Professional Documents
Culture Documents
BÀI GIẢNG PHÁP LUẬT ĐẠI CUƠNG CD-TC (MỚI)
BÀI GIẢNG PHÁP LUẬT ĐẠI CUƠNG CD-TC (MỚI)
BÀI GIẢNG
PHÁP LUẬT ĐẠI CƯƠNG
Dùng trong các trường ĐH,CĐ và trung học chuyên nghiệp
(Bài giảng được xây dựng trên cơ sở giáo trình Pháp luật đại cương NXBCTQG-ST, H 2016)
Hà Nội, 2016
BÀI GIẢNG 2
PHÁP LUẬT ĐẠI CƯƠNG
Dùng trong các trường đại học, cao đẳng và trung học chuyên nghiệp
(Bài giảng được xây dựng trên cơ sở giáo trình Pháp luật đại cương NXBCTQG-ST, H 2016)
* Khái niệm Nhà nước : Nhà nước là một tổ chức đặc biệt của quyền lực chính trị, một bộ máy
chuyên làm nhiệm vụ cưỡng chế và thực hiện chức năng quản lý đặc biệt nhằm duy trì trật tự xã hội ,
thực hiện mục đích, bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị trong xã hội có giai cấp đối kháng.
Nhà nước xã hội chủ nghĩa là của giai cấp công nhân và nhân dân lao động dưới sự lãnh đạo
của Đảng cộng sản trong xã hội xã hội chủ nghĩa.
Cã thÓ hiÓu tãm t¾t häc thuyÕt M¸c-Lª nin nh sau : NN kh«ng tån t¹i trong x· héi CXNT vµ
chØ xuÊt hiÖn khi x· héi loµi ngêi ®· ph¸t triÓn ®Õn mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh .
V× sao vËy ?
* Thø nhÊt, chÕ ®é CSNT lµ h×nh th¸i KT-XH ®Çu tiªn trong lÞch sö nh©n lo¹i : Mét XH kh«ng cã giai cÊp,
cha cã NN, cha cã PL – nhng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù ra ®êi cña NN ,
V× vËy, muèn hiÓu vÒ nguån gèc NN, ph¶i biÕt vÒ chÕ ®é CSNT:
+ C¬ së kinh tÕ cña chÕ ®é CSNT lµ chÕ ®é së h÷u chung vÒ c¸c TLSX chñ yÕu vµ ph©n phèi s¶n phÈm XH
+ C¬ së tån t¹i XHCSNT lµ chÕ ®é thÞ téc - ®ã lµ chÕ ®é mäi ngêi ®Òu b×nh ®¼ng, kh«ng mét ai cã ®Æc
quyÒn, ®Æc lîi g× ; phô n÷ gi÷ vai trß chñ ®¹o theo chÕ ®é mÉu hÖ. DÇn dÇn do XH ph¸t triÓn ngêi ®µn «ng
míi gi÷ vai trß chñ ®¹o - chÕ ®é phô hÖ .
+ QuyÒn lùc trong XHCSNT mang tÝnh chÊt XH, g¾n liÒn víi XH vµ kh«ng t¸ch khái d©n c ; quyÒn lùc
®ã chñ yÕu phôc vô cho tÊt c¶ thµnh viªn cña thÞ téc – h×nh thøc tæ chøc lµ Héi ®ång thÞ téc – Héi ®ång
bÇu ra ngêi ®øng ®Çu gäi lµ : Tï trëng, thñ lÜnh qu©n sù....; quyÒn lùc nµy kh«ng dùa vµo bé m¸y cìng 5
chÕ mµ dùa vµo ý kiÕn cña tËp thÓ céng ®ång.
+ Nh÷ng ngêi ®øng ®Çu thÞ téc kh«ng hÒ cã mét ®Æc quyÒn ®Æc lîi nµo so víi c¸c thµnh viªn trong thÞ téc;
nghÜa lµ hä cïng chung sèng, cïng hëng thô vµ chÞu sù kiÓm tra cña céng ®ång.
* Thø hai, sù tan r· cña chÕ ®é thÞ téc, Nhµ níc ra ®êi : (V× sao x· héi CXNT tan r· - Nhµ níc ra ®êi?)
Nguyªn nh©n tan r· chÕ ®é thi téc :
- Mét lµ, nguyªn nh©n kinh tÕ :
+ LÇn ®Çu tiªn trong x· héi thÞ téc cã sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi : trång trät t¸ch khái ch¨n nu«i thµnh mét
ngµnh ®éc lËp – lµm thay ®æi c¨n b¶n x· héi – n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng nhanh – cña c¶i d thõa nhiÒu – n¶y
sinh t tëng chiÕm ®o¹t – Nh vËy chÕ ®é t h÷u ®· xuÊt hiÖn – x· héi ph©n chia thµnh kÎ giµu, ngêi nghÌo -
lµm thay ®æi chÕ ®é h«n nh©n (chÕ ®é mét vî, mét chång thay cho chÕ ®é quÇn h«n ) – gia ®×nh c¸ thÓ ra ®êi .
+ LÇn thø hai : Thñ c«ng nghiÖp ra ®êi vµ t¸ch khái trång trät, ch¨n nu«i – lµm ®Èy nhanh qu¸ tr×nh ph©n hãa
x· héi : sù ph©n biÖt giµu, nghÌo, chñ n« , n« lÖ ngµy cµng s©u s¾c
+ LÇn thø ba : sù ra ®êi cña s¶n xuÊt hµng hãa lµm cho th¬ng nghiÖp ph¸t trÓn – nghÜa lµ ®· xuÊt hiÖn mét
líp ngêi kh«ng trùc tiÕp s¶n xuÊt mµ chØ chuyªn trao ®æi s¶n phÈm, giµu lªn nhanh chãng – chiÕm toµn bé quyÒn
l·nh ®¹o s¶n xuÊt, b¾t ngêi s¶n xuÊt phô thuéc vµo m×nh – bãc lét c¶ ngêi lao ®éng vµ ngêi tiªu dïng - xuÊt
hiÖn tiÒn – xuÊt hiÖn cho vay nÆng l·i, t h÷u ruéng ®Êt, cÇm cè tµi s¶n…
- Hai lµ, nguyªn nh©n x· héi :
§ã lµ sù ph©n chia giai cÊp : kÎ giµu, ngêi nghÌo; g/c bãc lét vµ g/c bÞ bãc lét. g/c thèng trÞ vµ g/c bÞ trÞ . Vµ ®Ó
b¶o vÖ lîi Ých, quyÒn lùc cho giai cÊp bãc l«t mét tæ chøc ®Æc biÖt ra ®êi - ®ã lµ NN .
Nh vËy lµ Nhµ níc ®· ra ®êi víi 2 nguyªn nh©n kh¸ch quan ®· nªu trªn, Nhµ níc lµ lµ s¶n phÈm cña x· héi,
n¶y sinh trong lßng x· héi, kh«ng ph¶i quyÒn lùc siªu nhiªn ¸p ®Æt vµo x· héi ; §ã lµ mét lùc luîng tùa hå nh ®øng
trªn XH, lµm dÞu bít nh÷ng xung ®ét , gi÷ cho sù xung ®ét ®ã n»m trong vßng “trËt tù “.
Riªng sù ra ®êi cña NN ph¬ng §«ng nãi chung vµ Nhµ níc ViÖt Nam thêi cæ ®¹i nãi riªng ngoµi tõ 2 nguyªn
nh©n trªn, khi NN ra ®êi rÊt tù nhiªn bëi nhu cÇu c¬ b¶n lµ ph¶i cã ngêi l·nh ®¹o, tËp hîp mäi ngêi, c¸c thÞ téc ®Ó
trÞ thñy vµ chèng x©m lîc l·nh thæ ( b¶o vÖ ). Cho nªn NN níc ra ®êi vÉn tån t¹i së h÷u c«ng céng nguyªn thñy
(SX n«ng nghiÖp mµ trªn ®Êt c«ng lµ chñ yÕu ). Sù kh¸c biÖt chñ yÕu ë x· héi : lµ sù ph©n hãa giµu – nghÌo diÔn ra
rÊt chËm ch¹p, m©u thuÉn x· héi kh«ng s©u s¾c nh c¸c níc ph¬ng T©y.
1.4.5. NN CHXHCN ViÖt Nam lµ NN thùc hiÖn nhÊt qu¸n ®êng lèi ®èi ngo¹i như qui định tại Điều 12
Hiến pháp 2013: “Nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam thực hiện nhất quán đường lối đối ngoại
độc lập, tự chủ, hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển; đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ, chủ
động và tích cực hội nhập, hợp tác quốc tế trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ,
không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, bình đẳng, cùng có lợi; tuân thủ Hiến chương Liên hợp
quốc và điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên; là bạn, đối tác tin cậy và
thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế vì lợi ích quốc gia, dân tộc, góp phần vào sự nghiệp
hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội trên thế giới”.
CÂU HỎI
1. Khái niệm, nguồn gốc, bản chất và những đặc trưng cơ bản của nhà nước ?
2. Những đặc trưng cơ bản của nước CHXHCN Việt Nam là gì?
3. Chức năng của nhà nước? Bộ máy nhà nước, các bộ phận cấu thành bộ máy nhà nước, nhà nước
pháp quyền là gì ?
_________________________
B. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ PHÁP LUẬT 11
1.3. ĐẶC TRƯNG (THUỘC TÍNH) CỦA PHÁP LUẬT VÀ PHÁP LUẬT XHCN
Pháp luật có những dấu hiệu đặc trưng riêng nhằm phân biệt pháp luật với các quy phạm xã hội
khác, như qui phạm đạo đức, các qui phạm của các tổ chức chính trị - xã hội, xã hội như Điều lệ Đảng,
Đoàn, Công đoàn, qui phạm của các tôn giáo….
CÂU HỎI
1. Khái niệm, nguồn gốc, bản chất, đặc trưng (thuộc tính) của pháp luật ?
2. Pháp luật ở nước ta có đặc trưng gì? Vai trò pháp luật ở nước ta quan trọng như thế nào?
__________________________________________
CHƯƠNG II
QUI PHẠM PHÁP LUẬT, VĂN BẢN QUI PHẠM PHÁP LUẬT
QUAN HỆ PHÁP LUẬT
* Từ những đặc điểm trên có thể khái quát về quy phạm pháp luật như sau: Qui phạm pháp luật
là quy tắc xử sự chung do nhà nước ban hành và bảo đảm thực hiện, thể hiện ý chí và bảo vệ lợi ích
của giai cấp thống trị trong xã hội có giai cấp để điều chỉnh các quan hệ xã hội theo trật tự xã hội mà
nhà nước mong muốn.
II. CÁC LOẠI VĂN BẢN QUI PHẠM PHÁP LUẬT Ở VIỆT NAM
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam được qui định tại Hiến Pháp 2 0 1 3 và
Luật ban hành Văn bản quy phạm pháp luật năm 2015 (Luật số: 80/2015/QH13) được Quốc hội khóa
XIII thông qua ngày 22 tháng 06 năm 2015.
Tại điều 4 Luật ban hành Văn bản quy phạm pháp luật năm 2015 đã qui định Hệ thống
văn bản quy phạm pháp luật ở nước ta hiên nạy gồm:
1. Hiến pháp.
2. Bộ luật, luật (sau đây gọi chung là luật), nghị quyết của Quốc hội.
3. Pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội; nghị quyết liên tịch giữa Ủy ban thường vụ
Quốc hội với Đoàn Chủ tịch Ủy ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.
4. Lệnh, quyết định của Chủ tịch nước.
5. Nghị định của Chính phủ; nghị quyết liên tịch giữa Chính phủ với Đoàn Chủ tịch Ủy ban trung ương
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.
6. Quyết định của Thủ tướng Chính phủ.
7. Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao.
8. Thông tư của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao; thông tư của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối
cao; thông tư của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ; thông tư liên tịch giữa Chánh án Tòa án nhân
dân tối cao với Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao; thông tư liên tịch giữa Bộ trưởng, Thủ trưởng
cơ quan ngang bộ với Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao;
quyết định của Tổng Kiểm toán nhà nước.
9. Nghị quyết của Hội đồng nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (sau đây gọi chung là cấp
tỉnh).
10. Quyết định của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh.
11. Văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt.
12. Nghị quyết của Hội đồng nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành
phố trực thuộc trung ương (sau đây gọi chung là cấp huyện).
13. Quyết định của Ủy ban nhân dân cấp huyện. 19
14. Nghị quyết của Hội đồng nhân dân xã, phường, thị trấn (sau đây gọi chung là cấp xã).
15. Quyết định của Ủy ban nhân dân cấp xã.
IV. NGUYÊN TẮC ÁP DỤNG VĂN BẢN QUI PHẠM PHÁP LUẬT
Điều 156 Luật ban ban hành văn bản qui phạm pháp luật 2015 qui định :
- Văn bản quy phạm pháp luật được áp dụng từ thời điểm bắt đầu có hiệu lực.
Văn bản quy phạm pháp luật được áp dụng đối với hành vi xảy ra tại thời điểm mà văn bản đó đang có
hiệu lực. Trong trường hợp quy định của văn bản quy phạm pháp luật có hiệu lực trở về trước thì áp dụng
theo quy định đó.
- Trong trường hợp các văn bản quy phạm pháp luật có quy định khác nhau về cùng một vấn đề thì áp
dụng văn bản có hiệu lực pháp lý cao hơn.
- Trong trường hợp các văn bản quy phạm pháp luật do cùng một cơ quan ban hành có quy định khác nhau
về cùng một vấn đề thì áp dụng quy định của văn bản quy phạm pháp luật ban hành sau.
- Trong trường hợp văn bản quy phạm pháp luật mới không quy định trách nhiệm pháp lý hoặc quy định
trách nhiệm pháp lý nhẹ hơn đối với hành vi xảy ra, trước ngày văn bản có hiệu lực thì áp dụng văn bản
mới.
- Việc áp dụng văn bản quy phạm pháp luật trong nước không được cản trở việc thực hiện điều ước quốc
tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên. Trong trường hợp văn bản quy phạm pháp luật
trong nước và điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên có quy định khác
nhau về cùng một vấn đề thì áp dụng quy định của điều ước quốc tế đó, trừ Hiến pháp.
_______________________________________
V – SỰ KIỆN PHÁP LÝ
Quan hệ pháp luật phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt dưới tác động của ba điều kiện: quy phạm
pháp luật, năng lực chủ thể và sự kiện pháp lý.
- Quy phạm pháp luật tác động tới các quan hệ xã hội nhất định và biến chúng thành quan hệ pháp
luật.
- Như vậy, quy phạm pháp luật và năng lực chủ thể là hai điều kiện chung cho sự xuất hiện, thay
đổi hoặc chấm dứt các quan hệ pháp luật.
- Tuy nhiên, sự tác động của quy phạm pháp luật đển làm nảy sinh quan hệ pháp luật là một cơ chế
phức tạp, quy phạm pháp luật chỉ có thể làm nảy sinh quan hệ pháp luật giữa các chủ thể nếu có sự kiện
pháp lý xuất hiện.
1. Khái niệm sự kiện pháp lý
- Sự kiện pháp lý là những tình huống, hiện tượng, quá trình xảy ra trong đời sống có liên
quan với sự xuất hiện, thay đổi và chấm dứt các quan hệ pháp luật.
Sự kiện pháp lý là những sự kiện trong số các sự kiện xảy ra trong thực tế, là bộ phận của chúng.
Song, không phải sự kiện thực tế nào cũng là sự kiện pháp lý, sự kiện thực tế chỉ trở thành sự kiện pháp lý
khi pháp luật xác định rõ điều đó.
2. Phân loại sự kiện pháp lý 25
- Căn cứ vào tiêu chuẩn ý chí, sự kiện pháp lý được phân thành sự biến và hành vi.
+ Sự biến là những hiện tượng tự nhiên mà trong những trường hợp nhất định, pháp luật gắn sự
xuất hiện của chúng với sự hình thành ở các chủ thể các quyền và nghĩa vụ pháp lý,
Ví dụ: Khoản 2, điều 130, Bộ luật Lao đông 2012 qui định: “Người lao động làm mất dụng cụ, thiết bị,
tài sản của người sử dụng lao động hoặc tài sản khác do người sử dụng lao động giao hoặc tiêu hao vật tư
quá định mức cho phép thì phải bồi thường thiệt hại một phần hoặc toàn bộ theo thời giá thị trường; trường
hợp có hợp đồng trách nhiệm thì phải bồi thường theo hợp đồng trách nhiệm; trường hợp do thiên tai, hoả
hoạn, địch họa, dịch bệnh, thảm họa, sự kiện xảy ra khách quan không thể lường trước được và không thể
khắc phục được mặc dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và khả năng cho phép thì không phải bồi
thường”.
Sự biến trong khoản 2, điều 130, BLLĐ 2012 nêu trên là: “thiên tai, hoả hoạn, địch họa,
dịch bệnh, thảm họa, sự kiện xảy ra khách quan không thể lường trước được và không thể khắc
phục được”
+ Hành vi pháp lý (hành động hoặc không hành động) là những sự kiện xảy ra theo ý chí của con
người, là hình thức biểu thị ý chí của chủ thể pháp luật, ví dụ: hành vi ký kết hợp đồng, hành vi trộm cắp,
sự bỏ mặc không cứu giúp người đang trong tình trạng nguy hiểm,...
Hành vi được chia thành hành vi hợp pháp và hành vi không hợp pháp.
- Căn cứ vào số lượng những hoàn cảnh, điều kiện làm nảy sinh hậu quả pháp lý, có thể phân
chia sự kiện pháp lý thành sự kiện pháp lý đơn giản và sự kiện pháp lý phức tạp.
+ Sự kiện pháp lý đơn giản chỉ bao gồm một sự kiện thực tế mà pháp luật gắn sự xuất hiện với sự
phát sinh, thay đổi, chấm dứt quan hệ pháp luật.
+ Sự kiện pháp lý phức tạp bao gồm một loạt các sự kiện mà chỉ với sự xuất hiện của chúng các
quan hệ pháp luật mới phát sinh, thay đổi hay chấm dứt.
- Căn cứ vào hậu quả của sự kiện pháp lý, ta có sự kiện pháp lý phát sinh quan hệ pháp luật, sự
kiện pháp lý làm thay đổi quan hệ pháp luật và sự kiện pháp lý làm chấm dứt quan hệ pháp luật.
CÂU HỎI
1. Hãy trình bày khái niệm, phân loại quan hệ pháp luật
2. Phân tích đặc điểm, cấu thành quan hệ pháp luật.
3. Sự kiện pháp lý là gì? Có mấy loại sự kiện pháp lý
_________________________________________
CHƯƠNG III
VI PHẠM PHÁP LUẬT, TRÁCH NHIỆM PHÁP LÝ,
PHÁP CHẾ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
2. Đặc điểm
- Một là, cơ sở của trách nhiệm pháp lý là vi phạm pháp luật. Trách nhiệm pháp lý chỉ áp dụng
đối với chủ thể có năng lực chủ thể thực hiện hành vi trái pháp luật trong trạng thái có lý trí và tự do về ý
chí. Nói cách khác, chủ thể trách nhiệm pháp lý chỉ có thể là cá nhân hoặc tổ chức có lỗi khi vi phạm các
quy định của pháp luật.
- Hai là, trách nhiệm pháp lý chỉ do cơ quan nhà nước có thẩm quyền, người có thẩm quyền
tiến hành theo đúng trình tự, thủ tục luật định. Mỗi loại cơ quan nhà nước, cán bộ nhà nước chỉ có
quyền truy cứu một hoặc một số loại trách nhiệm pháp lý theo đúng trình tự, thủ tục pháp luật đã quy định.
- Ba là, trách nhiệm pháp lý liên quan mật thiết tới cưỡng chế nhà nước. Khi vi phạm pháp luật
xảy ra, thì cơ quan nhà nước có thẩm quyền, người có thẩm quyền áp dụng các biện pháp có tính cưỡng
chế khác nhau, nhưng không phải bất cứ biện pháp tác động nào cũng là trách nhiệm pháp lý. Biện pháp
trách nhiệm pháp lý chỉ là những biện pháp có tính chất trừng phạt, làm thiệt hại hoặc tước đoạt ở một
phạm vi nào đó các quyền tự do, lợi ích hợp pháp mà chủ thể vi phạm pháp luật trong điều kiện bình
thường đáng ra được hưởng.
- Bốn là, cơ sở pháp lý của việc truy cứu trách nhiệm pháp lý là quyết định có hiệu lực pháp
luật của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
- Năm là, trách nhiệm pháp lý là sự lên án của nhà nước và xã hội đối với chủ thể vi phạm
pháp luật, là sự phản ứng của nhà nước đối với hành vi vi phạm pháp luật.
Tóm lại, trách nhiệm pháp lý là một loại quan hệ pháp luật đặc biệt giữa nhà nước (thông qua
cơ quan nhà nước có thẩm quyền) và chủ thể vi phạm pháp luật, trong đó nhà nước (thông qua cơ
quan có thẩm quyền) có quyền áp dụng các biện pháp cưỡng chế có tính chất trừng phạt được quy
định ở chế tài quy phạm pháp luật đối với chủ thể vi phạm pháp luật và chủ thể đó phải gánh chịu hậu
quả bất lợi về vật chất, tinh thần do hành vi của mình gây ra.
CÂU HỎI
1. Vi phạm pháp luật là gì? Dấu hiệu của vi phạm pháp luật?
2. Cấu thành của vi phạm pháp luật, phân loại vi phạm pháp luật.
3. Trách nhiệm pháp lý là gì? Đặc điểm của trách nhiệm pháp lý? Phân loại trách nhiệm pháp lý?
_____________________________-
II. NHỮNG YÊU CẦU (NGUYÊN TẮC) VÀ TĂNG CƯỜNG PHÁP CHẾ XHCN
1. Những yêu cầu (nguyên tắc) pháp chế XHCN
- Thø nhÊt, t«n träng tÝnh tèi cao cña HiÕn ph¸p vµ LuËt .
- Thø hai, b¶o ®¶m tÝnh thèng nhÊt cña ph¸p chÕ trªn qui m« toµn quèc .
- Thø ba, c¸c CQ x©y dùng PL, CQ tæ chøc vµ b¶o vÖ PL ph¶i ho¹t ®éng mét c¸ch tÝch cùc, chñ ®éng
vµ hiÖu qu¶ .
- Thø t, kh«ng t¸ch rêi c«ng t¸c ph¸p chÕ víi v¨n hãa .
2. T¨ng cêng ph¸p chÕ XHCN :
Trong giai ®o¹n hiÖn nay vÊn ®Ò cñng cố vµ t¨ng cêng ph¸p chÕ XHCN ë níc ta ®ang lµ vÊn ®Ò cÊp
b¸ch ®Ó x©y dùng NN ph¸p quyÒn cña d©n, do d©n, v× d©n vµ ®Ó n©ng cao hiÖu lùc qu¶n lý cña NN ; ph¸t
huy quyÒn lµm chñ cña ND .
Muèn thùc hiÖn ®îc ph¸p chÕ XHCN ph¶i t¨ng cêng ph¸p chÕ XHCN trªn c¸c néi dung c¬ b¶n sau :
- Thø nhÊt, t¨ng cêng sù l·nh ®¹o cña §¶ng víi c«ng t¸c ph¸p chÕ . 30
- Thø hai, ®Èy m¹nh vµ ngµy cµng hoµn thiÖn hÖ thèng PL níc ta .
- Thø ba, t¨ng cêng c«ng t¸c thùc hiÖn PL trong ®êi sèng ,
- Thø t, t¨ng cêng c«ng t¸c gi¸m s¸t, kiÓm tra, xö lý nghiªm minh nh÷ng hµnh vi VPPL .
CÂU HỎI
1. Khái niệm, những yêu câu, nội dung tăng cường và đảm bảo thực hiện pháp chế XHCN là gì?
_____________________________________________
ch¬ng IV
LuËt HiÕn ph¸p VIÖT NAM
Trªn c¬ së bµi häc vÒ cÊu tróc cña ph¸p luËt, chung ta ®· biÕt thÕ nµo lµ ngµnh luËt vµ v¨n b¶n qui
ph¹m ph¸p luËt trong hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam .
B¾t ®Çu tõ bµi nµy chóng ta ®i s©u nghiªn cøu mét sè ngµnh luËt cô thÓ, ®Çu tiªn lµ LuËt HiÕn ph¸p
vµ mét sè néi dung HiÕn ph¸p 2013 .
I - KH¸I NIÖM, §èI T¦îNG, PH¦¥NG PH¸P §IÒU CHØNH LUËT HIÕN PH¸P
c) VÒ chÕ ®é kinh tÕ :
- Kh¼ng ®Þnh chÕ ®é kinh tÕ, së h÷u, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ë níc ta hiÖn nay t¹i ®iÒu 51 : Nền kinh
tế Việt Nam là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành
phần kinh tế; kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo.
+ VÒ chÕ ®é kinh tÕ ë ViÖt Nam hiÖn nay lµ: nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN
+ VÒ c¸c h×nh thøc së h÷u vµ thµnh phÇn kinh tÕ : nhiÒu h×nh thøc së h÷u ( nhµ níc, tËp thÓ, t
nh©n, së h÷u chung, së h÷u hçn hîp...); nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ (kinh tÕ nhµ nhµ níc, kinh tÕ tËp thÓ,
kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ, t b¶n t nh©n, t b¶n nhµ níc, kinh tÕ cã vèn ®Çu t níc ngoµi...)
- Kh¼ng ®Þnh sù nhÊt qu¸n cña §¶ng, Nhµ níc ta ®æi víi c¸c h×nh thøc së h÷u vµ c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ t¹i kho¶n 2 vµ 3 ®iÒu 51: “2. Các thành phần kinh tế đều là bộ phận cấu thành quan trọng
của nền kinh tế quốc dân. Các chủ thể thuộc các thành phần kinh tế bình đẳng, hợp tác và cạnh tranh theo
pháp luật.3. Nhà nước khuyến khích, tạo điều kiện để doanh nhân, doanh nghiệp và cá nhân, tổ chức khác
đầu tư, sản xuất, kinh doanh; phát triển bền vững các ngành kinh tế, góp phần xây dựng đất nước. Tài sản
hợp pháp của cá nhân, tổ chức đầu tư, sản xuất, kinh doanh được PL bảo hộ và không bị quốc hữu hóa”
* ý nghÜa :
- Với những điểm mới được xác định, Bản Hiến pháp năm 2013 được Quốc hội thông qua là 35
một bước tiến quan trọng trong lịch sử lập hiến của đất nước. Không chỉ hướng tới mục tiêu đáp ứng yêu
cầu mở cửa, hội nhập của đất nước, việc sửa đổi bổ sung bản Hiến pháp năm 1992 - được xây dựng trong
thời kỳ đầu đổi mới đất nước, còn phù hợp với nguyện vọng của nhân dân cả nước, khắc phục được những
hạn chế, bất cập của Hiến pháp 1992.
- N¾m ch¾c mét sè néi dung c¬ b¶n cña HiÕn ph¸p 2013 nªu trªn sÏ gióp mçi sinh viªn häc tËp,
nghiªn cøu c¸c LuËt tiÕp theo vµ lµ c¬ së ®Ó mçi c«ng d©n thùc hiÖn sèng, lµm viÖc theo HiÕn ph¸p vµ
ph¸p luËt.
C¢U HáI
1. Nªu kh¸i niÖm, ph©n tÝch lµm râ ®èi tîng ®iÒu chØnh, ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh cña LuËt HiÕn
ph¸p.
2. H·y tr×nh bµy mét sè néi dung c¬ b¶n, nh÷ng ®iÓm míi cña HiÕn ph¸p 2013 vµ ý nghÜa cña HiÕn
ph¸p 2013.
______________________________________
CH¦¥NG V
LUËT HµNH CHÝNH VIÖT NAM
I - kh¸i niÖm, ®èi tîng, ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh cña luËt hµnh chÝnh
1. Kh¸i niÖm :
LuËt hµnh chÝnh lµ ngµnh luËt ®iÓu chØnh c¸c quan hÖ x· héi ph¸t sinh trong ho¹t ®éng qu¶n
lý hµnh chÝnh Nhµ níc .
§©y lµ ®Þnh nghÜa phï hîp víi quan niÖm cho r»ng ®Ó ph©n biÖt c¸c ngµnh luËt tríc hÕt c¨n cø vµo
mèi quan hÖ x· héi mµ ph¸p luËt ®ã ®iÒu chØnh .
VËy ®Þnh nghÜa trªn ®îc hiÓu nh thÕ nµo ?
- Thø nhÊt : ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh Nhµ níc kh«ng thÓ t¸ch rêi nh÷ng quan hÖ x· héi mµ nã
hưíng tíi ®Ó ®iÒu chØnh ; nghÜa lµ nh÷ng quan hÖ ®îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ
níc .
- Thø hai : CÇn ph¶i hiÓu hµnh chÝnh lµ g× ?
+ Theo nghÜa qu¶n lý, l·nh ®¹o, “Hµnh chÝnh” ®îc sö dông ®Ó chØ : CQHCNN (ChÝnh phñ, c¸c Bé, CQ
ngang Bé, UBND c¸c cÊp ...); Nh÷ng c«ng chøc ®îc bæ nhiÖm lµm viÖc trong c¸c CQNN .
+ Theo nghÜa ho¹t ®éng c«ng vô ®Ó chØ : C¸c ho¹t ®éng hµnh chÝnh thêng ngµy trong c¸c c«ng së cña bé
m¸y nhµ níc ; C¸c lo¹i c«ng v¨n giÊy tê hµnh chÝnh .
- Thø ba : CÇn ph¶i hiÓu qu¶n lý lµ g× ?
+ Qu¶n lý : lµ ®èi tîng nghiªn cøu cña c¶ khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi; trong khoa häc x· héi
qu¶n lý víi nghÜa lµ qu¶n lý hµnh vi con ngêi .
+ Qu¶n lý : theo ®Þnh nghÜa cña ®iÒu khiÓn häc th× qu¶n lý lµ ®iÒu khiÓn, chØ ®¹o mét hÖ thèng, hay mét
qu¸ tr×nh, c¨n cø vµo nh÷ng quy luËt, ®Þnh luËt hay nguyªn t¾c t¬ng øng ®Ó cho hÖ thèng hay qu¸ tr×nh Êy
vËn ®éng theo ý muèn cña ngêi qu¶n lý nh»m ®¹t ®îc môc ®Ých ®· ®Þnh tríc .
+ Qu¶n lý: díi gãc ®é cña khoa häc ph¸p lý :” Qu¶n lý lµ chøc n¨ng ®Æc biÖt n¶y sinh tõ b¶n chÊt x· héi
cña qu¸ tr×nh lao ®éng “ ( C.M¸c ) ;C. M¸c cßn nhÊn m¹nh : “..Mét ngêi ®éc tÊu vÜ cÇm tù m×nh ®iÒu
khiÓn lÊy m×nh, cßn mét dµn nh¹c th× cÇn ph¶i cã nh¹c trëng”
+ Qu¶n lý : còng cã nghÜa lµ bÊt kú ë ®©u cã ho¹t ®éng cña con ngêi ®Òu cã qu¶n lý, v× cã qu¶n lý míi
phèi hîp ®îc c¸c ho¹t ®éng riªng lÎ thµnh ho¹t ®éng tËp thÓ thèng nhÊt, híng c¸c ho¹t ®éng Êy vµo mét
trËt tù nhÊt ®Þnh .
+ Qu¶n lý: cã c¸c ®Æc trng c¬ b¶n lµ :
# Mét lµ tæ chøc : ®ã lµ sù liªn kÕt gi÷ ngêi – ngêi
# Hai lµ quyÒn uy : lµ ph¬ng tiÖn buéc ®èi tîng qu¶n lý ph¶i thùc hiÖn nh÷ng hµnh vi nhÊt ®Þnh
vµ lµ ý chÝ cña giai cÊp thèng trÞ ;
Vµ do ®ã mµ quyÒn uy mang 2 nghÜa:NghÜa tÝch cùc v× nã mang tÝnh kh¸ch quan do ®îc ph¸p luËt
®iÒu chØnh; Cßn nghÜa tiªu cùc: v× nã biÓu hiÖn sù bÊt b×nh ®¼ng (vÒ ý chÝ) do mang tÝnh chñ quan, ¸p ®Æt .
+ Chñ thÓ cña qu¶n lý : lµ con ngêi hay tæ chøc cña con ngêi – NghÜa lµ nh÷ng c¸ nh©n hay tæ chøc 36
cña con ngêi ph¶i nh÷ng ®¹i diÖn cã quyÒn uy, quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm liªn kÕt, phèi hîp c¸c ho¹t
®éng riªng lÎ cña tõng c¸ nh©n ®Ó híng tíi môc ®Ých chung .
+ Kh¸ch thÓ qu¶n lý : lµ trËt tù, lîi Ých mµ qu¶n lý híng tíi : ®ã lµ c¸c qui ph¹m vÒ ®¹o ®øc, chÝnh trÞ,
t«n gi¸o, qui ph¹m ph¸p luËt....
2. §èi tîng ®iÒu chØnh cña luËt hµnh chÝnh: (®îc chia lµm 3 nhãm)
a) Nhóm 1: c¸c quan hÖ qu¶n lý ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh c¸c c¬ quan hµnh chÝnh thùc hiÖn ho¹t
®éng chÊp hµnh - ®iÒu hµnh trªn c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi .
* Nhãm quan hÖ x· héi nµy lµ ®èi tîng ®iÒu chØnh c¬ b¶n cña luËt hµnh chÝnh bao gåm c¸c quan hÖ :
- Gi÷a c¬ quan HCNN cÊp trªn víi c¬ quan HCNN cÊp díi theo hÖ thèng däc.
VÝ dô : Gi÷a ChÝnh phñ víi UBND TP Hµ Néi ;
HoÆc víi c¬ quan chuyªn m«n thuéc UBND cÊp tØnh VÝ dô : gi÷a Bé GD&§T víi Së GD&§T tØnh Phó Thä.
Gi÷a c¬ quan HCNN cã thÈm quyÒn chung víi c¬ quan HCNN cã thÈm quyÒn chuyªn m«n - VÝ dô : Gi÷a ChÝnh phñ
víi Bé C«ng an ;
HoÆc víi c¬ quan chuyªn m«n trùc thuéc nã - VÝ dô : Gi÷a UBND tØnh Thanh Hãa víi Së Tµi nguyªn m«i trêng tØnh
Thanh Hãa .
+ Gi÷a c¬ quan HCNN cã thÈm quyÒn chuyªn m«n ë Trung ¬ng víi c¬ quan HCNN cã thÈm quyÒn chung cÊp tØnh
nh»m thùc hiÖn chøc n¨ng theo ph¸p luËt -VÝ dô : Gi÷a Bé Tµi chÝnh víi UBND tØnh Nam §Þnh .
- Gi÷a c¬ quan HCNN quan hÖ theo hÖ thèng ngang
VÝ dô : Bé Tµi chÝnh vµ Bé GD&§T vÒ viÖc qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc .
+ Gi÷a c¬ quan HCNN ë ®Þa ph¬ng víi c¸c ®¬n vÞ trùc thuéc trung ư¬ng ®ãng trªn ®Þa phư¬ng ®ã VÝ dô : Gi÷a UBND
quËn §èng §a víi Trêng §ai häc LuËt Hµ Néi .
+ Gi÷a c¬ quan HCNN víi c¸c ®¬n vÞ c¬ së trùc thuéc - VÝ dô : Gi÷a Bé T ph¸p víi Trêng §¹i häc LuËt Hµ Néi .
+ Gi÷a c¬ quan HCNN víi c¸c tæ chøc kinh tÕ thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh . C¸c tæchøc kinh tÕ nµy
®îc ®Æt díi sù qu¶n lý thêng xuyªn cña c¸c c¬ quan HCNN cã thÈm quyÒn - VÝ dô : Gi÷a UBND huyÖn víi c¸c HTX
trªn ®Þa bµn huyÖn .
+ Gi÷a c¬ quan HCNN víi c¸c tæ chøc x· héi - VÝ dô : Gi÷a ChÝnh phñ víi MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam vµ c¸c tæ chøc
thµnh viªn cña MÆt trËn .
+ Gi÷a c¬ quan HCNN víi c«ng d©n, ngêi níc ngoµi, ngêi kh«ng quèc tÞch
VÝ dô : Gi÷a c¬ quan NN cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt khiÕu n¹i víi ngêi khiÕu n¹i .
b) Nhóm 2: c¸c quan hÖ qu¶n lý h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh c¸c c¬ quan nhµ níc x©y dùng vµ cñng
cè chÕ ®é c«ng t¸c néi bé cña c¬ quan nh»m æn ®Þnh vÒ tæ chøc ®Ó hoµn thµnh chøc n¨ng, nhiÖm vô
cña m×nh :
VÝ dô : ViÖc s¾p xÕp c¸c bé phËn trong c¬ quan; hoÆc tuyÓn dông, ®Ò b¹t, khen thëng, kû luËt c¸n bé CB, CC .
c) Nhóm 3:c¸c quan hÖ qu¶n lý h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc ®îc Nhµ níc
trao quyÒn thùc hiÖn ho¹t ®éng qu¶n lý HCNN trong mét sè trêng hîp cô thÓ do Nhµ níc quy ®Þnh
§ã lµ c¸c trêng hîp mµ ph¸p luËt cã thÓ trao quyÒn thùc hiÖn ho¹t ®éng chÊp hµnh-®iÒu hµnh cho
c¸c c¬ quan NN kh¸c ( kh«ng ph¶I lµ c¬ quan HCNN ) -VÝ dô C¬ quan thi hµnh ¸n d©n sù cã thÓ lËp biªn
b¶n xö ph¹t hµnh vi cña c¸c c¸ nh©n c¶n trë viÖc thi hµnh ¸n .
Nh vËy, c¨n cø vµo ®èi tưîng ®iÒu chØnh lµ c¸c quan hÖ x· héi nh ®· nªu trªn, cã thÓ ®Þnh
nghÜa luËt hµnh chÝnh nh sau :
LuËt hµnh chÝnh lµ mét ngµnh luËt trong hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam bao gåm tæng thÓ c¸c
quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh nh÷ng quan hÖ x· héi ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng qu¶n lý
hµnh chÝnh cña c¸c c¬ quan HCNN , c¸c quan hÖ x· héi ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh c¸c c¬ quan NN
x©y dùng vµ æn ®Þnh chÕ ®é c«ng t¸c néi bé cña m×nh, c¸c quan hÖ x· héi ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh
c¸c c¬ quan nhµ níc, tæ chøc x· héi vµ c¸ nh©n thùc hiªnj ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh ®èi víi c¸c
vÊn ®Ò cô thÓ do ph¸p luËt quy ®Þnh .
II - QUAN HÖ PH¸P LUËT HµNH CHÝNH, VI PH¹M HµNH CHÝNH, TR¸CH NHIÖM HµNH
CHÝNH
1. Quan hÖ ph¸p luËt hµnh chÝnh
a) Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm:
* Kh¸i niÖm :
Quan hÖ PLHC lµ quan hÖ x· héi ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh qu¶n lý hµnh chÝnh NN, ®îc ®iÒu
chØnh bëic¸c QPPLHC gi÷a c¸c c¬ quan, tæ chøc, c¸ nh©n mang quyÒn vµ nghÜa vô ®èi víi nhau theo qui
®Þnh cña PLHC.
* §Æc ®iÓm :ngoµi ®Æc ®iÓm chung nh c¸c quan hÖ PL kh¸c QHPLHC cßn cã c¸c ®Æc ®iÓm sau :
- Thø nhÊt, QHPLHC cã thÓ ph¸t sinh theo yªu cÇu hîp ph¸p cña chñ thÓ qu¶n lý hoÆc ®èi tîng
QLHCNN .
VÝ dô : CSGT cã quyÒn yªu cÇu l¸i xe « t« xuÊt tr×nh giÊy tê ®Ó kiÓm tra; c«ng d©n cã quyÒn yªu cÇu UBND x· phêng
sao giÊy khai sinh…
- Thø hai, néi dung cña QHPLHC lµ c¸c quyÒn vµ nghÜa vô ph¸p lý HC cña c¸c bªn tham gia quan hÖ ®ã .
VÝ dô : c«ng d©n ®ñ ®iÒu kiÖn ®Òu cã quyÒn ®i xe m¸y nhng ph¶i cã nghÜa vô thùc hiÖn ®óng luËt giao th«ng ®êng bé
- Thø ba, mét bªn tham gia QHPLHC ph¶i ®îc sö dông quyÒn lùc NN (®©y lµ ®Æc ®iÓm kh¸c nhiÒu luËt
kh¸c). VÝ dô :c«ng d©n ®¨ng ký t¹m tró, t¹m v¾ng ph¶i ®Õn CA phêng, x·; c«ng chng ph¶i ®Õn CQ c«ng chøng
NN…
- Thø t, trong mét QHPLHC bao giê quyÒn bªn nµy còng t¬ng øng víi nghÜa vô bªn kia
VÝ dô : CSGT yªu cÇu kiÓm tra giÊy tê xe, l¸i xe ph¶i cã nghÜa vô xuÊt tr×nh..
- Thø n¨m, phÇn lín c¸c tranh chÊp ph¸t sinh trong QHPLHC ®ùîc gi¶i quyÕt theo thñ tôc hµnh chÝnh .
VÝ dô : mét c«ng d©n g©y gæ víi mét c«ng d©n kh¸c ( cha ®Ðn møc vi ph¹m luËt HS) , th× UBND phêng, CA phêng
lËp biªn b¶n, c¶nh c¸o, ph¹t tiÒn…
- Thø s¸u, bªn tham gia QHPLHC vi ph¹m yªu cÇu cña PLHC ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc NN. V× sao?
NghÜa lµ c¶ bªn chÊp hµnh vµ ®iÒu hµnh khi tham gia QHPLHC ®Òu ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc
PLHC do hµnh vi vi ph¹m PLHC cña m×nh g©y ra .
VÝ dô : c«ng d©n vi ph¹m luËt giao th«ng ®êng bé bÞ CSGT xö ph¹t, nhng vît qu¸ thÈm quyÒn - th× c«ng d©n cã
quyÒn khiÕu n¹i ®èi víi cÊp trªn cña ngêi CSGT ®ã vµ CSGT ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm HC v× hµnh vi vi ph¹m PLHC cña
m×nh g©y ra .
b) Ph©n lo¹i quan hÖ ph¸p luËt hµnh chÝnh :
QHPLHC cã thÓ ®îc ph©n lo¹i theo c¸c c¨n cø chñ yÕu sau :
- Thø nhÊt, c¨n cø vµo tÝnh chÊt mèi quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ, c¸c QHPLHC cã thÓ ®îc ph©n lo¹i 39
thµnh c¸c nhãm sau :
+ QHPLHC néi bé lµ lo¹i quan hÖ PLHC ph¸t sinh gi÷a c¸c chñ thÓ cã quan hÖ thuéc vÒ mÆt tæ chøc .
VÝ dô : quan hÖ gi÷a ChÝnh phñ víi Bé, c¬ quan ngang Bé, hoÆc gi÷a Bé trëng Bé T ph¸p víi Thanh tra Bé T
ph¸p…
+ QHPLHC liªn hÖ lµ lo¹i QHPLHC ph¸t sinh gi÷a c¸c chñ thÓ kh«ng cã quan hÖ lÖ thuéc vÒ mÆt tæ chøc .
VÝ dô : UBND x· xö ph¹t víi c«ng d©n vi ph¹m hµnh chÝnh ; hoÆc Bé Tµi chÝnh kiÓm tra viÖc thùc hiÖn ng©n s¸ch NN
cña Bé T ph¸p .
- Thø hai, C¨n cø vµo tÝnh chÊt quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c chñ thÓ, c¸c QHPLHC cã thÓ ®îc ph©n
lo¹i thµnh c¸c nhãm sau :
+ Quan hÖ néi dung lµ lo¹i QHPLHC ®îc thiÕt lËp ®Ó trùc tiÕp thùc hiÖn quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c chue
thÓ trong mèi quan hÖ ®ã .
VÝ dô : Quan hÖ gi÷a Chñ tÞch UBND tØnh víi c¸ nh©n A ph¸t sinh khi «ng A ®îc Chñ tÞch UBND tØnh bæ nhiÖm lµm
Ch¸nh Thanh tra ND tØnh .
+ Quan hÖ thñ tôc lµ lo¹i QHPLHC h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh c¸c chñ thÓ thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph¸p lý
cÇn thiÕt gióp cho viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña hä trong c¸c quan hÖ néi dung ®îc nhanh
chãng vµ ®óng ®¾n .
VÝ dô : quan hÖ gi÷a Thñ tíng ChÝnh phñ víi Bé trëng ph¸t sinh khi Bé trëng kiÕn nghÞ víi Thñ tíng ®×nh chØ viÖc
thi hµnh NghÞ quyÕt cña H§ND tØnh H tr¸i víi V¨n b¶n QPPL vÒ ngµnh , lÜnh vùc m×nh phô tr¸ch .
- Thø ba, c¨n cø vµo lÜnh vùc ph¸t sinh quan hÖ, c¸c QHPLHC cã thÓ ph©n lo¹i thµnh c¸c nhãm :
QHPLHC vÒ qu¶n lý kinh tÕ, VH, AN, ChÝnh trÞ, TTATXH …vÒ xö lý vi ph¹m PL, thanh tra, kiÓm tra,
gi¶I quyÕt khiÕu n¹i, tè c¸o.
c) CÊu tróc cña QHPLHC : ®ã lµ chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ cña QHPLHC
- Thø nhÊt, chñ thÓ cña QHPLHC :
Chñ thÓ cña QHPL HC lµ c¸c c¬ quan, tæ chøc, c¸ nh©n cã n¨ng lùc chñ thÓ tham gia vµo QHPLHC,
mang quyÒn vµ nghÜa vô ®èi víi nhau theo qui ®Þnh cña PLHC.
VËy, ®iÒu kiÖn cña chñ thÓ QHPLHC lµ : c¸c c¸ nh©n, c¬ quan, tæ chøc ph¶i cã n¨ng lùc chñ thÓ phï
hîp víi QHPLHC mµ hä tham gia .
N¨ng lùc chñ thÓ cña QHPLHC ®îc hiÓu ë c¸c khÝa c¹nh sau :
+ N¨ng lùc chñ thÓ cña c¸c CQNN ph¸t sinh khi CQ ®ã ®ùoc thµnh lËp vµ chÊm døt khi CQ ®ã bÞ gi¶i thÓ;
+ N¨ng lùc chñ thÓ cña CB, CC ph¸t sinh khi c¸ nh©n ®ã ®îc NN giao ®¶m nhiÖm mét c«ng vô, chøc vô
nhÊt ®Þnh vµ chÊm døt khi kh«ng cßn ®¶m nhiÖm c«ng vô, chøc vô ®ã .
VÝ dô : C¶nh s¸t A ®îc CQCA giao nhiÖm vô kiÓm tra giao th«ng – ph¸t sinh n¨ng lùc chñ thÓ cña mét CSGT vµ sÏ
chÊm døt khi c¶nh s¸t A kh«ng cßn lµm nhiÖm vô kiÓm tra giao th«ng n÷a .
+N¨ng lùc chñ thÓ cña tæ chøc x· héi, ®¬n vÞ kinh tÕ, ®¬n vÞ vò trang, ®¬n vÞ HC-sù nghiÖp ph¸t sinh khi
NN quy ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô cña ttæ chøc ®ã trong QLHCNN vµ chÊm døt khi kh«ng cßn qui ®Þnh ®ã
hoÆc tæ chøc ®ã bÞ gi¶i thÓ .
VÝ dô : Héi ®ång bÇu cö H§ND n¨ng lùc chñ thÓ ph¸t sinh khi ®îc NN thµnh lËp vµ gi¶I thÓ khi
nhiÖm vô bÇiu cö ®· hoµn thµnh ; Doanh nghiÖp n¨ng lùc chñ thÎ ph¸t sinh khi ®ùîc Së KH-§T cÊp
giÊy phÐp ®¨ng ký KD vµ gi¶I thÓ khi hÕt h¹n ghi trªn gi¸y phÐp ®¨ng ký KD .
+ N¨ng lùc chñ thÓ cña c¸ nh©n ®îc biÓu hiÖn trong tæng thÓ n¨ng lùc PLHC vµ n¨ng lùc hµnh vi hµnh
chÝnh .
N¨ng lùc cña c¸ nh©n tïy thuéc vµo tÝnh chÊt, néi dung cña tõng lo¹i quan hÖ PLHC cô thÓ mµ NN
®ßi hái c¸ nh©n ph¶i ®¸p øng nh ®é tuæi, t×nh tr¹ng søc kháe, tr×nh ®é ®µo t¹o, kh¶ n¨ng tµi chÝnh ...
VÝ dô : §iÒu 9 LuËt HN&G§ n¨m 2000 qui ®Þnh ®é tuæi kÕt h«n cña nam lµ tõ 20, n÷ lµ tõ 18
VÝ dô :Kho¶n 1®iÒu 6 vµ kho¶n 2 ®iÒu 24 Ph¸p lÖnh xö lý vi ph¹m PLHC qui ®Þnh : c¸ nh©n ph¶i ®ñ 14 tuæi trë lªn míi
cã thÓ bÞ xö ph¹t vi ph¹m hµnh chÝnh ; c«ng d©n tõ ®ñ 12 tuæi ®Õn díi 18 tuæi míi cã thÓ bÞ ¸p dông biÖ ph¸p ®a vµo
trêng gi¸o dìng .
- Thø hai, kh¸ch thÓ cña QHPLHC :
§ã lµ c¸c trËt tù qu¶n lý hµnh chÝnh NN , nghÜa lµ c¸c lîi Ých cña NN, lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c¸ nh©n,
tæ chøc nÕu phï hîp víi c¸c trËt tù QLHCNN th× sÏ ®îc PLHC b¶o vÖ .
Tïy tõng lÜnh vùc ph¸t sinh, c¸c QHPLHC sÏ cã nh÷ng kh¸ch thÓ lµ trËt tù QLHCNN t¬ng øng víi lÜnh vùc ®ã .VÝ dô
C¸c QHPLHC vÒ gi¶i quyÕt khiÐu n¹i, tè c¸o ®Ò cã chung kh¸ch thÓ lµ trËt tù QLHCNN vÒ gi¶I quyÕt khiÕu n¹i, tè c¸o
d) Sù kiÖn ph¸p lý trong QHPLHC : 40
Sù kiÖn ph¸p lý HC lµ nh÷ng sù kiÖn thùc tÕ mµ viÖc xuÊt hiÖn, thay ®æi hay chÊm døt chóng ®îc
PLHC g¾n víi viÖc lµm ph¸t sinh, thay ®æi hay chÊm døt c¸c QHPLHC .Sù kiÖn ph¸p lý HC ®îc chia
thµnh c¸c lo¹i :
- Sù biÕn : lµ nh÷ng sù kiÖn x¶y ra theo qui luËt kh¸ch quan kh«ng chÞu sù chi phèi cña con ngêi mµ do
®ã lµm ph¸t sinh, thay ®æi hay chÊm døt QHPLHC .
VÝ dô : sù kiÖn thiªn tai,dÞch bÖnh, sù cè kü thuËt …
- Hµnh vi lµ sù kiÖn ph¸p lý chÞu sù chi phèi bëi ý chÝ cña con ngêi, mµ viÖc thùc hiÖn hay kh«ng thùc
hiÖn chóng ®îc PLHC g¾n víi viÖc lµm ph¸t sinh, thay ®æi hoÆc lµm chÊm døt c¸c QHPLHC .
VÝ dô : hµnh vi khiÕu n¹i tè c¸o lµ sù kiÖn ph¸p lý HC lµm ph¸t sinh QHPLHC gi÷ ngêi cã thÈm
quyÒn gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè c¸o víi nguêi khiÕu n¹i vµ ngêi bÞ khiÐu n¹i .
Thùc tiÔn ph¸p lý cho thÊy viÖc ph©n biÖt sù kiÖn ph¸p lý HC víi c¸c sù kiÖn ph¸p lý kh¸c chØ cã
tÝnh t¬ng ®èi ; bëi v× sù kiÖn ph¸p lý HC chØ lµ mét trong c¸c sù kiÖn ph¸p lý nãi chung . VÝ dô : sù kiÖn
cÊp giÊy ®¨ng ký kÕt h«n kh«ng chØ lµ sù kiÖn ph¸p lý lµm chÊm døt QHPLHC vÒ viÖc ®¨ng ký kÕt h«n,
mµ cßn lµ sù kiÖn ph¸p lý lµm ph¸t sinh quan hÖ vî, chång gi÷a 2 ngêi ®îc cÊp ®¨ng ký kÐt h«n theo
LuËt HN&G§ n¨m 2000.
Cã thÓ nãi : NÕu QPPLHC vµ n¨ng lùc chñ thÓ cña c¸c CQ, tæ chøc, c¸ nh©n liªn quan lµ ®iÒu kiÖn
chung cho viÖc ph¸t sinh, thay ®æi, chÊm døt c¸c QHPL HC th× sù kiÖn ph¸p lý HC lµ ®iÒu kiÖn thùc tÕ cô
thÓ vµ trùc tiÕp lµm ph¸t sinh, thay ®æi, hoÆc chÊm døt c¸c quan hÖ ®ã .
C¢U HáI
1.kh¸i niÖm, ®èi t¬ng ®iÒu chØnh, ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh cña luËt Hµnh chÝnh?
2.Ph©n biÖt LuËt Hµnh chÝnh víi mét sè ngµnh luËt. 45
3.Tr×nh bµy hiÓu biÕt cña anh, chÞ vÒ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc.
4. Quan hÖ PLHC lµ g× ? §Æc ®iÓm QHPLHC ? CÊu tróc vµ sù kiÖn ph¸p lý trong QHPLHC
5.Vi ph¹m hµnh chÝnh lµ g×? DÊu hiÖu cña vi ph¹m hµnh chÝnh?Ph©n lo¹i vi ph¹m hµnh chÝnh?
6.Tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh lµ g×? ®Æc ®iÓm cña tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh?
7.Xö ph¹t vi ph¹m hµnh chÝnh lµ g×? Nguyªn t¾c xö ph¹t hµnh chÝnh nh thÕ nµo?
8.Nªu mét sè vÝ dô vÒ thÈm quyÒn xö ph¹t vi ph¹m hµnh chÝnh?
b) NghÜa vô, quyÒn lîi cña CB,CC: (Theo Luật CBCC 2008 cã hiệu lực từ 1/1/2010 )
* Nghĩa vụ của CBCC :
- Điều 8 qui định về nghĩa vụ của CBCC đối với Đảng, Nhà nước và nhân dân
1. Trung thành với Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; bảo vệ
danh dự Tổ quốc và lợi ích quốc gia.
2. Tôn trọng nhân dân, tận tụy phục vụ nhân dân.
3. Liên hệ chặt chẽ với nhân dân, lắng nghe ý kiến và chịu sự giám sát của nhân dân.
4. Chấp hành nghiêm chỉnh đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và PL của Nhà nước.
- Điều 9 qui định về nghĩa vụ của cán bộ, công chức trong thi hành công vụ
1. Thực hiện đúng,đủ và chịu trách nhiệm về kết quả thực hiện nhiệm vụ,quyền hạn được giao.
2. Có ý thức tổ chức kỷ luật; nghiêm chỉnh chấp hành nội quy, quy chế của cơ quan, tổ chức, đơn vị; báo
cáo người có thẩm quyền khi phát hiện hành vi vi phạm pháp luật trong cơ quan, tổ chức, đơn vị; bảo vệ bí
mật nhà nước.
3. Chủ động và phối hợp chặt chẽ trong thi hành công vụ; giữ gìn đoàn kết trong cơ quan, tổ chức, đơn vị.
4. Bảo vệ, quản lý và sử dụng hiệu quả, tiết kiệm tài sản nhà nước được giao.
5. Chấp hành quyết định của cấp trên. Khi có căn cứ cho rằng quyết định đó là trái pháp luật thì phải kịp
thời báo cáo bằng văn bản với người ra quyết định; trường hợp người ra quyết định vẫn quyết định việc thi
hành thì phải có văn bản và người thi hành phải chấp hành nhưng không chịu trách nhiệm về hậu quả của
việc thi hành, đồng thời báo cáo cấp trên trực tiếp của người ra quyết định. Người ra quyết định phải chịu
trách nhiệm trước pháp luật về quyết định của mình.
6. Các nghĩa vụ khác theo quy định của pháp luật.
* Quyền, lợi ích của CBCC :
- Điều 11 qui định: quyền của cán bộ, công chức được bảo đảm các điều kiện thi hành công vụ
1. Được giao quyền tương xứng với nhiệm vụ.
2. Được bảo đảm trang thiết bị và các điều kiện làm việc khác theo quy định của pháp luật.
3. Được cung cấp thông tin liên quan đến nhiệm vụ, quyền hạn được giao.
4. Được đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chính trị, chuyên môn, nghiệp vụ.
5. Được pháp luật bảo vệ khi thi hành công vụ.
- Điều 12 qui định về quyền của cán bộ, công chức về tiền lương và các chế độ liên quan đến48
tiền lương
1. Được Nhà nước bảo đảm tiền lương tương xứng với nhiệm vụ, quyền hạn được giao, phù hợp với điều
kiện kinh tế - xã hội của đất nước. Cán bộ, công chức làm việc ở miền núi, biên giới, hải đảo, vùng sâu,
vùng xa, vùng dân tộc thiểu số, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn hoặc trong các ngành,
nghề có môi trường độc hại, nguy hiểm được hưởng phụ cấp và chính sách ưu đãi theo quy định của pháp
luật.
2. Được hưởng tiền làm thêm giờ, tiền làm đêm, công tác phí và các chế độ khác theo quy định của pháp
luật.
- Điều 13 qui định: quyền của cán bộ, công chức về nghỉ ngơi
Cán bộ, công chức được nghỉ hàng năm, nghỉ lễ, nghỉ để giải quyết việc riêng theo quy định của
pháp luật về lao động. Trường hợp do yêu cầu nhiệm vụ, cán bộ, công chức không sử dụng hoặc sử dụng
không hết số ngày nghỉ hàng năm thì ngoài tiền lương còn được thanh toán thêm một khoản tiền bằng tiền
lương cho những ngày không nghỉ.
- Điều 14 qui định về các quyền khác của cán bộ, công chức
Cán bộ, công chức được bảo đảm quyền học tập, nghiên cứu khoa học, tham gia các hoạt động
kinh tế, xã hội; được hưởng chính sách ưu đãi về nhà ở, phương tiện đi lại, chế độ bảo hiểm xã hội, bảo
hiểm y tế theo quy định của pháp luật; nếu bị thương hoặc hy sinh trong khi thi hành công vụ thì được
xem xét hưởng chế độ, chính sách như thương binh hoặc được xem xét để công nhận là liệt sĩ và các
quyền khác theo quy định của pháp luật.
4. Những qui định về đạo đức, văn hóa , giao tiếp của CBCC và những việc CBCC không được
làm ( theo Luật CBCC 2008):
a) Qui định về đạo đức, văn hóa , giao tiếp của CBCC (theo Luật CBCC 2008):
- Điều 15 qui định về đạo đức của cán bộ, công chức
Cán bộ, công chức phải thực hiện cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư trong hoạt động công vụ.
- Điều 16 qui định về văn hóa giao tiếp của CBCC ở công sở:
1. Trong giao tiếp ở công sở, cán bộ, công chức phải có thái độ lịch sự, tôn trọng đồng nghiệp; ngôn ngữ
giao tiếp phải chuẩn mực, rõ ràng, mạch lạc.
2. Cán bộ, công chức phải lắng nghe ý kiến của đồng nghiệp; công bằng, vô tư, khách quan khi nhận xét,
đánh giá; thực hiện dân chủ và đoàn kết nội bộ.
3. Khi thi hành công vụ, cán bộ, công chức phải mang phù hiệu hoặc thẻ công chức; có tác phong lịch sự;
giữ gìn uy tín, danh dự cho cơ quan, tổ chức, đơn vị và đồng nghiệp.
- Điều 17 qui định về văn hóa giao tiếp của CBCC với nhân dân
1.CB, công chức phải gần gũi với ND; có tác phong, thái độ lịch sự, nghiêm túc, khiêm tốn; ngôn ngữ
giao tiếp phải chuẩn mực, rõ ràng, mạch lạc.
2.CB, công chức không được hách dịch,cửa quyền,gây khó khăn, phiền hà cho ND khi thi hành công vụ.
b) Những việc CBCC không được làm ( theo Luật CBCC 2008):
Điều 18 qui định những việc cán bộ, công chức không được làm liên quan đến đạo đức công vụ
1. Trốn tránh trách nhiệm, thoái thác nhiệm vụ được giao; gây bè phái, mất đoàn kết; tự ý bỏ việc hoặc
tham gia đình công.
2. Sử dụng tài sản của Nhà nước và của nhân dân trái pháp luật.
3. Lợi dụng, lạm dụng nhiệm vụ, quyền hạn;sử dụng thông tin liên quan đến công vụ để vụ lợi.
4. Phân biệt đối xử dân tộc, nam nữ, thành phần XH, tín ngưỡng, tôn giáo dưới mọi hình thức.
- Điều 19 qui định những việc cán bộ, công chức không được làm liên quan đến bí mật nhà
nước
1. Cán bộ, công chức không được tiết lộ thông tin liên quan đến bí mật nhà nước dưới mọi hình thức.
2. Cán bộ, công chức làm việc ở ngành, nghề có liên quan đến bí mật nhà nước thì trong thời hạn ít nhất là
05 năm, kể từ khi có quyết định nghỉ hưu, thôi việc, không được làm công việc có liên quan đến ngành,
nghề mà trước đây mình đã đảm nhiệm cho tổ chức, cá nhân trong nước, tổ chức, cá nhân nước ngoài hoặc
liên doanh với nước ngoài.
3. Chính phủ quy định cụ thể danh mục ngành, nghề, công việc, thời hạn mà cán bộ, công chức không 49
được làm và chính sách đối với những người phải áp dụng quy định tại Điều này.
- Điều 20 qui định những việc khác cán bộ, công chức không được làm:
Ngoài những việc không được làm quy định tại Điều 18 và Điều 19 của Luật này, cán bộ, công
chức còn không được làm những việc liên quan đến sản xuất, kinh doanh, công tác nhân sự quy định tại
Luật phòng, chống tham nhũng, Luật thực hành tiết kiệm, chống lãng phí và những việc khác theo quy
định của pháp luật và của cơ quan có thẩm quyền.
5. Tuyển dụng công chức (theo Luật CBCC 2008) :
a) Căn cứ tuyển dụng, điều kiện đăng ký dự tuyển CBCC:
- Điều 35 qui định về căn cứ để tuyển dụng công chức
Việc tuyển dụng công chức phải căn cứ vào yêu cầu nhiệm vụ, vị trí việc làm và chỉ tiêu biên chế.
- Điều 36 qui định về điều kiện đăng ký dự tuyển công chức
1. Người có đủ các điều kiện sau đây không phân biệt dân tộc, nam nữ, thành phần xã hội, tín ngưỡng, tôn
giáo được đăng ký dự tuyển công chức:
a) Có một quốc tịch là quốc tịch Việt Nam;
b) Đủ 18 tuổi trở lên;
c) Có đơn dự tuyển; có lý lịch rõ ràng;
d) Có văn bằng, chứng chỉ phù hợp;
đ) Có phẩm chất chính trị, đạo đức tốt;
e) Đủ sức khoẻ để thực hiện nhiệm vụ;
g) Các điều kiện khác theo yêu cầu của vị trí dự tuyển.
2. Những người sau đây không được đăng ký dự tuyển công chức:
a) Không cư trú tại Việt Nam;
b) Mất hoặc bị hạn chế năng lực hành vi dân sự;
c) Đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự; đang chấp hành hoặc đã chấp hành xong bản án, quyết định về
hình sự của Tòa án mà chưa được xóa án tích; đang bị áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở
chữa bệnh, cơ sở giáo dục.
b) Phương thức, nguyên tắc, cơ quan tuyển dụng CBCC :
- Điều 37 qui định về phương thức tuyển dụng công chức :
1. Việc tuyển dụng công chức được thực hiện thông qua thi tuyển, trừ trường hợp quy định tại khoản 2
Điều này. Hình thức, nội dung thi tuyển công chức phải phù hợp với ngành, nghề, bảo đảm lựa chọn được
những người có phẩm chất, trình độ và năng lực đáp ứng yêu cầu tuyển dụng.
2. Người có đủ điều kiện quy định tại khoản 1 Điều 36 của Luật này cam kết tình nguyện làm việc từ 05
năm trở lên ở miền núi, biên giới, hải đảo, vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số, vùng có điều kiện
kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn thì được tuyển dụng thông qua xét tuyển.
3. Chính phủ quy định cụ thể việc thi tuyển, xét tuyển công chức.
- Điều 38 qui định về nguyên tắc tuyển dụng công chức:
1. Bảo đảm công khai, minh bạch, khách quan và đúng pháp luật.
2. Bảo đảm tính cạnh tranh.
3. Tuyển chọn đúng người đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ và vị trí việc làm.
4. Ưu tiên tuyển chọn người có tài năng, người có công với nước, người dân tộc thiểu số.
- Điều 39 qui định về cơ quan thực hiện tuyển dụng công chức:
1. Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Kiểm toán Nhà nước thực hiện tuyển dụng và
phân cấp tuyển dụng công chức trong cơ quan, tổ chức, đơn vị thuộc quyền quản lý.
2. Văn phòng Quốc hội, Văn phòng Chủ tịch nước thực hiện tuyển dụng công chức trong cơ quan, đơn vị
thuộc quyền quản lý.
3. Bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ tuyển dụng và phân cấp tuyển dụng công chức trong
cơ quan, tổ chức, đơn vị thuộc quyền quản lý.
4. Ủy ban nhân dân cấp tỉnh tuyển dụng và phân cấp tuyển dụng công chức trong cơ quan, tổ chức, đơn vị
thuộc quyền quản lý.
5. Cơ quan của Đảng Cộng sản Việt Nam, tổ chức chính trị - xã hội tuyển dụng và phân cấp tuyển dụng 50
công chức trong cơ quan, tổ chức, đơn vị thuộc quyền quản lý.
C¢U HáI
1. Khái niệm CB, CC .
2. Công vụ và nguyên tắc của chế độ công vụ
3. NghÜa vô , quyÒn lîi cña CB, CC .
4. Những việc CBCC không được làm .
5. Căn cứ tuyển dụng, điều kiện đăng ký dự tuyển CBCC.
6. Phương thức, nguyên tắc, cơ quan tuyển dụng CBCC :
IV- VIÊN CHỨC
(Theo Luật Viên chức 2010 được Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XII, kỳ họp
thứ 8 thông qua ngày 15 tháng 11 năm 2010)
7. Hợp đồng làm việc của viên chức và chuyển đổi giữa viên chức và cán bộ, công chức
a) Các loại hợp đồng làm việc (theo điều 25)
- Hợp đồng làm việc xác định thời hạn là hợp đồng mà trong đó hai bên xác định thời hạn, thời điểm
chấm dứt hiệu lực của hợp đồng trong khoảng thời gian từ đủ 12 tháng đến 36 tháng. Hợp đồng làm việc
xác định thời hạn áp dụng đối với người trúng tuyển vào viên chức, trừ trường hợp quy định tại điểm d và
điểm đ khoản 1 Điều 58 của Luật này.
- Hợp đồng làm việc không xác định thời hạn là hợp đồng mà trong đó hai bên không xác định thời hạn,
thời điểm chấm dứt hiệu lực của hợp đồng. Hợp đồng làm việc không xác định thời hạn áp dụng đối với
trường hợp đã thực hiện xong hợp đồng làm việc xác định thời hạn và trường hợp cán bộ, công chức
chuyển thành viên chức theo quy định tại điểm d và điểm đ khoản 1 Điều 58 của Luật này.
b) Chuyển đổi giữa viên chức và cán bộ, công chức (điều 58)
Khoản 1, điểu 58 qui định việc chuyển đổi giữa viên chức và CB, công chức được thực hiện như sau:
- Một là, việc tuyển dụng viên chức vào làm công chức phải thực hiện theo quy định của pháp luật về cán
bộ, công chức. Trường hợp viên chức đã có thời gian làm việc tại đơn vị sự nghiệp công lập từ đủ 05 năm
trở lên thì được xét chuyển thành công chức không qua thi tuyển;
- Hai là, viên chức được tiếp nhận, bổ nhiệm vào vị trí việc làm được pháp luật quy định là công chức thì
quyết định tiếp nhận, bổ nhiệm đồng thời là quyết định tuyển dụng;
- Ba là, viên chức được bổ nhiệm giữ các vị trí trong bộ máy lãnh đạo, quản lý của đơn vị sự nghiệp công
lập mà pháp luật quy định là công chức thì được bổ nhiệm vào ngạch công chức tương ứng với vị trí việc
làm, tiền lương được hưởng theo cơ chế trả lương của đơn vị sự nghiệp công lập, được giữ nguyên chức
danh nghề nghiệp đã được bổ nhiệm, được thực hiện hoạt động nghề nghiệp theo quy định của Luật này 54
và các quy định khác của pháp luật có liên quan;
- Bốn là, CB, công chức được chuyển sang làm viên chức tại đơn vị sự nghiệp công lập khi đáp ứng các
điều kiện theo quy định của Luật này;
- Năm là, công chức trong bộ máy lãnh đạo, quản lý của đơn vị sự nghiệp công lập khi hết thời hạn bổ
nhiệm mà không được bổ nhiệm lại nhưng vẫn tiếp tục làm việc tại đơn vị sự nghiệp công lập đó thì được
chuyển làm viên chức và bố trí công tác phù hợp với chuyên môn, nghiệp vụ;
- Sáu là, quá trình cống hiến, thời gian công tác của viên chức trước khi chuyển sang làm cán bộ, công
chức và ngược lại được xem xét khi thực hiện các nội dung liên quan đến đào tạo, bồi dưỡng, khen thưởng
và các quyền lợi khác.
Chính phủ quy định chi tiết việc thực hiện các nội dung đã nêu trên..
c) Quy định chuyển tiếp viên chức (điều 59)
- Thứ nhất, viên chức được tuyển dụng trước ngày 01 tháng 07 năm 2003 có các quyền, nghĩa vụ và
được quản lý như viên chức làm việc theo hợp đồng làm việc không xác định thời hạn theo quy định của
Luật này. Đơn vị sự nghiệp công lập có trách nhiệm hoàn tất các thủ tục để bảo đảm các quyền lợi, chế độ
chính sách về ổn định việc làm, chế độ tiền lương và các quyền lợi khác mà viên chức đang hưởng.
- Thứ hai, viên chức được tuyển dụng từ ngày 01 tháng 07 năm 2003 đến ngày Luật này có hiệu lực
(Luật Viên chức 2010 có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2012) tiếp tục thực hiện hợp đồng làm việc đã ký
kết với đơn vị sự nghiệp công lập, có các quyền, nghĩa vụ và được quản lý theo quy định của Luật Viên
chức 2010.
Chính phủ quy định chi tiết qui định đã nêu trên.
Đối với các đối tượng khác Chính phủ quy định việc áp dụng Luật viên chức đối với những người
làm việc trong các đơn vị sự nghiệp thuộc tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức
xã hội - nghề nghiệp, đơn vị sự nghiệp công lập công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên do Nhà nước
làm chủ sở hữu.
CÂU HỎI
1. Viên chức là gì ? Quyền và nghĩa vụ của viên chức?
2. Thi tuyển viên chức theo Luật Viên chức? Hợp đồng và chuyển tiếp viên chức là gì?
1. Những khiếu kiện thuộc thẩm quyền giải quyết của Toà án (điều 28)
- Thứ nhất, những khiếu kiện quyết định hành chính, hành vi hành chính, trừ các quyết định hành chính,
hành vi hành chính thuộc phạm vi bí mật nhà nước trong các lĩnh vực quốc phòng, an ninh, ngoại giao
theo danh mục do Chính phủ quy định và các quyết định hành chính, hành vi hành chính mang tính nội
bộ của cơ quan, tổ chức.
- Thứ hai, khiếu kiện về danh sách cử tri bầu cử đại biểu Quốc hội, danh sách cử tri bầu cử đại biểu Hội
đồng nhân dân.
- Thứ ba, khiếu kiện quyết định kỷ luật buộc thôi việc công chức giữ chức vụ từ Tổng Cục trưởng và
tương đương trở xuống.
- Thứ tư, khiếu kiện quyết định giải quyết khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh.
Lưu ý : Xác định thẩm quyền trong trường hợp vừa có đơn khiếu nại, vừa có đơn khởi kiện
Trường hợp người khởi kiện có đơn khởi kiện vụ án hành chính tại Toà án có thẩm quyền, đồng
thời có đơn khiếu nại đến người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại thì thẩm quyền giải quyết theo sự
lựa chọn của người khởi kiện.
3. Quyền yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời (điều 60)
a) Trường hợp áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời
- Trong quá trình giải quyết vụ án, đương sự, người đại diện của đương sự có quyền yêu cầu Toà
án đang giải quyết vụ án đó áp dụng một hoặc nhiều biện pháp khẩn cấp tạm thời như: tạm đình chỉ việc
thi hành quyết định hành chính, quyết định kỷ luật buộc thôi việc, quyết định xử lý vụ việc cạnh
tranh.Tạm dừng việc thực hiện hành vi hành chính.Cấm hoặc buộc thực hiện những hành vi nhất định.để
tạm thời giải quyết yêu cầu cấp bách của đương sự, bảo vệ chứng cứ, bảo toàn tình trạng hiện có tránh 56
gây thiệt hại không thể khắc phục được hoặc bảo đảm việc thi hành án.
- Trong trường hợp do tình thế khẩn cấp, cần phải bảo vệ ngay bằng chứng, ngăn chặn hậu quả
nghiêm trọng có thể xảy ra thì cá nhân, cơ quan, tổ chức có quyền nộp đơn yêu cầu Toà án có thẩm quyền
ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời đã nêu trên đồng thời với việc nộp đơn khởi kiện cho
Toà án đó. Người yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời không phải thực hiện biện pháp bảo đảm.
- Việc áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời trước khi mở phiên toà do một Thẩm
phán xem xét, quyết định.Việc áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời tại phiên toà do Hội
đồng xét xử xem xét, quyết định.
b) Về trách nhiệm do yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời không đúng (điều 66)
- Đương sự yêu cầu Toà án ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời phải chịu trách
nhiệm trước pháp luật về yêu cầu của mình, nếu có lỗi trong việc gây thiệt hại thì phải bồi thường.
- Toà án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời không đúng với yêu cầu của đương sự mà gây
thiệt hại cho người bị áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời hoặc gây thiệt hại cho người thứ ba thì Toà
án phải bồi thường.
c) Thủ tục áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời
- Người yêu cầu Toà án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời phải làm đơn gửi đến Toà án có
thẩm quyền; kèm theo đơn phải có chứng cứ để chứng minh cho sự cần thiết áp dụng biện pháp khẩn cấp
tạm thời.
- Đơn yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời phải có các nội dung chính sau đây:
+ Ngày, tháng, năm viết đơn;
+ Tên, địa chỉ của người có yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời;
+ Tên, địa chỉ của người bị yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời;
+ Tóm tắt nội dung quyết định hành chính, quyết định kỷ luật buộc thôi việc, quyết định giải
quyết khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh hoặc hành vi hành chính bị khởi kiện;
+ Lý do cần phải áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời;
+ Biện pháp khẩn cấp tạm thời cần được áp dụng và các yêu cầu cụ thể.
- Đối với trường hợp yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời (nêu tại điểm a) Thẩm phán
được phân công giải quyết vụ án phải xem xét, giải quyết. Trong thời hạn 48 giờ, kể từ thời điểm nhận
đơn yêu cầu, Thẩm phán phải ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời; trường hợp không
chấp nhận yêu cầu thì Thẩm phán phải thông báo bằng văn bản và nêu rõ lý do cho người yêu cầu biết.
Trường hợp hội đồng xét xử nhận đơn yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời tại phiên
toà thì Hội đồng xét xử xem xét ra quyết định áp dụng ngay biện pháp khẩn cấp tạm thời; trường hợp
không chấp nhận yêu cầu thì Hội đồng xét xử thông báo, nêu rõ lý do cho người yêu cầu biết và ghi vào
biên bản phiên toà.
- Đối với trường hợp yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời (nêu tại điểm a) thì sau
khi nhận được đơn yêu cầu cùng với đơn khởi kiện và chứng cứ kèm theo, Chánh án Toà án chỉ định
ngay một Thẩm phán thụ lý giải quyết đơn yêu cầu. Trong thời hạn 48 giờ, kể từ thời điểm nhận được
đơn yêu cầu, Thẩm phán phải xem xét và ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời; nếu không
chấp nhận yêu cầu thì Thẩm phán phải thông báo bằng văn bản và nêu rõ lý do cho người yêu cầu biết.
- Theo yêu cầu của đương sự, Toà án xem xét quyết định thay đổi hoặc hủy bỏ biện pháp khẩn
cấp tạm thời.Thủ tục thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời khi đương sự có đơn yêu cầu (như
nội dung đơn đã nêu trên)
- Quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời có hiệu lực thi hành ngay.Toà
án phải cấp hoặc gửi ngay quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời cho đương
sự, Viện kiểm sát cùng cấp và cơ quan thi hành án dân sự cùng cấp.
- Đương sự có quyền khiếu nại, Viện kiểm sát có quyền kiến nghị với Chánh án Toà án đang
giải quyết vụ án về quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời hoặc việc Thẩm
phán không ra quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời. Thời hạn khiếu nại,
kiến nghị là 03 ngày làm việc, kể từ ngày nhận được quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp
khẩn cấp tạm thời hoặc thông báo của Thẩm phán về việc không ra quyết định áp dụng, thay đổi, hủy 57
bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời.
- Tại phiên toà, đương sự có quyền khiếu nại, Viện kiểm sát có quyền kiến nghị với Hội đồng
xét xử về việc áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời hoặc không áp dụng, thay đổi, hủy
bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời.
- Chánh án Toà án phải xem xét, giải quyết khiếu nại, kiến nghị quy định tại khoản 1 Điều 70
của Luật TTHC trong thời hạn 03 ngày làm việc, kể từ ngày nhận được khiếu nại, kiến nghị.Quyết định
giải quyết khiếu nại, kiến nghị của Chánh án Toà án là quyết định cuối cùng và phải được cấp hoặc gửi
ngay cho đương sự, Viện kiểm sát cùng cấp và cơ quan thi hành án dân sự cùng cấp.Việc giải quyết
khiếu nại, kiến nghị tại phiên toà thuộc thẩm quyền của Hội đồng xét xử. Quyết định giải quyết khiếu
nại, kiến nghị của Hội đồng xét xử là quyết định cuối cùng.
CÂU HỎI
1. Thẩm quyền tố tụng hành chính của Tòa án là gì? Thẩm quyền của Tòa án nhân dân các cấp trong
việc xử kiện hành chính ?
2. Trình bày hiểu biết của anh (chị) về việc áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời?
3. Quyền khởi kiện vụ án hành chính như thế nào?
4. Đơn khởi kiện, và việc gửi đơn đến Tòa án và việc nhận đơn của Tòa án như thế nào?
CÂU HỎI
1. Tham nhũng là gì? Những hành vi tham nhũng biểu hiện như thế nào? Nguyên tắc xử lý tham
nhũng?
2. Trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, công dân về việc phòng, chống tham nhũng như thế nào?
3. Nhữ hành vi nào cấm trong phòng, chống tham nhũng?
_____________________________________________
CHƯƠNG VI
LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ
I – KHÁI NIỆM, ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU CHỈNH CỦA LUẬT HÌNH SỰ
Bộ luật Hình sự đã được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIII, kỳ họp thứ
10 thông qua ngày 27 tháng 11 năm 2015. Bộ luật này có 3 phần, 26 chương, 426 điều và có hiệu lực thi
hành từ ngày 01 tháng 7 năm 2016.
61
1. Khái niệm:
Luật Hình sự là một ngành luật trong hệ thống pháp luật Việt Nam, bao gồm hệ thống các qui
phạm pháp luật do Nhà nước ban hành, xác định những hành vi nào nguy hiểm cho xã hội là tội
phạm, đồng thời qui định hình phạt đối với những tội phạm ấy.
Các qui phạm pháp luật Hình sự được chia làm hai loại:
- Phần chung qui định những nguyên tắc, nhiệm vụ của Luật Hình sự, những vấn đề chung về tội
phạm và hình phạt.
- Phần các tội phạm: qui định những dấu hiệu pháp lý của những tội phạm cụ thể, loại hình phạt và
mức hình phạt có thể áp dụng đối với các tội phạm.
II – KHÁI NIỆM TỘI PHẠM, CẤU THÀNH TỘI PHẠM VÀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
1. Khái niệm tội phạm
Điều 8 Bộ luật Hình sự 2015 của nước CHXHCN Việt Nam qui định : Tội phạm là hành vi nguy
hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực
hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, 62
xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hoá, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội,
quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tự do, tài
sản, các quyền, lợi ích hợp pháp khác của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp
luật xã hội chủ nghĩa.
2. Những dấu hiệu cơ bản của tội phạm
- Một là, tính nguy hiểm cho xã hội: đây là dấu hiệu cơ bản, quan trọng nhất quyết định những dấu hiệu
khác của tội phạm. Một hành vi được qui định trong Bộ luật Hình sự phải chịu hình phạt vì có tính nguy
hiểm cho xã hội. Tính nguy hiểm cho xã hội được coi là dấu hiệu khách quan, là dấu hiệu vật chất của tội
phạm. Do đó hành vi gây nguy hiểm cho xã hội được coi là tội phạm phải là hành vi gây thiệt hại hoặc đe
dọa gây thiệt hại đáng kể cho các quan hệ xã hội do pháp luật hình sự bảo vệ.
- Hai là, tính có lỗi của tội phạm: lỗi là trạng thái tâm lý của một người đối với hành vi nguy hiểm cho
xã hội của mình và đối với hậu quả của hành vi đó gây ra. Trong Bộ luật Hình sự, tính có lỗi được nêu
trong định nghiĩa về tội phậm độc lập với tính nguy hiểm cho xã hội để nhấn mạnh tầm quan trọng của
nguyên tắc lỗi. Lỗi là trạng thái tâm lý phản ánh thái độ của chủ thể đối với hành vi trái pháp luật
của mình, cũng như đối với hậu quả của hành vi đó.Bộ luật Hình sự không chấp nhận buôc tội khách
quan, tức là buộc tội một người không căn cứ vào lỗi của họ mà chỉ căn cứ vào hành vi khách quan họ
đã thực hiện.
Lỗi được thể hiện dưới 2 hình thức: lỗi cố ý và lỗi vô ý. Lỗi cố ý có thể là cố ý trực tiếp có
thể là cố ý gián tiếp. Lỗi vô ý có thể là vô ý vì quá tự tin cũng có thể là vô ý do cẩu thả.
- Thứ ba, tính trái pháp luật hình sự : Nghĩa là hành vi gây nguy hiểm cho xã hội phải là hành vi được
qui định trong Bộ luật Hình sự. Qui định của luật Hình sự đảm bảo cho quyền tự do, dân chủ của công
dân, thúc đẩy cơ quan lập pháp kịp thời sửa đổi, bổ sung luật Hình sự cho phù hợp với tình hình kinh tế,
văn hóa-xã hội.
- Thứ tư, tính chịu hình phạt: có nghĩa là bất cứ một hành vi phạm tội nào cũng đều bị đe dọa phải chịu
một hình phạt. Chỉ có hành vi phạm tội mới phải chịu hình phạt, tội càng nghiêm trọng thì hình phạt áp
dụng càng nghiêm khắc.
Bốn dấu hiệu trên nêu trên quan hệ chặt chẽ với nhau trong đó tính nguy hiểm cho xã hội và tính
có lỗi là những dấu hiệu biểu hiện mặt nội dung, còn tính trái pháp luật hình sự, tính phải chịu hình phạt là
những dấu hiệu mặt hình thức của tội phạm.
- Ba là, chủ thể của tội phạm: là con người cụ thể đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội đã được
luật Hình sự qui định là tội phạm, có năng lực trách nhiệm hình sự và đạt độ tuổi theo qui định của luật
Hình sự.
+ Người có năng lực trách nhiệm hình sự là người có đầu óc bình thường, không mắc bệnh tâm
thần hoặc bệnh khác làm mất khả năng nhận thức; người này phạm tội thì không phải chịu trách
nhiệm hình sự, nhưng bắt buộc phải đi chữa bệnh. Người phạm tội mà có năng lực nhưng sau đó
lâm vào tình trạng không có năng lực trách nhiệm hính sự cũng bị áp dụng biện pháp bắt buộc
chữa bệnh. Phạm tội trong trường hợp dùng rượu và các chất kích thích khác vẫn phải chịu trách
nhiệm hình sự.
+ Tuổi chịu trách nhiệm hình sự: người đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chỉ chịu trách nhiệm với tội
phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng. Tuổi từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu
trách nhiệm hình sự với mọi loại tội phạm.
+ Ngoài các dấu hiệu chủ thể nêu trên một số tội phạm còn qui định một số dấu hiệu đặc biệt khác
vì chỉ khi có dấu hiệu đặc biệt đó mới có thể có hành vi phạm tội như : quân nhân, người có chức
vụ, quyền hạn....
- Bốn là, mặt chủ quan của tội phạm: là những diễn biến tâm lý bên trong tội phạm bao gồm: lỗi, mục
đích và động cơ phạm tội. Bất cứ một tội phạm cụ thể nào được thực hiện một cách có lỗi. Còn mục đích,
động cơ phạm tội là nội dung thuộc mặt chủ quan của một số loại tội phạm nhất định.
Lỗi được thể hiện dưới 2 hình thức: lỗi cố ý và lỗi vô ý. Lỗi cố ý có thể là cố ý trực
tiếp có thể là cố ý gián tiếp. Lỗi vô ý có thể là vô ý vì quá tự tin cũng có thể là vô ý do cẩu
thả.
+ Lỗi cố ý trực tiếp: chủ thể vi phạm pháp luật nhìn thấy trước hậu quả thiệt hại cho xã
hội do hành vi của mình gây ra, mong muốn cho hậu quả đó xảy ra.
+ Lỗi cố ý gián tiếp: Chủ thể vi phạm pháp luật nhận thấy trước hậu quả thiệt hại cho xã
hội do hành vi của mình gây ra, tuy không mong muốn nhưng để mặc cho hậu quả xảy ra.
+ Lỗi vô ý vì quá tự tin: Chủ thể vi phạm nhìn thấy trước hậu quả thiệt hại cho xã hội do
hành vi của mình gây ra, nhưng hy vọng, tin tưởng điều đó không xảy ra hoặc nếu xảy ra
có thể ngăn chặn được. 64
+ Lỗi vô ý do cẩu thả: Chủ thể vi phạm không nhận thấy trước hậu quả nguy hiểm cho xã
hội do hành vi của mình gây ra, mặc dù có thể thấy hoặc cần phải nhận thấy trước.
*Động cơ là lý do thúc đẩy chủ thể thực hiện hành vi vi phạm pháp luật.
*Mục đích là kết quả mà chủ thể muốn đạt được khi thực hiện hành vi vi phạm. Trong
mặt chủ quan, lỗi là dấu hiệu bắt buộc, còn động cơ và mục đích không phải là dấu hiệu bắt
buộc, trong thực tế, nhiều trường hợp vi phạm pháp luật chủ thể thực hiện hành vi không có
mục đích và động cơ.
5. Trách nhiệm hình sự
Trách nhiệm hình sự (TNHS) là sự phản ứng của Nhà nước đối với người thực hiện tội phạm, thể
hiện tập trung ở sự áp dụng hình phạt với chủ thể đó. Nghĩa là người phạm tội phải gánh chịu những hậu
quả bất lợi nhất định.
Đặc điểm riêng của TNHS:
- Cơ sở của TNHS là cấu thành tội phạm. Không có tội phạm thì không có TNHS.
- TNHS theo luật Hình sự Việt Nam là trách nhiệm cá nhân.
- TNHS là dạng trách nhiệm pháp lý nghiêm khắc nhất, bởi phương tiện thực hiện TNHS là hình phạt.
CÂU HỎI
1.Luật Hình sự là gì? Đối tượng điều chỉnh và phương pháp điều chỉnh của Bộ luật Hình sự?
2.Nguyên tắc của Bộ luật Hình sự nước ta?
3. Tội phạm là gì? Những dấu hiệu của tội phạm?Phân loại tội phạm?
4. Cấu thành tội phạm như thế nào?
5. Trách nhiệm hình sự là gì? Đặc điểm riêng của trách nhiệm hình sự?
6. Thế nào là phòng vệ chính đáng? Tình thế cấp thiết?
7. Trách nhiệm hình sự được qui định như thế nào đối với các trường hợp: chuẩn bị phạm tội; phạm tội
chưa đạt; tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội?
8. Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự được Bộ luật Hình sự nước ta qui định như thế nào?
9. Hình phạt là gì? Đặc điểm của hình phạt? Hệ thống hình phạt và các biện pháp tư pháp được qui định 68
trong Bộ luật Hình sự nước ta như thế nào?
CHƯƠNG VII
LUẬT DÂN SỰ
A. KHÁI LUẬN CHUNG VỀ LUẬT DÂN SỰ
I. ĐỐI TƯỢNG ĐIỀU CHỈNH CỦA LUẬT DÂN SỰ
1.1 Khái niệm đối tượng điều chỉnh của luật dân sự
Bộ luật Dân sự của nước CHXHCN Việt Nam được Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam khóa XI,
kỳ họp thứ 7 thông qua ngày 14/06/2005. Bộ luật có 7 phần, 36 chương, 777 điều . Nay là Bộ luật Dân sự
được Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam khóa XIII, kỳ họp thứ 10 thông qua ngày 24 tháng 11
năm 2015, có hiệu lực từ ngày 1/1/2017, Bộ luật Dân sự 2015 gồm : 6 phần, 27 chương, 689 điều.
* Khái niệm :
Luật Dân sự là một ngành luật độc lập trong hệ thống pháp luật Việt Nam, bao gồm các qui
phạm pháp luật do Nhà nước ban hành, thừa nhận nhằm điều chỉnh những quan hệ xã hội liên quan
đến quyền và nghĩa vụ về tài sản, các quan hệ nhân thân phi tài sản liên quan đến lợi ích vật chất hoặc
lơi ích tinh thần cho chính chủ thể tham gia quan hệ đó cũng như các chủ thể khác.
* Đối tượng điều chỉnh:
Đối tượng điều chỉnh của luật dân sự là các quan hệ tài sản và quan hệ nhân thân phát sinh giữa
các chủ thể của Luật dân sự nhằm đáp ứng lợi ích vật chất hoặc lợi ích tinh thần cho chính chủ thể
tham gia quan hệ đó cũng như các chủ thể khác.
1.2 Phân loại đối tượng điều chỉnh của Luật dân sự
1.2.1 Các quan hệ tài sản (TS)
* Quan hệ tài sản hay còn gọi là quan hệ xã hội về tài sản là quan hệ giữa chủ thể này với chủ thể
khác có liên quan đến tài sản. Tài sản này có thể là tài sản hữu hình hoặc tài sản vô hình, tài sản hiện có
hoặc tài sản được hình thành trong tương lai.
* Quan hệ tài sản được hình thành một cách khách quan với sự phát triển của lịch sử xã hội loài người
* Quan hệ tài sản do Luật dân sự điều chỉnh có các đặc điểm sau:
- Một là,quan hệ tài sản do luật dân sự điều chỉnh luôn liên quan đến TS,có thể trực tiếp hoặc gián tiếp.
- Hai là, quan hệ tài sản do luật dân sự điều chỉnh được xác lập bởi các chủ thể của quan hệ pháp luật dân
sự với các điều kiện do pháp luật qui định.
- Ba là, quan hệ tài sản do luật dân sự điều chỉnh thể hiện ý chí của các chủ thể tham gia quan hệ, ý chí đó
phải phù hợp với ý chí của nhà nước:
+ Chủ thể tham gia quan hệ tài sản có toàn quyền định đoạt trong các quan hệ mà mình tham gia. Tuy
nhiên, ý chí của chủ thể đó khi tham gia quan hệ phải phù hợp với ý chí của nhà nước.
+ Nhà nước đưa ra các qui định xác định quyền và nghĩa vụ của chủ thể, đó là những qui định mang
tính nguyên tắc chung, những qui định mang tính chất cấm đoán và bắt buộc nhất định.
- Bốn là, trong quan hệ tài sản do luật dân sự điều chỉnh, có sự đền bù ngang giá về lợi ích vật chất đối với
các chủ thể tham gia – đây là yếu tố đặc trưng của các quan hệ tài sản do pháp luật dân sự điều chỉnh. Tính
đền bù ngang giá có thể bị chi phối bởi rất nhiều yếu tố như tình cảm, phong tục tập quán.
1.1.2 Các quan hệ nhân thân
Quan hệ nhân thân được hiểu là quan hệ phát sinh giữa các chủ thể dân sự liên quan đến một lợi ích
tinh thần.
Nếu như ở quan hệ tài sản, có thể có sự dịch chuyển tài sản từ chủ thể này sang chủ thể khác thì trong
quan hệ nhân thân, việc dịch chuyển các giá trị tinh thần là không thể thực hiện được.
a) Nhóm quan hệ nhân thân không liên quan đến tài sản: là các quan hệ nhân thân xuất phát từ giá
trị tinh thần và các giá trị tinh thần này không có nội dung kinh tế, không thể chuyển giao trong giao lưu
dân sự (không thể là đối tượng của giao dịch dân sự).
- Các quyền nhân thân gắn liền với chủ thể trong quan hệ hôn nhân và gia đình.
- Quyền nhân thân liên quan đến việc cá biệt hóa cá nhân: Quyền đối với họ tên …
- Quyền nhân thân liên quan đến giá trị của con người trong xã hội
- Quyền nhân thân liên quan đến thân thể con người
- Các quyền nhân thân liên quan đến sự tự do của cá nhân 69
- Các quyền nhân thân liên quan đến hoạt động lao động, sáng tạo của cá nhân
b) Nhóm các quan hệ nhân thân liên quan đến tài sản: Xuất phát từ các giá trị tinh thần ban đầu,
các chủ thể sẽ được hưởng các lợi ích vật chất từ việc chuyển quyền đối với kết quả của hoạt động sáng
tạo:
- Quyền tác giả
- Quyền liên quan đến quyền tác giả
- Quyền sở hữu công nghiệp
- Quyền đối với cây trồng
* Có ý kiến cho rằng mọi quan hệ nhân thân đều liên quan đến tài sản bởi lẽ:
- Đối với việc chuyển giao các kết quả của hoạt động sáng tạo tinh thần thì chủ thể được hưởng lợi ích vật
chất (liên quan đến tài sản)
- Đối với các quyền nhân thân thì khi quyền nhân thân bị xâm phạm ngoài việc chủ thể xâm phạm phải
chấm dứt hành vi xâm phậm, pháp luật còn qui định chủ thể có hành vi xâm phạm phải bồi thường thiệt
hại cho người bị xâm phạm (có liên quan đến tài sản)
c) Quan hệ nhân thân do luật dân sự điều chỉnh có các đặc điểm sau:
- Thứ nhất, các quan hệ nhân thân do Luật dân sự điều chỉnh luôn liên quan đến một lợi ích tinh thần
- Thứ hai, quan hệ nhân thân không xác định được bằng một số tiền cụ thể. Các quan hệ nhân thân không
bao giờ là quan hệ tài sản (chỉ có quan hệ nhân thân liên quan đến tài sản và quan hệ nhân thân không liên
quan đến tài sản), nên giá trị tinh thần của quan hệ nhân thân không bao giờ trị giá được thành tiền.
- Thứ ba, các lợi ích tinh thần luôn gắn với chủ thể, trừ một số trường hợp pháp luật qui định
(ví dụ: quyền công bố phổ biến tác phẩm của tác giả có thể chuyển giao cho người thừa kế của tác giả khi tác giả chết)
- Thứ tư, các lợi ích tinh thần không thể bị hạn chế hoặc tước bỏ, trừ trường hợp do pháp luật qui định
CÂU HỎI
1. Đối tượng điều chỉnh của luật Dân sự là gì? Phương pháp điều chỉnh của luật Dân sự?
2. Nêu và phân tích những nguyên tắc của luật Dân sự 71
I. CÁ NHÂN
Cá nhân là chủ thể thường xuyên, quan trọng, chủ yếu và phổ biến của quan hệ pháp luật dân sự. Có
thể nói cá nhân tham gia vào tất cả các quan hệ pháp luật dân sự, ngay cả các quan hệ pháp luật dân sự
mà pháp nhân, tổ hợp tác, hộ gia đình tham gia thì cũng phải thông qua hành vi của cá nhân.
1.1. Năng lực chủ thể cuả cá nhân
1.1.1. Năng lực pháp luật dân sự
* Khái niệm
Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân là khả năng của cá nhân có quyền dân sự và có nghĩa vụ dân
sự. Khả năng đó chỉ có thể trở thành hiện thực thông qua năng lực hành vi dân sự của cá nhân.
* Đặc điểm:
- Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân do nhà nước qui định cho cá nhân trong các văn bản qui
phạm pháp luật dân sự.
- Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân có tính lịch sử, phụ thuộc vào chế độ chính trị, bản chất nhà
nước.
- Năng lực pháp luật của cá nhân là bình đẳng
- Năng lực pháp luật của cá nhân không thể bị hạn chế, trừ trường hợp do pháp luật qui định.
+ Hạn chế năng lực pháp luật dân sự đối với cá nhân: chỉ mang tính tạm thời, được áo dụng đối với
một số chủ thể nhất định, trong một số giai đoạn nhất định và ở một số địa bàn nhất định.
+ Bắt đầu và chấm dứt năng lực pháp luật dân sự của cá nhân: năng lực pháp luật dân sự của cá nhân
có từ khi người đó sinh ra và chấm dứt khi người đó chết
+ Nội dung năng lực pháp luật dân sự của cá nhân: là tổng hợp các quyền và nghĩa vụ dân sự mà pháp
luật qui định cho một cá nhân
# Quyền nhân thân không gắn với tài sản và quyền nhân thân gắn với tài sản.
# Quyền sở hữu, quyền thừa kế và các quyền khác đối với tài sản
# Quyền tham gia quan hệ dân sự và có các nghĩa vụ phát sinh từ quan hệ đó.
1.1.2 Năng lực hành vi dân sự
* Khái niệm :
Năng lực hành vi dân sự của cá nhân là khả năng của cá nhân bằng hành vi của mình xác lập, thực
hiện quyền, nghĩa vụ dân sự
*Đặc điểm:
- Năng lực hành vi dân sự của cá nhân do nhà nước qui định dựa trên sự phát triển về độ tuổi cũng
như khả năng nhân thức và làm chủ hành vi của cá nhân
- Năng lực hành vi dân sự của cá nhân là không bình đẳng, cá nhân khác nhau có năng lực hành vi
khác nhau do pháp luật qui định dựa trên độ tuổi, sự phát triển tâm lý, nhận thức
- Năng lực hành vi dân sự của cá nhân chỉ có khi cá nhân đến một độ tuổi nhất định và có thể bị mất
hoặc bị hạn chế khi còn sống
* Các mức độ năng lực hành vi dân sự của cá nhân:
- Thứ nhất, năng lực hành vi dân sự đầy đủ: cá nhân từ 18 tuổi trở lên, không bị tòa án tuyên bố
mất năng lực hành vi dân sự, không bị tòa án ra quyết định hạn chế năng lực hành vi dân sự thì có năng
lực hành vi dân sự đầy đủ. Cá nhân có năng lực hành vi dân sự đầy đủ có toàn quyền trong việc xác lập,
thực hiện các giao dịch dân sự và có nghĩa vụ thực hiện các giao dịch dân sự mà mình xác lập. Ngoài ra 72
nếu người có đầy đủ năng lực hành vi dân sự gây thiệt hại thì phải bồi thường.
- Thứ hai, năng lực hành vi dân sự một phần: là những người từ đủ 6 tuổi đến dưới 18 tuổi. Lưu ý:
+ Người từ đủ 6 tuổi đến chưa đủ 15 tuổi khi xác lập thực hiện giao dịch dân sự phải được người đại
diện theo pháp luật đồng ý, trừ giao dịch nhằm mục đích phục vụ nhu cầu sinh hoạt hằng ngày phù hợp
với lứa tuổi. Nếu cá nhân từ đủ 6 tuổi đến dưới 15 tuổi tham gia các giao dịch dân sự mà có giá trị lớn,
không được sự đồng ý của đại diện theo pháp luật thì người đại diện theo pháp luật có quyền yêu cầu tòa
án tuyên bố giao dịch vô hiệu.
+ Trường hợp người từ đủ 15 đến dưới 18 tuổi cso tài sản riêng để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ thì có
thể tự mình xác lập, thực hiện giao dịch dân sự mà không cần phải có sự đồng ý của người đại diện theo
pháp luật, trừ trường hợp pháp luật có qui định khác
- Thứ ba, không có năng lực hành vi dân sự: là người chưa đủ 6 tuổi.
* Mất năng lực hành vi dân sự và hạn chế năng lực hành vi dân sự
Tiêu chí Mất năng lực hành vi dân sự Hạn chế năng lực hành vi dân
phân biệt sự
Cơ quan có thẩm Tòa án nhân dân Tòa án nhân dân
quyền ra quyết định
Đối tượng bị áp dụng Người do bị bệnh tâm thần hoặc mắc Người nghiện ma túy, nghiện các chất
bệnh khác mà không thể nhận thức, kích thích khác dẫn dến phá tán tài sản
làm chủ được hành vi của mình của gia đình
(phải có kết luận của tổ chức giám
định về việc cá nhân đó không nhận
thức làm chủ được hành vi)
Người có quyền yêu Người có quyền, lợi ích liên quan Người có quyền, lợi ích liên quan, cơ
cầu quan, tổ chức hữu quan,
Người đại diện Người đại diện (xác định theo quan Người đại diện, phạm vi đại diện do
hệ giám hộ) toàn quyền trong việc tòa án quyết định. Giao dịch dân sự
xác lập, thực hiện giao dịch dân sự liên quan đến tài sản của người bị hạn
vì lợi ích của người mất năng lực chế năng lực hành vi dân sự phải có sự
hành vi dân sự đồng ý của người đại diện theo pháp
luật, trừ giao dịch nhằm phục vụ cho
sinh hoạt hằng ngày
Tình trạng pháp lý Đưa người bị tuyên bố mất năng Đưa người bị tuyên bố hạn chế năng
lực hành vi dân sự về tình trạng lực hành vi dân sự về tình trạng pháp
pháp lí giống người chưa đủ 6 tuổi lí giống người từ đủ 6 tuổi đến dưới
15 tuổi
1.2 .Tuyên bố mất tích, tuyên bố chết
1.2.1. Thông báo tìm kiếm người vắng mặt và quản lý tài sản của người vắng mặt
Trước khi yêu cầu tòa án ra quyết định tuyên bố một người mất tích, hoặc đã chết, những người có
quyền và lợi ích liên quan có thể yêu cầu tòa án ra thông báo tìm người vắng mặt tại nơi cư trú theo qui
định của pháp luật dân sự; Đồng thời yêu cầu tòa án áp dụng biện pháp quản lý tài sản của người vắng
mặt.
* Người quản lý tài sản của người vắng mặt được xác định như sau:
- Đối với tài sản đã được người vắng mặt ủy quyền quản lý thì người được ủy quyền tiếp tục quản lý.
- Đối với tài sản chung thì do chủ sở hữu chung còn lại quản lý
- Đối với tà sản do vợ hoặc chồng đang quản lý thì vợ haowcj chồng tiếp tục quản lý, nếu vợ hoặc
chồng chết hoặc mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự thì con đã thành niên
hoặc cha, mẹ của người vắng mặt quản lý
* Quyền, nghĩa vụ của người quản lý tài sản:
- Giữ gìn, bảo quản tài sản của người vắng mặt như tài sản của chính mình
- Bán ngay tài sản và hoa màu, sản phẩm khác có nguy cơ bị hư hỏng
- Thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng, thanh toán nợ đến hạn của người vắng mặt bằng tài sản của người 73
đó theo quyết định của tòa án
- Giao lại tài sản cho người vắng mặt khi người này trở về và thông báo cho tòa án biết, nếu có lỗi
trong việc quản lý tài sản mà gây thiệt hại phải bồi thường
Người quản lý tài sản của người vắng mặt tại nơi cư trú có các quyền sau:
- Quản lý tài sản của người vắng mặt
- Trích một phần tài sản của người vắng mặt để thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng, thanh toán nợ đến hạn
của người vắng mặt
- Được thanh toán các chi phí cần thiết cho việc quản lý tài sản
1.2.2. Tuyên bố mất tích
* Điều kiện của việc tuyên bố cá nhân mất tích:
- Người có quyền, lợi ích liên quan có đơn yêu cầu tòa án tuyên bố cá nhân đó mất tích
- Đã áp dụng đủ các biện pháp thông báo, tìm kiếm người vắng mặt theo qui định của pháp luật tố
tụng dân sự đối với người bị yêu cầu tuyên bố mất tích
- Thời gian biệt tích hai năm liền trở lên, khoảng thời gian này phải liên tục, không gián đoạn. Nếu
gián đoạn phải được xác định lại từ đầu
* Hậu quả của việc tuyên bố cá nhân mất tích:
- Về tư cách chủ thể: Khi tòa án ra quyết định tuyên bố mất tích, tạm thời tư cách chủ thể của người
đó bị dừng lại
- Quan hệ nhân thân: Các quan hệ nhân thân tạm dừng. Trường hợp vợ hoặc chồng của người tuyên
bố mất tích xin ly hôn thì tòa án giải quyết cho li hôn
- Quan hệ tài sản: Tài sản của người bị tuyên bố mất tích sẽ do người đang quản lý tiếp tục quản lý
* Quyết định hủy bỏ quyết định tuyên bố cá nhân mất tích và hậu quả của sự hủy bỏ:
- Khi người bị tuyên bố mất tích trở về hoặc có tin tức xác thực là người đó còn sống thì theo yêu cầu
của người đó hoặc của người có quyền, lợi ích liên quan tòa ra quyết định hủy bỏ quyết định tuyên bố một
người mất tích.
- Tư cách chủ thể của người bị tuyên bố mất tích được khôi phục lại tình trạng ban đầu
- Người bị tuyên bố mất tích trở về được nhận lại tài sản do người quản lý tài sản chuyển giao sau khi
đã thanh toán chi phí quản lý
1.2.3. Tuyên bố chết
* Điều kiện của việc tuyên bố một cá nhân là đã chết:
- Sau ba năm kể từ ngày quyết định tuyên bố mất tích của tòa án có hiệu lực mà vẫn không có tin tức
xác thực là còn sống
- Biệt tích trong chiến tranh sau 5 năm, kể từ ngày chiến tranh kết thúc mà vẫn không có tin tức xác
thực là còn sống.
- Bị tai nạn hoặc thảm họa, thiên tai mà sau một năm kể từ ngày tai nạn hoặc thảm họa, thiên tai đó
chấm dứt, vẫn không có tin tức xác thực là còn sống, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác
- Biệt tích 5 năm liền trở lên và không có tin tức xác thực là còn sống. Cách tính thời gian biệt tích
giống như tính thời gian biệt tích trong trường hợp tuyên bố mất tích
- Quyết định tuyên bố chết sẽ chấm dứt tư cách chủ thể của người bị ra quyết định tuyên bố chết, tòa
án xác định ngày chết của người bị tuyên bố là đã chết căn cứ vào từng trường hợp cụ thể trên
* Hậu quả của quyết định tuyên bố một cá nhân là đã chết:
- Tư cách chủ thể của người bị ra quyết định tuyên bố là đã chết: chấm dứt hoàn toàn
- Quan hệ nhân thân: quan hệ về hôn nhân, gia đình và các quan hệ về nhân thân khác của người đó
được giải quyết như đối với người đã chết
- Quan hệ tài sản: được giải quyết như đối với người đã chết, tài sản của người bị tuyên bố là đã chết
được giải quyết theo quy định của pháp luật về thừa kế.
* Quyết định hủy bỏ quyết định tuyên bố một cá nhân là đã chết và hậu quả của sự hủy bỏ đó:
- Khi một người bị tuyên bố là đã chết trở về hoặc có tin tức xác thực là người đó còn sống thì theo
yêu cầu của người đó, tòa hoặc của người có quyền, lợi ích liên quan, tòa án ra quyết định hủy bỏ quyết
định tuyên bố người đó là đã chết.
- Tư cách chủ thể của người bị tuyên bố là đã chết được trở lại tình trạng ban đầu như khi họ còn 74
sống
- Quan hệ nhân thân của người bị tuyên bố là đã chết được khôi phục khi tòa án ra quyết định hủy bỏ
quyết định tuyên bố người đó là đã chết. Cần lưu ý:
+ Vợ hoặc chồng của người bị tuyên bố là đã chết đã được tòa án cho lý hôn thì quyết định cho ly hôn
vẫn có hiệu lực pháp luật. Nếu người bị tuyên bố là đã chết trở về, mà muốn xác lập lại quan hệ vợ chồng
đối với vợ hoặc chồng được tòa án cho ly hôn sẽ phải làm thủ tục đăng ký kết hôn theo qui định của pháp
luật
+ Vợ hoặc chồng của người bị tuyên bố là đã chết đã kết hôn với người khác thì việc kết hôn đó vẫn
có hiệu lực pháp luật
- Quan hệ tài sản: Người bị tuyên bố là đã chết mà còn sống có quyền yêu cầu những người đã nhận
tài sản thừa kế trả lại tài sản, giá trị tài sản hiện còn
1.3. Nơi cư trú của cá nhân
*Cá nhân có quyền tự do cư trú theo qui định cuả pháp luật, nơi cư trú của cá nhân được xác
định như sau:
- Nơi cư trú của cá nhân là nơi người đó thường xuyên sinh sống. “Nơi” ở đây được định là chỗ ở
hợp pháp của cá nhân. Nơi cư trú của cá nhân là nơi thường trú hoặc nơi tạm trú.
- Trường hợp không xác định được nơi cư trú của cá nhân căn cứ vào nơi thường xuyên sinh sống, thì
nơi cư trú của cá nhân là nơi người đó đang sinh sống
*Xác định nơi cư trú của cá nhân có ý nghĩa pháp lý sau đây:
- Nơi cư trú là nơi cá nhân thực hiện các quyền và nghĩa vụ đối với nhà nước với tư cách là công dân
- Cơ quan nhà nước có thẩm quyền nơi cá nhân cư trú đăng ký và lưu trữ các giấy tờ về hộ tịch đối
với cá nhân
- Nơi cư trú là nơi mà cơ quan nhà nước có thẩm quyền tống đoạt các giấy tờ có liên quan đến cá
nhân
- Xác định địa điểm thực hiện nghĩa vụ trong quan hệ nghĩa vụ mà cá nhân tham gia trong trường hợp
các bên trong quan hệ nghĩa vụ không thỏa thuận về địa điểm này và đối tượng của nghĩa vụ là động sản
- Nơi cư trú là căn cứ để tòa án ra quyết định tuyên bố một cá nhân là mất tích hoặc đã chết
- Nơi cư trú được xác định là địa điểm mở thừa kế khi cá nhân chết
- Nơi cư trú còn có ý nghĩa trong việc xác định thẩm quyền của tòa án trong giải quyết tranh chấp dân
sự trong một số trường hợp nhất định
3. TÀI SẢN
3.1 Khái niệm: tài sản bao gồm vật, tiền, giấy tờ trị giá được bằng tiền và các quyền tài sản (Điều
163)
* Vật là gì ?: là bộ phận của thế giới vật chất, con người chiếm hữu được, mang lại lợi ích cho chủ
thể, có thể đang tồn tại hoặc sẽ hình thành trong tương lai.
* Tiền là gì?: là vật ngang giá chung, được sử dụng làm thước đo giá trị của các loại tài sản khác.
Một tài sản được coi là tiền hiện nay khi nó đang có giá trị lưu hành trên thực tế. Tiền chỉ do cơ quan duy
nhất là ngân hàng nhà nước ban hành.
* Giấy tờ có giá là gì?: được hiểu là giấy tờ trị giá được bằng tiền và cuyển giao được trong giao lưu
dân sự.: séc, cổ phiếu, tín phiếu, trái phiếu …. Có thể do rất nhiều cơ quan ban hành như Chính phủ, ngân
hàng, kho bạc, các công ty cổ phần …
- Giấy tờ có giá có thể có mệnh giá hoặc không có mệnh giá, có thể có thời hạn sử dụng hoặc không
có thời hạn sử dụng, ghi danh hoặc không ghi danh.
- Các loại giấy tờ xác nhận quyền sở hữu, quyền sử dụng đối với tài sản như: giấy chứng nhận
quyền sử dụng đất, giấy đăng ký ô tô … không phải là giấy tờ có giá. Nếu cần phải xem xét thì nó chỉ
đơn thuần là một vật và thuộc sở hữu của người đứng tên trên giấy tờ đó.
* Quyền tài sản là gì?: là quyền trị giá được bằng tiền và có thể chuyển giao trong giao dịch78
dân sự, kể cả quyền sở hữu trí tuệ (Điều 181).
- Quyền tài sản hiểu theo nghĩa rộng ;là: Quyền của chủ thể được pháp luật cho phép thực hiện hành
vi xử sự đối với tài sản của mình và yêu cầu người khác phải thực hiện một nghĩa vụ đem lại lợi ích vật
chất cho mình. Theo đó: quyền sở hữu cũng là quyền tài sản (vật quyền) và quyền yêu cầu người khác
thực hiện nghĩa vụ tài sản cũng là quyền tài sản (trái quyền).
- Quyền tài sản thì có rất nhiều nhưng quyền tài sản nào có thể trở thành đối tượng trong các giao dịch
dân sự thì mới là tài sản theo Điều 163. PL Việt Nam hiện nay công nhận một số quyền tài sản là tài sản
như: quyền sử dụng đất, quyền đòi nợ, quyền sở hữu công nghiệp, quyền tài sản phát sinh từ hợp đồng.....
3.2 Phân loại tài sản
3.2.1 Bất động sản và động sản
- Bất động sản: đất đai; nhà, công trình xây dựng gắn liền với đất đai, kể cả các tài sản gắn với nhà,
công trình xây dựng đó; các tài sản khác gắn với đất đai; các tài sản khác do pháp luật qui định (ví dụ như
quyền sử dụng đất là bất động sản , Điều 6 Luật kinh doanh bất động sản)
- Động sản là những tài sản không phải là bất động sản.
* Ý nghĩa của việc phân loại tài sản thành bất động sản và động sản:
- Xác lập thủ tục đăng kí đối với tài sản: quyền sở hữu với bất động sản phải đăng kí theo qui định
của BLDS, còn quyền sở hữu với động sản không phải đăng kí, trừ trường hợp pháp luật có qui định khác.
- Xác định thời điểm chuyển giao quyền sở hữu đối với tài sản: việc chuyển giao quyền sở hữu đối
với bất động sản có hiệu lực kể từ thời điểm đăng kí quyền sở hữu trừ trường hợp pháp luật có qui định
khác; việc chuyển giao quyền sở hữu đối với động sản có hiệu lực kể từ thời điểm chuyển giao, trừ trường
hợp pháp luật có qui định khác.
- Xác định được quyền năng của các chủ thể đối với từng loại tài sản nhất định.
- Xác định địa điểm thực hiện nghĩa vụ đối với các giao dịch có đối tượng là bất động sản trong
trường hợp các bên không có thỏa thuận: Nếu đối tượng của nghĩa vụ là bất động sản thì địa điểm thực
hiện nghĩa vụ là nơi có bất động sản; nếu đối tượng không phải bất động sản thì địa điểm thực hiện nghĩa
vụ là nơi cư trú, trụ sở của người có quyền.
- Xác định căn cứ xác lập quyền sở hữu: nếu vật vô chủ, vật không xác định được ai là chủ sở hữu là
động sản thuộc sở hữu của người phát hiện, còn nếu vật là bất động sản sẽ thuộc sở hữu của nhà nước
(Điều 239) hoặc một người chiếm hữu, được lợi về tài sản không có căn cứ pháp luật, nhưng ngay tình,
liên tục công khai trong thời hạn 10 năm đối với động sản, ba mươi năm đối với bất động sản thì trở thành
chủ sở hữu của tài sản đó, kể từ thời điểm bắt đầu chiếm hữu.
- Xác định hình thức của hợp đồng: liên quan đến bất động sản luôn phải lập thành văn bản có công
chứng, chứng thực hoặc phải đăng kí nếu pháp luật có qui đinh.
- Là căn cứ để xác định thời hạn, thời hiệu và các thủ tục khác: ví dụ thời hạn thông báo công khai tài
sản bán đấu giá chậm nhất là 7 ngày đối với động sản và 30 ngày đối với bất động sản …(Điêu 457)
- Xác đinh phương thức kiện dân sự: điều kiện để chủ sở hữu hoặc người chiếm hữu hợp pháp có
quyền yêu cầu kiện đòi lại tài sản đối với động sản và bất động sản là khác nhau. Do đó, nếu không áp
dụng phương thức kiện đòi lại tài sản thì chủ thể sẽ phải áp dụng phương thức kiện khác như kiện yêu cầu
bồi thường thiệt hại.
- Xác định tòa án có thẩm quyền giải quyết tranh chấp dân sự: tòa án có thẩm quyền giải quyết tranh
chấp dân sự về bất động sản là tòa án nơi có bất động sản đó.
3.2.2 Tài sản gốc, hoa lợi và lợi tức ( căn cứ vào nguồn gốc và cách thức hình thành để phân loại)
- Tài sản gốc:là tài sản khi sử dụng, khai thác công dụng thì sinh ra lợi ích vật chất nhất định.
- Hoa lợi: là sản vật tự nhiên mà tài sản mang lại: con bê con do con bò đẻ ra, hoa quả thu được từ
cây cối …
- Lợi tức: là các khoản lợi thu được từ việc khai thác tài sản mà không phải do tài sản tự sinh ra: tiền
lãi, tiền thuê nhà …
=> cả hoa lợi và lợi tức đều là những tài sản sinh ra từ việc khai thác sử dụng tài sản gốc.
* Một số lưu ý:
- Cần phải sử dụng phương pháp so sánh vì 1 tài sản sẽ là tài sản gốc so với tài sản này nhưng nó 79
lại trở thành hoa lợi lợi tức của tài sản khác.
- Cần phân biệt hoa lợi lợi tức với một bộ phận của tài sản: Chỉ khi tài sản tách rời khỏi tài sản gốc nó
mới được coi là hoa lợi, lợi tức của tài sản đó, còn nếu nó vẫn gắn liền vs tài sản gốc thì nó là một bộ phận
của tài sản đó: hoa ở trên cây, bê vẫn trong bụng mẹ …
- Cần phân biệt hoa lợi, lợi tức với sản phẩm: Chỉ được gọi là hoa lợi, lợi tức đối với những tài sản
sinh ra từ tài sản gốc mà không làm giảm sút, ảnh hưởng đến trạng thái ban đầu của tài sản gốc. Trong
trường hợp để thu được một lợi ích vật chất của tài sản mà tài sản gốc bị giảm sút không thể tái tạo bằng
cách khai thác khả năng sinh sản của tài sản gốc hoặc chỉ có thể tái tạo bằng cách lặp lại chu kì đầu tư
nhằm khôi phục trạng thái ban đầu của tài sản gốc thì lợi ích vật chất thu được gọi là sản phẩm. Ví dụ:
Cây trồng trên đất thì cây được thu hoạch là sản phẩm, quả của cây được thu hoạch lại là hoa lợi.
* Ý nghĩa của việc phân loại:
- Xác định chủ sở hữu của tài sản: hoa lợi thuộc về chủ sở hữu của tài sản, lợi tức thuộc về người có
quyền sử dụng hợp pháp tài sản đó.
- Xác định trong một số trường hợp người chiếm hữu tài sản gốc chỉ được hưởng hoa lợi sinh ra từ tài
sản àm không được khai thác công dụng của tài sản để thu lợi tức.
3.2.3 Tài sản có đăng kí quyền sở hữu và tài sản không đăng kí quyền sở hữu. (căn cứ vào giá trị,
vai trò, ý nghĩa của tài sản)
- Tài sản có đăng kí quyền sở hữu:là tài sản mà pháp luật qui định bắt buộc phải đăng kí, nếu không
đăng kí sẽ không được công nhân quyền sở hữu đối với tài sản đó.
- Tài sản không đăng kí quyền sở hữu:là tài sản mà theo qui định của pháp luật không buộc phải
đăng kí tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
* Ý nghĩa của việc phân loại:
- Xác định thời điểm phát sinh chuyển giao quyền sở hữu: Đối với tài sản có đăng kí quyền sở hữu thì
theo qui định của pháp luật quyền sở hữu chỉ phát sinh khi hoàn thành thủ tục đăng kí không phụ thuộc tài
sản đó là động sản hay bất động sản (Điều 439).
- Xác định phương thức kiện dân sự
- Xác định hình thức của hợp đồng: đối với bất động sản thì phải lập thành văn bản có công chứng,
chứng thực, hoặc có đăng kí ….
3.2.4 Tài sản cấm lưu thông,hạn chế lưu thông,tự do lưu thông(căn cứ vào chế độ pháp lý)
- Tài sản cấm lưu thông: là tài sản mà vì lợi ích của nó đối với nên kinh tế quốc dân, an ninh quốc
phòng, lợi ích quốc gia mà nhà nước cấm giao dịch: vũ khí quân dụng, ma túy, .. Tài sản này không thể trở
thành đối tượng trong giao dịch dân sự.
- Tài sản hạn chế lưu thông: là tài sản khi dịch chuyển trong giao dịch dân sự nhất thiết phải tuân
theo những qui định riêng của pháp luật. Trong một số trường hợp phải được sự đồng ý, cho phép của cơ
quan nhà nước có thẩm quyền: vũ khí thể thao …
- Tài sản tự do lưu thông: là những tài sản mà không có qui định nào của PL hạn chế việc dịch
chuyển đối với tài sản đó, nếu có sự dịch chuyển thì các chủ thể không cần phải xin phép.
3.2.5 Tài sản hiện có, tài sản hình thành trong tương lai ( căn cứ vào thời điểm hình thành tài sản
và thời điểm xác lập quyền sở hữu cho chủ sở hữu)
- Tài sản hiện có:là tài sản đã tồn tại vào thời điểm hiện tại và đã được xác lập quyền sở hữu cho chủ
sở hữu của tài sản đó.
- Tài sản hình thành trong tương lai: là tài sản chưa tồn tại hoặc chưa hình thành đồng bộ vào thời
điểm xem xét (thường là thời điểm xác lập nghĩa vụ hoặc giao dịch được giao kết) nhưng chắc chắn sẽ có
hoặc được hình thành trong tương lai. Tài sản này còn bao gồm cả tài sản đã được hình thành tại thời điểm
giao kết giao dịch nhưng sau thời điểm giao kết giao dịch tài sản đó mới thuộc sở hữu của các bên.
* Ý nghĩa:
- Xác định đối tượng được phép giao dịch
- Xác định hình thức, thủ tục xác lập.
3.3 Phân loại vật
3.3.1 Vật chính và vật phụ
Dựa vào mối liên hệ phụ thuộc về công dụng của vật đối với nhau mà phân thành vật chính và vật 80
phụ:
- Vật chính: là vật độc lập có thể khai thác công dụng theo tính năng: ti vi, máy vi tính …
- Vật phụ : là vật trực tiếp phục vụ cho việc khai thác công dụng của vật chính, là một bộ phận của
vật chính, nhưng có thể tách rời vật chính: điều khiển ti vi, vỏ máy ảnh …
* Ý nghĩa trong việc phân loại
- Xác định đúng nghĩa vụ giao vật: theo nguyên tắc chung vật chính và vật phụ là thống nhất, nếu các
bên không có thỏa thuận gì khác thì vật phụ phải đi kèm với vật chính trong khi thực hiện nghĩa vụ chuyển
giao vật chính.
- Xác định căn cứ xác lập quyền sở hữu trong trường hợp sáp nhập tài sản.
3.3.2 Vật chia được và vật không chia được.
Dựa vào việc xác định giá trị sử dụng của vật khi được chia ra thành nhiều phần nhỏ:
- Vật chia được: là vật khi bị chia thì vẫn giữ nguyên tính chất và tính năng ban đầu: xăng, gạo, vải
…
- Vật không chia được: là vật khi chia thành những phần nhỏ thì mỗi phần không thể có được tính
chất cũng như tính năng sử dụng ban đầu của vật: đồng hồ, ô tô, …
Khi cần chia tài sản đối với vật không chia được thì phải trị giá thành tiền, nếu là vật chia được thì
phải chia theo phần => ý nghĩa trong xác định phương thức thực hiện nghĩa vụ dân sự
3.3.3 Vât tiêu hao và vật không tiêu hao
Dựa vào đặc tính giá trị của tài sản sau khi sử dụng người ta phân loại:
- Vật tiêu hao: là vật khi đã qua một lần sử dụng thì mất đi hoặc không giữ được hình dáng, tính chất
và tính năng sử dụng ban đầu: gạo, nước … những vật không tiêu hao không thể là đối tượng của hợp
đồng cho thuê hoặc cho mượn.
- Vật không tiêu hao: là vật khi đã qua sử dụng nhiều lần mà cơ bản vẫn giữ được tính chất, hình
dáng, tính năng sử dụng như ban đầu: xe máy, điện thoại …
3.3.4 Vật cùng loại và vật đặc định
Dựa vào các dấu hiệu phân biệt của vật phân thành:
- Vật cùng loại: là những vật có cùng hình dáng, tính chất, tính năng sử dụng và xác định được bằng
những đơn vị đo lường: gạo, mắm, muối … vật cùng loại có cùng chất lượng có thể thay thế nhau.
- Vật đặc định: là vật phân biệt được với các vật khác bằng những đặc điểm riêng về kí hiệu, hình
dáng, màu sắc, chất liệu, ví trí. Gồm 2 loại:
+ Vật đặc định độc nhất: là vật chỉ tồn tại duy nhất một cái mà không có cái thứ hai, ví dụ: cầu Long
Biên, tháp Rùa …
+ Vật được đặc định hóa: là vật mà trước đó là vật cùng loại nhưng vi nhiều lý do khác nhau con
người đã đặc định hóa nó bằng các kí hiệu, dấu hiệu riêng, ví dụ: gạo được đóng vào bao rồi đánh số …
Đối với vật đặc định thì khi bên có nghĩa vụ phải thực hiện nghĩa vụ chuyển giao vật thì phải giao
đúng vật đó.
3.3.5 Vật đồng bộ và vật không đồng bộ
Vật đồng bộ là vật gồm các phần hoặc bộ phận ăn khớp, liên hệ với nhau hợp thành chỉnh thể mà nếu
thiếu một trong các phần, các bộ phận hoặc bộ phận không đúng qui cách, chủng loại thì không sử dụng
được hoặc giá trị sử dụng của vật đó bị giảm sút.
Khi thực hiện nghĩa vụ chuyển giao vật đồng bộ thì phải chuyển giao toàn bộ các phần hoặc các bộ
phận hợp thành, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
Chỉ xem xét vật đồng bộ hay không đồng bộ khi vật bao gồm tập hợp các vật đơn chiếc tạo thành, còn
nếu vật tồn tại ở dang đơn chiếc, độc lập thì cách xem xét đó không còn ý nghĩa.
4. QUYỀN SỞ HỮU
4.1 Khái niệm về quyền sở hữu
Sở hữu là một trong những yếu tố tự nhiên, xuất hiện, tồn tại và phát triển cùng với sự xuất hiện, tồn
tại và phát triển của xã hội loài người
Với ý nghĩa là một phạm trù pháp lý, sự ghi nhận của nhà nước, quyền sở hữu có thể được hiểu 81
theo nhiều ý nghĩa khac nhau:
- Theo nghĩa khách quan: Quyền sở hữu là tổng hợp các qui phạm pháp luật do nhà nước đặt ra và
đảm bảo thực hiện, trong đó ghi nhận và đảm bảo cho chủ sở hữu, người chiếm hữu hợp pháp có quyền sở
hữu, quyền chiếm hữu đối với tài sản thuộc quyền sở hữu quyền chiếm hữu của mình.
- Theo nghĩa chủ quan: Quyền sở hữu bao gồm quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và quyền định đoạt
tài sản của chủ sở hữu theo qui định của pháp luật. Chủ sở hữu là cá nhân, pháp nhân, chủ thể khác có đủ
ba quyền là quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và quyền định đoạt tài sản (Điều 164)
- Ngoài ra quyền sở hữu còn được hiểu là một quan hệ PL dân sự với đầy đủ các yếu tố:
+ Chủ thể,
+ Khách thể,
+ Nội dung,
+ Căn cứ phát sinh, chấm dứt
4.2 Quan hệ pháp luật về sở hữu
Là một phạm trù pháp lý, quyền sở hữu được hiểu là một quan hệ pháp luật dân sự có đầy đủ các yếu
tố: chủ thể, khách thể, nội dung, căn cứ xác lập và chấm dứt.
4.2.1 Chủ thể của quan hệ sở hữu
Chủ thể của quyền sở hữu là những người có tài sản thuộc sở hữu hợp pháp của mình
Vì quyền sở hữu là quan hệ pháp luật dân sự tuyệt đối nên để thỏa mãn quyền của mình, chủ sở hữu
sẽ thực hiện hành vi tác động vào tài sản ( vật quyền).
Chủ sở hữu có quyền sở hữu tài sản nếu tài sản đó được xác lập dựa trên những căn cứ do pháp luật
qui định. Nếu pháp luật qui định chỉ có những chủ thể nhất định mới cơ quyền sở hữu một loại tài sản nào
đó thì chỉ có chủ thể này mới có quyền sở hữu tài sản này.
Trong một số trường hợp nếu pháp luật qui định việc xác lập quyền sở hữu của chủ thể phải thông
qua một trình tự, thủ tục nhất định thì việc xác định chủ sở hữu cũng phải dựa theo trình tự này.
4.2.2 Khách thể của quyền sở hữu
Khách thể của quan hệ pháp luật dân sự là các lợi ích (vật chất hoặc tinh thần) nhất định mà các
chủ thể tham gia quan hệ đó hướng tới. Khách thể của quyền sở hữu chính là các lợi ích vật chất,
được thể hiện dưới dạng tài sản.
Lợi ích vật chất được biểu hiện dưới dạng tài sản là khách thể của quyền sở hữu, tuy nhiên không
phải lợi ích vật chất được biểu hiện dưới dạng tài sản nào cũng là khách thể của tất cả các hình thức sở
hữu, hay không phải hình thức sở hữu nào cũng có quyền sở hữu đối với tất cả các loại tài sản.
Phạm vi lợi ích vật chất được biểu hiện dưới dạng tài sản là khách thể của quyền sở hữu ngày càng
được mở rộng
4.2.3 Nội dung của quyền sở hữu
Nội dung của quyền sở hữu bao gồm tất cả các quyền năng mà pháp luật cho phép chủ thể của quyền
sở hữu được phép thực hiện. Nội dung của quyền sở hữu gồm 3 quyền: quyền chiếm hữu, quyền sử
dụng và quyền định đoạt tài sản.
4.2.3.1 Quyền chiếm hữu tài sản
Chiếm hữu tài sản được coi là quyền năng đầu tiên để thực hiện các quyền tiếp theo. Quyền chiếm
hữu là quyền nắm giữ quản lý tài sản.
* Chiếm hữu có căn cứ pháp luật: là việc chiếm hữu dựa trên cơ sở pháp lý do pháp luật qui đinh.
- Chủ sở hữu chiếm hữu tài sản: chủ sở hữu là người có quyền sở hữu đối với một tài sản nhất định.
Việc có được các tài sản đó dựa trên các căn cứ xác lập quyền sở hữu do pháp luật qui định. Quyền của
chủ sở hữu trong việc chiếm hữu tài sản được pháp luật tôn trọng tuyệt đối.
- Người được chủ sở hữu ủy quyền quản lý tài sản: có thể chỉ được thực hiện việc quản lý tài sản
nhưng có thể được thực hiện các hành vi khác (sử dụng) nếu được chủ sở hữu cho phép. Người này không
thể được xác lập quyền sở hữu theo thời hiệu.
- Người được chuyển giao quyền chiếm hữu thông qua giao dịch dân sự phù hợp với qui định của
pháp luật.
+ Khi chủ sở hữu giao tài sản cho người khác thông qua giao dịch dân sự mà nội dung không bao 82
gồm việc chuyển quyền sở hữu thì người được giao tài sản phải thực hiện việc chiếm hữu tài sản đó phù
hợp với mục đích, nội dung của giao dịch.
+ Thông qua giao dịch dân sự với chủ sở hữu, người được giao tài sản ngoài việc chiếm hữu tài sản
còn có thể có quyền sử dụng tài sản được giao, được chuyển quyền chiếm hữu sử dụng tài sản đó cho
người khác, nếu được chủ sở hữu đồng ý. Nhưng người được giao tài sản không thể trở thành chủ sở hữu
đối với tài sản được giao.
- Người phát hiện và giữ tài sản vô chủ, tài sản không xác định được ai là chủ sở hữu, tài sản bị đánh
rơi, bỏ quên, bị chôn giấu, bị chìm đắm phù hợp với các điều kiện do pháp luật qui định: phải tiến hành
đầy đủ các thủ tục hành chính cần thiết theo qui định của pháp luật.
- Người phát hiện và giữ gia súc, gia cầm vật nuôi dưới nước bị thất lạc phải thông báo công khai cho
UBND cấp xã phường thị trấn nơi mình cư trú để thông báo công khai. Chỉ khi nào hoàn tất thủ tục này thì
họ mới được coi là người chiếm giữ hợp pháp.
- Các trường hợp khác do pháp luật qui định: là những trường hợp chiếm hữu tài sản theo bản án,
quyết định của tòa án, cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
* Chiếm hữu không có căn cứ pháp luật: Trên cơ sở xác định người chiếm hữu hợp pháp tài sản sẽ
xác đinh người chiếm hữu không có căn cứ pháp luật theo phương pháp loại trừ.
Căn cứ vào ý thức chủ quan của người chiếm hữu, căn cứ vào qui định của pháp luật mà chiếm hữu
không có căn cứ pháp luật được chia thành hai loại:
- Chiếm hữu không có căn cứ pháp luật nhưng ngay tình, khi thỏa mãn các yêu cầu:
+ Chiếm hữu tài sản không có căn cứ
+ Ý thức của người chiếm hữu tài sản: không biết việc chiếm hữu là bất hợp pháp.
+ Không thể biết việc chiếm hữu đó là bất hợp pháp
- Chiếm hữu không có căn cứ pháp luật nhưng không ngay tình: Việc chiếm hữu không dựa trên căn
cứ do pháp luật qui định, người chiếm hữu biết việc chiếm hữu là bất hợp pháp hoặc không biết việc
chiếm hữu là bất hợp pháp nhưng được xác định là có thể biết việc chiếm hữu là bất hợp pháp (pháp luật
buộc phải biết)
=> nguyên tắc chung là pháp luật chỉ bảo vệ quyền lợi của người chiếm hữu hợp pháp. Tuy nhiên,
dựa trên phân loại chiếm hữu bất hợp pháp ngay tình hay không ngay tình => bảo vệ quyền lợi của người
chiếm hữu không có căn cứ pháp luật nhưng ngay tình.
4.2.3.2 Quyền sử dụng tài sản
Quyền sử dụng là quyền khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức từ tài sản (Điều 192)
Quyền sử dụng tài sản có thể được chủ sở hữu trực tiếp thực hiện nhưng cũng có thể được thực hiện
thông qua người khác
* Đối với chủ sở hữu: có toàn quyền trong việc sử dụng tài sản phù hợp với tính năng, công dụng của
tài sản, nhưng không được gây thiệt hại hoặc làm ảnh hưởng đến lợi ích của nhà nước, lợi ích công cộng,
quyền và lợi ích hơj pháp của người khác.
* Người không phải là chủ sở hữu được sử dụng tài sản thông qua hợp đồng với chủ sở hữu: sử
dụng tài sản theo ý chí của chủ sở hữu, tuân theo các qui định của pháp luật
* Người không phải là chủ sở hữu được sử dụng tài sản theo qui định của pháp luật: đậy là những
trường hợp mà PL qui định cho phép một chủ thể nhất định có quyền sử dụng tài sản.
* Người chiếm hữu không có căn cứ pháp luật nhưng ngay tình: cũng có quyền khai thác công
dụng của tài sản, hưởng hỏa lợi, lợi tức từ tài sản theo qui định của pháp luật
4.2.3.3 Quyền định đoạt tài sản
Quyền định đoạt tài sản là quyền chuyển giao quyền sở hữu tài sản hoặc từ bỏ quyền sở hữu đó.Ngoài
ra chủ sởhữu còn có thể định đoạt tài sản thông qua việc tiêu dùng hết, tiêu hủy tài sản.
* Chuyển giao quyền sở hữu: quyền sở hữu được chuyển giao từ chủ sở hữu sang cho chủ thể khác
thông qua hợp đồng hoặc thông qua giao dịch một bên
* Từ bỏ quyền sở hữu: là sự thể hiện ý chí của chủ sở hữu về việc chấm dứt quyền sở hữu của mình
đối với một tài sản nhất định. Mặc dù việc từ bỏ quyền sở hữu là quyền của chủ sở hữu nhưng việc từ bỏ
này cũng chịu sự hạn chế nhất định theo qui định của pháp luật.
* Các hình thức định đoạt khác: ví dụ chủ sở hữu lương thực thực phẩm đinh đoạt tài sản thông83
qua việc khai thác giá trị của chúng…
Việc định đoạt tài sản có thể được thực hiện bởi chủ sỏ hữu nhưng cũng có thể được thực hiện bởi các
chủ thể khác.
Chủ sở hữu, người không phải chủ sở hữu khi định đoạt tài sản phải có năng lực hành vi dân sự theo
qui định của pháp luật dân sự. Nếu pháp luật qui định trình tự, thủ tục định đoạt đối với một loại tài sản
nhất định thì chủ thể phải tuân thủ theo trình tự, thủ tục này.
Mặc dù quyền định đoạt tài sản là quyền năng quan trọng, tuy nhiên khi thực hiện quyền định đoạt,
chủ thể định đoạt phải chịu những hạn chế nhất định. Việc hạn chế quyền định đoạt xuất phát từ yêu cầu
bảo vệ lợi ích chính đáng của các chủ thể khác, lợi ích công cộng.
6. THỪA KẾ
6.1 Khái niệm quyền thừa kế và những nguyên tắc chung của quyền thừa kế
6.1.1 Khái niệm thừa kế, quyền thừa kế
* Thừa kế: là việc dịch chuyển tài sản của người chết cho người còn sống
* Quyền thừa kế:
- Theo nghĩa rộng: quyền thừa kế là một chế định pháp lý bao gồm tổng hợp các qui phạm pháp luật
điều chỉnh mối quan hệ về việc dịch chuyển tài sản từ người chết cho những người còn sống khác theo ý
chí của họ được thể hiện trong di chúc hoặc theo ý chí của nhà nước được thể hiện trong các qui phạm
pháp luật.
- Theo nghĩa hẹp: quyền thừa kế được hiểu là một quyền năng dân sự chủ quan của chủ thể có quyền
để lại di sản thừa kế hoặc có quyền hưởng di sản thừa kế của người chết để lại theo ý chí của người đó
hoặc theo qui định của pháp luật.
- Dưới góc độ khoa học pháp lý: quyền thừa kế còn được hiểu là một quan hệ pháp luật dân sự. Quan
hệ pháp luật dân sự về thừa kế được các qui phạm pháp luật dân sự điều chỉnh. Quan hệ này cũng bao
gồm: Chủ thể, khách thể và nội dung.
6.1.2 Các nguyên tắc của quyền thừa kế (Có 4 nguyên tắc cơ bản)
* Thứ nhất, nguyên tắc bảo hộ về quyền thừa kế của cá nhân.
Cá nhân có quyền thừa kế được thể hiện trên cả hai khía cạnh là quyền để lại di sản và quyền hưởng
di sản thừa kế.
- Quyền để lại di sản thừa kế của cá nhân khẳng định pháp luật tôn trọng việc cá nhân có thể định
đoạt tài sản của mình cho người khác sau khi mình chết theo ý chí của họ được thể hiện trong di chúc hoặc
theo pháp luật
- Quyền hưởng di sản thừa kế, nguyên tắc này cũng đảm bảo cho cá nhân có quyền hưởng di sản thừa
kế do người chết để lại theo di chúc hoặc theo pháp luật.
* Thứ hai, nguyên tắc bình đẳng về quyền thừa kế
- Theo qui định của pháp luật thì mọi cá nhân với tư các là chủ sở hữu đều có quyền định đoạt tài sản
theo ý chí của mình.
- Đối với thừa kế theo di chúc thì bất kì ai được chỉ định trong di chúc đều có thể trở thành người thừa
kế của người chết.
- Còn đối với thừa kế theo pháp luật thì người thừa kế là con trai hay con gái, con đẻ hay con nuôi,
con trong giá thú hay con ngoài giá thú … đều được hưởng thùa kế ngang nhau.
=> Nguyên tắc bình đẳng về quyền thừa kế của pháp luật Việt Nam thể hiện sự tiến bộ vượt bậc so
vơi qui định của pháp luật trước kia.
* Thứ ba, nguyên tắc tôn trọng quyền định đoạt của người có tài sản, người hưởng di sản.
- Nếu người chết để lại di chúc (hợp pháp) thì việc thừa kế sẽ tiễn hành theo di chúc. Tuy nhiên việc
định đoạt của người lập di chúc bị hạn chế trong trường hợp qui định tại Điều 669 BLDS.
- Người thừa kế có quyền từ chối nhận di sản trừ trường hợp từ chối hưởng di sản nhằm trốn tránh
nghĩa vụ về tài sản với người khác. Khi nhân di sản người thừa kế phải thực hiện nghĩa vụ do người chết
để lại trong phạm vi di sản đã nhận.
* Thứ tư, nguyên tắc củng cố, giữ vững tình thương yêu và đoàn kết trong gia đình.
- Nguyên tắc này xuất phát từ nguyên tắc chung trong quan hệ dân sự , đó là: Việc xác lập thực hiện
quyền, nghĩa vụ dân sự phải đảm bảo giữ gìn bản sắc dân tộc, tôn trọng và phát huy phong tục, tập quán,
truyền thống tốt đẹp, tinh thần đoàn kết, tương thân tương ái, mỗi người vì cộng đồng, cộng đồng vì mỗi
người và các giá trị cao đẹp cảu các dân tộc cùng sinh sống trên đất nước Việt Nam.
- Nguyên tắc này có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định diện thừa kế và hàng thừa kế theo pháp
luật dựa trên cơ sở huyết thống gần gũi, quan hệ hôn nhân, trong việc bảo vệ quyền lợi của người đã thành
niên nhưng không có khả năng lao động.
6.2 Thời điểm và địa điểm mở thừa kế
6.2.1 Thời điểm mở thừa kế 88
Thời điểm mở thừa kế là thời điểm người có tài sản chết. Trong trường hợp tòa án tuyên bố một
người là đã chết thì thời điểm mở thừa kế là ngày được tòa án xác định trong quyết định tuyên bố một
người là đã chết.
Việc xác định chính xác thời điểm mở thừa kế có ý nghĩa:
- Trong việc xác định được chính xác di sản thừa kế bao gồm những gì, giá trị bao nhiêu để giải quyết
việc phân chia di sản sau này
- Trong việc xác định những người có quyền hưởng di sản thừa kế: phải là người còn sống vào thời
điểm mở thừa kế hoặc đã thành thai vào thời điểm mở thừa kế và sinh ra còn sống sau thời điểm mở thừa
kế.
- Thời điểm mở thừa kế là thời điểm là phát sinh quyền và nghĩa vụ của người thừa kế.
- Thời điểm mở thừa kế có ý nghĩa trong việc xác định hiệu lực của di chúc: di chúc có hiệu lực pháp
luật kể từ thời điểm mở thừa kế, di chúc chung của vợ chồng có hiệu lực từ thời điểm người sau cùng chết
hoặc tại thời điểm vợ chồng cùng chết.
- Việc xác định thời điểm mở thừa kế còn có ý nghĩa trong việc xác định thời hạn thời hiệu:
+ Thời hạn từ chối hưởng di sản của người thừa kế là 6 tháng kể từ thời điểm mở thừa kế.
+ Thời hiệu khởi kiện để yêu cầu chia di sản, xác nhận hoặc bác bỏ quyền thừa kế của người khác
là 10 năm kể từ thời điểm mở thừa kế.
+ Thời hiệu khởi kiện yêu cầu người thừa kế thực hiện nghĩa vụ về tài sản của người chết để lại là
3 năm kể từ thời điểm mở thừa kế.
6.2.2 Địa điểm mở thừa kế
Địa điểm mở thừa kế là nơi cư trú cuối cùng của người để lại di sản, nếu không xác định được nơi
cư trú cuối cùng thì địa điểm mở thừa kế là nơi có toàn bộ di sản, nếu tài sản của người đó ở nhiều nơi thì
đó là nơi có phần lớn di sản.
Xác định địa điểm mở thừa kế có ý nghĩa quan trong vì :
- Địa điểm mở thừa kế là nơi thực hiện việc quản lý, thanh toán và phân chia di sản, kiểm kê di sản
trong trường hợp cần thiết để ngăn chặn hành vi tẩu tán hoặc chiếm đoạt di sản.
- Xác định tòa án có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp về thừa kế.
6.3 Di sản
Di sản được hiểu là toàn bộ tài sản do người chết để lại
- Di sản là tài sản riêng của người chết: là tài sản mà người đó có được từ các căn cứ xác lập quyền sở
hữu hợp pháp.
- Di sản là phần tài sản của người chết trong khối tài sản chung với người khác
6.4 Người thừa kế
6.4.1 Khái niệm người thừa kế
Người thừa kế là người được thừa hưởng di sản của người chết để lại theo chỉ định trong di chúc hoặc
theo qui định của pháp luật
- Người thừa kế theo di chúc là người di sản theo di chúc do người lập di chúc chỉ định, định đoạt
trước khi chết. Do đó người này có thể là bất kì ai.
- Người thừa kế theo pháp luật là người thừa kế theo hàng thừa kế và trình tự thừa kế do pháp luật
qui định. Những người này chỉ có thể là cá nhân và phải có mối quan hệ gần gũi thân thiết với người chết
thuộc một trong ba mối quan hệ: hôn nhân, huyết thống, nuôi dưỡng.
Theo qui định của pháp luật Việt Nam hiện nay, thừa kế là một quan hệ pháp luật, do đó người thừa
kế phải là chủ thể của quan hệ pháp luật tức là phải là cá nhân hoặc tổ chức.
6.4.2 Điều kiện của người thừa kế
* Đối với người thừa kế là cá nhân: Phải còn sống vào thời điểm mở thừa kế (người đã sinh ra và
chưa chết vào thời điểm mở thừa kế, thành thai trước thời điểm mở thừa kế và phải sinh ra còn sống sau
thời điểm mở thừa kế).
* Đối với người thừa kế là tổ chức: cơ quan, tổ chức đó phải còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế
(tức là vào thời điểm người để lại di sản chết, cơ quan tổ chức được thành lập và chưa chấm dứt hoạt
động.
6.4.3 Quyền và nghĩa vụ của người thừa kế 89
Kể từ thời điểm mở thừa kế, người thừa kế có các quyền, nghĩa vụ về tài sản do người chết để lại.
Những người hưởng thừa kế có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ tài sản trong phạm vi di sản do người
chết để lại trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
6.5 Người quản lý di sản
Người quản lý di sản là người được chỉ định trong di chúc hoặc do những người thừa kế thỏa thuận cử
ra. Trong trường hợp di chúc không chỉ định và những người thừa kế chưa cử được người quản lý di sản
thì người đang chiếm hữu, sử dụng, quản lý di sản tiếp tục quản lý di sản đó cho đến khi những người thừa
kế cử ra được người quản lý di sản/.
6.5.1 Nghĩa vụ của người quản lý di sản
Người được chỉ định trong di chúc hoặc do những người thừa kế thỏa thuận cử ra hay người quản lý
di sản là cơ quan tổ chức có nghĩa vụ sau:
- Lập danh mục di sản; thu hồi tài sản của người chết mà người khác đang chiếm hữu, trừ các trường
hợp pháp luật có qui định khác.
- Bảo quản di sản; không định đoạt tài sản thuộc khối di sản như bán, trao đổi , tặng cho, cầm cố, thế
chấp và định đoạt tài sản bằng các hình thức khác.
- Thông báo về di sản cho những người thừa kế.
- Bồi thường thiệt hại nếu vi phạm nghĩa vụ của mình mà gây thiệt hại.
- Giao lại tài sản theo yêu cầu của người thừa kế hoặc theo thỏa thuận trong hợp đồng với người để lại
di sản.
Người đang chiếm hữu, sử dụng, quản lý di sản tiếp tục quản lý di sản có nghĩa vụ như người quản lý
di sản trừ nghĩa vụ lập danh mục di sản và thu hồi di sản mà người khác đang chiếm hữu.
6.5.2 Quyền của người quản lý di sản
Người được chỉ định trong di chúc hoặc do những người thừa kế thỏa thuận cử ra hay người quản lý
di sản là cơ quan tổ chức có quyền sau:
- Đại diện cho những người thừa kế trong quan hệ với những người thứ ba liên quan đến di sản thừa
kế.
- Được hưởng thù lao theo thỏa thuận với người thừa kế
Người đang chiếm hữu, sử dụng, quản lý di sản tiếp tục quản lý di sản có quyền tiếp tục sử dụng di
sản theo hỏa thuận trong hợp đồng với người để lại di sản hoặc được sự đồng ý của những người thừa kế,
và những người này cũng được hưởng thù lao quản lý di sản nếu những người thừa kế có thỏa thuận.
6.6 Việc thừa kế của những người có quyền thừa kế di sản của nhau mà chết cùng thời điểm
Trong trường hợp những người có quyền thừa kế di sản của nhau đều chết cùng thời điểm hoặc được
coi là chết cùng thời điểm do không xác định được người nào chết trước thì họ không được hưởng di sản
thừa kế của nhau và di sản của mỗi người do người thừa kế của người đó hưởng, trừ trường hợp thừa kế
thế vị (Điều 641).
6.7 Từ chối nhận di sản
Người thừa kế có quyền từ chối nhận di sản trừ trường hợp việc từ chối nhằm trốn tránh việc thực
hiện nghĩa vụ tài sản của mình đối với người khác.
Việc từ chối nhận di sản cũng phải biểu lộ ý chí công khai của mình thể hiện ở việc phải thông báo
cho những người thừa kế khác biết, thông báo cho người có nhiệm vụ phân chia di sản, cho công chứng
nhà nước hoặc UBND xã, phường, thị trấn nơi có địa điểm mở thừa kế.
Việc từ chối quyền hưởng di sản phải được bày tỏ trong thời hạn 6 tháng kể từ thời điểm mở thừa kế.
6.8 Người không được quyền hưởng di sản
Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe hoặc về hành vi ngược đãi nghiêm
trọn, hành hạ người để lại di sản, xâm phạm nghiêm trọng danh dự nhân phẩm người đó. Lưu ý: người
thừa kế phải bị kết án bằng một bản án có hiệu lực pháp luật về một trong những hành vi trên, lỗi của
người thừa kế là lỗi cố ý.
Người vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dưỡng người để lại di sản, đây là nghĩa vụ về mặt pháp lý
chứ không đơn thuần là nghĩa vụ đạo đức.
Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng của người thừa kế khác nhằm hưởng một 90
phần hoặc toàn bộ di sản mà người thừa kế đó được hưởng.
Người có hành vi lừa dối, cưỡng ép hoặc ngăn cản người có di sản trong việc lập di chúc, giả mạo di
chúc, sửa chữa di chúc, hủy di chúc nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ di sản trái với ý chí của người để
lại di sản.
*** Lưu ý: Những người rơi vào một trong bốn trường hợp nói trên vẫn được hưởng di sản nếu người
để lại di sản đã biết hành vi của nguời đó những vẫn cho họ hưởng theo di chúc.
6.9 Thời hiệu khởi kiện về thừa kế
- Thời hiệu khởi kiện để người thừa kế yêu cầu chia di sản, xác nhận quyền thừa kế của mình hoặc
bác bỏ quyền thừa kế của người khác là 10 năm kể từ thời điểm mở thừa kế.
- Thời hiệu khởi kiện để yêu cầu người thừa kế thực hiện nghĩa vụ về tài sản của người chết để lại là
3 năm, kể từ thời điểm mở thừa kế.
Các trường hợp quá thời hiệu khởi kiện vì lí do khách quan hoặc sự kiện bất khả kháng, trường hợp
người khởi kiện, người có quyền yêu cầu chưa thành niên, mất năng lực hành vi dân sự mà chưa có người
đại diện … thì khoảng thời gian đó sẽ không tính vào thời hiệu khởi kiện.
6.10.9 Di tặng
Có những quan hệ xã hội đặc biệt mà bản thân người để lại di sản muốn để lại một phần di sản của 96
mình cho người khác với ý nghĩa là quà kỉ niệm. Người để lại di sản không thể để lại toàn bộ di sản để di
tặng.
Việc di tặng phải được ghi rõ trong di chúc là di sản “di tặng”, nếu không ghi rõ di sản di tặng thì sẽ
được hiểu là thừa kế theo di chúc. Người được thừa kế theo di chúc phải thực hiện nghĩa vụ do nghĩa vụ
chết để lại tương ứng với phần di sản mà họ được hưởng, còn người được di tặng không phải thực hiện
nghĩa vụ tài sản đối với phần được di tặng.
6.11.2 Các trường hợp phát sinh thừa kế theo pháp luật
Thừa kế theo pháp luật được áp dụng trong những tình huống sau:
- Không có di chúc
- Di chúc không hợp pháp
- Những người thừa kế theo di chúc đều chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc.
Cơ quan, tổ chức được hưởng thừa kế theo di chúc không còn vào thời điểm mở thừa kế. Trong trường
hợp này, di chúc sẽ bị coi là vô hiệu và di sản được chia theo pháp luật.
- Những người được chỉ định làm người thừa kế theo di chúc mà không có quyền hưởng di sản hoặc
từ chối nhận di sản
- Phần di sản không được định đoạt trong di chúc
- Phần di sản có liên quan đến phần của di chúc không có hiệu lực pháp luật
- Phần di sản có liên quan đến người được thừa kế theo di chúc nhưng họ không có quyền hưởng di
sản, từ chối quyền nhận di sản, chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc, liên quan đến
cơ quan, tổ chức được hưởng di sản theo di chúc nhưng không còn vào thời điểm mở thừa kế.
CÂU HỎI
1. Trình bày hiểu bết của anh(chị) về năng lực chủ thể của cá nhân?
2. Thế nào là tuyên bố mất tích, tuyên bố chết của cá nhân?
3. Trình bày năng lực chủ thể của pháp nhân?
4. Nêu hiểu biết của anh (chị) về tài sản theo qui định của luật Dân sự?
5. Quyền sở hữu tài sản được luật Dân sự qui định như thế nào? (trình bày khái niệm, quyền sở hữu TS).
6. Các hình thức sở hữu về tài sản được luật Dân sự nước ta qui định như thế nào?
7. Thừa kế là gì? Các nguyên tắc của thừa kế?
8. Thừa kế theo di chúc là gì? Điều kiện di chúc đúng pháp luật được luật Dân sự qui định như thế nào? 98
9. Người được hưởng di sản không phụ thuộc vào nội dung của di chúc luật DS qui định như thế nào?
10. Thừa kế theo pháp luật là gì? Các trường hợp phát sinh thừa kế theo pháp luật ?
11. Trình bày các hàng thừa kế theo pháp luật theo qui định của luật Dân sự?