Veel toeters en bellen!?

Schoolrijpheid en de ontwikkeling van een kleuter

Op basis waarvan beslissen we wie naar het eerste leerjaar mag? In het repertoire van testen, ob-
servaties en gesprekken om de ontwikkeling van een kleuter in kaart te brengen, is de ‘Toeters
test’ een frequent gebruikte schoolrijpheidstest. De discussie over het nut van de Toeters werd in
februari 2011 grondig gevoerd in de media. Hier willen we graag de test en dat debat bekijken met
een ervaringsgerichte talentenbril die een kritische blik werpt op zorg en remediëren.

Wat zegt de handleiding? zulke testen niet nodig om degelijke uitspraken te

De Toeters test, zo vermeldt de handleiding, be- doen over de ontwikkeling van een kind.
staat uit een aantal subtests die de ‘voorbereiden- Als het geloof in zulke testen op de helling komt te
de leervaardigheden’ nagaan om zo, op basis van staan, waarom blijven sommige scholen ze dan nog
de resultaten in de derde kleuterklas de schoolse wel opnemen als onderdeel van hun evaluatie- en
prestaties in het eerste leerjaar te voorspellen. De zorgbeleid?
makers benadrukken dat de subtests niet afzon-
derlijk geïnterpreteerd en geremedieerd moeten Het
“Wijstandpunt van de
nemen op school deleerkrachten
Toeters af als ‘be-
worden. Ook vermelden ze dat de Toeters een be- Enkele reacties
vestiging’ vanvan leerkrachten
onze als we
observaties. henzijn
Soms vragen
ze
ter zicht kan geven op de mogelijke problemen in waarom ze ouders
wel handig om de (die Toeters afnemen:
vaak te weinig op de
het eerste leerjaar, maar dat er nog ook heel wat hoogte zijn van wat kleuters (moeten) kunnen)
andere factoren een invloed uitoefenen op de ont- aan te tonen wat niet/wel bereikt is.”
wikkeling van de leervaardigheden.

“Soms is de test ook handig voor de juf van het

Kritieken van de koepels op de Toeters
De opmerkingen van de pedagogische begelei-
dingsdiensten van de drie netten sluiten deels aan
bij wat de handleiding van de Toeters ook opmerkt.
De test geeft inderdaad geen beeld van de totale
persoonlijkheidsontwikkeling. Ook vermelden de
koepels dat de test niet altijd meet wat ze beoogt
te meten en dat de manier van bevragen onher-
kenbaar is voor kleuters. Een treffend voorbeeld bij
het laatste argument is de reactie van een kleuter.
“Ik heb dat thuis al met mama gedaan”, zei hij over
een deel van de Toeters dat op internet terug te
vinden is. Als dit het geval is, kunnen we inderdaad
grote vragen stellen bij de betrouwbaarheid van de
test.
eerste leerjaar om eens naar terug te kijken.”
“Wat ons meer en meer opvalt is dat kleuters
die een sterke Toeter afleggen, daarom niet vlot
door het eerste leerjaar geraken en omgekeerd.
Wie op de grens eindigt bij de toeter, heeft
daarom niet noodzakelijk problemen in het eer-
ste. Het is dus geen adequate ‘test’.”
“Voor anderstaligen ligt het moeilijk. Meestal
hebben ze moeite met de concrete formulering
van bepaalde opdrachten en scoren ze vaak
slechter dan ze eigenlijk kunnen.”

Samengevat is het standpunt van de begeleidings- Het is duidelijk dat we vanuit de praktijk voelen
diensten dat de Toeters eventueel een bijdrage dat er iets wringt. Toch vormen de resultaten een
PREVENTIE

kunnen leveren in een degelijk uitgebouwd evalu- soort zekerheid, een bewijs voor onze observaties,
atie- en zorgbeleid als een school bewust de meer- intuïtie en gesprekjes met de kinderen. Vooral naar
waarde van de test inziet. Op zich, stellen ze, zijn ouders toe hebben we graag een houvast. Het is

2
Kleuters & ik Jrg. / – -
jammer dat we als kleuterleidster zo onzeker ge-
worden zijn van onze expertise. Waar komt die on-
zekerheid toch vandaan?
De ideale kleuter?
Als een van de verklaringen voor deze ‘opvoe-
dingonzekerheid’ binnen het onderwijs heeft Stijn
Vanheule () het over ‘de maakbare mens’. Hij
stelt dat we in onze cultuur mensen steeds meer
zien als vervormbaar naar een ideaal. Dat ideaal
maakt het mensenleven een groot project waarin
we moeten streven naar doelstellingen om be-
paalde verwachtingen in te vullen. Zo wordt er een
leeftijd geplakt op het automatiseren van de pen-
greep, op het hakken en plakken van woordjes en
op het optellen tot . Dat planmatige denken doet
onze zekerheid wankelen. Want alles wat niet vol-
gens het plan verloopt, past niet binnen het stre-
ven naar het ideaal en moet bijgestuurd worden.
Aangezien elk kind uniek is, kun je je voorstellen
dat het een onmogelijk werk is om alle kleuters op
het juiste moment zo dicht mogelijk bij het ideaal
te krijgen. Laat dat nu net wel vaak de gangbare
praktijk zijn in het onderwijs… Is het dan echt zo
dat we aan een onmogelijke opdracht bezig zijn
(waar we ons terecht onzeker over voelen)? Als het
anders kan, waar moeten we onze aandacht dan
op richten?
Kleuters & ik Jrg. / – -
‘Problemen’ en ‘ontwikkeling’
De aandacht voor het ideaal zien we terugkomen
in de Toeters-discussie. Zich baserend op een stan-
daardnorm, is de Toeters test een uitgelezen voor-
beeld van de nadruk op remediëren. De makers
stellen immers dat de test mogelijke problemen in
het eerste leerjaar aan het licht wil brengen, dat het
leerproces bijgestuurd moet kunnen
worden, maar dat niet alle leerproble-
men voorspeld kunnen worden. Waarop moet je je
De koepels reageren kritisch op de
aard van de Toeters test en bena-
baseren om iets ‘een
drukken het belang van de totaalont- probleem’ of ‘een zorg’
wikkeling van een kind. Ze hebben te noemen? Wanneer
het, naast breed leren kijken naar
een kind, ook nog over onderwijs- signaleer je iets als
behoeften, over het voldoen aan de bezorgdheid?
doelstellingen en over bezorgdheden
signaleren.
We willen in dit debat grondig de kant van de
‘ontwikkeling’ uitdiepen en er een aantal vragen
bij stellen. Waarop moet je je baseren om iets ‘een
probleem’ of ‘een zorg’ te noemen? Wanneer sig-
naleer je iets als bezorgdheid? Hoe bepaal je on-
derwijsbehoeften? Hoe kunnen we dat ideaal even
vergeten en kijken naar wat echt aanwezig is?
PREVENTIE
3
 Leerkracht: “Elk onderdeel van de test komt toch
aan bod in de klaspraktijk. Een score geven is voor
de kleuterschool niet noodzakelijk om op de hoogte
te zijn van waar een kind staat in zijn ontwikkeling.
Als we maar zien dat een kind in ontwikkeling is.”
Deze leerkracht illustreert mooi waar het voor ons
om gaat. We kunnen het met z’n allen eens zijn dat
het kind in zijn ontwikkeling ondersteunen cen-
traal moet staan. Het plaatje dat aangeeft hoe we
die ‘ontwikkeling’ precies willen ondersteunen en
stimuleren, kleurt niet iedereen op dezelfde ma-
nier in.
Het deficitmodel
Heel nauwkeurig gaan we na waar een kind staat in
zijn ontwikkeling, wat het wel kan en waar het nog
niet zo ver staat als wij hopen. De eerste stap is dan
zoeken naar mogelijkheden om het kind toch mee
te krijgen waar het nu uitvalt. Vervolgens proberen
we erg hard om aan die werkpunten te sleutelen en
proberen we, vaak tevergeefs, het onderste uit de
kan te halen. Die focus zien we als een valkuil. We
proberen het positieve te bekrachtigen, maar we
willen toch nog steeds werken aan dat tekort, aan
het deficit van een kind.
PREVENTIE
4
Kleuters & ik Jrg. / – -
Reacties van ouders van kleuters illustreren dat er
iets niet klopt:
Ouder: “Laat ze gewoon kind zijn, niet ieder kind
dat wat druk is, heeft ADHD, ik zou zo graag heb-
ben dat hij zich wat minder vragen stelt, zich wat
minder zorgen maakt en dat hij gewoon een kind
kan zijn.”
Ouder: “Ik vind dat de scholen de lat zeer hoog leg-
gen en dat ze het kind meer een kind moeten laten
zijn. Ik moet zeggen dat ik blij ben dat mijn zoon
een hobby heeft die hij heel graag doet.”
Het talentmodel of groeimodel
Wanneer we echt grondig willen inzetten op be-
langrijke elementen als welbevinden, betrokken-
heid, motivatie, zelfsturing en ondernemingszin,
moeten we het over een andere boeg gooien. We
moeten de uitspraak ‘het onderste uit de kan ha-
len’ op een andere manier benaderen.
Laat je verrassen door kinderen. Open je blik om
dingen te zien bij kinderen die we nooit eerder
opmerkten.
Wees kritisch tegenover hoe je de verzamelde ge-
gevens over kinderen bekijkt en interpreteert. Als
we onze focus leggen op wat een kind graag doet,
waar een kind vol van is, waar het niet genoeg van
krijgt, kijken we pas echt met een positieve blik.
Dat betekent dat we ons zodanig laten verrassen
door wat een kind motiveert en ons er zo op con-
centreren dat we het daarin aanspreken en verder
motiveren, verder laten en doen groeien. De pro-
blemen die er zouden kunnen zijn, komen op de
tweede plaats. Echt werken vanuit het talent van
een kind zorgt ervoor dat problemen geminimali-
seerd worden. Het leert ons kijken naar het grotere
geheel en leert ons dingen zien die we met een an-
dere bril niet zagen.
Gedachten voorspellen gedrag
Dat standpunt is gebaseerd op het Pygmalioneffect
of de ‘zichzelf waarmakende voorspelling’. Dat
psychologische verschijnsel zegt bijvoorbeeld dat
de verwachting die een leerkracht heeft over een
kind bepaalt hoe het kind zich gedraagt. Als een
leerkracht gelooft dat een kind een vlotte vertel-
ler is, zal het kind dat ook zijn. Het is bewezen dat
de overtuigingen van leerkrachten ervoor zorgen
dat kinderen onbewust meer of minder kansen
krijgen.
Als onze manier van denken al kan bepalen hoe een
kind zich voelt en zich gaat gedragen, is het uiterst
belangrijk om onze focus te leggen op wat een kind
echt kan motiveren. Het blijft dus niet bij ‘Wat
kunnen wij doen voor een kind?’. De eerste vraag
die we moeten stellen is: ‘Hoe kunnen wij denken
zodat we de talenten van een kind opmerken, in de
kijker zetten en inpikken op de motivatie?’
Focus op talent en motivatie
Een sprekend alternatief voor een brede communi-
catie met ouders vinden we in ‘MijnPortret’.
 Rosentham & Jacobson (), Corson (), Cummings
().
 Laevers, F. et. al. (). MijnPortret: Ontwikkeling zien
en bevorderen bij peuters en kleuters. Leuven: CEGO
Publishers.
Kleuters & ik Jrg. / – -
“MijnPortret geeft op een speelse manier in één
oogopslag een volledig en positief beeld van een
kind. Het welbevinden, de betrokkenheid én de
ontwikkeling van kinderen worden op een leuke,
eenvoudige en wetenschappelijk onderbouwde
manier in beeld gebracht en opgevolgd.”
Kenmerkend voor het groeimodel wordt er ten
eerste fundamenteel belang gehecht aan het inte-
ressespoor van kinderen. Ten tweede
staan de stappen centraal die kinde-
ren in hun ontwikkeling zetten. Twee Als onze manier
kinderen kunnen hetzelfde geleerd van denken al kan
hebben, maar op een andere manier.
Als je dan de twee portretten naast
bepalen hoe een kind
elkaar legt, weet je precies waarom zich voelt en zich gaat
het ene kind het andere niet is en zie gedragen, is het uiterst
je het unieke in elk kind. De onzeker-
heid tegenover ouders wordt dan ook belangrijk om onze
opgevangen. Je hanteert geen ideaal, focus te leggen op wat
maar kijkt naar hun kind als unieke
persoon en naar hoe het voor zichzelf
een kind echt kan
op welke vlakken evolueert. De acties motiveren.
die we dan uitvoeren op basis van de
portretten, dienen niet om een kind
tot een ideaal te brengen, maar wel om inzicht te
krijgen in wat een kind nodig heeft om zich goed
te voelen, om intens bezig te zijn en om zich daar
verder in te ontwikkelen.
Sofie Lietaert – Cego-medewerker
Meer weten of lezen?
Klasse ().Toetertest uitgetoeterd. In Klasse, maart
, nr. , -.
Eeckhout, K. (). Een label helpt een kind niet
vooruit (een gesprek met Stijn Vanheule). In
Kiddo, Jg  (), -.
PREVENTIE
CEGO-vorming ‘Drempelvrees: overgang kleuter - la-
ger onderwijs’
CEGO-vorming ‘Een school met oog voor talent’
5