/lt ‘nin altındadır.
İdrar cıva düzeyi (Normal vücut idrar cıva düzeyi 5mcg/lt değerinin altındadır. )
Tırnak cıva düzeyi : 025- 045mcg/lt’ nin altındadır
Saç cıva düzeyi : 1.2mcg/lt’ nin altındadır

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 24

TEDAVİ;
Cıva maruziyeti olan kişiyi işyeri ortamından uzaklaştırmak,
SİSTEMATİK TEDAVİ
EDTA (Etilen Diamin Tetra Asetik Asit); Vücuttaki cıvanın idrar ile atılımını artıran ilaçtır. Tedavi sırasında
kan elektrolit düzeyleri, böbrek fonksiyonları yakından izlenmelidir ve tedavi aralıklı infüzyonlar şeklinde
yapılmalıdır(2-3 gün arayla infüzyon şeklinde)
PENİSİLAMİN
BAL(British Anti Lewisite)=Dimercaprol
L-DOPA

SEMPTOMATİK TEDAVİ
Ağız ve diş bakımı
Psikolojik destek

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 25

KORUNMA
A) Teknik Korunma
Kaynağa yönelik korunma ör; Cıvanın kaynatılma işleminin kapalı sistemler içinde yapılması.
Havalandırma ( Genel ve lokal cebri havalandırma)
Kişisel koruyucu maskelerin kullanılması
Ortam metalik cıva konsantrasyonunun izin verilen sınır değer olan 0,075mg/m3 ün altında olması ve
organik cıva bileşikleri için de cıva konsantrasyonunun 0,01mg/m3 ün altında olması sağlanmalıdır.

B) Tıbbi Korunma
İşe giriş muayenesi( El yazısı örneği alınmalı)
Periyodik muayene (Kan veya idrar cıva düzeyleri)
Sağlık eğitimi ( ör; Çalışanların kişisel hijyen kuralları eğitimi. Tırnak, saç, sakal, bıyık, el yıkama alışkanlığı
,beslenme vb.)

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 26

KROM (Cr)
- Krom doğada ferrokrom (FeCr2O3) cevheri halinde bulunur.
- Krom’un erime noktası 1890C’ dir.
- Krom değişik bileşiklerin içerisinde 2,3 veya 6 değerlikli yapılarda bulunabilir. Kromun 3 değerlikli
hali dengededir. Diğer 2 ve 6 değerlikli hali ise okside veya redükte olarak, dengede olan 3
değerlikli form haline dönmeye çalışırlar.( 3 değerlikli krom suda çok az çözünür, dengeli halde
olduğundan vücuda zararlı etkisi çok düşük düzeydedir.
- Sanayide en çok kullanılan krom formu olan 6 değerlikli form, suda kolay çözündüğü için
vücuttaki değişik organlara ulaşarak sağlığa zararlı etki oluşturur .
- Cr03 = Krom Trioksit,
- K2CrO4 = Potasyum Kromat ve K2Cr2O7 = Potasyum Bikromat ,
- Na2CrO4 = Sodyum Kromat ,
- MgCrO4 = Magnezyum Kromat,
- CaCrO4 = Kalsiyum Kromat =)

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 27

Krom riski altında çalışılan meslek grupları;
- Paslanmaz çelik üretimi işleri
- Krom kaplamacılığı işleri
- Kumaş Boya malzemeleri yapım işleri
- Çeşitli alaşımların oluşturulması işleri
- Deri tabakalanması işleri
- Fotokopi makinelerinin toner yapım işleri
- Ahşap korumacılığı işleri
- Porselen ve seramik yapım işleri
- Cam ve optik cam imalat işleri

- Krom vücuda en sık solunum yoluyla, daha az oranda da sindirim yoluyla girer. ( 3 değerlikli krom
sindirim yolundan emilmez)
- Kromun vücuttan atılımı ise çoğunlukla idrar yoluyla, az miktarda da dışkı yoluyla olur.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 28

Krom maruziyetine bağlı etkilenme belirtileri;
- Mukozalarda İrritasyon ve ülserasyon; ( Burun perforasyonu)(Kromun 6 değerlikli olan bileşikleri
ileri derecede tahriş özelliğine sahiptir, oluşan ülserler (zımba deliği ülserleri) iyi huyludur.
Temasın kesilmesi ile iz bırakmadan iyileşirler. Koku duyusu etkilenmez.)
- Gözlerde Konjuktivit ve kornea ülseri
- Kramp tarzında karın ağrısı ve kanlı ishal
- Kroma bağlı astım
- Akciğer kanseri( İzabe işlemlerinde çalışan kişilerde)

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 29

TANI

Maruziyet öyküsü (Tipik deri lezyonları görülen kişinin krom kullanımı yapılan bir işte çalışması,)

Kan – Krom düzeyi ( Kan – krom düzeyine pratikte bakılmaz.)

İdrar krom düzeyi; İdrardaki krom düzeyi ölçümü atomik absorbsiyon spektrometresi ile yapılır.
(İdrarın birkaç günlük çalışma sonrasında ve gün sonunda alınması gerekir.)

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 30

TEDAVİ;

Krom maruziyeti olan kişiyi işyeri ortamından uzaklaştırmak,

EDTA’ lı merhemler; (Etilen Diamin Tetra Asetik Asit); Burun perforasyonlarını( yırtılma – delinme)
önlemek için.

C Vitamini; Redüktan(indirgeyici) olarak kullanılır.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 31

KORUNMA
Teknik Korunma
Kaynağa yönelik korunma ör; Krom ile ilgili işlemlerin kapalı sistemler içinde yapılması.
Havalandırma ( Genel ve lokal cebri havalandırma)
Islak zemin çalışması (yere düşen krom tozlarının tekrar solunum havasına ulaşmasının engellenmesi)
Kişisel koruyucu maske, eldiven ve koruyucu kremlerin kullanılması
Ortam krom konsantrasyonunun ‘3 değerlikli krom bileşikleri için 2mg/m3’, ‘6 değerlikli krom bileşikleri
için 0.1 mg/m3 ‘ün altında olması sağlanmalıdır.
B) Tıbbi Korunma
İşe giriş muayenesi( Alerjik rahatsızlığı olanların krom işlerinde çalışmasının engellenmesi)
Periyodik muayene
Sağlık eğitimi ( Kromun sağlık etkilerinin ve korunma yollarının anlatımı.)

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 32

NİKEL (Ni)
Nikel beyaz parlak renkli, sert ve paslanmayan bir metaldir.
Erime noktası 1450C ve özgül ağırlığı 8.9gr. dır.

Nikel riski altında çalışılan meslek grupları;

Cevherden elektroliz ile nikel elde edilmesi işleri
Nikel alaşımlarından oluşan hurda malzemelerden nikelin geri kazanılması işleri
Pil yapım işleri
Kapalı yerlerde yapılan kaynak işleri
Nikel kaplama işleri

- Nikel vücuda en sık solunum yoluyla, daha az oranda da sindirim yoluyla girer.
- Nikelin vücuttan atılımı ise çoğunlukla idrar yoluyla, az miktarda da dışkı yoluyla olur.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 33

Nikel etkilenme belirtileri;

Deride ve mukozalarda irritasyon ile alerjik reaksiyonlar;

Sinüs kanseri;
İnterstisyel pnömoni( Zatürre) ve akciğer ödemi;
(Nikel karbonil = Nikel bileşikleri içerisindeki en toksik bileşiktir.)

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 34

TANI

Maruziyet öyküsü (Kişinin nikel kullanımı yapılan bir işte çalışması,)

Kan – Nikel düzeyi ( Kan – nikel düzeyi 1000µgr/lt ve üzerinde olması tanı koydurur. ) Kandaki nikel
düzeyi ölçümü atomik absorbsiyon spektrometresi ile yapılır

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 35

TEDAVİ;

Nikel maruziyeti olan kişiyi işyeri ortamından uzaklaştırmak,

Şelasyon tedavisi; ( EDTA, BAL, PENİSİLAMİN) Nikel karbonil inhalasyonu durumunda kullanılır ve
kan- nikel seviyesi 50µgr/lt’ nin altına inene kadar tedaviye devam edilir.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 36

KORUNMA
Teknik Korunma
Kaynağa yönelik korunma ör; Nikel ile ilgili işlemlerin kapalı sistemler içinde yapılması.
Havalandırma ( Genel ve lokal cebri havalandırma)
Islak zemin çalışması (yere düşen krom tozlarının tekrar solunum havasına ulaşmasının
engellenmesi)
Kişisel koruyucu maske, eldiven ve koruyucu kremlerin kullanılması
Ortam nikel karbonil konsantrasyonunun 0.007mg/m3’ ün altında olması sağlanmalıdır.
B) Tıbbi Korunma
İşe giriş muayenesi( Alerjik rahatsızlığı olanların nikel işlerinde çalışmasının engellenmesi)
Periyodik muayene
Sağlık eğitimi ( Nikelin sağlık etkilerinin ve korunma yollarının anlatımı.)

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 37

KADMİYUM (Cd)
- Kirli beyaz, gri renkli paslanmaya dayanıklı orta sertlikte bir metaldir.
- Özgül ağırlığı 8.6 gr ve erime sıcaklığı 320 C derecedir.
- Doğada çoğunlukla çinko , bakır ve kurşun ile birlikte bulunur.
- Paslanmaya karşı koruyucu olarak diğer metallerin kaplanmasında kullanılır.

Kadmiyum riski altında çalışılan meslek grupları;

Cevherden kadmiyum elde edilmesi işleri
Lehim – kaynak işleri
Nikel ve kadmiyum pillerin yapım işleri
Boya imalatı işleri
Fotoğrafçılık işleri
Cam endüstrisi işleri
Kadmiyumlu fotosel yapım işleri
Çeşitli ölçüm aletleri yapım işleri

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 38

- Kadmiyum vücuda en sık solunum yoluyla, daha az oranda da sindirim yoluyla girer.
- Kadmiyum vücuttan atılımı ise çoğunlukla idrar yoluyla, az miktarda da dışkı yoluyla olur.
- Kadmiyumun vücuttan atılan kısmı oldukça azdır, atılmayan kısmın büyük bölümü böbrek ve
karaciğerde birikir.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 39

Kadmiyum etkilenme belirtileri;
- Böbrek fonksiyon bozukluğu; (Kadmiyum çinko ve kalsiyumun antagonistidir.
- Vücuttaki kadmiyuma en duyarlı organ böbreklerdir. İdrarda glukoz ve protein görülür.
Sindirim sistemi etkileri;
Akciğerde amfizem; (Amfizem = Genişleme)
Metal duman ateşi( Metal Fume Fewer); Özellikle akut yüksek dozda etkilenmede birkaç saat içinde
öksürük, göğüs ağrısı, titreme ve terleme ile seyreden akut enfeksiyon tablosuna denir.( 4-7 gün
içerisinde ölüm ile sonuçlanabilen bir tablodur.)
Karaciğer fonksiyon bozukluğu;
Hematopietik sistem etkileri;( Orta derecede hipokrom anemi)
Kemik sistemine etkisi; (Osteoporoz = İtai itai hastalığı)

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 40

TANI

Maruziyet öyküsü (Kişinin kadmiyum kullanımı yapılan bir işte çalışması,)

Kan – kadmiyum düzeyi ( Kan – kadmiyum düzeyi 10µgr/lt ve üzerinde olması tanı koydurur. )
Kandaki kadmiyum düzeyi ölçümü atomik absorbsiyon spektrometresi ile yapılır

İdrar – kadmiyum düzeyi;

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 41

TEDAVİ;

Kadmiyum maruziyeti olan kişiyi işyeri ortamından uzaklaştırmak,

Özel bir tedavi yöntemi yoktur, Osteoporoz (Kemik erimesi) varsa buna yönelik tedavi yapılır.)

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 42

KORUNMA
Teknik Korunma
Kaynağa yönelik korunma ör; Kadmiyum ile ilgili işlemlerin kapalı sistemler içinde yapılması.
Havalandırma ( Genel ve lokal cebri havalandırma)
Islak zemin çalışması (yere düşen kadmiyum tozlarının tekrar solunum havasına ulaşmasının
engellenmesi)
Kişisel koruyucu maske, eldiven ve koruyucu kremlerin kullanılması
Çözünebilen bileşikler için 0.2mg/m3’ ün altında olması sağlanmalıdır. Kadmiyum Oksit için de 0.1
mg/m3’ ün altında olması gerekir.
B) Tıbbi Korunma
İşe giriş muayenesi( Alerjik rahatsızlığı olanların kadmiyum işlerinde çalışmasının engellenmesi)
Periyodik muayene (BFT, KCFT, TİT)
Sağlık eğitimi ( Kadmiyumun sağlık etkilerinin ve korunma yollarının anlatımı.)

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 43

ATSDR Tarafından Oluşturulan Toksik Madde Listesi
- ATSDR ile gösterilen örgüt (Agency for Toxic Substances and Disease Registry - Zehirli kimyasallar
ve hastalık kaydı ajansı)
- 2013 yılında yayınlanan liste aşağıdadır.
- Her iki yılda bir zehirli/toksik madde listesi yayınlamaktadır.
- Bu listede yer alan ilk 10 madde uzun zamandır hemen hemen hiç değişmemiştir.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 44

 2013 BİLEŞİK İSMİ TOPLAM PUAN CAS NO
SIRASI
1 ARSENIK 1670.4 007440-38-2
2 KURŞUN 1529.2 007439-92-1
3 CİVA 1458.6 007439-97-6
4 VINYL CHLORIDE 1359.8 000075-01-4

5 POLYCHLORINATED 1343.5 001336-36-3

BIPHENYLS

6 BENZENE 1328.5 000071-43-2

7 CADMIUM 1318.7 007440-43-9
8 BENZO(A)PYRENE 1304.7 000050-32-8

9 POLYCYCLIC 1279.7 130498-29-2

AROMATIC
HYDROCARBONS

10 BENZO(B)FLUORAN 1251.2 000205-99-2

THENE

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 45

 11 CHLOROFORM 1203.5 000067-66-3

12 AROCLOR 1260 1190.3 011096-82-5

13 DDT, P,P'- 1181.5 000050-29-3

14 AROCLOR 1254 1171.2 011097-69-1

15 DIBENZO(A,H)AN 1155.4 000053-70-3

THRACENE

16 TRICHLOROETHY 1151.4 000079-01-6

LENE
17 CHROMIUM, 1146.9 018540-29-9
HEXAVALENT
18 DIELDRIN 1142.5 000060-57-1
19 PHOSPHORUS, 1141.4 007723-14-0
WHITE
20 HEXACHLOROBU 1128.2 000087-68-3
TADIENE

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 46

RİSK KONTROL ÖNLEMLERİNİN HİYERARŞİSİ

• ORTADAN KALDIRMAK
• TEHLİKESİZ VEYA DAHA AZ TEHLİKELİ OLANI KULLANMAK
• IZOLE ETMEK
• MÜHENDİSLİK ÖNLEMLERİ UYGULAMAK
• GÜVENLİ ÇALIŞMA ALIŞKANLIĞI KAZANDIRMAK (EĞİTİMİ DE
İÇEREN)
• KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM KULLANMAK

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 47

 KİMYASAL RİSK ÖNLEMLERİ

•Kaynakta,

•Ortamda,

•Kişiye yönelik,

olmak üzere sırasıyla 3 aşamada değerlendirilmelidir.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 48

Kaynakta Alınacak Önlemler

Kullanılan Maddenin Değiştirilmesi

– Benzen yerine toluen, benzin yerine gazyağı vs. gibi daha az zararlı madde kullanmak.

İşlemin Değiştirilmesi
– Örnek: İşyeri ortamına bol miktarda boya ve tiner yayan tabanca boyası yerine havasız
tabanca tekniğini uygulamak veya durum uygunsa fırça kullanmak hem boyadan,
tinerden ekonomi sağlayacak hem de ortam havası daha az kirlenmiş olacaktır.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 49

Kaynakta Alınacak Önlemler

İşlemin Kapalı Sisteme Alınması

İşlemin Yer ve Süre Olarak Sınırlanması

Islak (Sulu) Yöntemler Kullanılması

- Özellikle tozun ortama karışmadan
bastırılmasına yarayan bu yöntem maden
işletmelerinde çok yararlı olmaktadır.
Yerel Aspirasyon Sisteminin Uygulanması
- Gaz, toz, buhar gibi maddelerin kaynağında,
ortama yayılmadan çekilerek dışarı atılmasını
sağlar.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 50

Kaynakta Alınacak Önlemler

Sürekli Ortam Ölçümleri

- Ortamda, sık sık sorun olan madde veya etkenler özel detektör
tüpleri veya deteksiyon cihazları ile kontrol edilerek alınan
önlemlerin yeterliliği denetlenmeli, gerekiyorsa yeni önlemler
alınmalıdır.

Yeterli Bakım Programı

- Risklerin kaynağında önlenmesi için tesis edilen sistemlerin
bakımlarının yapılması kimyasalların ortama yayılmasını
önlemede etkili olacaktır.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 51

Ortamda Alınacak Önlemler

İşyeri Düzeni
-Düzensiz bir işyeri, iş verimini düşüreceği gibi iş kazaları olasılığını arttıracak ve iş
gereği oluşan süprüntü vb. maddeler örneğin bulaşık üstüpüler, tozlar sağlığı
olumsuz yönde etkileyebilecektir.

Genel Aspirasyon
Burada da ilk göz önüne alınacak husus çalışan kişilerin soludukları hava düzeyinde
etkin bir havalanma sağlanmasıdır.

Seyreltme Aspirasyonu (Temiz Hava Sağlanması)

Tamamen kapalı iş ortamlarında bir yandan yerel aspirasyon ile zararlı maddeler
dışarı atılırken gerekli olan temiz hava da bir başka sistemden içeri verilmelidir.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 52

Kişisel Önlemler
Eğitim
- Önlemlerin en etkili ve yararlısı, çalışanların, hangi tehlikelerle karşı karşıya olduğu, nasıl
korunacağı, alınan önlemlere nasıl uyacağı konusunda yapılacak ve belirli aralıklarla tekrarlanan işçi
sağlığı ve iş güvenliği eğitimleridir.
Yeterli Sağlık Kontrolü
– Çalışan kişilerin işe giriş muayeneleri ve periyodik tıbbi kontrolleri sorunların erken tespit edilmesi
ve gereken önlemlerin alınarak tedavilerinin yapılması çoğu kez hayat kurtarıcı olmaktadır.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 53

Kişisel Önlemler

Kişisel Koruyucular
- Gözlük, maske, eldiven, baret vb. kişisel koruyucular
en son başvurulacak fakat gerektiğinde kesinlikle
kullanılması zorunlu araçlardır.
Bu araçlar ancak, hangi tehlikeye karşı ne kadar ve ne
sürede koruduğu bilinci ile kullanılırsa yararlı olurlar.
- Kaza durumunda duşlar ve göz yıkama
üniteleri
Saniyeler içerisinde ulaşılır mesafede olmalı

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 54

Kaza durumunda duşlar ve göz yıkama üniteleri
Yakın konumlandırılmış olmalı

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 55

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 56