İNORGANİK TOZLARA BAĞLI GELİŞEN MESLEKİ

AKCİĞER HASTALIKLARI

Silikozis;
Gelişmekte olan ülkelerde en sık görülen meslek
hastalıkları arasındadır. Hastalığa sebep olan toz,
serbest kristalize silisyum dioksit (SiO2) içeren
alveollere kadar ulaşabilen büyüklükteki ince tozdur.
Silisyum dioksit kristalleri(Silis) kuvars,tridimit ve
kristobalit form yapılarında olabilir. Tridimit ve kristobalit
kuvars’ın 1000C civarında ısıtılmasıyla oluşan ve sağlık
açısından daha tehlikeli olan formlarıdır. Kuvars kristal
formu, renksiz ve şeffaf yapıdadır ve dünyada en fazla
bulunan formdur. ( Doğada kayaların iç yapısında bol
miktarda bulunur.)
Silikozis riski altında çalışılan meslek grupları;

• Cam endüstrisinde çalışanlar,

• Seramik endüstrisinde çalışanlar,
• Zımpara taşı yapımında çalışanlar,
• Isıya dayanıklı tuğla yapımında çalışanlar,
• Çakmak taşı imalatında çalışanlar,
• Dökümhanede çalışanlar (Döküm işleminden önce
kalıpların hazırlanması ve döküm işleminden sonra
da kalıpların bozulması, döküm üzerindeki
pürüzlerin taşlanması)
• Taş ocaklarında çalışanlar,
• Tünel yapımında çalışanlar,
• Madencilik işlerinde çalışanlar,
- Silis tozları vücuda solunum yoluyla girerler ve
fibrotik reaksiyona yol açarlar (Fibrojenik
aktivitesi en yüksek olan tozdur.)

- Makrofajlardan salınan fibrojenik faktör

fibroblast proliferasyonuna ve kollajen
oluşumuna neden olur.(karakteristik silikotik
nodül)

- Silikotik nodüller peribronşial ve periarterial

lokalizasyonludur ve silikotik nodüllerin
çevresindeki akciğer parankiminde
anfizematöz genişleme olur.
Siliz Tozu etkilenme belirtileri;
Akut Silikozis;
Yüksek dozda silis tozuna maruziyet sonrasında gelişir. Akut Silikozis te
belirtiler bir yıldan daha az sürede ortaya çıkar. Ör; Kot kumlama işinde
çalışanlar.
- Öksürük
- Nefes darlığı
- Ölüm
Kronik Silikozis;
On yıl ve daha fazla süreli maruziyet öyküsü vardır
• Egzersiz sonrası ortaya çıkan nefes darlığı,
• Öksürük
• Balgam
• Siyanoz
• Kalp yetmezliği
Sigara içenlerde silikozis hastalığı daha sık görülür ve zamanla tabloya
akciğer enfeksiyonu da eklenir.
Silikozis li hastalarda tuberküloz görülme sıklığı yüksektir.
 TANI

- Maruziyet öyküsü (Tozlu ortam çalışma öyküsü);

- Klinik muayene bulguları; Genellikle normaldir.

Akciğerdeki fibrozis’in yaygınlığına göre Rall duyulabilir.

- Radyolojik testler; Yuvarlak opasiteler vardır ve hiler lenf

bezlerinde silikozis için tipik yumurta kabuğu şeklinde
kalsifikasyonlar vardır.( Egg- Shell- Calsification)

- SFT ; Akciğer fonksiyonlarındaki bozukluğun düzeyi

belirlenir, hastalığın takibinde ve maluliyetin
değerlendirilmesinde kullanılır.
 TEDAVİ
Spesifik bir tedavisi yoktur, semptomlara göre tedavi planlanır.
KORUNMA
TEKNİK KORUNMA;
- Döküm malzemesi üzerindeki pürüzlerin düzeltilmesi için
uygulanan kum püskürtme yöntemi(Sand Blasting) minik çelik
bilyalar kullanılmalıdır.(Steel Blasting)
- Tozun oluştuğu bölümlerde uygun havalandırma düzeneklerinin
kurulması,
- Tozun solunum havası düzeyine erişiminin englellenmesi için ıslak
çalışma yönteminin uygulanması.
- KKD (Maske kullanımı)
TIBBİ KORUNMA;
- İşe giriş muayenesi
- Periyodik muayene
- Eğitim
KİP(Kömür işçisi Pnömokonyozu);
Kömür tozu esas olarak karbon yapısındadır, karbon dışında
içerisinde kükürt, fosfor, bazı mineraller ve az miktarda da silis
vardır.

Kömür işçisi pnömokunyozu

Basit form Komplike form

(Progresif masif fibrozis)
Basit form; Daha sık görülür, akciğer parankiminde yaygın olarak
kömür tozu depolanması vardır ve kömür tozu depolarının
çevresinde anfizem alanları bulunur. Kömür tozunun silis’e oranla
fibrojenik aktivitesi daha azdır.
Komplike form; Başlangıçta basit bir pnömokonyoz olarak başlar,
zaman içinde depolanan odakların birleşmesi ile büyük kütleler
oluşturur. Eğer prograsif masif fibrozise = PMF romatoit artrit eşlik
ederse bu tabloya kaplan sendromu denir. Kömürün %5’i silis tozu
olduğundan hastalarda silikotik lezyonlar da görülür.
Kömür işçisi pnömokonyozu riski altında çalışılan
meslek grupları;

• Kömür işçisi pnömokonyozu antrasit ve taş kömürü

çıkarma işlerinde çalışanlarında görülür, linyit
kömürü çıkarım işlerinde çalışanlarda pnömokonyoz
riski yoktur. (Antrasit ve taş kömürü çıkarılması
sırasında ortaya çıkan tozun büyüklüğü ve miktarının
fazla olmasına bağlıdır.
• Kömür işçisi pnömokonyozu hem yeraltındaki
madenlerde çalışanlarda, hemde yer üstündeki
kömür işlerinde çalışanlarda görülür.
Kömür işçisi pnömokonyozu etkilenme
belirtileri;

- Prograsif masif fibrozis’ in dışında

hastalığın yaşam süresine etkisi olmaz.

- Damar endotelinde kömür partiküllerinin

birikmesi oldukça tipiktir ve damar lümeninde
daralmaya sebep olduğundan pulmoner
hipertansiyon gelişebilir.

- SFT ; Akciğer fonksiyonlarındaki

bozukluğun düzeyi belirlenir, hastalığın
takibinde ve maluliyetin
değerlendirilmesinde kullanılır.
 TANI

- Maruziyet öyküsü (Kömür Tozlu ortam

çalışma öyküsü);

- Klinik muayene bulguları; Genellikle

normaldir..

- Radyolojik testler; Akciğer parankiminde

kömür depolanma alanlarının görülmesi

- SFT ; Akciğer fonksiyonlarındaki bozukluğun

düzeyi belirlenir, hastalığın takibinde ve
maluliyetin değerlendirilmesinde kullanılır.

- Balgamda kömür tozu;

 TEDAVİ
Spesifik bir tedavisi yoktur, semptomlara göre
tedavi planlanır.
KORUNMA

TEKNİK KORUNMA;
- Tozun oluştuğu bölümlerde uygun
havalandırma düzeneklerinin kurulması,
- Tozun solunum havası düzeyine erişiminin
englellenmesi için ıslak delme yönteminin
uygulanması.
- KKD (Maske kullanımı)

TIBBİ KORUNMA;
- İşe giriş muayenesi
- Periyodik muayene
- Eğitim
 Asbestozis;
Asbest doğal olarak meydana gelmiş fibröz yapıdaki
mineral silikatların genel adıdır. Asbest lif( fiber)
yapıdadır.
(boy/ en oranı 3’ ten büyük olan tozlara lif adı verilir.)

Başlıca Asbest Türleri ve Kimyasal Bileşimleri

Önemli bileşenleri (%)
Grup Adı Renk Formül

Si Mg Fe

Serpantin Krizotil Beyaz 40 38 2 3MgO, 2SiO2, 2H2O

Amosit Kahve 50 2 40 5.5FeO, 1.5MgO, 8SiO2,

H2 O

Antofilit Beyaz 58 29 6 7MgO, 8SiO2, H2O

Aktinolit Beyaz 55 15 2 2CaO, 4MgO, FeO,

8SiO2, H2O

Amfibol

Krosidolit Mavi 50 - 40 Na2O, Fe2O3, 3FeO,

8SiO2, H2O

Tremolit Beyaz 55 15 2 2CaO, 5MgO, 8SiO2, H2O

- Elde edilmesi kolay ve üretim maliyeti de
düşük olan Asbest, dayanıklılık ve yalıtkanlık
özelliğinden dolayı sanayide çok amaçlı olarak
kullanılır.

- Amfibol grubu asbest kısa ve düz lif yapısına

sahiptir. Serpentin grubu asbest ise, uzun ve
kıvrımlı lif yapısına sahiptir. Bu da amfibol
grubunun serpentin grubuna göre daha
tehlikeli bir lif çeşidi olmasına sebep olur.
(Amfibol grubu düz lif yapısında olduğundan
silyalar arasından kolaylıkla geçer ve akciğerin
derinliklerine (alveollere) ulaşabilir.
Asbest riski altında çalışılan meslek grupları;

• İnşaat sektöründe çalışanlar (Çimentonun daha

dayanıklı olması için içine asbest karıştırılır.)
• Fren ve debriyaj balatası imalat işlerinde çalışanlar
• Asbest üretim yerlerinde ve asbestli malzeme
üretimi yapılan yerde çalışanlar,
• Eski binaların yıkım ve onarım işlerinde çalışanlar
• Gemi söküm ve parçalanması işinde çalışanlar
• Asbestli tekstil üretimi sanayinde çalışanlar

- Asbest lifleri vücuda solunum yoluyla girer ve

akciğerde yerleşirler. Akciğerde fibrotik reaksiyona
yol açarlar (Asbestozis), Plevra’da ve akciğer
parankiminde çeşitli hastalıklara sebep olurlar.
- Krosidolit asbeste bağlı olarak Akciğer kanseri ve
Mezetelyoma meydana gelir.
 Asbeste bağlı etkilenme belirtileri;
- Akciğerde fibrozis (Asbestozis)
- Plevrada ( Akciğer zarı) kalınlaşma
- Plevrada kalsifikasyon
- Plevrada sıvı toplanması (Effüzyon)
- Malign hastalıklar (Akciğer kanseri ve mezetelyoma)
Asbestozis’e bağlı olarak oluşan akciğerdeki fibrozis daha
çok bazal segmentlerde görülür. Asbestin fibrojenik özelliği
silis tozuna göre daha az, kömür tozundan ise daha fazladır.
• Nefes darlığı
• Öksürük
• Balgam
• Kalp yetmezliği
• Yan ağrısı (Plevral Effüsyon); Sıvının olduğu tarafta

- Asbestli iş ortamında çalışanlar eğer sigara da kullanıyor

ise akciğer kanseri riski çok yüksek seviyelere çıkmaktadır.
 TANI

- Maruziyet öyküsü (Asbestli ortam çalışma

öyküsü);

- Klinik muayene bulguları; Genellikle

normaldir.

- Radyolojik testler; Akciğer parankiminde

asbest cisimciğinin görülmesi. (Asbestos body)

- SFT ; Akciğer fonksiyonlarındaki bozukluğun

düzeyi belirlenir, hastalığın takibinde ve
maluliyetin değerlendirilmesinde kullanılır.

- Balgamda asbest cisimciği;

 TEDAVİ
Spesifik bir tedavisi yoktur, semptomlara göre tedavi
planlanır.
KORUNMA
TEKNİK KORUNMA;
- Asbest yerine kanserojen etkisi olmayan maddelerin
kullanılması(Sentetik mineral lifler = Kaya yünü = MMMF,
cam yünü = MMVF)
- Tozun oluştuğu bölümlerde uygun havalandırma
düzeneklerinin kurulması,
- Tozun solunum havası düzeyine erişiminin englellenmesi
için vakum süpürgelerle temizlik yönteminin uygulanması.
- KKD (Maske kullanımı)

TIBBİ KORUNMA;
- İşe giriş muayenesi
- Periyodik muayene
- Eğitim ( Asbest lifi için sınır değer TWA = 0.1 lif/cm3
Siderozis;
Akciğerlerde demir tozunun ve demir oksitlerinin (FeO, Fe2O3)
tozlarının depolanması sonucu ortaya çıkan bir pnömokonyoz
türüdür. Demir dünyada en yaygın olarak kullanılan mineraldir.
Demirin erime noktası 1530C ve özgül ağırlığı 7.8gr dır. Bazı
cevherlerde demir silis ile birlikte bulunur. Bu durum karışık toz
maruziyetine sebep olur oluşan tabloyada Siderosilikozis adı
verilir. Silis olmaksızın yalnız demir tozu maruziyeti olduğunda,
pnömokonyozun oluşması için demir tozu maruziyetinin çok yoğun
ve uzun süreli olması gerekir. Siderozis li hastaların akciğerlerinde
2mm yada daha küçük çaplı demir depo alanları oluşur, bu
alanların çevresinde de anfizematöz değişiklikler meydana gelir.
Demir depolanmasına bağlı fibrotik değişiklikler çok nadir olur.
Mikroskobik muayenede damar endotelinde ve makrofajlar
içerisinde demir depolanması görülür.
Siderozis riski altında çalışılan meslek grupları;

• Demir madenciliği işlerinde çalışanlar

• Kaynak işlerinde çalışanlar (Tank ve sarnış gibi kapalı
alanlarda)
• Demirdöküm işlerinde çalışanlar

Siderozis’e bağlı etkilenme belirtileri;

- Hafif – orta derecede obstrüktif tipte solunum
fonksiyon bozukluğu ( Efor Dispnesi en sık belirtidir.)
TANI

- Maruziyet öyküsü (Demir tozlu ortam çalışma öyküsü);

- Klinik muayene bulguları; Genellikle normaldir.

- Radyolojik testler; Akciğer parankiminde demir tozu

birikmesine bağlı yaygın mikro nodüler tarzda görüntü

- SFT ; Akciğer fonksiyonlarındaki bozukluğun düzeyi belirlenir,

hastalığın takibinde ve maluliyetin değerlendirilmesinde kullanılır.
 TEDAVİ
Spesifik bir tedavisi yoktur, semptomlara göre tedavi
planlanır.
KORUNMA
TEKNİK KORUNMA;
- Tozun oluştuğu bölümlerde uygun havalandırma
düzeneklerinin kurulması,
- Tozun solunum havası düzeyine erişiminin
engellenmesi
- KKD (Maske kullanımı)

TIBBİ KORUNMA;
- İşe giriş muayenesi
- Periyodik muayene
- Eğitim
ORGANİK TOZLARA BAĞLI AKCİĞER HASTALIKLARI
Tarım hayvancılık ve gıda endüstrisinde çalışanlar organik kaynaklı
bazı tozlara maruz kalabilirler. Organik tozlar akciğerde
depolanmazlar ve fibrotik reaksiyona yol açmazlar. Organik tozlara
maruz kalan kişilerde zaman içinde nefes darlığı ve solunum
yetmezliği oluşur.

Bsinozis; Pamuk tozunun solunması sonucu ortaya çıkan

solunum sistemi hastalığıdır. Pamuk tozunun dışında keten ,
kenevir, kendir tozlarına maruziyetin olduğu işlerde çalışanlarda da
benzer hastalık tablosu ortaya çıkar. Solunum yoluyla akciğere
gelen pamuk tozu, akciğerde histamine benzer bir madde
salınımına yol açarak akut (ani) gelişen bronkospazm’ a neden
olur. (Pamuk tozunun solunmasından bir kaç saat sonra ortaya
çıkar ve bir süre sonra da düzelir. Her gün işe başladıktan sonra
toz maruziyetine bağlı olarak bu tablo zaman içerisinde kronik bir
akciğer rahatsızlığına dönüşür.
Pamuk tozu riski altında çalışılan meslek
grupları;

• Pamuklu dokuma endüstrisi işlerinde

çalışanlar;
(Çırçır işlemi, hallaç işlemi, tarak işlemi = en
riskli işlem, tarak fırçalama işlemi)

• Keten kenevir bitkisinden üretim işi yapanlar,

 Pamuk tozuna bağlı etkilenme belirtileri;
- Pazartesi hastalığı;
- Nefes darlığı;
- Göğüste sıkışma hissi;
- Kronik bronşit;
- Anfizem;
- Akut tabloda Wheezing ve Raller duyulur.

EVRE 0 Normal bulgular

Evre 1/2 Bazı Pazartesi sabahları nefes darlığı olması

Evre 1 Her Pazartesi sabahı nefes darlığı olması

Evre 2 Pazartesinden sonraki günlerde de nefes darlığı

olması

Evre 3 Kronik akciğer hastalığı tablosu

TANI

- Maruziyet öyküsü (Pamuk tozlu ortam çalışma

öyküsü);

- Klinik muayene bulguları; Genellikle normaldir.

- Radyolojik testler; Normaldir.

- SFT ; Akciğer fonksiyonlarındaki bozukluğun düzeyi

belirlenir, hastalığın takibinde ve maluliyetin
değerlendirilmesinde kullanılır.
 TEDAVİ
Spesifik bir tedavisi yoktur, semptomlara göre tedavi planlanır.
KORUNMA
TEKNİK KORUNMA;
- Tozun oluştuğu bölümlerde uygun havalandırma düzeneklerinin
kurulması (yukardan aşağıya doğru hava akımı oluşturulması)
- Tozun solunum havası düzeyine erişiminin englellenmesi için
vakum süpürgelerle temizlik yönteminin uygulanması.
- KKD (Maske kullanımı)
- İplik fabrikalarında ipliğin kopmasını engellemek için
nemlendirme işlemi toz kontrolünde yarar sağlar.
- Pamuk iplik yerine sentetik iplik kullanımı
TIBBİ KORUNMA;
- İşe giriş muayenesi
- Periyodik muayene
- Eğitim
Sert Odun Tozları; Meşe ve kayın gibi sert yapılı ağaçların tozları
da sağlık yönünden sakınca yaratabilir.

Sert odun tozu riski altında çalışılan meslek grupları;

• Kereste sanayi çalışanları
• Yonga, levha , suntai parke, merdiven yapımı gibi işlerde
çalışanlar

- Solunum yoluyla vücuda giren sert odun tozları, özellikle üst

solunum yollarında ( burun boşluğu ve sinüslerde) adenokanser
oluşuma neden olur. Sert odun tozlarına bağlı gelişen kanserlerde
sert odun tozlarının yanı sıra işlemler sırasında kullanılan
kimyasalların da etkili olduğu görülmüştür. IARC (Uluslararası
kanser araştırma ajansı) de sert odun tozunun insanda kanser
yaptığı kesin olarak kabul edilmiştir. = Grup1 kanserojen
listesinde yer almaktadır.